29.12.2012 Views

Ukumelana Nemithi - Treatment Action Campaign

Ukumelana Nemithi - Treatment Action Campaign

Ukumelana Nemithi - Treatment Action Campaign

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

UKUBAMBELELA<br />

22<br />

Izimpi<br />

Zelungelo<br />

Lobunikazi<br />

Ngu-Catherine Tomlinson<br />

Lapho abantu abaningi beba nokumelana nemithi ye-HIV eminyakeni ezayo,<br />

sizodinga imithi emisha ukusiza ukugcina labo bantu bephila futhi benempilo.<br />

Kodwa izivumelwano zohwebo ezintsha zesabisa ngokubulala izindlela zokwenza<br />

ukuthi ama-ARV athengeke. Uma singaziqedi lezi zivumelwano manje, izimpilo<br />

eziningi zizolahleka kungenasidingo.<br />

Kungani imithi ejwayelekile ishibhile<br />

kunemithi enelungelo lobunikazi?<br />

Ilayisensi yobunikazi (indlela yempahla ebhaliwe) ilungelo elihlukile<br />

elinikezwa umsunguli isikhathi esithize esimvumela ukuthi umsunguli<br />

anqume ukuthi ukusungula kwabo kuzosetshenziswa kanjani. Ngalesi<br />

sikhathi umsunguli angabiza ngokujwayelekile noma yini ayifunayo<br />

ngomkhiqizo. Yingakho imithi enelungelo lobunikazi ibiza kakhulu<br />

kunemithi ejwayelekile.<br />

Imithi ejwayelekile inezithako ezifanayo zokwenza umuthi<br />

ezisebenzayo, eyenza ukuthi ifane noma ilingane ngokwempilo<br />

(ukuba nezithako nemiphumela efanayo), nemithi enelungelo<br />

lobunikazi. Umehluko ukuthi imithi ejwayelekile ayenziwa futhi<br />

ithengiswe umuntu onelungelo lobunikazi, kodwa ngenye inkampani.<br />

Le nkampani kungenzeka ukuthi inikwe ilayisense yokuthengisa<br />

umuthi ngumnikazi welungelo lobunikazi noma ezweni lapho ilungelo<br />

lobunikazi lingavikelwe khona.<br />

Ukhetho olujwayelekile lwehlisa inani lentengo yemithi ngoba bathula<br />

umncintiswano emakethe eyehlisa amanani entengo. Uma ziningi<br />

izinkampani ezithengisa umuthi, inani lentengo yomuthi lizokwehla<br />

kakhulu. Uma kuvunyelwa umuntu oyedwa kuphela endaweni yakini<br />

ukuthi athengise ubisi, lowo muntu angabiza amanani entengo<br />

aphezulu kakhulu ngoba uyazi ukuthi angeke ubisi uluthenge noma<br />

kuphi. kodwa-ke, uma abantu abahlukene abayishumi bethengisa<br />

ubisi emphakathini wakini, inani lentengo yobisi lizoba phansi<br />

kakhulu.<br />

* Impahla ebhaliwe ingachazwa njengemiqondo yomuntu inenani<br />

lezowhebo futhi kungenzeka ivikelwe umthetho.<br />

Ngaphambi kuka-2005 amazwe anemali ephakathi<br />

nendawo njengeNingizimu Afrika ayekwazi<br />

ukuzikhiqizela amahlelo ajwayelekile emithi<br />

eyayingaphansi kwelungelo lobunikazi emazweni<br />

acebile. Lokhu kungenxa yewmithetho yamazwe<br />

omhlaba ethinta ukuhweba ngemithi yayingadingi<br />

ukuthi amazwe anemali engenayo ephakathi nendawo<br />

avikele la malungelo obunikazi.<br />

Le mithi ejwayelekile yehlisa amanani entengo<br />

yezidambisigciwane, azenza ukuthi zithengeke<br />

ezindaweni zezempilo zikahulumeni e-Afrika yonkana.<br />

Kodwa-ke ngonyaka ka-2005, amazwe anemali<br />

ephakathi nendawo kwadingeka ukuthi ethule<br />

imithetho ezonikezela ngokuvikeleka okufanayo<br />

kwamalungelo obunikazi njengamazwe acebile. Ngenxa<br />

yalokhu, namhlanje kunzima kakhulu ukuthi amazwe<br />

afana neNdiya, iNingizimu Afrika kanye neBrazil<br />

akhiqize imithi emisha.<br />

Ukungabi bikho okulandelayo kwamahlelo ajwayelekile<br />

emithi emisha kuyisizathu sokuthi imithi yomugqa<br />

wesithathu ihlale ingathengeki futhi ingabi bikho<br />

ohlelweni lukahulumeni wethu lwezempilo. Eminyakeni<br />

ezayo lokhu kungenzeka kubange ukufa okuningi<br />

okugwemekayo futhi kwandise izindleko kuhulumeni<br />

wethu nabanye.<br />

Nangale kwezinselele ezinkulu amazwe ezibhekene<br />

namazwe ampofu ekutholeni amahlelo athengekayo<br />

emithi emisha, amazwe acebile manje asephushela<br />

ukuthi imithetho emisha yokuqhubeka nokuvikela<br />

impahla ebhaliwe ngale kwemikahwulo ye-TRPS<br />

((Trade-Related Aspects of Intellectual Property<br />

Rights). Lokhu okubizwa nge-TRIPS kuhlanganiswe<br />

nezindlela kwesabisa ukunikezela okuqhubekayo<br />

kwemithi esesivele sethembele kuyo. Futhi bacindezela<br />

izinguquko emithini esindisa impilo njengemithi<br />

ye-TB, ukwenziwa kwama-ARV ezingane, kanye<br />

nezinhlangansiela zomthamo wama-ARV ongaguquki.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!