unictr_rtlm_0116_kin.pdf
unictr_rtlm_0116_kin.pdf
unictr_rtlm_0116_kin.pdf
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
7~G ~ ~<br />
5~- .........<br />
Identification<br />
Duration<br />
Quality<br />
Transmission<br />
Name of transeriber<br />
Date of transcription<br />
Name of ne<br />
Dictaphone<br />
Cassette ri* <strong>0116</strong> transerite par EE<br />
¯ <strong>0116</strong> Of 29-30/05/94.<br />
60 min.<br />
RTLM.<br />
Gatimbiro Uwera Olga.<br />
"28/3/2000.<br />
<strong>0116</strong>.<br />
"Express Write Mode1250-65n516:525.<br />
~0165326
FACE A.<br />
RESUME DE LA CASSETTE N°<strong>0116</strong>.<br />
* Kantano accuse le FPR de bombarder les réfugiés qui étaient à la paroisse Sainte<br />
Famille.<br />
* Il parle de l’attaque des Inyenzis au Collège Saint André.<br />
* Il accuse les Inyenzis de saboter les négociations.<br />
* Kantano nous parle de la situation de la guerre dans les différents quartiers de la<br />
ville de KigaU.<br />
* Communiqués.
Orateur- Kantano. ~~ 0 ] 6 5 3 2 8<br />
0naudible) urakoze Ananiya abumva RTLM mwese namwe murakoze kuba muteze amatwi e...<br />
Mugenzi wanjye Ananiya ugerageje kubumvisha iyi ntambara turwana uko imeze, uko ikoze... Ku<br />
buryo rero nta rnuntu wari ukwiye ku komeza kubeshywa (inaudible) no muri MINUAR itcka bur/<br />
gihe abanyamakuru koko ba Radiyo France barabivuga umunya.., umuntu wo muri MINUAR ngo<br />
utashatse kuvuga izma yatubw/ye yuko ngo hazafatwa ail ejo ari cio bundi. Ibyo ngîbyo nara...<br />
narabivuze mbisubiramo kandi nta wundi baba bavuga ni DALLAIRE ma wundi niwe<br />
batelefonana kenshi. Ubu noneho yarabimenye ar/kosora gato, ntagire icyo avuga. Ariko rero ni<br />
wc babaza raporo buri gitondo noncho akavuga ati e... n’cio n’ejobundi. Gusa, njyc sinavuga<br />
yuko yenda muri plan ye niko baba babimuhaye cyangwa se niko aba abyifuza ariko ijambo avuze<br />
i... narivuga mu gîfaransa ko ad psychologique ni ukuvuga yuko abateye inkunga Inkotanyi kuko<br />
abantu bazifasha abazohereza amafaranga n’iki bavuga bati e! Ubwo umuntu wo muri MINUAR<br />
yabivuze ubwo koko nibyo arabibonera hafi... Noneho ieyo gihe abazitera inkunga bagakomeza<br />
gutyo gukomeza kubeshywa bavuga yuko Inkotanyi zishobora gufata Kigali. Ni ibyo ngibyo rero<br />
ubundi bail bakwiye kubabuza abasirikare ntibagomba kuvuga ibintu. Ubundi uwagombaga kujya<br />
avuga ni Roger BOH BOH none Inkotanyi zaramwirukanye zamujyanye i Naïrobi ariko rero niwe<br />
wagombye ubundi niwe ufite uburenganzira bwo kuvuga. Ubundi abasirikare bagomba kuvuga<br />
eyane eyane iyo batangaza mu bintu bya gisirikare nka situation uko imeze. Ubwo rero wa mugani<br />
bari bakwiye kubandikira (inaudible) ahari menya yarananiranwe n’umuntu witwa DALLAIRE.<br />
Nta n’ubwo tururnva ieyo yabivuzeho, ntabwo turumva yenda niba yanihanije Canada eyangwa<br />
se... Rwose DALLAIRE nawe mu gihe dufite icyitso gikomeye nka DALLAIRE ma... Ubundi<br />
turarwana adko ieyitso nka kiriya kimeze nabi. Cyakora noneho, umenya muri iyi minsi asigaye<br />
agerageza kubwiza Inkotanyi ukuri akazibwira ati: "mwebwe dore Guvednoma y’u Rwanda<br />
yampaye iki kibuga ey’i Kanombe mwa Nkotanyi mw¢ ko mubona nta ngabo z’u Rwanda zihari<br />
mwe murahakora iki ?" Ubwo rero Inkotanyi nyine zabuze icyo zimusubiza adko kubera ko ad<br />
amashuti apfa kuzibika aho ngaho mu bigo by’i Kanombe nuko zigakomeza zikirirwa zirata ngo<br />
zafashe ku kibuga. Cyakora igishimishije nuko ejo hashoboye kuza indege ya ONU izanye ibiryo<br />
byo gutabara abantu ubwo ndizera ko ari izindi ndege zizajya ziza ariko bakarebamo yuko ma<br />
bintu bya MUSEVEN/bijemo. Ubwo rero abatwumva mwese mukomeze mugire umunsi mwiza<br />
Cassette n* O116 transcrite par OL 2
K0165329<br />
nta bwoba ...............<br />
turwanire igihugu. Naho ubundi kwibwira ngo Inkotanyi nizimara kugifata<br />
tuzagaruka dusaba imbabazi,<br />
11.0<br />
ducengera ngo tubeshya ngo twari ibyitso ngo twari muri PL ngo Muge... nako Lando... Ibyo<br />
ngibyo Inkotanyi zacyifatiye uko wibwira kose, uko uvuga ngo narize nagize me, ngo ndi<br />
umunyemari, nta Nkotanyi ntiyaba ikigushaka hano, ahubwo yakwemera hose ikahororera inka.<br />
Hanyuma noneho Abatutsi bakaba mu kantu bashoboye ahandi hose hakaba inka n’abagaragu<br />
cyane cyane bagomba kuba ail nk’abagabo bagira inkone hum, ibigabo by’inkone nyine bijya<br />
byoza Abatutsikazi nk’uko kera byabagaho hanyuma noneho ubundi bakaragira inka bose ariko<br />
aho hosc nyine nkubwije ukuri yuko Inkotanyi muzihaye iki gihugu nyine mawagarukamo .........<br />
baharagira inka zabo. Ubwo rero nimuze mrwane (inaudible) ntakwirirwa umuntu araguza<br />
eyangwa.., nari ngiye kuvuga ngo nta no lc~rirwa umuntu asenga Imana. Twumve KTLM Radiyo<br />
ibabwiza ukuri kandi ivugira hano i Kigali. RTLM radiyo yanyu ivugira hano i Kigali ku mirongo<br />
y’ijana na gatandatu na mirongo ieyenda na kane. Abatwumva mwese aho muri hose aho<br />
mutwumvira hose i Ngara muri Tanzaniya, abatwumvira mu Burundi, abatwumvira muri Uganda,<br />
abatwumvira muri Zaïre abatwumvira i Gitarama, abatwumvira i Butare, abatwumvira ku<br />
Gikongoro, i Cyangugu, ku Kibuye, ku Gisenyi, mu Ruhengeri, abatwumvira i Kibungo<br />
n’abatwumvira hano muri Kigali-Ngali no muri Kigali y’umujyi mwese mwese mwese<br />
turabaramukije. Ni HABIMANA Kantano muri kumwe muri iki gitondo. Ari kumwe na<br />
NTEZIMANA Jean ariwe ubagezaho e... umuziki n’ibindi byose mbese mukeneye kugira ngo uyu<br />
munsi wo kw’itariki, uyu munsi wo kuwa mbere itariki mirongo itatu z’ukwezi kwa gatanu<br />
