25.12.2019 Views

Majalah Suara Saking Bali Edisi I

Merupakan Majalah Sastra Bali Moderen paling terkemuka di Bali dan paling keren. Satu-satunya majalah digital yang menggunakan bahasa Bali

Merupakan Majalah Sastra Bali Moderen paling terkemuka di Bali dan paling keren. Satu-satunya majalah digital yang menggunakan bahasa Bali

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ÉdisiI|Novémber2016

JurnalSastraBaliModéren

SuaraSakingBali

SatuaCutet

-IMadéSugianto

-IPutuSupartika

-IGedéPutraAriawan

Puisi

-MadéSuar-Timuhun

-AlitJuliartha

-AgusSudipta

Artikel

-IKetutSandiyasa

Pangawi

-NyomanManda

SatuaMasambung

-IDKRakaKusuma


ÉdisiI|Novémber2016

JurnalSastraBaliModéren

SuaraSakingBali

KawedarAntuk

SuaraSakingBali

Alamat

GgMawarI,Sambangan,

Singaraja-Bali

HP.085237966984

email:suara.sakingbali@gmail.com

Rédaksinerimareriptanmarupapuisi,

satuacutet,artikel,resénsibuku,wiadin

naskahterjemahanmabasaBali.Reriptan

punikamangdakakirim ringemail:

suara.sakingbali@gmail.com

Reriptansanékamuatringjurnalpuniki

néntenpolihhonor,nangingpolihbukti

terbit(file.pdf).Liananringpunika,rédaksitalernerimapotrékan

kegiatan

sastra Bali modéren, lan potrékané

punikamangdakadaginginulasancutet.

PerintislanPemimpinRédaksi

SuaraSakingBali

Penaséhat

IDKRakaKusuma

Pangremba

IMadéSugianto|IPutuSupartika|

AlitJuliarta|MadéSuar-Timuhun|

AgusSudipta|KetutSandiyasa|

PutraAriawan

LayOut

PanLecir

Ilustrasi

NangLemot

Suksmamajengring

SuaraSakingBali


ÉdisiI|Novémber2016

SatuaCutet

BungkungSaktiOlihIMadéSugianto .2

MunyinSangihandiBeténBulanéOlihIPutuSupartika .6

OlihIGedéPutraAriawan .11

PuisiBali

MadéSuar-Timuhun .15

AlitJuliartha .16

AgusSudipta .17

Artikel

OlihKetutSandiyasa .18

SatuaMasambung

Rasti(1)OlihIDKRakaKusuma .20

ProfilPangawi

INyomanManda .23

SuaraSakingBali 1


SatuaCutet

ÉdisiI|Novémber2016

BungkungSakti

Olih:IMadéSugianto

KETUTMaryantoembasturkelihdiLampung.KulawargannétransmigrasikaLampungdukwarsa1979.IdupditongostransmigrasimakejangajakngababekelulingBali.Tatujonnéapangtusingkenadata-datadiguminanak.Adamabekelbungkung,gegemet,lanbabuntilan.Sengkala,liumasigegemetnyamaBalinéditongostransmigrasi

ngamahin.Dadinépangléakannénglimbakditu.Baaspercayatekén

ilmupangiwa,liudadinékenasengkala.

KetutMaryantoulicerikmulademenmabungkung.Ngancankelihngancanliungelah

Prajanipesubelogajumné.Pipistekek-tekekdi

canliangyénadasaingnéngelurinjerobalian.

bungkung.Apabuindugasbatuakiksedeng dompétnéketespesu.Anédemenngrokobelianga

booming,ngancanngliunangngelahsekaa roko.Anédemenmamunyahbeliangaarak.Ento

demenngubersoca.Adabatuselem,masoca anéngaénangtruna-trunanédemenngencanin,

berumbun,blue sapphir,lanmirahcepaka. ngaukinjerobalian.

Makejangbatunékonésakti.Adaanésedeng Dugaspurnamaanésubaliwat,didésanéma-

gugu,yangutillelipibungkungétusingkénkén. karyaupakaranyanjan.Milihjurusolahrangda.

Ipunbanggayénpesunyalukbungkungliu. Mapandidésanésubamakelotusingngelahjuru

Makejangjerijilimanémisibungkung.Ngan-

ngeréhinrarung.Miribjodo,dugasnyanjandipura

SuaraSakingBali 2


ÉdisiI|Novémber2016

sanékarauhanngejukipunapangkawintenin

dadijurusungsungrangda.Mihdemenatiné.

Apaanékenehangaulingpidankaisinin.Ipun

sumanggup mawinten dadi juru sunggi

rangda.Sukatento,ipunngancandemen

maburu bungkung ngantimukak utsaha

ngasahbatujumahné.Makejangbungkung

anésalukaorahangasakti.Yadiastunbungkungmelidipeken,cutetangkeninamaan

picanbatara.Timpal-timpalnéanggut-anggut

dogénuwonmatungkas.Yéntungkasin,sinah

puikinatekénKetutMaryanto.Maimpasdijalannébisatusingmatakonmaimbuhmisiuwék

cuh.

DiLampung,ipunsajakasub.Panganggonésetatatawah.Lénantekénmakejangjerijinémisingbungkung,iamasisetatanyaluk

panganggopendékarpencaksilat.NyamaBali

lannyamaJawaanéjenekditumakejang

angobnepukinKetutMaryanto,baanmatimpal

melahajakpejabat.Biasanugtuginpejabat,ia

kasengguhcenténg.YénsubaKetutMaryanto

miluluas,pejabatémarasaaman,percaya

tusinggugulmagic.Apabuinsasukatmawintendadijurusunggirangdadipura,pejabaté

ngancan ramé ngidih tulung tekén Ketut

Maryanto.Ngidihtulungapangkasengker.

MakejangngadénKetutMaryantosakti.

“Béh,liuanakngadéndéwékésaktibaan

makejangjerijilimaémisibungkung.Yadiastuniragatusingnawanglud,jegadamasianak

ngugu.BaaniragauliBalianakétakut.Anak

Balikasubsaktibisangléak.AnakBalikasub

mabatunbuluandiguminanak.KéwalasujatinédiBali,paturuBalimakanda,magerengan.

Ngandapruangnyunjungsatru.Ah,tengilin

génawaké.Depanganakéngadénsakti,ané

pentingpejabatéliutekangenjuhinpipis!”

Yénpetékin,adaséketlimaKetutMaryanto

ngelahbungkung.Warna-warnibatuné.Makejangbaanmeli.Tusingsajamaanpicadipura.

BiasanéiamelibungkungdiTerminalRajaBasa.

Terminaléjohuliumahné.Nekedjumah,yénada

anaknakonin,ipunngakumaanpicadugasnangkildiPuraJagatnatha.Maanpicadugasmandus

ditukadé.Maanpicadugasmanjusdipasih.Jeg

makejangakuinapica,apangnyakdingehmadengen.Makejangngugu,apabuinipunsubamawin

tendadijuruigelrangda.

“Jeromabungkunganyar,nggih?Mihsocané

ngendih.Dipuradijapolihpica?”adasaingnénakonin,dugasipunnegakdiwarungnéMbok

Poimin,tusingjohuliumahné.

KetutMaryanto kenyem-kenyem maimbuh

nyusutinsocanbungkungéanésajangenahngendihkeranatumpelsunaranai.Suudnyusutin,

socanékakecup.

“Napikagunané,jero?”

Satondénnyautinpatakontimpalné,ipunmesen

kopitekéndagangé.Maimbuhnundénsaingné

apang mablanja ané lénan.Ia majanjilakar

mayahin.

“Titiangnunasrokoakatih,jero!”

“Aruh,jegenduksajan.Abongkostagih!”saut

KetutMaryanto.

KetutMaryantobuinnyusut-nyusutinsocané.

Dikénkénéalihangasunaranai.Ngenahtembus

sunaranainénelusupdisocané.Ipunmasémesuangséntercenikanggonanyénterangsocanéané

barakngendih.

“Mapindagambarannapiditengahbungkungé

nikajero?Becikpisan.”

KetutMaryantonengil,tondénnyidangnyautin.

Ipunbuinnyénterangsocanéturngédéngang

tekén saingné sambilang mautsaha ngragrag

satuaapangnyakmacedem.

“Tembussinarnénggih.Barakngendih,”timpalnéngajumin.

Ajum-ajumina buka kéto,KetutMaryanto

ngancandemenatiné.

“Mamesenkopimalu.Singadungtepukroko

singmatimpalankopi!”KetutMaryantonundén

SuaraSakingBali 3


ÉdisiI|Novémber2016

timpalnémesenkopi.

Ipunlantasnyritayanglelintihanbungkungé.KetutMaryantongakumaansocamirah

delimadugasluaskaPalémbang.KalangantosangboatdiRumahBuruk,prajaningasanin

kebusbaa.Singnyidangnanggehangongkeb,

iangeléspanganggoturmaceburkayehka

tukadé.Dugasmamemanditukadé,adabé

kakiamaekinturnagihnyagrep.Matanénelik

ngendihbarak.

Jerojejeh?”timpalnéanémaadanKomang

Karpusnyesednakonin.

“AkebiasanBlimarasajejeh.Agetdijeriji

tangébotnyalukbungkung mirah cepaka.

Barakkapunahangtekénputih.Kalsorot

matankakianétekénbungkungmirahcepakané.”

“Kénkénpanadiné,Jero?”

“Matanbékakianépesumalontod.Makelo-kelodadibatubarak,batumirahdelima.

Batunélantaskatunas.Disubanénerimabatu

mirahdelimané,békakianélantasmagedi.

“Napikagunanbungkungé,Jero?”

