PŁOMJO 7/8

lětnik
2023
7/8

14.05.–22.10.2023
Model Wotrowa: Tu móžeš nazhonić, što tajku prawu
serbsku wjes wšo wučini.
„ČEJ´DA SY?“ je
aktualna wustajeńca
w Serbskim muzeju,
kiž zaběra so
z našimi serbskimi korjenjemi, potajkim serbskej rěču,
wěru a zhromadnymi tradicijemi. W multimedialnej
staciji a widejowych filmach zhoniš wjace wo
serbskej katolskej kónčinje w třiróžku Budyšin –
Kamjenc – Wojerecy. Tež žortnu hru teeniejow, hru
kołowokoło nałožkow, memory serbskeje drasty a nabožny
trimino móžeš pola nas w Serbskim muzeju
wuspytać. A dokelž je so tójšto šulerjow ze serbskich
šulow na zwoprawdźenju wustajeńcy wobdźěliło –
snano wuhladaš tam tež twoje mjeno abo přinošk
přećelki.
Što kóždeho z nas wučini?
Tutomu prašenju su so
gymnaziasća wěnowali.
Wjeselimy so na twój wopyt!
Z wobsaha
16 Słódne cocktaile
34 Prašenje měsaca
Powědančko
8 Rubježnik Rumbo
30 Beat-banda
Wulka sćěna ze
symbolemi
młodostnych
k temje. Što by ty
namolował/a?
Zajimawostki
12 Čorny mór
32 Zadźerženje w přirodźe
36 Kolesowanje
w Błótach
titulny wobraz: Shutterstock
tekst: XXX / rys.: XXX

4 W U M O L U J E M Y S A M I !
J|d≤emy do dowola!

W U M O L U J E M Y S A M I !
5
rys.: Matthias Seifert

6 I T A J A W U K æ
Při nakupowanju
Borbora jědźe z maćerju do města. Zhromadnje chcetej za kónc tydźenja
nakupować. Holca so wjeseli, wšako njeje prěni raz, zo smě maćeri při
wulkim nakupje pomhać. Po tym, zo stej skónčnje parkowanišćo namakałoj
a awto wotstajiłoj, zastupitej do rěznistwa (Fleischerei). Mać přepoda Borborje cedlku,
a holca praji předawarce, što wšitko trjeba.
1. Što je Borbora wšitko pola rěznika kupiła?
Wupisaj prawe słowa z pismikoweho hada!
k o m p j u t e r š u n k u k o ł b a s k i w o ł o j n
) a w
t o
j a
t
r o w u
k o
i k s y k a n e m j a s o l i n e a
l
a
ł b
z e
s u
i t
l
s
c h n
a
( S
z k
r ě
i k n
l a m
i h a
2. Kelko mjasa a kołbasy je Borbora nakupiła?
Zwjazaj z wołojnikom ličby prawje z tworami (Waren)!
„Derje, zo smój pola rěznika
wšitko dóstałoj“, so mać wjeseli.
Běžitej přez dróhu a zastupitej
do wobchoda za sad, zeleninu
a wšědnu potrjebu. Mać namje-
tuje, zo kupi wona zeleninu
a Borbora w mjezyčasu
(Zwischenzeit) druhe twory
wobstara.
400 gramow kołbaskow
jednu škleńcu salami
12 plackow sykaneho mjasa
6 domjaceje kołbasy

I T A J A W U K æ
7
3. Što matej mać a Borbora w nakupowanskim korbiku? Zwjazaj twory z prawym
pomjenowanjom!
kulirabij
joghurt
měd
**
**
zubna pasta
***
płokanski próšk
morcheje
nudle
cyble
kórka
*
*
hromak
gumijowe bariki
twaroh
butra
4. Do čeho su twory zapakowane? Zwjazaj z wołojnikom!
škleńca
nopašk
bleša
tita
tuba
sak
zubneje pasty
cyblow
joghurta
mjedu
płokanskeho srědka
nudlow
Z połnym korbikom stupi Borbora z wobchoda.
„Nětko dyrbimoj jenož hišće k pjekarjej, abo?“, so
holca mać wopraša. Na nakupowansku lisćinu pohladawši
jej mać wotmołwi: „Haj, za kónc tydźenja
trjebamoj wosom całtow, wulki chlěb, šěsć pampuchow,
šěsć kuskow tykanca a štyri sypkowych šnakow
(Streuselschnecken).“ „Hač to do póndźele dosaha?“,
so Borbora směje. „Dyrbi“, mać wotmołwi,
„dyrbi!“
tekst: P. ]. / rys.: Gudrun Lenz / * ]å|pan Hanu[ / ** Erika Baarmann tekst: / *** XXX Inka / rys.: Grebner XXX

Rubjeznik
rumbo
Zranjena kurotwa
Rejzka njeby ženje wěriła, zo wona raz
prawu kurotwu wuhlada. W prózdninach
bě wona z Janom jedyn tydźeń pola
swojeho nana Rumba. Tón je sej wšelake pućowanja
za njej přemyslił.
Jednoho dnja pućowachu po łužiskej holi,
jako jim nadobo něšto napadny. Něšto w kerčinje
z křidleškomaj pjerchotaše, ale njemóžeše
wotlećeć. Jako stupichu bliže, widźachu,
zo bě někajki wjetši ptak w groćanym
płoće wisajo wostał.
„Nó, čepl pak tež“, bórboleše Rumbo, hdyž
sej to dokładnje wobhlada. „Wočiwidnje je
tu něchtó ptaki popadnyć chcył!“
Nětko widźeše tež Rejzka, zo njebě to prosće
preč ćisnjeny groćany płót. W nim běchu
tu a tam dźěry zatřihane a w nich wisachu
wlečwa. Jedne tajke wlečwo bě so
brunemu ptakej wokoło nohi zwiło. Tež jeho
jedne křidło někak spodźiwnje wisaše.
„To je kurotwa“, praji Jan. „Te su mjeztym
chětro rědke.“
Kurotwa rozpjeršena ze swojim swobodnym
křidłom pjerchotaše a bě widźeć, kak
so nerwozna rozhladuje.
„Njemóžemy ju sobu wzać, nanko?“, prošeše
Rejzka. „Wona móže tola naše domjace zwěrjo
być.“
Rumbo wućahny ze swojeho nachribjetnika
měch. Wón sćahny jón přez rozbudźeneho
ptaka.
Rejzka z pukotacej wutrobu přihladowaše.
Snano dóstanje skónčnje domjaceho pta-
ka?
Rumbo wuswobodźi kurotwje skedźbnje
nóžku a křidło a wostaji ju w měše. Powěsny
sej jón na chribjet.
„Ale nano, to tola rjenje njeje za moju kurotwu,
hdyž ju takle nosyš!“, praji Rejzka.
„Tak je najpřijomnišo za nju“, wotmołwi Rumbo.
„Wona je zranjena a njebudźe ani běhać
ani lětać móc.“
Jědźechu zaso domoj do Rumboweho bydlenskeho
woza. Tu přiwjaza Rumbo kurotwu
za štryk a ju dokładnišo přepytowaše.
Kurotwa měješe brune pjerjo. Jeje lěwe křidło
wisaše dele a na zranjenu nóžku njemóžeše
nastupić. Wona přeco zaso wokoło
padny a přeco słabšo na zemi ležo pjerchotaše.
W přichodnymaj dnjomaj spytachu kurotwje
pomhać. W nocy bjerješe ju Rumbo sobu
nutř do swojeho woza.

R U B J E Ž N I K R U M B O
9
„Póńdźe so jej bórze lěpje?“, wopraša so
Rejzka skónčnje połna nadźije.
„To ničo wjace njebudźe“, praji Rumbo
sprawnje. „Wona je přesłaba a so wjace njezhraba.“
„Potom dyrbimy ju pohrjebać, hdyž wona
wumrěje“, sej Rejzka přeješe.
Hdyž wona nazajtra we wisatej maće pola
Rumba wotući, bě tón hižo wonka a bě mały
woheń zadźěłał. Nad nim wjerćeše Rumbo
na žerdce pječeń.
Rejzka so rozhladowaše, ale kurotwa njebě
nihdźe widźeć.
„Što da je so stało?“, so wona wopraša. „Hdźe
je moja kurotwa?“
„Sym ju wumóžić dyrbjał“, wujasni Rumbo.
„Ale chcychmoj ju tola pohrjebać“, hněwaše
so Rejzka.
„To tež budźemoj. Ale po puću do zemje čini
wona mały wokołopuć přez naš brjuch.“
„Och, nanko!“, Rejzka zawoła. „Njebudu tola
moju kurotwu jěsć!“
Rumbo sukny z ramjenjomaj. „Čehodla da
nic? Něhdy su ju jenož kralojo a wjerchojo na
blidźe měli. Bórze ju docyła wjace njezmějemy.
Móže być, zo je tole jenička składnosć,
zo jeje mjaso woptaš.“
Jan wulěze z bydlenskeho woza, a jako wuhlada
Rumba z pječenju, dyrbješe so wótře
smjeć.
„Sym tola wědźał, zo sy ty prawy rubježnik!“,
wón praji.
prašeni:
* Měniš, zo budźe Rejzka
pječeń jěsć?
* Što by ty z kurotwu
činił/a?
tekst: Lubina Hajduk-Veljkoviåowa / rys.: Eva Gaeding

