Wilenskie impresje Józefa Ignacego Kraszewskiego Jozef Ignacy ...

46 

Wilenskie impresje Józefa Ignacego 

Kraszewskiego 

Inesa SZULSKA 

Uniwersylet Warszawski 

ul. Krakowskie Przedmiescie 26/28, 00-927 Warszawa, Polska 

inesa-szulska@wp.pl 

Streszczenie 

Jozef Ignacy Kraszewski 's 

Impressions of Vilnius 

Na podstawie wybranych powiesci miejskich i wspomnieñ Józefa Ignacego 

Kraszewskiego refleksji historycznoliterackiej poddane zostalo wieloaspektowe 

doswiadczenie Wilna jako: palimpsestu historyczncgo, uosobienie figury Babilonu, 

Inferna i Nekropolis, a takze paradoks stolecznosci miasta (od dawnej stolicy 

Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego do stolicy rosyjskiej gubcmii po WQSCC powstania 

1830 roku). Szczególnie interesuje mnie, prekursorski wobec rozwoju tej 

problematyki w literaturze polskicj, dotychczas malo cksponowany, charakter relacji 

podmiot poznajacy a przestrzeñ urbanistyczna miasta, w tym takze krajobraz 

„intymncgo polis" autora Ady. Pcrspcktywa ogladu uwzglcdnia rozne jakosciowo 

wrazenia i doswiadczenia wilenskie Kraszewskiego (pisarza, historyka dziejów 

stolicy Litwy, amatora-malarza); calóse rozwazañ wspiera wspólezesna refleksja 

kulturowo-antropologiczna o aksjotyce miasta. 

Slowa kluczowe: antyarbanizm, autobiografizm, historia Wielkiego Ksiqstwa 

Litewskiego, podmiot poznajacy, retoryka miasta, topqfilia, toposy (Babilon, Infer 

no, Nekropolis). 

Summary 

According to choosen city novels and rcminisccnes of Jozcf Ignacy 

Kraszewski I would like to raise a questions for discussion and literary-historical 

reflection the multipronged experience of Vilnius as a historical palimpsest, 

Babilon, Inferno and Nekropolis personification and finally as 

a state capital's portrait paradox - from the former proud and splendid capital 

of the Grand Duchy of Lithuania to the broken-down centre of the Russian 

Empire's District after the November Insurrection 1830 defeat. I 

will also try to interprétate the character of the relations "objcct-rccognaizcr" 

against city space in the 1830s, which have been analysed rarely 

in the past. I am also interesting in "intimate polis" scenery contained 

in autobiographical Vilnius stories and novels. My interpretation reflects various 

Vilnius impressions and experiences of the Kraszewski (writer, Lithuanian his-

lnesa Szulska. WILENSKIE IMPRESJE JÓZEFA1GNACEG0 KRASZEWSKIEGO 

torian, painter-layman). All of my researches will be supported by contemporary 

culture-anthropological city reflection. 

Key words: autoblographism, antiurbanism, history of the Grand Duchy of 

Lithuania, object-recognaizer, city rhetoric, topophilia, thoposes (Babylon, Inferno, 

Nekropolis). 

Józcf Ignacy Kraszewski, spędzając w Wilnie kilka lat swej mlodošci, 

spoglądal na miasto oczyma beztroskiego studentą uniwersytetu, 

vvięžnia politycznego, debiutantą na literackim Parnasie, historyka 

Litwy i Wilna 1 

, malarza-amatora 2 

, z dalszego planu jako czlowiek-instytucja 

i redaktor Athenaeum. Relacje o grodzie nad Wilia ujawnialy 

sic pod rožnymi postaciami: analitycznych studiów historycznych 

(Wüno odpoczatków jego do roku 1750), subiektywnych relacji osobistych 

- pamietników i wspomnieñ, a tež tía miejskiego wplecionego 

w tkankę fabularną wielu utworów literackich, z których najbardziej 

bcdą mnie intcresowaly te, w których w sposób reprezentatywny bądž 

szczególny pojawia się krajobraz miejski Wilna i portrety jego mieszkañców. 

Moim zdaniem, wyjácie poza dotychczas stosowana, autobiograficzną 

jedynie perspektywc interpretacji podejmowanego zagadnienia 3 

i zastosowanie wobec niego strategu interpretacyjnych, stosowanych do 

opisu mitologu miasta w literaturze (m.in. w ujęciu Wladimira Toporowa 

4 

) oraz metodologii wspólczesnych polskich prac naukowych, rozpatrujących 

problematykę urbanistyczną w perspektywie historycznej poetyki 

kulturowej, otwiera nowe mozliwosci badawcze 5 

. Cel nadrzędny proponowancgo 

przczc mnie oglądu stanowi wicc kompleksowa rekonstrukcja 

zjawiska micjskoáci Wilna jako fenomenu kulturowcgo, na który sklada 

sic kilka komplcmentarnych wobec sicbic narracji (historyczna, wspólczcsna 

i autobiograficzna), co zmusza do przyjrzcnia się každcj z osobna. 

Spojrzenie historyka na miasto 

W przypadku Kraszcwskicgo wystcpujc pcwna szczcgólna forma „topofilii" 

6 

, ktorą možna nazwac diachroniczną, objawiajaca się w szczcgólnym 

zamilovvaniu historyka do przcszlošci Wilna. W Powiesci be: tytulu 

miasto jawi się jako szacowna nckropolia zbiorowych i pojcdynczych losów 

osobistošci znanych z kart historii, monumcntalny pomnik dorobku 

pokolcú: 

I'olccieli drapač się na Góre Zamkowa, do stcrczacych zwalisk Gónicgo Zamku, 

do katcdry, na grób nieznany Witolda, na Bckicszówkc, ponad Wilia do 

47

VILNIUS KULTŪROS IR ISTORIJOS IŠŠŪKIUOSE 

48 

gruzöw paiacu Barbary, do Ostrej Bramy - obiegali košcioly, zachwycali się 

uroczymi widokami tego grodu, ktörego každa piędž ziemi przesiąkla tysią.cem 

pamiątek. Glowa się palik poecie na samą myšl, že depcze pobojowisko, 

przez ktöre przeszly tyle wieköw, bohateröw, ludöw, zapalu i poswiecen. 

Miejscem restytucji zapomnianych bohaterow, jak tež aksjotyki przestrzeni, 

rozumianej zarowno symbolicznie, kulturowo, jak i konkretnic, 

fizycznie, staną się powiesci historyczno-obyczajowc zwiazane z dzicjami 

wladcow tu panujących - Jagielly jcszcze jako księcia Litwy (Semko), 

krolow: Kazimierza Jagielloriczyka Ųaszka Orfanem zwanego zywota i 

spraw pamiętnik) i Zygmunta Augusta (Stanczykowa kronika, Zygmuntowskie 

czasy, Dwie krolowe, lnfantkd). Dochodzą do tego powiesci, 

osnute wokol konfliktow na tie religijnym (Košciol Swieto-Michalski w 

Wilnie) i zatargow magnackich (konflikt majatkowy i prestizowy między 

rodami Chodkiewiczow iRadziwillow w latach 1559-1560 (Ostatnia 

z ksiąžąt shickich), gdzie zacięcie historyka zawazylo negatywnie na 

artyzmie calošci, powstal bowiem przytlaczający szczegolami topogram* 

obraz miasta. Do historycznych miniatur naležy Požar zamku wilenskiego 

- zbeletryzowany opis požaru zamku wielkoksiąžęccgo 1 lipca 1610. 

