You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>ENERGJIA</strong> E <strong>RIPËRTËRITSHME</strong><br />
Punoi: Lum Vokshi<br />
Mentorja: Rinë Fetahu<br />
Tetor, 2019.
www.bonevet.org<br />
<strong>ENERGJIA</strong> E <strong>RIPËRTËRITSHME</strong><br />
<strong>ENERGJIA</strong> ..................................................................................................................................... 3<br />
<strong>ENERGJIA</strong> E <strong>RIPËRTËRITSHME</strong> ............................................................................................. 5<br />
<strong>ENERGJIA</strong> DIELLORE ................................................................................................................ 6<br />
Krijimi i energjisë elektrike nga energjia solare ........................................................ 6<br />
Fotovoltaikët ....................................................................................................................... 6<br />
Pasqyrat e koncentruese ................................................................................................8<br />
Përdorimi i diellit për të ngrohur ujin për ngrohje .................................................... 9<br />
HIDROENERGJIJA .................................................................................................................... 10<br />
ENERGJIJA E ERËS ................................................................................................................... 11<br />
<strong>ENERGJIA</strong> GJEOTERMALE .................................................................................................... 12<br />
KRAHASIMI MES ENERGJISË SË <strong>RIPËRTËRITSHME</strong> DHE JO TË<br />
<strong>RIPËRTËRITSHME</strong> .................................................................................................................... 15<br />
REFERENCAT ............................................................................................................................. 17<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
<strong>ENERGJIA</strong><br />
Energjia është aftësia për të kryer punë. Pa energji nuk mund të bëjmë asgjë.<br />
Energjia mund të fitohet duke ngrënë mëngjes dhe mund të humbë duke<br />
pastruar dhomën për shembull. Energjia mund të haset në dy forma kryesore<br />
Kinetike dhe Potenciale mirëpo ekzistojnë edhe forma tjera të energjisë siç janë:<br />
energjia termike, kimike, elektrike, nukleare etj.<br />
Ne ketë shkrim do të fokusohemi tek energjia kinetike dhe potenciale.<br />
Energjia potenciale është energjia që një trup e posedon kur ai trup qëndron në<br />
një lartësi të caktuar h dhe pastaj mund të shndërrohet në energji kinetike me<br />
lëvizjen e tij.<br />
Shembull: Nëse vendosim një top në mal ai top do të ketë energji potenciale sepse<br />
gjendet në një lartësi h. Atëherë topi kur fillon me lëvizë kthen energjinë<br />
potenciale ne energji kinetike.<br />
Kur jemi te energjia kinetike, energjia kinetike është energjia e lëvizjes. Kjo energji<br />
zakonisht njihet si aftësia e trupave për të kryer punë.<br />
Energjia kinetike përbëhet nga energjia potenciale. Sa më e madhe të jetë energjia<br />
potenciale e një trupi aq më e madhe do të jetë energjia kinetike e atij trupi.<br />
Formulat:<br />
E p = m*g*h<br />
Energjia potenciale = masa * graviteti * lartësia<br />
E p - energjia potenciale<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
m - masa<br />
g- graviteti<br />
h – lartësia<br />
Ek = ½ m * v2<br />
Energjia kinetike = ½ e masës * shpejtësia në katror<br />
E k - energjia kinetike<br />
m - masa<br />
v - shpejtësia<br />
Sa më e lartë të jetë lartësia aq më e madhe do të jetë energjia potenciale. Sa më<br />
e madhe të jetë energjia potenciale, atëherë trupi me një lartësi h më të lartë lëviz<br />
më shpejtë dhe në këtë rast energjia kinetike është më e madhe.<br />
Energjia nuk mund të krijohet ose të shkatërrohet, por ajo mund të ndryshoj nga<br />