KetutMaryantongorahangbatumirah

delimacocokkasalukolihpejabat.Nyénja

nyalukbungkungmirahdelimapastimawibawa.Kaguguyadiastunmogbog.

“Buinpidankayangtiangpayudadicalon

DPR,kalselangbungkungé, dadosjero?

Apanglengutbaannguluk-ngulukanak,apang

nyakanakémilihtiang!”

“Bah,yénanggonnguluk-ngulukanak

tusingdadi.MulakétogaginanDPRé?Demen

ngmauk.Demenmajanji,demenmasinglémpasin!”

“Sampunangkéntenjero.Nyanantan

wéntenanakmilihtiang.Diolaskayangpemilihanné

picayang apisan bungkungé Jero

Balian.ApangtaénanakBalidigumitransmigrasidadianggota

déwan.Ten cocok

kénten,Jero?”

“Nahkétoba,yénanggonnindihinnyamaBali,

Jeropastimapaicabungkung!”

Sesaiorahangajerobalian,gedékenehné

KetutMaryantomlajahinusadhalananélénan.

IpunmataritekénreramanélakarmulihkaBali.Ia

dotnyangihsabuknéditanahkawitanné.Malajah

tekénbalian-baliankasubdiBali.Iasubaningeh

orta,yénmakitamalajahdadibalianalihdésaané

misiadanbaburon.Luiré;Singaraja,Singapadu,

Singakerta,DesaBelalang,DesaKedisan,Desa

BatuKambing.AnésandangkelidinGajahMada.

Baanditongoséentotusingmelahmalajahbaan

sesaijalannémacet,jejehpaplajahannémilu

macet,maimbuhtomplokbémo.Maanrestuulireramané,KetutMaryantomulihkaBali.

NekeddiBali,KetutMaryantonyambatang

tekénpamannélakarnunasajahtekénbalian-baliansanésubakasumbung,kasubsidhiindik

kawisésanlanmatetambaan. Pamané anggut-anggut

ningeh pangidih keponakanné.

Pamanémasamayangatehangnunasajahsig

balianJeroPamoranéjenekdigunungNgraung.

Pamanénuturangdibongkolgunungéadapasramangenahbaliansaktimicayangtambalan

tongosmalajahangkawisésan.

“Ampurapaman,yénbapantiangédiLampung

mabesenapangngalihtongosmalajahanéadan

désanésorohbeburon.Kocapditutongosané

palingmelahmalajah.Ampuraboyajatitiang

sangsitekéntongosanétujuhinpaman,”ucap

KetutMaryanto.

Pamanémakenyemturnyambatangapaané

beseninatekénreramannéKetutMaryantodi

Lampungmulaingkupajakkenehné.IpunnyambatangdibatisgunungNgraungéadadésa

maadanBangkiangSidem.MasriengbulunkalongnéKetutMaryantoningehadanbanjaré.Ipun

anggut-anggutsetuju,turngidihtulungtekén

pamanéapangénggalatehinkema.

“AdengangmaluTut.Pamanningalindéwasa

ayumalu.Yénsubaadagalahmelah,lanbareng-

SuaraSakingBali 4


ÉdisiI|Novémber2016

barengkemanunasajah.Pamanmasihlakar

nunastambadipasraman.Ulingabulanbasangésakitmising.Nah,suudankaryangenteglinggihdiPuraDalem,pamanlakarngatehangkema.MumpungKetutdiBali,lanngaturangayahkapura,kabenenganbuinmani

melastikasegara.”

SemengansubaKetutMaryantomakikén

lakarmilungiringmelastikasegara.Takehné

KetutMaryantodiLampungtekéndiBali

tusingmalénan.Ipunnyalukpanganggoka

puraanémiribpendékar.Udengnénempa

destarpamangku.Tusing engsap nyaluk

bungkung.Makejangjerijinémisibungkung,

warnawarnibatuné.AnakanénepukinKetut

Maryantoangob.KetutMaryantokadénaanak

nyemlalahsawiréhmapanganggotawah.Yadiastunanaknengnengbaanpanganggonné

soléh,KetutMaryantotusingrungu.Ipunmakecosmenékmobilpickuplakarngiringka

segara.Makejanganénumpangdimobilé

tangkejutningalinKetutMaryantomakecos

menéknumpangpickup.TanbinacaraJackie

Chandifilm-filmsilaté.

“JeroKetut,yéningringLampungnumpang

montorkamulanmakecosinggih?Ampura

sampunangsalahtampi,tambetékalintang

sanémawinantiangwanénmatakénsareng

JeroKetut.”

“Inggihmék.DiLampungkamulankénten,

magarangmakecosmenékinmontorsawiréh

takuttanpolihtumpangan.MontoréringLampungnéntensekadiringBalisanéakéh.Ampurangmék,yéntanmunggahringkayun.

Malihsiki,sampunangkaukinatiangJero

Ketut,nyananwéntenanakjail,kadénatiang

bikul,”ucapnéKetutMaryantoguyu.

Makejanganénumpangdimobilékedék

ingkel-ingkel.KetutMaryantoduegngebanyol.

KetutMaryantomasisingkuangantuturané

ngranaangmakejangdementursingmarasa

panesdijalanéngiringIdaBhataramasiramka

segara.OnyangdemenajakKetutMaryantobaan

duegngragragsatua.Liumasianakmatakon,

ngudaKetutMaryantonyalukbungkungliu.Makejangngedebriskedékningehsautnéanémula

banyol.

KetutMaryantomasinuturang,sametonJawi,

muangkramawedLampungpalingjejehajaksametonBali.Kajejehinbaansakadisampatlidi,yen

sampunmapupulngendihsaktiné.Pingteluping

pat,kramawedditunglebonin,liuanéngemasin

mati.NyamaBalitusingtaénbintulapabuinmakirigmabélapati.Entomakrana,prémanédiLam

pungmakejangkapimpinsametonBali.Sameton

Balidigumitransmigrasikaloktahsakti.

“KramaweddiLampungpercayaanakBali

tusingmatatubaantiukpagaénpandé.Perkakas

pegaén pandé tusing nyidang mintulin kulit.

SajabagutgutlegumarakulitnyamaBalinégargar

gérgérbaantelahbintul.Ulianlegumasimasuk

rumahsakit,”ucapKetutMaryantobénjulané

makadapangiringéanénumpangdimobilésriag

sriagkedék.

Baanbanyolortané,ngantisingmarasasuba

neked diparkirsegarané.Disubane mobilé

marérén,KetutMaryantobuinmakecostuun.

“Aduuuuuhhhhhhhhhhhhhhhhhhh.Tulungggggggggggggggg!”KetutMaryantomakraiknaenang

sakitkeranasocanbungkungnéngengsutdibesin

mobilé.

SuaraSakingBali 5


SatuaCutet

ÉdisiI|Novémber2016

MunyinSangihandiBeténBulané

Olih:IPutuSupartika

WayanRantenenuinget.Seken-sekeninget.Caradimalunbatun

matanéanéjaniundukétotonan.Sékettibananésubaliwat,kénkénia

nepukinbapané.Tlejeka.Cangklingaturpaida.Caramaidcicing

abanakatanahcariknéanéjanisubadadigelahsentananéBapa

Jenek.Iaanédugaséentomaramatuwuhlimangtiban,ngelingnutuginbapanéanépaida.Tusingnyidaangngujang.Sabilangianagihnulunginbapané,anakéanémaidbapanésetatanuludangawakné.

Awaknéanéceniklantusingmabayutotonannyelémpoh.Kétomasi

méménéngeling.Patuh.Méménémasitusingnyidaangngujangsajabaningngelinglanmamunyi:diolasedamatiangakurenantiangé.

Anakéanémaidbapanétotonanajaka anécekingtotonanmagetih-getih.Awaknételah

lelima.Mabajuselem.Awaknégedé-gedé.Di dos-dos.Angkihanénoos.Penganggonémasi

bancangnényeletkléwang.Ianepukinbapané sétsét.

nglawan.Sakéwalatusingnyidaang.Lakar Nekeddicarikébapanépangsegangadipun-

kénkénang?Iamasinepukinawakbapané dukané.Bapanémaduhan.Sakit.Maimbuhten-

SuaraSakingBali 6


ÉdisiI|Novémber2016

dangaturenjeka.Landicarikétotonaniamasi

nepukinanakmuanimajujukningalinbapané

anényelémpohturmacangkling.AnakétotonankedéklanWayanRantennawangnyén

anakétotonan.BapaJenek.Nyamanbapané,

lénmémé.

BapaJenekmaakinbapanéWayanRanten

anémakasahanditanahé.Tangkahnélantas

enjeka.Méméné Wayan Ranten ngeling,

melaibturngulungangawakdisampingkurenanédimalunéBapaJeneksambilngisiang

batisnéBapaJenek.BapaJenekmakenyem.

Sinis.Turmaimbuhnoonangenjekanbatisné.

“Diolas.diolasdamatiangakurenantiangé.

Kurenantiangétusingpelih.”

“Pelih,nyénngorahangtusing?”BapaJenek

nengkik.

“Tusing!Kurenantiangétusingpelih!”

“Arahhh.!”

BatisnéBapaJeneknendangawakméméné

WayanRanten.Méménényelémpoh.Anaké

anémabajuselemmaakinturnyambakbok

méméné.PaidalanpangsegangadisampingnéWayanRanten.

“Tengilangawaké!”

Bapanéslegak-slegak.Miribiamamunyi,

sakéwala munyiné tusing pesu. Wayan

Rantenningalinundukétotonanbaantangkahnéanétustus.Batisnéngejer.Iamajujuk.

Kaditogog.BapaJenekngisidangbatisnéuli

tangkahbapané.

“Matiang.!”

