08.11.2020 Views

Majalah Suara Saking Bali Edisi III

Majalah sastra bali gratis

Majalah sastra bali gratis

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Édisi I|Januari2017

JurnalSastraBaliModéren

SuaraSakingBali

SatuaCutet

-IBW WidiasaKenitén

-INyomanBudaArimbawa

-NiKetutRenesMuliani

SatuaBali

-IBaluan

ProsaLiris

-Kingkingakung

Puisi

-IPutuWahyaSantosa

-IGedéAgusWiryawan

-AgusMahardika

Artikel

-GdéDharna

SatuaMasambung

-IDKRakaKusuma

ProfilPangawi

-GdéDharna


Édisi I|Januari2017

JurnalSastraBaliModéren

SuaraSakingBali

KawedarAntuk

PasemetonanSuaraSakingBali

Alamat

GgMawarI,Sambangan,

Singaraja-Bali

HP.085237966984

email:suara.sakingbali@gmail.com

Rédaksinerimareriptanmarupapuisi,satua

cutet,artikel,resénsibuku,wiadinnaskahterjemahanmabasaBali.Reriptanpunikamangda

kakirim ringemail:

suara.sakingbali@gmail.com

Reriptansanekakirim mangdakadagingin

biodatacutet.Reriptansanékamuatring

jurnalpunikinéntenpolihhonor,nanging

polihbuktiterbit(file.pdf).Liananring

punika,rédaksitalernerimapotrékankegiatansastraBalimodéren,lanpotrékanépunika

mangdakadaginginulasancutet.

PerintislanPemimpinRédaksi

SuaraSakingBali

Penaséhat

IDKRakaKusuma

Pangremba

IMadéSugianto|IPutuSupartika|Alit

Juliartha|MadéSuar-Timuhun|Agus

Sudipta|KetutSandiyasa|PutraAriawan|

WayanPaing

LayOut

ManikSudra

IlustrasiCover

ManikSudra

IlustrasiIsi

ManikSudra

INyomanBudaArimbawa

Suksmamajengring

SuaraSakingBali


Édisi I|Januari2017

DagingCakepan

SatuaCutet

-IBW WidiasaKenitén 2

-INyomanBudaArimbawa 6

-NiKetutRenesMuliani 11

SatuaBali

-IBaluan 14

ProsaLiris

-Kingkingakung 18

Puisi

-IPutuWahyaSantosa 20

-IGedéAgusWiryawan 24

-AgusMahardika 29

Artikel

-GdéDharna 31

SatuaMasambung

-IDK RakaKusuma 33

Pangawi

-GdéDharna 38

SuaraSakingBali 1


SatuaCutet

Édisi I|Januari2017

Gelem

IBW WidiasaKenitén

Miribbaanpaneséngentaklantasujannekain,BapaLanus

gelem ngetor.Iacaraanakniwang.Munyinétusingseken.

Sagetsekensagetsaru.Panaknésubangalihangbalian.Suba

ngalihangdoktertamatanJermanmasitusingseger.

P

angawitné,ulingorahangsirahné

sakit.Sabilangpeteng,ngakubelasak

pulesné.Sabilang jam roras

peteng,jegenten.Ipiannéjelék-jelék

koné.Taénngipicegutlipi.Taénngipi

lablaba.Taén ngipientunganga ka

grémbéngédalem.Sabilangiainget

tekén ipianné ento,prajanipeluhné

nrébéspesu.Jejehlakarseken-seken

nepénipianné.

Kulawarganédongsubamakejang

nuturin apang tusing nyangetang

ipian.Ipian ento tuah isin pulesan

apang ada tuturang dibangunné.

Sakéwala,kenehnéBapaLanussuba

tusingdadiajakkéto.

Maantunasangakatukangtenungé.

Orahanga kaponggor. Kawitanné

tusing terima tekén bikas Bapa

Lanusé.SambatangaBapaLanusde-

SuaraSakingBali 2


menan di pisaga tekéning ngrunguangkawitannépadidi.Yéndisisi

selegpesan,yéndijumahnépadidi

macakli.Magenepsambatangaindik

BapaLanusé.Subakonétunasanga

pangampura,masitusingnyakseger.

Dugasnéenudadianaktruna,koné

taén Bapa Lanusngelong semaya.

Anakluhanésubanyerahangawakné

entobeling.Sakéwala,BapaLanus

tusingnyaknyuang.Iasingpracaya

tekén gegėlané totonan.Kantiping

kuda-kuda,anaké luh ento ngidih

apangnyaknyuang.Masiteteptusing

nyaklantasbaanjengahreramané,

anaké luh ento anténanga ajak

pernahmisanné.Dugaséento,ada

reramannéanéluhmamastu.

“Lanus,ibalakarkasakitanmanian.

Ibasubanyengahinkaidiguminé.Kulawargan

kainé éndahang iba.Iba

tusingmabikasmanusa.Miribburon

numitistekéniba.Kulitcainédogén

manusa,isinnéjatinéburon.Manian

lakartampedang iba sarin pagaén

cainé.”

“Jani,kawitancainé,kaianéngrunguang.Ibalakarnemusengsara.Iba

dadisugih ban arta kéwala keneh

ibanénista.”

Makejang ané ka umahné Bapa

Lanusdugasėentomasebenggedeg.

Tusingmadayalakarkakétobikasné

Bapa Lanus.Tusing nyak ngakuin

pagaénpadidi.

“MaimulihLuh.Beburonrunguang.”

Dinanéentomakejangmapupuldi

umahnéLuhDarmi.Bapanémapisaratkéné.

“Lamuntusingadanyakngantén

ajaksentananbapanédepangsuba

Édisi I|Januari2017

panak bapané ngantén ajak keris.

BapatusingbaningorahinLuhDarmi

nglabuhang.Jejehpesanbapatekén

pamindandaanétaéntepukinbapa.

Lakar upapira bapa panakné Luh

Darmi.”

Siep.Sepijampidugasénika.Apa

nyén sambatang? Dikulawargané

tuahadapernahmisannédogén.Ia

subanawangLuhDarmingadutkawitan

anak lén.Sinah manian lakar

nepukibiutabuin.

“Pa,sebetbapanéajakmakejang

ngrasaang. Tusing Bapa dogén.

TusingLuhDarmidogén.Kulawargan

iraganésubaentunginatai.YénBapa

kétomasiLuhDarminyak,tianglakar

nyuangLuhDarmi,” WayanSusila

mamunyi.

“Saja ento,Yan?”Bapanné Luh

Darmimatakon.

“SajapesanPa.”

“KénkénLuh?”

“Blilegaang pesan bikas tiangé

suba ngaletehin kulawarga.” Luh

Darmingelingsigsigan.“SubanyelékangBapaajakmakejang.Tiangané

pelihbeskaliwatkabandabaantresna

sagétkakénétepukintiang.Jengah

pesantiang.Tusingbisangabaawak.

Tusing bisa ngaleganin kulawarga.

Jani,Blinampedangtiangdisubané

tiangjelébukakéné.”

“EdaentoselselaLuh.DiastunLuh

subabukajani,blitetepnrima.Pedalem

ané dibasang Luhé ento.Ia

tusingpelih.Janikawitinidupéajak

bli.”

LuhDarmisayanngelingsigsigan.

Kenehnényag.Munyinmisannéané

dadisomahnéjanilekina.“Kadénané

SuaraSakingBali 3


joh melah,sagétjeléna liu pesan,”

LuhDarmingelutWayanSusila.

Majalan panganténanné Wayan

SusilaajakLuhDarmi.Anétekamasi

liu.Timpal-timpalné Wayan Susila

subanawang.

“MuladuegIWayantusingtuyuh

sagétsubamaanasil.”

Anéningehangadamablekiskedék.

Adaanémapi-mapitusingningeh.

“Nyaknampedangpegaéntimpal.

Béhyéntawangkéto,singulipidan

gaénangbelingan.Singsubatampedanga.”

“Tondénmadagangsubamaanbati.

Aéngagetné.”

MakejangngonjakinWayanSusila,

sakéwala,iatusinglek.Lakarngujang

lek.Atmaanéadadibasangmisanné

entopedalema.

“PéhagetadaISusila,yénsing

kéto.Dongnganténajakkerisdadiné

LuhDarmi.Dongsayanliuortnané

dadiné.”

KantilekadpanaknéuliLuhDarminé

tusing taén matakon kulawarganéBapaLanus.BuinaBapaLanus

sayan ngejohang dogén kenehné.

Lantasiamagediulidésannépadidi.

Tusingbuinmadésaditu.Iakakota

ngejohinLuhDarmi.

Telubulansuba.LuhDarmingalekadang

sentanané.Muani.Adanina

GedéDarma. KulawarganéWayan

Susilangupapirararéné.Sayanngaleganindogénpajalanraréné.Tutuga

baan banten telung bulan,banten

enem bulan.Disubanényandangali

hangapamayuh,tunasangapamayuh

kageria.

PedandaGedéanémuputdugasné

Édisi I|Januari2017

nganténékantingandikakéné.

“Enémaraanakcerikkatutugbaan

banten.Madakapang setata enten

kenehnémanian.”

“Mogi-mogiRatuPranda.Dumogi

paripolah ipuné nganutin wastan

ipuné.GedéDarma.”

“Madakapanglanuspajalanné.”

KendelpesankulawarganéLuhDarmi

sasukatlekadsentanéento.Idupné

sayanmelah.Tresnaasihdikulawarganesayandegdeg.