një formë në formën tjetër. Energjia mund të transformohet nga një formë ne<br />
formën tjetër në mënyra të ndryshme. Energjia mekanike dhe elektrike mund të<br />
prodhohet nga makineri dhe pajisje të ndryshme siç janë: makinat me djegieje,<br />
gjeneratorët, bateritë dhe sisteme të tjera.<br />
Fig.1 Energjia potenciale dhe kinetike<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
Shndërrimi i energjive<br />
Deri me tash kemi fole për energjinë kinetike dhe potenciale dhe si shndërrohet<br />
energjia kinetike dhe potenciale dhe formulat e tyre.<br />
Duke qene se energjia shndërrohet nga një formë në tjetrën, atëherë na<br />
mundësohet krijimi i energjive tjera e ndër to është edhe energjia e ripërtëritshme.<br />
<strong>ENERGJIA</strong> E <strong>RIPËRTËRITSHME</strong><br />
Energjia e ripërtëritshme është energji e cila nuk hargjohet dhe mund të përdoret<br />
sa të ka jetë. Energjia e ripërtëritshme buron nga: dielli, uji, era dhe nxehtësia e<br />
tokës. Vet fjala e ripërtëritshme tregon qe kjo energji është e ripërdorshme. Delli<br />
është elementi kryesor ne energjinë e ripërtëritshme, sepse pa diell nuk kish fry<br />
era, as ujë nuk kish me pas.<br />
Fig.2 Llojet e energjisë se ripërtëritshme<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
<strong>ENERGJIA</strong> DIELLORE<br />
Energjia diellore është burimi më i përdorur i energjisë së rinovueshme në botë.<br />
Gjithçka fillon nga dielli. Fosilet janë thjeshtë pemë të vjetra që bien poshtë në tokë<br />
dhe mbulohen nga shtresa të dheut dhe pas mijëra viteve ato fosile shndërrohen<br />
në qymyr ose lëndë tjera. Ky proces mundësohet nga rrezet e diellit.<br />
Energjia e ujit po ashtu mundësohet nga dielli sepse shiu që bjen, bëhet nga retë<br />
të cilat krijohen nga dielli.<br />
Rrezet e diellit përdoret në dy forma:<br />
1. Për të krijuar rrymë / energji elektrike<br />
2. Për të ngrohur ujin për ngrohje<br />
Krijimi i energjisë elektrike nga energjia solare<br />
Për me kriju energji elektrike nga energjia e diellit përdoren dy lloje te teknologjive:<br />
Fotovoltaiket dhe pasqyrat që përdoren për me i fokusu rrezet e diellit në një kullë<br />
për prodhim të energjisë.<br />
Fotovoltaikët<br />
Celulat fotovoltaike përbehen nga silici i cili është komponenti kryesor. Për me kriju<br />
një celule fotovoltaike, silicit i shtohet fosfor dhe në anën e poshtme bor.<br />
Molekulat e fosforit i kanë pesë elektrone në shtresën e fundit, ndërsa silici katër<br />
kështu që kur i shtohet fosfori molekulat e silicit dhe fosforit bashkohen dhe njëra<br />
mbetej e lirë.<br />
Në anën tjetër shtohet bori i cili ka tre elektrone e cila kur te bashkohet me silic<br />
mbetej një zbrazëtirë.<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
Elektronet e fosforit kanë fillu me migru në anën e borit dhe janë bashku me<br />
elektronet e borit dhe kështu kanë mundësu që në anën e borit të jetë ana<br />
negative ndërsa në anën e fosforit është kriju ana pozitive. Në zonën mes borit dhe<br />
fosforit krijohet një zonë e zbrazët në të cilën fillojnë të lëvizin elektronet kur rrezet<br />
e diellit godasin celulat.<br />
Lëvizja e këtyre elektroneve në një drejtim krijon energjinë elektrike.<br />
Fig.3 Paneli solar – fotovoltaik<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
Pasqyrat e koncentruese<br />
Pasqyrat në prodhimin e energjisë elektrike përdoren për të fokusuar dritën në një<br />
pikë të caktuar dhe me nxehtësinë e diellit e ngrohin ujin the me pas avulli i ujit i<br />
rrotullon turbinat dhe me pas krijohet energjia elektrike. Një disavantazh i madh<br />
është se pasqyrat e reflektojnë diellin dhe i vrasin zogjtë dhe kjo teknologji është<br />
shume e shtrenjtë.<br />
Ne Spanje është krijuar ndër centralet e para te koncentrimit (me pasqyra). Ato<br />
përdorin kripë të shkrirë për të ruajtur nxehtësinë e diellit për të vazhduar të<br />
krijojnë elektricitet edhe natën.<br />
Fig.4 Sistemi me pasqyra koncentruese<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
