Scan 3, juni 2004 - UMC Utrecht

BEELDVERWERKING Afvloeiingsregeling in de hersenen 

>> MRI maakt waterscheidingen in de hersenen zichtbaar 

STOFWISSELING Atkins leed aan eigen dieet 

PSYCHIATRIE 

>> Atkinsdieet slecht voor hart en bloedvaten 

Een autistische, schizofrene rat 

>> Interessant diermodel voor farmaceuten 

3/04 

juni

Scan is een uitgave van het Universitair 

Medisch Centrum Utrecht, dat bestaat 

uit het Academisch Ziekenhuis Utrecht, 

de Medische Faculteit Utrecht en het 

Wilhelmina Kinderziekenhuis. Scan 

verschijnt 6 keer per jaar in een oplage 

van 13.500 exemplaren. 

Redactie 

Hoofdredacteur: Pieter Lomans 

Eindredacteur: Joost van der Gevel 

Redactieadres 

Redactie Scan 

UMC Utrecht 

Huispostnummer D01.343 

Postbus 85500 

3508 GA Utrecht 

Telefoon (030) 250 87 68 

Fax (030) 250 54 10 

www.scan.umcutrecht.nl 

E-mail Scan@azu.nl 

Aan dit nummer werkten verder mee 

Tekst: Rinze Benedictus en 

Manou van de Zande 

Fotografie: Roy Geeraths en 

Chris Timmers, Facilitair Bedrijf, 

cluster multimedia 

Coverfoto 

Jeroen van der Grond en 

Jeroen Hendrikse 

Ontwerp en layout 

x-hoogte, Tilburg 

Druk 

Zuidam & Uithof, Utrecht 

ISSN 

1385-2167 

cover 

De artikelen in Scan vallen onder 

verantwoordelijkheid van de redactie. 

Zij weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs 

het formele bestuurlijke standpunt van 

het UMC Utrecht. Het overnemen van 

artikelen uit Scan is geoorloofd met 

bronvermelding en na overleg met de 

redactie. 

l nr 1 februari 2004 l 2 

Afvloeiingsregeling in de hersenen 

pagina 6 

6 

1 22 

In dit nummer 

3 

4 

8 

9 

10 

15 

16 

17 

18 

20 

21 

24 

Voor meer informatie over de onderwerpen in dit nummer kunt u contact opnemen met 

de stafgroep In- en Externe Communicatie van het UMC Utrecht, telefoon (030) 250 74 83 

kort nieuws 

cardiologie 

Elektronische reparaties in hart en bloedvaten 

Afvloeiingsregeling in de hersenen 

1 12 Atkins leed aan eigen dieet 

De stroomgebieden van de verschillende hersenvaten zijn sinds kort zichtbaar te 

maken met MRI. Jeroen van der Grond en Jeroen Hendrikse ontwikkelden deze 

nuttige, nieuwe beeldtechniek. 

auto-immuunziekten 

Computergeknutselde peptiden 

commentaar >> Zon verstandig, word bruin 

osteogenesis imperfecta 

Medicinaal metselwerk ondersteunt fragiele botten 

Miljoenen mensen vallen af met het Atkinsdieet. Ze kunnen zich te buiten gaan aan 

vet en vlees, als ze daarbij maar geen suiker eten. Volgens internist Manuel Castro 

Cabezas, val je zo inderdaad af, maar wordt de kans groter op aderverkalking en 

hartfalen. 

opinie >> Lifestyle-vaccins 

promoties 

onderwijs 

Job rotation in de oncologie 

nefrologie 

Transplantatie op 1, dialyse op 2 

kort nieuws 

artrose 

Medische radbrakers 

Een autistische, schizofrene rat 

Rattenhersenen van zeven dagen oud lijken veel op het brein van een pasgeboren 

kind. Wordt de amygdala in het rattenbrein in die periode beschadigd, dan ontwikkelt 

de rat op volwassen leeftijd symptomen die doen denken aan autistische en 

schizofrene symptomen bij de mens. Leontien Diergaarde over een nieuw diermodel 

voor schizofrenie en autisme. 

stelling >> Zwangerschapsvergiftiging voorspelt aderverkalking

kort nieuws 

Innovatieve E-lessen 

Computers nemen introductie co-schap KNO over 

Het trommelvlies op het beeldscherm is licht doorschijnend. Als je goed kijkt, 

zie je dat er luchtbellen achter zitten. Het plaatje is een van de honderden 

illustraties uit het computerleerprogramma voor vijfdejaarsstudenten die aan 

hun co-schappen keel-, neus-, en oorheelkunde beginnen. Als introductie 

krijgen ze sinds augustus 2003 in één week negentig digitale patiënten voorgeschoteld: 

dertig patiënten met keel-, dertig met neus- en dertig met oorklachten. 

Na een week E(lektronisch)-leren, proeven ze daarna drie weken 

praktijk in de kliniek. 

KNO-arts-in-opleiding Ivonne van der Drift: “Het medisch onderwijs is de laatste 

tien jaar intensiever geworden. De nadruk ligt nu op kleinschalig onderwijs, 

terwijl er meer studenten zijn. Daardoor moeten stafleden en artsassistenten-in-opleiding 

meer tijd besteden aan de begeleiding van studenten. 

Maar die tijd hebben ze niet. Om lestijd te winnen, hebben we dit computerprogramma 

ontwikkeld. Bovendien zijn we tegelijk met de introductie van 

het programma een onderzoek begonnen om de resultaten te meten. Inmiddels 

is een herziene versie van het programma klaar, met nog beter beeldmateriaal 

en nog meer informatie.” 

Het computerprogramma volgt de medische praktijk op de voet. Het begint 

met de anamnese: achter de computer moeten de studenten de klacht ‘uitvragen’. 

Daarna doen ze onderzoek aan de hand van foto’s, videofilmpjes of 

scans. Ze stellen de diagnose en maken tot slot een behandelplan. Komen ze 

er niet uit, dan kunnen ze hun vragen verzamelen en voorleggen aan een 

docent. 