gihumbi kimwe magana eyenda mirongo ieyenda na kane kugira ngo mwiriranwe akanyamuneza.<br />
Inkuru rero ya mbere y’uyu munsi ni iyihe? Hano muri Kigali biraturagurika, biraturagurika,<br />
biraturagurika eyane. Abanyabwoba ndetse ubu ngubu menya bihishe mu buriri, bihishe mu buriri ....<br />
ariko rero hinga mbabwirko e ntabwo ari bibi ni inkuru nziza, ni inkuru nziza izo ni ingabo zacu<br />
nyine mu gitondo zazindutse mu museso zikocagura Inkotanyi ku buryo rero nyine ubu ngubu<br />
iby’Inkotanyi birimo bimera nabi eyane. Ku buryo zirimo ziranyagirwa n’umuriro, zirimo<br />
ziranyagirwa n’amasasu mbese ibyo bintu bituragurika rero nk’uko maze kuzenguruka hirya no<br />
Cassette n* <strong>0116</strong> transcrire par OL 3
hino mu mujyi wa Kigali, nicyo cyatumye nkererwa, ntibibatere ubwoba na gato, ntibibatere<br />
ubwoba na gato. Ndabamenyesha yuko uyu.., iri joro Inkotanyi zagerageje gucengera, zagerageje<br />
gucengera zishaka kuza gufata ngo collège Saint André, collège Saint André i Nyamirambo<br />
birazinanîra. Ubu rero badine barazirukankana hose mu bitoki zirukanse za... zashize. Hanyuma<br />
na none Inkotanyi zagerageje k~njira mu Muhima ha.ri<br />
14.0<br />
Udukotanyi tugomba kuba twashoboye gueengera ahantu haruguru ariko rero na none ubu barimo<br />
barirukanka baraduhiga hirya no hino. Hanyuma za Gisozi hehe hose mbese Inkotanyi ubu zirî mu<br />
byago bikomeye. Ibyo rero bitufika ntibibatere ubwoba, ni ingabo z’u Rwanda zirimo zicocagura<br />
Inkotanyi. Kandi binmavikana, birumvikana mujye mumenya mumaze kumenyera intambara,<br />
mujye mumenya ieyo bavuga bati aba bantu nibo bafite initiative. Ibyo rero biturika, iyo nta <strong>kin</strong>tu<br />
mubona kigaruka mu mujyi kikahisenyura eyangwa kikahaturikira bimmvikana yuko ibiba biturîka<br />
ari iby’ingabo z’u Rwanda. Ubwo rero abantu bakavuga ngo ye baba we ngo umva icyo <strong>kin</strong>tu<br />
kuko harimo uru.., uruntu runini cyane bita ngo quadruple.., umntu rueira amasasu igihumbi mu<br />
mun0ta. Ubwo rero iyi mwumva ru... ruvuma lnyenzi mvuga ngo pupupupu muragatsindwa, ni<br />
ikibunda cyaeu eya kabutindi kiba kizivumerezaho amasasu menshi cyane. Ieyo kibunda ndabizi<br />
kivuga nabi, hari abantu gitera ubwoba ariko rero nta kundi byagenda iyo umuntu yatewe<br />
yitabaza uburyo buhambaye, icyo kibunda rero bita quadruple muzakibona ni ikibunda ey’iminwa<br />
enye kuvubura amasasu igihumbi mu munota ubwo rero murumva iyo kivumye Inkotanyi ngo<br />
pupupupu ntimukagire ngo ni Inkotanyi. Ni ingabo z’u Kwanda ziba zivumye izo Nyenzi, izo<br />
mburagasani zizirtmdamo amasasu kugira ngo zishire, zipfe, hanyuma noneho mbese ibyazo<br />
birangire. Ubwo rero iyo nkuru hari abantu bo ku Muhima bagize ubwoba ngo ye baba we, ngo<br />
bite. Mukornere rero ku Muhima ntaeyabaye murabona ko ni ku manywa ahubwo mufashe ingabo<br />
z’u Rwanda muzereke ahantu Inyenzi yaba yihishe niyo baba ari muri w.c muyifate hanyuma<br />
noneho muyihe uruyikwiye. Hanyuma, hari umndi tugenda dushaka kunyegera muri Mpazi. Aho<br />
rero mugende murunguruka muri Mpazi nabwo murebemo ko haba hari akagiyemo kishwe<br />
n’amazi nako mugahondagure. Hanyuma ubundi i Nyamirambo ha none hari akabunda karimo<br />
katurikira hejuru ako kabunda rero katuragurika mujye mumenya amayeri y’hyenzi ni ugutera<br />
Cassette ri* <strong>0116</strong> transerite par OL 4
K0165331<br />
ubwoba ako kabunda kagomba kuba kihishe ahantu hafi yo kw’i Rebero ntabwo rero kad hafi.<br />
Ahubwo iyo bakarashe gatufikira hano kagatufikira hirya, kagatufikira hirya ngo md turi turi<br />
ukagira ngo Inkotanyi ziri aho hafi yawe. Ni ukubeshya rero ako kabunda kad kure nyuma<br />
amasasu yako aranyura mu kirere mbese ni ukugira ngo aturike gusa atere ubwoba abantu bakeke<br />
yuko Inkotanyi zihari. Afiko muhumure nta Nkotanyi zihari kandi murabibona yuko ingabo z’u<br />
Rwanda ail nyinshi mu kanya rero ha none nyuze ku ... ku basore ibihumbi n’ibihumbi barimo<br />
bitoza ibintu by’imirwano. Abo ngabo nabo e... ni abashaka<br />
16.5<br />
kwinjira mu gisidkare, adko na none mpuye n’aba.., mpuye n’amamodoka menshi eyane<br />
y’abasirîkare b’u Rwanda nabo bagenda nyine bajya aho hose e... ibyo ngibyo birimo biturikira.<br />
Ubwo rero ako kabunda katurikira i Nyimirambo mwiyicarire gusa ahantu, yego si ngombwa ku...<br />
kugenda umuntu ad hanze gutyo ariko mwiyicarire ahantu ku mabaraza mukihorere katuragudke<br />
murabona ko ntawe gafata nta ki, ni kwa kundi kw’iterabwoba nyine ry’Inyenzi-Nkotanyi<br />
murabibona. Ako kabunda niko kameze umenya ngo bakita Milu... Katuragurikira mu birere<br />
ukumva turituri uri hepfo akumva karatudtse, uri mu Nyakabanda akumva karatursitse, uri ruguru<br />
akumva karatudts¢ ariko rero kaba kari kure. Ni iby’iterabwoba by’Inyenzi murabibona yuko<br />
Inyenzi mbese i<strong>kin</strong>tu zikoresha ni itera bwoba gusa. Hanyuma noneho nk’uko nabivuze mu<br />
Muhima, utwo Tunyenzi twaraye tugerageje kuha.., kuhacengera nijoro ibyo ad byo byose<br />
muduhumbahumbe. Hanyuma impunzi na none murimo mubona hano muri uyu mujyi abad hariya<br />
ku isoko aho mvuye mwabibonye e... izo mpunzi rero ni izivuye murî Sainte Famille, ni izivuye<br />
muri Sainte Famille kubera ko Inyenzi-Nkotanyi mu bugome bwazo zirimo ziratera amasasu aho<br />
abantu bail barahungiye. Nyamara aho hantu niho hari harahungiye Abatutsi benshi b’abakene,<br />
niho hari harahungiye abantu bo ku Kaeyiru. none Inyenzi zirimo zirahatera ibisasu byinshi eyane<br />
kubera nyine ko zakozwe n’isoni kubera kwotswa igitutu n’ingabo z’u P,,wanda. Noneho nyine<br />
ba... ba... aho kugira ngo barase ku ngabo z’u Rwanda ahubwo bagahimbira ku... ku mpunzi zari<br />