W wymienionych wyzcj utworach, zmicnny w czasie krajobraz miejski 

najczęšciej prezentowany jest za posrednictwem chwytu przybysza z 

zewnatrz: posla Semki (Semko), dworzanina Stasia (Zygmuntowskie czasy), 

krolewskiego blazna Stariczyka {Stanczykowa kronika), co daje možliwosc 

ujęcia panoramicznego, ze szczcgolnym uwzglednicniem tego, co 

na Litwie jest odmicnne w pieczolowicie przechowywanych rcliktach 

poganstwa czy obyczajowosci. Zmiany charaktcru miasta, usytuowancgo 

na styku przcnikania się wplywow kulturalnych i swiatopogladowych 

Wschodu i Zachodu, zawarl Kraszcwski w powiesci Semko, gdzic sugestywnic 

ująl dogasanie dawncj wiary w obrazic poganskiej swiatyni 

w dolinic Swictoroga i wkroczenic chrzescijanstwa w rožnych obrządkach. 

Kolcjnym litcrackim przybližcnicm Wilna są czasy panowania Kazimierza 

Jagiellonczyka, w ktorych rozgrywa się historia domnicmancgo, 

nicšlubncgo syna krola, wychowywancgo w micszczanskicj rodzinic Gajdysow, 

co pozwala w došč oszczędny sposob ukazač okolicę zamku nad 

Wilia i dworu Nawojowcj na Snipiszkach Ųaszka Orfanem zwanego zywota 

i spraw pamiętnik). Znacznic obszcrnicjszego opisu doczekalo się Wilno 

w utworach zwiazanych z panowanicm Zygmunta Augusta, gdzic krol 

wspominany jest jako wiclki budowniczy miasta (tym samym pisarz wy-

Incsa Szulska. WILENSKIE 1MPRESJE JÓZEFA10NACEGO KRASZEWSKIEGO 

szedl poza krąg tradycyjnej tematyki - miloáci do Barbary Radzivvillówny 

(Zygmuntowskie czasy)). Wprowadzenie Semki do palacu Sapiežynskiego 

staje sic pretekstem do przedstawienia rozbudowanej charakterystyki 

szlachty litcwskiej, pod wieloma wzgledami odmiennej od polskiej. Kilka 

wydarzeñ, którc wstrzasnefy žyciem miasta w czasach panowania Zygmunta 

Augusta (spisek kniazia Michala Gliñskiego, historia uwiezienia w 

Wilnie chana Tatarów zawotzañskich Szacha Achmeta i smierč króla) zawarl 

Kraszewski w Stañczykowej kronice, dodatkowo ubarwionej historia 

romansu królewskiego blazna z mieszczanką Kasią, choč tu nader skromnie 

wyglada charakterystyka samego miasta (wspomniane są klasztory 

bernardyñski i franciszkañski, cerkiew Przeczystej, znachorki zbierające 

ziola pod Werkami i na Antokolu). 

Slaba pod wzgledem literackim mlodzieñcza powieáé miejska Košciól 

Swieto-Michalski w Wilnie, opowiada o konflikcie religijnym zwolcnników 

rcformacji z katolikami w paždzicrniku 1639 roku, z wpleciona 

weñ historia tragedii rodzinnej kalwina kupca Desausa. Obrazy zamieszek 

ulicznych i demolowania kalwiñskiego zboru przez fanatyczny thim, sąsiadują 

z makabrycznymi, rodem z Hoffmanna, opisami podziemi košciola 

bernardynów, profanowanymi przez rabusiów. Kilka obrazów historycznego 

Wilna znajdzicmy takže w powiesci Ostatnie chwile księcia 

wojewody - w wileñskiej partii utworu pojawia się žebrząca pod Ostrą 

Brama Wojzbunówna, bohaterowie odbywaja spacer po Starym Miešcie 

od zamku ksiąžęcego do Kaplicy Ostrobramskiej, odwiedzaja Zarzeczc 

i kamienice na Lotoczku; Wilno jest tu miastem naznaczonym wielowiekowa 

obccnošcią rodu Radziwillów. 

W przypadku nestora polskiej powiesci rzadko pamicta sic, že na potrzcby 

Iitcratury spozytkowaf takže Icgcndy micjskie 8 

. Lokalny folklor, 

budzący nickicdy zastrzcžcnia Kraszcwskiego co do swcj autentycznosci, 

okazal sic wdziccznym matcrialcm literackim - powstaly opowiadania 

Majster i czeladnik (o budowic koáciola áw. Anny), Disce (o dowódcy 

picchoty wcgicrskicj Kasprzc Bckicszu, pochowanym na Bckicszówcc) 

i obrazck Raj i piekh, strcszczający podanic o dwóch kamienicach przy 

ulicy Nicmicckicj. 

Tak wicc utwory historycznc z Wilncm w tic ujawniaja zaskakująco 

zwiczly, rzcc možna skrajnic minimalistyczny, obraz miasta dawncgo, 

nad którcgo minionym pickncm tak ubolcwal Kraszcwski-miloánik starožytnošci, 

odnotowujac wc wspomnicniach ražący rozdzwick micdzy 

dawnaswietnosciaa wspólczcsnym obrazcm miasta: 

49


50 

Niegdyá mialo Wilno fizjonomic swoja wlasna, oryginalną, charakterystyczną, 

odrębną, której dziá bardzo bysmy w nim dostrzec radzi; což, gdy teraz, 

jak wieksza częsc miast i miasteczek, którym szczególne položenie geograficzne, 

udzielne stosunki handlowe, naplyw cudzoziemców nie nadają fizjonomii 

wlaáciwej, podobne one do wielu a wiclu innych, i niczym się szczcgólnym 

nie odznacza. 9 

Niemniej, co warto podkreslič, pisarz, narzekający na przemijanie 

swietnoáci miasta, dostrzegal fakt, že Wilno z powodzeniem oparlo się tež 

tej negatywnej presji przeszlošci, która nádala Krakowowi starus „wiecznego 

narodowego muzeum starozytnošci", malo podatnego na postęp 10 

. 