Anakéanémabajuselem,anéawakné

palinggedénangaudkléwang.Lanbuinajaka

daduangisiangWayanRantenlanméméné.

Lansisanéngisiangbapané.Dimalunbatun

matanéWayanRanten,anakéanéngaud

kléwang nandalang kléwangné dibaong

bapané.Ianingalinbaongbapanéuwéksaka

bedik.Getihéngecirulibaongbapané.Uli

abedik.Ngeliunang.Nyansanliu.Turmuncrat.

“Paaaa .”

BapaJenekkedék,limanéngisangbatumisi

getih.

*

Dugaséento,diBalianakéanémilupartai

barakmejuk.Macangkling.Matebes.Mencak.Mamatiang.Kaanggepmusuhnegara.Penghianat.

NangingWayanRantentusingnawang,apaké

bapanémilupartainétotonanapatusing.Iatusing

taénnepukinbapanénganggonbajupartainétotonan.Dijumahnémasitusingngelahbendérapar

tainétotonan.Lanbapanémasitusingmiluguah-guahcaraanakéanédadisimpatisanpartainé

totonan.Cutetnébapanétusingtaénmilukegiatan

partainétotonan.Nanging,ngudabapanémasi

milumecangklinglanmamatiang?

SasukatbapanématiulianencakatekénBapa

Jeneklananakéanémabajuselemtotonan,ia

setatanyedsedméméné.Ianakonangnguda

bapanématianga,apapelihbapané.Sabilangwai.

Nangingméménésetatangorahang:mémémasi

tusingnawang.

Lénanatekénento,ulisasukatentoWayan

Rantenmasidadianakcerikgetap.Sabilangningalinadaanakmabajuselem,iasetatamengkeb.

Iasetatangisiangméméné.Tekek.Iatakutyéning

anakétotonanlakarngejukméméné.Nyangkling

méméné,maidméméné,turngencakméménédi

cariké.Iatakutiduppedidi.Kranaianawang,ia

tusingngelahnyénsajabaningméméné.

KétomasiyéningningalinBapaJenek,ia

malaib.Mengkeb.BapaJeneksubatusingcara

BapaJenekanéipidan.Anétekakaumahnésabilangsanjalannuturkanginkauhdibaléémpér

umahnéajakabapané.JaniBapaJeneksubanakutin,tusingcaraipidansetatanyandaindéwékné

anéngaénangiakedék.Bapajenekanéipidan

subamati.Subasingnu.

Kantiiagedé.Subanawangkanginkauh,

subatusingtakuttekénanakanémabajuselem,

maraméménényakngorahangapaanémakada

SuaraSakingBali 7


SuaraSakingBali 8

ÉdisiI|Novémber2016

bapanémilumatiangadugasétotonanyadiastuntusingjadadianggotapartaibarak.

“BapaJeneksakitati.”

“Sakitatikenapamé?”

“BapaJenektusingbaangawarisancarik

tekénpekakcainé,kranaiademenmetajen.

Ulianento,BapaJenekmisunaangbapan

cainéorahangamilupartaibarak.Apabuin

dugaséentoguminésedekgonjang-ganjing,

aluhBapaJeneklakarmisunaang.”

“Apamé?Uliancarikétotonan?”

“Bapancainémasibelogdugasétotonan.”

“Tusing!Bapaniangétusingbelog.Bapa

Jenekanébelog.”

“Yénsajabapancainényakmaangcariké

totonan,bapancainéondénjamati.”

“BapaJenekmasilakarénggalmati.”

“Ulidijacainawang?”

“Ianganélakarngamatiang.”

“Da!Janitusingjacaradugasétotonan.

Cailakarmabui.”

“Iangsingperduli.”

“Caisingperdulitekéntuwuhcainéané

enulantang?”

“Tusing!”

“Caitusingperdulitekénmémé?”

“Mé?”

“Yénkanticaimelaksanakéto,artinécai

tusingperdulibuintekénmémé.”

“Iangdotngwalesangsakitatinbapanélan

mémé.”

“Cainawangapaindiksakitati?”

“Ibapapastisakitatidikedituan.”

“Tusing.Singadaanakanésubamatingrasaangsakitati.”

“Apakémémétusingsakitati?”

“Tusing!”

“Mémébogbog,tiangnawangkénkénsakit

atinméméné.Atmagentininbaanatma.”

“Yan.!Mamunyiapacaitotonan?Nyén

ngajahinmamunyikéto?”

“Baangiangngwalesangsakitatinbapanémé.”

“Setondéncaimelaksanakéto,méméanélakar

malunanmati.”

“Mé?”

“Mémésingnyakningalincaimelaksanakéto.”

“Sakéwalamé.”

“Lamuncaidotningalinmémémati,lautang

subajalanangkenehcainé.”

DugaséentoWayanRantentusingnyidaang

mamunyiapa.Tusingnyidaangnungkasinmunyin

méméné.

Lankantiasubangantén.Kantiasubangelah

pianakdadua.Kantiméménémati.Iatusingtaén

ngelaksanaang munyiné totonan.Ngematiang

BapaJenek.KantiBapaJenekmatiuliankena

struk.

*

Anéjani,carikéanéprebutinatekénBapa

JenekkantingemasinbapanéWayanRantenmati

subatusingenumagobacarik.Nangingsubadadi

rukolanperumahan.IpidandugaséBapaJenek

enuidup,sakabedikcarikétotonantanemina

beton.Atenganésubatelahanggonamatajen,lan

janienumasisabuinatenga.Ulisisancarikétotonan

nansentananéBapaJenekidup.Pianaknéané

muaniaukudnadiangcarikétotonanrukolanperumahananékaséwaang.Iatusingbuintuyuh

magaémapantingcaraWayanRanten.Ngebulan

tuahngantiangséwanrukolanperumahanétotonandogén.Entosubalebihan,kantingaénangia

nyidaangmelimobillanngelahumahmelah.

WayanRantenmarasaialansentananéané

pantesngelahangkasugihanétotonan.Boyaja

sentananéBapaJenek.Ipidanpekaknéngewarisintegakrukolanperumahanétotonantekén

bapané,boyajatekénBapaJenek.BapaJenek

tuahmaling.Nyuanggelahanaklén.Yénsaja

carikétotonantusingprebutina,sinahidupnémasi

lakar

lakarpatuhcarasentananéBapaJenek.Méh

bisa-bisalebihantekénento.Nangingjanilakar

kénkénang?


ÉdisiI|Novémber2016

Yadiastunkantijanimapuikanlansubacara

pegatmanyama,nanging Wayan Ranten

setatauratitekénidupsentatanéBapaJenek.

IasetatauratitekénidupsentananéBapa

Jenekanésubanyansanmenék.Nyansan

sugih.Seken-sekenWayanRantenjaniiri.

SatmakasentananéBapajenekngedékin

idupnéanécarajani.Carangéwérin.Apabuin

janipianaknéWayanRantensubagedé-gedé

sakéwalatusingngelahgagaénanémelah.

Makejangdadiburuh.Yénkantibuinmani

puansinahsubasentananélakarkéweh.Ia

tusing nyak ningalin sentanané nepukin

pakéweh.IatusingnyaknepukinidupsentananéjelékantekénidupsentananéBapa

Jenek.Iagedeg.Nangabediksentanané

BapaJenektusingtaénngrasaninkénkénsakitnéiaanéjanidisubanébapanématianga

baan dalih milu partaibaraklan carikné

juanga.

“Yénsingulianbapancainéngematiang

bapancangélanmrebutincarikwarisanpekak

cangé,caitusingjanyidaangcarajani!”

*

SékettibansubabapanéWayanRanten

mati.Matiangatekénnyamanépadidi,Bapa

Jenek,nyama lén mémé.Apaké seken

bapanétusingmarasasakitatidikedituan

caramunyinméménéipidan?Apakébapané

tusingdotningalinadaanakanéngwalesang

sakitatinétotonan?Apakésajaanakéané

subamatitusingngelahsakitati?Iatusing

percaya.Iatusingpercayatekénméménéané

ngorahangkéto.Pastianéjanibapanédotada

anakanéngwalesangsakitatiné.Wayan

Rantenpercayaundukétotonan.Nangingjani

BapaJeneksubamati.Sakéwalamaticara

anakéanématiuliantua,ulianpenyakit.

Tusing ja matiulian rain kléwang utawi

muncuktiuk.

YadisatunBapaJeneksubamati,iasetata

ingettekénundukédugasétotonanlandotngwales.Atmakagentininbaanatma,caramunyiné

ipidan.ApabuinrikalaianingalinsentananéBapa

Jeneknyansanmaju.Idupnényansanbagia.Ento

makejanguliancarikéanéngaénangbapanémati.

“Widhinémulatusingadil.Pantesnésentanané

BapaJenekanéidupnékéweh,boyajaidup

cangé!”

*

Sakitati.Jengah.Gedeg.Sayanmapupuldi

awaknéWayanRanten.Maadukan.Nyansanwai,

WayanRantennyansangedegtekénsentanané

BapaJenek.Apabuinianingalinsentananésuba

nyansanpabriak.Endah.BapaJeneksubalakar

ngelahkumpi,kranakurenancucunésubabeling.

Pastiidupnémasilakarbagiaulianasilrukolan

perumahanétotonan.Apabuinyénmanipuan

sentatanétotonanmaantongosmagaéluung.

Tusingperlubuininguh.PastiBapaJeneklakar

kendeldikadituan.Seken-sekenmalénantekén

bapanéanématikagela-gelatursedihningalin

sentananéanésengsara.

Jani.Setondénéiamati.Iaharusnyidaang

ngaénangundukétotonanmabading.Iaharus

ngaénangsentananéBapaJenekanésengsara.