zimerewe nabi. Nibo rero mubona abo bantu bafite utu.., udufuka n’uturago n’abo ngabo mubona<br />
bad hafi mu Ga<strong>kin</strong>jiro. Abo mubona birundanyije mu Ga<strong>kin</strong>jiro hafi y’aba.., ya kiliziya yaba<br />
Pentecôte, ubwo rero na none ntihagire ababona abo bantu bavuye kuri Saint André nako kuri<br />
Cassette ri* O116 transcrite par OL 5
~:.01 65532<br />
Saint M..., Sainte F~fi]]e h~iya b~Lri baralmngiye ha none ngo bimere r~ka babandi babonye<br />
ab~tu ba~ye i K~ombe bagallita b~ambira ibyabo. Abo b~tu bavuye l~ri Sainte F~.ille<br />
l~bem ko ~ot~~ zînmo zibareshy~o ibisasu byinsbi cy~e noneho b~kaba b~~nze birya,<br />
bakaba bazibishije. Ubwo rero ntihagire abababona ngo bavuge ngo byacitse ngo byabindi<br />
byaturagudkaga ngo umenya koko ngo ad ibiki... Mumenye gusa yuko ibituragudka ni<br />
iby’ingabo z’u Rwanda kandi byose biragenda bigwa ku Nkotanyi, ari nako zipfa. Zirapfa nyine<br />
ad nyinshi cyane ku buryo umuntu yibaza yuko ingabo z’u Rwanda ni zibikora imînsi ibiri, itatu<br />
ndetse Inkotanyi zizaba zishize e... dore ko ziroha ni nk’intozi ntawamenya ukuntu zimeze, ni<br />
abasazi.<br />
18.9<br />
Cyakora ngo MUSEVENI yarababwiye ati ntihazagire ugaruka koko inkuru igiye kuba impamo<br />
ma... ntazizongera kugaruka kuko mu by’ukuri zirimo zirashira, zirimo zirashira ku buryo buteye,<br />
bwagombye.., bon burashimishije kufi twe... Ariko rero bwagombye gutera gahinda KAGAME<br />
alias Kagome. Ubwo rero na none inkuru ivugwa.., inkuru ivugwa n’amaradiyo yo hanze ni<br />
inkuru ivuga ngo Guv¢rinoma ngo ha none ngo yahurtze, ngo ibintu byaeitse. Ibyo rero ni ukugira<br />
ngo nyine abo banyamaharu b’Abafaransa batere agahe.., batere.., batere ingabo mu bitugu<br />
Inkotanyi. Iyo babivuze rero ku maradio yabo nyin¢, ubwo amaradiyo, ubwo abanyamahanga<br />
bafasha Inkotanyi baravuga bati e... za Nkotanyi uzi ko ad ibikenya! Ziratera intambwe ziragenda<br />
hirya no hino, igihugu zakiyogoje. Ariko kenshi ni ibintu gusa byo ku... byo kubeshya ngo<br />
Guverinoma yahunze. Guverinoma se yahunga ihunga iki? Ko n’i Gitarama bitari uguhunga ko<br />
kwarî ukwigirayo... Ariko na none ibonye ahandi yakwigirayo, yakwigirayo. Hanyuma noneho<br />
Inkotanyi zibeshya ngo zigiye.., zishaka amay¢ri yose yo kuyogoza igihugu, zikabeshya ngo<br />
zirimo zirahiga Guv¢rinoma... Guverinoma wahiga abantu cumi n’umunani ukarinda kwiea abandi<br />
ibihumbi n’~ihumbi ngo urimo urahiga abantu eumi n’umunani. Wabahiga se wamenya bail hehe.<br />
Ubwo rero ukabona yuko nyine ibyo ni ibintu by’ibigarnbo bishaka guha moral ngo Inkotanyi<br />
abantu bumve ko ad igitangaza ngo zirukana abantu eyane nibo ba...ba.., ayo maradiyo niyo<br />
wumva avuga ngo.., ngo umujyi wa Kig’ali wafashwe kandi Inkotanyi zigisiragira mu... muri za...<br />
aho ziri. Ukayobcn’wa aho zageze bikakuyobera. Hanyuma hariya rero na none ku gipande eyo ku<br />
Cassette ri* O116 transcdte par OL 6
,~~01 65333<br />
Koe~bo ubwo ingabo z’u Rw~da n~o.,, n~o zinmo z~a.oo zirab~Lza I~ot~~ k~~b~-a<br />
ibishyimbo hadya muri Magerwa e... dore ko Inkotanyi nyine zashonje zirimo zirashaka kumanuka<br />
kwiba ibishyimbo zimanukiye hadya ku Karambo. Ku buryo rero baximo barazibuza kwiba.<br />
Hanyuma, urabona abantu baje kwigira ingegera mu gihugu ma... n’uko nyine ni ukubamerera<br />
nabi bakabaha ibihano bibakwiriye. Ubwo rero icyo nababwiraga mbese i<strong>kin</strong>tu cya ngombwa nuko<br />
koko harî ibintu biturika mu mujyi, had ibintu biturika mu mujyi ariko ntabwo ail mu mujyi. Hari<br />
abantu batumva neza imbunda. Iyo mwumvise uru.., uru.., urusasu runini cyan~ rushyigutse mu<br />
mujyi tuba rugiye guhonda inyenzi ntabwo ail Inyenzi ziba zirwohereje mu mujyi. Ubwo rero tuba<br />
ad urwacu ntimukagire ubwoba ngo yooo, ngo biraturikira hafi (tire). Biba bimrikirahano hafi<br />
nyine mu mujyi kubera ko biba bijya, bigiye kureba Inyenzi iyo ziri bikazig~ra ariya Kacyiru aho<br />
twihishe, hariya hose aho barimo bacukura ibijumba<br />
21.4<br />
baturira imyumbati dote ko bigize ingegera. Ubwo rero ntimugire ubwoba rwose mukomere abari<br />
hirya ya Kigali mwumva ibintu biturika, ni ibyacu turimo turahonda honda Inyenzi. Hanyuma<br />
noneho kugira ngo imishyikirano iza kuba uyu munsi ize kubona nyine naho ibera umuntu<br />
ahumeka neza, Inyenzi umuntu atakizumva hall. Nk’uko rero uko bimeze muri iki gitondo cyo ku<br />
wa mbere tarîki mirongo itatu z’ukwa gatanu mirongo icyenda na kane. Abumva RTLM mwese<br />
mukomere mwese mwese mukomere ku muheto mukomere murwanire igihugu. Nta kuntu abantu<br />
b’ingegera bava za Uganda ha he bitwaj¢ ibice bya Kalachnikov by’ibibunda byashaje ngo<br />
batwirukane mu gihugu cyacu, ibyo bintu byaba ad isoni, nta n’ahantu twazagera tujya ngo<br />
baduhe amazi ya liba. Hanyuma abasaba rero imbunda abasaba imbunda nazo e..., hari abamaze<br />
kumenyesha yuko zimaze kuboneka, zimaze kuboneka. Hanyuma rero abasore mukomeze<br />
imyitozo ejo cyangwa ejo bundi ntabwo bizarenza mutabonye imbunda, hanyuma noneho tujye<br />
kuvumbura Inyenzi ahantu zihishe hose mu Gasyata tuhabohoze tukureyo Utunyenzi duharî<br />
tw’utubwa. Ejo narambonye mud kiliziya sinzi ibintu twakoraga ariko Inyenzi rwose ni abiyahuzi.<br />
Icyo kîliziya sinzi niba barasengaga ariko se wasenga gute uri umugome bari mu kili~ya kiriya cyo<br />
hakurya cy’aba.., cy’Abapentekoti hariya mu Gasyata bail mu madirishya barunguruka wagira ngo<br />
igihugu.., bararungumka se iki7 Bariya bantu rwose ni abasazi ntabwo mbona ukuntu bameze<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcrire par OL 7<br />
..