Përdorimi i diellit për të ngrohur ujin për ngrohje<br />
Dielli mund edhe të përdoret për të ngrohur ujin. Më së shpeshti për ngrohjen e<br />
ujit në vende ku ka diell përdoren kolektorët diellor. Kolektori diellor është një kuti<br />
metali e cila në mes ka disa gypa dhe pjesa lartë është zakonisht ne ngjyra të<br />
mbyllëta. Disavantazhi i kolektorëve diellor është se nëse përdoret ne vende ku<br />
temperaturat janë të ulëta gypat ngrihen dhe është shume vështirë të shkrihen.<br />
Fig.5 Kolektorët diellor<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
HIDROENERGJIJA<br />
Hidroenergjija është energjia e ujit. Hidrocentralet punojnë në të njëjtin parim<br />
sikur termocentralet por në vend të avullit përdoret uji për ta rrotulluar turbinën.<br />
Hidroenergjija është një ndër metodat më efikase për të krijuar rrymë sepse uji e<br />
rrotullon turbinën me shpejtë se avulli. Përveç energjisë solare hidroenergjia është<br />
një ndër metodat më të përdorura në fushën e energjisë të ripërtëritshme sepse<br />
ato janë efikase dhe prodhojnë më shume energji se shumë burime të tjera te<br />
energjisë se ripërtëritshme. Një disavantazh i madh i hidroenergjisë është se digat<br />
qe ndërtohen në lum e dëmtojnë biodiversitetin e lumit. Por edhe ky problem<br />
është zgjidhur. Në ujëvarën e Niagarës në kufi mes Kanadasë dhe Amerikës<br />
hidrocentrali është i ndarë nga rrjedha e lumit. Një pjesë e ujit ndahet nga lumi<br />
dhe ai ujë shkon në hidrocentral. Ujin zakonisht e marrin kur është natë dhe ditën<br />
e marrin ujin e vetëm pak për shkak të vizitorëve.<br />
Fig.6 Hidrocentrali<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
ENERGJIJA E ERËS<br />
Energjia e erës është një ndër energjitë më të vjetra në botë. Ajo u përdor 5000<br />
vjet me parë nga Egjiptianët e vjetër për ti lëvizur anijet e tyre. Energjia e erës është<br />
një energji efikase e cila po behet çdo ditë më e lirë. Centralet e erës punojnë në të<br />
njëjtin koncept si centralet e tjera. Centrali i parë i erës u ndërtua në 1888 ne Ohio<br />
Amerikë nga presidenti Charles F. Brush. Ishte 4 ton dhe 18 metra, i kishe 144 krah.<br />
I gjeneronte vetëm 12 kW energji, qe mund ti jepte rrymë tre shtëpive moderne.<br />
Një aplikim shumë i mirë është gjenerimi i rrymës në det. Por një disavantazh është<br />
që zënë shumë vend.<br />
Fig.7 Krahasimi mes turbinës se parë te erës dhe një sot<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
<strong>ENERGJIA</strong> GJEOTERMALE<br />
Energjia gjeotermale është energjia e nxehtësisë se tokës. Energjia gjeotermale<br />
mund të përdoret në dy mënyra<br />
-indirekte<br />
-drejtpërdrejtë<br />
Përdorimi i drejtpërdrejtë i energjisë gjeotermale do të thotë përdorimi i energjisë<br />
pa u konvertuar në një energji tjetër.<br />
Ndërsa përdorimi indirekt i energjisë gjeotermale është konvertimi i saj në energji<br />
te tjera.<br />
Edhe për të krijuar energji elektrike ne e përdorim metodën indirekte. Energjia<br />
gjeotermale është shume efikase sidomos tani qe ngrohja globale është ne kulm.<br />
Fig.8 Energjia gjeotermale<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
Janë tre lloje te centraleve gjeotermale:<br />
1. Centrali me avull te thate<br />
2. Centrali me përzierje avull-ujë<br />
3. Centrali me cikle binare<br />
Fig.9 Centrali gjeotermal<br />
Centrali me avull të thatë e merr avullin e krijuar nga nxehtësia e tokës dhe ai<br />
avull shkon në turbinë. Pastaj ai avull shkon në kullën e ftohjes dhe kthehet në<br />
tokë.<br />
Fig.10 Centrali me avull të thatë<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
Centrali me përzierje avull-ujë përdoret ne raste kur avulli përzihet me ujin.<br />
Turbina duhet të ketë avull të pastër prandaj uji duhet te ndahet nga avulli. Për<br />
ketë pune përdoret kondensatori.<br />
Fig.11 Centrali me përzierje avull-ujë<br />
Centrali me cikle binare përdoret në raste kur uji nga pusi gjeotermal është i<br />
ftohët temperatura mesatare është >150*C. Pra në këto puse uji nuk mund të<br />
