18.02.2014 Views

qarTuli saxelmwifoebrioba, aRmosavluri qristianoba da Zveli qarTuli ...

qarTuli saxelmwifoebrioba, aRmosavluri qristianoba da Zveli qarTuli ...

qarTuli saxelmwifoebrioba, aRmosavluri qristianoba da Zveli qarTuli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>qarTuli</strong> <strong>saxelmwifoebrioba</strong>,<br />

<strong>aRmosavluri</strong> <strong>qristianoba</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong> kultura ∗<br />

dRes bevri laparakia qarTvelTa Soris gaTiSulobis<br />

<strong>da</strong>Zlevisa <strong>da</strong> qarTveli xalxis gaerTianebis Sesaxeb, rac<br />

winapiroba <strong>da</strong> ZiriTadi faqtori un<strong>da</strong> iyos suverenuli <strong>da</strong><br />

demokratiuli <strong>qarTuli</strong> saxelmwifos Seqmnisa <strong>da</strong><br />

ganviTarebisaTvis. Cven un<strong>da</strong> mivaRwioT sazogadoebriv<br />

Tanxmobas, un<strong>da</strong> aRvadginoT erovnuli mTlianoba <strong>da</strong><br />

gaverTiandeT, ganurCevlad politikuri Sexedulebebis <strong>da</strong><br />

midrekilebebisa, Cveni saerTo enisa <strong>da</strong> kulturis nia<strong>da</strong>gze.<br />

odesRac swored <strong>qarTuli</strong> ena <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> qristianuli<br />

kultura iyo is faqtori, romelmac qarTveli eri, calkeul<br />

qarTvelur tomTagan Semdgari, gaaerTiana <strong>da</strong> safu<strong>Zveli</strong><br />

Cauyara erTiani, mTliani <strong>da</strong> mZlavri <strong>qarTuli</strong><br />

saxelmwifoebriobis Seqmnas.<br />

<strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebriobis sawyisebi Cven istoriuli<br />

saqarTvelos teritoriaze calkeuli saxelmwifoebrivi<br />

warmonaqmnebis arsebobaSi un<strong>da</strong> vigulisxmoT, romelTa<br />

uSualo gagrZelebas swored SemdgomSi Camoyalibebuli<br />

erTiani <strong>qarTuli</strong> saxelmwifo warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

aq pirvel rigSi dgeba sakiTxi `kolxeTis~ Sesaxeb,<br />

romlis Taobaze uZvelesi cnobebi berZnul wyaroebSia<br />

Semonaxuli, kerZod, berZnul miTosSi argonavtebis Sesaxeb.<br />

∗<br />

, 2001 w. 4 ianvari. amave problematikaze ix. agreTve Cveni sxva publikaciebi (qarTul <strong>da</strong><br />

ucxour enebze) Jurnal–gazeTebsa <strong>da</strong> samecniero krebulebSi: `<strong>qristianoba</strong> <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong> kultura~.<br />

– , 1989 w. 13–20 marti; `<strong>qristianoba</strong> <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> kultura~, gaz. `saqarTvelos<br />

parlamenti~, 1995 w. 15 seqtemberi, №10; “Christentum und altgeorgische Kultur”. Georgien im Spiegel seiner<br />

Kultur und Geschichte, hrsg. von Brigitta Schrade und Thomas Abbe, Berlin, 1998, S. 88-90 (Sdr. „Caucasica”.<br />

The Journal of Caucasian Studies, vol. 1, Tbilisi, 1998, pp. 68–72); `saqarTvelo evropaa Tu azia?~. –<br />

, 1999 w. 18–25 ivnisi; , 1999 w. 26 ivnisi; `<strong>qristianoba</strong> <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong><br />

kultura~. parizis saerTaSoriso kolokviumi. masalebi, Tbilisi, 2000, gv. 75–81; `saqarTvelo evropaa<br />

Tu azia? <strong>qarTuli</strong> <strong>saxelmwifoebrioba</strong>, <strong>aRmosavluri</strong> <strong>qristianoba</strong> <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong> kultura~. – Jurn.<br />

~ACADEMIA. istoriul–filologiuri Jurnali~, Tbilisi, 2001, №1, gv. 3–8 (reziume inglisur<br />

enaze); `<strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>da</strong>mwerlobis qristianuli sawyisebi~. – Jurn. `gelaTis mecnierebaTa<br />

akademiis Jurnali~, quTaisi, 2002, №4, gv. 3–9; `<strong>qristianoba</strong> <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>da</strong>mwerloba~. – kreb.<br />

`konstantine wereTeli – 80~. saiubileo krebuli, Tbilisi, 2003, gv. 78–83 (reziume inglisur<br />

enaze); “Christianity and the Old Georgian Culture“. – kreb. `qristianobis 20 saukune saqarTveloSi~,<br />

Tbilisi, 2004, gv. 132–136; `<strong>qristianoba</strong> <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong> kultura <strong>da</strong> <strong>da</strong>mwerloba~; saerTaSoriso<br />

konferencia `religia <strong>da</strong> sazogadoeba – rwmena Cvens cxovrebaSi~. moxsenebaTa mokle Sinaarsebi, Tbilisi,<br />

2004, gv. 89–91; `<strong>qristianoba</strong> <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong> kultura <strong>da</strong> <strong>da</strong>mwerloba~. – Jurn. `logosi~, Tbilisi,<br />