Doswiadczenie wspólczesnego miasta 

Podrožny z prowincji, przybywajacy do bram Wilna w wicku XIX, 

uderzony byl widokicm miasta, jako przeciwieñstwa wsi i jako sicdliska 

zla. Brak szczególowej charakterystyki przestrzeni micjskicj sprawia, že 

w efekcie otrzymujemy obraz uniwersalny i nader generalizujacy znaczenie 

tego miejsca jako wymagajacej szkol žycia, niszczącej idealizm 

mlodošci: 

I kiedy vvježdžal do Wilna Gustaw, jak mu się dziwne wydalo miasto po 

wdziecznej wsi, tak poetycznej, tak spokojnej, tak naturalnej! Mimo woli 

przypomnial sobie slowa angielskiego poety: 

Bóg stworzyl wieá, czlowiek zbudowal miasto! 

Ten tlum ludzi zbližonych do siebie, a obcych sobie bardzicj niž gdziekolwiek 

indziej [...] tlum ludzi obojctny, samolubny, gluchy na wszystko, prócz swojcj 

korzyšci - wydal się Gustawowi zupclnic innym swiatcm; w tych wiclkich 

murach, zimnych, pustych, widzial groby, a miasto w jcgo oczach bylo cmcntarzcm 

žyjących. 

W kosciolach nawct inny byl Bóg, nie ten, co na wsi [...]. 

I smutne bylo miasto día poety, bo zawszc miasto jest stolicą i sicdliskicm 

handlu na wszystko: gasna. w nim wszystkic uczucia, a cgoizm królujc, 

wszystko się przcdajc: rozum, wdzicki, rozkosz, szacunck, zdrowic, wszystko 

- zacząvvszy od funta tabaki, a skoñczywszy na modlach pogrzcbovvych za 

duszc." 

Postawe poety Elžbieta Rybicka uznaje za modclowy przyklad taktyki 

pisarza-moralisty - metody nadawania antyurbanizmowi mityeznego 

charaktcru 12 

, trafnic wskazujac na jcszczc oswicccniowy rodowód 

opozycyjncgo modclu wics-miasto. Wilno, widzianc z tej pcrspektywy 

jako wspólczcsny Babilon, paradoksalnic poglcbia uezucie wyobcowania

Inesa Szulska. WILENSKIE IMPRESJE JÖZEFAIGNACEGO KRASZEWSK.IEGO 

w miejskim tlumie, stąd Gustaw (imię wywohijace jednoznaczne konotacje 

z Mickiewiczem i wileriskim romantyzmem), demonstracyjnie sytuuje 

się poza kompleksem poety uwiklanego w sprawy polityczno-narodowe. 

W relacji podmiotu poznającego, obok obiegowych zastrzežen wobec 

miasta jako takiego, zastanawia jeszcze je na wymowna uwaga: mamy 

miejski ttum zamknięty w mury - groby, miasto - to „cmentarz žyjących". 

Podobnie w Powiesci bez tytuhi - Wilno „pobojowisko historii", a 

w Sfinksie miasto nieuchronnie podlega zgubnej, zacierającej šlady dziejöw 

presji czasu: 

A vvielež to juž wieköw przeplynęlo po nim! Každy z nich z rozgą w ręku, 

mieczem w dfoni i rydlem na nowych mogil odkrycie. Jeden grzebal ludzi, 

drugi gmachy, trzeci wspomnienia starožytnošci. I nie každy z nich postawil 

na mogile znak, že pod nią zawarl się grob; wiele zaklęslo w ziemię szkieletöw, 

i ani šladu gdzie legly. Matka ziemia przerabia te szczęty na nowe žycie, 

a po wierzchu się zieleni, gdy w šrodku tajny 6w proces niešmiertelnošci zakryty 

oczom naszym, nieustannie się odbywa. 13 

Powroty do Wilna, jak ten po dwudziestu latach w polowie XIX wieku 

bohateröw Metamorfoz, są traumatycznym doswiadczeniem martwoty 

miasta, odstraszającego zamknictymi domostwami i brakiem dzwonöw. 

Takie opinie, cisnące się na usta rožnym obserwatorom, czynią zen paradoksalną 

Nekropolis ludzi, przeszlošci i teražniejszošci - przypomnę, 

iž w europejskiej wyobrazni spoleczno-antropologicznej, miasto uzyskuje 

miano nckropolii juž na przelomic XVII i XVIII vvieku 14 

. Fascynacja 

historyka tylko po częšci tlumaczy obsesyjną nawrotowosc myšlcnia o 

grobic, vvszakže movva o kolebce romantyzmu, rodowej siedzibie Jagiellonöw, 

nicgdyš dumnej stolicy panstwa, rozciągająccgo się od Baltyku 

po Morze Czarne. Zastanawia uderzająca tožsamošč języka „wilenskiego 

tekstu" o miešeic z lat trzydzicstych XIX wicku (Sfinks) i tekstu „litewskiego" 

- idei przcwodnicj trylogii Anafielas - rozkopywania groböw i 

poszukiwania žycia w prochach: 

Dlaczcgo duchcm po rodzinncj ziemi 

Blądzę ja zawszc, rozkopując groby, 

1 szukam žycia zgaslcgo pod niemi, 

Žycia wsröd prochöw, šmicrei, wsröd žaloby?" 

51


52 

Kolejnym ogniwem scalającym wymienione teksty, jakže odmienne 

w svvej tematyce, jest przekonanie o možlivvosci wskrzeszeniu i ocalenia 

historii poprzez teražniejszošč: 

Spojrzyj po dachach, po wiezach, po budach slomą pokrytych, a myšl ci 

przyjdzie tęskna: ile tu przeszlo pokoleñ ludzkich? ile zabytych wypadków, 

ile zapomnianych cnót i daremnych hcroizmów? Kto wskrzesi starožytnošč? 

Kto? teražniejszošč može. Siostry to rodzone: jedna krew, jedno žycie, jedne 

obu twarze, bledsza tylko tamta, krašniejsza druga. Na grobie pierwszej ona 

wyrasta, na jedną forme ksztaituje się zywot nieustanny, bo šmicrc w materii, 

jest zywota nasieniem. 16 

Sprawa więc niecierpiącą zwloki wydaje się byó ocalenie przez historyka/pisarza/poetę 

w skali mikro - miasta, w skali makro — kraju od 

amnezji szczególnej: utraty tožsamošci historycznej, podtrzymanie i scalenie 

porządku dawnego z obecnym, bowiem przenvanie tej naturalnej 

lącznosci byloby šmiercią najbardziej dotkliwa 17 

. Diachroniczne ukierunkowanie 

perspektywy ujęcia tylko z pozoru kamufluje gorzką refleksję 

0 mieácie doby obecnej, wielorako zagrožonym utratą resztek rangi tego 

micjsca (swiadomic zacierancj i rugowancj przez zaborców) día vviclokulturowej 

lokalnej spolecznosci. 