1 0
ITARJO PISAJA
Wulět do Semperoweje
opery w Drježdźanach
Na jednej póndźeli rano
w januarje zetkachmy so
w šuli. Potom podachmy so
z awtami k dwórnišću do
Kamjenca. Jědźech ze swojej
přećelku sobu. Čakachmy na
ćah, kotryž tež bórze přijědźe
a nas do Drježdźan dowjeze.
Tam hišće kónčk běžachmy
a hižo stejachmy před operu, hdźež dźiwadłowa
pedagogowka na nas čakaše. Wotpołožichmy
drastu a startowachmy z našim
wjedźenjom. To bě cool, dokelž smy widźeli,
kak pod a pódla jewišća wupada. Do maski
bohužel njesmědźachmy, dokelž sej po
wjedźenju dźěćacu operu wobhladachmy.
Běchmy tež w foyeru. Tam je nam knjeni
Schwabowa powědała, kak su stuk a barby
za sćěny zhotowili, na přikład ze žołtka jejkow
abo ze serlicy (Waldmeister). To sej njebych
mysliła! Je zajimawe, kotre ideje su
ludźo prjedy měli. Po wjedźenju snědachmy
a potom bě tež hižo na času, k předstajenju
hić. Wobhladachmy sej předstajenje „Das
schlaue Gretchen“. Hra jednaše wo mudrej
dźowce rybarja, Greće, kotraž měješe wulke
wjeselo z hódančkami. Z tym wona samo
krala za sebje zdoby. Tež wón měješe
hódančka rady a chcyše so z njej woženić.
Jewišćowy wobraz běše jara zajimawy. Małe
wěcy buchu cyle wulke napodobnjene, kaž
na přikład šwablički a tetrapaki oranžoweje
brěčki. Tež na kostimach běchu hoberske
knefle, zasmyki a zapinaki našite. Zajimawy
hudźbny přewod je so mi tež jara lubił. Druhdy
njejsym wšitko zrozumiła, přiwšěm pak
je so mi to lubiło. Po předstajenju běžachmy
k McDonald’s. Tam dóstach cheeseburger
a pomfritki. Kupich sej hišće jedyn lód. Tón
bě dobry. Po jědźi dyrbjachmy na ćah do
Kamjenca chwatać. Běchmy pak sčasom při
dwórnišću. W Kamjencu čakachmy na bus
do Chrósćic. Wokoło štyrjoch běchmy zaso
w šuli, hdźež smy hišće wobjedowali. Potom
dźěch ze swojej přećelku domoj. Na tutón
wulět so rady dopominam. Snano sej tež raz
do Semperoweje opery dojědźeće.
MA JKA BUDARJEC, SZŠ CHRÓSĆICY, RJAD. 4

Chodojtypalenje
Kónc apryla běše chodojtypalenje. Moja
swójba, mój přećel a ja běchmy w Chelnje
na chodojtypalenju. Jako prěnje zetkachmy
so wšitcy při hrajkanišću. Potom běžachmy
z wohnjowej woboru na sportnišćo. Tam
čakachmy nimale hodźinu a potom zapalichu
mužojo wohnjoweje wobory skónčnje
hromadu. Mój přećel David a ja mějachmoj
mały lěhwowy woheń a pražachmoj sej
ćěsto na kiju. Ja so hižo nětko na přichodne
lěto jara wjeselu a so nadźijam, zo změjemy
zaso tajku wulku hromadu. Mějachmy woprawdźe
wulke wjeselo!
QUENTIN LEON KRAHL, SZŠ RADWOR, RJAD. 3
I T A R J O P I S A J A
Chodojtypalenje w Kamjenej
My smy na chodojtypalenju w Kamjenej
byli. Čakachmy, zo so ćmička,
zo smědźa dźěći skónčnje hromadu
ze smólnicami zapalić. Pódla wulkeho
wohenja su sej někotři mały woheń
zaswěćili, mjez druhim tež ja. Tam pražachmy
sej ćěsto a marshmallowsy na
kiju. Wokoło dźesaćich smy z kolesom
zaso domoj jěli. To bě wulkotny dźeń
při wohenju a z dobrymi marshmallowsami.
LEŃKA HENICHEC, SZŠ RADWOR, RJAD. 3
1 1
Na chodojtypalenju
Ja a moja swójba smy 30. apryla 2023 za twarjenjom wohnjoweje wobory na chodojtypalenju
byli. Smy něhdźe we wosmich přišli, dokelž smy sej myslili, zo wohnjowi wobornicy
hakle potom woheń zapala. Ale hdyž přińdźechmy, so hromada hižo paleše a chodojty
stejachu w płomjenjach. Mój bratr Luis a ja mějachmoj smólnicy. Běchu tam tež moje přećelki
Paulina, Cosima a Jette. Z nimi mějach wjele wjesela. Hromadźachmy zhromadnje
suchu trawu a hałužki za naš mały lěhwowy woheń. Při wohenju sedźo powědachmy sej
žorty. Někotři hólcy nas mjerzachu a mjetachu mokru trawu na naš woheń, dokelž chcychu
woheń zhašeć. Wječor pozdźe podachmy so na kolesach zaso domoj do Bronja.
To běše jara rjany wječor.
SERAFINA MIČKEC, SZŠ RADWOR, RJAD. 3
Chodojtypalenje
Kónc apryla smy w Radworju chodojty
palili. Zetkachmy so při hosćencu
„Meja“ wosrjedź wjeski a wottam
dźěchmy wšitcy k wohnjowej woborje,
hdźež zapalichmy sej naše smólnicy.
Potom zapalichmy wulku hromadu
drjewa a hałuzow. Moji přećeljo a ja
sedźachmy dołho při lěhwowym
wohenju, kotryž smědźachmy sej sami
zamiškrić.
LUK AŠ VCELICH, SZŠ RADWOR, RJAD. 3

1 2 Z A J I M A W O S T K I
Čorny Corny ˇ mór
mor ´
Njedawno smy sami dožiwili, kak spěšnje móže so nowa
chorosć po cyłym swěće rozšerjeć. Wosebje přez pućowanje
je so korona-wirus kaž z wětřikom po wšitkich
kontinentach rozšěrjał. W zašłosći njejsu drje ludźo tak
mobilni byli, njejsu pak tež tak wjele wo wirach wědźeli.
Tehdy su so wone wosebje z łódźemi rozšěrjeli. Tak je
čorny mór (schwarze Pest) w 14. a 15. lětstotku nimale
połojcu ludnosće w Europje morił. Ničo njeje swět we wjele
wobłukach za krótki čas tak změniło kaž mór.
MÓR – NJEZNATA CHOROSĆ
W lěće 1894 wotkrychu slědźerjo, zo wuwołaja
wěste bakterije čorny mór. Tute bakterije su
žiwe w žołdku wěsteje pchi. Wona zahnězdźi
so w kosmach wulkich myšow a žiwi so wot
jich kreje. Hdys a hdys pyta sej pcha noweho
hospodarja. Druhdy bě to tež čłowjek. Pcha
jeho kałnje, a z tym natyknje jeho z bakterijom.
Prěnje symptomy móra běchu chětro powšitkowne:
ludźi hłowa boleše, dyrbjachu bluwać,
a stawy jich bolachu. Potom jewjachu so jara
spěšnje bolace kule na ćěle. Schorjeneho hrabny
zymica, wón bě wučerpany, lymfowe sučki
(Lymphknoten) nalězechu na wulkosć kokošaceho
jejka. Bjez hojenja schorjeny spěšnje
zemrě. Dokelž njemóžachu schorjeni prawje
dychać, bu jich koža nimale ćěmna. Tohodla
mjenujemy chorosć tež čorny mór.
Dźensa mamy šćěpjenja přećiwo morej, tak zo
so chorosć jenož hišće rědko jewi. Tež lěpše hygieniske
wuměnjenja a zaničowanje wulkich
myšow a pchow škitaja před tutej chorosću.
KAK BĚŠE TO W SRJEDŹOWĚKU?
Tehdy su překupcy čorny mór sobu do Italskeje
přinjesli. W přistawnych městach knježachu
katastrofalne hygieniske poměry – a tuž rozšěri
so mór za krótki čas. Pućowacy nošachu jón
dale, husto tež z łódźemi. Stawaše so samo, zo
wosta łódź na morju bjez mustwa, dokelž běchu
wšitcy zemrěli.
KOTRE SĆĚHI MĚJEŠE MRĚTWA?
Dokelž bě telko ludźi zemrěło, falowachu nadobo
wšudźe dźěłowe mocy. Tuž stupachu
mzdy. Rjemjeslnikam a mzdownikam, kiž nět-
ko skónčnje dźěło namakachu, dźěše so hospodarsce
lěpje hač hdy do toho. Wyše mzdy
powyšichu tež płaćizny. Ze zakonjemi spytachu
knježićeljo tute podróšenje zadźeržeć.
Swinjacy mór abo pjeriznowa mrětwa (Geflügelpest) stej
tohorunja mrětwje (Seuchen), jej pak wuwoła wirus.

Hdyž bě čorny mór nimo, ćehnješe wjele ludźi do
městow. Tam mějachu lěpše žiwjenske wuměnjenja
hač na wsach.
Z A J I M A W O S T K I
1 3
Nimo toho wabješe wjele ludźi ze wsow do
městow. Tam móžachu wjace zasłužić. Tuž
swoje pola wopušćichu. Mnohe sydlišća buchu
spušćene. Přeco mjenje žita so plahowaše, štož
zaso płaćizny za zežiwidła podróši.
Čorny mór rozšěri so w Europje spočatnje w přistawnych
městach při Srjedźnym morju.
KAK SEJ LUDŹO MÓR
WUJASNICHU?
Tehdy prócowachu so wučeni a lěkarjo prěni
raz chutnje wo medicinske wujasnjenje chorosće.
Wopisowachu jeje symptomy – ale njemóžachu
sej ju wujasnić. Wšako njewědźachu
hišće ničo wo bakterijach. Zwjetša mějachu
ludźo to za Bože chłostanje. Dale tukachu na
to, zo su Židźa studnje zajědojćeli. We
wjele městach a wsach buchu Židźa přesćěhani
a wuhnaći.
Wučeni sej myslachu, zo je powětr na
schorjenju wina. Tuž wukadźichu z jałorcom
(Wacholder) domy schorjenych. Lěkarjo
a tótkojo škitachu so z wosebitej drastu,
wosebje z maskami.
ŠTO LUDŹO PŘEĆIWO MOREJ
ČINJACHU?
Zo bychu so před morom wuchowali, pytachu
ludźo wućek w modlitwje. Njeličomnje
wjele procesionow, zdźěla z wušwikanjom
(Geißeln),, mějachu jich škitać. Husto pak ćehnjechu
hižo natyknjeni sobu a z tym so rosć dale rozšěri.
cho-
Tež sluby, zo natwarja něhdźe cyrkej abo wołtar,
jeli njewumrěja, njejsu drje přećiwo chorosći
pomhali. Přez nje pak su nam mnohe
Bohaći wućeknychu sej z městow do wotležanych
wilow, zo bychu so před natyknjenjom škitali.
rjane wuměłske a kulturne drohoćinki zawostali.
Tež pasionske hry w Oberammergauwje
su z tajkeho sluba wuchadźeli.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkovićowa, fota: Thomas, Valter Cirillo, Christel, Angelika / pixabay

1 4 C O M I C
Zamołwitosć abo wjeselo?
Na kolesowarskim wulěće w lěćnych prózdninach ...
To je tak
horco!
Hdźe je problem?
Čim spěšnišo teptaš,
ćim bóle će wětřik
chłódźi!
STOOOPPP!!!!
Čehodla?
Sy złotak namakał?
Ně, ...
... za to pak
wulki črjop!
Wutrobnu gratulaciju!!!
Ale ... što z nim chceš?
Njewěš da, kak strašny
tajki črjop je, hdyž słónco
na njón smali? W běhu
mjeńšinow móže so cyły
lěs zapalić.
Wězo to
wěm. A kak
nětko dale?
Nažel nimam ničo k zapakowanju
– wozmu jón sobu
do přichodneje wsy a jón
tam do papjernika
ćisnu.
Ooch, to smój zaso
tak pomału – to tla‛
wjeselo nječini.
Zamołwitosć je
wažniša hač wjeselo!