Pinceran guminé majalan énggal

bukapinekanétempuhanginbaret.

GedéDarmasayanngelihang.Idupné

masisayanngamelahang.Sagétada

anakuncul-unculmatakon.“EnépanaknéLuhDarmi?”

“Benehpesan.”

“Kadénbapannéanésekentusing

ngakuinipidan?”

“Béh,indikéentotusingsubatiang

nawang.”Anaké ané ajaka ngraos

ento tusing nyak nyambatang ané

sujati.

“Jani,bapanné ané seken suba

gelem sangetpesan.Konébaanngutangsentanané.Pekaknékonéanė

ngidih nasika mracepada,gedeg

pesan.Orahinangalih.Yénsingkéto,

lakargela-geladogéndibaléné.”

“Béhtusingbisatiangnyautin.Legaangtianglakarmulihmalu.MaiDé

mulih!”

GedéDarmamulih.Dikenehnéliu

patakonné.“Apa saja iraga ené

tusingpanaksujatinéIBapa?”

Iangantiangmémébapannémulih

ulimagaé.Kenehnéruntangmaranepukinmémébapanéteka.Sakéwala,

iamelednawangkasujatianné.

SuaraSakingBali 4


Édisi I|Januari2017

“Bapa,Mémé.Ampurayangtiang. buka jani kanti tiang gedé bisa

Yadiastun tiang enu cerik,kéwala nawangawak.”

meledmasitiangnawanganésujati.” “Janitiang matakon.Saja Mémé

“DaditumbénGedémamunyikéto?” subabelingdugaséngantén?Buina

“Ituniadaanaknyambatang.Tiang Mé,bapantiangéanéngrékatiang

sujatinétusingsentanéIBapa.Baan janikonégelem gedékranaiangantewéréyang

awaktiangé.Nempora-

ingettekénpanyamaan.Buinainget

tekénawaktiangédibasangMémé tangawaktiangé.Tianglakarngalih

lantas IBapa nyuang Mémé.Ituni bapantiangé,Mé.”

seken pesan tiang ningeh.Imémé LuhDarmikamemegan.Yéhpani-

subamelingangtiang.Sakéwala,ané ngalannénrébéspesu.Maratemala-

melinginMémétusingngaku.Welas ngina,sentananéénggalanmagedi.

asihnéIBapangranayangtiangidup

IBW WidiasaKeniténembasringGeriaGelumpang,Karangasem,20Januari1967.Onengring

sastraBaliklasik,sastraBalimodérentalersastraIndonésia.KakawianidanékawedarringBaliPost,

Buratwangi,Mémorandum,WartaBali,BaliAga,MajalahSinarAgung,MajalahÉksprési,BaliTribun,

PosBali.NgamolihangHadiahSastraRancagéringwarsa2006antukpupulansatuacutetBuduhNglawang.Ringwarsa2015idangamolihangPenghargaanWidyaPatakaantukcakepanJeroLalung

Ngutah.

Rerambangan

Sametonsanésenengngwacénkakawianmarupapuisi,satuacutet,

wiadinarkelmabasaBalirarisangrauhringblogSuaraSakingBali

BlogpunikiwantahsaranamagenduwirasasarengsastraBalimodéren.RikalasastraBalimodérensepipenikmatblogpunikaembas

maktamisisumangdanésastraBalimodérensayankasenenginlan

maduwéakéhpangwacén.

htps://suara-sakingbali.blogspot.co.id/

SUARA

SAKING

BALI

NangunYasa,

NindihinSastraBaliModéren

SuaraSakingBali 5


SatuaCutet

Édisi I|Januari2017

INyomanBudaArimbawa

UlianJengah

lanTresna

SuaraSakingBali 6


Y

éntusingulianjengahdéwéktiangé,adénantiangmatikatimbang

tiang nepukin unduké puniki.Tiang

marasa suba tusing dadimanusa,

rasané déwék tiangé patuh sakadi

buronsanépinihnista.Ulimaramakurenan,tiangkasekaang,kapuikin,

kagedeginolihpisagané.Napikadén

pelih tiangé,daditiang kasengguh

bisangléak,ngababayapatikaumah

pisaga.Yéntusinguliantresnatiang

tekén pianak lan kurenan,adénan

tiangmagediulijumah.Tiangngelah

pianak muani-muanitatelu, apaké

ulian ento anaké irilautnyekaang

tiang?Ngantosmangkintiangkondén

ngerti.

TiangmawastaNiKetutTari,tiang

embasringbanjarSelatPeken,Buda

Keliwon Matal,tanggalnapikadén

tiangembas,tanwéntensanérungu

dawegjamanénika,kéwantenwarsanékariinget,yénteniwangwarsa

1965.

Tiangnganténtuahmaselattémbok,

tiang ngantén ngajak pisaga delod

umahtiangé.Tusingilangnangakebitanulimanahtiangé,yénkeneh-kenehang

tiang,kénkén ja cara tepukin

tiangbuindiareppanyingakantiangé,

kurenantiangékaingsak,kakecuhin,

kalangkahin,kajitin,kaencehin,tekén

anaké ané ngedegang kaluwargan

tiangé. Kurenan tiangé kateguldi

natahé,limannékacangkling,batisné

kategul,pasuryak anaké ané nyekaang,ulian

bes kaliwatliang lan

kendelkenehnémaannyakitinkure

nantiangé.Unduképunikitusingja

acepok.

Maraduangtibantuuhpianaktiangé

Édisi I|Januari2017

anépalingNyoman,kurenantiangé

subakenipenyakit.Kurenantiangé

tusingnyidaangbuinnyemakgagaén,

nyangsan makelo sakitné nyangsan

nyangetang.Kemumaitiangngatehang

kurenan tiangé maubad,

sakéwanten tusing masinyidaang

seger.Kurenantiangégaénaapang

sakit,belogbaantiangnyambatang,

kurenan tiangé alianga pakakaska

baliantekénanakéanéngedegang

apangngidaangngamatiangkurenan

tiangé.Adan sakitné tusing karuan,

apakadénadané,tiangsingmaanngrunguangdugaséento.

Dikénkénépesudidihputihulicangkem

kurenantiangé,dikénkénénuuh

kapeteng kalemah,yén sing keto

galak,dengkak-dengkik,ngamuk,makejangperabotpaonépantiganga,entungangakemumai,kantitelahbelah,

benyah.Makejang pisagané ngora

hangkurenantiangébuduh.Kéwala

sujatinétusingjabuduh,penyakitné

anéngaénanginguhturngamukcara

anakbuduh.

Ingettiangtekénpianaktiangéané

paling Wayan,ulicenikkingsanang

dinidituorahintiangmaurukngukir.

Tusingnyidaangtiangngengsapang

galahéipidandugaspianaktiangéI

Wayan ngeling diarep reramané

nagih masuk masekolah ring SMP,

sakéwalatiangtusingnyidaangnyekolahang

ipun krana ten nyidaang

tiangmeyanin.Sebet,sakitatintiangé

nepukinpianaktiangénylémpohngeling,dengkikatekénbapané.

“Awaktusingngelahpipisapalakar

anggonmasuk…!”Pianaktiangésig-

sigan,tusingnyidaangnuutangtim-

SuaraSakingBali 7


pal-timpalné ané masuk masekolah

SMP.

Dikarangtiangéwéntennem belas

KK,magenepansorohmanusanéada

dini,cenik kelih,tua bajang,tiwas

sugih,polos ajum,kolok buta,lan

pécéngpérotmapunduhdadibesikdi

karangtiangé.Kéwalatusingadaané

banimakrisikanlakarnulungintiang,

makejang cara purnama tekepin

ambun,maklieb peteng.Karitatas

ring keneh tiangé,yén ten iwang

warsa2003,wéntenupacaramatatah

dikarang tiangé,sawiréh kurenan

tiangé sakitné sedeng sangetlan

inguh yéning nepukin anak ramé,

kénkénjacaraapisiam baanbénsin,

nyangsanngerug,ditulantaskurenan

tiangényemaktambah,ngamuk,uyut

dinatahé,diarepanakramé,diarep

undanganulidijakadén,diareppara

prajurubanjar,kurenantiangédengkak-dengkiknguyengtambah.

Anakéanéngedegangmakejang

saling pasaatin ngejuk kurenan

tiangé,tanparasawelasasihdikenehné,

kurenan tiangé kaejuk,

kacangkling,batisné kategul,muan

ipuné kapugpugin,sawiréh kurenan

tiangénglawanrikalaejuka.Lautipun

kapaid,kénkén ja cara maid cicing

makiré bangka, kaoros, kakedeng

paksakantitelahbabakbelurawak

kurenan tiangé, disubané neked

diwang,kurenantiangékasurunglan

kaentungang di palungan mobil

kériné,lautpalaibanga ka Bangli.

Tiangwantahanakluhnista,tambet

kalintangsanéngawinangtiangten

nyidaang ngomong apa,tiang tuah

bisangelingsigsigan,pianak-pianak

Édisi I|Januari2017

tiangé karialittusing nawang apa,

tuahbisangelingnepukinbapanékasekaang.Ulimakudang-kudanganak

anékundanganadamasianétepuk

tiang ngeling nepukin unduké ento,

miribipunmarasakapiwelasantekén

ukudankurenantiangé,kéwalatusing

baningomongapa,sawiréhipunéling

tekéndéwékipunénéntensira-sira.