Przechadzki po IVilnie i jego okolicach - taki tytul widnieje na 

pierwszym dziewictnastowiecznym przewodniku po mieácie autorstwa 

Adama Honorcgo Kirkorą 18 

. Częste przechadzki po mieácie, którym 

chctnic oddawal się niegdyš Kraszcwski w czasach studenckich, pozostawily 

swój alad w literaturze; spaccr, wcdrowanic, a nickicdy bląkanie 

się w przestrzcni miasta dominują w zachowaniach bohatcrów wileñskich 

utworów pisarza 19 

. Przcmierzają oni ulicc, place, odwiedzają 

znane košcioly i micjsca rozrywkowe na Starym Mieácie, spaccrują 

po bulwarach ciągnących się na Antokol, ku slynncj restauracji Tivoli 

1 Sapiczyñskicmu ogrodowi, chodzą marzyc nad Wilie, nicmnicj często z 

konkrctncj przestrzcni micjskicj pozostajajcdynic naz\vy zwiazanc z topografía 

miasta 20 

. Na przyklad wnetrzc antokolskicgo kosciofa sw. áw. Piotra 

i Pawla, pcrly wilcñskicgo baroku, to tylko fantazyjna gra cieni: „Wnętrzc 

koáciola, oblanc zmrokicm wicczornym, dzivvacznic się wydawalo się 

w pokrzyzowanych cicniach i áwiatlach mdlych od kilku lamp i áwicc, 

i od kilku okicn" 21 

. Rozpisana na wielc povvieáci wcdrówka, pomimo žc 

odbywa się w przestrzcni oswojoncj, tvvorzy wrazenic bycia nicustannym 

przybyszcm, nigdzie do koñea niczadomowionym, obeym (wickszoáó bo-

Inesa Szulska. WILENSKIE IMPRESJE JČZEFAIGNACEGO KRASZEWSKIEGO 

haterow utworow wspolczesnych to tymczasowo mieszkający w Wilnie 

studenci bądž podrožni, zatrzymųjący się tu na krotko, jak doktor Fantazus, 

upostaciowienie Žyda wiecznego tulacza 22 

). Dominacja otwartej 

przestrzeni publicznej (slynnych traktierow), odartej ze szczegolow architektonicznych 

czy emocjonalnych zwiazkow z danym miejscem sprawia, 

žc Wilno utrwalonc w literaturze przez autora Ady da się ocenič jako swego 

rodzaju makietę, mapę, projekt miasta jako takiego. 

Wsrod licznych utworow literackich z Wilnem w tie jest jeden, niekoniecznie 

wymieniany jako pierwszy z tych „wileriskich", a ktory, moim 

zdaniem, streszcza w kilku sugestywnych obrazach autorskie doswiadczenie 

miasta jako przestrzeni urbanistycznej i Wilna, realnej przestrzeni 

owczesnie najwiekszego litewskiego miasta. Wdziecznym laboratorium 

myšli i doswiadczania miasta jest powiesc Sfinks, gdzie Wilno shižy za 

model mysTowy miasta uniwersalnego, miasta chaosu, labiryntu, gdzie 

poszczegolne etapy rozwoju przynosily zarowno rozwoj jak i zagladę, 

gdzie šmierč nieustannie sąsiaduje z žycicm, a organizacja miasta upodabnia 

się do procesow zachodzących w zywym organizmie. Wshjchajmy 

się zatem w rozmowe Jana Rugpiutisa z Jonaszem Palmerem, Litwina i 

Žyda, z oddali spoglądających na miasto: 

W dole, micdzy gorami, šcisnęlo się i siadlo nad rzekami dwiema, u stop 

wzgorz gliniastych, stare grodzisko litewskie. Czemu tak nisko? dlaczego tak 

šcišnięte? Czemu wiczyce kosciolow jak lodygi olbrzymich trawisk strzelają 

w gorę, niby chcąc się bližcj sloncu i niebiosom przypatrzeč? 

Czemu ciasnc uliczki wiją się opasanc wysokimi kamienicami, poprzerywane 

wystajacymi domostwami, nicwyprostowanc, nicrowne? Czemu 

do kola rynku taki tlum domow, gdy takic pustki na przedmicšciach? 

a wiatr nicopodal piaskami miata na rozlogu? 

Czemu? czemu? Miasta rosną jak grzyby, ani dojdzicsz, czemu ktory z nich 

ma krągly lub spiczasty, szary lub czcrwony kapclusz. Snadž tcmu grzybowi 

wypadalo tu i tak a nic inaczcj urosnac, zaslonionymi gorami, odwilzoncmu 

\vodą. I do kola ogniska, zamczyska, u rynku, skupily się budy, domy, gmachy, 

kramy, košcioly z sięgającymi ponad g6ry lodygami rozkwitlymi w krzyže, 

powstal gr6d i stoi. 23 

Sposob patrzcnia na Wilno jest uzalcžniony od wrazliwošci 

occniająccgo, nicprzypadkowo wicc rozmowa malarzy na micjskim 

wzgorzu (nota bene tam wlasnic sam pisarz chadzal na malarskic 

plencry) brzmi niczym wyznanic impresjonisty, pragnąccgo 

53


54 

w slowie utrwalic chwile feerii barw zachodu sloñca nad grodem nad Wilią: 

Oto jesienne slotíce zachodzi jaskrawe za góry, podnoszą się z kominów 

dymy szarc; wierzcholki wiezyc na sinym niebie malująsię, blyszczącc jakby 

nieziemskim áwiatlem, šciany podniostych domostw blyszczą šnicžną bialoáciaj 

dalej we mrokach nižsze chaty, zapadlejsze dachy pokomych lepianek, 

tylko gdzieniegdzie od szyby odbity iskrzy się blask zachodu. Góry sinieją w 

dali, a obloki ubrane jak dziewczeta na niedzielę, pokladly na się wszystkie 

barwy teczowe. 

O! Pan Bóg tylko tak malowac umie, jak czasem ukazuje się niebo, myšleli 

malarze, czlowiek nigdy! Wszystkie tam barwy idealne zlane, idealnego natęženia 

i sily, harmonijnie poženione, zdają. się tymi odblyski jakąš wielka, nie 

wyraznie nam się czytaó dającą myšl odbijaó. 24 

W Sfinksie odnajdziemy jeszcze jedno tajemniczc miasteczko, otoczonej 

górami - czyžby znowu Wilno, día odmiany jego wizerunck jako 

malej prowincjonalnej miesciny? 

Lat temu kilka przeježdžalem przcz male w naszej starcj, poczciwej Litwic 

miasteczko (nazwisko pozwólcic mi zataié, jak ja wam pozwalam je zgadywaé), 

- miasteczko, u którego przedmicscia, w pewnym od wrzawy mieszczañskiej 

i rynkowej oddalcniu, wznosza się biale i czcrwone mury kapucyñskiego 

klasztoru i kosciola. 