ubwo rero ibikoresh0 ni bimara kuboneka bitarenze ejo cyangwa ejo bundi tuzajya gukubita zifiya<br />
Nyenzi tuzirukankane mpaka mpaka tuzigejeje mufi.., kufi Kusine byibuze hanyuma noneho<br />
ubundi dukomeze umujyi wacu. Nk’uko rero uko ibintu bimeze mukomere abumva RTLM<br />
mwumve uyu muzild. Bonjour Gahigi. (Musique)<br />
... yos¢ ~ ~ho ~~X yazisi~~ ~i~anka i Kagugu, e~ukanka m~ bisa.., mu bisig~~~ bYa<br />
CND zirimo zirukanka mu bisigazwa bya.., bya.., bya hôtel hirya iriya nako hariya kw i Keoero<br />
ubwo se urumva zafigejeje heherzigejeje kuki? Kwibwira ko zizisukuma, ariko ntawuzibujije...<br />
Nîzisukume "zize zishire kuko nabibonye neza nabonye abasore bimkaga muri iki gitondo ndareba<br />
ndareba abasore benshi cyane koko bavuduka bati nimureke mjye guhonda izo nkenya ndavuga<br />
mi cyakora koko Inkotanyi amaherezo zizashira. Zavuga ngo zizajya i Gitarama ngo zîmkanke,<br />
zigere i Cyangugu zigere l’le. Abanm bose, Abanyarwanda bose, mirongo icyenda ku ijana<br />
bahagumkiye rimwe, bareba i<strong>kin</strong>tu bita Inkotanyi i<strong>kin</strong>m bita Inkotanyi gusa bazagihiga mu<br />
Rwanda hose ku buryo kizacika ahubwo kikanatekereza no kutazagamka i Rwanda. Nibakomeza<br />
kwiyahura kuriya bazashira<br />
24.8<br />
nk’ubu koko abo basore bose ni bamara kubona imbunda mu ma komine yose abantu bose niko<br />
bashaka imbunda, kandi abo bantu bose n’Abahum gusa. Koko ubwo Abatutsi icumi ku ijana<br />
bazabona urubyiruko n’ubwo bazana n’impunfi na ki bazabona umbyiruko koko rungana<br />
n’urubyiruko rw’abantu mirongo cyenda ku ijana. Ndakeka yuko ni uk~yahura nizere ko<br />
imishyikirano y’uyu munsi ituma imirwano ihagarara, hanyuma noneho Inkotanyi zigatekemza,<br />
zikareba ibyo zigezeho zikireba zikibura kuko no kwirukanka ngo zigeze za Nyamata, zigeze za<br />
Kuhango, zigez¢ gute nabyo nta kwiyahura kurenze uko. Ese nk’ubu Inkotanyi ko tubîzi neza,<br />
tumaze kumenya neza ko inyuma ntazahasigaye ko zaje zirukanka zimwe zije gufata Kigali izindi<br />
zimkanka zijya mu Bugesera ngo zimkanke zijya i Gitarama ubu koko uwanyaruka agafunga<br />
umuhanda wa Kwamagana mu byo bita contre offensive kandi ko ail byo bigiye kuba. Inkotanyi<br />
zagiye muri Sake zaza.., uwagenda agafungira i Zaza, Inkotanyi zagiye muri Sake zazavanwayo<br />
n’iki. Izagiye se muri Mugesera? Iziri mu Bugesera se zo zanyura he za... zakwiruka zigana hehe<br />
he! Kereka kwimkanka zigana i Burundi. Nioyo gisigaye rero, kugenda wiyahura hirya no hino<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcrire par OL 8
l’(r, » 165335<br />
mu bantu batagushaka, batagukunda ni ulc~gerezaho. Ni kimwe no kuza mu mujy/, mu mujyi nta<br />
byitso bîsigayemo, hasigaye abantu binywera urumogi gusa bategereje Inkotanyi, hasigaye<br />
abas/r/kare barakaye bavuga bati uyu mujy/w’u Rwanda capita/e y’ig/hugu cyacu nt/shobora<br />
gufatwa. Ieyo gihe abasirik.., a... abaturage nta eyizere bakongera kugirira ingabo tugomba<br />
kuwupfiramo ubwo rero n/ba bashaka kuwupfiramo, Inkotanyi n/ba z/shaka gush/riramo kuko<br />
nizize... Kuko iyo umuntu ashaka kwiyahura ukamubuza, ukarnubuza, ukamubuza nta kuntu<br />
abanyamahanga batabwiye Inkotaàyi bati nyabuneka nimugirane imishyikirano nta bibazo byigeze<br />
birangizwa n’intambara. N’intambara y’isi yarangijwe n’imishyikirano, n’intembara ya... yo muri<br />
Vïêtnam yarangijwe n’imishyikirano, izo muri Angola,/zo muri Mozambique iza hehe hose kandi<br />
n’iyi ngiyi Inkotanyi zari zashoje muri mirongo icyenda yad yarangijwe<br />
n’imishyikiranol None ..<br />
Inkotanyi zizayirangiza n’întambara.., intarnbara se koko z/zayishoboza iki, abana b’Abahutu bose<br />
bahagurukîye rimwe bavuga bati "mwene Gatutsi ntabwo tumushaka mu gihugu c -- »<br />
yit(3U<br />
yabig¢nza ate koko. Ubwo rero ni twizere yuko bumva inama babagira n’abanyamahanga babagira<br />
ubwo mvuze inama nibuka iriya Arap Moi yatumije Arap Moi wo muri Kenya, iriya nama rero<br />
atumizamo MOBUTU, atumizamo e... MW]NYI nako yego atumizamo MWINY/, atumizamo<br />
kiriya cyihebe MUSEVENI. Mu by’ukuri nubwo haba Inkotanyi<br />
27.1<br />
nyînshi Nairobi ariko hari ikibazo cyahindutse abantu batamenye. Inkotanyi kandi ntabwo zigeze<br />
zibimenya ko ibyo binm byahindutse. Nuko Inkotanyi zageze i Nairobi, zikîgira akarahakajyahe<br />
mu ma hôteli. Ariko nk’uko mugenzi wanjye Gahigi Gaspard yabibabwiye, ubu noneho mu ma<br />
hoteli y’i Nairobi ntihakirimo Abatutsi gusa n’Inkotanyi hadmo n’Abahutu bahunze. Abo Bahutu<br />
rero nabo baravuga iby’Abahutu, bagacengeza iby’Abahutu ku buryo rem Inkotanyi nta.., ntabwo<br />
zikivuga zonyine. Na Roger BOH BOH ad i Nairobi. Kandi izo Nkotanyi nta gihe atazibwiye,<br />
yakurikiranye imishyildrano yose yabaye ~ana inama zose perezida wa repubulika<br />
yayoboraga zikageza mu gitondo zikageza he ariko amara kureba neza ko Inkotanyi zirimo<br />
zishyiramo amananiza. Mwinyi rero we yarumiwe ni agahoma munwa yarihebye. Kubona<br />
amafaranga Tanzaniya yatanze Arusha ihe’nda henda biriya byihebe by’Abatutsi akagerageza<br />
Imbahendahenda. Abakozi babo, ndibuka abitwa ba Tambwe bande yande aba secrétaire iki,<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcrite par OL 9<br />
se
lisansi y’indege buri kanya ngo baie kureba, baie guhendahenda Inkotanyi. Ariko ejo bundi<br />
MWINYI yabatumiza ngo aze bavugane Arusha ntibamurebe n’îrihumye, baramusuzugura,<br />
bamugira imbwa. Ndakeka yuko ibyo bintu byaramwishe, yarapfuye. Reka rero MOBUTU SESE<br />
SEKO we rwose uriya mugabo ntako atagize agira ngo Abanyarwanda bi... biyunge, biyunge, we<br />
ni Umuzayirwa ariko agira ngo biyunge, reka da! Ngo ashwi ngo ararengera HABYARIMANA.<br />
Habyarimana se amurengera iki ko Habyarimana nawe ubwe yari yemeye amasezerano ya Amsha.<br />
Hanyuma Mobutu nta kuntu atagize mu masezerano ya N’sele, nta kuntu atahenda henze, iki<br />
ariko lnkotanyi ziranga. Ku buryo rero iyo nama urebye Inkotanyi sinzi yuko zizayikuramo<br />
amanota, sinzi ko ~anabona n’icyo zivuga itarild esheshatu z’uku k’wa gatand..., z’ukwa<br />
gatandatu kubera ko bigize akananira Mana bananira abo bagabo bombi, MOBUTU yarananiwe<br />
za N’sele za ki e... za Gbadolite. MOI nawe azi aho gase... MUSEVENI amugeze, nawe ntabwo<br />
barebana neza Museveni nawe yaramujujubije amuterereza Inkotanyi y’Inyakenya. MWINYI<br />
yarihebye, baramusuzuguye, bamugize imbwa ubwo aribaza ati ibi bintu rwose ............... Ubwo<br />
rero Inkotanyi mzaba tureba icyo zizashobora kuvuga ariko rero mu by’ukuri ndakeka yuko<br />
ntacyo zizavuga kuko kujya mu gihugu cy’abantu b’abagabo ukagenda ukakiduruvanga, ukakica~<br />
abantu bose ukabakwiza imishwaro, ukarasa, ukabomora umujyi wose ukawurangiza, ntawo<br />
wubatse, ahasigaye ngo ukunda icyo gihugu, roi bintu ni agahoma munwa sinzi icyo Inkotanyi<br />
zizavuga dutegereze ariko yenda ndakeka yuko burya umuntu arasara agasa...<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcrite par OL 10<br />
( FIN DE LA FACE A ).