C O M I C
1 5
Na přichodnej turje, dwaj dnjej pozdźišo.
Puh, dźens
je hišće horcyšo! Felikso,
što maš poprawom w twojim
nachribjetniku?
Hej, pomałšo!
To je wulět
a žane wubědźowanje!
Něšto wažne!
Što je? Čehodla sy mi ćeknył?
A što tam z tej krjepjawku
stejiš kaž domownik
w šulskej zahrodźe?
Čakam horjeka
na tebje!
Puh ...
Cyle jednorje. Dokelž sym tak a tak spěšniši, jědu
doprědka a kidam wodu na črjopy, kotrež při puću
namakam. Tak lutujemoj čas. Sym clever, abo?
Žadyn. Tu pak steji sucha muchorizna,
kotrejež bě mi žel. Zbytna woda
je mi do nachribjetnika wuběžała.
Haj, haj ...
A kelko črjopow
sy hižo namakał?
To njeklinči
tak clever.
kΩœc kónc
awtor: ]å|pan Hanu[

1 6 R E C E P T Y
Na to jedyn sódny
C O C K T A I L
W[ojedne ha∑ po napinacym [ulskim dnju, na narodninskej
party abo p≠i rjanym filmje doma na konopeju: Dobry cocktail
p≠eco sod≤i. Za wa[u domjacu baru mamy [tyri nowe recepty
k wuspytanju. Tu{ dajåe so do m|[enja a woptawanja!
2 cl Blue-Curaçau sirupa
6 cl marakujoweho nektara
6 cl grapefruitoweje br|∑ki
6 cl bananoweho nektara
cocktail SPěŠNIK
w[itke p≠idawki z lodowymi kΩstkami do p≠et≠asowanskeho
bΩnka daå a sylnje t≠aså
p≠ez k≠idku do [kleœcy na n|kotre lodowe kΩstki kidnyå
z truskalcu, hw|zdu karambole-poda a trosku wudebiå
cocktail
banananas
2 cl bananoweho sirupa
1 cl kokosoweho sirupa
8 cl ananasoweje br|∑ki
10 cl mloka
w[itke p≠idawki z lodowymi kΩstkami do skeho bΩnka daå a sylnje
p≠et≠asowan-
t≠aså
p≠ez k≠idku do [kleœcy na n|kotre lodowe kΩstki
kidnyå
z truskalcu, fyzalis a trosku wudebiå

cocktail Micka
2 cl grenadinoweho sirupa
6 cl oran{oweje br|∑ki
6 cl grapefruitoweje br|∑ki
6 cl ananasoweje br|∑ki
w[itke p≠idawki z lodowymi kΩstkami do p≠et≠asowanskeho
bΩnka daå a sylnje t≠aså
p≠ez k≠idku do [kleœcy na n|kotre lodowe kΩstki kidnyå
z kuskom ananas, cocktailowej wi[nju a trosku wudebiå
2 cl
mangoweho sirupa
2 cl
limetoweho sirupa
8 cl oran{oweje br|∑ki
8 cl grapefruitoweje br|∑ki
Kaliforniski
cocktail
w[itke p≠idawki z lodowymi kΩstkami do skeho bΩnka daå a sylnje t≠aså
p≠et≠asowanp≠ez
k≠idku do [kleœcy na n|kotre lodowe kΩstki kidnyå
z koleskom limety, cocktailowej wi[nju a trosku wudebiå
tekst: F. Šnablowa / foåe: Michael Staudinger, Timo Klostermeier
© pixelio.de / rys.: Gabriele Severin

Lube pilne pčołki,
w rjanym serbskim dźěćacym spěwje spěwamy wo mjetelčce-přećelce. To myslu přeco
na moju přećelku, mjetelčku Madlenku. Kak rady wulećimoj sej nětko w lěću won do
přirody a damoj so wot słónčnych pruhow wohrěwać! Přewšo krasnje błyšćitej so
potom jeje pisanej křidlešce w lěćnym słóncu a wjesele zalětuje wona nad pisanymi
kwětkami a zelemi na łuce. Byšće tež rady tajku Madlenku měć chcyli, kotraž was z jeje
pisanosću a pohibami wšědnje znowa zawjeseli? Tuž dajmy so do paslenja ...
Paslimy:
Mjetelčku Madlenku
Za jednu mjetelčku trjebaš: papjercowu rólku
nuznikoweje papjery, ćeńku pisanu papjeru
(dwě barbje), krepowu papjeru (dwě abo
wjacore barby), nožicy, lěpk, wołojnik, čorny
fazerak, lineal, dźěrkowak, pjenjez (1 abo 2 €),
jedyn chenille-groćik, wołmjanu nitku
Prěni krok: rólka
Ï Wotměrju sej z linealom šěrokosć
pisaneje papjery, z kotrejž chcu papjercowu
rólku wobwić.
1.
trěbne materialije
2.
Ï Woblěpju
rólku z přitřihanej
papjeru
a přilěpju
padorunu
kromu na
kóncu.
Ï Wottřiham
na hornim
a delnim
kóncu přez
kromu stejacu
papjeru.
3.
tekst a fota: M. K. / rys.: Karin Konrad

4.
Druhi krok: křidlešce
Ï
Sfałduju pisane łopjeno a narysuju podłu
kromy swobodnje křidlešce.
Ï Wutřiham
Ï Přilěpju
křidlešce.
křidlešce
na rólku.
5.
6.
P A S L I M Y
1 9
7.
Ï
Namoluju z po-
mocu pjenjeza małe
kruhi na pisanu
papjeru a tute
wutřiham.
9.
Třeći krok: wopuš
Ï
Z róle krepoweje papjery
wottřiham padorunje ćeńke
šlebjerdy.
Ï Přilěpju šlebjerdy znutřka
na delnjej kromje rólki.
8.
Ï Zlěpju hotowe małe
kruhi na křidlešce
mjetelčki.
10.
11.
Štwórty krok: mjezwočo a čujawce
Ï Namoluju mjetelčce z fazerakom mjezwočo.
Sformuju z chenille-groćika spiralnej čujawce
a tutej na hornjej kromje rólki znutřka kruće
přilěpju.
Ï Z dźěrkowakom wutłóču na hornjej kromje rólki
dwě dźěrce, kotrejž ležitej sej napřećo. Přez
dźěrce sćahnu něhdźe 20 cm dołhu nitku wołmy
a ju zasukam. Hotowa je moja mjetelčka
Madlenka, kotruž móžu sej do wokna, nad
łožo, do štoma abo do chěžki na štomje
powěsnyć.
Hdyž wětřik cunjo zahwizda,
to rejuje mi mjetelčka,
moja krasna pisana,
dołhu wopuš wona ma!
Pisanej ma křidlešce –
ow, kak rjana wona je!
Wjele wjesela při
paslenju
přeje wam
waša Pawlina

tekst: Š. Paška / rys.: Christin Lukašowa

2 2 W A R I ∂ Z T O M A Š O M
Lube čitarki a lubi čitarjo
Płomjenja, tónraz nimam za was
recept, ale poskiću wam mały
dohlad za kulisy našeho
hosćenca.
Toma[om
Štó w hosćencu dźěła a kak
hosćenc scyła funguje?
Štó poprawom takle wšitko w hosćencu
dźěła a kotre nadawki maja jednotliwe
wosoby? Tule krótki přehlad:
*
Barkeeper stara so wo wšě napoje,
toči piwo a limonadu, miksuje cocktaile
a wari kofej.
*
Maitre ma wodźacu funkciju w hosćencu
a wita kóždeho hosća wutrobnje
při zachodźe (po móžnosći z mjenom)
a přewodźuje hosći k blidu.
*
Stacijowy pinčnik wita hosći při blidźe,
přiwza skazanku, da skazanku do kompjutera,
přinjese grat a škleńcy a stara
so wo hosći w času wopyta w hosćencu.
*
Serwisowy nawodnik dźiwa na to, zo
serwis derje a měrnje wotběži. Serwisowy
nawodnik je tež zamołwity za wuwiće
a zawjedźenje nowych pinčnikow
do dźěła a po potrjebje wupomha.
*
Pomocny pinčnik přinjese jědźe a napoje
k blidu a wotrumuje prózdne
talerje a škleńcy.
Francošćina je mjezynarodna „kuchinska
rěč“, čehoždla maja jednotliwi kucharjo tež francoske
pomjenowanja. To zaleži na tym, zo je francoski
mišterski kuchar Auguste Escoffier modernu
hosćencowu kuchnju zawjedł. Wón je mjez druhim
tež w Němskej a Jendźelskej dźěłał.
Nětko pohladamy do kuchnje:
*
Gardemanger stara so wo zymne
předjědźe a hłowne jědźe. Přihotuje
jědźe a garněruje je na talerju.
*
Pâtissier stara so wo lód, pječe tykanc
za kofej a zhotowja desserty. Nimo toho
přihotuje tež jednotliwe elementy a garnitury
za dessert.
*
Entremétier je zamołwity za přidawki
(Beilagen) ćopłych jědźow. Dźěła
wusko ze saucierom hromadźe, zo su
jědźe w samsnym času ćopłe a hotowe.
*
Saucier je zamołwity za wšitke juški,
mjaso a pječenje. Wón mjaso praži
a pječe a je potom tež rozkraje a na
porcije rozdźěli.
*
Pomocny kuchar / praktikant běli a
rjedźi zeleninu za najwšelakoriše jědźe.
*
Tournant je kuchar, kotryž hodźi so na
wšitkich pozicijach w kuchni zasadźić.
*
Anoncier je za to zamołwity, zo su wšitke
jědźe za jedne blido w samsnym času
hotowe. Wón talerje přihotuje a jědźe
tohorunja garněruje.
*
Plongeur / Wopłokowar wopłokuje
wšitke talerje, graty a horncy a zaso na
swoje městno w kuchni zrumuje.