2004, №2, gv. 13–16 (reziume _ inglisur enaze); ~ratom aris saqarTvelo evropis nawili <strong>da</strong> ratom arian<br />

qarTvelebi uZvelesi evropelebi~. –<br />

, 2004 w. 7 Tebervali.


erZeni argonavtebi iasonis winamZRolobiT zRviT<br />

moemgzavrebian kolxeTSi, aias qveyanaSi, mefe aietis<br />

samflobeloSi `oqros sawmisis~ mosapoveblad.<br />

argonavtebis miTosi asaxavs ambebsa <strong>da</strong> movlenebs, romlebic<br />

Zv. welTaRricxvis meore aTaswleulis bolo periodze<br />

modis. kolxeTi, anu aias qveyana, am dros moicavs<br />

Tanamedrove afxazeTisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT saqarTvelos garkveul<br />

nawils, sa<strong>da</strong>c miedinebo<strong>da</strong> mdinare fazisi (Tanamedrove<br />

rioni) <strong>da</strong> mdebareob<strong>da</strong> qalaqi `quTaia~ (quTaisi).<br />

magram eTnikurad ragvari mosaxleoba binadrob<strong>da</strong> am<br />

teritoriaze an mis nawilze aRniSnul periodSi? amaze<br />

miniSnebas Cven TviT berZnuli kov - `oqros sawmisi~, `tyavi~<br />

sityvis warmomavloba gvaZlevs. am sityvis berZnulSi gaCena<br />

(igi gvxvdeba `tyavis~ mniSvnelobiT ukve Zv. welTaRricxvis<br />

XV/XIV saukuneebis berZnul B-xazovani <strong>da</strong>mwerlobiT<br />

Sesrulebul warwerebSi. pirveladi, sakuTriv berZnuli<br />

sityva `tyavis~, `kanis~ aRsaniSnavad JRer<strong>da</strong> rogorc derma<br />

– Sdr. Tanamedrove termini `dermatologia~) un<strong>da</strong><br />

ukavSirdebodes mis sesxebas adgilobrivi mosaxleobis<br />

eni<strong>da</strong>n <strong>da</strong> es ena un<strong>da</strong> yofiliyo erT-erTi <strong>da</strong>savlurqarTveluri<br />

dialeqti megrul-lazuri tipisa, sa<strong>da</strong>c<br />

`tyavis~ aRmniSvneli sityva JRer<strong>da</strong> rogorc [t]kov–i (Sdr.<br />

Tanamedrove megr. tyeb–i, laz. tkeb–i `tyavi~, momdinare<br />

ufro adrindeli tkov–i formisagan). es erTmniSvnelovnad<br />

gansazRvravs adgilobrivi mosaxleobis eTnikur xasiaTs,<br />

miuTiTebs imaze, Tu ra eTnikuri Sedgenilobisa iyo uZveles<br />

epoqaSi kolxeTi <strong>da</strong> mimdebare teritoriebi. amiT <strong>da</strong>sturdeba<br />

is didmniSvnelovani faqti, rom kolxeTis mosaxleoba<br />

eTnikurad qarTul-qarTveluri iyo <strong>da</strong> rom igi erT-erT<br />

<strong>da</strong>savlur-qarTvelur dialeqtze metyveleb<strong>da</strong>, romelsac<br />

akaki SaniZe `kolxurs~ uwodebs <strong>da</strong> romlisganac Semdgom<br />

warmoiSva megruli <strong>da</strong> lazuri. swored am enaze metyveleb<strong>da</strong><br />

mefe aieti <strong>da</strong> misi grZneuli qaliSvili medea (ix. Cveni<br />

`oqros sawmisi~ <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> kolxeTis mosaxleobis eTnikuri<br />

vinaoba, anu ra enaze metyveleb<strong>da</strong> mefe aieti?~. –<br />

`literaturuli saqarTvelo~, #12, 1998 w. 20–27 marti).<br />

aqve un<strong>da</strong> yofiliyo gavrcelebuli, agreTve, svanuric.<br />

<strong>da</strong>dgenilia, rom svanuri am uZveles epoqaSi ufro<br />

samxreTiTac un<strong>da</strong> yofiliyo, vidre amas Cven mogviano xanebSi<br />

va<strong>da</strong>sturebT.<br />

am mecnierul <strong>da</strong>skvnebs dRes CvenTvis didi politikuri<br />

mniSvnelobac aqvs, ramdena<strong>da</strong>c afxazuri separatizmis<br />

Tanamedrove ideologia im ZiriTad <strong>da</strong>Svebas emyareba, rom<br />

<strong>Zveli</strong> kolxeTis mosaxleoba eTnikurad mTlianad afxazur–<br />

afsuuri iyo <strong>da</strong> rom qarTul–qarTveluri tomebi am<br />

teritoriaze mxolod mogvianebiT <strong>da</strong>saxldnen. amiT<br />

marTldeba ideologiuri TvalsazrisiT afxazeTis mTliani<br />

teritoriis is `eTnikuri wmen<strong>da</strong>~, romelic maT bolo<br />

wlebSi aseTi `erovnuli enTuziazmiT~, ucxo Zalebis<br />

<strong>da</strong>xmarebiT, mTeli qarTveli mosaxleobis mimarT


ganaxorcieles. amave mizniT ufro adre afxazma<br />

separatistebma <strong>da</strong>iwyes, rogorc cnobilia, afxazeTis<br />

uZvelesi qarTul–qarTveluri toponimikis ga<strong>da</strong>sinjva, misi<br />

`gaafxazeba~ (Tumca, rogorc irkveva, `afxaz–abazgebad~<br />

Tav<strong>da</strong>pirvelad iwodebodnen ara Tanamedrove `afxaz–<br />

afsuebis~ uSualo winaprebi, aramed sxva tomebi, maT Soris,<br />

SesaZlebelia, qarTveluric. ix. Cveni `<strong>Zveli</strong> kolxeTis<br />

satomo saxelTa istorii<strong>da</strong>n~. – “saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis macne~. istoriis, eTnografiisa <strong>da</strong> xelovnebis istoriis<br />