Sebet.Sedih.Sentananémasiharusngasanin

apaanérasaninaulisékettibananéliwatkanti

jani.Iaharusngwalessakitatinbapané,sakitatin

méméné,sakitatinédugaséningalinbapané

encakatekénBapaJenek.Iaingetpesankénkén

dugaséentoBapaJenekmakenyem.Kedék.

Kedékanéempuk.Ingetanétotonanngaénangia

nyansangedeg.NyansansenebtekénBapa

Jeneklansentanané.Gedeg.Iagedeg.Buka

apinékebyosinbénsin.

Tuahjani.Janisubagalahémadingangunduké

totonan.Pidanbuinadagalahsetondénéiaané

malunanmatiangatekéngalahé?

*

Tengahlemeng.Rikalakurenanépulesleplep.-

Pianaknémakeberkaipian,dikamarnéanérem-

SuaraSakingBali 9


ÉdisiI|Novémber2016

rem,WayanRantenngedat.Ngisidangsaput

ané ngrubungin awakné adéng-adéng.

Bangun.Majalanmaakinpintuturmilesang

seloppintuné.Setondénéianutuppintu,ia

matolihan.Kurenané tingalina enu pules

leplep.Ianutuppintunétotonanadéng-adéng

turnindakangbatisnénujukapaonné.

Dibeténbulanéanéremremlanlangité

anéselem,munyinsangéhanékadingehan

jangih.Entotuahmunyinkléwanganésuba

makelomagantungditembokpaonnésangéhatekénWayanRanten.

Singaraja,April2016

IPutuSupartikaembasringDésa

Selumbung,KecamatanManggis-Karangasem,

16Juni1994.Reriptannyanénaaninkawedarring

BaliPos,PosBali,MajalahÉksprési,Majalah

Satua,MajalahCanangSari,Dénpost,Indopos,

BuletinJejak,JurnalSastraSantarang,Média

Indonesia,SuaraMerdéka,RadarSurabaya,

KoranSastraMataBanua,BuletinMantra,Ogan

IlirÉksprés,JogjaRéview,SuaraKarya,lan

Kompas.Mangkinkantundadoskuliring

SuaraSakingBali

(htps:/suara-sakingbali.blogspot.co.id/)

Rarambangan

Sametonsanésenengngwacénkakawianmarupapuisi,satuacutet,

wiadinartikelmabasaBalirarisangrauhringblogSuaraSakingBali

BlogpunikiwantahsaranamagenduwirasasarengsastraBali

modéren.RikalasastraBalimodérensepipenikmatblogpunikaembas

maktamisisumangdanésastraBalimodérensayankasenenginlan

maduwéakéhpangwacén.

Sanéarsadurusrauhringalamat

htps://suara-sakingbali.blogspot.co.id/

SuaraSakingBali 10


SatuaCutet

ÉdisiI|Novémber2016

NgempikaAlasBojog

KadékSugihsanésampunpetang

tiban dados wartawan diDénpasar,

marasasubabenehdadi

nakmuani.Lemahpeteng

selegmagaé,munduhang

bekelanggonapianaklan

kure-nannéjumah.Dom-

pétnétusingtaénpuyung,

bungutpaonnésabilang

waimakudus.Makadua

pianaknésingtaéntelat

mayahSPP.Balédaja

subamarénovasi,paonné

subamakramik,sanggah-

nédijumahsubangrénéb

ma-batusikat.Tusing

pragatamontoan,KadékSugihjanimilu

asuransilan ngelah tabungan masa

depan,nyidang nyicilroda papatlan

ngelahbisnisbatako.Apabuinkuangan?

KadékSugihsujatinébagiauliandakin

limanépadidinyidangngaéidupkaluwarganémelah.Nangingrasabagianéento

ilangrikalanepukinkurenanémamedih.

“Ngudiangpedih?Dajangaétiangbu-

Olih:IGedéPutraAriawan

Timpaltiangédadoswartawannyeritayangindikpikobetidupné.Uli

nyumunindadikulitinta,kurenannésasaipedih.Tusingjakaruan

undukpedihné.Timpaltiangéentomarasatusingtaénkenimasalah.

Apamakadapedih,tusingtawanganekedjani.Kurenané lebihan

nengiltusingpatinyautinmunyi,pragatkatengahkamaréturngunci

pintu.

duhcarakéné.Tegarangsambatdijapelihé

apangadadasarnyikutangawak. Dapragat

masemugalak,demenngedésemngaékenehéucem!”

“SabarDék!”Kétotiangmasaut.Pedalemnepukintimpalé.

Prajanitiangingettekénpasanganartisselebritisditelevisiné.Ngakuidupnébagia,ngelah

bisnismagenepan,pamérkasugihanlanmarasaidupné

melah.Pamuputné,kaluawarganyanébenyahlatig,kawin

cerai,mapisahngajakpianak

lankurenanulianpihakketiga.

Lamunngomongangpihakketigagapatuhasanéngomongangletehdidéwék

padidi.Dugasépidan,tiangsubataénngasanin.

Telungtibanidupdikapalpesiaruliannepukin

pipisditengahpasih.Kenehépidantuahabesik,

lakarmulihngabadolarakampil.TiangbaningalahinpianaklankurenanédiBali.Magaédikapal

pesiarbagianlaundry,sakancanbajulancelana

turisbakatumbah.Liusanmaanpipisdugasé

ento.

SuaraSakingBali 11


ÉdisiI|Novémber2016

Sajaanakéngorahang,artabranalankasugihan

tusing ada artiné. Cara raos

guyu-guyulamunmagaéditu,suamidigoyang

ombakistridigoyangtetangga.Lacurdugasé

ento,kadénnakbagialakartepukin.Kurenan

tiangéplaibangtimpaldipisaga.Pipisételah,

sertifikattanahmagadé,mobililang,pisagané

anémuputiangcaraleluu.Benyahlatigkaluwarganéjumahulianpihakketiga.

Entoanébakatkenehangtiangjani.DumadakjaKadékSugihtusingpatuhnasibnécara

tiang.Lamunadapihakketiga,ngudiang

KadékSugihlankurenannésingmapalasan?

Timpaltiangéboyajaartis,gobanébiasa-biasadogén,magaédadikulitintakoranlokaldi

Dénpasar.Tongosmagaénémasipaek.Uli

TabanannekedkaDénpasartuahtelungdasa

menit.Tusingkantingalahinpianaklankurenankantiapeteng.

PecukalisnéKadékSugihngenehangkurenannéjumah.Timpaltiangéjanibeskaliwat

berpikirkantingekohmagaé.Ulitunilebihan

bengongtepukin.Tiangjejehmanipuania

buduhutawistrés-strésan.Janiliuanaké

ngantungibaulianstrés.Dumadaktimpal

tiangémapinehdawa,tusingnyemakgaé

boya-boyaanényakitinibanépadidi.

Ajakintiangiangorta.Nyénnawangnyidangngemangsolusilakarmragatangmasalahé.Seduhangtiangkopiapangadanimpalin

nutur.

“DabdabangmapinehDék!Landininutur

sambilngopimumpungtamunésepi.Pesuang

makejang masalahé apang galang.Nyén

nawangicangnyidangngemangsolusi.”Kéto

tiangngemaluninnuturapangaKadékSugih

nyakpesumunyi.

KadékSugihmakenyem.Kenyemnétusing

cara biasané.Ulicerik sasaiajak sirep

bangun,tumbénjaninepukintimpalécara

kéné.Tiangnawangiamakitangelingnanging

tanggehanga.Paningalannésinahmakaca-kaca,

yéhpaningalannéngembeng.

“ÉnggalanginemkopinéDék!”

Maralakarsiupakopiné,sagétanadabojog

makecosuliduurraabé.Makesiabbayuntiangé.

KadékSugihmasitengkejutnepukinbojogéngemaluninnyagrepgelasé,magarangngajaktimpal-timpalné

kantikopiné mabéyok diduur

méjané.Ngénggalangtiangnyemakkayu,ngulahinbojogéapangatusingngarusuhdikios.

“KanggoangDék,magaédiumahbojog,bojog

ajakmagarang.Jelékannasibé,bisatainbojog

abamulih.Dotakuttekénbojog!Hé…”Kétotiang

masaut.KadékSugihmakenyir.Prajaniinget

tekénlaguBali“TakutAjakBojog”anégendingangatekénRayPéni.

“Pertama,belitakutadikhianaticintakita.

Kedua,belitakutcintakitadigangguorang

ketiga.Belitakutadiplaibangbojog.Bojog

sugih,bojog nakal,bojog terkenal,bojog

ngaba pélét.Ané paling takutin Belibojog

madasi.Dumadakjaadisatyapertahankan

cintakita.Jangansampaikitabubaranga-

ra-garauyakbojog.”Kétotiangmagendingsambilangngulahinbojog-bojogéanérusip.Buintiang

ingetpajalanidupépidan.Mapasahanngajakkurenangara-garauyakbojog.

“NyakasanékétoDék?”

“Pas!”GencangKadékSugihnyautintur

ngédénganginanlimané.

Liangkenehénepukintimpaléjanisubapesu

munyi.Diastuntiangiduppadidi,tiangtusingjejeh

kaukinaduda.Tiangprecaya,jodohéadaané

ngatur.Adadasatibansasukatmapisahngajak

kurenan,tiangsuudluaskakapalpesiar.Mednepukinpipismatumpuk-tumpuknangingpamuputnébenyahlatig.Kanggoangmagaédijumah,

nyagaalasbojogdiobjékWisataAlasKedaton.

Dinitiangngayah,sawai-waingemangbojog-bojogéngamah.Nyéwakioscerik

tongos

ngadepdedaranlanminuman.Tiangmasingadep

cinderamatamarupakerajinansenikhasBali.