Nětko wěsće, štó w tajkim
hosćencu wšitko dźěła.
We Wjelbiku smy wšak jenož
mały team, čehoždla dyrbja
naši přistajeni najwšelakoriše
nadawki přewzać. Ale kak wupada
nětko poprawom tajki
dźěłowy dźeń w hosćencu?
To sym wam tule raz
hromadźe zestajał:
8:00 hodź.: Saucier
započina z dźěłom. Přihotuje
mjaso, zaswěći kotoł
za warjenje mjasa a započina jušku
za krótkopječene mjaso warić.
8:30 hodź.: Rjedźer abo rjedźerka
přińdźe a wurjedźi chódby,
rumnosće w hosćencu
kaž tež nuzniki.
9:00 hodź.: Entremétier
započina z dźěłom:
kontroluje mnóstwo
a kwalitu zeleniny, kotraž je
so w rańšich hodźinach přiwjezła.
9:30 hodź.: Přińdu pâtissier,
gardemanger a praktikanća.
Praktikanća započinaja
z rjedźenjom zeleniny,
pâtissier pječe tykanc
za kofej a napjeće
chlěb za připołdniši
serwis. Kucharjo
sej
dorěča,
kotre jědźe
su hižo (před)skazane
a što ma so wšitko za dźeń
přihotować.
10:00 hodź.: Kachle
so pjelnja z hotowymi
juškami, zelenina so
powari. Solotej so wumyje
a wěcy za desserty
su w kachlach.
10:30 hodź.: Serwis (pinčnicy)
zahaji swoju słužbu. Kofejowa
mašina so zapiknje a telefon so
z kuchnje na hosćenc přestaji.
Kwětki so za wazy přihotuja a na blida
staja. Mjaso za rězk so w kuchni klepa
a poslednje dźěła so za poskićene
jědźe přihotuja.
11:00 hodź.: Kofej so
za krótku dźěłowu přestawku
nawari. Rjedźer abo rjedźerka
je z dźěłom hotowy / hotowa
a so do swjatoka rozžohnuje.
11:30 hodź.: Prěni
hosćo zastupja do hosćenca.
Nětko započina
so napjaty čas
w hosćencu. Hosćo
so wutrobnje witaja
a dóstanu blido připokazane.
Prěnje napoje
so toča a prěnje jědźe so přihotuja.
Wšitcy sobudźěłaćerjo prócuja so,
nadawki a přeća hosći wotdźěłać
a spjelnić.
14:00 hodź.: Poslednje připołdniše
hłowne jědźe kuchnju wopušća. Grat
so polěruje.
14:30 hodź.: Blida so za wječornych
hosći přihotuja, ruby so wuměnja.
Tejka z napojemi so napjelni. Kucharjo
wurjedźa a napjelnja sej swoje stacije
za wječorny přechod.
15:00 hodź.: Wulki dźěl kucharjow
a pinčnikow dźe do přestawki abo
swjatoka.
15:30 hodź.: W kuchni so wěste
přiłohi za jědźe přihotuja. Ruby so
wužehla.
16:00 hodź.: Kotoł za mjaso so
wotpušći, zbytna juška so pasěruje
a kotoł so wurjedźi.
17:00 hodź.: Mała přestawka
za pózdnju słužbu.
Prěni kucharjo a pinčnicy
pózdnjeje słužby so na
wječornych hosći
přihotuja.
W A R I ∂ Z T O M A Š O M
17:30 hodź.: Prěni hosćo so wutrobnje
witaja a k blidu přewodźeja.
Napoje so toča a prěnje jědźe kuchnju
wopušća.
18:30 hodź.: Kucharjo napjelnja
prózdne juški, solotej abo zeleninu.
Pinčnicy rozžohnuja prěnich hosći
a zakryja blida za druhi přechod.
19:00 hodź.: Druhi přechod
so započina.
20:30 hodź.: Poslednje
hłowne jědźe wječora
wopušća kuchnju,
w kuchni započina
so rumowanje.
Grat so
polěruje, škleńcy
so wopłokuja.
21:00 hodź.:
Kuchnja so rjedźi.
21:30 hodź.: Hosćo so
pomału rozžohnuja, kwětki so
do chłódźaka zestajeja, ruby so
wuměnja, blida so za přichodny dźeń
spřihotuja. Kucharjo rjedźa špundowanje,
wopłokowar/ka wurjedźi
wopłokowansku mašinu, kuchinski šef
přehlada skazanki za přichodny dźeń.
Prěni kucharjo du do swjatoka.
22:00 hodź.: Swěca so hasnje,
wšitcy podadźa so do swjatoka.
Kaž widźiće, mamy w hosćencu
přeco dołhi dźeń połny wšelakorišich dźěłow.
naj-
Spytamy so přeco
znowa derje a
wobhladniwje
wo swojich
hosći starać,
wšako so
přez kóždeho
hosća
we Wjelbiku
wjeselimy!
2 3
tekst a fota: T. Luka[ / rys.: ]å|pan Hanu[

2 4 X S WX X
O B O D N Y A S
Slědźić, paslić a so wuspytać
na campusu w Radworju
W Radworju maja nowostku: Na nawsy
wosrjedź wjeski je sej staršiska iniciatiwa
zetkawanišćo za swójby a dźěći zarjadowała.
Na tak mjenowanym „Serbskim
eksperiMINT campusu Radwor“ móža
hólcy a holcy mjez druhim nowe wěcy
kołowokoło techniki abo přirodowědy zeznać
a wuspytać. Diana Mejnowa je tam
projektowa sobudźěłaćerka a z njej sym
so wo nowym zetkawanišću rozmołwjał.
Knjeni Mejnowa, kak sće na ideju
z campusom přišli?
Ideju njemějach sama, ale čłonojo staršiskeje
iniciatiwy w Radworju. Jim bě
myslička přišła, zo by rjenje było, hdyž
bychu dźěći a młodostni městno za zetkawanje
po šuli měli, hdźež móža so wupruwować
a něšto noweho wuwiwać a
při tym serbsku rěč nałožować a so serbsce
rozmołwjeć.
kursy za laserowu grawury, hdźež móža
sej wobdźělnicy taflički zhotowić, abo
swój motiw z 3D-ćišćakom wućišćeć, kotryž
su sej na kompjuteru zestajili. Zajimcy
pak móža sej pola nas tež roboter
natwarić a tutoho potom po našich rumnosćach
jězdźić dać abo ze šijawu a najwšelakorišich
materialijow rjane wěcy
zešić, kaž tobołki, zawk abo bant do włosow.
To pak je jenož mały wuběr, mamy
hišće tójšto dalšich zajimawych wěcow
na našim campusu.
Što móža dźěći pola Was wšitko
činić, što poskićujeće?
Pola nas móža so holcy a hólcy na wšelakich
poskitkach wobdźělić. Zaběramy
so z temami kołowokoło matematiki, informatiki,
přirodowědy, techniki kaž tež
z digitalnymi poskitkami. Wězo mamy
tež něšto za kreatiwnych w programje,
kaž paslenje abo šiće. Konkretnje
su to na přikład

X X X
S W O B O D N Y A S
2 5
Měrja so poskitki jenož na hólcy
a holcy z Radworskeje kónčiny?
Ně, naše poskitki měrja so na wšitkich
zajimcow. Wězo maja dźěći z Radworskeje
kónčiny krótši puć k nam, ale naše durje
a kursy su wšitkim wotewrjene.
Kak zhonja zajimcy wo wašich
kursach?
Wo tym móža so šulerki a šulerjo tučasnje
w Serbskim rozhłosu, socialnych syćach
kaž na Instagram (experimint_campus_
radwor ) abo přez wuwěški informować.
Našu internetowu stronu hišće twarja,
tak zo budźe zajimcam nadźijomnje bórze
přistupna.
Što maće w přichodźe hišće
planowane?
Tučasnje mamy kóždy tydźeń popołdnju
kruty poskitk kaž techniski labor a kreatiwny
dźeń. W lěćnych a nazymskich
prózdninach planujemy zaso tydźenski
poskitk ze zarjadowanjemi na campusu,
a to potom za wšelake starobne skupiny
a rozdźělne zajimy.
Dajće so potajkim překwapić a wostajće
wćipni, što budźe so tu w Radworju dale
wšitko stawać.
prašał so: P. Š., fota: D. M. /
rys.: freepik