seria, 1991, №2, gv. 7–16). ∗ amave dros xdeba uZvelesi, Zv.<br />

welTaRricxvis II aTaswleuliT <strong>da</strong>TariRebuli <strong>Zveli</strong><br />

biblosis (wina azia) semituri warwerebis Tanamedrove<br />

afxazur (e.w. `aSuur~) enaze `wakiTxva~ <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> biblosis<br />

semituri weris gamocxadeba `Zvel afxazur <strong>da</strong>mwerlobad~,<br />

romlisganac TiTqos gamoiyvaneba finikiuri, <strong>Zveli</strong> berZnuli<br />

<strong>da</strong>, maSasa<strong>da</strong>me, yvela is <strong>da</strong>mwerloba <strong>da</strong> anbanebi, romlebic<br />

qristianul aRmosavleTsa Tu <strong>da</strong>savleTSi am ukanasknelTagan<br />

momdinareoben! (ix. Cveni: «profesor g. turCaninovis erTi<br />

`aRmoCenis~ gamo» (werili sakavSiro mecnierebaTa akademias).<br />

– `literaturuli saqarTvelo~, №13, 1989 w. 31 marti).<br />

aqe<strong>da</strong>n gasagebia, Tu ra mniSvneloba aqvs Cveni dRevandeli<br />

sinamdvilisTvis istoriuli WeSmaritebis <strong>da</strong>dgenas <strong>da</strong><br />

kolxeTis istoriis obieqtur gaSuqebas. aqe<strong>da</strong>n sxva <strong>da</strong>skvnac<br />

gamomdinareobs: Tu Cven <strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebriobis<br />

uZveles TariRs aRvniSnavT, es TariRi `<strong>Zveli</strong> kolxeTis<br />

samefos~ un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ukavSirdes.<br />

amdenad, <strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebriobis <strong>da</strong>sawyisad<br />

`kolxeTi~, argonavtebis miTosuri `aias samefo~ un<strong>da</strong><br />

miviCnioT <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebriobis uZvelesi<br />

TariRis aRniSvna berZnul miTologiaSi asaxuli<br />

`kolxeTiT~ un<strong>da</strong> <strong>da</strong>viwyoT, romlis arseboba Cven ukve Zv.<br />

welTaRricxvis II aTaswleulis bolo<strong>da</strong>n un<strong>da</strong> vivaraudoT.<br />

saqme isaa, rom argonavtebis miTosSi aRwerili movlenebi<br />

mTlianobaSi istoriul realobas un<strong>da</strong> asaxavdes, rac<br />

<strong>da</strong>sturdeba mTeli rigi miTologiuri saxelebis uZveles<br />

berZnul warwerebSi rogorc realuri pirebisa <strong>da</strong> qveynebis<br />

saxelebad moxseniebiT. uaxlesi gamokvlevebiT irkveva, rom<br />

iseTi sakuTari saxelebi, rogoricaa kolxi<strong>da</strong>–kolxeTi,<br />

qveyana aia, aieti, iasoni <strong>da</strong> sxv. SeiZleba amovikiTxoT e.w.<br />

`mikenur~-berZnuli `B-xazovani <strong>da</strong>mwerlobiT~<br />

Sesrulebul warwerebSi.<br />

amgvarad, `argonavtebis miTosSi~ aRwerili qveyana<br />

∗<br />

amave Temaze ix. agreTve Cveni Semdegi publikaciebi: ~afxaz–abazg-i~ <strong>da</strong> ~abaza–afs–a~. vin iyvnen eTnikurad<br />

<strong>da</strong> enobrivad am saxelebiT aRniSnuli xalxebi?~. – gaz. ~eri~, №15 (4277), 10 aprili 1991 w.; ~К проблеме<br />

историко-этимологического осмысления этнонимов Древней Колхиды”. – “Вопросы Языкознания”, Москва,<br />

1991, №4, стр. 89–95; “Aus der Geschichte der Stammsnamen der alten Kolchis”. –“Georgica”. Zeitschrift für Kultur,<br />

Sprache und Geschichte Georgiens und Kaukasiens, №15, Konstanz, 1992, S. 82–89; ~<strong>Zveli</strong> kolxeTis satomo<br />

saxelTa istorii<strong>da</strong>n~. – kreb. ~saqarTvelosa <strong>da</strong> qarTvelebis aRmniSvneli ucxouri<br />

<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> terminologia~, Tbilisi, 1993, gv. 581–602 (qarTul <strong>da</strong> rusul enebze, reziume<br />

inglisur enaze); “On the history of the term apxaz-/abazg-“. – SEMITICA. Serta Philologica Constantino Tsereteli<br />

Dicata, Torino, 1993, pp. 69–76.