IpunwantahTuaAsti,anaklingsirané

biasa ajak tiang maduman ngadol

banten,ipunngelinggerong-gerongdi

lojidauhnepukinkurenantiangékajekjek,kaoros,kapaid.

Ulian jengah,tiang malajahang

déwékuliiduptiangésanékalintang

nista puniki.Kemu maitiang ngalihangkurenantiangétongosmaubad,

kudangbaliankadénsubakatunasin

ubad,tusing masinyidaang seger,

tiangsakulawargataénngingsanang

déwékdiTedung,Gianyar,dijumah

mbok tiangé apang joh ulijumah

tiangé. Kemu maitiang maburuh

ngalihpipisapangadaanggontiang

melibaasjakan,apangnyidaangpianak-pianaktiangésabatekmakinyukan,kondén

buin tiang ngenehang

lakarmayahbiayarumahsakit.Sabilangadapisagantiangénumbasbias

utawi batako, magrudugan tiang

barengmakajang,maanpadungsiu

rupiahkanggo,taénmasitiangmaburuhtekéndagangbécéléng,sabilang

adapisaganéngelahupacaraagama,

prajanitiangnakonanglakarnumbas

bantenapatusing,yénnumbastiang

misadia ngadol.Lianan tekén ento,

taénmasitiangmaburuhdaditukang

sepuhbokor.Kemumaitiangngrereh

bokor,sakancanumahcelepintiang,

SuaraSakingBali 8


sakancan désa ruruh tiang,apang

maanbokorlakarsepuhtiang.Sabilang

ada odalan dipura,liu tiang

maanbokor,sawiréhliuanakéané

dotngelahbokorkedasanggonamabanten.

Paketéltél peluh tiangé,

ancul-anculngenyang pianak ané

paling Nyoman,ngéntétané paling

Madé,maimbuhnyuunbokorakranjang,majalanulidaslemahéluaska

banjarPandé,Bangli,tongostiangé

malajah nyepuh bokor, sambilang

tiang malalika Rumah SakitJiwa

nglalininkurenantiangéanékaseng

guhbuduhtekénpisaganéanetusing

dementekenkaluwargantiangé.

Disuudnébuintiangngangsehang

majalan mulih,sakitkarasa entud

tiangésabilangwaianggontiangmajalannganginangngawanangsambil

nyuun ané baat-baat.Matan ainé

nyentak,panesbara,kebusrasaang

tiang,bedak seduk maadukan rasaang

tiang,dikénkéné ujan bales,

angin barettepukin tiang dijalané,

sakéwantenteteptiangngangsehang

apang nyidaang neked jumah.

Dikénkéné ngeling pianak tiangé

sawiréh tusing nyidaang naanang

bedaklansedukbasangné,dengkik

tiangpianaktiangédiarepanakramé

ditengahjalanédiBangli.

“Eda sebakanga ibané, kutang

poloné dini nyen…” nyangetang

pianaktiangésigsigan,maimbuhkaplakintianglangimpektiangpaané.

Disubané teked jumah,boya ja

tianglakarmasaréuliansakitawak

tiangé,kéwalatiangbuinluaskemu

mailakarnguliangbokoranésepuh

tiangkaumahanakéanéngelahang.

Édisi I|Januari2017

Dikénkéné pianak tiangé nutug,

dikénkénéjumahoraintiangngijeng.

Tatamiankurenantiangéulibapané

makejang magadé, carik magadé,

tegalmagadé,perabotkénékétomakejangmaadep,apangadaanggon

meli baas jakan anggon ngisinin

basang sabilang wai.Tiang tusing

ngelahapa-apajani,tiangtuahngelah

kaluwargasanétresnaintiang,diastuniduptiangésetatanemusengkala,

entotusingngaénangtiangnyerah,

tiang satata mautsaha sambilang

tiang malajahang déwék. Ring

manah,ring atitiang percaya Ida

Hyang Widhipacang satata nuntun

pamargintiangéturmicayangwaranugraha

majeng ring kulawargan

tiangé.

Disubane makelo,tiang ngelah

modallakaranggon tiang melisakancan

perabotpanyepuhan bokor,

ditulantastiangmeliprabotanéento

sané ngawinang tiang nyidaang

nyepuhbokorjumah,tusingbuintiang

kemu ka Bangli. Ulian gagaéné

punika tiang nyidaang melibaas

jakan,lakarbasa,darangnasi,miwah

perabotpaon,uliangagaénépunika

tiangnyidaangmunduhangpipis.

Tiang ngaturang suksma pisan

majengringIdaSangHyangWidhi,

malarapanantukwaranugrahanIda,

prasida tiang nebus biaya rumah

sakit,sanéngawinangkurenantiangé

nyidaang mawalibudaluliRumah

Sakit Jiwa. Sakancan carik ané

magadé suba nyidaang tebustiang

lan katanemin entik-entikan,sakadi

padi,séla,miwahsanélianan.Mangkin

pianaktiangé suba pada gedé,

SuaraSakingBali 9


SuaraSakingBali 10

subapadamalajah,malajahangraga

anggon bekelidup.Kurenan tiangé

subaseger,séhat,lannyidaangbuin

ngalihgagaénlakaranggonngisinin

basangsawai-wainé,kétomasiring

cariknyidaangtiangngubuhkucitlan

ngubuhgodél,nyidaangtiangmupu

padimiwahentik-entikansanélianan.

padimiwahentik-entikansanélianan.

Segerogersadiarahayu….

Kubutambahan,20Novémber2016

INyomanBudaArimbawaembasringBanjar

SelatPeken,KecamatanSusut,Kabupatén

Bangli-Bali,ringrahinaBudaWagéWarigadéan,21Oktober1998.NgranjingmasekolahringSMANBaliMandarawarsa2014.

Ngawitinmalajahnyuratcerpénmiwahpuisi

mabasaBaliwiadinbasaIndonésiarikala

ngranjingringkelas3SMA.Polihinspirasi

nyuratcerpénmabasaBalirikalangwacéncakepan“TuturBali”kakawianWayanWésta.

Cerpénsanémamurda“UlianJengahlan

Tresna”punikiwantahcerpénkapertamasané

naaninkawedarringmédia.

NgamatiangAksara

ManikSudra

I

Angin,diolaskeberangortanétotonan.Ortaindikaksaranéanémati.Matiangtiang.

Angin,diolaskeberangortanétotonan.Ortaindikaksaranéanémati.Matiangtiang.Tiang.

Tianganéngamatiang.Edamilu-milusokngengkebang.Tiangnawang,raganépastiningalindugastiangngamatiangaksaranétotonan.Tuturang,diolastuturangkénkéndugasétotonantiangngamatiangaksara.Sakabesik,kantitelahmati.Tuturangsagalang-galangné,

saterang-terangné.Tiangtusingtakutmakejanganakénawang.Bukaraostiangétunyén,

singadaanésandangtakutintiang.Tiangtusingjalakarmalaibngalihlangitanélénan

utawimengkebdislangkanganguminéyéningliuanakénawang.

I

LamunkénduwegnéISangkuningékadaya?

LamunkénduwegnéISangkuningékadaya?Tiangbaninantang,banimasaing.Nyénké

anépalingduwegangékadaya,tiangapaia.IanyidaangngaénangIPandawakalahrikala

majudi,tiangnyidaangngamatiangmakejangaksarané.Ianyidaangngujuk-ujukinKurawa

apangmarebutwarisankantimamati-mati,tiangnyidaangngaénangmakejangnétusing

madan,tusingkasambat,iduptidongmatitidong,sepi,siep,sipeng,kolok.Boyajatiang

sombong,sakéwalatiangmasitusingnyakmabikascaraIPadi.Tiangdotnyentokangapa

lebihnédéwéktiangétekéningISangkuni.ISangkunilicik?Tianglicikantekénento.Lebih

beligtekéninglindung,lebihsaktitekéningangin,lebihpetengtekéningpeteng.

beligtekéninglindung,lebihsaktitekéningangin,lebihpetengtekéningpeteng.

Ganjel

Édisi I|Januari2017


SatuaCutet

Édisi I|Januari2017

PelihMalaksana

NiKetutRenesMuliani

"Huék .Huuuékkkkkk.uhuuukkk.uhuuukkk .Méé,Pa.

Tianggelem."LuhSaringaukinreramannyané.

"NakkénkénnéLuh,ngudiangPaneskénédéwéké,maimbuh

nagihngutahbinan?"PatakonMénSarinésadamapecukan

alisné.

"TentawangMé."

"Pan Sari.Paaaa .panakégelem,maiatehin kaRumah

Sakit."

Éngal-énggalPan Saringidupang montorlantas ngatehin

pianakipunéanégelem.

Nekeddirumahsakit,LuhSaripréksanatekénDokteré,lan

orahangaLuhSarituahkebusdingin.

SuaraSakingBali 11


Duaningbukakétoraosdokteré,

PanSarisarengMénSaringajakpianaknémulihkapondok.

Bénjangné delokina pianakné ka

kamar,enumasihkebus,pragatnagih

ngutah.Sabilangpréksaanga,méhméhsubapangtelu,terusorahanga

ipuntuahkebusdingin.

Abulan ada makeloné Luh Sari

gelem,lanpragatmasaré,adakeneh

reraman ipuné ngajak Luh Sarika

RumahSakitUmum.NekeddiRumah

SakitdandanaLuhSaritekénDokteré,ajakakaruangpasien.Buinkejepné

pesu Dokteré uling ruangané

nikalanngaukinPanSarisarengMén

Sari.