Miešcina ta zewszad wzgórzystym i pięknym otoczona krajem, któren 

zamyka prawie dookola widok sinych, cicninych lasów sosnowych i jodlowych, 

wznosi się na dolinie opasancj gajami dotad niewytrzebionymi, 

brzóz podszytych jalowccm. [podkr. -1. Szulska] 15 

W omawiancj powiesci, obok opisów stricte malarskich, znajdzicmy 

zapis akustyczncj kakofonii miasta, która jcdnostcc trudno oswoié i pojac. 

Metafora „wrzaeego kotla" oraz aluzja do Boga i jego wybrañców skladająsic 

na infcrnalnawizje tego micjsca: 

Dzwony odzywaja. się róznymi glosy jakby sobic odpowiadaly, pytaly się i 

dražnily. Jcdnc dobranymi dzwicki zgodnic sobic wtóruja, dnigic sie sprzeciwia, 

a starzee Smolcñski z wysokicj wiczy powaznie, powolnie, žalobnic, 

zdaje się gromič cienko wyšpicwującąmlodzicž. [...] 

Tcraz z miasta jak z wrzaeego kotla na wielkim ognisku, slychač szum gotująccgo 

sie ludu. Nie rozpoznasz w nim pojedynezego glosu! Wszystko zlane, 

nicwyraznc, pomicszanc, a tysiaca ludzi szmcr, jęki, smiechy, rozmowy plyną 

w gorę jcdnym gloscm. 26

Inesa Szulska. WILEÑSKIE IMPRESJE JÓZEFA1GNACEG0 KRASZEWSKIEGO 

Przestrzeñ prywatna w mieácie daje mozliwoác szczególnych relacyjno-przestrzennych 

doáwiadczeñ zadomowienia. Nowy dom malarza Szyrki 

za Ostrą Bramą staje się pretekstem do konstatacji psychicznego przežycia 

przestrzcni, która niczintcrioryzowana, nieoswojona przez rzcczy 

znane, przypomina przcžycia proustowskiego bohatera w „Grand Hotel" 

w Balbec: 

W naturze, utworze Boga, pustynia jest zachwycajaca i rozkosznąj w dziele 

ludzkim dziewiczosc ta przez brak wspomnieñ staje się nagoscią zimną 

i smutną. Dzielo czlowieka potrzebuje može postarzeé, aby wypieknieé i z 

otaczającym się áwiatem zlaé w jednosc. Ogromne izby okrutnie biale, nagie, 

wilgotne, przeražary svvą niczym niesplamioną nowoscia, niezamieszkaniem. 

27 

Jak się wydaje, wlasnie w Sfinksie w pelni dochodzi do totalnosci doswiadczenia 

fenomenu przestrzeni miasta, rozumianego, za Yi-Fu Tuanem, 

jako przežycie wieloaspektowe, wszystkimi zmyslami oraz aktywna 

i refleksyjną myšlą 28 

. 

Józef Bachórz w artykule „Miasto z perspektywy Kraszewskiego" 

podkrcála ambiwalentny stosunck pisarza do miasta, oscylująccgo między 

niechęcią a zachwytem 29 

. Do przedstawionych tu przez mnie czastkowych 

zblizeñ chimerycznych portretów Wilna - Nekropolis, Babilonu, chaotycznego 

labiryntu, dodaé wypada te calkiem odmienne vv tonie. To samo 

miasto jest miniatura prowincjonalizmu, obszarem malych spraw i waskich 

horyzontów mentalnych, doáé vvdziccznym prototypcm Wielkiego 

swiata malego miasteczka: 

Ale jak chcąc przypatruj się miastu, gdy go z innymi porównasz, nie znajdzicsz 

w nim najmnicjszcgo podobicñstwa do najmnicjszej stolicy, chociaž 

nią bylo kicdyá. Dosc" ludnc (1830-1835) w stosunku do swcj obszemosci, 

jcdnak jakby bylo pustym, bawi się z najvviększym smakicm plotkami, szpicgujc 

i obgadujc jak mala micšcina; wstajc doáé rano, ¿pi w nocy po parafiaiísku, 

nie zna się wcalc na modach (dowodcm tcgo, žc nikt strojów w Wilnic 

nie sprawia, oprócz tych, co się na nich nie znają) i w prostocic ducha rozumic, 

¿c jest malym Paryžcm.' 0 

Co ciekawc, z jcdncj strony pisarz nie ukryvva aspiracji wiclkomicjskich 

miasta i jcgo sily przyciągajaccj szlachtę z okolicznych dworóvv 

(która wnosila tradycyjnc zasady moralnošci), z drugicj zdajc się zjawisko 

to ignorowac, postrzcgając miasto jako sicdlisko zla. 

55


56 

Wažną rolę w doskonaleniu warsztatu opisu miasta vve vvczesnym 

okresie tworczošci Kraszewskiego, Bachorz przypisuje došvviadczeniu, 

zdobytemu podczas prac nad popularnymi „fizjologiami", na poly dokumentarnymi 

obrazkami prozą (te wileriskie zostaly zebrane w osobny 

cykl Obrazy z žycia i podrožy^). Kronikarz codziennošci, niedocenianej 

i pomijanej, uwiecznial wyrožniające się malovvniczošcią typy: przekupkę 

z kramikiem dewocjonaliow przy Ostrej Bramie (Žycie sieroty, Cale 

žyde biednd), wlašcicieli zajazdow czy žebrakovv, ktorych parateatralne 

zachovvania zawarl pisarz w kreacji Marty Žmudzinki (Powiešč bez tytulu). 

Niejednokrotnie Wilno z lat trzydziestych XIX vvieku przygnębialo 

observvatora obrazami zaniedbania, brzydoty i ubostvva, szczegolnie zatnvažający 

widok przedstavviala dzielnica žydovvska. Pisarz do svvoich 

powiešci odwažnie wprowadzal Izraclit6w, zarovvno w roli bohaterovv 

piervvszoplanovvych (Poetą i šwiat, Powiešč bez tytuht), jak i tla (Žydow 

sprzedawcow ksiąžck przy Uniwersytccic, przekupek na Lotoczku). 

Szczeg61owy opis kamienicy Bialostockiego i jej mieszkancovv przy ulicy 

Niemieckiej stanovvi vvymovvną ilustrację rožnych postaw wobec otaczającej 

rzeczyvvistošci trzech pokoleh žydovvskiej rodziny: od ortodoksyjnych 

dziadkow, poprzez dzieci godzących się na częšciovvą asymilację, 

až po wnuczkę Sarę, rezygnującej z wlasnej tožsamošci. Stosunkowo 

wczesne (Poetą i šwiat zostal wydany w 1839 roku) zasygnalizovvanie 

problemow vvspolistnienia odmicnnych mcntalnie, religijnie i obyczajovvo 

narodowošci we wspolncj przcstrzcni, asymilacji i jcj skutkov/, sytuujc 

Kraszcwskicgo w gronic pisarzy, nowatorsko intcrprctujących zjawisko 

kocgzystcncji narodowošciowcj 32 

. 