kolxi<strong>da</strong>–kolxeTi <strong>da</strong> masTan <strong>da</strong>kavSirebuli movlenebi<br />

realobaa, realobaa igi qronologiuri TvalsazrisiTac.<br />

amiT ganisazRvreba kolxeTis samefos ze<strong>da</strong> qronologiuri<br />

zRvari Cvens welTaRricxvamde II aTaswleulis boloTi <strong>da</strong><br />

pirveli aTaswleulis <strong>da</strong>sawyisiT, rac bunebrivad wyvets<br />

sakiTxs dReisaTvis <strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebriobis 3000<br />

wlis TariRis sasargeblod.<br />

<strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebriobis sami aTasi wlisTavi<br />

swored `kolxeTis~ qarTul–qarTvelur saxelmwifod<br />

miCnevam gansazRvra; swored <strong>Zveli</strong> kolxeTiT, kolxuri<br />

saxelmwifoebriobiT TariRdeba uZvelesi <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>saxelmwifoebrioba</strong>. SemTxveviTi rodia, rom `<strong>qarTuli</strong><br />

saxelmwifoebriobis~ Camoyalibebis uZveles TariRad<br />

sxva<strong>da</strong>sxva mecnierul Tvalsazrisebs Soris saqarTvelos<br />

prezidenti swored `kolxur variantze~ Cerdeba.<br />

teritoriulad `kolxeTi~ <strong>Zveli</strong> berZnebisTvis evropaSi<br />

mdebareob<strong>da</strong>.<br />

`evropa~ <strong>da</strong> `azia~ fizikuri geografiis TvalsazrisiT<br />

saerTo kontinents warmoadgens, romelic Tanamedrove<br />

nomenklaturaSi cnobilia `evraziis~ saxelwodebiT. am<br />

saerTo kontinentis <strong>da</strong>yofa `evropul~ <strong>da</strong> `aziur~<br />

nawilebad arsebiTad pirobiTia, ufro geopolitikuri<br />

faqtorebiT aris Sepirobebuli <strong>da</strong> ZiriTa<strong>da</strong>d kulturulistoriul<br />

tradiciebs emyareba.<br />

geografiuli saxelebi `evropa~ <strong>da</strong> `azia~ antikuri<br />

samyaro<strong>da</strong>n momdinareobs <strong>da</strong> Zvel berZnul sakuTar saxelebs<br />

warmoadgens, metad gavrcelebuls berZnul miTologiaSi.<br />

cnobili berZnuli miTosis mixedviT, `evropa~ iyo finikieli<br />

mefis qaliSvili, romelic gaitaca RvTaeba zevsma, xarad<br />

gar<strong>da</strong>qmnilma, kunZul kretaze. aq maT eyolaT Svili<br />

`minosi~ – kunZul kretis mefe. mefe minoss ukavSirdeba<br />

swored kretaze cnobili sasaxlis – labirinTis – aSeneba,<br />

berZeni gmiris Tesevsis xarTan – minotavrTan – aq<br />

SebrZoleba <strong>da</strong> misi labirinTi<strong>da</strong>n gamoyvana ariadnes Zafis<br />

<strong>da</strong>xmarebiT.<br />

TviT berZnuli saxelebi `evropa~ <strong>da</strong> `azia~ semituri<br />

warmomavlobis sityvebs ukavSirdeba, Sesabamisad `saRamos~,<br />

`mzis Casvlisa~ <strong>da</strong> `gamosvlis~, `mzis amosvlis~<br />

mniSvnelobebiT. SemTxveviTi ar un<strong>da</strong> iyos is, rom `evropa~<br />

berZnul miTologiaSi swored finikieli (e.i. semiti) mefis<br />

qaliSvili iyo.<br />

<strong>Zveli</strong> berZnebisaTvis sazRvari samxreT evropasa <strong>da</strong> azias<br />

Soris kolxur mdinare `fazisze~ gadio<strong>da</strong>. mdinare `fazisi~<br />

gaigivebulia dRevandel `rionTan~, Tumca `fazisis~<br />

saxelwodebiT berZnul samyaroSi sxva mdinareebic<br />

aRiniSnebo<strong>da</strong>. SesaZlebelia, mdinare `Woroxic~. amdenad,<br />

`evropis~ sazRvrad samxreTSi tradiciuli warmodgenebis<br />

mixedviT rioni un<strong>da</strong> miviCnioT <strong>da</strong> zoli `evropasa~ <strong>da</strong><br />

`azias~ Soris ara kavkasionis qedis gaswvriv gavavloT,<br />

aramed saqarTvelos samxreT-<strong>da</strong>savleTiT arsebuli


mdinareebis dinebis mixedviT vivaraudoT.<br />

am TvalsazrisiT `kolxeTic~, `kolxeTis samefoc~ <strong>Zveli</strong><br />

berZnebisaTvis mTlianad evropaSi iyo moTavsebuli <strong>da</strong><br />

`evraziuli~ kontinentis sakuTriv `evropul~ nawils<br />

ganekuTvnebo<strong>da</strong>.<br />

yovelive zemoTqmulis safuZvelze SeiZleba vivaraudoT,<br />

rom saqarTvelos <strong>da</strong>, sazogadod, `samxreT kavkasiis~ didi<br />

nawili, uZvelesi warmodgenebis mixedviT, `evraziuli~<br />

kontinentis swored evropul nawilSi mdebareobs,<br />

gansxvavebiT rionis <strong>da</strong> Woroxis samxreTiT mdebare<br />

regionebisagan (anatolia, iranis zegani, mesopotamia),<br />

romlebic amave warmodgenebis Tanaxmad kontinentis `aziur~<br />

nawils ganekuTvneba <strong>da</strong> Tanamedrove geografiul<br />

nomenklaturaSi `wina aziis~ an `samxreT-<strong>da</strong>savleTi aziis~<br />

saxelwodebiT aris cnobili (germ. Vorderasien, ingl. South<br />

West Asia). amave areals xSirad `axlo aRmosavleTs~<br />

uwodeben (rus. Ближний Восток, ingl. Near East). amdenad,<br />

saqarTvelo <strong>da</strong> `samxreTkavkasia~ sazogadod un<strong>da</strong><br />