SuaraSakingBali 12


ÉdisiI|Novémber2016

Lamuntamunéramé,tiangngrangkepdadi

jurufoto.Hasilnétusingjaliugati,nanging

idupétenang.Santai,bedikbakatkenehang

lantusingruwetmakeneh.

“SubataénmaubadkaBali?”Kétotiang

matakon.

“Bali?”

KadékSugihngancanpecukalisné,tusing

ngertipatakontiangé.

“Balianmaksudné!”

“Oh…Icangtusingpercayaanékéto-kéto!

Subamedningehbaliansonténgngakuririh,

ngelahajiansakti.Pamuputnékurenantimpal

ajakasirep.Nyebbasangicangéngenot.

Balianpengeng,ajiannasbedagadanéento!

Anépasti-pastidogénomongan.Dongomonganganésingpasti.”Kétotimpaltiangé

masaut.Munyinéjengatsadanengkik.

“Néadanéwartawanlebihanuyakkasus!

Tusingmakejangbalianépengeng.Icangdi

Banglingelahguruspiritual.JeroAlitadané,

lanmaubadkemu!”

“Kadénbuduhawaké?Icangnuwaras.Enu

tegtegbayuné,nuingettekéniba!”Prajani

tiangkedékingkel-ingkelningehpasautné

KadékSugih.Marainget,diBangliadaRumah

SakitJiwatongosanakébuduhmaubad.Miribankadénalakarngajakinkemu.

“Nahpokoknébedikinngomong.Maiajakaka

Bangli.Alihangdéwasaayu.Néboyabalian

pengengcarasambatangcaiitunian.JeroAlit

tuahguruspiritual,nyidangngemangsolusi

pasutriapangaidupnésetataharmonis.”Kéto

tiangmamaksangajakintimpalékemu.

SubapingteluKadékSugihkemu.JeroAlit

boyajabaliansanéngiringsesuhunan.Ipun

tusing kayun sambatanga balian.Anaké

maubadliunananggotaDPR,artis-artis,pengusaha,kantipejabat-pejabatpentingpemerintahan.LiuanakéngorahangJeroAlitboya

jabaliannangingguruspiritualmodéren.

Nekedditu,KadékSugihnyeritayangpikobetné.Tiangnimpalindogén.JeroAlitboyajabalian

tengetmapanggosarwaputih,selem,kuning,

utawi barak. Ipun mapanggo sarwa

modéren,nyéntrikrapi,macelanajeans,masepatu

kulit,makeméjaputih,senengnganggéntopi

koboi.Lengutsantuturnéajakngorta,carangajak

timpalpadidi.Tiangmasitusingngertidadibisa

adabaliangaulcarakéné.Binsadatusingnuntut

sasariutawiupah.

JeroAlitakéhmaduwélontar.Tianginget,

dugaséngatehKadékSugihkemu,JeroAlitmesuanglontarSmaraGni.Buuksangobanlontaré

mawadah kotak cerik.Tiang tusing baanga

nawangapaisiné.Orahinatiangngantiangdisisi.

Pasiennédogénanédadimacelepkakamarsuci.

KadékSugihdingehtiangngakakkedékingkel-ingkelsarengJeroBalianné.Miribangsaja,

timpaltiangéentosubabuduhkantisingpegat-pegatnanggehangkedék.

“Lanmapamit!”KétoKadékSugihngajakin

tiangmapamituliumahbalianné.Tusingbaanga

tiangnawangapadogéntuturinatuningajakbaliannéditu.

*

Nembulansubaliwat,KadékSugihtusingtaén

makabar.Pedalem benanepukintimpalécara

kéto.Liungelahpipisnangingidupnétusingbagia.

Kurenansubangelah,pianaksubaada,warisan

liu,bisnislancar,ngelahmobil,gagaénmelah,apa

kuangan?Malénansancaraiduptiangé,makejangkuangan.Diastunkuangan,tiangtusingtaén

ruwetberpikir.Anépentingjanitiangseger,séhat

jasmanilanrohani,enujaenngalihnasi.

Depangidupécarajani,ngayahdialasbojog

matimpalbojog.Népentingbojogédinidadiatur

boyabojogsugih,bojognakal,bojogterkenal,

bojogngabapélétapabuinbojogmadasi.Néseken-sekenbojog,bojogAlasKedatontongos

tiangéngempi,ngalihketenanganidup.

NéjanitiangsubanyampatdijabasisiPura

SuaraSakingBali 13


ÉdisiI|Novémber2016

PuraAlasKedatoné,ngaétongosédiniapang

kedasturgalang.Ditongoséenéturisédemen

mapotrék.Sujatinétiangirinepukinbojogékema-maingajakpasangannétusingnawang

elek.Macanda,kecas-kecosdipunyan-punyananné,salingpagandongin,macandangajak

panak-panakné.Ulijabapurané,tiangngiwa

sinadatamuteka,marérodulibadajangajak

pianaklankurenanné.Tumbénsemenganada

tamu.Tiang suba sayaga lakarnyangra

tamuné.Nyénnawangtamunélakarmapotrék.“OmSwastyastu!”

Makelotiangnlektekang,asanétaéntepuk.

Mimih Dewa Ratu,sagétan KadékSugih

ngajakpianaklankurenanné.Tepukintiang

pianak-pianakné suba kelih.Ingetdugasé

pidan,sasaimakaduapianaknébakatempu,

nédapetangsubakelih.MiribangjanikurenannéKadékSugihsedengmisi.Basangnésinah

nyantungcarakempul.

“IcangsubasuuddadiwartawanTut!Apa

lakar kepungin lemah peteng? Luungan

jumah,mapunduhngajakpianaklankurenané.Icangsubanyéwakiosdini,lakarmadagangngajakkurenanné.Lanajakangempi

dini,bareng-barengngalihketenanganidup.”

Tiangtusingmasaut.

IGedéPutraAriawanembasringDésa

BanjarAnyarKediri,Tabanan,tanggal16Juni

1988.DanémuputangstudiS-1néring

UNDIKSHA-SingarajangambilJurusanPendidikanBahasalanSastraIndonesiawarsa2010lan

ringwarsa2014danémuputangstudiS-2ring

PascasarjanaUNDIKSHA.Sanémangkindané

makaryadadosguruBahasaIndonésiaring

SMAN1Kediri.Kakawiannyanésanémarupa

satuacutet,opinibawak,artikellanpuisikamuat

ringBaliOrti(BaliPost),MédiaSwari(PosBali),

MajalahÉksprési,lanMajalahSatua.Dané

sampunngamedalangcakepanmarupapupulan

satuacutetsanémamurda“NgurugPasih”warsa

2014lanngamolihanghadiahSastraRancagé

2015.Ringtanggal30Januari2016danédados

pembicararingacaraSandyakala#49sané

kalaksanayangolihBentaraBudayaBali.

Singaraja,21Oktober2016

SuaraSakingBali 14


Puisi

ÉdisiI|Novémber2016

Puisi-puisiMadéSuar-Timuhun

Dénpasar

Dénpasarkotasanétannaeninsuung

Égarkramanépadarauhpagrunyung

Ngrerehsekayangaoninkampung

Pasliweranmontoréuyutgerang-gerung

Angkotéuduseringankatonpuyung

Sawahmagentosdadostoko,mal,gedung

Adat,agama,budayakantunmamargiadung

Riantukantetamianpanglingsirétetepkasungsung

Dénpasar,7Oktober2016

Klungkung

KertaGosaturTamanGilingulanguninrasa

LuihlukisanKamasannyarenginmacarita

UdianaringtengahingKotaSemarapura

NusaCeningan,Lémbongan,turPenida

GoaLawah,WatuKlotok,tasikKusamba

Klungkungsanénuénangsamianpunika

Urabserombotantanwéntennyaménpada

Ngangobinpisanmaskotsekarcempaka

GemaShantingiringmargiangsetata

Bali,7Oktober2016

MadéSuar-TimuhunembasringBanjarTengah,Timuhun,Klungkung,17Juni1987.

NgawitnyuratsastraBalimodérenrikalakantunkuliahlanaktifnyuratwarsa2013.PuisinnyanéngawitkawedarringBaliOrti(BaliPost)bulanAprilwarsa2013lanwarsa2014

sampunkawedarringMédiaswari(PosBali).LiananringnyuratpuisibasaBalilanbasa

Indonésia,danétalernyuratsatuacutetlanésaisanékawedarringBaliOrti,Médiaswari,

lanMajalahSatua.DanétalersampunngawedarcakepansastraBalimodéren,luiré

“Mlajah”(PupulanPuisiBali,2014),lan“JaenIdupdiBali”(SatuaCutet,2015).

SuaraSakingBali

15


SuaraSakingBali

IKomangAlitJuliarthaembasringBekasi,15Juli1991.DanéalumnisakingprogramstudiPendidikanBahasaBaliIHDNDénpasarlanmenengringBanjarKubu,Kelurahan

Kubu,KabupaténBangli.Kakawian-kakawiannyanémarupapuisi,satuacutet,lanésai

kamuatringsuratkabarsakadiBaliOrti(BaliPost),lanMédiaSwari(PosBali).Cakepané

sanésampunkawedarmarupapupulansatuacutetsanémamurda“SwécanWidhi”warsa

2015lanngamolihanghadiahSastraRancagéwarsa2016tur“SatyaningAti”(novel2016).