2 6 XW XU XZ N A M N E } O N Y
Hdyž bychu naše stawizny njeskónčne módre
njebjo byli, su wone jasne hwězdy, kotrež nam
něštožkuli wuswětluja: wuznamne žony, kotrež
běchu a su druhim ze swojimi idejemi, zamóžnosćemi,
swojej sylnej wolu a zapalom z přikładom
a kotrež maja po cyłym swěće wulki
wuznam za stawizny swojeho kraja. Nažel
žnějachu mnohe z nich za čas swojeho žiwjenja
jeno zrědka připóznaće za swoje skutki a stejachu
často w sćinje podobnje wuznamnych muži.
Tohodla chcu w tutej nowej seriji kóždy měsac
jednu tajku wuznamnu a sylnu žonu předstajić,
kotraž běše mnohim druhim ludźom z inspiraciju
a kaž hwězda na ćmowym njebju ...
Wuznamne žony
ŽONA MĚSACA
MARIA CALLAS
„Wuměłstwo je bój wo
njewotwisnosć!“
(M. Callas)
... JAKO DŹĚĆO:
Maria Callas narodźi so 2. decembra
1923 w měšćanskim dźělu New
Yorka z mjenom Washington Heights. Jeje staršej běštaj grjekskaj
zapućowarjej George Kalogeropoulos a Elmina Evangelina
Dimitriadou. Starši bratr Vassilios bě do wupućowanja
w Grjekskej na sćěhi tyfusa zemrěł. Po tym, zo bě nan w Manhattan
swójsku apoteku wotewrěł, staji wón 1929 próstwu
wo změnu swójbneho mjena. Swójba mjenowaše so wotnětka
„Callas“.
... JAKO ŠULERKA:
Maria wopyta šulu w Brooklyn a bu hižo w starobje 8 lět
profesionelnje w spěwanju wukubłana. 1936 dźěleštaj
so staršej a mać Evangelina wróći so z dźowkomaj Mariju
a Jackie do Athena. Wot 1938 studowaše Maria na
konserwatoriju w Athenje hudźbu.
WOPOMNJEĆE
(WUBĚR)
• 2002: film „Callas forever“
• 2007: wudaće wosebiteho
wopomnjenskeho pjenjeza
w Grjekskej
• 2017: dźiwadłowy kruch
„Maria und die Callas“
• pomjenowanje wšelakich
pućow a naměstow po
operowej spěwarce
(wosebje w Italskej)
Róža z mjenom
Maria Callas
tekst: M. K., foće: Sir James/wikipedia

W U Z N A M N E } OX XN XY
2 7
... JAKO SPĚWARKA:
Z runje 15 lětami wustupi Maria 1938 prěni
raz jako sopranistka, a to w operowym domje
w Athenje. Spočatk Druheje swětoweje wójny
haćeše spěwne a wuměłske wuwiće młodeje
holcy. Wšelake małe pódlanske zasłužby zaručachu
jej skromne dochody. Hakle w awgusće
1942 Maria zaso zjawnje spěwaše. Jeje
interpretacija opery „Tosca“ w Athenje bu
runje tajki wuspěch kaž 1944 spěwanje róle
Marty w „Tiefland“. Krótko po zakónčenju
wójny 1945 nawróći so Maria k nanej do New
Yorka.
Maria Callas sta so přez njeličomne wustupy
w operowych domach po wšěm swěće z najwuznamnišej
sopranistku swěta. Jeje repertoire
wopřiješe 43 dospołnych arijow kaž tež
arijow ze 34 dalšich operow. Maria spěwaše
sylnje a čisće w tonowym wobjimje třoch oktawow
(je to 26 zwukow). W jednym z jeje najwuznamnišich
wustupow skutkowaše wona
1951 w Mexiko w operje „Aida“. 1959 wjedźeše
Mariju turneja tež do Němskeje, hdźež
měješe wustupy w Hamburgu a Stuttgardźe.
Mnoho wustupow spěwarki bu na pask natočene.
Pozdźiša moderna technika zmóžni
polěpšenje nahrawanjow z wotstronjenjom
pódlanskich zwukow. Tak móžeš dźensa nimale
čisty hłós wuznamneje spěwarki na
pasku słyšeć. To je wulke zbožo, dokelž wobrazowe
nahrawanja abo filmowe wurězki
wustupow lědma předleža.
... JAKO MANDŹELSKA A ŽONA:
1947 wustupi wona we Verona a Mailandźe (Italska). We Verona
zezna Maria předewzaćela Giambattisti Meneghini, z kotrymž
so 1949 zmandźeli. Nimo toho přiwza wona italske staćanstwo.
Giambattisti podpěraše a organizowaše wotnětka karjeru swojeje
mandźelskeje. 1959 zezna Maria grjekskeho miliardera Aristotelesa
Onassisa a so do njeho zalubowa. Zo by so wona wot
mandźelskeho dźělić móhła, zda so ameriskeho staćanstwa.
1968 zmandźeli pak so Aristoteles z Jaqueline Kennedy, štož
temperamentnu Mariju hłuboko zrudźi a zrani. Přiwšěm pak
wosta z lubowanym Aristotelesom hač do jeho smjerće 1975
spřećelena.
... POSLEDNJE LĚTA:
Jako swojowólna a temperamentna diwa sćahny
so Maria w 1960-tych lětach z wulkich jewišćow
wróćo. Wot 1971 do 1972 wuwučowaše nachwilnje
mišterske rjadownje na Julliard School w New Yorku.
1973 poda so Maria na poslednju turneju po Europje a Němskej.
1974 wustupi wulka sopranistka k poslednjemu razej. Po tym jenož
hišće wuwučowaše a wjedźeše hewak jara měrne žiwjenje w Parisu.
Tafla při rowje
spěwarki
16. septembra 1977 zemrě Maria Callas w starobje 53 lět w Parisu na
infarkt. Spopjelnjene ćěło swětoznateje spěwarki bu po jeje přeću před
grjekskej kupu Scorpios w Ionskim morju wusypane.
tekst: XXX / rys.: XXX

2 8 D I G I T A L N Y S W µ T
DIGITALNY
MICHAŁ
N ERD ... je njerjane přimjeno za wušikneho
kompjuteroweho specialista. Zwjetša sedźi
wón dźeń a nóc před ličakom. Dopomnju so, zo
mějachmy hižo za mój šulski čas wonych „nerdow“
w rjadowni, kotřiž podachu so po maturje do směra
informatiki. Z hłodom tradać prawy nerd njetrjeba,
jeli zamóže w swobodnym času komercielnje
programěrować. Zwjetša čini to po nocach, hdyž
normalny čłowjek spi, dokelž trjeba měr a koncentraciju.
Časowych přičin dla zežiwi so zwjetša
z hotowych jědźow („Junkfood“), nima wjele přećelow
a druhdy zabudźe tež na ćělnu hygienu. Tak
daloko klasiske předsudki wo tajkich kompjuterowych
freakach.
Ale čehodla to činja?
Hłowna přičina je, zo je prawy nerd jara produktiwny.
Nadźěła w jeničkej nocy wjace hač normalni
přistajeni wodnjo w přepjelnjenym wulkoběrowje.
Rozžohnuje so dlěši čas z normalneho žiwjenja
a poda so do „swójskeho swěta“, prjed hač njeje
projekt zakónčił. Na zwonkastejaceho skutkuja
tajcy typy spěšnje dźiwnuške (štož pak zwjetša
docyła njejsu). Za to pak móža so woni w tajkich
fazach wuběrnje koncentrować, spěšnje dźěłać
a wjele wuknyć.
Na kompjuteru
hrać kaž NERD
medijowy eksperiment
w prózdninach
SWĚT (20)
Fenomen ekstremneho hraća kompjuterowych
hrow
Najwjace staršich nima zrozumjenje za to, zo
chcedźa dźěći/młodostni w kóždej swobodnej
mjeńšinje najradšo jenož na kompjuteru hrać. To
je nowy fenomen dźensnišeho časa – sej wjele
mysla. Tomu pak scyła tak njeje. Dźěćatstwo a
młodźinski čas je pola čłowjeka tak zapołoženy,
zo chcemy wšědnje něšto noweho wuspytać, wuslědźić
abo so z druhimi wubědźować. Změniło je
so jenož, zo njetrjebamy dźensa hižo moped abo
koleso, zo bychmy so z kumplom zetkali. Twarski
material za swójsku budu/hětu, rjemjeslniske graty,
domjacu kuchnju abo dźěłarnju za naše eksperimenty
– wšitko to nadeńdźeš w digitalnym
swěće, mjez druhim w kompjuterowych hrach.
„Stara generacija“ – tež ja – začuwa hraće jako
brojenje časa, dokelž njewuskoči ničo produktiwneho.
Tomu tež tak je! ALE: Pedagogiski cil hrajkanja
njeje wukon ale proces wuknjenja. A to po
„Junkfood“ – njestrowe jědźe kaž na př.
tučna pica, chipsy, šokoloda, gumijowe
bariki, kofej, kola abo słódke energy-napoje