Van der Drift: “Bij KNO kun je vaak met instrumenten of het blote oog in de 

spreekkamer al zien wat er aan de hand is. Die beelden kun je digitaal vast- 

Voorbeeldpoli doet goed volgen 

De multidisciplinaire polikliniek voor atopische kinderen – kinderen met 

voedselallergie, eczeem, hooikoorts en astma – in het Wilhelmina Kinderziekenhuis 

is sinds kort een officiële ‘voorbeeldpraktijk’. De Nederlandse Patiënten 

Consumenten Federatie (NPCF) plaatst de poli met andere voorbeeldpoli’s op 

haar website en publiceert erover in haar blad. De federatie tipt de poli ook 

aan VWS voor het project Sneller Beter. Volgens het patiëntenorgaan is de poli 

voor kinderen met eczeem een geslaagd voorbeeld van zorg die ‘vanuit de 

patiënt gezien een grote sprong voorwaarts heeft gemaakt’. Andere ziekenhuizen 

kunnen de poli nu als model gebruiken. 

Dermatoloog Suzanne Pasmans: “Wij hebben de poli zelf ontwikkeld en onze 

aanpak diende al als voorbeeld voor andere ziekenhuizen. Regelmatig lopen er 

artsen en verpleegkundigen mee om hun licht op te steken, medisch inhoudelijk, 

psychosociaal, maar ook wat betreft voorlichting. Zij kunnen onze inzichten 

overnemen, maar bijvoorbeeld ook ons foldermateriaal gaan gebruiken in hun 

ziekenhuis.” 

De poli is multidisciplinair, waardoor de verschillende klachten snel in kaart te 

brengen zijn. “Dat biedt de patiënt helderheid en duidelijkheid”, verklaart 

foto > Chris Timmers 

leggen en later aan studenten tonen. Op deze manier ‘zien’ de studenten 

toch negentig patiënten. Dit onderwijsmateriaal wordt bovendien vanuit 

de patiënt verteld, terwijl het leerboek de leerstof vanuit de ziektebeelden 

presenteert.” 

Het onderzoek toont aan dat de computers de basiscursus prima van de 

docenten kunnen overnemen. Door deze innovatie voldoet de afdeling 

KNO-Heelkunde aan de zwaardere onderwijstaken zonder kwaliteitsverlies 

en met minder docenten. 

Pasmans. “We hebben korte lijnen met de kinderartsen en leggen veel nadruk 

op voorlichting. Daarvoor hebben we een speciale eczeemverpleegkundige op 

de poli. Ons onderzoek is ook direct aan de poli gekoppeld. Wij zijn sterk 

gericht op voedselallergie, waarvoor we een nieuwe diagnostiek hebben 

ontwikkeld. Ongeveer de helft van de kinderen met eczeem heeft ook een 

voedselallergie. Om de kennis over eczeem en andere allergieën te bundelen, 

zijn de zorgeenheid Dermatologie en de afdeling Pediatrie vorig jaar het 

Centrum voor Kinderallergologie begonnen.” 

De toeloop op de polikliniek is erg groot. Om de wachttijden te bekorten wil 

Pasmans in de toekomst patiënten voor het eerste bezoek een vragenlijst 

sturen. “Aan de hand van die vragenlijst benoemen wij dan het hoofdprobleem. 

Dan kunnen wij ons daar in het eerste gesprek al op richten en dat direct aanpakken.” 

Voorbeeldpraktijken in de curatieve zorg is een samenwerkingsproject van het 

College voor Zorgverzekeringen, het Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg 

(CBO) en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (zie www.npcf.nl). 

l nr 3 juni 2004 l 3

tekst > Pieter Lomans 

foto’s > Frank Bracke 

Als geleidingsdraden van een pacemaker 

of defibrillator niet meer functioneren, 

moeten ze uit het lichaam worden 

gehaald om complicaties te voorkomen. 

Cardioloog Frank Bracke laat zien dat 

die stelregel genuanceerd moet worden. 

Soms is het veiliger om de werkeloze 

draad gewoon te laten zitten waar die zit. 

Pacemakers en defibrillatoren hebben niet het 

eeuwige leven. Na een kleine tien jaar hartondersteuning 

moeten ze meestal worden vervangen. 

Ook de geleidingsdraden, die van de 

‘elektronische kastjes’ door de bloedvaten naar 

het hart lopen, kunnen haperen en moeten soms 

vervangen worden. Vaak moeten geïnfecteerde 

draden die niet met antibiotica zijn te bestrijden 

eruit om de infectie te genezen. Op die manier 

wordt ook voorkomen dat de infectie zich uitbreidt 

en het hart of andere vitale organen aantast. 

“Als geleidingsdraden al jarenlang in het lichaam 

zitten, is de kans groot dat ze op diverse plaatsen 

met de vaatwand en het hart zijn vergroeid”, 

zegt Frank Bracke, cardioloog in het Catharina 

Ziekenhuis Eindhoven. Bracke promoveerde 

onlangs in Utrecht op onderzoek naar het verwijderen 

van pacemaker- en defibrillatordraden. 

Want helemaal ongevaarlijk is dat verwijderen 

niet. Om te bepalen of een draad kan blijven zitten 

of moet worden verwijderd, is inzicht in de 

risico’s nodig. 

Vastgegroeide draden 

Het verwijderen van een draad gebeurt meestal 

met een sheath. Bracke: “Een sheath is een hol 

buisje dat je over de pacemakerdraad schuift. 

l nr 3 juni 2004 l 4 

Elektronische reparaties 

In de wand van dat holle buisje zitten kanaaltjes 

van glasfiber waar laserlicht doorheen kan. Met 

de punt van de sheath kan bindweefsel worden 

weggebrand dat aan de draad vastzit. Op die 

manier kun je een vastgegroeide draad helemaal 

losmaken.” 