"Bu,Pak,mrikiangnegakajebos".

Énggal reraman Luh Sariné

maekin Dokteré. Lantas dokteré

ngraosBanban.

"Pak,Bu,sujatinnépianakIbulan

Bapakésampunmadaging,"kondén

suudDokteréngomong,énggalPan

Sarinyautin.

"Madaging napinika Bu?,kena

napipianaktiangé?"MakesiabPan

Sarinyambilangmatakon.

Édisi I|Januari2017

"Sabar Pak, pianak Bapaké

sampun beling,minab kuang lebih

abulansampunmakelonné."

"Napi.?Ten dok,ten mungkin,

tiangtenpercaya,"barenganPanSari

sarengMénSarimakesiab.

"Jaktinikapak,mrikisarenginnyingakinhasilnyané."

Marangaraosbukakétodokteré,

énggal-énggalPan Sarinaurbiaya

pameréksaanpianakné,lantasmaid

pianaknéngajakmulihné.

Tusing makelo neked lantas jumahné,kapaidpianakipuné,kedenga

limanné,kocokaawakpianaknésaha

ngraos

"Tuara madalem ukudan,tuara

madalem rerama,nyama,ngulahaluh

nyemakgaéanétidong-tidong.Sabilangwainatakanglima,sabilangwai

suba jakanang,gaénang jukut,apa

buinpanganggo,sabilangwaiisinin

Bapa keneh nyainé.Dong dadiati

nyainyemakgaékakéné.Tuarainget

tekénleganreramadéwéknyainé."

Rengasmunyin Pan Sariné ngajak

pianaknéLuhSari.

"Bapa,mémé,menkudiangtiang,

tiangsubakadungpelih,subakadung

jemaktianggaéné,edaMémébapa

nyelselin ngelah pianakbuka tiang,

ampurayangtiangMé,Pa."Bukakéto

raosLuhSariné,sambilangangetélangyéhmata,ulianipunmaselselan

tekénundukipunésubabelingyadiapinipunwaukelas2SMA.

"Besamonéjegégnyainé,semu

kalem,kenyem manis,dongnyidaang

nyemakgaéanékéné,caratuaraada

muanilénan.Panaknyénentotingkangin?Pianaknyén?Bagedébasangémaranyaingelingmaimulih,

dugasliangnyainéditu .dituuuu.di

tongosnyainé mademenan,ingetké

nyaitekénBapa?Inget?,Basngencotangsajanbelerédadipianak,nyén

ngelahbelinganéné?Amuntondén

ada ngakuin eda ba matakon ajak

MéméBapa,awakkéto,carapanak

bebinjat."BangrasraosPan Sariné

uliangedegipunétankadikaditekén

pianakné.

Ulingsukatningehraosbapanné

anébangras,sabilangwaiLuhSari

SuaraSakingBali 12


ngelingtuararérénan,ipunmapangenan

tekén apa ané suba kapabuat

nganti ipun beling, apabuin ipun

sedeng ngranjing ring SMA.Minab

masa pubertas ané ngaranayang,

napimalihipunsampunpolihrajahan

nganininSistem Reproduksi.

Ada minab telung dina makelon

ipuné dikamarnyane ngoyong,stata

ngelingsigsigan,uliantusingbanimatakon

tekén reramannyané. Ada

lantaskenehipunngajakingegélannyanéngantén.

"BliYan."

"TiangLuhjegég,ojanginbinyuk!"

"Aukbli,tiangsubabeling,ngantén

maibli,bliharustanggung jawab,"

bukakétoBBM LuhSariné,sambilangangeling.

"Apa.?Beling .?Dijamapreksa

Luh? Men kénkén abetreraman I

Luhé?"MakesiabgagélanLuhSariné

sahanyalélégdisakanbalébengongné.

"Ahtosingpentingbli,tiangnuntut

tanggungjawabbliné."

"NahLuh,janiblilakarnyambatangtekénreramanbliné,ngorahang

blilakarnyuangILuh."

"Janjibli?"

"PastiLuh."

Marabukakétoliangpesanatin

LuhSariné.Tusingmasaréipunulian

liangnétankadi-kadi.

Minab ring paek-paekan dinané

dugas ento melah-melah duasané,

sagétbénjangné ada nang jam 3

sanja,tekakulawargagegélanipuné,

lakarngidihLuhSaritekénreramannyané.

Tuara makelo indiké ento,sagét

Édisi I|Januari2017

subamakurenanjaniLuhSariajak

gegélannyané, minab bagia pisan

ipun,ngaénangreramannyanényansanilangpedihnéngajakLuhSari,lan

nyambatang, dumogiI Luh stata

rahayu,melahang makurenan Luh,

melahangngajakmatuané,edaILuh

bani-baningalawanmatwa,apabuin

kurenan.DumogiILuhsetatalanggenglanbagia.BukakétoraosMén

Sariné lantas ngelutpianakné lan

ngalahinmalipetankapondokné.

1Désémber2016.

NiKetutRenesMulianiembasringBangli,14

Juni2000.Sanémangkinkantunmasekolah

ringSMANegeri1Susut,lanmenengring

BanjarPenyebeh,DésaPengotan.

SuaraSakingBali 13


SatuaBali

Édisi I|Januari2017

SatuaIBaluan

KaceritayangAntuk

MangkuWayanDresta

SuaraSakingBali 14


ADA konétuturansatuaIBaluan.

KaceritasedekIBaluantangkilring

IdaSangPrabuSinga,ratunburoné

makejang.NgandikaIdaSangPrabu,

“Ih,caiBaluanapaadatunasangcai

tekénicang?”

RarismaturIBaluan,kénéaturné,

“Inggihratusangprabu,tunasangtitiangringpalungguhcokorIDéwa,

punapiipunIBlatuk,dadosnyabran

rahina ngebug kulkul,gumantiribut

kaulan palungguh cokor I Déwa,

sawiréhtanwéntenpasalpunapa-punapi.Punika

sané tunasang titiang,

sapunapisapatutnéIBlatukpunika?”

NgandikaIdaSangPrabu,“Nahcai

Baluan,yéningsajakétotingkahIBlatuke,kemasubacaimulih!Nanging

orahin IBlatuk,semengan apang

subanangkilkapuri!”

RarismaturIBaluan,“Inggihratu,

titiangpacangmapamitmangkin.”

Kacerita dijalan raris kacunduk

ipunringIBlatuk,turngomongkéné,

“Ih né sedeng melaha caitepukin

icangdini.”

Masaut I Blatuk, “Man nguda

Baluan?” Kasautin olih I Baluan,

“Wah,caibuinmanisemengan,kapangandikaang

tangkil ka purian,

sakingpangandikanIdaSangPrabu.”

“Kénkén mawinan tumbén Ida

SangPrabumadedauhan?”KétopatakonéIBlatuktekénIBaluan.

“Buatentoicangtusingnawang,

maniditutunasangdipurian!”

“Nahyankéto,icangngiringsakadi

pangandikanSangPrabu.”

Ditu pada-pada belas pejalanné

pada ngungsingamulihang.Sasubané

IBlatuk teked dijumahné,

Édisi I|Januari2017

engsek pesan kénéhné kantituara

nyidaangpules.

Gelisinsatua,énggalkaceritasuba

lemah,lantasIBlatukngiréanglakar

tangkilka purian.Sasubané pada

genepbabekelannyané,lautiamajalan.Tankaceritadijalan,janisuba

tekediadipurian,katujuIdaSang

PrabuSingasedekmalinggihsibalé

panangkilan,katangkilin antuk para

yogiané.LautIBlatuk matursaha

sembah.Kéné aturné,“Inggih Ratu

SangPrabu,titiangnawegmaturmamitanglugra.”

Rarisngandika Ida Sang Prabu,

“Ih,nyéncaiento?IBlatuk?”

“Inggih,titiang kaulan palungguh

Cokor IDéwa.Awinan palungguh

CokorIDéwa nauhin titiang,napi

sanéwéntenwacanaangringtitiang?”

NgandikaIdaSangPrabu,“ihcai

Blatuk,né ada panguning IBaluan

tekéningicang.Sajakécaisalemahlemahngedigkulkul,buinatuaraada

apa-apa? Yéning saja kéto,

wenangcaikadendaantuknyamannyamancainémakejang.”

MaturIBlatuk,“InggihRatuSang

Prabu sungsungan titiang, wiakti

sakadipangandikanpalungguhRatu.

Awinantitiangpurunngedigkulkulsalemah-lemah,wiréh

ITemisisetata

ipunileh-ilehngabaumah.InggihasapunapipatutnéITemisiasapunika?”

KétoaturipunIBlatukringIdaSang

PrabuSinga.

Dadimeneng Ida Sang Prabu

ajahan,raris ngandika,“Uh,beneh

sajaundukcainékéto.Jani,dadisuba

mulihénggal-énggal!TundénITemisi

mani semengan mai ngapuriang,

SuaraSakingBali 15


tusing dadisangkenang sajawining

sakit!”IBlatuklautmapamitngénggalang.

KaceritadiJalantepukinaITemisi

ileh-ileh ngaba umahné.Lantas I

Blatuk ngomong kéné,“Uh,né ko

sedengmelaha,ITemisitepukinicang

dini.”