Orateur : Kantano.<br />
... ntabwo ipfa kwimuka 8usa i8enda genda. Ni blindé nyine ihamye yubatse mu rutare adko ifi<br />
hamwe n’abaturage irwana urugamba. Ntabwo rero tuba tugenda genda ngo amakuru tuvuga ngo<br />
nta.., ngo ntabwo natwe tuba tuyazi neza... Ntibishoboka tuba tuyarimo nvose tuyarimo. Nk’ubu<br />
mu kanya nad ndimo ngcnda ngenda hadya hose mw’isoko nsanga abantu bail mw’isoko ariko<br />
bareba.., barcba abantu bahunga. Abo bantu bahunga ndababazabite, murajya he, muvuye he. Bail<br />
twaje twaravuye ku Kacyiru duhungira mufi Sainte Famille n0ne Inyenzi zirimo ziraturasaho<br />
zasaze e... adko ha none nyine zibateraho ibisasu zifi kurc birumvikana kuko zita.., zitatinyuka<br />
kuri Sainte Famille noneho bati hinga tube tuzibishije. Nuko bahambira rero utwangushye<br />
baragenda. Nizere ko ntawababona rero ngo avuge ngo yooo ngo na none byacitse ngo iki. Ariko<br />
nababwîra yuko na none mu kanya ya masasu yaturikaga bya bisasu b’mini cyane byacucumaga<br />
Inkotanyi ubu ntabwo bigiturika cyane ndumva rero mwa.., mwatangira mukajya ku mirimo yanyu<br />
mukajya ku mirimo yanyu kuko Inkotanyi mu by’ukuri kuzitinya ni ugutinya badnga. Bariya ho<br />
mu Ruhango bababwira ngo Inkotanyi bakîmka simbizi kuva igihe twababwiriye ko Inkotanyî ko<br />
ad abantu nkamwe hein! Murumva ad ibintu koko by’ibitangaza, kuvuga ngo Inkotanyi yaje se...<br />
Inkotanyi irihisha ukayikubita umuhini iravunika, irapfa, îrataka, iravuza induru ni umuntu<br />
nkamwe. Umuntu aze abakure mu byanyu gusa ngo n’uko yitwa Inkotanyi gusa iryo zina gusa<br />
ngo ad ryo muhunga. Muzadhunga se mujye he ? Mufate imihini, mufate imyambi mwirwaneho<br />
ibisambo iyo byaje abantu barahaguruka bakabirwanya kandi ntabwo... Igîsambo iyo cyabanje<br />
kugukura mu birindiro ntabwo ad bwo uvuga ngo bon n8o noneho ngo twara ibi n8o ndekera ibi<br />
ashwi! Nta gutereta n’igisambo. Urwana ku byawe byose hanyuma noneho igisambo kigacyura<br />
umunyu. Ubwo rero Inkotanyi muhaguruke muzirwanye byaragaragaye ko ari Baringa. Inkotanyî<br />
ma gitero zitera ku manywa shwi! Zihen8era nijoro birumvikana ko ubwo ad ukubera ubwoba<br />
Inkotanyi nta... Mbese, iby’Inkotanyi isjhugu burya imico n’ikîndi imico. Bariya bantu barerewc<br />
hanze koko baîite uburere bubi. Abantu ubaha ihoteli ngo baryamemo bati reka data ahubwo<br />
mricukurîra imyobo ukabaha ibyo kurya ngo barye byiza ubagemurira ubatekera ngo kerctse ngo<br />
bagîye kwicukurira ibijumba, ngo b~’wa birukanka n’ibitonore biba ihene... Aba bantu mu<br />
by’ukuri barananiranye njye barîya banm rwose muha8arare murwane nabo kuko ndabona ni<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcrite par OL 11
K0!65338<br />
abasazi ntawamenya uko bameze. Koméra rero adjudant-chefPadiri huuuuu adjudant-chef Padiri<br />
komera rwose akabarwa kawe<br />
3.6<br />
narakabonye huuuuuuuu. Hashize igihe bita na mushuti wawe Mathias (rire). Ngo ad i Gitarama.<br />
Ubu niho ad, i Gitarama. Ariko rero ubucuti bw’iki gihe huuuuuuuu. Premier soldat<br />
NIYONSENGA Gérard 5 lème bataillon OPS Byumba hein. Uti njyewe NIYONSENGA Gérard<br />
uri muri 51ème bataillon uti ndamenyesha ababyeyi banjye bad ku Rushashi ko nkiriho baramutse<br />
bagize ikibazo batanga itangazo kuri Radiyo Rwanda cyangwa RTLM. Ati rero, ati ubwo icyo<br />
gihe habita mbageraho hanyuma nkaba nabarwanaho. Hanyuma rero hari itangazo rya préfet<br />
w’umujyi wa Kigali préfet w’umujyi wa Kigali rero atumiye abayobozi b’urubyiruko<br />
rw’amashyaka ya politike akorera mu mujyi wa Kigali mu nama yihutirwa ibera ku biro bya<br />
perefegitura y’umujyi wa Kigali kuri uyu wa mbere tariki ya mirongo itatu z’ukwa gatanu kuva<br />
saa kumi n’imwe za mu gitondo. Kubera ingingo zikomeye bagomba gusuzumira hamwe<br />
abatumiwe basabwe kutabura cyangwa ngo bakererwe. Ni mu kanya rero muracyafite igihe uretse<br />
ko imodoka zabuze adko aba.., préfet w’umujyi, préfet w’umujyi wa Kigali aratu.., atumiye<br />
abayobozi b’urubyiruko rw’amashyaka ya politike akorera mu mujyi wa Kigali mu nama yihutirwa<br />
ibera ku biro bya perefegitura y’umujyi wa Kigali kuri uyu wa mbere tariki ya 30/5/94 kuva saa 5<br />
za mu gitondo. Kubera ingingo zikomeye bagomba gusuzumira hamwe abatumiwe basabwe<br />
kutabura cyangwa se ngo bakererwe. Muze rero muri iyo nama kugira ngo mwumve nyine uko<br />
ibintu bimeze hein, by’amashyaka bya politike. Politike iracyariho! Had abantu bavuga bail adko<br />
ubu tuzongera gusubira muri mitingi ra! Niba n’ibintu bizagenda neza. Tuzazisubiramo ariko<br />
ibintu ntibizaba bimeze alfa kwa kundi. Nta byitso, nta Ici, nta gusebanya, kandi abantu ad bene<br />
sebahinzi bashyîze hamwe basangiye Urwanda. Abantu bazajya bajya muri mitingi umwe avuge<br />
koko icyo azamadra Urwanda, umwe avuge koko icyo azakora adko atad ukujya kuba icyitso<br />
cy’Inkotanyi wirirwa utukana, wirirwa ngo woshya abantu kubohoza abandi nkaho abo bantu had<br />
icyaha baba bagukoreye. Mbese za mitingi zizagenda neza kubera ko ibyitso n’amagambo<br />
y’Inkotanyi zad zaracengeje mu bantu azaba yaravuyemo lmko Inkotanyi zo zizakora za mitingi<br />
ntawamenya. Ariko bya bindi byo kuvuga ngo zizanye demokarasi ngo zizanye ngo ibiki,<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcrite par OL 12
demokarasi yo gukura abantu mu byabo, demokarasi yo kubaga abantu ubasatura inda,<br />
K0165339<br />
d¢mokarasi y’amasasu ya bya Katiyusha, ibindi bisasu uroha mu mujyi wica abantu hirya no hino...<br />
Umuntu ukora ibyo, ma dcmokarasi ye. Ubwo rero bazazan¢ î<strong>kin</strong>di kînyoma ariko icyo<br />
cyaratahuwe. Nta kundi kundi bigomba kug¢nda. Mukom¢je kumva RTLM radiyo yanyu yigcnga<br />
ivugira i Kigali mbere yo gukomcza...<br />
6.5<br />
Orateur: Ananiya.<br />
... ya gendarmerie yo ku Kacyiru. Urusaku rw’amasasu rero mwumva, ruri kuvuga aka kanya<br />
abegcreye muri ako gace niho zagotewe. Nsize abantu bavuga bati ntabwo zifi buhavc kandi koko<br />