Maar hoe voorzichtig dat ook gebeurt, er bestaat 

altijd een kleine kans op complicaties. Er kan bijvoorbeeld 

een gaatje ontstaan in een bloedvat. 

Stukjes losgelaserd weefsel kunnen de vaten verstoppen. 

Enzovoort. Bracke: “Al met al gaat het 

om een vrij lange, niet risicoloze procedure: de 

patiënt moet onder narcose, er is permanente 

echocontrole nodig om eventuele complicaties 

op te sporen en er moet een hartchirurg klaarstaan 

om in te kunnen grijpen als dat nodig is.” 

Geblokkeerd bloedvat 

Bracke wilde bepalen in welke situaties het verwijderen 

van de draad echt noodzakelijk is. Zijn 

onderzoek maakt duidelijk, dat de chronisch 

geïnfecteerde draden er inderdaad uit moeten. 

Bracke: “Blijft de draadinfectie na een conservatieve 

behandeling met antibiotica terugkeren, 

dan is verwijdering echt de beste optie. Haal je 

de draad weg, dan verdwijnt de ontsteking bijna 

altijd en is het probleem opgelost. Het risico van 

verwijdering van de geleiders weegt op tegen 

dat van een blijvende infectie.” 

Voor niet-functionele, overbodige draden ligt 

het iets ingewikkelder. Het algemene idee is, dat 

de kans op verstopte en dichtslibbende aderen 

groter wordt bij een toenemend aantal draden. 

Bracke: “In de dagelijkse ziekenhuispraktijk zien 

we echter dat de bloedvaten met drie tot vier 

draden erin meestal open zijn. Mijn onderzoek 

heeft dat beeld bevestigd. De kans op een 

geblokkeerd bloedvat is niet afhankelijk van het 

aantal draden. Een, twee, drie of vier draden in 

een ader maakt geen verschil. Aangezien de 

meeste mensen pas op latere leeftijd een pacemaker 

of defibrillator krijgen, is draadverwijdering 

voor deze groep meestal niet nodig. Je doet 

ze geen kwaad als je bij het inbrengen van een 

nieuwe draad de oude draad gewoon laat liggen.” 

Losgestekkerd 

Bracke ontdekte tijdens zijn onderzoek een niet 

eerder beschreven fenomeen. Het is al langer

in hart en bloedvaten 

bekend dat de geleidingsdraden soms uit het 

hart worden getrokken door een pacemaker of 

defibrillator. Het apparaat zit dan losjes onder 

de huid, waardoor het als een haspel de geleidingsdraad 

kan oprollen. Langzaam maar zeker 

wordt de draad steeds strakker getrokken, waarna 

hij soms losschiet uit het hart. Cardiologen 

spreken van het Twiddler-syndroom. 

Bij drie patiënten trof Bracke een variant aan 

op dit Twiddler-syndroom. Ook bij hen waren 

de draden uit het hart getrokken, maar níet door 

een langzaam roterende pacemaker. Bij hen was 

het de draad zélf, die zich als een kronkelend 

telefoonsnoer had opgekruld en zich op die 

manier uit het hart had losgetrokken. Volgens 

Bracke is hier sprake van een tandradfenomeen: 

“Waarschijnlijk maakt de draad bij een bepaalde 

lichaamsbeweging steeds een krul die zich niet 

laat terugdraaien. Zoals het tandrad bij een uurwerk.” 

Overbodig geworden 

Een pacemaker met een niet-funtionerende 

draad werkt soms niet meer behoorlijk. Toch 

heeft een patiënt daar lang niet altijd last van. 

Kapotte pacemakerdraden kunnen soms beter blijven liggen 

Vaak worden de problemen gesignaleerd tijdens 

een routinecontrole van de pacemaker en in veel 

gevallen blijft het hart zijn werk doen, zij het in 

een wat lager ritme. Patiënten die daar last van 

krijgen, melden zich automatisch bij een arts. 

Maar een aanzienlijk deel van de patiënten kan 

echter ook zonder pacemaker verder. Bracke: 

“We zien bijvoorbeeld bij de verwijdering van 

de geleiders wegens een infectie, dat veertig 

procent van de patiënten zonder pacemaker 

verder kan, met een normaal hartritme.” 

Dat betekent niet dat de pacemakers altijd te 

gemakkelijk worden voorgeschreven. Integendeel: 

in vergelijking met andere westerse landen 

is dit percentage in Nederland juist bijzonder 

laag. Er is kennelijk iets anders aan de hand. 

Bracke: “Bij een deel van de patiënten verdwijnt 

het originele probleem of ontstaat een andere 

hartritmestoornis die – paradoxaal genoeg – de 

pacemaker overbodig maakt. Bij een defibrillator 

is een niet-functionerende draad overigens 

wel levensgevaarlijk. Reageert de defibrillator 

niet bij een hartstilstand, dan is de kans groot 

dat de patiënt overlijdt.” 

Nuances 

De onderzoeksresultaten van Bracke – draden 

laten zitten als ze geen kwaad kunnen – sluiten 

niet aan bij de mondiale opvattingen, die voornamelijk 

door de Verenigde Staten worden 

bepaald. “In de Verenigde Staten hanteren artsen 

toch vooral het standpunt: haal alles uit het 

lichaam wat er werkelijk uitgehaald kan worden. 

>> De draad kronkelt zich uit het hart als een telefoonsnoer 

Ook al gaat dat niet altijd goed, ook al zijn de 

risico’s soms groter dan de verwachte voordelen. 

