Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
6 <strong>31</strong> <strong>қазан</strong>, бейсенбі, <strong>2019</strong> <strong>жыл</strong> ЖАҢҒЫРЫҚ<br />
SARYARQA SAMALY<br />
ҰЛЫ ЖЕҢІСТІҢ 75 ЖЫЛДЫҒЫ ҚАРСАҢЫНДА<br />
Нұржайна<br />
ШОДЫР<br />
ОЙ-ТАМЫЗЫҚ<br />
Жат жердегі<br />
жауынгерге тағзым<br />
«Енші» ұмыт<br />
болғандай<br />
Шыны керек, кейінгі кезде<br />
бұл сөз ел арасында сирек<br />
естілетіндіктен, кейбіреулер<br />
оның мән-мағынасын жіті<br />
түсіне бермейді. Себебі, «енші<br />
беру» дәстүрі соңғы <strong>жыл</strong>дары<br />
көп айтыла бермейді, Тіпті<br />
жадымыздан шығып бара<br />
жатқан тәрізді.<br />
Жалпы, енші деген не? Жазушы, журналист<br />
Абай Хамза бұл сөзге былай анықтама<br />
береді: «Бұрынғы қазақ қоғамында үйленген екі<br />
жасқа отбасын құруға көмектесетін бірегей жүйе<br />
болған. Ол – енші деп аталған. Енші дегеніміз -<br />
келіншек алған жігіттің әкесінен бөлек отау болып<br />
шыққанда көтеріп беретін үйі, арнайы бөліп,<br />
бөлектеп беретін мал дәулеті».<br />
Міне, енді «еншінің» не екенін түсінген боларсыздар.<br />
Өкінішке қарай, бүгінде бұл дәстүр жойылып<br />
барады. Оның себептері де әр түрлі. Көпшілік<br />
бұған қазіргі нарық заманындағы қымбатшылық<br />
себепкер екенін айтады. Яғни, бұрынғыдай<br />
шаңырақ көтерген ұлдарына қора толы мал<br />
мен бас-басына жеке үй алып беріп, отау қылып<br />
шығаруға барлық ата-ананың жағдайы келмейтіні<br />
ақиқат. Себебі, осы күннің жастарының көбі күнкөріс<br />
қамымен еңбек ету үшін қалаға ағылады. Ал үлкен<br />
шаһарларда пәтер құнының аспандап тұрғанын<br />
ескерсек, оны сатып алуға қалталы адамдардың<br />
ғана қауқары жететіні анық. Қатардағы зейнеткер<br />
мен ай сайынғы жалақыға қарап отырған<br />
қарапайым жандардың жағдайы келмейді.<br />
«Енші» ұғымының ұмыт бола бастауының ең<br />
басты себептерінің бірі осы екені сөзсіз.<br />
Алайда, осыдан бірнеше <strong>жыл</strong> бұрын зиялы<br />
қауым өкілдері жаңадан отау құрған қазақстандық<br />
жастарға үкімет тарапынан қолдау көрсету үшін<br />
«Мемлекеттік енші беру» деген тұжырымдама<br />
жасап, жоғары жаққа ұсынған болатын. Бұл<br />
бастама көпшілік арасында қызу талқыланды.<br />
Соның нәтижесінде, мемлекет тарапынан жас<br />
отбасыларына, жалпы, жастарға деген қолдау<br />
күшейтілді.<br />
Қазіргі уақытта жас жұбайлардың жақсы жұмыс<br />
істеп, жайлы өмір сүруі үшін, ең бастысы үйлі-күйлі<br />
болуы үшін мемлекет тарапынан үлкен мүмкіндіктер<br />
қарастырылған. Тек осынау қолдаудың қадіріне<br />
жетіп, игі істердің игілігін көре алатын, барды<br />
бағалап білетін жас болса болғаны. Сондықтан<br />
жастарымыз ерінбей еңбек етіп, мемлекет жасап<br />
жатқан мүмкіндікті орынды пайдаланып, өздері<br />
аяқтан тұруға талпынғандары жөн.<br />
Бұл - заман талабы! Әрине, ата-анасына титтей<br />
де салмақ салмай, адал еңбегінің арқасында<br />
үйлі болып, көпке үлгі болып жүрген жастар<br />
баршылық. Мұндайларға «жарайсың!» дегеннен<br />
басқа айтарымыз жоқ.<br />
Керісінше, ата-анасына арқа сүйеп, «еншісін<br />
дәметумен» бейқам жүрген шолақ ойлы азаматтар<br />
да жоқ емес. Жеңілдің астымен, ауырдың<br />