ganvixiloT evraziuli kontinentis sakuTriv evropul<br />

nawilSi mdebare regionad, romelsac SeiZleba `samxreTaRmosavleTi<br />

evropa~ ewodos (rus. Юго-Восточная Европа,<br />

ingl. South East Europe), `samxreT-aRmosavleTi aziis~<br />

analogiiT (rus. Юго-Восточная Азия, ingl. South East Asia).<br />

maSasa<strong>da</strong>me, `evraziuli~ kontinentis evropuli nawili<br />

Sedgeba `<strong>da</strong>savleT evropis~, `aRmosavleT evropisa~<br />

(sazRvrebiT uralis mTebisa <strong>da</strong> kaspiis zRvis sanapiros<br />

gaswvriv) <strong>da</strong> `samxreT-aRmosavleTi evropisagan~, romelSic<br />

Sedis saqarTvelo <strong>da</strong> `samxreT kavkasiis~ sxva qveynebi<br />

(terminebisaTvis `samxreT kavkasia~, “Южный Кавказ~,<br />

“South Caucasus~, ix. T. gamyreliZe, `transkavkasia Tu<br />

samxreT kavkasia?~ – `parlamentis uwyebani~, 1997,<br />

№39–40; “Закавказье” или “Южный Кавказ”? – “СВОБОДНАЯ<br />

ГРУЗИЯ”, №145, 1997 w. 4 seqtemberi).<br />

amdenad, saqarTvelos evrosabWoSi Sesvla arsebiTad<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong>stureba gamodis imisa, rom <strong>qarTuli</strong> saxelmwifo<br />

geografiula<strong>da</strong>c yovelTvis evraziuli kontinentis<br />

evropul nawils ganekuTvnebo<strong>da</strong>. saqarTvelos am sabWoSi<br />

gawevrianeba gamodis Cveni tradiciuli `evropulobis~<br />

aRiareba.<br />

amas pirvel rigSi xeli Seuwyo saqarTvelos <strong>da</strong> mTeli<br />

`samxreT kavkasiis~ geopolitikurma mdebareobam, rogorc<br />

aRmosavleTisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis gzajvaredinze moTavsebuli,<br />

kontinentis aziuri <strong>da</strong> evropuli nawilebis gamaerTianebeli<br />

regionisa (ix. `saqarTvelo evropaa Tu azia?~. –<br />

`saqarTvelos respublika~, №168, 1999w. 26 ivnisi).<br />

am faqtoris gaTvaliswinebiT prezidenti SevardnaZe<br />

ayenebs <strong>da</strong> praqtikulad axorcielebs koncefcias<br />

saqarTvelos ga<strong>da</strong>qcevisa aRmosavleT-<strong>da</strong>savleTis<br />

gamaerTianebel ZiriTad arteriad, ZiriTad satranzito gzad<br />

<strong>da</strong> derefnad aRmosavleTsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTs Soris.


am funqcias istoriulad, rogorc cnobilia, asruleb<strong>da</strong><br />

`didi abreSumis gza~, romliTac sxva saqonelTan <strong>da</strong><br />

nawarmTan erTad aRmosavleTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>savleTSi upiratesad<br />

Cinuri abreSumi Sedio<strong>da</strong>. <strong>da</strong>dga sakiTxi swored am `didi<br />

abreSumis gzis~ gacocxlebisa <strong>da</strong> aRorZinebis.<br />

termini `abreSumis gza~ XIX saukunis bolos germanul<br />

mecnierebaSi Seiqmna <strong>da</strong> ixmarebo<strong>da</strong> CineTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>savleTisaken<br />

uZvelesi savaWro gzis aRsaniSnavad, ramdena<strong>da</strong>c abreSumi<br />

Zvelad <strong>da</strong>savleTSi CineTi<strong>da</strong>n Semotanili yvelaze faseuli<br />

qsovili <strong>da</strong> erT-erTi uZvirfasesi nawarmi iyo, <strong>da</strong> iseve<br />

rogorc navTobi dRes, abreSumi Zvelad iyo ara mxolod<br />

yvelaze mniSvnelovani savaWro saqoneli, aramed erT-erTi<br />

ZiriTadi saga<strong>da</strong>saxado saSualeba mTel aRmosavleTSi.<br />

amdenad, istoriulad savsebiT gamarTlebulia<br />

aRmosavleT-<strong>da</strong>savleTis <strong>da</strong>makavSirebeli axali savaWro <strong>da</strong><br />

satranzito gzis metaforulad `abreSumis gzis~ saxeliT<br />

wodeba. magram Tu istoriuli `didi abreSumis gza~<br />

saqarTvelos mniSvnelovnad ufro samxreTiT gadio<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

mxolod raRac periferiuli Sto Tu Semodio<strong>da</strong> samxreT<br />

kavkasiis regionSi, dRes saqarTveloze `axali abreSumis<br />

gzis~ swored ZiriTadma arteriam un<strong>da</strong> gaiaros; saqarTvelo<br />

dRes aRmosavleT-<strong>da</strong>savleTis <strong>da</strong>makavSirebeli regionis<br />

centrSia moqceuli. SesaZloa, ufro mizanSewonili<br />

iqnebo<strong>da</strong> laparaki ara istoriuli `didi abreSumis gzis~<br />

aRdgenisa <strong>da</strong> gacocxlebis Sesaxeb, aramed `axali abreSumis<br />

gzis~ Seqmnis Sesaxeb, romlis ZiriTadi aRmosavleT<strong>da</strong>savleTis<br />