Doen staat daar wat hoger aangeschreven dan 

niet doen. Wij zijn wat voorzichtiger en hebben 

in dit geval gekeken of de indicatie voor het verwijderen 

wel goed is. Dat levert een genuanceerdere 

aanpak op, waar de patiënt volgens 

ons meer baat bij heeft.” 


tekst > Joost van der Gevel 

foto > Jeroen van der Grond en Jeroen Hendrikse 


Afvloeiingsregeling 

De stroomgebieden van de verschillende 

hersenvaten zijn sinds kort zichtbaar te 

maken met MRI. Jeroen van der Grond 

en Jeroen Hendrikse ontwikkelden deze 

nuttige, nieuwe beeldtechniek.

in de hersenen 

MRI maakt waterscheidingen in de hersenen zichtbaar 

De stroomgebieden in de hersenen zijn moeilijk 

af te bakenen. De hersenen worden van bloed 

voorzien door drie grote slagaders – de twee 

halsslagaders en de achterste hersenslagader – 

die alledrie hun eigen stroomgebied en achterland 

hebben. Ontstaat in een van die drie slagaders 

een vernauwing of afsluiting, dan moeten 

de overige vaten de bloedtoevoer overnemen. 

Anders krijgt het achterliggende hersenweefsel 

geen bloed, en dus geen zuurstof en voedingsstoffen 

meer. Meestal lukt dat overnemen voor 

een deel, want de stroomgebieden in de haarvaten 

hebben enige overlap. 

Bij patiënten met zo’n vernauwing of afsluiting 

leggen neurochirurgen vaak een bypass aan. 

Voor die operatie plaatsvindt, wil je weten 

welke winst daarmee te behalen is. Wordt het 

bedreigde achterland al voldoende van bloed 

voorzien door andere vaten, dan is opereren 

misschien niet nodig. De gangbare techniek 

waarmee de hersenbloedvaten worden beoordeeld, 

is de angiografie. Via de lies wordt een 

katheter opgevoerd tot in de hals, waarna contrastvloeistof 

wordt ingespoten die de vaten 

zichtbaar maakt op een röntgenfoto. 

Overstroomgebied 

Onderzoeksleider Jeroen van der Grond: “Vooral 

bij infarcten op de grens van twee stroomgebieden, 

is erg moeilijk te bepalen welk bloedvat de 

boosdoener is. Ook met een angiografie is dat 

niet met zekerheid vast te stellen.” Onderzoek 

naar de exacte waterscheiding in de stroomgebieden 

van de hersenvaten kon tot nog toe 

alleen bij overleden patiënten worden gedaan. 

Van der Grond en arts-onderzoeker Jeroen 

Hendrikse ontwikkelden een nieuwe techniek 

die ook bij gezonde mensen kan worden toegepast. 

Zij brengen nu de bloedvaten en hun achterland 

in beeld met een selectieve spin labeling 

MRI-techniek (zie kader). 

Om de normale stroomgebieden in kaart te 

brengen, scanden ze honderd gezonde vrijwilligers. 

Ze vonden inderdaad een geringe overlap 

van de stroomgebieden. Behalve voor onderzoek 

naar de normale stroomgebieden, is hun techniek 

ook in de kliniek te gebruiken als veilige 

vervanging van de angiografie. Hendrikse: “Als 

een chirurg een vernauwing wil gaan opereren, 

kunnen wij nu met MRI zien of het infarct inder- 

daad in het stroomgebied zit dat hij wil opereren. 

Is dat niet zo, dan heeft operatie aan dat 

vat geen zin en zit de oorzaak ergens anders.” 

De techniek biedt dus nieuwe mogelijkheden 

voor de diagnose. 

Selectief 

Van der Grond: “Wij kunnen een bloedvat nu 

magnetisch labelen en kijken waar dat magnetisch 

gelabelde bloed naar toegaat in het hoofd. 

Dat is het stroomgebied van dat vat.” De kracht 

van de selectieve spin labeling techniek zit allereerst 

in het ‘selectieve’. Net zoals bij de angiografie 

kun je kijken naar het stroomgebied 

van één vat. Maar anders dan de angiografie 

is de techniek ongevaarlijk, want niet invasief, 

en bovendien geeft die extra informatie. Met 

angiografie is alleen te zien of een vat vernauwd 

of verstopt is. De MRI beeldt niet alleen 

de vaten af, maar ook het weefsel waar het 

gelabelde bloed heen stroomt. 

Maar als je weet waar het bloed naartoe gaat 

ben je er nog niet. Je moet ook weten hoeveel 

het is. Aan een praktisch droogstaande rivier 

heeft het achterland niks. Ook daarover geeft 

een angiografie geen informatie, maar de MRI 

wel. Van der Grond: “Door de hoeveelheid bloed 

te meten kunnen we zien hoe groot het effect 

van een verstopping is op de hersendoorbloeding. 

Dat kan een heel groot gebied zijn met 

heel weinig flow of een heel klein met heel veel 

flow. Dat onderscheid kunnen wij nu maken. Die 

informatie geeft een angiografie niet.” 

Bypass 

Met de selectieve arteriële spin labeling kan 

ook achteraf het effect van een ingreep worden 

bekeken. Van der Grond: “Een extracraniële 

bypass – een buiten de hersenen aangebrachte 

bypass voor een hersenbloedvat – kunnen we 

ook selectief labelen om de ingreep te evalueren. 

Wordt een vrij groot stuk van de hersenen doorbloed 

door die bypass, dan doet hij het erg goed. 

Dat kun je op deze manier dus duidelijk zien.” 

Beslissingen om patiënten wel of niet te opereren 

zijn op grond van deze MRI-onderzoeken 

nog niet genomen. Wel is bij twintig patiënten 

Van der Grond en Hendrikse publiceerden hun onderzoeksresultaten in april in Stroke en Radiology. 

die een extracraniële bypass kregen vanwege 

een groot aneurysma of een atherosclerotische 

afsluiting in een van de halsslagaders, het effect 

van die bypass geëvalueerd. Bij een aneurysma 

wordt een bloedvat opzettelijk afgesloten en 

legt de neurochirurg een bypass aan om het 

hoofd van bloed te voorzien. In het andere 

geval wordt een bypass aangelegd omdat het 

vat dichtzit. Met ultrasound is alleen te bepalen 

of er bloed door de bypass stroomt, maar niet 

>> Nieuwe MRI-techniek brengt effect hersenbypass in beeld 

hoeveel en waar naartoe. De nieuwe selectieve 

spin labeling techniek liet zien dat de operatie 

bij alle patiënten was geslaagd. 