Masaut I Temisi, “Man nguda

Blatuk?”

MasautIBlatuk,“Manisemengansajawininggelem,caikapangandikaang

tangkilkapurianolihIdaSangPrabu,

tusingdadisangkenang!”

“Lamunkétoicangngiringsakadi

pangandikan Idané.”LautITemisi

ngamulihang. Teked jumahné ia

engsek kénéhné tusing nyidaang

pules kantilemah.Sasubanné semengan,makiréianangkilkapurian.

Tankacaritanandijalansubaénggal

iaianekeddipurian,lautnangkilringIda

SangPrabu,asapunikiaturné,“Inggih

RatuSangPrabu,punapiawinanpalungguhCokorIDéwanembépisan

nauhinparekanésakadititiang?”

Ngandika Ida Sang Prabu,“Cai

Temisi,awinanniranauhincai,néada

panguning IBlatuk tekéning nira,

sajaké cai indeng-indeng ngaba

umah?”

“InggihwiaktipisansakadipangandikanpalungguhCokorIDéwa.Santukan

parekan palungguh CokorI

DéwaipunpunikaIKunang-Kunang

setata ileh-ileh ngaba api.Punika

awinantitiangileh-ilehngabaumah,

ajerihpisantitiangyanumahtitiangé

katunjelantuk ipun IKunang-Kunang.”

“Janidadisuba mulih!Kéwala

Édisi I|Januari2017

orahin ia IKunang-Kunang apanga

maikapurian!”KétopangandikanIda

SangPrabu,lautITemisingénggalangmapamit,turmajalan.Satondénnéiangantegdiumahné,lautiasinggahdiumahIKunang-Kunangé.IKunang-Kunangkatujuiaadajumahné.

Matakon IKunang-Kunang,“Ih,

Temisi,ngénkéncaitumbénkaumah

icangé?”MasautITemisi,“nétekan

icangékaumahcainésangkaningkapangandikaang

ngorahin caiapang

musticainangkilka purian!Tuah

amonto dedauhan Ida Sang Prabu.

Nahicangmagedimalu.”IKunang-

Kunangngénggalangmakirétangkil

ka puri.Sasubané teked dipuri,

énggal-énggaliatangkilringIdaSang

PrabuSinga,nunasangundukibanné

kadauhan.

Gelisangsatua,énggalngandika

Ida Sang Prabu,“bah,né caiKunang-Kunangsajakonécaiileh-ileh

ngaba api? Yéning saja kéto,ento

pelihpesantingkahcainé,nyenbisa

puunumahnyamancainé!Sajawaning

caingaé nyama-nyama ribut

dogén.Wenangpesancaikaukum sepatutné.”

MaturIKunang-Kunang,“inggih

Ratu Sang Prabu,indayang ja pakayunindumunaturtitiangé.Awinan

titiangmatingkahasapunika,sawiréh

puniki kaulan palungguh cokor I

Déwa,ipunIBeduda,setataipunmakaryabangbangringmarginéwiadin

ring genahé lian-lianan.Sawiréh titiangsampunbiasaringwenginéngarerehtetadahan,ajerihringjagamaclempungbuntuttitiangéringmargimargi.Punikaawinantitiangmamakta

SuaraSakingBali 16


Édisi I|Januari2017

suluh.”Kenginan kapatutang pisan Prabu,titianggelisnunasangringpa-

atur I Kunang-Kunang asapunika lungguhCokorIDéwaindiktitiangka-

dauhan? Napiwénten wacanaang

antukIdaSangPrabu.

“Kunang-Kunang,kemusubajani ringtitiang,mangdagelisRatungandikaang!”

mulih! Kéwala ingetang orahin I

Bedudatundénmaijaninangkil!” Rarisngandika Ida Sang Prabu,

LantasIKunang-Kunangmapamit, “caiSampi,sajakécaingawag-awag

pajalané gangsar pesan.Dijalan dogénmejudijala-jalan?”

kacundukiatekénIBedudasedekan MaturISampi,“Inggih sawiyakti

ia ngaé bangbang.Ngomong IKunang-Kunang,“ih,Beduda,mareren

IDéwa,”kétomunyinISampinésam-

sakadipangandikapalungguh Cokor

maluibamagae.Neadaomongang bilanga kedék kantingenah giginé

icangtekéncai!”KétomunyinéIKu-

makejang.DadikaliwatdukaIdaSang

nang-Kunang,dadiIBedudatengke-

Prabu,turtanjungabungutnéISampi

jutslengaganturmasaut,“apaomon-

gang cai Kunang-Kunang, dadi

makejang.KétokatuturanISampiné,

jantosaasgiginipunésanébaduuran

ngrérénangicangsedengngaébangbang,tegarangorahangjani!”

awanantusingmagigisanébaduuran.

Raris masautIKunang-Kunang,

“né caikandikaang tangkilka puri

antukratunawakéwatekburonémakejang!”

MangkuWayanDrestaembasring

IBeduda raris masaut,“nguda BatanNyuh,31Désémber1957.

miribKunang-Kunang?Daditumbén

MagenahringKarangasem.

Idanauhinicang?”

“Buatentoicangtusingnawang,

nyanditutunasangdipurian!”

LantasIKunang-kunangmulihné,I

Beduda marérén magaé nglantas

tangkilkapurian.SedengmelahaIda

SangPrabusedekmalinggihdibalé

panangkilan.MaturIBedudanunasangsuluribanékadauhin.Ngandika

IdaSangPrabu,“Awinanniranauhin

cai,baancaikonékerengngaébangbangdijalan-jalan,nésakingpanguningIKunang-Kunang.Yaningsaja

kéto, ento gedé pesan kapelihan

cainé,wenangcaikasalahangsapatutné.”

MaturIBeduda,“InggihRatuSang

SuaraSakingBali 17


ProsaLiris

Édisi I|Januari2017

Kingkingakung

SanguSingid

Adi,Blinunaskenyungmanissanéngawinang

madunékimud.Raraséayu,lekratunsekaré

masandingsarengadi.Apabuinkrédépan

untuné,jerihrumasaslakanémasangling.

Cingakinbulanénedengpurnaningkartika,

mengkebdidurinambuné.Apaanémakada?

Sajawaningraganadi.TunasBlisami,anggén

Blisangu,nujugenahésingid.

Bangli,22/1/2016

Kingkingakung

Uning?

Sanépingitringtengahtanuné.Sapunikakocap

kasujatianjatiné.Rerehangmargimawali.Waliangring

witénumadi.Krurakarasukilné.Kocapkénten,kénten

kocap.Becik-becikangngraksasanépingitpunika,

masadhanatiaga.Mesehé,durgamasripit.Wénten

sanémaosang,menengmiwahkaryanéanggén

merangin.Sakéwanten,napisanérereh?Uningin?

2016

SuaraSakingBali 18


ProsaLiris

Édisi I|Januari2017

Kingkingakung

Sawah-Natah

Sekarjepunémabulisahanringnatahé.Ngrerengihngajaptawang.IAngin

ngeberangambunnyané,jenekringtungtungtwas.Lumutémlekorcarang

tarujepunné,tekekkeretnakes.IJepuntuaraibuk,mawalingasih-asih

ILumut.Sedahésarengmatempung,kuninggadingwarniné.Nanjénang

ukudan,rumapanginang.Ringlangité,kediskokokanmakeberkelodkauh.

Tuunmatinggahringcarangbinginné.Ringpundukanné,toyanéening.

Ngricikmapadumunyinenggungéngatengkung.IKlipesnyaru-nyaru

ngintip,ringbatanpantunéwawutandurnyelag.Jubeléngidemtengah

pundukané,kadianakmataparinggoané.Natah,sawah,sanétuara

gelah.Dijanatah,dijasawah?

2016

Kingkingakung,embaslanmagenahringBangli

SuaraSakingBali 19


P uisi

Édisi I|Januari2017

PutuWahyaSantosa

Patapanlacur

Titiangtuahidusun

Anéngetohinbabonggan

Punyankayunnéelung

Tuarajapayumabuahapa

Sejabaadakenyirligir

Lankampuhrasaanébyahpara

Puyungglayungglayung

Duh,dijakétitiangpurun

Mapuniakenyung

Yéningwantahnéntenwéntensanétandruh

Masawitraringsatuadéwéktitiangsanépuruh

Sinahpamuputnéyasantitiangpacangmasangkurpuuh

2016

SuaraSakingBali

20


P uisi

Édisi I|Januari2017

PutuWahyaSantosa

SatuaCutet

Lawatkenehémapapindayan

Sakadipajalanangin

Anéakijapannglekadangsatua

Katindakangbaansolahikruna

Anésumusupdadibasarasa

Disubanécutetpragat

Adakéanémasisa?

Sejabapuyung

2016

SuaraSakingBali

21


P uisi

Édisi I|Januari2017

PutuWahyaSantosa

BangayangTitiangKalangen

Duh,icéntitiangngalapsekarkrunanérawit

Jagianggéntitiangbabungah

Rikalalampahidepésalawas-lawasnanem rasaajerih

Diastunwantahsidawaregapakpakanbasé

Kéwalakalangenésanédemdem

Sapasiraképacangsidangicalang?

