Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>14</strong> <strong>қыркүйек</strong>, сенбі, <strong>2019</strong> <strong>жыл</strong><br />
Көңiлашар<br />
САРЫАРҚА САМАЛЫ<br />
Көңілашарды үйлестірген - Алпысбай ХОНЖ<br />
ҚИСЫҚ АЙНА<br />
Атағы алты атанға жүк болатын ғалым, профессор Көрген Білгеновті жалпақ ел<br />
жақсы таниды. Медицинаңыздың жілігін шағып, майын ішемін дейтін ақ желеңді<br />
ғалым жоғары оқу орнында білім беріп, талай студентті иненің көзінен өткізген еді.<br />
Асқанға -<br />
тосқан...<br />
Өтірік соңғы модамен киінеді,<br />
оның жеке ательесі бар.<br />
* * *<br />
Ата-ананы піскен алма десек,<br />
кейбір бала, сол алмаға түскен құрт.<br />
* * *<br />
Тышқан да, түлкі де, сауысқан да ұрлайды.<br />
Адамдар солардың дарынды әріптесі ғана.<br />
* * *<br />
Өзіңізді отырғызып кеткен алаяққа ғана емес,<br />
өзгелерді алдап кеткен <strong>жыл</strong>постарға да сенуге<br />
болмайды.<br />
* * *<br />
Көңілі қалсын десең - қарыз,<br />
ырза болсын десеңіз - ақыл сұра.<br />
Ж<br />
ұрт дырдуға еріп, дабыраға<br />
қосыла береді ғой. «Ой, бәленше деген<br />
профессор сұмдық білімді екен. Талай<br />
ашық ауыз, ақпа құлақ балаларды<br />
кәсіби маман етіп шығарыпты», - деп<br />
даурығысатын. Ал қолдан кәсіби маман<br />
жасап жүрген профессордың бұл ерлігі<br />
өзіне ғана аян еді.<br />
Қисықтың қыңыр өскен ерке ұлы<br />
Тәпөш те бүгінде осы профессордың<br />
тәлімін алып жүр. Мектеп қабырғасында<br />
үштің өзін күшпен алатын Тәпөшті адам<br />
болады десе, ұстаздары мұрнын кесіп<br />
беруге дайын еді. ҰБТ-дан етбетінен<br />
құлай жаздап әрең өткен Тәпөшті қай<br />
құдірет қолдағаны белгісіз, бірақ атағы<br />
дардай оқу орнының студенті болып шыға<br />
келді. Қайшы түгілі қалам ұстай білмейтін<br />
сабазың болашақ хирург мамандығын<br />
таңдағанда әкесі ат шаптырып, балуан<br />
күрестіріп ел-жұрты езуін жимай елу<br />
<strong>жыл</strong> айтып жүретіндей той жасады.<br />
Ол ол ма, Тәпөшің оқуда озат атанып,<br />
аты-жөні мен суреті «Университет<br />
үздіктерінің» тақтасынан бір-ақ шықты.<br />
Ауылдың әйелдері балаларына жекірсе:<br />
«Әне, өзіңдей Қисықтың ұлын қара.<br />
Тұздалған балықтай қап-қара болып<br />
күнге қақталып малдың соңында жүрген<br />
жоқ. Аппақ халатпен адам жанының<br />
жаршысы болып төрде отыр!» деп<br />
налитын. Тәпөш бүкіл ауылдың баласы<br />
үшін феномен болып үлгерді.<br />
Шапқан аттай, атқан оқтай зулаған<br />
студенттік кезең де өте шықты. Жеті<br />
<strong>жыл</strong>ды артқа тастаған Тәпөш қолына<br />
табақтай диплом алды. Анау-мынау<br />
емес, онысы - кәдімгі қып-қызыл<br />
құжат. Қуанғаннан Қисықтың көкке<br />
лақтырған бас киімі жерге түспей<br />
жалаңбас қалды. Тағы да той жасады.<br />
Ит арқасы қиянға Алматыда жарқырап<br />
жүрген өнерпаздардың талайын алғызып,<br />
Кафенің ішінде отырған әйелі күйеуіне:<br />
– Әй, Момынбай! Момынбай деймін.<br />
– Ау, жаным? – деді күйеуі ойланып<br />
кетіп.<br />
– Не ойлап кеттің?<br />
– Жер домалақ дейді. Неге төртбұрышты<br />
емес деп ойланып кетіппін.<br />
– Біз кафеде құрметті қонақты күтіп<br />