>> 

Selectieve magnetische 

spin labeling 

Spin labeling is niet nieuw, maar het selectief 

afbeelden van het stroomgebied van één 

bloedvat wel. Dat kan pas sinds kort en alleen 

nog in Utrecht, waar de methode is ontwikkeld. 

Van der Grond en Hendrikse labelen – 

kenmerken – het bloed in een gebied onderin 

het hoofd, in één slagader. Daarna stroomt 

dat gelabelde bloed de hersenen in en kunnen 

ze de doorstroming meten. Het gaat dus in 

twee stappen. Van der Grond: “We gebruiken 

een labeling slice, waarin we met de MRI weefsel 

en bloed labelen in de nek en daarna een 

imaging slice, waarin we stroomafwaarts het 

signaal meten. Het bloed stroomt wél uit dat 

gelabelde gebied, het weefsel níet.” 

Het ‘label’ is te vergelijken met de contrastvloeistof 

van de angiografie. Het bloed wordt 

gelabeld met een radiopuls die voor een paar 

seconden het magnetische signaal verstoort. 

Die paar seconden zijn genoeg om de doorstroming 

vast te leggen. Hendrikse: “Eigenlijk 

schakelen we het magnetische signaal van het 

bloed uit. Het bloed met die verminderde magnetisatie 

stroomt naar het weefsel. Doordat 

het water uit het bloed zich vermengt met het 

water in het weefsel, vermindert het MRI-signaal 

van dat weefsel. Als je nu een gelabeld en 

ongelabeld plaatje over elkaar legt, is het verschil 

de doorbloeding.” 



illustraties > Ellen de Haan 

Ellen de Haan probeerde de ruimtelijke 

structuren van peptiden zo aan te pas- 

sen dat ze ontspoorde T-cellen stoppen. 

Een nieuwe strategie tegen auto- 

immuunziekten als multiple sclerose? 

Digitaal medicijnen ontwerpen. Het menselijk 

lichaam als driedimensionale puzzel. Farmaceut 

Ellen de Haan combineerde scheikundige en 

biologische kennis in een zoektocht naar nieuwe 

geneesmiddelen. Ver van de ademende en 

levende mens, puzzelde ze achter de computer 

en in het lab met zijn minuscule onderdeeltjes: 

met peptiden, stukjes van eiwitten. 

Ze sleutelde net zo lang aan de ruimtelijke 

structuren van deze eiwitstukjes tot ze beter 

aangrepen op T-cellen, een type witte bloedcellen. 

Dit zou een nieuw medicijn kunnen 

opleveren tegen auto-immuunziekten. Bij een 

auto-immuunziekte als multiple sclerose vallen 

die witte bloedcellen het eigen lichaam aan. 

Met kleine aanpassingen van de activerende 

peptiden is de overreactie van de T-cellen 

misschien te stuiten. 

Peptiden-mix 

Peptiden worden ‘geknipt’ uit eiwitten, ook uit 

lichaamseigen eiwitten. Die peptiden kunnen 

een auto-immuunziekte ontketenen, wanneer ze 

de T-cellen stimuleren tot agressie tegen cellen 

van het eigen lichaam. Bij multiple sclerose is 

dat bijvoorbeeld tegen het beschermende laagje 

myeline van de zenuwen. De Haan probeerde 

daarom een peptide te ontwerpen dat zo’n ziekmakend 

peptide verdringt of de T-cel verlamt. 

“Vergelijk het met een sleutel en een slot”, 

verduidelijkt ze, “het peptide is de sleutel en 

de bijbehorende receptor van de T-cel het 

slot. Door de sleutel wat te veranderen, is de 


Computergeknutselde peptiden 

Ruimtelijke structuren van T-celreceptor 

en peptide, gebonden 

aan een eiwit (PDB code 1D9K). 

deur – de T-cel – misschien voorgoed op slot te 

draaien. Je kunt met zo’n peptide dan specifiek 

die ene groep T-cellen uitschakelen, maar je legt 

niet meer het complete immuunsysteem en het 

hele lichaam plat met medicijnen.” 

De digitaal ontworpen peptiden die het meest 

beloofden, maakte ze na in het lab. Vervolgens 

testte ze deze zelfgemaakte peptiden op ratten 

met experimentele auto-immuun encefalomyelitis 

(EAE), een diermodel voor multiple sclerose. 

De Haan: “Bij de ratten met EAE is dit een 

belangrijk peptide, bij mensen met multiple 

sclerose zijn waarschijnlijk meerdere groepen 

peptiden en meerdere groepen T-cellen betrokken. 

Dan moet je misschien een mix van verschillende 

peptiden aanbieden.” 

Zwart gat 

“Eigenlijk probeerde ik de link te leggen tussen 

de werking op moleculair niveau en de werking 

in het hele organisme”, verklaart ze haar promo- 

tieonderzoek. “Maar in onze kennis van de rol 

die T-cellen spelen bij multiple sclerose en ook 

bij het diermodel EAE, zit nog een flink zwart 

gat. We weten bijvoorbeeld nog steeds niet 

welke eigenschappen van een peptide we 

moeten veranderen.” 

Het genezende peptide vond De Haan daardoor 

nog niet. Ondanks de veranderde binding hadden 

haar aangepaste peptiden geen invloed 

op de EAE bij de ratten. Maar ze zag wel hoe 

verandering van een peptide leidt tot verandering 

in eiwitbinding en herkenning door de witte 

bloedcel. Bovendien vond ze een manier om 

peptiden stabieler te maken, waardoor ze langer 

zijn te bewaren. Een voorwaarde om er ooit 

een medicijn van te kunnen maken. Zodra meer 

bekend wordt over de rol van T-cellen bij 

auto-immuunziekten, kunnen digitaal peptiden 

worden ontworpen en synthetisch worden 

gemaakt om het ziekteproces aan te pakken. 