Przybližanic codziennošci žycia miasta przcz zwięzlc ujęcia, wyrastającc 

z malych form narracyjnych, powtarzalnošč bohaterovv i typovv 

trafiających w obszar zaintcrcsovvania observvatora, w cfckcic przynosi 

obraz došč jcdnostajny i fragmcntaryczny, ignonijący pcvvnc vvažne jego 

obszary, jak praca w miešeic czy žycie publiczno-administracyjnc. Nicskryvvanc 

rozczarovvanic vvobcc vvspolczcsncgo obrazu Wilna jest slusznic 

traktovvanc przcz badaczy jako konsckvvcncja niezgody pisarza na spo- 

Icczno-kulturalnc marginalizovvanic miasta przcz Rosjan, z rzadka jedynie 

przcblyskująccj vv movvic czopovvcj 33 

.

Inesa Szulska. WILENSKIE IMPRESJE JOZEFĄ IGNACEGO KRASZEWSKIEGO 

Šladami wlasnej biografii 

Do analizy osobistych związkow pisarza z grodcm nad Wilią 

przydatna jest kategoria „topofilii", w znaczeniu zaproponovvanym 

przez Jakuba A. Malika, jako „szczegolnego umilovvania topograficznego 

odniesienia, kojarzącego sic z rzeczami wažnymi, istotnymi 

i niepovvtarzalnymi, z momentami žyciovvych cezur, przelomovv w biografii 

duchovvej, dojrzewanie švviadomošci" 3 

' 1 

. Niclubiane miasto bcdzie 

zavvsze kojarzone z czasem vvlasnej miodošci, do ktorej się powraca po 

latach w nostalgicznym vvspomnieniu, ale takže došvviadczeii traumatycznych 

(miiosnych rozczarovvan czy aresztu). 

Większošč utworow vvilenskich pisarza okrešlič možna vvspolnym 

tytulem „vvspomnienia akademickiego", bowiem dzieje ich prawdziwych 

bądž fikcyjnych bohaterovv i vvątki fabularne, mają bezpošredni z\viązek z 

kilkuletnim okrcsem pobytu Kraszewskiego-studenta Alma Mater Vilnensis. 

Ze vvzględu na specyfikę narracji i nasycenie clementami vvspomnieniovvymi 

proponųję podzielič jc na dvvie grupy. 

Do pierwszcj nalcžalyby tc utvvory, gdzie piervvszoosobovva narracja, 

status narratora i sposob prczcntacji rzcczywistošci niezbicic 

vvskazują na ich autobiograficzny charaktcr: Adam, Historia prawdziwa 

o Janie Dubeltowym, Abracadabra, Trzej krolowie. Wiarygodnošci 

opisywanym wydarzcniom dodają komentarze nawiązujące do faktow 

z vvlasnego žycia (jak ten „w domu Orlovvskiej, na vvysokošeiach, \v ktorych 

mi tak bylo dobrze"), natomiast fikcyjnc vvątki są provvadzone rownolcgle 

(jak ma to micjsce w opovviadaniu Adam - historii nieszezęšiivvej 

milošei przybylcgo do Wilna studentą). Podobnic lokalny zvvyczaj odvvicdzania 

vv Wielkim Tygodniu košeiola bonifratrovv staje sic pretekstem 

do opisania historii choroby szlachcica Jana, cicrpiąccgo na rozdvvojenie 

jažni (Historia prawdziwa o Janie Dubelto\\ym), a vvspomnicnia tradycji 

akademickiej szopki iniejują prezentaeję fantastyczncgo pocmatu Trzej 

krolowie. 

Drugą grupę, znacznic obszcrnicjszą i bardzicj zrožnicovvaną pod 

vvzględcm przctvvorzonych \vydarzcn z wilciiskicgo okresu žycia pisarza, 

stanovvilyby ut\vory, gdzic postacic fikcyjnc są projekeją wybranych 

clcmcntovv vvlasnej biografu (Poetą i šwiat, Powiešč bez tytidu, 

Metamorfozy, Dwa bogi, dwie drogi, Bez serca) lub takic, gdzic vvraženia 

z czasovv studenckich są jedynie clcmcntcm tla. Wątki autobiografiezne 

związane z miastem nad Wilią zostaly tu potrakto\vanc jako 

dogodny punkt \vyjšcia, obszar potencjalnych možlivvošci, a tež nie- 

57


58 

watpliwych manipulacji, koniecznych do wyzyskania realnych faktöw 

na potrzeby literatury. 

W proponowancj klasyfikacji status pošredni przyslugiwalby Pamiątnikom 

nieznajomego, gdzie do charakterystyki swiata fikcyjnych bohateröw 

zostalo w calošci wykorzystane „wspomnienic akademickie" Adam. 

Niektörc utwory Kraszewskiego o podložu autobiograficznym mają 

podobną kompozycjc fabularną - pisarz kilkakrotnie, w opowiadaniach i 

povviešciach, wykorzystal schemat opisu studiöw w akademickim miešcie 

i spotkania davvnych žakovv po latach (Historia prawdziwa o Janie Dubeltowym, 

Abracadabra, Metamorfozy, Dwa bogi, dwie drogi). Tak więc rozwöj 

fabul osadzonych w tym miešcie odbywa się nie tylko poprzez opis 

wyrazistosci miejsca, budowanego przez kontrast w obszarze przestrzeni, 

ale zestawienie czasu (dawnej švvietnošci wilcnskiego uniwersytetujeszcze 

za czasöw Mickiewicza, następnie z lat trzydziestych XIX wieku i dalėj z 

polowy stulecia). W rozpisanym na wiele odslon obrazic akadcmickiego 

Wilna (Poetą i swiat, Powiesc bez tytuht, Metamorfozy) barvvnie utrvvalona 

zostala panorama idealistycznie postrzeganej mlodošci spędzonej 

w murach uniwersytetu. Zamicšcil Kraszewski wspomnienia o konfliktach 

ideowych, jakie powstawaly w umyslach studentöw na tie rožnic 

między wyniesionym z domu tradycyjnym swiatopogladem a racjonalistycznym, 

laickimi wplywami studiöw uniwersyteckich. Bohatcrowie 

powiesci (Gustaw, Stanislaw Szarski, Tcofil Sorolowski) wybierają 

te same kierunki, co niegdyš mlody Kraszewski, w podobny sposöb 

doswiadczaja pierwszych zawodöw literackich i milosnych, oddają sic 

tu pasji poznawania historii miasta. Czcsto rözni bohatcrowic powiesci 

Kraszewskiego micszkają na tych samyeh ulicach co pisarz (Trockicj, 

Ostrobramskicj, sw. Jana 35 

), odwiedzaja te same zaprzyjažnionc domy. 