<strong>da</strong>makavSirebeli arteria swored saqarTveloze<br />

gaivlis, rac savsebiT Seesabameba <strong>da</strong>savlur-<strong>aRmosavluri</strong><br />

civilizaciebisa <strong>da</strong> nakadebis kulturuli Serwymisa <strong>da</strong><br />

gaerTianebis saqarTvelos istoriul misias.<br />

rukaze am axali geopolitikuri funqciis SeZeniT<br />

rogorc aRmosavleT-<strong>da</strong>savleTis <strong>da</strong>makavSirebeli rgolisa,<br />

rasac dRevandel etapze, u<strong>da</strong>vod, ufro metad politikuri<br />

mniSvneloba <strong>da</strong> Rirebuleba aqvs, saqarTvelo msoflio<br />

strategiuli interesebis sferoSi eqceva, rac misi<br />

<strong>da</strong>moukideblobis <strong>da</strong>matebiT garantiebs qmnis <strong>da</strong> rac, meore<br />

mxriT, Cveni saxelmwifos am uaxlesi geopolitikuri <strong>da</strong><br />

kulturuli funqciis mowinaaRmdege Zalebis mZafr<br />

winaaRmdegobas iwvevs.<br />

ramdena<strong>da</strong>c saqarTvelo mdebareobs evropis ukiduresad<br />

samxreT-aRmosavlur nawilSi <strong>da</strong> kontinentis `aziur~<br />

nawilsac moicavs, bunebrivia, <strong>qarTuli</strong> kultura <strong>da</strong><br />

civilizacia swored <strong>da</strong>savlur-<strong>aRmosavluri</strong> kulturebis<br />

sinTezsa <strong>da</strong> simbiozs warmoadgendes, aRmocenebuls am<br />

kulturaTa Serwymisa <strong>da</strong> Serevis Sedegad.<br />

evropuli kulturisa <strong>da</strong> civilizaciis akvnad<br />

samarTlianad antikuri berZnuli kultura <strong>da</strong> civilizacia<br />

iTvleba. TviT es berZnuli, `elinuri~ kultura mWidrod<br />

aris <strong>da</strong>kavSirebuli Tavisi fesvebiT Zvel aRmosavlur<br />

civilizaciebTan.


aleqsandre makedonelis aRmosavleTSi laSqrobis Semdeg<br />

Camoyalib<strong>da</strong> e.w. `elinisturi~ kultura <strong>da</strong> civilizacia<br />

(germaneli mecnieris droizenis mier SemoRebuli termini),<br />

romelic warmoadgen<strong>da</strong> berZnuli, `elinuri~ kulturis<br />

Serwymas aRmosavlur kulturul tradiciebTan. am<br />

procesSi winareistoriul qarTul kulturul tradiciebsac<br />

garkveuli wvlili un<strong>da</strong> Seetana. aRmosavleTi<strong>da</strong>n<br />

momdinare es kulturuli impulsebi <strong>da</strong> gavlenebi <strong>da</strong>savlur<br />

kulturasa <strong>da</strong> civilizaciaze aisaxeba swored cnobil<br />

laTinur sentenciaSi – Ex Oriente Lux – `sinaTle<br />

aRmosavleTi<strong>da</strong>n modis~.<br />

am simbiozuri `elinisturi~ kulturis SerwymiT<br />

aRmosavlur <strong>qristianoba</strong>sTan iqmneba bizantiuri kulturuli<br />

tradiciebi, romlis sferoSi Semodian agreTve<br />

<strong>aRmosavluri</strong> qristianobis arealSi moqceuli qveynebi, maT<br />

Soris istoriuli saqarTveloc. `elinisturi~ kulturuli<br />

tendenciebis safuZvelze yalibdeba <strong>aRmosavluri</strong><br />

qristianobis wiaRSi axali kulturuli centrebi, sakuTari<br />

erovnuli <strong>da</strong>mwerlobebiT <strong>da</strong> aRmosavlur-<strong>da</strong>savlur<br />

civilizaciaze <strong>da</strong>myarebuli erovnuli kulturuli tradiciebiT.<br />

amaSia swored <strong>qarTuli</strong> materialuri <strong>da</strong> sulieri<br />

kulturis unikaluroba <strong>da</strong> ganumeorebloba, amaSi mdgomareobs<br />

misi momxibvleloba rogorc <strong>da</strong>savleTisaTvis, ise<br />

aRmosavleTisaTvis.<br />

<strong>aRmosavluri</strong> <strong>qristianoba</strong> qristianul rwmenas warmarT<br />

xalxTa Soris avrceleb<strong>da</strong> am adgilobriv xalxTa enebze,<br />

risTvisac specialuri <strong>da</strong>mwerlobebi iqmnebo<strong>da</strong>. qristianobis<br />

gamocxadeba saxelmwifos oficialur religiad<br />

gulisxmob<strong>da</strong> imavdroulad farTo muSaobis gaSlas<br />

erovnul enaze qristianuli literaturis saTargmnelad<br />

specialurad am miznebisaTvis axlad Seqmnili <strong>da</strong> originaluri<br />

`erovnuli <strong>da</strong>mwerlobis~ saSualebiT.<br />

amgvari erovnuli tendenciebi <strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo<br />