Voor genezing op microniveau.

Uit angst voor huidkanker moeten we de 

zon zoveel mogelijk mijden en smeren 

we ons deze zomer weer van top tot 

teen in met beschermingsfactor twintig. 

Ten onrechte, stelt epidemioloog Luc 

Bonneux, de zon is goed voor ons. 

Zon verstandig, 

“ 

Volgens neodarwinistische theorieën is onze 

word bruin 

huid getaand naar onze breedtegraad. Het naast 

die jong geëmigreerd zijn, geldt het hoge sterftecijfer 

aan huidkanker van Australië. Maar als 

elkaar leggen van Nasa-kaarten, levert een goed zo iemand pas op volwassen leeftijd emigreert, 

beeld op van de zonblootstelling op aarde zoals heeft hij desondanks weinig kans op fatale huid- 

die wordt gemeten door satellieten. De correlakanker. Het uit de zon praten van volwassenen is 

tie met de aangeboren huidskleur van natuur- dus overbodig. En bij kinderen is buiten spelen 

volkeren is meer dan negentig procent. Hoe uiterst belangrijk voor een goede ontwikkeling – 

meer zon, hoe donkerder de huid. Huidskleur is zolang gewaakt wordt voor zonnebrand. 

dus moeilijk door toeval te verklaren. 

Door te weinig zon krijg je tekorten aan vita- 

Er is een balans tussen fototoxiciteit en fotopromine D. Tegenwoordig komt bijvoorbeeld weer 

tectie, de schade en bescherming door zonlicht. vaker rachitis voor. En ook de kans op non- 

De oorspronkelijke jager op de Afrikaanse savan- Hodgkin lymfoom – een vorm van bloedkanker – 

nes was zeer waarschijnlijk pekzwart. De zon 

maakt vitamines kapot, die vooral bij de 

multiple sclerose en diabetes type 2 hangt nauw 

groei belangrijk zijn. Een donkere huid 

beschermt daartegen. Daarom worden we 

>> Kinderen moeten buiten spelen 

donker onder invloed van de zon. Trekt de mens samen met de breedtegraad. Rachitis heet niet 

gedurende de evolutie naar plekken waar min- voor niets Engelse ziekte. 

der zon is, dan wordt hij bleker. Dat kan alleen Onze voorouders werkten veel op het veld en 

als homo sapiens zon nodig heeft: niet te veel werden van jongs af aan blootgesteld aan de 

en niet te weinig. 

zon. Ze werden probleemloos bruin. Maar nu 

In Australië en Nieuw-Zeeland komt onder blan- zitten mensen te veel binnen en van de ene op 

ke mensen veel fatale huidkanker voor. Uit deze de andere dag doen ze dan op een zuidelijk 

cijfers spruit de huidige angst voor de zon voort, strand een overdosis zon op. De industrie is daar 

die ook hier in het Westen om zich heen grijpt. allerlei smeersels voor gaan maken. Die gaan 

In Australië en Nieuw-Zeeland wonen veel rossi- grif over de toonbank door ‘marketing by fear’, 

ge, sproetige Engelsen, die uit een regenachtig, het is bangmakerij om geld te verdienen. Of die 

somber klimaat stammen. Zij zijn niet aangepast producten werkelijk helpen is niet bekend. 

aan de scherpe zon van Australië. Voor kinderen Mensen die veel smeren krijgen meer huidkan- 

tekst > Joost van der Gevel, foto > Luc Bonneux 

ker. Ze smeren te veel omdat ze te veel in de 

verkeerde zon zitten, en ze smeren daarbij kennelijk 

nog te weinig. Of smeren helpt gewoon 

niet: we weten het niet. 

‘Voorbakken’ vroeg in het jaar beschermt ons 

wel tegen verbranding later in het jaar. Bouwvakkers 

hebben bijvoorbeeld weinig melanomen 

– kwaadaardige moedervlekken – terwijl zij wel 

altijd aan de zon zijn blootgesteld. De zon doet 

je huid inderdaad verouderen. Je krijgt er meer 

rimpels van, maar daar ga je niet aan dood. 

De jaarlijks weerkerende oproep tot screening 

door dermatologen is dan ook een aperte 

schande. Dat riekt meer naar gratis consultatie 

van de kwakzalver die vervolgens dure therapieën 

verkoopt, dan naar medisch ‘evidence’. 

Bewijs wordt zelfs niet verzameld, zelfs niet in 

Australië, omdat het op voorhand een nutteloze 

bezigheid is. 

Leef natuurlijk, op het ritme van de seizoenen. 

Oma had gelijk: kinderen moeten buiten spelen, 

lekker veel bewegen in de zon. Zwaarlijvigheid 

bij kinderen is een veel groter probleem voor de 

volksgezondheid dan zonlicht. Bij de volgende 

golf van bangmakerij moet de arts zich afvragen 

welke motieven daarmee worden gediend: de 

gezondheid van kinderen en volwassenen, of de 

financiële gezondheid van de aandeelhouders 

uit de industrie. 

” 


commentaar opin

tekst > Pieter Lomans 



Medicinaal metselwerk 

Patiënten met osteogenesis imperfecta 

maken slecht collageen aan, waar- 

door ze broze botten hebben die 

vaak breken. Met bisfosfonaten is de 

kans op breuken aanzienlijk terug 

te dringen, zo blijkt uit onderzoek 

van de afdeling Orthopedie in het 

Wilhelmina Kinderziekenhuis.

ondersteunt fragiele botten 

Het verschil tussen een osteoblast en osteoclast is 

slechts één letter. Toch voeren beide cellen in het 

menselijk lichaam totaal verschillende werkzaamheden 

uit: de osteoblast produceert bot, de osteoclast 

breekt het af. De balans tussen opbouw en 

afbraak luistert nauw. Bij kinderen werken botvormende 

osteoblasten wat harder dan hun 

destructieve broeders, omdat jonge botten nog 

moeten groeien. Bij vrouwen na de overgang 

werken de osteoclasten juist wat harder, waardoor 

veel vrouwen last krijgen van osteoporose. 