Taką odautorską, bardzo subiektywna monografic inteligencji miejskicj 

lat trzydziestych XIX wieku, stanowi Powiesc bez tytidu, gdzie nakrcšlil 

pisarz barwny portret žycia intelcktualncgo uniwersytetu, uwicczniajac 

jego profesoröw, wydawcöw i waznicjszc osobistošei z lokalncgo swiatka 

umyslowo-kulturalncgo. Ponadto odwzorowal wiernic studenckie obyczaje 

i miejsca, chctnie odwicdzanc przcz studentöw (traktiemic i zajazdy), 

dlatcgo tež Powiesc bez tytitlu ma dzisiaj waznc znaezenic dokumentarnc. 

Gwoli šcislošci dostrzcc nalcžy spccyficzny rys autobiografizmu 

wilcriskich dziel pisarza: zastanawiajaca nawrotowosö tych wspomnicii 

w twörezosei Kraszewskiego (utwory z Wilncm w tlc powstaja od lat 

trzydziestych do początku lat osicmdzicsiątych XIX wieku, ostatnic - w

Inesa Szulska. WILENSKIE IMPRESJE JÖZEFA1GNACEG0 KRASZEWSKIEGO 

twierdzy magdeburskiej). Dodač naležy, že „wilenski tekst" Kraszewskiego 

jest znaczący takže w swych przemilczeniach, jak w przypadku Pamietniköw 

nieznajomego (1846), gdzie swoja ukrytą nošnošč semantyczną 

posiada nawet przerwa w narracji, aluzyjnie wskazujaca na powstanie 

listopadowe. 

Twörczy wysilek Kraszewskiego zaowocowal powstaniem swoistego 

narracyjnego palimpsestu Wilna jako miasta o chimerycznym obliczu - 

skarbnicy historii, uosobienia uniwersalnych toposöw miejskošci (Babilonu, 

Nekropolis, Inferna), wreszcie stolicy z rysem prowincjonalizmu. Z 

bogactwa wrazen powstawary często jakže niespojne efekty osobowosciowe 

dla podmiotu poznającego, zmuszające do nieustannej refleksji - kirn 

jestem jako kronikarz przeszlošci i teražniejszošci miasta, jego mieszkaniec, 

artysta. Pisarz, jako prekursor wprowadzenia wilenskiej problematyki 

do polskicj powiesci dziewietnastowiecznej 36 

, w swoich diagnozach 

micjskiej semantyki przestrzcni kulturowej wyprzedzal wspölczesna mu 

epokę, powielajac te doswiadczenia w opisach innych miast (Warszawy, 

Lublina, bezimiennych często prowincjonalnych miasteczek). Wedrujac 

po dzisiejszym Wilnie, natrafimy na ulicę imienia Kraszewskiego - nie 

ulega watpliwosci, že wszystkie wymienione powody znakomicie potwierdzaja 

zasadnošč wystawienia tak symbolicznego pomnika Boleslawicie. 

Przypisy 

Zob. Feliks Kiryk, Jözefa Ignacego Kraszewskiego historia miasta Wilna, in: 

Zblizcnia historycznoliterackie. Prace ofiarowanc Profcsorowi Stanislawowi 

Burkotowi, pod redakeją T. Budrcwicza, M. Busią i A. Gurbicla, Krakow: 

Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogiczncj, 2003; Jerzy Borowczyk, 

„Amalgama" narodöw i dzicjöw. Wilno, Odessa i Neapol w dziennikach podrožy 

i pracach historycznych Kraszewskiego. (Kilka zarysöw)", Europcjskošč 

i rodzimošč. Horyzonty twöivzosci Jozefą Ignacego Kraszewskiego, 

redakeja W. Ratajczak, T. Sobicraj, Poznan: Wydawnictwo Poznaiiskicgo Towarzystwa 

Przyjaciöl Nauk, 2006. 

W Wilnic zacząl Kraszewski rozwijac swoje zdolnošci plastycznc, poznając 

tajniki malarstwa w klasic profesora Jana Rustcma. Do oryginalnych 

prac pisarza nalcžą: projekt litografii Plan miasta Wilna (1840), Zamek dolny 

Wilenski (1841), rysunki: Duska iilica w Wilnic, Na ulicy Wilna - scena 

tvdzajowa (1841); projekty drzcworytöw, dolączonc do dziela Konstantcgo 

Tyszkicwicza Wilija ijej brzegi. W ramach poparcia lokalnych przcdsicwzicč 

kulturalnych Kraszewski pozytywnic zaopiniowal Album wilenskie Jana 

K. Wilczynskicgo, zawicrajaey m.in. widoki stolicy Litwy. Jözeflgnacy Kras-


60 

3 

zewski, „O Album wilenskiem", TygodnikPetersburski, 1849, nr 58, 364-366; 

1850, nr. 52, 335-338; Listy ze wsi X. List do Redakcji Tygodnika Petersburskiego, 

„Athenaeum", 1849, t. 6, 211-228 (wydanie osobne). 

Biograficzne zwiazki pisarza z Wilnem omawiali: Jözef Bachörz, Litwa - ojczyzna 

Kraszewskiego, in: Romantyzm, Janion, fantazmaty. Prace ofiarowane 

profesor Marii Janion na jej siedemdziesięciolecie, pod redakcją D. Siwickiej 

i M. Bienczyka, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badaii Literackich, 1996; 

Jadwiga Kudirko, „J. I. Kraszewski. Fenomen twörczosci", Wilno w ich 

iyciu. Litwa w ich twörczosci. Wilenskimi sladami wybitnych Polaköw, Wilno: 

Wydawnictwo Polskie w Wilnie, 1999; Stanislaw Burkot, „Kraszewski 

w Wilnie", Žycie literackie i literatūra w Wilnie XIX-XX wieku, pod redakcją 

T. Bujnickiego i A. Romanowskiego, Krakow: Collegium Columbinum, 2000; 

Maria Niedzwiecka, „Jözef Ignacy Kraszewski w Wilnie", Wilno i swiat. 

Dzieje srodowiska intelektualnego, pod redakcją E. Feliksiak, M. Lesia, t. II, 

Bialystok: Zaklad Teorii i Antropologu Literatury w Instytucie Filologu Polskiej, 

Uniwersytet w Bialymstoku, 2002. 

4 

Wladimir Toporow, Miasto i mit, wybral, przcložyl i wstcpcm opatrzyl B. Žylko, 

Gdansk: Slowo/Obraz/Terytoria, 2000. 

5 

Zob. Miasto - kultūra - literatūra. Wiek XIX, Materialy sesji naukowej, pod 

redakcją J. Daty, Gdansk: Wydawnictwo Gdanskie, 1993; Pisanie miasta - czytanie 

miasta, pod redakcją A. Zeidler-Janiszcwskiej, Poznan: Wydawnictwo 

Fundacji Humaniora, 1997; Elžbieta Rybicka, Modernizowanie miasta. Zarys 

problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej, Krakow: Universitas, 

2003; Hanna Buczynska-Garewicz, Miejsca, strony okolice. Przyczynekdo 

fenomenologii przestrzeni, Krakow: Universitas, 2006. 