Turmaningmasunaripundadossasuluh

Setatanundunidupépejah

Mewalilumlum nirmala

Banggayangtitiangdrikingayah

Ringpondoksatuasanésetatasunia

Dyastunwantahkatimpalinkidungitadahasihsanéngunngun

Lanlibutsuaranpasihsanésedihbyahpararingselagantangkah

Nanging,wantahkrunasanésidangardititiangsetatamaurip

Tatkalapangaceptresnatansidapacangnyujuhisekargadung

Wantahdumilahsuaranatisekayang-kayanganggéntitiang

masolah

Mangdakenyungépuyungsidaadunglunglung

2016

SuaraSakingBali

22


P uisi

Édisi I|Januari2017

PutuWahyaSantosa

AdaKrunaané

TanSidaMasamadana

Ngridipdinikrunanéulungditangkahbeli

Rikalatuarasidanyambat

Adakenehanénadaksarabungahmakedapan

Nalekepdipaningalanadiné

Miribdiduriengkaganbatubatuandusgunungbaturé

Iamengkebnyilibangraga

Kantingaliwatmakudang-kudangsasih

Lansuégatrairagamatilar

Kranagalahésubangalihpajalanpadidi

Kantijanituahenusisan-sisankritisanujanédinatahé

Anggonbelinitipangrasaanékadirasanugtuglawatadiné

ngumbara

Dinibelituahmarasasuwung

Disubanékrunakarmanétuarasidabuinmakunyitdialas

2016

SuaraSakingBali

IPutuWahyaSantosaalumnusJurusanPendidikan

BahasaBaliseringnyuratpuisiBalimodérenlanésaibasa

Bali.SasuratanésampunkawedarringBaliOrti

lanMédiaswari.

23


P uisi

Édisi I|Januari2017

IGedéAgusWiryawan

IluKantosMangkin

Kawéntenanjagatélanduh

SuécanWidhinékarasawibuh

Carikéjimbarpantunékuning

Palemahanéasritanpasanding

Alasémakebatngaledingunung

Tarunétegehpaksinénambung

Nyayubinmanusanémangdaéling

Pakayunanéjejertanmabading

Toyaceburanétedun

Ngrudugngirangangkayun

Don-donanégadanglumlum

Tanpisanwéntenrasalinglung

Suarantukadéngetisin

Anginégasirngasirin

Sekarémikngalubin

Wiaktidahatngangobin

Kasuen-suensayannguredang

Panglipurésampunarang

Tanpangrasasamikagarang

Kenyungéicalsahasamakutang

SuaraSakingBali

24


P uisi

Édisi I|Januari2017

Ilukantosmangkinkaaptiang

Néntenkaridadosbantang

Ilukantosmangkinkauratiang

Sampunmasaihkadicundang

Ilukantosmangkinkatamiang

Napiképacangkantosbénjang?

SuaraSakingBali

25


P uisi

IGedéAgusWiryawanlanWayanGinawi

LémpasDadosAmpas

Yowana,yowana,sampunangngléwa

Maserahkatadahgalah,zamanédanmiwahkaliyuga

Nuutinsolahsalah,solahsoléhnglémpasinagama

Ngelarangambekraksasanemusengsara

Yowana,yowana,ngiringjagra

Jeroningsastrangruruhsuluh

Mamargiantuksundihluih

Nujupangaptiwismabagiaturshanti

Yowana,yowana,telebangmalihngwacén

Embahindéwékéantukpatakén

Nyiksikkaweruhannguliksastra

Ngembahangdagingmanahsulukkaditoya

Ampakang...ampakang...!

Ampakangjagatétanpatelas...

Ampehangbayanékantosaas

Tisangeturipétunas

Purunlémpas,sajabadadosampas

Yowana

Numbuhangwinihamerta

Mayudamasanjatasastra

Nyiatinawidyamesehringraga

Ngalubangwangsamiwahpanegara

Édisi I|Januari2017

SuaraSakingBali

26


P uisi

Édisi I|Januari2017

IGedéAgusWiryawan

NyeduhTandruh

Imalutusingnawangkanginkauh

Majalantusingngabasuluh

Munyinepesucaahcauh

Tingkahémakejangngandangnganjuh

Janimasuluhbaansastra

Lanmaimbuh-imbuhmaca

Tumbuhmadampinganhanacaraka

Mabrayatusingtuahulianangka

Galahétusingtaénngwatesinnyujuh

Yusanéjegjegwiadinséngkauh,patuh

Cenikkelihmuaniwiadinluh

Makejangmenékangtujuhnyeduhtandruh

Néjaniadasunargalang

Karasaangetngupkupang

Kaweruhanémasambeh

Apangtawangencénanébeneh

Edabuinmameteng

Jemetéimbuhinanteng

Kéwalaedakantiulap

Tuahngaéidupébaat

SuaraSakingBali

27


P uisi

Édisi I|Januari2017

Tusingsandangmusuhin

Ngaépikobetngancandalem

Raketangtimpalin

Apangtusingkantinyilem

IGedéAgusWiryawanembasringWanasari,15

Agustus1983.TamatS1BahasalanSastraDaérah

Bali,IKIPPGRIBaliwarsa2009lanmangkindados

gururingSMANegeri1Penebel.Dadoshubungin

ringémail/FB:agus_kwir@yahoo.com

SuaraSakingBali

28


P uisi

Édisi I|Januari2017

AgusMahardika

PaicaNadiSengkala

Anginérauhnedehangsabehéruntuh

Masriok,masuryak

Satmakaamerta

Kritisanésidangicalangkasatanpertiwiné

Sarwatumuwuhsamikasiratin

Runtuh,runtuh,ngawijagatgemuh

Rawatliangnémangkinilangngulayang

Rikalaamertanémasalinrupadadosbencana

Paicanémamurtipinakasengkala

Sabeh,sabeh,ngedehangbrebeh

Wantahsangkaninglaksana

Boyajasabehnéngawisengkala

Nangingmanusanéngarebéda

SuaraSakingBali

29


P uisi

Édisi I|Januari2017

AgusMahardika

KalaTriMurtiNapakPertiwi

Kleningansuaranbajranémanyanggra

SegehagungmangiderringCatusphata

KalapalawatanTriMurti,tedunnapakpertiwiné

Makadipanyapuhjagat

RarislédangIRatumasolah

KairingBalaAncanganPrekanggésami

Ngalalonté,sahanedehmangampehang

Ngicalangmesehéngarusuh,geringmrananéngalalana

Gumentossidangawijagatélanduh

Ngardibhuwananékertharaharja

Ngamedalanglilacitangasorangdukalara

Ringpanguntatrahinanjagat,Galungan

IGedéAgusMahardikaembasringDemulih,17

Agustus1991,tamatringPendidikanBahasadan

SastraAgama IHDN Dénpasarwarsa 2013.

MangkinmenengringDs.Demulih,Kec.Susut,

Bangli

SuaraSakingBali

30


artikel

Édisi I|Januari2017

YudhaPanik

Olih:IGdéDharna

Tulisanpunikikaryanintitianggumantinyawispitakéndané

IDKRakaKusuma,dawegdanésimpangringpecanggahantitiangésanélintang.Dukpunikadanémapitakén,“NapikéPak

GdéuningringGustiNgurahYudhaPanik.Yaninguning,caritaintiangindikkapangawiandanéringsastraBaliAnyar.Taler

karyandanémarupapuisisanémamurdaBali,sanékaloktah

pisanringsajebagjagatBaliné.KadinapibeciksajakBaliné

punika.”

GustiNgurahYudhaPanik,mulasawitrantitiang.Patemuntitiangésareng

danédawegémasanpartainédumun.TitiangmasikiansarengdanéringPartai

NasionalIndonésia(PNI).TitiangdadosKetuaLKN ringBuléléng.Raganéring

PropinsiBali.Dawegé punika ragana ngawangun sanggarsané kawastanin

“NandiGumarang”,titiangtalermaduwésanggarsanémawasta“EmbunPagi”.

Pasawitrantitiangsarengraganasayanleketduaningkasenengandanépateh

ringdadementitiangéinggihpunikakesenianpingajengkasusastraanIndonésia

lanBalianyar,talersenisuara.RaganangawipuisiIndonésia,titiangtalerngawi,

turmaningkamuatringHarianSuluhMarhaén.Yaningpadematemu,seringtitiang

mabligbaganindikkasusastraanIndonésialanBalianyar.Tanlalitalermaosang

indikdramamodérensanénganggénbasaBali.Malarapanantukpaicankayun

danétitiangngawidramabasaBaliwarsa1963sanémamurda“SuryakPuyung”.

Dramapunikakapentasangringdésa-désa.KéntentalergendingBalianyarsané

mamurda“BuahBuni”wantahpaicankayundanédawegtitiangsarengrombongansakingDénpasarkotajagilungakaDésaCarangSari.

RagandanéGustiNgurahYudhaPanik,saderhana,kukuhringkayun,lancita,

satiaringsawitra.Pinakabuktisanéjalarintitiang,disampunéwarsa1971suwéti-

SuaraSakingBali 31


Édisi I|Januari2017

tiangnéntenmatemu.TanpasangkanpanggihintitiangdanéringJakarta.

Antukisengésalinggeluttitiang.Raristitiangkajamuantukpangankinum

jantoskalilihtitiang.DawegépunikaraganadadosAnggotaDPR.SedekngajengtitiangmaturringdanésumangdénnyanéntenlaliringBali,duaning

dawegpunikaJakartanélintangkabinawa.Rarisdanémasaurantukbaos:

“Buinpidantiangliang,apangliangdini,ditengah-tengaholégtambulilingan,

buinpidantiangsebet,apangsebetdini,katembanginpupuhsemarandana,

buinpidantiangmati,apangmatidini,katerangkekawinprihantemen.”Wau

usandanémabaosasapunika,jogngetélyéhpaningalantitiangéantukkendeléngalintang,turmaningisengékadagingin.