үстімен жүргенді жақсы көретін осындай жігерсіз<br />
жастардың арасында әлеуметтік-тұрмыстық себептерге<br />
байланысты ажырасып жатқандар да бар.<br />
Өкінішті! Олардың осы әрекеті үшін әке-шешесі<br />
өздерін кінәлі сезініп, ел бетіне қарай алмайтындай<br />
деңгейге түскені жайлы оқиғалардың<br />
қоғамда орын алып жатқанын естігеніміз бар. Бұл<br />
жағдай - ақылға қонбаса да, ақиқат.<br />
«Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» демекші,<br />
қатып қалған қағида жоқ. Заман ағымына сай<br />
қоғамда түрлі өзгерістер болады да тұрады. Ол –<br />
жазылмаған заңдылық. Сондықтан елі үміт артқан<br />
ер жігіттер «еншісіз-ақ» бай-қуатты, қатарынан<br />
қалмай өмір сүруге болатынын түсінгені жөн.<br />
Еншіде тұрған ештеңе жоқ. Ал сіз не дейсіз,<br />
құрметті оқырман?<br />
Ұлы Отан соғысында<br />
жат жерде опат болған<br />
ерлердің ерлігі бүгінгі<br />
ұрпақ үшін аңызға<br />
айналды. Әйтсе де, талай<br />
ана баласының, сансыз<br />
перзент әкесінің ақтық<br />
демін алған жерін біле<br />
алмай, шерменде кетті.<br />
Туған жердің бір уыс<br />
топырағы бұйырмай,<br />
қан майданда оққа<br />
ұшқан жауынгердің бірі<br />
Нұрахмет Сәдуақасов<br />
еді. Жергілікті «Майдан<br />
жолы» іздестіру<br />
жасағының еселі<br />
еңбегінің нәтижесінде<br />
былтыр өзге елден<br />
жауынгердің зираты<br />
табылды.<br />
Алпысбай ХОНЖ<br />
Жуырда редакциямызға Аманжол<br />
Қоқымбаев деген ақсақал келді. Ол<br />
70 <strong>жыл</strong>дан астам уақыт нағашы ағасы<br />
Нұрахмет Сәдуақасов жайлы ешқандай<br />
дерек біле алмай келгендігін айтқан<br />
еді. Оның сөзінше, Н.Сәдуақасов 1941<br />
<strong>жыл</strong>дың 21 шілдесі күні Ресейдің Новосібір<br />
облысына қарасты Татар ауданынан<br />
соғысқа аттанған екен. Бұғанасы қатпаған<br />
бозбала қан майданның соңына дейін<br />
арпалысып, жеңіске бір қадам қалғанда<br />
Чехословакия жерінде қаза болады.<br />
- Көктем шығып, күн әбден <strong>жыл</strong>ынған<br />
кез болатын. Үйге қаралы хабар келді.<br />
Ол кезде мен 7 жастағы бала болсам<br />
да, үйдегілердің егіле <strong>жыл</strong>ағаны<br />
есімде қалыпты. Майданнан келген<br />
қарақағазда жауынгер Н.Сәдуақасовтың<br />
1945 <strong>жыл</strong>дың 6 мамырында Чехословакияда<br />
опат болғаны туралы жазылған.<br />
Бірақ нақты қай жерде, қандай ұрыста<br />
қаза болғаны, қайда жерленгені туралы<br />
ақпарат жоқ. Ағамызды біз кейін де<br />
көп іздедік. Бірақ нәтиже болмады, -<br />
дейді А.Қоқымбаев.<br />
Былтыр Аманжол Қоқымбаев соғыста<br />
шейіт болған нағашы атасын іздестіру<br />
мақсатында облыстық Ардагерлер<br />
кеңесінен көмек сұраған екен. Олар<br />
ақсақалды «Майдан жолы» іздестіру<br />
жасағына барып, мән-жайды түсіндіру<br />
туралы кеңес береді. Ақсақалдың<br />
өтінішін жерге тастамаған аталған жасақ<br />
мүшелері бірден іздестіру жұмыстарын<br />
бастап кетті. Жұмыс нәтижелі болып,<br />
олар А.Қоқымбаевқа 2018 <strong>жыл</strong>дың<br />
26 маусымы күні жауынгердің жерлен-<br />
ген орнын тапқаны туралы жағымды<br />
жаңалықты жеткізді. Отан үшін опат<br />
болған ержүрек ұлдың мүрдесі Чехия<br />