6 

W rozumieniu Hanny Buczynskicj-Garewicz jako „szczegölnego doswiadczenia 

przestrzeni". Buczyriska-Garewicz, 216-217. 

7 

Kraszewski, Powicsc bez tytulu, przygotowal do druku i przypisami opatrzyl 

J. Kajtoch, redaguje Komitct pod przcwodnictwem J. Krzyzanowskicgo, t. I, 

Krakow: Wydawnictwo Literackie, 1973, 67. 

8 

Ostatnio przypomnianc zostaly w zbiorze Legcndy Wilenskicl Vilniaus legendos. 

Spisali litewsey i polscy dzialaczc sztuki i uczeni: Albert Wijuk-Kojalowicz, 

Jözef Ignacy Kraszewski, Vytautas Misevičius, Tcodor Narbutt, Gcnrikas Songinas, 

Macicj Stryjkowski, Juozas Tumas-Vaižgantas, Wladyslaw Zahorski, opr. 

S. Lipskis, Vilnius: Žuvėdra, 1998 (II wydanie - 2003). 

9 

Kraszewski, „Wspomnicnia Wilna (1830-1835)", Pamiqtniki, opracowal W. 

Danck, Wroclaw: Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, 1972, 87. 

10 

Por. charaktcrystykc Krakowa w powicsci Pan major. 

" Kraszewski, Poetą i swiat, 1.1, Krakow: Universitas, 2002, 33-34. 

12 

Rybicka, 55-56. 

13 

Kraszewski, Sfinks, t. IV, Warszawa: S. II. Mcrzbach, 1847, 160. 

14 

Tadeusz Slawek, Akro/nekro/polis: wyobrazenia miejskiej przestrzeni, in: Pisanie 

miasta - czytanie miasta, 26-27, 29-30. 

15 

Kraszewski,- „Witoldowc bojc", Anafielas. Picini z podan Litwy, wyd. 2 przerobionc 

i powickszonc, Wilno: wyd. A. Zawadzkicgo, 1846, 9.

Inesa Szulska. WILENSKIE 1MPRESJE JÔZEFAIGNACEGO KRASZEWSKIEGO 

16 

Kraszewski, Sfinks, t. IV, 160. 

17 

Zob. szerzej Stefan Wrzosek, Klio, siostra Kaliope i Polihymnii. Granice historii 

i literatuty w twôrczosci Jôzefa Ignacego Kraszewskiego i wypowiedziach 

na jej temat, in: Obrazy kultury polskiej w twôrczosci Jôzefa Ignacego Kraszewskiego, 

pod redakcją B. Czwôrnôg-Jadczak, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu 

Marii Curie-Sklodovvskiej, 2004. 

18 

Pierwsze wydanie przcwodnika Przechadzki po Wilnie ijego okolicach przez 

Jana ze Èliwina [Adama Honorego Kirkorą] ukazalo się w Wilnie w 1856, 

drugie, opatrzone dedykacją J. I. Kraszewskiemu - w roku 1859. 

" Do autobiograficznego aspektu postawy wedrowca nawiazala w swoim czasie 

Jôzefa Hennelowa w tytule artykulu „Z J. I. Kraszewskim i Napoleonem Roubą 

na przechadzkach po Wilnie", Wilno i swiat. Dzieje srodowiska intelektualnego, 

t. II. 

20 

Wymienione zostaly: ulice (Bakszta, Dominikanska, Franciszkanska, Niemiecka, 

Trocka, Wielka, Zamkowa, zaulek Sw. Michalski), rejony (Antokol, 

Koriski Targ, Lokieé, Lotoczek, Pohulanka, Snipiszki, Zakret, Zarzecze), restauracje 

(Fiszcra, Tivoli); palace (Oginskich, Sluszkôw), ogrody (Sapiežynski, 

Tyszkiewicza), košcioly (Augustianôw, Bernardynôw, Bonifratrôw, Dominikanôw, 

Franciszkanôw, Kapucynôw, Kaplica Ostrobramska, šw. Jana (biorą tu 

šlub Ludwika z profesorėm Variusem w Sierocych dolach), šw. Piotrą i Pawla 

(ženią sic tu Bazylewicz w Powiesci bez tytalu i bohaterka Adama), sw. Anny, 

sw. Jana, sw. Michala, Katedra, klasztory Bernardynek i Wizytek)), cmentarzc 

Rossa i bernardynski. 

21 

Kraszewski, „Adam (wspomnienie akadcmickie)", Nowele, obrazki ifantazje, 

poprzedzone wstçpem krytycznym P. Chmielowskiego, Warszawa: [b. w.], 

1894,224. 

22 

Wojciech Piotrowski, „Miasto w literaturze „ahasvverycznej", Miasto - kultūra 

- literatūra. [ViekXIX, 40-42. 

23 

Kraszewski, Sfinks, t. IV, 158-160. 

24 

Tamie, 160-161. 

25 

Tamie, 1.1, 6-7. 

26 

Tamie, t. IV, 162-163. 

27 

Tamže, 1.1, 182. 

28 

Yi-Fu Tuan, Przestrzen i miejscc, przeložyla z j. angielskiego A. Morawiiiska, 

wstçpem opatrzyl K. Wojciechowski, Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniezy, 

1987, 30-31. 

^ Jôzef Bachôrz, „Miasto z pcrspcktywy Kraszewskiego", Miasto - kultūra - literatūra. 

lllekXlX, 78. 

30 

Kraszewski, Wspomnienia mina (1830-1835), 97. 

31 

Bachôrz, 70-73. 

32 

Zob. Jcrzy Fiečko, „Kwcstia zydowska wc wspôlczcsnych powiesciach Kraszewskiego. 

„Latamia czanioksiçska", „Powiešd bez tytulu", „Žydu", Ettmpcjskošč 

i mdzimoič. Horyzonty twôrczosci Jôzefa Ignacego Kraszewskiego, 

233-248. 

33 

Por. Borowczyk, 77.


62 

Jakub A. Malik, „Lalka". Historie z róznych swiatów, Lublin: Wydawnictwo 

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2005, 65. 

Studenckie mieszkanie pisarza pojawia si? w Improwizacjach día moich przyjaciól. 

Ksiqzeczce do zapalania fajek, Pamiqtnikach nieznajomego, Dwóch bogach, 

dwóch drogach. W Powiesci bez tytulu, jak wynika z ustaleñ Stanistawa 

Burkota, z adresów Szarskicgo tylko studencka bursa przy ulicy Trockiej ma 

bezposrednie potwierdzenie w liscie do ojea z czerwca 1830 roku. St. Burkot, 

Kraszewski w Wilnie, 17. 

Zob. ustalenia Malgorzaty Stolzman, Nigdy od ciebie miasto..., Dzieje kultury 

wileñskiej lat miedzypowstaniowych (1832-1863), Olsztyn: Pojezierze, 

144-145.

Wilenskie impresje Józefa Ignacego Kraszewskiego Jozef Ignacy ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?