D I G D I T¥ Aµ L∂ NI Y S SW W µ Tµ AT
2 9
móžnosći w najwšelakorišich wobłukach: z wulkej
wotměnu, něšto za ćěło, duch, powšitkownu wědu,
fairnu socialnu mjezsobnosć abo jako přihot na
pozdźiše (powołanske) žiwjenje. Tež dorosćeni sej
hišće „hrajkaja“ (so wukmanjeja), na př. při swojim
hobbyju – a so při tym samo wočerstwja.
Profesionelne hraće digital 2.0
Jeli njeje zaběra abo hra pře stupidna (idiotiska),
trenuješ při hraću swój rozum, logiske myslenje,
spěšnosć reakcijow, motoriku, wurisaš kompleksne
nadawki abo koordinuješ so w skupinje. Hrajer
konfrontuje so přidatnje ze swójskimi začućemi
we łoskoćiwych situacijach. Přidatnje wuknjemy
z našich zmylkow. Wulke zbožo při hraću na kompjuteru
je, zo to wšitko bjez stratow přežiwimy.
Jeli budźeće prózdninske dźěło wukonjeć, budźeće
snano zwěsćić, zo su nadawki a wotběhi w firmje
abo zawodźe podobne, hač na někotre wuwzaća:
1. Typiski zmylk započatkarja je, zo zabudźe při
hraću na přestawki. Wuknjenske interwale
w šuli – klinkanje – bazuje na wědomostnym dopóznaću,
zo zamóže so tež najmudriši profesor
jenož połdra hodźiny dołho koncentrować. Po
krótkej přestawce to znowa 90 minutow móže, atd.
A tola dožiwju zhromadźizny abo zarjadowanja,
kotrež traja dwě hodźinje abo dlěje – bjez přestawkow.
To je wulki njezmysł. Nimo toho přiběraja
po tajkim času zmylki a wopačne rozsudy. Nawukńće
tuž prawidłownje přestawku zapołožić!
2. Nadawki maja so spjelnić, kóžda hra měła so
dohrać. W šuli abo na twarnišću njemóžeće
tola tež horje dać, jenož dokelž žadyn lóšt wjace
nimaće. Předstajće sej wboheho pacienta na operaciskim
blidźe a lěkarja, kotremuž so wosrjedź
OP naraz wostudźi. Namjetuju eksperiment: Wupytajće
sej kompjuterowu hru, kotruž sami, lěpje
hišće w skupinje bjezposrědnje zasobu hač do kónca
přehrajeće. Sym eksperiment hižo z wjacorymi
młodostnymi přewjedł. Skupinska dynamika, „duchowne
čwěle“ a zadwělowanja při ćežkich lewelach
a wulka zahoritosć při docpěću cila – to je
přeco zaso fenomenalne dožiwjenje. KEDŹBU: Hrajerki
a hrajerjo su po tym zwjetša dospołnje K. O.
„Swójski swět“ – zanuriš so tak hłuboko do
materije, zo wšitko druhe kołowokoło tebje
zabudźeš a na wědomje njebjerješ.
„Buda/hěta“: tak mjenowachmy jako dźěći naše
(zwjetša drjewjane) schowy, jamy abo bydlenčka,
kotrež smy sej w prózdninach zwjetša w lěsach
sami twarili
3. Překroč skedźbnje swoje ćělne a duchowne
hranicy. Wužadanje je wězo, zo so při hraću
stopnjujemy. Namjet: Wupruwujće raz něšto nowe:
wuspytajće w prózdninach nowu rěč, instrument,
šach, nowu kartowu hru, nowu sportowu družinu,
ručne rjemjesło abo wobchad z nowej technologiju
(na př. 3D-molowanje). W interneće namakaće kopicu
poskitkow, k tomu wuknjenske wideja (tak
mjenowane „tutorials“ na YouTube).
Profi hraće analog 3.0
Prózdniny bjez WLAN bychu za kóždeho z nas katastrofa
byli. Ale kak da by z tym było: Cyły tydźeń
dołho wšitko jenož ONLINE – kaž nerd, inkluziwnje
njestroweje hotoweje jědźe. Dalši tydźeń pak
wšitko OFFLINE: spiš wonka w budźe/hěće
abo stanje, zetkaš so z přećelemi, pražiće sej
kołbaski nad lěhwowym wohenjom, pijeće
čerstwu wodu, hrymzaće sad a zeleninu ze
zahrodki, pućujeće po nocach přez přirodu.
Slubju Wam, zo budźe tuta „hra z woprawdźiteho
žiwjenja“ wulki dyrdomdej. Sće zmužići
dosć za tajki eksperiment? KEDŹBU: Prošu jenož
po dorěčenju a z dowolnosću staršeju, z kašćikom
za prěnju pomoc při sebi a z nabitym (ale wězo hasnjenym!)
šmóratkom w zaku – za nuzne pady.
Wjedźeće při tajkich eksperimentach najlěpje wosobinski
dźenik. Napisajće do njeho wšitko, štož je
so stało, wo čim sće přemyslowali, što sće začu-
wali. To pomha wam pozdźišo podawki a
dožiwjenja lěpje zarjadować móc. Pedagogojo
praja k tomu reflektowanje.
Z pomocu NERD-metody je mjez druhim
tež serbska kompjuterowa hra KRABAT
nastała. Skupina Rapakow (něhdyši šulerjo
Serbskeho gymnazija) je w swojim
swobodnym času wšědnje (a to pjeć lět dołho!),
zwjetša po nocach, serbsku dyrdomdejsku hru wuwiwała.
Mjeztym pak mamy naročne powołanja
a swójbne winowatosće. Tak njemóžeš sej prosće
wjac dowolić, rano mučny w přepoćenych drastach
na dźěło přińć – poprawom škoda ...
tekst a foto: tekst: MiC XXX / rys.: / rys.: freepik XXX

Ćišina a přesłapjenje (11)
Sym tajka cyplkojta!“ Hłós Sofije so nimale
přemjetuje, jako wona Milu rano
z wobjimom postrowi. Mila je tohorunja
cyle rozbudźena. Dźensa rano je samo hižo
do budźaka wotućena była – hewak dyrbja
ju staršej poprawom kaž z mortwych budźić.
„Maš jón sobu?“, so Mila swojeje přećelki
wopraša. Sofija wjesele nyga. „Wčera
po šuli móžach jón z nanom wotewzać.“
„Cool! Pokaž raz, prošu!“ Mila njesćerpnje
žebri, tola Sofija je kruta. „Nic jow w rjadowni.
Potom w přestawce, w probowym
rumje.“ Je posledni šulski dźeń a připołdnju,
hdyž su we wšěch rjadownjach wuswědčenja
wudźělene, smědźa Mila, Sofija,
Lara, Daniel a Korla hišće jónu před cyłej
šulu wustupić. Potom chcedźa tež mjeno
a logo skupiny wotkryć. W zašłymaj tydźenjomaj,
jako wjace wo žane znamki
njeńdźeše, su so kóždy dźeń po šuli w probowym
rumje na tutón wokomik přihotowali.
Kaž přeco knjeni Léoninowa z klinkanjom
do rjadownje přińdźe a z hodźinu
hnydom započnje, bjez toho zo by najprjedy
k wučerskemu blidu šła a tam swoju
tobołu wotstajiła. Mila so njeměrnje po rjadowni
rozhladuje. Potom přišeptnje Sofiji:
„Wěš ty, hdźe je Korla? Njeje na swojim
městnje a w busu jeho tež widźała njejsym.“
Sofija wije z hłowu. Tola wučerka je to drje
słyšała. „Korla přińdźe pozdźišo. Wón je
zamołwjeny.“ Potom so zaso wšelkim kónclětnym
formalitam wěnuje, za kotrež pak
Mila a Sofija wuši nimatej.
W přestawce chce sej Sofija Milu hrabnyć
a z njej do proboweho ruma chwatać,
tola knjeni Léoninowa je spěšniša a sej Milu
k sebi woła. „Mila, jako sy před lětom
k nam do rjadownje přišła, rěkaše ze wšěch
stron, zo sy problematiska šulerka. Tola
tutón zaćišć ženje njemějach. Sy so spěšnje
a derje zažiwiła a wjeselu so, zo mam će w
swojej rjadowni.“ Mila tepta nerwozna na
městnje a spyta so na wučerku koncentrować,
ale jeje mysle ćěkaja přeco zaso
k wustupej – potom tež hišće Korla do rjadownje
zastupi. Poraženy a ze stulenej
hłowu. Sofija hišće woła: „Hdźe da wostanješ?
A čehodla nosyš rukajcy?“ Tu wona
hakle spóznaje, štož je Mila hnydom widźała:
Korla ma zagipsowanu a zawobalenu
lěwu ruku.
Hnydom stej přećelce při nim. Wón ma
čerwjenej woči a jeho hłós so łama. „Wodajtej
prošu. Sym rano pola nas doma z lóštom
a wjeselom po schodach dele chwatał
a so při tym wobsunył. Spytach so wotpopadnyć
a při tym sym sej ruku złamał.
Ja idiot.“ Sylzy jemu do wočow stupaja.
Mila jeho spěšnje wobjima, zo njeby samlutki
stejo před rjadownju płakał. „To je
tajki zaklaty njerjad!“, wón jej do wucha
hika. Wona jeho hakle pušći, jako so poněčim
změruje. Wudźělenje wuswědčenjow je
potom bjezlóštna wěc. Cyła rjadownja je
zmotana, předwjeselo na wustup skepsane.
Ani wuhlad na prózdniny šulerki a šulerjow
prawje njetróštuje. Zo koncert wupadnje,
so spěšnje po cyłej šuli roznošuje. Ćežki
měr kaž w ćěłowni knježi na to w šulskim
twarjenju.
Po poslednjej hodźinje zetkaja so Sofija,
Mila a Korla z Danielom w probowym rumje.
„Kak dołho dyrbiš jón nosyć?“ Daniel

P O W µ D A N K O
3 1
pokaza na gips wokoło Korloweje
ruki. „Lěkarka měnješe, zo je to komplikowany łamk. Gips je drje w štyrjoch
nje-
tydźenjach zaso preč.“ Korla je njespokojom
a so na sebje mjerza, tola sylzy jemu
wjace njepřińdu. Za to jich spěwarka Lara
z wosmeho lětnika cyle zapłakana do ruma
přińdźe. Sofija ju do rukow wozmje a tróštuje.
„Wěmy kak so čuješ, smy wšitcy
zrudni. Ale knjeni Léoninowa měnješe, zo
směmy snano wustup na prěnim šulskim
dnju nachwatać.“
Lara přestanje hikać a so zadźiwana wopraša:
„Što móžemy nachwatać?“ Sofija je
zamylena. „Nó, naš wustup. Njemóžemy
dźensa hrać, dokelž je sej Korla ruku złamał.“
„Što?“, Lara z wulkimi wočimi do
koła hlada. Potom so dospołnje rozpłaka.
Cyłu chwilu ničo wot njeje njezhonja. Krok
po kroku pak so wukopa, zo by to jeje posledni
wustup był. „Moje znamki su tajke
špatne, zo sym nimale sedźo wostała. A za
tón pad stej mojej staršej hižo připowě-
dźiłoj, zo njesměm so přichodne
šulske lěto na žanych zwonkašulskich
aktiwitach wobdźěleć. Dyrbju so
najprjedy jónu jenož na šulu koncentrować.“
„Wo čerta!“, Sofija zazłobjena zarjeji. Ćisnje
swoju gitaru ze stejaka, na čož so dwě
trunje torhnjetej, a potom kopnje do měška,
kotryž hižo wšón dźeń ze sobu nosy.
Z měška wukuli so płatno. „Je to ...?“, so
Korla jeje wopraša. „Haj“, wona so změrujo
wotmołwi. Daniel wozmje płatno a je
na zemi wupřestrěje. Je to baner, kotryž
chcychu srjedź wustupa na jewišću wotkryć.
Na běłym pozadku je jich logo widźeć.
Wulke „HARA“ tam steji. „H“ je jenož
čorne, tola pismiki „ARA“ su zestajane
z čerwjenych, žołtych a módrych pjerjow,
zo dopomnja na pisaneho papagaja. Ćicho
a přesłapjeni na swój baner wudźěraja,
z kotrymž chcychu poprawom wulkotne
prózdniny zahajić.
tekst: M|råin Wjenk / rys.: Jana Große