алғалы отырмыз! Сені қала әкімі ететін<br />
адам келе жатыр! Менің Астанадағы<br />
беделді әкемнің арқасында! Сол үшін<br />
бетімнен бір сүйіп қойшы?<br />
жердегі жұлдыздардың барлығын күнін<br />
әрең көріп отырған ауылға тегіс жинады.<br />
Әнші атаулыны тірідей көрген ауыл<br />
әйелдерінің аузының суы құрып, тілі<br />
таңдайына жабысып қалды. Дүбірге<br />
толы тойдың қызған шағында төрде<br />
төредей болып отырған Көрген Білгеновтің<br />
иығына Қисықтың бәйбішесі шапан<br />
жауып, астына Қисекең ат мінгізді.<br />
Шапан болғанда да құдалықтан-құдалыққа<br />
барып, тоз-тозы шыққан «дежурный<br />
шапан» емес. Хандар мен билер киюге<br />
ылайықты бөз. Ал он екі мүшесінде бір<br />
мін жоқ, сүзіле қараған тұлпар туралы<br />
жеке бір кітап жазуға болатындай. Сөз<br />
кезегі профессорға келгенде оның<br />
алдында құрдай жорғалайтын халық<br />
сілтідей тынды. Оқудағы әдеті бойынша<br />
Білгенов портфелінен бума қағазды<br />
шығарды да, Тәпөш жайлы баяндаманы<br />
бастап кетті. Ұстазы Тәпөштің тәуір жігіт<br />
екендігін, бойында арғы атасынан қонған<br />
қасиеті барын, тіпті, нағашы атасы да<br />
атты кісі түсіп, жаяу адам орнынан<br />
тұрып сәлем беретіндей айбарлы адам<br />
болғандығын айтып салды. Біреулер<br />
қалғып, біреулер шұлғып отырғанда<br />
оның әңгімеден жасаған ми балауы<br />
да аяқталды-ау.<br />
Қош, не керек, сонымен отыз күн<br />
ойын, қырық күн тойын жасаған сауық<br />
– Бір түрлі ұяламын...<br />
– Осы сенің–ақ бет моншағың төгіледі<br />
де тұрады екен? Он <strong>жыл</strong> болды ғой?<br />
– Немене, он <strong>жыл</strong> болды?!<br />
– Үйленгенімізге! Әлі баламыз жоқ!<br />
– Бір түрлі ғой, ұяламын...<br />
– Ұялшағын–ай, мынаның! Жан–жағыңа<br />
қара! Министрлер, әкімдер басшылар<br />
бюджеттен сорғанда ұялмайды! Полицейлер<br />
қарапайым адамға жала жауып<br />
соттатқанға ұялмайды! Соттар ұялмайды,<br />
ақша үшін соттасқан ағайындар ұялмайды!<br />
Ал, мына біздің мәдениетті академигіміз<br />
ұяла қалады!<br />
– Ақырын сөйле, жұрттан ұят...<br />
– Бүгін түнде тағы да менің қасыма<br />
жатпайсың ба?<br />
– Бір түрлі ұяламын...<br />
– Жоқ, мен сенің кіміңмін?<br />
– Айтуға ұяламын...<br />
– Жоқ, мен сенімен ажырасамын!<br />
– Ажыраспайықшы. Ажырасуға ұяламын.<br />
– Әй, албасты!<br />
– Мен албасты емеспін, академикпін...<br />
та тәмам болып, әркім өз тіршілігімен<br />
кетті.<br />
Қамшының сабындай қысқа ғұмырда<br />
мәңгілік ештеңе жоқ қой. Қалтырап<br />
жүрген қарт профессор бір күні аяқ<br />
астынан ауырды. Ауырғанда да ішінде<br />
ит өліп жатқандай ыңыранып, сөзі<br />
ұғылмай, көзі жұмылмай, тісі ақсиып,<br />
сақалы сапсиып бір түрлі күй кешті.<br />
Екі өмірдің ортасында, қос кеменің<br />
құйрығын ұстап тұрған шалын кемпірі<br />
өз қолымен ауруханаға шығарып салған.<br />
Дәрігерлер тексере салысымен жаны<br />
мұрнының ұшында, қаны жоғары<br />
қысымда, ісіп-кеуіп жатқан науқасқа ота<br />
жасау туралы шешім шығарды. Сол-ақ<br />
екен операция үстелінде жатқан қарт<br />
профессор маскасын шешкен дәрігерге<br />
қарап, әзірейілдің әкесін көргендей<br />
айқайлап жіберді. Қарсы алдында<br />