16

Penglipuran

Penglipurangenahnglipuranglaraati

MasliahannyingakkaluihanWidhi

Alastingkalerkauh

Jaranébanbanmajalanmangiterin,dumun

Penataranpura

Pamargiadat,

Pamargiadat,

Purwadresta

Nyiriangkuna,desa

Kramasutrepti

Karangmamadupinakabukti

Sepi

Merdekagumanti

Nyangkepinsahananingpamargi,nguni

Nyangkepinsahananingpamargi,nguni

KaptenMuditapademiriki

Ringtengahingrana

Binginényaksiang

Kesirananginngampehangsamian

Undukindikpayudan

Jengismasiat,puputan

2014

2014

Tradisi

Purwa

pralagi

Kuna

Mamargi

Sadina-dina

Tansepi

Upakara

Warna-warni

Upacara

Briugmakasami

Krama

Dadossiki

Desa

Desa

Niti

Sesetan,2016

Jakarta

(Sadurungpilkada)

Nambungsatua

Maliahmakruna

Matapelagama

Sadusuda

Tuarasaja

KacangApit,Oktober2016

ÉdisiI|Novémber2016

Puisi-puisiAlitJuliartha

Puisi


SuaraSakingBali 17

Nirgamayangkadipetengtanpaselem

Kadilemahtanpagalang

Nirnorkenehépuyunglansuung

Ngarepangdamuhtengaiulung

Ringtengahingmanahsuung

Kadisamadhisanésampunsidhi

Kapirengwéntensuaranunduninrasa

Kapirengwéntensuaranunduninrasa

Nyansandohnyansantinglisnanginggigis

SuaranSuung

Kaditoyanésanépueklantasening

Lantaranmadegdeganantukkasujatian

Suaransuungnunduninmanahpuyung

Pangéling-élingmangdanéntenpaling

Suaransuungmatuélingringsangsujati

Sanémalinggaringtengahingati

Kadautmanahmangdaélinglansubhakti

Kadautmanahmangdaélinglansubhakti

MalarapanantuksraddhabhaktiringHyangWidhi

Bali

Siranéntenangobantukkalistuayuanipun

Suarganyakalaringmarcapada

KaloktahngantoskaduraNegara

GenahnanguntapabratamajengringparaDéwa

Jagatasrilansutrepti

Genahjadmamanusastataélinglanbhakti

Genahjadmamanusastataélinglanbhakti

Nangunyadnyamadasarlancarya

Anggénngupapirasukertalanjagadhita

Bali.genahparadéwa-déwi

Nguncarangbhaktilansamadhi

Mangdametunapisanékabaostaksu

Ngaptirahayumawitsakingpancadatu

INyomanAgusSudiptaembasring

Karangasem,29Séptémber1984.Kakawiannyané

kawedarringBaliPost(BaliOrti)miwahPosBali

(Médiaswari)

Balisanémangkin

WantahBalisanétamis-tamisbenyah

Kramanésamipadangéndah

Ngadoltanahngantostelah

BalisampunnéntenmalihBali

KramaBalisampunakéhlali

Nentenélingringibupertiwi

Nentenélingringibupertiwi

Punikacihnasampunrauhjamankali

ÉdisiI|Novémber2016

Puisi-puisiINyomanAgusSudipta

Puisi


Artikel

ÉdisiI|Novémber2016

Potrékansaking:htps:/menarakertas.wordpress.com/tag/lampu/

MabalihIgelanKunang-kunang

Olih:IKetutSandiyasa

Nadaksararumasawéntensanénundunin rasasanémengkebnengsil

ringtunggtunginghati.Lamisampunrasalanragapunikaturu,lami

sampunragatanpasatmaringjiwa.Pisarattitiangpacangmelalung

nglalungin déwék élingringkawéntenan dadosjatmamatah ring

guminéwayah.NgwacénséwalapatrapangawiIDK RakaKusumamirengangsulingGusTéjasakadipolihtitipangancantiangpacangnunduninrasapuniki.Sakadipolihdamuheningringmuncukambengané.

Minabsuwérasalanjiwapunikiturumanadostitiangmakitamalih

kadundunin.Kadundunin sesolahan igel-igelan tawah.Igel-igelan

tanpagong,igel-igelantanpamunyi,tanpakupahlascaryailén-ilénring

guminé.

SuaraSakingBali 18


ÉdisiI|Novémber2016

Méwehngaksiigel-igelansakadipunikanangingrasapunikitandadostambakin.Maideranpamarginé.Sanéseringanpapasigelanjogédjaruh.Ringwana,ukirsegaratankecunduk.Lautangpajalanéceningmarepkajakangin.Sapunikawéntensanékisi-kisipiragititiang.Lanturangtitiang

malihpamarginékajakanginpiragititiangtoyaeningdiselaganbatuné,wéntentukadmatoyaening.

Pamargintoyadiselaganbatunéngaradtitiang.Ringyéhtukadésanéeningpunikatitiangngaksi

padéwékansanékeliputmaya.Jantosceningdinilakaradaigel-igelananéalihceningmalihwénten

sanékisi-kisi!

Suwématatakanbatutitiangnyantossesolahanigel-igelanngantossandikalamapagin.Sagét

wéntenpakenyit-nyitduurtukadé.Apacekkunang-kunangéngélogduurbatuné.Boyajaapacekkémantenrarisrawuhmalihmakudangkunang-kunangéngélogduurbatuné.Eloganémecandetan

tekénmunyinyéhtukadé.Eloganéngaélawat–lawatduuryéhé,lawat-lawataksaralawat-lawatsané

sidakaaksisantukantoyanéening.Pakenyinyitsundihkunang-kunangénangingngalahangkenyem

ibulané.Pakenyitnyitkunang-kunangégalangngelalungindéwéktitiangé,ngelalunginrasasanélami

turu.Igelankunang-kunangmasesimbingtekénmanahsanétuarataénlascarayasanéngarepang

palakarmaringguminéwayah.Suwéigelankunang-kunangénglimurangmanahtitiangéminabang

ipununingpisarattitiangtekénigelankunang-kunangé.Minabangipununingtitiangsampun

melalungngelalunginmanah.Minabangipunsampununingtitiangsampunpacangmatangi,wirasa

lanwiragatitiangpacangsatmatunggalnyalaninpaayahdadosjatmamatah.Ngrarispuputigelan

kunang-kunangé budaltanpapamit,tanpakupah.Suksmakunang-kunangmalihpidantitiang

pacangngaksimalihigelanéngélogmasundihpakenyitnyit.Titiangpacangnuladsesolahanééloganépakenyitnyitanggéntitipangancanngaturangayahmanadosjatmamatahdiguminéwayah

linggah.

GatraPacentokan

IKetutSandiyasaembasringDésaNgis,

KecamatanManggis,Karangasem,pinanggal

29Méi1983.Kakawiandanékawedarring

BaliPost(BaliOrti)miwah

PosBali(Médiaswari).

Syarat:

-Minimal10cerpén

-NéntenSARA

SuaraSakingBali 19


SatuaMasambung

ÉdisiI|Novémber2016

TekeddiarepnéSudiasih,Rastinengkik.

“Apaorahangnyai?”

“RastipanakGerwan i!”Sudiasihnyautin.Baansangetraoséanéanggonanyautin

ngranaangmurid-muridéanéadadikelasé

makesiab.

“Marapenep-penepinsayanbaninyai.Uli

lénkelasbaninyaitekamaingadanincang

panakGerwani.Nyainangtangné!”

“Ébasong.Awakamunkepelé.Gedégerak

nyainé!”

Rasti(1)

Olih:IDKRakaKusuma

BUSAN-busanKetutSudiasih,anénawang-nawangngaukinSudiasih,

ngéwérindéwékné.PutuAyuRasti,timpalakelasnéngaukinRasti,sasidan-sidannalesgedegbasang.Sakéwaladinanéento,PutuAyuRasti

gedeggati-gati.Anéngranaang,KetutSudiasihdiaeptimpalakelasné

nyambatdéwéknépanakGerwani.Baangedegné,Rastinyagjagin

KetutSudiasihanémajujukmajengkingdimalunkelasé.

Singmakenehbuin,RastimakecossahanyambakboknéKetutSudiasih.Lantas,limakenawané

melinteng.Limakébotnénoktok.Bukamincerang

karétplayananmasambung,Sudiasihuyenga.

Mednguyeng,sarwinuludang,Sudiasihlébanga.

Bukakasuagang,Sudiasihmantepansigtémboké.Agetgurunéteka.Yénsingkéto,singbuun

ganbesak-besukawaknéSudiasihkenabenalan.

Makadaduaajakasigkepalasekolahé.Makadaduategakanga.Panyumukepalasekolahéna-

konangundukanéngranaangRastilanSudiasih

SuaraSakingBali 20


ÉdisiI|Novémber2016

kantimiegan.

lautnunaspangampura.

“TiangorahangapanakGerwani,Pak,” AnginbulanSéptémber1982-nébaretgati.

Rastimasautsambilangangusapinpeluhdigidatnéajisaputangan.

Warnanlangitépelung.Nangingsingpelung

Paneséngentak.Bukmakupukan.Ruyumakalé.

“Orahangaapa?!”KepalasekolahénengkiknansingrunguangatekénRasti.Iamatindakandi

ikung.Warnanlangitépelungucem.Nangingtoto-

“TiangorahangapanakGerwani,Pak.” salantangrurungésingbukaanésuba-suba.

Menéktuunkepalasekolahénlektekang Gancang.Iamatindakan,adéngpesan.Tangkah-

Sudiasih.Tautekéndéwéktlektekangamenék néngahngahrasaanga.Gedegmuahinguhmaku-

lekandikenehné.Tanpéndahbukpinceranglilus

tuun,Sudiasihkabilbil.Tondéntelahkabilbilné,kepalasekolahémesuangpatakon.

sangettankadi.Anéngranaang,krunanéané

“SajaSudiasihngorahangIRastipanak daduaanémakulek-kulekandikenehné.Krunané

Gerwani?”

ento:panakGerwani.