3 2 P ¿ I R O D A
Nichtó nochce po zanjerodźenej
krajinje, kiž je połna wotpadkow,
pućować. Tuž bjerće waše wotpadki
zaso sobu domoj. Najlěpje je, hdyž
wulět tak planujeće, zo docyła žane
wotpadki njenastanu: piće móžeće
Štó njesedźi rady při
w zaso wužiwajomnych blešach
lěhwowym wohenju? Ale
sobu brać, pomazki a słódkosće
w tyzce. w lěću, hdyž su lěsy suche, je to
špatna ideja. Dosaha hižo mała
škrička, zo by so lěs kołowokoło
zapalił. Wo nju nochcemy tu ani
rěčeć kurje-
...
Pokiwy za prawe
zadźerženje w přirodźe
Prózdniny su čas, w kotrymž smy snano
wjace w přirodźe po puću hač hewak.
Wšojedne hač je to při kolesowanju, pućowanju
abo stanowanju při rěce abo jězorje – na
krasnym ćopłym lěćnym dnju je tola wonka
najrjeńšo. Zo bychmy so tež dale přez rjanu
a nic zanjerodźenu a wobškodźenu přirodu
wjeselić móhli, sym wam tu někotre pokiwy
za prawe zadźerženje w lěsach abo horinach
zestajał. Hdyž so wšitcy na někotre prawidła
dźeržimy, budźemy tež w přichodnych lětach
hišće rady po lěsach dundać a so nad rostlinami
a zwěrinu wjeselić móc.
Wotpadki
sobu domoj brać
Žadyn
woheń zamiškrić
Na pućach
wostać
Jednorje přez lěsy a łuki
dundać a so tak prawje kaž
w njedótknjenej dźiwiznje čuć
je wězo rjane začuće.
W přirodoškitnych pasmach pak
je tajke zadźerženje tabu,
dokelž myliš tak zwěrjata abo
zateptaš rědke rostliny.

Njepicuj
dźiwinu
Zwěrjata su chětro spłóšiwe
a so nas ludźi boja. Jeli pak
dźiwinu přeco zaso picujemy, so
spěšnje na to zwuči a chce naraz
přeco něšto k žranju měć. Tak
móža tež strašne situacije
nastać. Tohodla so toho
radšo wzdajće.
Zdźerž sej
škitane kónčiny
za sebje
P ¿ I R O D A
3 3
Hdyž wuhladaš łuku połnu
pisanych kwětkow, by ju tež
druhdy najradšo fotografował/a
a wobraz potom w socialnych
syćach abo přez Whatsapp z
druhimi dźělił/a. To je zrozumliwe,
ale přirodźe skerje škodźi, dokelž sej
Kedźbuj na
wašeho psa
Tež, hdyž ći to ćežko
padnje: Wašeho psa dyrbiš
w lěsu za lajnu dźeržeć. Tak
škitaš dźiwinu před psom –
a psa před
dźiwinu.
Wostaj
rostliny, hdźež su
Maće doma rjanu zahrodku, wo
kotruž so snano tež hdys a hdys staraš?
To je rjany hobby, ale rědke dźiwje
rostliny, wosebje tajke z přirodoškitnych
pasmow, nimaja w domjacej zahrodźe ničo
pytać. Kupić sej tajke rostliny, kiž buchu
ekstra za to wuplahowane, wězo směš, ale
božedla nic něhdźe wuryć a doma do
zahrody sadźić. Pola mlóčow
to wězo njeje problem,
te wšak wšudźe
rostu ...
druzy potom snano tež tam dojědu. Tak
budu kwětki bórze zateptane. Tuž
zdźerž sej tajke rjane blečki
radšo za sebje, wšako
tajke potajnstwo tež
něšto ma ...
Dźiwaj na
zakazowe taflički
Tu njesměš stanować, tam
njesměš z kolesom jěć a jowle so nic
kupać: Na zakazowe taflički budźeš
při pućowanju abo kolesowanju přeco
zaso storčić. Njesteja tam, dokelž chce
će něchtó mjerzać, ale dokelž je so
to z kotrychžkuli přičin tež tak
postajiło. A na tute postajenja
so prošu dźerž. Zakaz je
zakaz.
tekst: P. Š. / rys.: ]å|pan Hanu[

„Što dyrbjał kóždy po
twojim měnjenju w prózdninach
raz wuspytać?”
Paula:
„W prózdninach
dyrbiš do dowola jěć
a wotpočować.“
Tónraz su šulerjo 4. lětnika
zakładneje šule „Handrij Zejler“
z Wojerec na naše prašenje
wotmołwili. Někotři wšak su sej
wotmołwu tež wumyslili abo
kusk sonili, što bychu w prózdninach
rady raz činili ...
Katarina:
„Z lětadłom lećeć abo
w morju z rochonom (Rochen)
płuwać. Woboje sym hižo
činiła, jako smy w Chorwatskej
w dowolu byli.“
Alexander:
„Skakanje z pada-
kom wuspytać ...“
Fleur:
„So w morju z rybami
a druhimi mórskimi zwěrjatami
nurić, dokelž je to prosće
fantastiske.“
Anton:
„Wubědźowanje
z Nerf-třělbami
w přirodźe.“

P R A Š E N J E M µ S A C A
3 5
Helena:
„Do wulkeho wólnočasneho
parka jěć a tam
wšitke atrakcije
wuspytać!“
Merle:
„Kolesowarsku turu
k jězorej přewjesć, dokelž
móžeš so tam kupać, lód
jěsć a piknik činić.“
Gesa:
„Z katamaranom na
morju płachtakować,
dokelž namakaš potom
tójšto rjanych městnow
ke kupanju.“
Lilou:
„Sej cyle wjele
přikrywow wobstarać
a potom jednu nóc na
trampolinje spać.“
Anna:
„Cool je, hdyž móžeš raz
do hoberskeho a hłubokeho
basenka skočić. To sym hižo
raz wuspytała a to bě
chětro kołwrótne.“
Jace:
„Bungee jumping,
dokelž to wjeselo
čini.“
Quentin:
„Z padakom skakać
a při tym pizzu
jěsć ...“
Arthur:
„Na snowboardźe
z padakom po Alpach
praskać.“
Ella:
„Na kamelu jěchać,
dokelž su to cool
zwěrjata.“
prašał so: P. Š., fota: Grigio Titanio, Melanie, Oberholster Venita, Mylene / pixabay

3 6 P R Ó Z D N I N Y
Kolesowanje
w Błótach
L ube čitarki a lubi čitarjo, nětko
budu bórze wulke prózdniny. Snano
pojědźeće někotre dny do dowola. Snano
pak wostanjeće tež doma a chceće so ze
staršimaj na wulěty w blišej wokolinje podać.
Za dlěši wulět abo krótkodowol mam pokiw
za was a wašu swójbu: Kórkowy kolesowarski
puć (Gurkenradweg) w Błótach.
Kórkowy kolesowarski puć so za swójbnu
kolesowarsku turu derje hodźi, dokelž:
• leži w bliskosći
• je chětro runy (flach) a nima žane hory,
ani žaneje hórki
• wjedźe přez krasnu krajinu
• wjedźe přeco zaso přez mjeńše města,
tak zo móžeš etapy derje planować
• je 260 km dołhi, ale skrótšenki su nimale
wšudźe móžne
• kolesuješ zwjetša na pódlanskich pućach
abo po kolesowarskich šćežkach
Dokelž jed-
na so pola koweho kolesoKórwarskeho
puća wo kołojězbu,
směš sej so hodźace startowe městno
sam/a wupytać. Namjetuju wam za to Choćebuz,
dokelž móžeš sej tam derje z ćahom
dojěć. Z Choćebuza wjedźe was kolesowarski
puć, kotryž ma kórku na kolesu jako znamješko,
po sewjernej čarje přez sydlišća kaž Picnjo
(Peitz) abo Tšupc (Straupitz) do Lubina
(Lübben). Při tym kolesujeće tež cyły čas při

P R Ó Z D N I N Y
3 7
Sprjewi abo wotwódnych kanalach, pozdźišo
zaso podłu mjeńšich kanalow abo rěčkow,
kaž so to za Błóta słuša. Přiroda kołowokoło
je krasna a ptački budu was ze swojim fifolenjom
na cyłym kolesowarskim puću přewodźeć.
Lubin je nimo Lubnjowa (Lübbenau), Wětošowa
(Vetschau) a Bórkowa (Burg) jedne z wjetšich
městačkow na wašim puću. Na wšěch tutych
městnach (a mnoho dalšich) namakaće
małe přistawy, hdźež móžeće sej čołmiki za
dnjowy wulět po groblach (Fließe) wupožčić
abo so wot nazhoniteho čołmarja po kanalowym
labyrinće wjezć dać. A wězo předawaja
wšudźe kisałe, žonopowe, zawarjene a dalše
kórki – wšako sće sej Kórkowy kolesowarski
puć wubrali.
Hdyž sće w Lubinje, maće za dalejězbu dwě
móžnosći: jeli maće něhdźe tydźeń čas a mocow
dosć, jědźeće po woznamjenjenym puću
dale přez sewjerne Slopišća (Schlepzig), Wusoki
Móst (Hohenbrück) a Kšušwicu (Krausnick)
a potom hišće krótše zapadne koło přez
Gólišyn (Golßen) wróćo do Lubina. Štóž je jenož
někotre dny (abo přez kónc tydźenja)
w Błótach po puću a nima telko časa abo telko
mocow za cyły puć, tón móže so z Lubina po
južnym puću přez hižo naspomnjene městačka
Lubnjow, Wětošow a Bórkowy wróćo
do Choćebuza podać. Na tutym puću jědźeće
spočatnje zaso podłu Sprjewje, po puću do
Lipja (Leipe) pak při wód-
nej hrjebi přez ro-
mantiski lěs. To
je sobu najrjeńši
wotrězk cyłeho
puća.
ZDALENOSĆE:
Choćebuz – Lubin (sewjerna čara): něhdźe 70 km
Lubin – Lubin: sewjerne koło něhdźe 80 km,
zapadne koło něhdźe 40 km
Lubin – Choćebuz (južna čara): něhdźe 70 km
Wosobinsce stej
so mi wotrězkaj z Choćebuza do Lubina
a z Lubina zaso wróćo do Choćebuza najlěpje
lubiłoj. Krajina je přewšo krasna, zwjetša sy
po kolesowarskich šćežkach po puću a nimale
wšudźe namakaš při puću ławki, tak zo móžeš
so posydnyć a wokolinu na so skutkować dać.
Městačka su wězo přeco chětro połne z turistami,
kaž je to w Błótach z wašnjom, wšako
tež druzy wědźa, kak rjenje tam je. Hdyž sy sej
potom kórku, wobjed abo lód zesłodźeć dał/a,
so ćim bóle zaso na měr a ćišinu podłu kolesowarskeho
puća wjeseliš.
Dokelž su Błóta płone kaž pónoj, hodźi so
Kórkowy kolesowarski puć tež derje za dźěći.
Jeli maće cyły dźeń čas a sće wutrajni, móžeće
tam bjez wjetšich problemow 50 a wjace
kilometrow wob dźeń kolesować. Staršej měłoj
so jenož zahe dosć wo přenocowanje starać.
Ale tež w nazymje, hdyž so tam hižo tak z turistami
njemjerwi, ma kónčina swoje powabnosće.
Hdyž zapodaće w interneće pytanske słowo Gurkenradweg,
namakaće dosć a nadosć informacijow,
mapow a pokiwow ke kolesowanju na Kórkowym
kolesowarskim puću. Byrnjež je puć derje markěrowany,
je radźomne, sej mapu wobstarać abo sej čaru
na šmóratku składować, zo byšće přeco wědźeli, dokal
maće jěć.
tekst a fota: P. Š.