төбеден түскендей болып Тәпөш тұр.<br />
Дәл сол сәт жеті <strong>жыл</strong> бойы жеген<br />
Қисықтың семіз <strong>жыл</strong>қылары, қоралы<br />
қойы, ауылдың құрт пен майы қолдан<br />
кәсіби маман жасайтын данышпанның<br />
көз алдына келді. Алдында тұрғаны<br />
дәрігерге емес, пышағын жалаңдатқан<br />
қасапшыға ұқсап кетті...<br />
Бір түрлі ұяламын...<br />
Алпысбай ӘБДІЛҰЛЫ.<br />
– Әкім боласың ба, деймін?<br />
– Бір түрлі ұят қой.<br />
– Сен құрметті қонақ келгенде былай<br />
сөйле: «Аса мәртебелі, Астанадан келген<br />
Билікбай Кланбаев! Сізбен танысқаныма<br />
өте қуаныштымын. Сеніміңізді ақтаймын.<br />
Дәмнен алып отырыңыз!» Қане,<br />
қайталашы?<br />
– Аса мәр... Аса мәртебелі Астанадан<br />
шауып келген Битбай Жыланбаев...<br />
– Билікбай Кланбаев де!<br />
– Кланбаев Билікбай көке! Сізбен<br />
қыздар сияқты танысқаныма<br />
қуаныштымын! Сеніміңізді әктеймін..<br />
– Ақтаймын.<br />
– Кірәскілеймін... Атауыңызды ішіп<br />
отырыңыз...<br />
– Ойбай, не деп кеттің? – Өзің<br />
маған: «Атауыңды іш, атауыңды іш!»<br />
дей бересің... Үйреніп қалыппын...<br />
Әйелі жым болды, қысқасы<br />
осы диалог «зың» болды...<br />
Мұхтар ШЕРІМ.<br />
Тойдаѓы топалањ<br />
«Қара» – деді жанымдағы мұртты ағам,<br />
Той болған соң мүмкін аздап «ұрттаған».<br />
Секектеді сексендегі бір Ата,<br />
Селкіл сақал, шыбыш дерсің құрттаған.<br />
Келе-келе қызған сынды еті ептеп,<br />
Тойхана ішін шыр айналды секектеп.<br />
Әрі-беріден соң шөбередей бір қызын,<br />
Әй, шалың-ай, алып шықты жетектеп.<br />
Той қызығы, былайғы жұрт баққаны,<br />
«Ерсі» деп ем, «күшті ағама» жақпады.<br />
«Тоқсанында он бестегі қызды алған,<br />
Баяғының шалы бұл» деп мақтады.<br />
Бәрі кетті жынды биге қосылып,<br />
Дағдылы әдет, байқалмайды тосыны.<br />
Әуені де құлағыңды жарғандай,<br />
Аспалы шам қалтырайды шошынып.<br />
Алдырыпты асабаны алыстан,<br />
Сөзі-дағы, өзі-дағы - арыстан.<br />
Ауызына аясын ба келгенді,<br />
Аттап өтіп ар мен ұят намыстан.<br />
Қызық үшін барардай бір құрбанға,<br />
Әжелер де салды дерсің ырбаңға.<br />
Семіз әйел бұлтаңдатса жер-жерін,<br />
Не тұрыпты секең қағу сырдаңға.<br />
Құтырғанның құмарлары қанды бар,<br />
Дүңкіл әуен дүрс-дүрс таңға ұрар.<br />
Орынында отырғандар жансыздай,<br />
Би билейді нағыз қызу қандылар.<br />
Той иесі білдірсін бе сәл өкпе,<br />
Тап осылай өзге тойдың бәрі өткен.<br />
Қол сөмкесі толса болды шашуға,<br />
Жеңгей қайтсін түсіп босқа әлекке.<br />
Асабаның жоқ та шығар басқа ойы,<br />
Келемеж қып құдаларға «мат» қойып.<br />
Әжелерді жарыстырды бір кезде,<br />
«Сен Бериван», «Сен Изаура» деп қойып.<br />
Бұлардан соң апайлар кеп таласты,<br />
Біреу жүнжіп, біреулердің бағы асты.<br />
Арзан күлкі, ойын ойнап, билеумен,<br />
Таң сыз бере тағы тойдан тарастық.<br />
Таңатар ДӘРЕЛҰЛЫ.<br />
Екі бала емтихан<br />
тапсырып шығады.<br />
Бірі екіншісіне:<br />
- Абылайханның туған, қайтыс<br />
болған <strong>жыл</strong>ын білмейсің бе?<br />
Кабинетте суретінің<br />
астында жазылып тұр ғой.<br />
- А, сол ма?! Мен оны<br />
Абылайханның телефон<br />
нөмірі екен деп<br />
жүрмін ғой, - депті.
Change language