Sudiasihmendep.Bukajangkrikketebin. Tekeddirurungdauhalun-aluné,nadaksaraia

“Sajaapasing?!”KepalasekolahénengéngturnengkikinKetutSudiasih.“Yénsing

nganténajakpegawéKantorPertanian.Umahné

ingettekén adin bapanné,Luh Landri,ané

masautlakarskoraminggu!”

kelod kauh alun-aluné.Sing kéné sing kéto

NyehdéwéknékenaskorprajaniSudiasih ngancangangiamatindakan.Tekedditanggunrurungéiasingmabikukkangin,iamabikukkauh.

manggutan.

“Masaut!Daanggutananggonanyautin!” Ngojogganganésedekansuungmangmung.

“Jakti,Pak.”

Miriggang,Rastiengsaptekénanémaanmakulekandikenehné.Anéingetanga:patakonané

“DadiSudiasihbaningorahangIRasti

panakGerwani,apabuktinné?”

lakarpesuanga.Pesuangadiarepadinbapané.

KetutSudiasihnguntul.

Patakonkéné:Bik,sajatiangpanakGerwani?

“Ngudiangnguntul?Orahang,apabuktinné!?”Kepalasekolahé,suudngraoskéto,

ento,dikénkénémaclepehdibibihné.

Apangsekentawang,orahinjatiang.Patakoné

mantegméja.Sudiasihsayannguntul.Yéhpa-

LuhLandrisalingtolihajakkurenané,Gedé

ningalanéngetélkabataranruangkepalase-

kolahé.

panakGerwani.SingsapatauRasti,GedéParwa-

Parwata,dugaséRastinakonangsajadéwékné

“Takonin,ngudiangyéhmataanggonnyautin!?”Nunengkikkepalasekolahéturmanteg

apangLuhLandrinyautin.Sakéwalasingpasaut

tanundikinLuhLandri.Nundikinpinakawangsit,

méja.Sudiasihsayan-sayannguntul.Yéhpaningalanényangetangngetélsuanga.

anépesuangatekénLuhLandri.Patakonanépe-

RastianéitehnlektekangSudiasih,makesiabdugaskepalasekolahénadaksaranolih

Rastinimbalin.

“AnéngorahinRastikétonyén?”

déwékné.Tondénilangmakesiabné,kepala “Singadangorahinsakéwalaadaanéngorahang.”

sekolahénuturindéwékné.

“Manianyénadaanaknyambatkéto,da “Nyénngorahang?”

nyajaangbukadikelaséituni.Énggalang “KetutSudiasih.”

laporangtekénbapak.Ngerti,Rasti?Ngerti?” “KetutSudiasihnyén?”

Rastinyautinajianggutansekengatilaut “Yén sing pelih,méménné ajakBikLuh

SuaraSakingBali 21


ÉdisiI|Novémber2016

ngajahinbareng.Yénsingpelih,BikLuhtaén

ngorahin tiang,méménné mamusuh ajak

raganbibiné.”

“Oo.Yénkéto,gelahNyomanSriwati.”

“Tosuba.”

SingsapatauRasti,buinGedéParwata

nundikinLuhLandri.Pinakawangsitapang

LuhLandringaénangRastitéh.LuhLandri

pelihnampénin.LuhLandrinampéninapang

ngorahinsakéwalasingamulsajané.

SatondénngorahinLuhLandringragrag

satua.Disubanémagilihanbunsatuané,Luh

Landri,bukatukadblabardugasujanébales,

nelatarang.

“Ulilupanyamaaniraganémulamamusuh

ajakpanyamaanéISudiasih.Anéngranaang

mamusuh,tawangRasti?PanyamaanéISudiasihiritekénpanyamaaniragané.AnéngranaangiritawangRasti?Panyamaaniragané,

ulipagelahankantijabatanuliilusingtaén

kalahtekénpanyamaanéISudiasih.Lénan

tekén iri,panyamaané ISudiasih demen

pesannyelék-nyelékangpanyamaaniragané.

Mabuktiapatusing,singpenting,anépenting

maannyelék-nyelékang.”

“Men,yénISudiasihbaninyambatawak

tiangépanakGerwani,manuttetampénBik

Luhédasarnéuliirinéanéulipidanento

masi?”Rastinyelag.

“Beneh.”

“Yénkeneh-kenehangtiang,madasaririné

ento.Wiréhtiangulikelassatusetatajuara

umum nomersatu.ISudiasihsetatanomer

dua.Sakéwala…”

“Sakéwalakénkén?”

“Kakenehbaantiang,yénsingngelahbukti,

singISudiasihnyambattiangpanakGerwani.

Anémakranatiangngrasaangbukaibusan,I

Sudiasih,kapiniasombongturbelogajum,

tondéntaéndingehtiangngawag-awagmesuangraosyénanéraosangasingsaja.Yénituni

iamendepdugastakoninatekénkepalasekolahé,

pantesiakéto.Miribianyeh.Nyehurusanédadi

lantang.”

Suudngraos,Rastimakesiab.Makesiab,krana

singmarasaiamesuangraoskéto.Tursing

nawangapaanéngranaang.Prajaninyehnglikub

déwékné.NyehyénLuhLandrisalahtampitur

gedeg.Wiréhraosanépesuentoraosnungkasin.

Rastinawang,LuhLandrisingpesandaditungkasin.

IDKRakaKusumaembasringGetakan,

Klungkung,21Novémber1957.Senengnyurat

sastrasakingngawitindadosgururingsekolah

dasar.Kakawian-kakawiandanénésanémabasa

BalikawedarringBaliOrti(BaliPost),Médiaswari

(PosBali),BaliAga,JurnalKawi,miwahCanang

Sari.LankakawiandanésanémabasaIndonésia

kawedarringBaliPost,NusaTenggara,Karya

Bakti,WartaBali,Nafiri,WartaHinduDharma,

MingguPagi,KedaulatanRakyat,Mimbar

Indonésia,SuaraNusa,PikiranRakyat,Suara

Karya,SinarHarapan,BeritaBuana,Républika,

Singgalang,Analisa,Cak,Kolong,

miwahRomansa.Ringwarsa2002dané

ngamolihangSastraRancagéantukbaktinipun

ringsastraBalimalarapanantuk

MajalahBuratwangilantaler2011antukkakawiannyanésanemamurda“SangLelana”.

NgamolihangPenghargaanWidyaPatakasaking

GubernurBaliwarsa2012antukcakepanésané

mamurda“Bégal”.

SuaraSakingBali 22


Pangawi

ÉdisiI|Novémber2016

INyomanManda

PangawiSastraBaliModérenProduktif

Potrékansaking: htp:/nyomanmanda.blogspot.co.id/2008/09/geliat-sastra-nyoman-manda.html

INyomanMandawantahokasakingI

WayanDadilanNiKetutPuri(makekalih

sampunseda).DanéembasringBanjarPasdalem,Gianyarpinanggal14April1938.Bapannyané,IWayanDadidumunwantahpolisi

Belanda lan méménnyané NiKetutPuri

maasalsaking Cemenggaon,Gianyar.I

NyomanMandamanyamasarengkutuslan

danéwantahpianaksanékapingtiga.Rikala

kantunalitINyomanMandamenengsareng

kulawarganéringdésapalekadanéPasdalem.

Dawegpunikadanésenengmaplalianring

carikésarengsawitrané.Punikatalerdané

senengkayehkatukadé,ngruruhcapung,lan

ngangonangbébék.Pajalanidupnyanérikala

cerikdanésuratringnovélsanémamurda“IKentungUlingLodtungkang”.

INyomanMandamasekolahringSRICangkir

TegalTuguGianyarwarsa1946kantoswarsa

1952.Risampunétamat,danéngelanturangmasekolahringSMNGianyar(mangkinSMPNegeri

1Gianyar)kantoswarsa1955.Sausanpunika

danéngelanturangmasekolahringSMANegeri

Singaraja,nyarenginbapannyanésanépindah

tugaskaSingaraja.TamatSMASingarajadané

ngelanturangkaB1BahasaIndonésiadiSingarajalantamatwarsa1961landadosgururingSGA

NegeridiSelong,LombokTimurkantoswarsa

1964.Warsa1990INyomanMandapolihgelar

sarjanaS1sakingUniversitasTerbuka.

TigangwarsangabdidadosgururingLombok,

danémawalikaBalilanmarabiansarengMadé

Seruti.Danémaduwépianaktetigainggihpunika

GedéPalgunadi,KadékPramestiDéwi,lanNi

KomangTriAnggréni.

Warsa1964INyomanMandadadosgururing

SMA1Gianyarkantoswarsa1986,lankedadosangkepalasekolahringSMA

3Sukawati.

Warsa1995danémawalikaSMA1Gianyar

dadoskepalasekolah,landanépensiunwarsa

1998risampunédadosguru38tiban.

Warsa1966kantoswarsa1977INyoman

MandanaanindadosanggotaDPRDtingkatI

Gianyar,punikatalerwarsa1971kantoswarsa

1977danédadosketuaKNPIGianyar.Warsa

1974naaninmakaryadadoskoréspondénsurat

kabarSuaraKaryalannyuratringSuratKabar

Merdeka,AngkatanBersenjata,BaliPostmiwah

Simponi.Rikalapénsiun,INyomanMandakantun

SuaraSakingBali 23


ÉdisiI|Novémber2016

nyuratlan sareng pangawilianan sakadi

DjelantikSantha,MadéSuarsa,SamarGantang,MadéSanggra(almarhum)miwahsané

lianandadosredakturmajalahCanangSari.

LiananringpunikadanétalerdadospangrembaMajalahSatuasanéngawedarsatuacutet

mabasaBali.