еліндегі Фридрик Мистек қаласы<br />
маңындағы жауынгерлер зиратына<br />
жерленген екен.<br />
Жетпіс <strong>жыл</strong> бойы күткен хабарды ести<br />
салысымен ақсақал атасының басына<br />
барып, зиярат етуге бел байлайды.<br />
А.Қоқымбаев бауырластар зиратында<br />
А.Қоқымбаев естеліктерімен бөлісуде<br />
Суретті түсірген - Светлана Воронова.<br />
Алайда, қарияның өз күшімен өзге<br />
мемлекетке баруға мүмкіндігі жоқ еді.<br />
Ол «Nur Otan» партиясының жергілікті<br />
филиалына, Железин ауданының<br />
әкімдігіне, өңірге белгілі кәсіпкерлерге<br />
хат жазып, көмек сұрайды.<br />
- Мен секілді 80-нен асқан адамға<br />
жалғыз жүріп-тұру қиын. Сондықтан<br />
Чехияға бірнеше туысқандарыммен<br />
бірге барсам деген ой болды. Бәрі де<br />
қаржыға тіреледі ғой. Тиісті орындардың<br />
бірнешеуіне барып, көмек сұрағаныммен,<br />
ешқайсысы өтінішімді қанағаттандырған<br />
жоқ. Кейін «Қазақстан алюминийі»<br />
акционерлік қоғамының президенті<br />
Роман Романовқа барып, көмек<br />
сұрадым. Азамат екен. Өтінішімді<br />
жерге тастаған жоқ, - дейді<br />
А.Қоқымбаев.<br />
Р.Романовтың қолдауымен ақсақал<br />
жалғыз өзі жолға шықты. Ол Павлодардан<br />
Нұр-Сұлтан қаласына пойызбен,<br />
ары қарай ұшаққа билет алып, Чехияға<br />
аттанды. Ақсақал нағашы ағасы жатқан<br />
бауырластар зиратына гүл шоқтарын<br />
қойып, зиярат етті. Туған жердің бір<br />
уыс топырағын батыр нағашысының<br />
зиратына апарды. Аталған орынға<br />
966 сарбаз, сержанттар мен офицер,<br />
сондай-ақ 75 командир жерленген<br />
екен. Олардың көпшілігі - соғыс кезінде<br />
әр жерде қаза болған жауынгерлер.<br />
Сұрапыл <strong>жыл</strong>дардағы мұрағаттардан<br />
есімдері анықталған боздақтар осынау<br />
бауырластар зиратына қайта жерленген<br />
екен. Аманжол Қоқымбаев аталған<br />
зиратта жатқан сарбаздар арасынан<br />
15 қазақстандық жауынгердің есімін<br />
анықтады. Соғыстың аяқталуына<br />
небары 3 күн қалғанда қаза тапқан<br />
ефрейтор Нұрахмет Сәдуақасов «Ерлігі<br />
үшін», «Жауынгерлік еңбегі үшін»<br />
медальдарымен марапатталғанын да<br />
білді.<br />
Жетпіс <strong>жыл</strong> бойы бір хабарын ала<br />
алмаған нағашысының жатқан жерін<br />
көзімен көрген павлодарлық ақсақал<br />
осынау игі іске мұрындық болған барша<br />
азаматтарға алғыс айтады. Сауапты іске<br />
атсалысқандар қатарында «Қазақстан<br />
алюминийі» АҚ-ның президенті Роман<br />
Романов, «Майдан жолы» іздестіру<br />
жасағының командирі Александр Шитов,<br />
Ресейдің Чехиядағы консулы Валерий<br />
Терентьев, елшілік маманы Евгений<br />
Мишин мен аталған елшіліктің үшінші<br />
хатшысы Алексей Трякин және тағы<br />
басқа азаматтар бар.<br />
Зұлмат соғыста белуардан қан кешіп,<br />
із-түссіз кеткен жауынгерлердің есімін<br />
ұлықтауда «Майдан жолы» іздестіру<br />
жасағының еңбегін айрықша атап<br />
өткен жөн. Аталған іздестіру жасағы<br />
он <strong>жыл</strong>дан астам уақыттан бері еңбек<br />
етуде. Бүгінге дейін олар қан майданда<br />
хабарсыз кеткен көптеген жауынгер<br />
жайлы тың деректер мен олардың<br />
жерленген орнын тауып, тарихымызды<br />
қайта жаңғыртты.
Change language