Dawegpunikaakidiknéntenmarawatringmanahtitiangyanbaosésané

kamedalangpunikamarupauntengpuisindanésanémamurda“Bali”.Malih

pidanédisampunétitiangngawacénpuisiBalianyar,waumakebyahmanahtitiangéringbaosdanédawegringJakarta.

Indikkaryandanésanémarupapuisimamurda“Bali”,manutpanampén,panawang,lanwirasantitiangmulabecik,duaningsampunanutringsrana

ngwangunpuisiinggihpunikasakadi:murda,unteng(suksma),suara,baris,

lengkara,wirasa,miwahkosabasa.

Puisi“Bali”punikayadiastusaderhana,néntenmakehnganggépelambang-pelambang,sakéwantenuntengipunlintangdalem,ngunggahangrasa

asihsayangsangpangawi,ringgenahdanénéembas,ringtanahBaliDwipané,kayun-yunangantukwiramagending,tetabuhansemarpagulingan,kadudutéloganigelolégtambulilingan.

Kamanahantuktitiangpuisipunikasampunmataksu,patutsidakaloktah

sajebagjagatBali,geliskatampénartosipunolihpangwacéntaleridadané

sanémiarsayang.

Ngiringsareng-sarengngwacénantukkayuneninguntengsajakdanéGusti

NgurahYudha:buinpidantiangliang,apangliangdiniditengah-tengaholég

tambulilingan,buinpidantiangsebet,apangtiangsebetdinikatembangin

pupuhsemarandana,buinpidantiangmati,apangmatidini,katerangkekawin

prihantemen.

Wenginékapandusangujanngaribis.LawatGustiNgurahYudhanékaampehanganginényirsir,kenyemékagantungringsunia.

Singaraja,7Novémber2000

GdéDharnaembasringSukasada,27Oktober1931.Ngawitwarsa1953danényuratsajakmiwahdramapentas,

dramaradiomiwahtélevisisanémabasaIndonésiawiadinmabasaBali.Liananringpunika,danétalermakarya

cerpén,tembangmabasaIndonésiawiadinbasaBali,lagujangér,génjék,dolanan,geguritan,miwahpaduansuara.

Kakawian-kakawiandanénaaninkawedarringSuluhMarhaén,BaliPost,NusaTenggara,BuratWangi,lanCanang

Sari.DanényujurgenahsuwungringrahinaRedité,13Séptémber2015.Artikelpunikikapicaantuk

IDKRakaKusuma.

SuaraSakingBali 32


SatuaMASAMBUNG

Édisi I|Januari2017

P

SuaraSakingBali


Édisi I|Januari2017

Murid-muridSMA tongosnéRasti “Mémé-bapak iangé mulih ka

masekolah, selidan mulih. Ané Buléléng.Miluarisankeluarga.Bibik

makada,guru-guruné rapat.Sedek

Rastimatamped-tamped,Madé Sulasmi,SulasmiyénRastingaukin,timpalnéasekolahansakéwalalénkelas,

kanténanleketné,maakin.Tekeddi

arepnéSulasmingraos.

pembantuné dini,mulih ka désané.

Matulung. Nulungin anak magaé

ngantén.”

“Nyénngantén?”

“Keponakané.Pianakbelinné.”

Suudmadaar,makadaduanegak

“Rasti,répotapasingdinanéjani?” diampiké.Sulasmingalihselahlakar

PlapanRastinimbalin,“Sing,lakar

ngudiang?”

“Buin jebos singgah ka umah

iangé.”

“Adaapa?”

“Adalakartakonang.”

“Apa lakar takonang kapining

iang?”

“Nahté.Nyakapasingsinggah?”

“MenISuénikénkén?”

“Sing.”

“Sangkalsing?”

“AnétakonangiangtuahRastiajak

ianganénawang.”

“Sekenné?”

“Ngudiangiangnguluk-uluk.”

“Jejehincaraipidannyanan.”

“Caraipidankénkén?”

“Dikondéné singgah ngorahang

penting.Disubanésinggahngajakin

ngrujaksambilngenalangiangajak

anakteruna.”

“Sing,anéjaniseken.Sekengati.”

MenjekandinatahumahnéSulasmi,Rastimecukalis.Sajabakedistitiran

ngorahang tetujoné ngorahin Rasti

singgah.Sulasmimakesiab,krana

Rastingamaluin.

“ApanélakartakonangSulasmi?”

“Rastisinggedegyéniangnakonang?”

“Amonto makelonné iraga makanténan,taénianggedegdinujuné

Sulasmimatakon?”

“Kéné Rasti.Ituni,disekolahan,

iangningehorta.SajaibiISudiasih

nyambatRastipianakGerwani?Apa

sujatiné tetujoné ia nyambatRasti

kéto?”

Rastising prajanimasaut.Boya

sangkaning sing nyak nyautin.Sa,

sangkaningkamemegan.Mapanpatakonéentosingkadénakatibatekén

déwékné.Dua,Rastikeda-kedanyautinamulsekené.Rastinawangulian

taénorahinatekénSulasmi.Sudiasih

mamindon ulian luh ajak Sulasmi.

Méménné Sudiasih mamisan sodét

ajakméménné Sulasmi.Telu,Rasti

nyehyénianyautinamulbenehné,

miwah kedissiung magantung, Sulasmisalahtampi.

Rastisingnepukinnyén.

“Ngudiang suung?” Sing aséna

SambilnlektekangSulasmi,Rasti

ngragrag pasaut di kenehné. Di

Rastimesuangraos.

subané reragragané rasaanga

“Makejang pada mulih,”Sulasmi santep,kisidangakamuncuklayahné.

nimbalin.

“Mulihkija?”

Lantaskeplosanga.

“BuatISudiasih nyambatiang

SuaraSakingBali 34


panakGerwanisajapesan.Sakéwala né.

apa tetujoné ia nyambatkéto,iang

singnawang.”

Ngraos amonto,Rastimendep.

Nyelap ia kéto. Tetujoné, apang

ngelah selah ngragrag pasaut,yén

Sulasmimesuangpatakonanéngranaangiabuinkamemegan.Sajaan.

Mabukti,Sulasmingemikangbibihné.

“Rastidagedegnah.”

Ngemikangbibihamonto,Sulasmi

mendep.Rastinakeh,ulibibihnéSulasmi,sing

dadisingang lakarmakeplos

raos.Marupa patakon ané

ngranaang ia buin kamemegan.

Sajaan.

“SajaanméménRastinébukaané

sambatatekénISudiasih?”

Rastimabadingmatakonanggona

ngengkebangkamemegané.

“Sajaankénkén?”

“Da gedeg nah.Sajaan mémén

RastinéGerwani?”

Yénnuutangkeneh,dugaséento

Rasti suba magedi tan papamit.

Marasadaditamiu,turinget,Sulasmi

singtaénmakenehjeléktekéndéwékné,maksaangawakRastinyautin.

“Iangsingnawang.”

Rastisingngadénpasautnéento

ngranaangSudiasihnyesed.

“Sangkalsingnawang?”

Rasti, ngangsehang masaut,

pasautanépesuangakualamarupa

pasaut.

“Bapaniangéngorahang,mémén

iangéngalahinuliangelem sanget.”

SagétSulasminimbalinajiraos:

“Patuhyénkéto.”

Rastimakesiab.Baan sangetné

makesiab,makeplospatakonulibibih-

Édisi I|Januari2017

“Patuh?Patuhkénkén?”

“Pasautbapaniangé,patuhtekén

pasautbapanRastinésabilangiang

nakonangtekénbapaniangé.Rasti

nawang,sangkalsingsuud-suudiang

nakonang i mémé tekén bapan

iangé?”

Rastingituk.MaragatiRastimakitukan,Sulasminyautinpatakonéento.

“ISudiasih.Sépananiangmaang,

yéniamasilih-silihanutawimaidih-idihan,

sing dadisingang bungutné

nyambatiangpanakGerwani.”

Rastinyelagajipatakon.

“DadibaniISudiasih nyambat

kéto?”

“Baan sesainé ia nyambatkéto,

gedegésingsidabaannales.Taén

bakatsesedia,tagihiniangbukti.Sing

pasaut pesuanga. Nyumingkin ia

nyambat iang panak Gerwani.

Sedengmelahadugaséentojumah

dinisuung.Sing kéné sing kéto,

jambak iang bokné.Kaplug-kaplugangiangsirahnéditémboké.Dengkak-dengkikiangnagihbukti.Lacur,

satondén iang ngampuangin pélénganébapaniangéteka.”

Rastisingbaninyelag.Iangantiang

Sulasminglanturang raos.Ia

melednawangkénkénlanturané.Melednékisinan.

“Dugasé tegakanga,iang ngorahangapaanémakadaiangbanitekén

Sudiasih.TawangRastikénkénbapan

iangédugaséento?”

Rastingituk.

“Iangpelihanga.Singjapelihanga

dogén.Iangbatbataajiraossepettur

singdadidingehangbaankoping.”

SuaraSakingBali 35


Sudiasihmendep.Ngunjalangkihan.Buinngraos.

“Makelo-keloiangnawang,bapan

iangésingmatumpasuliannganggon

méméniangépasilur.”