<strong>aRmosavluri</strong> qristanobisaTvis, romelic acxadebs<br />

RvTismsaxurebis TvalsazrisiT enaTa Tanasworuflebianobis<br />

princips <strong>da</strong> miiswrafvis axali, qristianuli<br />

kulturis Seqmnisaken erovnuli enisa <strong>da</strong> erovnuli<br />

<strong>da</strong>mwerlobis safuZvelze. <strong>aRmosavluri</strong> <strong>qristianoba</strong> am<br />

TvalsazrisiT gansxvavdebo<strong>da</strong> romauli eklesiisagan,<br />

romelic krZalav<strong>da</strong> saxarebis adgilobriv enebze Targmnas<br />

<strong>da</strong> <strong>qristianoba</strong>s Tavisi misionerebis saSualebiT avrceleb<strong>da</strong><br />

laTinuri enisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>mwerlobis safuZvelze, rac iwvev<strong>da</strong><br />

adgilobrivi enebisa <strong>da</strong> kulturebis SezRudvas. RvTismsaxureba<br />

<strong>da</strong>savlur-qristianul samyaroSi mxolod<br />

laTinurad warmoeb<strong>da</strong>.<br />

am TvalsazrisiT romaul-kaTolikuri eklesia mkveTrad<br />

emijneba aRmosavlur-qristianul sarwmunoebas <strong>da</strong><br />

kulturul-tipologiurad emsgavseba ufro mahmadianur<br />

rwmenas, romelic krZalavs islamis arabulad Sedgenili<br />

wmi<strong>da</strong> wignis – `yuranis~ – Targmnas im xalxTa enebze,


omelTa Sorisac vrceldebo<strong>da</strong> islami. amitom am<br />

sarwmunoebriv-kulturul arealebSi ar momx<strong>da</strong>ra `wmi<strong>da</strong><br />

wignebis~ saTanado enebze Targmna <strong>da</strong> ar Seqmnila am enebis<br />

Sesabamisi <strong>da</strong>mwerlobani. orive am samyaroSi mxolod<br />

mogvianebiT Seiqmna saTanado <strong>da</strong>mwerlobebi, <strong>da</strong> isic<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, erTi mxriv, laTinuri <strong>da</strong>, meore mxriv, arabuli<br />

<strong>da</strong>mwerlobis safuZvelze.<br />

sul sxva suraTi gvaqvs aRmosavlur-qristianul<br />

samyaroSi, sa<strong>da</strong>c qristianuli rwmenis sxva<strong>da</strong>sxva regionebSi<br />

gavrcelebasTan erTad iwyeba saTanado <strong>da</strong>mwerlobaTa Seqmna,<br />

raTa qristianobis saRmrTo wignebi Targmniliyo<br />

adgilobriv enebze <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabamiTganve RvTismsaxureba<br />

warmoebuliyo am xalxTa mSobliur enebze.<br />

am TvalsazrisiT <strong>aRmosavluri</strong> <strong>qristianoba</strong>, romlisganac<br />

<strong>qarTuli</strong> marTlmadidebloba momdinareobs, ufro `demokratiuli~<br />

aRmoCn<strong>da</strong> qristianobis wiaRSi adgilobrivi<br />

kulturis ganviTarebis mxriv, vidre romaul-kaTolikuri;<br />

SemTxveviTi araa is, rom reformaciis <strong>da</strong>, sazogadod,<br />

protestantuli moZraobis erT-erTi ZiriTadi debuleba<br />

romaul-kaTolikuri eklesiis sawinaaRmdegod swored<br />

saxarebis erovnul enebze uqonloba iyo <strong>da</strong> RvTismsaxurebis<br />

warmoeba xalxisaTvis gaugebar laTinur enaze. saRmrTo<br />

wignebis mSobliur enaze ga<strong>da</strong>tana iyo swored luTeranuli<br />

moZraobis erT-erTi ZiriTadi moTxovna, rasac martin<br />

luTeris mier me-16 saukunis <strong>da</strong>sawyisSi saxarebis<br />

germanulad Targmna mohyva <strong>da</strong> protestantuli eklesiis<br />

Camoyalibeba, sa<strong>da</strong>c `Jami Seiwirvo<strong>da</strong>~ <strong>da</strong> `locva<br />

aResrulebo<strong>da</strong>~ ukve adgilobriv, erovnul enebze.<br />

mxolod bevrad ufro gvian, ukve Cvens droSi, romaul–<br />

kaTolikuri eklesia nebas rTavs, liturgia awarmoon<br />

adgilobriv enebze, rac arsebiTad arRvevs `kaTolicizmis~<br />

tradiciul princips, RvTismsaxurebis enobrivi SezRudvis<br />

Taobaze.<br />

aRmosavlur-qristianul samyaroSi berZnul enasTan <strong>da</strong><br />

eklesiis sxva oficialur enebTan axlad gaqristianebul<br />

xalxTa enebis Tanasworuflebianobis principi Tan<strong>da</strong>Tan<br />

erovnul enaTa primatisa <strong>da</strong> Tvisebrivi aRmatebulobis<br />

ideiT icvleba, rac, magaliTad, ioane zosimes <strong>qarTuli</strong> enis<br />

`qebasa <strong>da</strong> didebas~ aTqmevinebs, romlis Tanaxmad `meored<br />

mosvlis~ Jams `yovelsa enasa RmerTman amxilos amiT eniTa~;<br />

yovelive es saerTo tendenciis gamovlinebaa aRmosavlur–<br />

qristianul samyaroSi – mSobliuri enis gandidebisa <strong>da</strong><br />

aRzevebisa am epoqaSi gabatonebuli berZnuli enis<br />

sapirispirod. am warmodgenebis Tanaxmad, mSobliuri ena<br />

berZnulis Tanaswori <strong>da</strong> toli enaa, `ese arian orni <strong>da</strong>ni~.<br />