mu by’ukuri ntabwo ziri buhavc. Iyo mbona koko ail ibintu bikomeye nanjyc simba nzamutse.<br />
Ntabwo ziri buhave rero ngira ngo inkuru umuntu yaba abasogongejeho ni iyo ngiyo. Indi tukaza<br />
kuyibabwira bamaze kuzitsemba. Ndagira ngo rcro mbonereho nshimirc abo basore bose bari ku<br />
rugamba barwana ba Kizito, ba Ntwari, ba Nzapfa, ba Rambo, ..................<br />
, ba Kirarika, ba<br />
Ramazani n’abo bose dusize ku mabariyeri cyane eyane abambwiye bati iyi bariyeri yo kuri rond-<br />
point irashushye ndetse hepfo aho ngaho abantu bahagurutse, bahagaze Inkotanyi akazo<br />
hashobotse. Hariho rero nkuko nabivugaga ngo inkuru y’umwana isubira inyuma, izashatse<br />
kugerageza kumanuka ariko zikururana ugasanga ko imwe ikuruye indi yakomeretse ariko nabwo<br />
zigahura n’amasasu. Navuze ko zateye ziturutse ku Gisozi, Gisozi iriya yavuzwe kera. Ariko ngira<br />
ngo noneho ntabwo ingabo z’igihugu ziri buruhuke, ntabwo Interahamwe ziri buruhuke zitarebye<br />
n’akabera ku Gisozi hariya uretse ko imbunda zajyaga zizishyigikira zarasiraga muri carrière,<br />
izindi zikarasira mu gashyamba ko kwa Serubuga ubu nasize zaeeeetse kubera ko imbunda nini<br />
zaeu zazirushije amajwi. I<strong>kin</strong>di rero nababwira ku bitero nk’ibi ngibi by’Inyenzi, muzi ko Inyenzi<br />
zikunze kwitwikira ijoro intwaro ya mbere, intwaro ya mbere ndagira ngo mubyumve mwese mwe<br />
murinze umujyi intwaro ya mbere ni irondo kandi irondo mukaba maso. Abantu benshi bagiye<br />
bagira ibibazo n’Inkotanyi zibasanze ku marondo ni abo zisanga basin~riye. Iyo muri maso,<br />
Inyenzi zari ziteye, akenshi ha kenshi zisubirayo. Kuko ibitero byazo ni ~ zikareba<br />
Cassette ri* <strong>0116</strong> transcrire par OL 13
K0165340<br />
zitandukanye n’ingab0 z’u Rwanda. Ingabo z’u Rwanda iyo zivuga ziti tuzatera uyu munsi, uwo<br />
mtmsi ma gisibya, muba maso, mutaba maso ziratera zikarwana zigatsinda. Inyenzi ariko iyo zij¢<br />
zigasanga muri maso mukazibanzamo amasasu ya mbere zihita zigenda. Ni gutyo rcro zakubitanye<br />
ni... kuri iriya tarîki ya makumyabiri n’ebyiri zashatse komok~ra hano muri.., mu Kabirizi muri<br />
serire ya Kabaken¢ zikubitana n’abantu bail maso bazihata umuriro zihapfushiriza abantu bagez~<br />
kuri barindwi zihata n’ibyo zari ziIite byos¢. I<strong>kin</strong>di kandi navuga, icyo gitero cyo tuzagisubiramo<br />
mu kanya ka nimugoroba tumaze kumenya uko cyerekey~.<br />
9.0<br />
I<strong>kin</strong>di umuntu yavuga ni ku Nterahamwe. Interahamwe ni zikomere, Interahamwe ni zireke gufata<br />
imbunda ngo zirirwe ziherekeje aba konseye. Nta mu kons~ye ulc~ye escorte y’Interahamw¢ 5.<br />
Ni imbunda eshanu icyo gih¢ ziba ziri inyuma ya konseye umwe. Interahamwe rero bizîrangaza.<br />
Bizirangaza ngo zirirwe inyuma ya konseye, zirirwe mu mayoga. Ku rugamba,.., ku rugamba niyo<br />
Interahamwe zigomba kuba agira ngo Kantano nawe niko ubibona ieyo <strong>kin</strong>tu kiveho<br />
cy’Interahamwe inyuma ya konseye Interahamwe ku rugamba, kuri front. Amakuru najyaga<br />
nkunda kubagezaho amah~ yavuzwe mu binyamakuru ariko ntayo nabashije kumva uyu munsi<br />
ngira ngo mw¢ mwabashij¢ kuyumva ahari aho murayababwira. Ahasigay¢ ieyo nasozerezaho<br />
nuko nkomeza gushima abo bose bahatana, bari hcpfo iyo ngiyo barashyushye koko Kantano<br />
ndetse nagira ngo mubonye nk’akanya ko ndabona na rédacteur en ehef waeu ail hano<br />
twanyaruka mukirebera kugira ngo namwe hari muze kubona inkuru muvuga nyayo y’urw’Inyenzi<br />
zibon¢ye hariya ku Kaeyiru mu Kinamba aho zat¢ye. Inshuti za RTLM rero mwirirweho n’a ho<br />
mu kanya kari bukufikire.<br />
Orateur" Kantano.<br />
Urakoze Ananiya iyo nkuru ishyushye umbwiye, iyo nkuru ishyushye utubwiye... Icyo ni igisasu<br />
na none kigurutse kigiye gutsemba izo Nyenzi. Ariko rcro njye nakomeje mbivuga ndavuga nti<br />
eyakora bariya bantu koko umenya uwabaragudye yarabavtanye ababwira ail mugende<br />
mwiyahure ntihazagire no... ntihazarokol~e n’uwo kubara inkuru. Navuze yuko umunsi Inkotanyi<br />
zizajya zi... ziziroha mu mugi hano wa Kigali ngo zije kureba ieyo zafatamo zizashira. None dore<br />
Cassette ri* <strong>0116</strong> transcrite par OL 14
,:0!65341<br />
bwat~giye koko ziraSl~e kuko izo Nkot~yi, mwumvise ~ko zateye zikagenda noneho zika...<br />
buk~.~«~o buk~~~ik¢r~o abamu bose bazibona b~_anga abattage, ~teral~mwe iki, OEnjiye<br />
mu mwobo, akagize ngo karanyura hirya y’inzu, akagize ngo karajya he aho hose barakaranga<br />
bagat eraho amasasu. Ku buryo rero murumva iki gitero cy’Inkotanyi cyonyine ubwo yenda<br />
tuvuge ko kirimo abantu ijana, abo rero barashize, Inkotanyi ijana zits~mbwe n’amasasu muri aka<br />
kanya murumva yuko atari umuhigo mutoya. Nizikom~za gutyo zipfamo ijana buri joro z/pfamo<br />
ijana ibyo ail byo byose zizashira murabyumva namwe. Murumva rero yuko Inkotanyi hano mu<br />
mujyi wa Kigali turimo ~a muze namwe mudufahse tuzitsembe hanyuma noneho kugira ngo<br />
abanm<br />
11.4<br />
bazakire ieyo eyorezo eyitwa Inkotanyi byanze bikunze kuko muri uyu mujyi wa Kiga/i mrazimara<br />
nta kundi kundi bigomba lmgenda. Urakoze rero Ananiya lmtugezaho iyo nkum. Mu kanya<br />
turabagezaho neza mu buryo burambuye uko bimeze, tubabw/r~ abamaze gupfa uko bangana<br />
Inkotanyi nyine zimaze gushira hanyuma ubwo ngubwo... Mukomeze mwumve Radiyo RTLM.<br />
Iyo tubabwira ibintu ntabwo tuba tubatera ngo courage gusa ngo ibintu byaeitse ngo natwe<br />
mga<strong>kin</strong>a tuba tuzi icyo mvuga kandi ntabwo dushobora kubabeshya. Mujye rero mutwizera aho<br />
kugira ngo mwumve ibya Muhabura, ~o lmgira ngo mwumve ibya Radio France na ba... ha ba...<br />
Monique Maes bariya bagore b’Inkotanyi. Ibyo ngibyo ntimukajye mubifataho ukuri mujye<br />
mwumva Radiyo Rwanda, radiyo yabaye umuvandimwe, hanyuma mwumve n’iyi radiyo yanyu<br />
radiyo y’intambara yitwa RTLM. Mukomeze rero mwumve umuzika. (Musique de Bi<strong>kin</strong>di).<br />
... wacu Ananiya yari yababwiye nyine ukunm imirwano yari imeze hariya hepfo hariya hakurya ku<br />