3 8 Z A M U D R E H ¢ π J K I
Namakaj sydom rozd≤|low!
Kóždy z t≠och koparjow chce z bulom do wrotow
t≠|liå. Jenož jednomu pak so to porad≤i. Kotremu to?
K A R P
N U L A
Nowy pismik – nowe słowo
P≠em|œ kóždy raz
jenož jedyn pismik, doniž
z hornjeho słowa delnje
njenastanje.
Kóždy pismik sm| so
jenož jónu zm|niå a to tak,
zo p≠eco słowo z nowym
zmysłom nastanje.
P Ě S K
K A R A
foåe: thea07 © fotolia.com
Wuhódanje:
1. KARP, KARA, KURA, KULA, NULA
2. PµSK, PASK, PARK, PARA, KARA

Wutrobi∑ka,
sm|j so!
Praji kokoš
rano tamnym
kokošam: „Dźensa
w nocy sym zawěsće 40° C
zymicy měła!“ „Kak da na to
přińdźeš?“, chcedźa tamne
kokoše wědźeć. „Nó, sym
runje zwarjene jejko
wulahnyła.“
Někotre konje steja
po turněrje hromadźe
w transporteru. Praša so jedyn
swojeho susoda: „Sy ty tež
přez tón wulki zadźěwk skočił?“ „Ja
nic, ale mój jěchar“, brunač wotmołwi.
Beno hrajka sej
w bydlenju swojeho wuja
Jurja, jako naraz wo wazu załoži
a ta so rozbije. „Božičkecy, hólče“,
wuj rozhorjeny zawoła, „to běše
waza ze 17. lětstotka!“ „Nó
tajke zbožo“, Beno wolóženy
na to wotmołwi,
„a ja mějach
hižo strach,
zo je wona
nowa!“
Mać k Hilžce:
„Móžeš prošu raz
našu selawku zaso
napjelnić!?“ Po hodźinje
přińdźe holčka płakajo
k maćeri: „Maći, to njeńdźe,
ja tu sel cyle jednorje přez
te małe dźěrki do selawki
njedóstanu!“
H U M O R
3 9
Dwaj zastojnikaj
sedźitaj w běrowje
a sonitaj do dnja. To namjetuje
jedyn z njeju: „Praj raz, kak da by
było, hdyž bychmoj sej akwarij
kupiłoj?“ Tamny na to:
„Njemysliš, zo njeby to
přewjele hektiki do
běrowa přinjesło?“
Dwě muše
běhatej po globusu.
Jako so k třećemu
razej zetkatej,
praji jedna k druhej:
„Kak mały tón swět
tola je ...“
Wudawaåel:
Domowina z. t. –
R|∑ny centrum WITAJ
PΩstowe nam|sto / Postplatz 2
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 55 04 00
Redakcija „Pomjo“:
P|tr Šołta (zamowity redaktor)
tel.: (0 35 91) 55 03 74
e-mail-adresa:
plomjo@witaj.domowina.de
Nakadnistwo, roz[|rjenje
a skazanki:
Ludowe nakadnistwo
Domowina /
Domowina-Verlag GmbH
Sukelnska 27 /
Tuchmacherstr. 27
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 57 72 63
ISSN 0032-1605
∂i[å:
Wagner Digitaldruck
und Medien GmbH
Nossen
Wa[nje wuchad≤enja a paåizna:
„Pomjo“ wuchad≤a 11 razow
wob l|to
Paåizna l|tneho abonementa:
7,70 eurow
Paåizna za jednotliwe ∑iso:
0,80 eurow
Wuhotowanje:
Béatrice Giebelhäuser
Redakciski kΩnc:
tyd≤enjej do wuchad≤enja
Njeje zaru∑ene, zo so njeskazane
p≠ino[ki a fota te{ wozjewja.
W[itke nam p≠ipΩsane p≠ino[ki
a materialije wrΩåimy jeno{ na
wurazne p≠eåe.
Vertriebskennzeichen: 2 B 10557 E
Domowina z. t. z Rěčnym centrumom WITAJ spěchuje so wot Załožby za serbski lud, kotraž dóstawa
lětnje přiražki z dawkowych srědkow na zakładźe hospodarskich planow, kotrež su
Němski zwjazkowy sejm, Krajny sejm Braniborskeje a Sakski krajny sejm wobzamknyli.
foto: freepik

Njedawno w muzeju ...
LUTK ma zas ideju!
Njedawno namakach staru
łžicu we witrinje muzeja. Hny-
dom pytach k tomu hišće za nožom a wi-
dličkami, ale podarmo! Su da Serbja před něhdźe
sto lětami wšě jědźe z wulkej łžicu
jědli? Abo je to snano wosebita łžica za słód-
nu kwasnu poliwku? Sym so ze starej łžicu
tróšku dokładnišo zaběrał, zo bych zrozumił,
čehodla je grat w muzeju wustajeny – a njeje
w blidowym kašćiku někajkeje kuchnje
wostał.
Jedna so tu mjenujcy wo drohoćinku! Łžica
je ze slěbra, pochadźa z lěta 1921 a słušeše
serbskej swójbje z Kamjeneje. Slěborna łžica
bě wosebity kmótřiski dar. Hač je so ćěšenk
přez to zwjeselił? Ja bych radšo hrajku
wzał! Nahaj, znajmjeńša bě slěbro jara drohotne.
Symbolisce so tak mótkej abo mótce
derjeměće, zbožo a stajnje dosć k jědźi přeješe.
Wšako njeběchu wšě Serbja wulkoburja
abo bohaći. Tak sy so přez swójsku łžicu
wjeselił/a a ju tež k wjetšim swjedźenjam
wužiwał/a. Holcam so k narodninam abo k
mjeninam dalši grat darowaše. Tak hromadźachu
hižo zahe slěborny serwij za kwas
a za swójsku domjacnosć. Kmótřiski list ke
křćiznam pak kóždy/kóžda dósta, to hišće
dźensa tak znajemy. W nim darichu něhdy –
nimo pjenjez – holčkam jehličku z nawlečenej
nitku a lane symjo a hólčkam zornjatka
žita. Přeće bě, zo bychu so holcy z dobrej hospozu
stali a hólcy z dobrym burom z boha-
će žohnowanymi polemi.
Tu widźiće serbski
(ewangelski) kmótřiski
list z lěta 1790 z Małeje
Nydeje pola Wojerec. Je drje
z papjery, ale dla stareho
serbskeho pisma, nabožneho
wobsaha a wosobinskeho
wěnowanja je to drohoćinka
za muzej, kotraž pokazuje
něhdyše wašnja darowanja.
Slěborna łžica
z lěta 1921 dari so Mikławšej
Joachimej Wićazej (němsce Nikolaus
Joachim Lehmann) z Kamjeneje
pola Radworja. Hač je swoju łžicu wjele
wužiwał? To njewěm, ale je studował
a sta so z wurjadnym wědomostnikom
a slědźerjom na polu ličenskeje a kompjuteroweje
techniki. Serb liči k najwuznamnišim
informatikarjam NDRskeho časa! Nimo toho
bě wón znaty profesor za matematiku.
Sakrament křćeńcy
bě wažny podawk za
staršeju a ćěšenka, ko tehdy hišće wjele dźěći do swojich prěnich
wšanarodnin
zemrě. Tohodla bě jara wažne, zo je
dźěćo wukřćene a zo móže so w padźe zemrěća
na kěrchowje pohrjebać. Tehdy so nan
a mać na křćeńcy w cyrkwi njewobdźělištaj.
Tři do wosom kmótow so zwjetša hižo dwaj
dnjej po porodźe sami z ćěšenkom do cyrkwje
poda. Najstarša kmótra wjedźeše ćěšenka
do cyrkwje a najmłódša so z nim domoj
nawróći. Na wjesołej hosćinje, křćizna
abo kolańca mjenowanej, so potom swójba
zaso zhromadźi. Hač do kónca dźěćatstwa so
kmótřa wo nabožne kubłanje a materielne
derjeměće dźěsća sobu starachu.
Snano znajeće němske přisłowo „Den (silbernen)
Löffel abgeben“? To woznamjenja, zo je
něchtó zemrěł a z tym swoju dobru łžicu
wjace njetrjeba a ju takrjec
symbolisce woteda.
Lubje strowi,
waš wćipny LUTK
tekst: M. Ošikowa /
foåe: Serbski muzej / rys.: ]å|pan Hanu[