“Pasilur?”SingasénaRastinyelag

ajipatakon kéto.Tur sing aséna

nglanturangpatakonné.

“Pasilurkénkén?”

“Misan bapanné ISudiasih,ané

daditenteradiJawa,nagihmémén

iangé.”

“Nagihkénkén?”

“Anggona somah. Yén bapan

iangésingmaangbapaniangémati.

Yénmaang,idup.”

Sulasmibuinmendep.Buinngunjalangkihan.Ngraos.

“Makelo-keloiangnawang.Misan

bapanné Sudiasih ipidan taén dadi

gagélanméméniangé.Méméniangé

ngantén ajak bapan iangé ulian

adung-adungananaktua.”

Suud ngraos kéto, Sulasmi

mendep.Rastimeledngemikangbibihné.

Sakéwala sing nyidaang

baana.Bukaadalimanekep.Liugati.

Petengé, suud malajah, Rasti

nyemakbukuhariananénganggon

basaBali.Ngebatang.Nulisin.

PanyumunnétiangngadénanékasambatpanakGerwanibaanSudiasih

tuahawaktiangé.Panyumunnétiang

ngadéntiangpedidianéngelahnasib

jelék:kasambatpanakGerwani.Puputnéadaanaklén.AnakéentoSulasmi.Kanténantiangé.

TiangsingnawangnyénngorahinI

SudiasihkantiianawangISulasmi

pianakGerwani.Kétomasi,kantiISudiasihnawangtiangpanakGerwani.

Édisi I|Januari2017

Nyén ngorahin? Meled nawang,

kénkénang carané? Nyén takonin.

Timpal-timpalnédisekolahan?KanténanéanémadanAryani?GagélanéI

SudiasihanémadanISura?Miribang

tésingadanawang.Sakéwalanyén

nawangadaanétaénorahinatekénI

Sudiasih.Wiréhmakejangmusuhkapitui,wiréhsingmasocapan,kudiang

abeté.Idéwékorahina masocapan

maluan?Endénmalu!

Rasti marérén nulis. Bengong.

Bongkolpulpéné anggona ngasgas

sirahnéanétusinggenit.Nadaksara

Rastiingettekénbaosguruagamadi

sekolahané,IdaBagusPutuKenitén.

“Nasibésingdadikelidin.Sakéwalasoléh.Anakéanémanasibjelék,

bukauduhang,lakarkacundukajak

ané manasib jelék. Yén sing di

tondénématimpal,disubanématimpal.Kétomasianakémanasibmelah.”

Rastibuinnulis.

PatutpesanbaosnéPakKenitén.

Boyasangkaningtandruhyéntiang

sing cumpu tekén baosné PakKenitén.Singcumpuntiangékéné.Sing

makejanganakémanasibjelékaidupanjelék.

Rastibuinbengong.Marasapelih

anétulisa,kertasbukuharianéané

mara tulisina petang lengkara ento

uéka.Bejeka.Kasiotangakabataran

kamarné.

Rastibuinnulis.

Yadiastunnasibtiangéajaknasibné

Sulasmipada jelék,nanging nu

agetania.Agetankénkén?

ISulasminawangundukméménné.

I Sulasmi nawang panadian

méménnéanédadiGerwani:anggon

SuaraSakingBali 36


somahtentera.TenteranéanénganggonsomahnumapagelahanajakI

Sulasmi. Pinih sing, I Sulasmi

nawang,méménnénuidupyadiastun

acepokiatondéntaénningalinjeleg

turmuanméménnésujati.

Édisi I|Januari2017

Sing sangkaning kénkén,yén tiang

ngorahang bagia pesan ISulasmi.

Sing sangkaning kénkén,yén tiang

ngorahang,jeléksajaannasibnéSulasminangingadanélegaanga.

IDK Raka Kusuma embasring Getakan Klungkung,21 Novémber1957 lan

sampunsenengnyuratsatuasakingngawitindadosgururingSekolahDasar.NgamolihangHadiahSastraRancagéwarsa2002antukjasa,lanwarsa2011antukcakepanprosalirisSangLelana.Warsa2012danéngamolihangPenghargaanWidya

PatakaantukcakepanBégal.KakawiandanésanémabasaBaliwiadinbasa

Indonésiasampunkawedarringmakudang-kudangmédiasakadiBaliPost,Pos

Bali,PikiranRakyat,SuaraKarya,Républika,miwahsanélianan.

Syarat:

-Minimal10Cerpen

-TemaBebas

-NentenSara

N S

giring arengin

SuaraSakingBali 37


Pangawi

Édisi I|Januari2017

GdéDharna

NgriptalanMatembangringSuniaLoka

GdéDharnaembasringSukasada,27Oktober1931.DanéwantahpensiunanPNSring

kantorPerdaganganBuléléng.Ngawitwarsa1953danényuratsajakmiwahdramapentas,drama

radiomiwahtélevisisanémabasaIndonésiawiadinmabasaBali.Liananringpunika,danétalermakaryacerpén,tembangmabasaIndonésiawiadinbasaBali,lagujangér,génjék,dolanan,geguritan,

miwahpaduansuara.Kakawian-kakawiandanésanésampunkawedarwiadinkadokuméntasiangminakadi:

1.PuisimabasaIndonésia75sanékawedarringkoranSuluhMarhaén,BaliPost,NusaTengga

ra,lankamuatringcakepanpupulanpuisimamurdaPantai-Pantai;KakiLangit;Penyair

Aséan;lanPerangJagaragadalampuisi.

2.PuisimabasaBali80,sanékawedarringmajalahBuratWangi,CanangSari,lankapupulang

manadoscakepansanémamurdaKobarangApiné(dramalanpuisi),PerangBali,miwah

LéakMecolékBunga.

SuaraSakingBali 38


Édisi I|Januari2017

3.DramamabasaIndonésiawénten20,marupanaskahsanékepentasang

ring masyarakat, RRI Singaraja, miwah TVRI Dénpasar.

4.Skénariofilm sanémamurdaNgawitSakingBanjar(film PKBkaputer

kelilingBali),KiBayanSuling(kaputerringBalilanLombok),miwahNi

Jempiring(kaputerringBalilanLombok).

5.Tembang-tembangpopwénten50sampunkapupulangmanadoscake

panolihDinasPengajaranProvinsiBalipinakatembangalit-alitSD

(jilidI,I,I),lantalersampunkapupulangmanadoscakepanolihListibyaKabupaténBuléléng.

6.GendingJangérwénten50

7.GendingpaduansuaramabasaBaliwénten12,langendingsanéma

murdaDagangTuakkagendingangolihdutaBalikatingkatnasional.

8.Lagu pop daérah kategori déwasa wiadin alit-alit.

9.Tembanggénjékwénten30lannaaninpolihJuaraILombaGénjékse-

Bali.

10.Gegitanwénten15,lankakalihtembangpunikasanémamurdaGili

MenjanganlanIPepakapolihpenghargaansakingGubernurBali.

11.Tembang dolanan wénten 12,lan Marsmiwah Hymne wénten 10

sekadi Mars TP 45, Singa Ambara Raja, Porda Bali, msl.

12.KekalihpupulansatuabawakmabasaBalisanémamurdaTusingAda

ApaDé(2003),miwahDasaTaliDogén(2009).

13.Novél mabasa Indonésia mamurda Bintang Den Bukit (2015)

Makudang-kudangjuaralanpenghargaantalersampunkapolihangluiré:

JuaraILombaPenulisanPuisiKartinise-NusaTenggara,JuaraLombaBintangRadioSe-Bali,JenisSeriosalanKeroncong(JuaraIwarsa1956;JuaraI

warsa1957,JuaraIwarsa1958,Juara Iwarsa1959,warsa1960,lanwarsa

1974),JuaraILombaPenulisanNaskahDramaMabasaBalisanékalaksanayang

olih Listibya Baliwarsa 1986,Juara ILomba Menulis Lagu

BaliAnak-anak(warsa1987;warsa1988,lanwarsa1994),JuaraIMenulis

LaguPopBalijenisdéwasawarsa1989,Juara IMenulisLaguPopBalijenis

remajawarsa1994,penghargaanWijayaKusumasakingBupatiBuléléng

warsa1981,penghargaanDharmaKusumasakingGubernurBaliwarsa1989,

HadiahSastraRancagésakingYayasanRancagéIndonésia,lanpenghargaan

Widya Pataka saking GubernurBaliantukpupulan satua cutetDasaTali

Dogén.

DanényujurgenahsuwungringrahinaRedité,13Séptémber2015.Lan

samiankakawianwiadinpréstasindanépacangsetatakakenangringjagaté.

Sanémangkinminabdanékantunnyuratlanmatembangringsunialokakasarenginantuksuarankediswiadingambelansanéwéntenirika.

SuaraSakingBali 39


Saseleh

Édisi I|Januari2017

SuaraSakingBali

40


CakepanAnyar

Nikiwantahcakepananyarsanésampun

kawedarwiadinpacangkawedar

Rereh,Tumbas,Wacén


JurnalSastraBaliModéren

SuaraSakingBali

édisi1& 2

RarisangDownloadring:

www.suara-sakingbali-donlud.blogspot.co.id

GangMawar1,Sambangan,Singaraja-Bali

085237966984

SuaraSakingBali

suara.sakingbali@gmail.com

www.suara-sakingbali.blogspot.co.id

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!