Hun botten worden brozer door botontkalking. 

Botbewapening 

“Voor een gezond skelet is meer nodig dan een 

goede afstemming tussen botvormende en botetende 

cellen”, zegt Ralph Sakkers, kinderorthopeed 

in het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ). 

“Collageen is bijvoorbeeld ook heel belangrijk. Je 

kunt collageen vergelijken met de metalen wapening 

in beton. Het beton wordt sterk en stevig 

door de gevlochten staaldraden die erin zitten. 

Bij bot functioneert collageen als wapening.” 

Mensen met osteogenesis imperfecta (OI), met 

een ‘afwijkende botvorming’, hebben collageen 

dat niet helemaal in orde is. Sakkers: “Dat komt 

door een foutje in het erfelijk materiaal. Bijna 

alle OI-patiënten hebben een coderingsfout in 

het gen COL1A1 of het gen COL1A2. De gevolgen 

van die mutaties lopen enorm uiteen. Soms worden 

botten zo broos, dat een baby al snel na de 

geboorte aan de gevolgen van het afwijkende 

collageen overlijdt. Maar het is ook mogelijk dat 

de patiënt er nauwelijks last van ondervindt en 

zelfs niet eens weet dat hij OI heeft. De meeste 

patiënten zitten ergens tussen deze twee uitersten 

in. Ze hebben een lage botdichtheid en vanwege 

het defecte collageen komen botbreuken 

vaak voor.” 

Bisfosfonaten 

Er bestaat nog geen geneesmiddel voor OI. 

Sakkers: “Fysiotherapie, orthopedische hulp en 

revalidatie zijn de belangrijkste hulpmiddelen 

waarmee we de patiënt proberen te helpen. Sinds 

eind jaren tachtig komen daar de bisfosfonaten 

bij. In 1998 meldde de Canadese kinderarts 

Francis Glorieux in The New England Journal of 

Medicine dat OI-patiënten baat hadden bij bisfosfonaatgebruik. 

De patiënten functioneerden 

beter, hadden minder botbreuken en een hogere 

botdichtheid. Sindsdien zijn die voordelen door 

Meer specie, minder breuken 

andere onderzoeken bevestigd en zelfs uitge- vergelijking met de controlegroep, die geen 

breid. Ook de knijpkracht van kinderen met OI olpadronaat gebruikte, hebben we dat bewijs nu 

zou met ongeveer twintig procent toenemen. 

Patiënten konden beter bewegen en soms doken 

onomstotelijk geleverd.” 

verhalen op van kinderen die dankzij bisfosfo- Nep is nodig 

naatgebruik hun rolstoel hadden verlaten om Sakkers benadrukt het belang van een goede 

weer op eigen kracht te lopen. Aan al die onder- onderzoeksopzet voor betrouwbare gegevens. 

zoeken kleefde echter een nadeel: ze waren zon- “Alleen door bisfosfonaten te vergelijken met 

der controlegroep uitgevoerd.” 

een nepmiddel in een controlegroep krijg je wer- 

Toen Glorieux in 1998 zijn eerste bevindingen kelijk inzicht in de effecten. Een voorbeeld: vorig 

publiceerde, waren Sakkers en zijn collega’s net jaar werd een artikel gepubliceerd, waarin stond 

begonnen aan een dubbelblind gerandomiseerd dat de knijpkracht van OI-kinderen met gemid- 

placebogecontroleerd onderzoek, dus mét een deld achttien procent was toegenomen na 

>> Opgroeiende kinderen knijpen 

gebruik van bisfosfonaten. Wat blijkt? 

In ons onderzoek 

na twee jaar gewoonweg harder 

neemt de knijp- 

controlegroep. De reden 

kracht zowel in de 

voor het onderzoek lag voor de hand. Sakkers: bisfosfonaatgroep als in de groep zonder bisfos- 

“Bisfosfonaten hadden op dat moment hun dienfonaten met ruim vijftig procent toe. Er was geen 

sten al bewezen bij osteoporose. Als het bij oude- verschil tussen de twee groepen aantoonbaar. 

re vrouwen botontkalking tegenging, kon het Wat aan bisfosfonaten werd toegeschreven is dus 

misschien ook nuttig zijn voor OI-patiënten. Het een leeftijdseffect. Opgroeiende kinderen knijpen 

WKZ is het OI-centrum voor Nederland, dus was twee jaar later gewoonweg harder. Dat heeft 

ons centrum de aangewezen instantie om dat blijkbaar niets met bisfosfonaten te maken.” 

zorgvuldig uit te zoeken.” 

De OI-patiënten die aan het onderzoek hebben 

meegewerkt zijn in een speciale bijeenkomst 

Minder breuken 

geïnformeerd over de resultaten van het onder- 

Bisfosfonaten hechten zich aan bot. De osteoclaszoek. En over de consequenties voor de behandeten 

die bot afbreken nemen de bisfosfonaten op. ling. Sakkers: “Op basis van de resultaten geven 

Vanaf dat moment verstoren bisfosfonaten de we nu bisfosfonaten aan alle patiënten met een 

stofwisseling in de osteoclasten, waardoor die grote kans op botbreuken en een lage botdicht- 

minder goed functioneren en minder bot gaan heid. Met name in de puberteit en tijdens de 

afbreken. Door die geremde afbraak worden de groeisprintjes daarvóór, lopen OI-patiënten extra 

botten uiteindelijk ook iets dikker. Vrouwen met 

osteoporose hadden daar duidelijk baat bij. Maar 

risico.” 

werkt het ook bij OI-patiënten? 