shndërrohet në avull. Kështu që në vend të ujit përdoret një fluid tjetër që ka<br />
temperaturë të avullimit më të vogël.<br />
Fig.12 Centrali me cikle binare<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
KRAHASIMI MES ENERGJISË SË <strong>RIPËRTËRITSHME</strong> DHE JO TË<br />
<strong>RIPËRTËRITSHME</strong><br />
Deri ne shekullin e 21, 80% e energjisë është prodhuar nga qymyri, gazi e më<br />
shumë. Burimet e lëndëve fosile janë burime të hargjueshme dhe nuk mund të<br />
ripërdoren. Në bazë të disa studimeve, lëndët fosile mund të furnizojnë botën me<br />
energji deri në mesin e shekullit 21.<br />
Djegia e lendeve fosile për prodhim të energjisë liron në natyrë gaze siç janë:<br />
dioksidi i karbonit (CO2), dioksidi i sulfurit, nitrogjeni e me shumë.<br />
Këto gaze janë të dëmshme për ambientin dhe ndikojnë në ngrohjen globale.<br />
Energjia e ripërtëritshme në fillim të shekullit 21 ka shënuar rreh 20% të energjisë<br />
se prodhuar. Nga viti 2001 deri ne vitin 2017 teknologjitë për prodhim të energjisë<br />
nga burimet e ripërtëritshme kanë shënuar një rritje të madhe, sidomos në<br />
sektorin e energjisë solare dhe të erës.<br />
Avantazhet e energjisë nga burimet fosile<br />
Teknologjia e termocentraleve me djegie është teknologji e njohur dhe inxhinieret<br />
preferojnë të rrinë me këtë teknologji. Një avantazh tjetër është se termocentralet<br />
mund te vendosen kudo nuk duhet një vend specifik vetëm se duhet të jetë larg<br />
ndonjë vendbanimi për shkak të zhurmës dhe tymit.<br />
Disavantazhet e energjisë nga burimet fosile<br />
Disavantazhet janë se prodhojnë shumë gaze si: dioksidi i karbonit (CO2), dioksidi i<br />
sulfurit, nitrogjeni e shumë të tjerë. Pra termocentralet e dëmtojnë ambientin dhe<br />
janë shkaktarë të ngrohjes globale. Termocentralet janë edhe shumë të<br />
kushtueshme për t’i ndërtuar. Burimet nuk janë të ripërtëritshme pra ato mund të<br />
hargjohen. Shumica e termocentraleve nuk i menaxhon mirë se ku shkojnë<br />
mbetjet.<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
Avantazhet e energjisë së ripërtëritshme<br />
Avantazhet e energjisë së ripërtëritshme janë se energjia e ripërtëritshme edhe<br />
nga emri e kuptojmë se kjo energji nuk mbaron. P.sh qymyri ose nafta dikur edhe<br />
mund te hargjohen por era, dielli, uji dhe nxehtësia e tokës nuk hargjohen kurrë.<br />
Edhe energjia e ripërtëritshme hapë dyfish më shumë punë se termocentralet me<br />
djegie. Është më mirë të shkojmë me energji të ripërtëritshme sepse gjithçka<br />
edhe burimet fosile si nafta, qymyri etj. janë vetëm pemë të vjetra të cilat me kohë<br />
kane rëne në tokë por fuqinë e tyre e kanë marrë nga dielli, pra më mirë është qe<br />
te shkojmë me energji te ripërtëritshme direkt.<br />
Disavantazhet e energjisë së ripërtëritshme<br />
Por energjia e ripërtëritshme sado e mirë që është ajo si çdo energji tjetër ka edhe<br />
disvantazhet e veta si p.sh turbinat e erës ose centralet gjeotermale nuk mund të<br />
vendosen kudo ato duhet të vendosen në vende shumë të përshtatshme. Një<br />
disavantazh shumë i madh është se hidrocentralet e dëmtojnë biodiversitetin e<br />
lumit. Por edhe kjo është zgjidhur në ujëvarat e Niagarës në Kanadë.<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
www.bonevet.org<br />
REFERENCAT<br />
https://www.britannica.com/science/renewable-energy<br />
https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/renewable-energy/<br />
https://www.youtube.com/watch?v=Q0LBegPWzrg<br />
https://www.youtube.com/watch?v=PUn2izowBkw<br />
https://www.youtube.com/watch?v=fjuvatIoSzY<br />
https://www.renewableenergyworld.com/types-of-renewable-energy/what-issolar-energy/#gref<br />
https://www.nationalgeographic.com/environment/global-warming/solar-power/<br />
https://thinkprogress.org/clean-energy-more-jobs-than-fossil-fuels-32f615915399/<br />
BONEVET || Rr. Tirana “Prime Group” C4/2, Prishtinë 10000, Kosove || prishtina@bonevet.org ||<br />
+38349187781
Change language