<strong>Zveli</strong> <strong>qarTuli</strong> asomTavruli <strong>da</strong>mwerlobis Seqmna<br />

qristianobis xanaSi, rodesac un<strong>da</strong> <strong>da</strong>wyebuliyo erovnuli<br />

anbaniT `saRmrTo werilis~ qarTul enaze gadmoReba,<br />

advilad gasagebs xdis im werilobiTi <strong>da</strong> literaturuli<br />

tradiciebis arsebobasac, rac Cven <strong>qarTuli</strong> enisaTvis ukve


V saukuneSi un<strong>da</strong> vivaraudoT, rodesac iqmneba iseTi rangis<br />

originaluri Txzuleba, rogoricaa `SuSanikis<br />

martviloba~. erTi saukune srulyofili <strong>da</strong>mwerlobis <strong>da</strong><br />

mwignobruli enis arsebobis pirobebSi sakmao periodia<br />

maRali literaturuli tradiciebis SemuSavebisaTvis.<br />

<strong>qristianoba</strong> imTaviTve iyo mwignobruli religia, <strong>da</strong><br />

xalxi, romelic am sarwmunoebas eziarebo<strong>da</strong>, sakuTar<br />

mwignobrobas qmni<strong>da</strong> <strong>da</strong> iviTareb<strong>da</strong>. amasTanave, gansxvavebiT<br />

<strong>da</strong>savluri qristianobisagan, <strong>aRmosavluri</strong> <strong>qristianoba</strong><br />

xels uwyob<strong>da</strong> mwignobrobisa <strong>da</strong> mwerlobis ganviTarebas<br />

sakuTar, mSobliur enaze, erovnuli enisaTvis axali<br />

<strong>da</strong>mwerlobis Seqmnasa <strong>da</strong> naTargmni Tu originaluri<br />

Zeglebis SeTxzvas. amas mniSvnelovnad un<strong>da</strong> Seewyo xeli<br />

`erovnuli literaturuli tradiciebis~ swrafi<br />

ganviTarebisaTvis saqarTveloSi. swored am sarwmunoebis<br />

safuZvelze iqmnebo<strong>da</strong> axali <strong>qarTuli</strong> kultura <strong>da</strong><br />

mwignobroba, yalibdebo<strong>da</strong> qarTvelTa erovnuli erTianobis<br />

Segneba; swored am kulturulma <strong>da</strong> mwignobrulma<br />

tradiciebma mogvca mogvianebiT <strong>qarTuli</strong> sulieri mwvervali<br />

– rusTavelis `vefxistyaosani~.<br />

qristianuli rwmena imxanad, rogorc mSobliuri ena <strong>da</strong><br />

kultura dRes, iyo CvenSi erT-erTi ZiriTadi wyaro <strong>da</strong><br />

piroba erovnuli TviT<strong>da</strong>mkvidrebisa. sarwmunoeba im epoqaSi,<br />

<strong>da</strong> gansakuTrebiT aRmosavlur-qristianuli marTlmadidebeli<br />

rwmena Tavisi mwignobruli tradiciebiT, Tavisi<br />

erovnuli eniTa <strong>da</strong> originaluri <strong>da</strong>mwerlobiT, xdeba CvenSi<br />

mZlavri iaraRi erovnuli erTianobis Segnebisa. `qarTvelebad~<br />

iwodebodnen <strong>da</strong> iTvlebodnen imxanad yvelani, vinc<br />

aRiareb<strong>da</strong> qarTul eklesias <strong>da</strong> loculob<strong>da</strong> qarTulad,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad maTi vinaobisa <strong>da</strong> eTnikuri warmomavlobis. ukve<br />

im adreul epoqaSi moqmedeb<strong>da</strong>, rogorc Cans, is principi,<br />

romelic giorgi merCulem mogvianebiT cnobili formulis<br />

saxiT Camoayaliba: `qarTlad friadi queyanaÁ aRiracxebis,<br />

romelsaca Sina <strong>qarTuli</strong>Ta eniTa Jami Seiwirvis <strong>da</strong> locvaÁ<br />

yoveli aResrulebis~.<br />

aRmosavleT slavebma <strong>da</strong> mTelma qristianulma samyarom<br />

meoce saukunis oTxmocian wlebSi didis zeimiT aRniSnes<br />

<strong>Zveli</strong> slavuri <strong>da</strong>mwerlobisa <strong>da</strong> qristianuli slavuri<br />

kulturis aTasi wlisTavi. Cvenc, qarTvelobas, gvmarTebs<br />

aTaswleulebis mijnaze sazeimod aRvniSnoT uZvelesi<br />

<strong>qarTuli</strong> saxelmwifoebriobis, <strong>qarTuli</strong> <strong>da</strong>mwerlobis,<br />

<strong>qarTuli</strong> qristianuli kulturisa <strong>da</strong> `vefxistyaosnis~<br />

Seqmnis saiubileo TariRebi. es iqnebo<strong>da</strong> didmniSvnelovani<br />

kulturuli movlena <strong>da</strong> zeimi mTeli civilizebuli<br />

qristianuli samyarosaTvis aRmosavleTsa Tu <strong>da</strong>savleTSi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!