Ukumelana Nemithi - Treatment Action Campaign
Ukumelana Nemithi - Treatment Action Campaign
Ukumelana Nemithi - Treatment Action Campaign
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
UKUBAMBELELA<br />
22<br />
Izimpi<br />
Zelungelo<br />
Lobunikazi<br />
Ngu-Catherine Tomlinson<br />
Lapho abantu abaningi beba nokumelana nemithi ye-HIV eminyakeni ezayo,<br />
sizodinga imithi emisha ukusiza ukugcina labo bantu bephila futhi benempilo.<br />
Kodwa izivumelwano zohwebo ezintsha zesabisa ngokubulala izindlela zokwenza<br />
ukuthi ama-ARV athengeke. Uma singaziqedi lezi zivumelwano manje, izimpilo<br />
eziningi zizolahleka kungenasidingo.<br />
Kungani imithi ejwayelekile ishibhile<br />
kunemithi enelungelo lobunikazi?<br />
Ilayisensi yobunikazi (indlela yempahla ebhaliwe) ilungelo elihlukile<br />
elinikezwa umsunguli isikhathi esithize esimvumela ukuthi umsunguli<br />
anqume ukuthi ukusungula kwabo kuzosetshenziswa kanjani. Ngalesi<br />
sikhathi umsunguli angabiza ngokujwayelekile noma yini ayifunayo<br />
ngomkhiqizo. Yingakho imithi enelungelo lobunikazi ibiza kakhulu<br />
kunemithi ejwayelekile.<br />
Imithi ejwayelekile inezithako ezifanayo zokwenza umuthi<br />
ezisebenzayo, eyenza ukuthi ifane noma ilingane ngokwempilo<br />
(ukuba nezithako nemiphumela efanayo), nemithi enelungelo<br />
lobunikazi. Umehluko ukuthi imithi ejwayelekile ayenziwa futhi<br />
ithengiswe umuntu onelungelo lobunikazi, kodwa ngenye inkampani.<br />
Le nkampani kungenzeka ukuthi inikwe ilayisense yokuthengisa<br />
umuthi ngumnikazi welungelo lobunikazi noma ezweni lapho ilungelo<br />
lobunikazi lingavikelwe khona.<br />
Ukhetho olujwayelekile lwehlisa inani lentengo yemithi ngoba bathula<br />
umncintiswano emakethe eyehlisa amanani entengo. Uma ziningi<br />
izinkampani ezithengisa umuthi, inani lentengo yomuthi lizokwehla<br />
kakhulu. Uma kuvunyelwa umuntu oyedwa kuphela endaweni yakini<br />
ukuthi athengise ubisi, lowo muntu angabiza amanani entengo<br />
aphezulu kakhulu ngoba uyazi ukuthi angeke ubisi uluthenge noma<br />
kuphi. kodwa-ke, uma abantu abahlukene abayishumi bethengisa<br />
ubisi emphakathini wakini, inani lentengo yobisi lizoba phansi<br />
kakhulu.<br />
* Impahla ebhaliwe ingachazwa njengemiqondo yomuntu inenani<br />
lezowhebo futhi kungenzeka ivikelwe umthetho.<br />
Ngaphambi kuka-2005 amazwe anemali ephakathi<br />
nendawo njengeNingizimu Afrika ayekwazi<br />
ukuzikhiqizela amahlelo ajwayelekile emithi<br />
eyayingaphansi kwelungelo lobunikazi emazweni<br />
acebile. Lokhu kungenxa yewmithetho yamazwe<br />
omhlaba ethinta ukuhweba ngemithi yayingadingi<br />
ukuthi amazwe anemali engenayo ephakathi nendawo<br />
avikele la malungelo obunikazi.<br />
Le mithi ejwayelekile yehlisa amanani entengo<br />
yezidambisigciwane, azenza ukuthi zithengeke<br />
ezindaweni zezempilo zikahulumeni e-Afrika yonkana.<br />
Kodwa-ke ngonyaka ka-2005, amazwe anemali<br />
ephakathi nendawo kwadingeka ukuthi ethule<br />
imithetho ezonikezela ngokuvikeleka okufanayo<br />
kwamalungelo obunikazi njengamazwe acebile. Ngenxa<br />
yalokhu, namhlanje kunzima kakhulu ukuthi amazwe<br />
afana neNdiya, iNingizimu Afrika kanye neBrazil<br />
akhiqize imithi emisha.<br />
Ukungabi bikho okulandelayo kwamahlelo ajwayelekile<br />
emithi emisha kuyisizathu sokuthi imithi yomugqa<br />
wesithathu ihlale ingathengeki futhi ingabi bikho<br />
ohlelweni lukahulumeni wethu lwezempilo. Eminyakeni<br />
ezayo lokhu kungenzeka kubange ukufa okuningi<br />
okugwemekayo futhi kwandise izindleko kuhulumeni<br />
wethu nabanye.<br />
Nangale kwezinselele ezinkulu amazwe ezibhekene<br />
namazwe ampofu ekutholeni amahlelo athengekayo<br />
emithi emisha, amazwe acebile manje asephushela<br />
ukuthi imithetho emisha yokuqhubeka nokuvikela<br />
impahla ebhaliwe ngale kwemikahwulo ye-TRPS<br />
((Trade-Related Aspects of Intellectual Property<br />
Rights). Lokhu okubizwa nge-TRIPS kuhlanganiswe<br />
nezindlela kwesabisa ukunikezela okuqhubekayo<br />
kwemithi esesivele sethembele kuyo. Futhi bacindezela<br />
izinguquko emithini esindisa impilo njengemithi<br />
ye-TB, ukwenziwa kwama-ARV ezingane, kanye<br />
nezinhlangansiela zomthamo wama-ARV ongaguquki.