Kacyiru hafi y’ikigo cya gendarmerie. Hanyuma rero njye na mugenzi wanjye Cmhigi<br />
twanyarukiyeyo twanyarukiye hafi yaho nyine (rire). Sinavuga ko twagiyeyo twanyarukiye hafi<br />
yaho kugira ngo turebe nyine ukuntu ibintu bimeze. Hanyuma nyine dusanga umuriro nyine urimo<br />
kwaka. Ariko rero (rire) mu kanya Gahigi arabibabwira. Jyewe ahari mwagira ngo ndakabya<br />
inkum ariko mu by’ukuri icyo Inyenzi zishaka, ntawakimenya. Ubu sinzi niba ubu ngubu bagomba<br />
kuba barabm’oze eyangwa barasaze. Umva nawe ngo mu gitondo zaje.., nako nijoro mu ma saa<br />
eyenda zaje ziteye zimoka, ziza zimoka zigana imbwa nuko abantu barnwe batangira gukeka ko<br />
Cassette n* <strong>0116</strong> transerite par OL 15
E0165342<br />
ad imbwa z’ubushyo.., z’ubushyo bugiye ahantu noneho... Ariko baza kubona ad Inyenzi kuko<br />
amayeri yazo bamaze kuyamenya hanyuma bumaze kuzikeraho zambara amajipo zambara amajipo<br />
zikenyera.., reka zishiramo imingini ukagira ngo n’abakobwa beza b’Abatutsikazi naho ubwo ari<br />
Runyenzi-Nkotanyi. Nuko... umuntu akizaba aba bantu. Ariko rero mu kanya nyine barabakubise<br />
kabisa hinga Gahigi abibateker~ze.<br />
Orateur" Gahigi Gaspard.<br />
Ntaeyo nabona nakongeraho Kantano. Inyermi tuzibonye ziruka zatatanye bazirohamo amabombe,<br />
bazirohamo amagrenade ariko i<strong>kin</strong>tu njye navuga ibyo by’imirwano ntawabivuga ngo abone uko<br />
yanabivuga turaza kubivuga nyine tubabwira uko iyo mirwano yarangiye. Cyokora Inyenzi<br />
19.8<br />
bazigose ndakeka ko nta Nyenzi iri buve hariya ku Kaeyiru. Gusa i<strong>kin</strong>tu nabwira abatwumva ni<br />
i<strong>kin</strong>tu Kantano ukunze kuvuga uti abantu bareke guhunga. Iyo bariya bantu ku Kacyiru baba<br />
barahtmze ziriya Nyenzi ntabwo abantu bari ktmikira. Zari kuza zikajya mu mazu yabo ariko ubu<br />
zaje zigasanga abaturage bari mu mazu zikubitana n’Interahamwe, zikubitana n’abasirikare ngira<br />
ngo akazo kashobotse. Ieyo twavuga rero koko ni uko Inyenzi zikunda gutera nijoro, zikaza<br />
zisesera. Wumvise ko abamrage batubwiye ko zaje zimoka nk’imbwa, noneho zambaye amajipo,<br />
zambaye ibitambaro mu mutwe, ubu rero ni ukuvuga ko umuturage aho ad hose kuri bariyeri<br />
agomba kuba maso abantu bakakontorora koko. Abantu bakakontorora bakitegereza, abantu<br />
ntibakomeze kurangara. I<strong>kin</strong>di navuga ni ibyerekeye ibyo kwirwanaho Kantano. Unyura ahantu<br />
hose bakavuga bati imbunda ziri he, imbunda zigeze he. I<strong>kin</strong>tu njye navuga n’ubwo iki gihugu<br />
eyaeu eyaba gifite amafaranga n’ubwo twabona inkunga ntabwo twabona imbunda zikwiriye<br />
abaturage bose. Ieya ngombwa rero njye navuga nuko Inyermi ubwo zikunze gucengera ail<br />
ninjoro abaturage nibishyire hamwe, abafite imiheto bayibange, abafite amaeumu ba... bayakoreho,<br />
abafite irnpiri, abafite amatopito noneho niba ha.ri n’urnwe cyangwa babiri bafite imbtmda babe<br />
bari hamwe mugakipe. Noneho Inyenzi nieengera nijoro urnuntu ayikubite umwambi ntabwo<br />
Inyenzî izajya imenya aho umwambi uturutse. Niba kandi abantu bafite imiheto abandi baiite<br />
amaeumu harimo abafite imbunda zibiri birwaneho bose. Tukumva rero ko buri muntu iyo bavuze<br />
Cassette il* <strong>0116</strong> transerite par OL 16
,:0165343<br />
ngo kwirwanaho aravuga ati agakoresho se kari he umuntu.., mu mitwe y’Abanyarwanda benshi<br />
usanga barishyizemo ko agakoresho ail imbunda, agakoresho si imbunda gusa. Umuntu ashobora<br />
kugira îcumu, umuntu ashobora kugira umuheto undi akagira imbunda abandi bakagira grenade<br />
noneho igitcro cy’Inyenzi cyaza ibyo bikorcsho byose bigakora mbese bimcze nka dquip¢. Non¢<br />
se Kantano ntabwo uzi ko abantu b’abaturage bafite amacumu bica imbogo, bakica intare. Inyenzi<br />
se ikomeye kurusha imbogo cyangwa ikomeye kurusha intare. Tukîbaza rero ko ibyo bikoresho<br />
gakondo nabyo byakora. Kandi Kantano mboye ukuntu Inyenzi zirutse hariya ku Kacyiru, ukunze<br />
lcuvuga uti Inyenzi ziva amaraso nk’abandi urebye ndetse ukuntu zin~ankaga ndumva<br />
ntawukwiye kongera kugira ubwoba bwazo zigomba kuba zifite ibibazo bikomeye cyane abasore<br />
bacu barazikubise rwose ku mugaragaro. Ubu rero njye nkumva abantu koko bakwiye gushirika<br />
ubwoba cyane cyane ko Inyenzi zitera nijoro abantu ntibahunge, kuko iyo uhunze Inyenzi ikagera<br />
mu nzu yawe<br />
22.6<br />
kugira ngo bayivanemo bagomba gukoresha za "stream" bagomba gukoresha za grenade kandi ni<br />
byo Ubu ngubu usanga nyîne abantu bagomba gukoresha ku rugamba. Ubwo rero aho kugira ngo<br />
babikoreshe basenya inzu yawe babikoresha ahubwo babikubita Inyenzi ariko abanm bagume mu<br />
mazu yabo, abantu bareke guhunga noneho duhangane n’Inyenzî koko. Naho iby’imirwano<br />
yabereye hariya ngira ngo hari agasore duhuye kari kavuye yo kabize icyuya karavuga kati<br />
imirambo nsize hariya bati ni ukugomba kujyana tinga tinga. Inyenzi rero zirakubititse. Ubwo njye<br />
mu... nimugoroba imirwano irangiye ndakeka ko bitari butinde kuko ubonye ko Utunyenzi<br />
dusigaye dutangiye haninuka tugana hirya kandi batugose ubwo rero turaza kubabwira Inyenzi<br />
zahaguye ariko ibyo ail byo byose urebye ul¢unm bazitangatanze, urebye ukuntu umuriro uziriho,<br />
urebye ukuntu zirukanka zabuze iyo zikwirwa ubanza nta n’imwe iri buhave Kantano.<br />
Orateur ¯ Kantano.<br />
Urakoze Gahigi gusa i<strong>kin</strong>tu najye nasubiramo, ni i<strong>kin</strong>tu.., ni ibintu bita guhunga, ibintu bita gutinya<br />
Inyenzi mu by’ukuri ahubwo ndetse mbonye uko bigenze hariya ku Kacyiru njye ndavuga yuko<br />
Inyenzi nizititondera uyu mujyi zirashiriramo kuko nta kuntu bishoboka biriya byo k~...<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcrite par OL 17
kwambara amajipo n’iki biriya tumaze kubimenya ubwo Iny¢nzi nizîkomea~ kwîsuka muri uyu<br />
mugi zirapfa. Ubwo rero abantu bahunze umujyi muwugan~emo mrwane n’Inyenzi-Nkotanyi<br />
namwe muze mwirebere mb¢se ibirori ukuntu zirukanka zicinya ibirenge nyine zashize murebe<br />