INyomanMandawantahpangawisastra

Balimodérensanéproduktif.Danéngawedar

kiranglebihkalihkantoslimangcakepansané

awarsanapikémarupapupulansatuacutet,

novél,wiadinpuisi.Bakatdanényuratembas

sakingSMA,lanrikalapunikaakéhkakawiannyanékawedarringmajalahdindingsekolah.

Rikala dados guru SGA NegeriSelong

LombokTimur,naaninmentasangdramakakawiannyanéringsekolahlanrikalawanti

warsakabupaténLombokTimur.

RikalapindahkaSMANegeri1Gianyar

sasuratan dané nyansan nglimbak.Dané

ngawitnyuratcerpénmabasaIndonésiaring

majalahwiadinsuratkabarsakadiSimponi,

BaliPost,HarianNusaTenggara,MediaMuda

BalaiPustaka.Danétaleraktifnyuratartikel

budayaringMingguanMerdekaZaman,Suluh

Marhaen,lanSuaraKarya.

PangawiseniorpunikitalerseringnglaksanayangpeméntasanseniringBalaiSeni

ToyaBungkahDanauBaturduwénsastrawan

SultanTakdirAlisyahbana.Ngawitwarsa1974

malarapanantukembasnyanéTVRI,dané

mentasangkakawiannyanésarengSanggar

PurnamalanSanggarMalini.

RingPKBwarsa1995satuacutetnyané

sanémamurda“GuruMadé”polihjuarakapertamalombapenulisancerpénmabasaBali.

Satuacutetnyanésanémamurda“Togog”

polihjuarakalihrikalasayembaramengarang

cerpénBalisanékelaksanayangolihBalai

BahasaSingarajawarsa1977.Naskahdramanyanésanémamurda“MasanCengkéhé

Mabunga”polihjuarakapertamarikalasayembarapenulisandramasanékaadaangolihListibiyaBaliwarsa1978,miwahnovél“LanJani”polih

juarakalihrikalasayembarasanékelaksanayang

olihLembagaBahasaSingarajawarsa1974,lan

kawedardadoscakepanwarsa2002.Liananring

punika,danétalernerjemahangmakudang-ku

dangkakawiansastrawanIndonésiakabasaBali.

“GeliatSastraNyomanManda”wantahautobiografingeneninindikkapengarangan,kakawian-kakawian,lanpenghargaansanésampunkapanggih.

Penghargaanlianansanésampunnaaninkapanggihminakadijuaraharapanringsayembara

penulisannaskahdramamodérenmabasaBali

sanékelaksanayangwarsa1981,dadosjuaraharapanrikalasayembarapenulisannaskahdrama

mabasaIndonésiawarsa1991.Punikatalerdané

polihpenghargaandadosguruteladanwarsa

1984,penghargaanWijayaKusumawarsa1994

sakingPemerintahTingkatIKabupaténGianyar

sangkaning pengabdiannyané membina lan

ngembangangsastradaérah,warsa1999polih

kalihpenghargaaninggihpunikaSastraRancagé

lanpenghargaansakingYayasanSabasastra

Bali,warsa2003danémalihpolihpenghargaan

sastra Rancagé antuk novélsané mamurda

“BunganGadungUlungAbancang”,lanwarsa

2008 dané malih ngemolihang penghargaan

sastra Rancagé antuk novél“Depang Tiang

BajangKayang-Kayang”.

Ngenéninindikkakawiansanésampunkawedarkacarcaringungkurpuniki.

A.Kakawianmarupanovél

-KasihBersemidiDanauBatur(1981)

-Sayong(1999)

-KenangIndahdiToyaBungkah(2002)

-ManahBungahdiToyaBungkah(2006)

-BungaGadungUlungAbancangI,I,lan I

(2001)

-IKentungUlingLodtungkang(2002)

SuaraSakingBali 24


SuaraSakingBali 25

ÉdisiI|Novémber2016

-GendingPengalu(2007)

-NembangangSayang(2007).

-DepangTiangBajangKayang-Kayang

(2007)

-NgabihKasihringPasisiLebih(2008)

-Sawang-sawangGamang(2008)

-TresnanéLeket-LeketringDanuBatur

-TresnanéLeket-LeketringDanuBatur

(2015)

-BiyarBiyurringPesisiSanur(2010)

-KulkulBulus(2010)

-TyagaWaniMati(2010)

-GendingPengalu(2010)

-SuaraSakingBatukaru(2010)

-GustiAyuKedangan(2010)

-GustiAyuKedangan(2010)

-Dr.Ratini(2012)

-NgrestitiAti(2012)

B.Kakawianmarupadrama

-Brantakan(1978)

-MasanCengkéhéNedengMabunga

(1978)

-Kuuk(1978)

-Kuuk(1978)

-Lelakut(1999)

-DukanaPujangga(2002)

-SaatTerakhir(2002)

-Démo(2003)

-SepasrahKisahdiGoaGajah(2004)

-Kirana(2005)

-DéwiSakuntala

-DéwiSakuntala

-NembangGirangdiBukitGersang(2008)

-MabélaPati(2013)

-Kuuk(2013)

-JepunPutihAkatih(2013)

-Mulih(2013)

-DukanaPujangga(2013)

-Penggak(2013)

-Penggak(2013)

-DadiAti(2013)

-JayapranaLayonsari(2013)

C.Kakawianmarupasatuacutet

-Togog(1977)

-Hilang(2001)

-TaliRapiah(2002)

-IKentungUlingLodtungkang(2002)

-Memedi(2004)

-Hélikopter(2004)

-AlikanGumi(2004)

-KenanganIndahdiToyabungkah(2004)

-KenanganIndahdiToyabungkah(2004)

-LaraningCaritaringKuta(2002)

-Pongah(2005)

-SepedaBaru(2005)

-SangNandaka(2007)

D.Kakawianmarupapuisi

-GandaSari(1973,sarengMadéSanggra)

-JogédBumbung(1975)

-JogédBumbung(1975)

-Pantai(1978)

-Mara-mara(1994)

-Tiang(1995)

-KalangenringBatur

-SAB(SinggahdiBencingahWayah)(2000)

-PuputanBadung(2000)

-NitiTitiPutaparthi(2000)

-NitiTitiPutaparthi(2000)

-SuungLuung(2003)

-Tiang(2004)

-Yén(2004)

-NyongkokdiBucu(2006)

-Kuuk(2006)

-Kabar-kabarSuratKabar(2006)

-SwaraCakraKurushetra(2006)

-SwaraCakraKurushetra(2006)

-PuisiringmajalahCanangSariNo.24minaka

diTopéngKeras,AdaSinarGalang,SetataMe

gonjakanringAngin,AmpurayangTitianglan

ManahéMabesikan(2006)

-GeripMauripGridipMakedipNgintip

E.KakawiansastraterjemahankabasaBali

-DiTengahKeluarga,cerpénAjipRosidi(1999)

-DiTengahKeluarga,cerpénAjipRosidi(1999)

-SukréniGadisBali,novélA.A.PandjiTisna

(1999)

-DeruCampurDebu,pupulanpuisiChairilAnwar

(2000)


ÉdisiI|Novémber2016

-Bawuk,pupulancerpenpilihanmajalah

Horison(2002)

-KuliKontrak,pupulancerpénMochtar

Lubis(2002)

-Jalur-jalurMembenam,pupulancerpén

WildamYatim(2002)

-Gauhati,cerpenBudidarma(2002)

-TiranidanBénténg,pupulanpuisiTaufik

Ismail(2002)

-DiBawah Lindungan Ka’bah,novél

Hamka(2004)

-KotaHarmoni,cerpén-cerpénpangawi

IndonésiasakadiIdruslanYBMangunwi-

jaya(2013)

-JantraTirtaYatra,catetanrikalaTirtaYatra

(2002)

-PeraniKanti, cakepan ngenénin indik

dédikasisastrawanBali(2002)

-TirtaYatrakaIndia,catetanTirtaYatraka

India(2005)

-RiwayatGeliatSastra Nyoman Manda,

autobiografi(2005)

-Mengenang Bayang-bayang Ilalang,biografiperbankan

saking Ubung,Penebel

Tabanan(2006)

-Ngonang,pupulancatetanringkes(2006)

-BasalanSastraBali,Kisah-kisahJumah,

pupulanésaibasalansastraBali(2006)

-MajalahCanangSari

F.KakawianLianan

-MajalahSatua

-JantraningTirtaYatra,catatanrikalaTirta

Yatra(1998)

(Kaambil lan kabasabaliang olih rédaksi

-PadiBuung,pupulanfragméndramapertunjukanTV(2000)

sakingblogDRSNyomanMandalanPondok

Tebawutu)

Pakéling

soempahpemoeda

pertama:kamipoetradanpoetriindonesiamengakoe

bertoempahdarahjangsatoe,

tanahindonesia

kedoea :kamipoetradanpoetriindonesiamengakoe

berbangsajangsatoe,

bangsaindonesia

ketiga :kamipoetradanpoetriindonesia

mendjoendjoengbahasapersatoean,

bahasaindonesia

SuaraSakingBali 26


CakepanAnyar

ÉdisiI|Novémber2016

BaliBenyahBaliMelah

Kakawian :IKetutAryawanKenceng

Tebel :vi+117

Penerbit :PelawaSari

SatyaningAti

Kakawian :IKomangAlitJuliartha

Tebel :170

Penerbit :PustakaÉksprési

NgantiangUjan

Kakawian :IKetutSandiyasa,dkk.

Tebel :163

Penerbit :PustakaÉksprési

SuaraSakingBali 27


SuaraSakingBali

NangunYasa,NindihinSastraBaliModéren

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!