ukuntu umuntu w’umugabo yikuramo amapantalo n’iki akambara ikanzu ngo batamubona kugira<br />
ngo ahite yiruka kandi yiyita ngo umunm w’igitangaza ngo w’umugabo ngo wigihangange ngo<br />
uzarangiza imirwa.., ngo intambara, barwana ngo ni kabutindi ngo ni Inkotanyi. Muze murebe<br />
nyine bariya bantu ukuntu ail iterabwoba gusa ail akarimi, ari ibinm gusa byo gushyushya imitwe<br />
bagenderaho naho ubundi ntacyo bari cyo. Ni ha mbofu mbofu na... nta banm nyine bata.., na...<br />
ha... ni abantu badashitse. Ku buryo rero mu by’ukuri... Turashimira cyane ziriya Nterahamwe,<br />
ziriya Nterahamwe zirab~aaye n’amabuye, n’imihini, ufite isasu ashyiraho, ufite ka grenade<br />
ashyiraho, ufite ubuhiri akubita. Mbese ku buryo mu by’ukuri iby’Inyenzi zibonye nyine mummva<br />
yuko ail ibintu bishimishije cyane. Ahari Inyenzi rero hose mube maso kuri za bariyeri ....<br />
Ndashimira abanm ho kuri bariyeri, aho twaraye mnyuze GAHIGI urabizi tugenda tureba uko<br />
abantu bifashe nijoro<br />
24.9"<br />
urabi~ saa moya z’ijoro twavuye iriya ku Muhima tunyura za Cyahafi hose, hose, hose ariko<br />
abantu bail mu myobo abantu bail hehe mu. Ukahanyura ukagira ngo umuntu ntiyakubonye ah<br />
wajya lmbona ukabona avuyemo n’icumu n’i<strong>kin</strong>m gityaye hari ibintu by’ibihoro nabonye<br />
bakwikira niba ail ibyo gukubita kw’ijosi. Biriya bintu rwose mu Cyahafi n’abantu bameze neza<br />
aho twanyuze hose kuri za bariyeri aho za Nyamirambo mube maso gusa, ubundi Inyenzi... nta<br />
Nyenzi izadukura muri uyu mujyi.<br />
Orateur" GAHIGI Gaspard.<br />
E... eyakora rero koko Kantano uranyîbukije. Nimugoroba twaraye dukoze ibintu byerekana koko<br />
ko tudafite ubwoba. Twazengurutse uyu umujyi nijoro tugenda tureba abantu ko bahagaze kuri za<br />
bariyeri, uko bakontorora. Nkagira ngo koko nanjye nshimire abantu twanyuzeho bose muri iryo<br />
joro kuri bariyeri kandi twari dusize ku Muhima amasasu avuga ariko abantu... Twageze hariya<br />
ho bita kwa Mutwe tunyuze hasi ariko kuri bariyeri mgezeho tugasanga bose babimenye inkuru<br />
C~e n° O116 transcrite.par, OL 18
~~0!.653<br />
ya... bay/menye bateze. Bati twumvise ko Utunyenz/twatangiye kurasa aho za Girl cy’/nyon/, bati<br />
turi rnaso ma Nyenzi itunyuraho. Kandi koko wareba abo bantu tflamtu bahagaze ugasanga koko<br />
nta Nyenzi yabanyuraho. Nkagira ngo rero nsh/me abantu kuri za badyer/kand/nkomeze<br />
nshyig/kire n’igitekerezo cy’ulamtu abantu koko bumvise abantu ba... bavuga bati baduhe<br />
ibikoresho noneho tujye Imbohoza Gasyata, tujye Imbohoza za Kanombe tukumva ko koko<br />
abasore b’Abanyabyumba, abasore b’Abanyand]enger/, abasore b’Abanyakibungo, umuntu<br />
abahaye ib/koresho navuze ko ad ibya gakondo a.dko bakagira n’utubunda duke, bashobora<br />
kugenda bagafatanya n’ingabo noneho bakajya Imrwana iyo mu giturage twamenye ko nta Nyenzi<br />
nyinsh/z/riyo,<br />
¯ bagafatanya n’<br />
abasmkare.<br />
" "<br />
Noneho [ntambara ikaba mrangiza koko, intambara aho<br />
Inyenzi zivuga ko zafashe zikahakubitirwa abaturage bakajyayo bagahangana nazo abasore<br />
bakajyayo bahangana nazo bagafatanya n’îngabo noneho njye ndabona aho igihe kigeze dukwiye<br />
no guhindura n’uburyo bwo kurwana n’Inyenzi. Inyenzi intambara ikaba nn’angiza ikaba icyo bita<br />
mu gifaransa une guerre totale. Buri wese akayirwana, umuturage niba tuvuga ko dufatanyije<br />
n’ingabo, n’urubyimko... Udashoboye kurwana agatekera uwo musore, agatekera uwo<br />
musirikare noneho umushikare agahangana n’Inyenzi aho ziri hose mu gihugu aho lmgira ngo<br />
dukomeze Imrwana kuri bwa buryo ngo nibagemure, ngo nibafate amamodoka bagemurire<br />
abasirikare, ngo nibafa.., abasore<br />
27.6<br />
nibitekere. Inyenzi se zo zigemurirwa na nde ? Twamenye n’amayeri y’Inyenzi. Uzarebe Kantano,<br />
Inyenzi zikunda gutera ail uko imyaka yeze zikagenda zirya ibigoïi, zikagenda aho zigeze<br />
zigatonora ibishyimbo zigateka ayo mayeri yazo ntabwo atunaniye natwe dushobora guteka<br />
noneho turwane n’Inyenzi koko maze tuzarebe amaherezo yabo.<br />
Orateur ¯ Kantano.<br />
Nibyo Gahigi ndakeka yuko ni ugukenyera tukarwana. Naho bariya bimkanka bagenda bahamiriza<br />
ngo ngaho zageze i gi... î Critarama bakaba bahavuye ngo ngizo ku Kibuye bakaba biroshye mu<br />
Kivu... Abo ngabo ndakeka yuko, abo ba bwoba njyewe rwose ndabagaya ndacyakomeza no<br />
kubagaya. Bagomba kugand¢a ~ana kuri capitale umujyi w’igihugu cya¢u tukarwana ku<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcfite par OL 19
K,’] 165346<br />
gihu~ ~c~ mkajya im~,~ ml~mvilc~a mbc~« ~m ikmm ~m~m y~ora umwe ~aî~l~<br />
~cli um~m ya~~ba a~l~bi ~~m~a y~kugisha m~a ati «se ko I, ye~~i zin)~~« aha, tun),~e<br />
he twe ~]rura. Noneho mu~bira h~ati ndetse ~ks~~wana n~,o. Ubtmdi ~yenzi<br />
zatahuwe nta mbaraga zigifite nta Ici zifite ibibazo ishyano ryose nazo, zifite ibibazo ubu ngubu<br />
sinzi niba ee imihanda zanyuragamo ),ose ikiri mizima hari iyagiye irimbuka, sinzi niba ibiryo zari<br />
z/rite zikibifite ariko zaje nyine ibiryo byeze wa mugani wawe. Zirarya imyumbati, zirarya iki.<br />
Bariya bantu ni uwabaroze, umuntu arabaha ibiryo babagemuriye imiceri n’iki ariko bati shwit<br />
Twe tugiye kugunzura ibigori, tugiye kujya turya amashaza mabisi nuko. Ariko rero, ibyo ail byo<br />
byose biragaragara yuko Inyenzi ni ugukangata zibeshya. Nta <strong>kin</strong>tu ha kimwe zishobora gukora.<br />
Tugomba rero lcurwana nazo mpaka rùba zishaka ko koko tuzimara nk’uko Museveni yazibwiye<br />
tuzazimare. Niba zishaka na none gucisha ma/ce zikaza zikatwikubita imbere ziti mur/<br />
abavandîmwe tuzemera tube abavandimwe mzak~e yenda tuzibabarire. Ariko rero zatugiriye nabi<br />
cyane. Ni igihe cyo kwicuza, zigomba kwicuza igihe kitararenga. Mukomeje kumva RTLM radiyo<br />
yigenga ivugira hano i Kigali saa tanu zirabura iminota itanu. (Musique).<br />
Cassette n° <strong>0116</strong> transcrite par OL 20<br />
( FIN DE LA FACE B ).