Gentherapie 

“Ja en nee”, zegt Sakkers, die de eerste resulta- Hoewel het patiëntenonderzoek inmiddels is 

ten van het onderzoek onlangs publiceerde in afgesloten, staan er nog meer publicaties op 

The Lancet. “We zagen géén functionele verschil- stapel. “We zijn bijvoorbeeld benieuwd of 

len tussen de groep die wel bisfosfonaten slikte bisfosfonaten de kwaliteit van leven voor de 

en de groep die dat niet deed. Anders geformu- patiënt verbeteren. Met de verwerking van die 

leerd: bisfosfonaten zorgen er niet voor dat je gegevens zijn we nog druk bezig.” Intussen 

opeens meer dingen kunt doen. We zagen even- onderzoekt Sakkers ook of er middelen zijn die 

min dat OI-patiënten minder inzakken, zoals som- de opbouw van het collageen kunnen verbetemige 

onderzoekers eerder hebben gemeld.” 

ren. Sakkers: “Bisfosfonaten zorgen voor extra 

Dankzij het dubbelblind placebogecontroleerd specie in de botten waardoor ze minder snel 

onderzoek leverde de groep van Sakkers als eer- breken. Maar liever repareren we natuurlijk het 

ste een deugdelijk bewijs voor twee andere effec- collageen, de staaldraden in het bot. Of herstelten. 

Sakkers: “Na twee jaar olpadronaat – zo heet len we de coderingsfout in de genen, dat is nog 

het bisfosfonaat dat wij gebruikten – is de bot- beter. Dat is in de toekomst misschien mogelijk, 

dichtheid duidelijk gestegen en neemt de kans op maar op dit moment staat die aanpak nog maar 

botbreuken met ruim dertig procent af. Door de net in de kinderschoenen.” 



Atkins 



leed aan eigen dieet 

Atkinsdieet slecht voor hart en bloedvaten 

Miljoenen mensen vallen af met het Atkinsdieet. Ze kunnen zich te buiten gaan 

aan vet en vlees, als ze daarbij maar geen suiker eten. Volgens internist Manuel 

Castro Cabezas, val je zo inderdaad af, maar wordt de kans groter op ader- 

verkalking en hartfalen. 

Het dieet van de Amerikaanse arts Robert Atkins en vetzuren tot triglyceriden. Die worden verpakt 

is grenzeloos populair. Miljoenen Amerikanen in partikeltjes en de bloedbaan ingestuurd.” 

volgen zijn adviezen en zijn boeken gaan ook in Zo’n partikeltje is een in water oplosbaar omhulsel 

Nederland als zoete broodjes over de toonbank. waarin het níet in water oplosbare vet wordt ver- 

Van het recent vertaalde Dr. Atkins’ nieuwe voerd. Triglyceriden zijn namelijk oplosbaar in vet, 

Dieetrevolutie zijn inmiddels al vijftigduizend maar ze moeten door water – het bloed – worden 

exemplaren verkocht. De Atkinsadepten gaan 

zich te buiten aan vet en vlees, 

vervoerd naar de cellen die de vetzuren kunnen 

maar mijden suiker. Ondanks 

die overdaad aan vet vallen ze 

>> Suiker is nodig om vet veilig op te slaan 

toch af. Daarmee lijkt Atkins alle bestaande voe- opnemen of verbranden. Bij de cellen aangekomen 

dingsadviezen van tafel te vegen en tart zijn kunnen triglyceriden niet in hun geheel worden 

theorie de medische consensus. Heeft iedereen opgenomen. De vetzuren moeten los van het gly- 

in voedingsland het dan mis? Is Atkins werkelijk cerol de celmembraan passeren, om dan in de cel 

de nieuwe voedingsprofeet? 

– bijvoorbeeld een spiercel – te worden verbrand. 

Internist Manuel Castro Cabezas zet grote vraag- Of ze worden eenmaal binnen in de cel – bijvoortekens 

bij het Atkinsdieet. Op de langere duur beeld een vetcel – weer in verbinding met glycerol 

heeft het volgens hem gevaarlijke bijwerkingen. als triglyceriden opgeslagen. Castro Cabezas: 

Het dieet is gebaseerd op de verbranding van “Vetzuren zijn toxische moleculen, vandaar dat ze 

vet. Je verstoort de voedingsbalans door minder altijd aan andere moleculen gekoppeld worden. 

suikers te eten, en daardoor verbrand je vet. Als we heel veel van die vrije vetzuren zouden 

“Dat klopt inderdaad”, stelt Castro Cabezas, 

“maar het is ook heel belangrijk te weten waar 

hebben, zouden onze cellen acuut kapotgaan.” 

die overtollige vetten dan blijven.” Volgens hem Vetcellen vetmesten 

zijn de Atkinseters druk bezig hart- en vaatziek- Na het transport door de bloedbaan worden de 

ten te kweken. Hoe zit dat? 

triglyceriden in de nabijheid van een cel gesplitst 

door enzymen. Castro Cabezas: “Daardoor krijg 

Kaarsvet 

je voor eventjes een vrij glycerolmolecuul en drie 

Er zijn verschillende soorten vetten. De vetten vrije vetzuurstaarten. Dat gebeurt vlakbij een 

waar je dik van wordt, zijn de zogenoemde trigly- cel, want die splitsende enzymen zitten altijd 

ceriden. Dit zijn moleculen die bestaan uit drie aan een cel vast.” 

vetzuren, die gekoppeld zijn aan één glycerol- Dik word je door het vetmesten van je vetcellen. 

molecuul. Glycerol is kaarsvet, een hard vet. Castro Hoe meer vetzuren een vetcel opneemt, hoe dik- 

Cabezas: “Vet wordt in de vorm van triglyceriden ker hij wordt. Voor de opslag van die vetzuren in 

in ons lichaam vervoerd en opgeslagen. De darm- vetcellen is glycerol nodig. De vetzuren moeten 

cellen nemen vetzuren op en verbinden glycerol immers binnen de cel onmiddellijk weer trigly- 

In het maartnummer van The American Journal of Clinical Nutrition publiceerde de onderzoeksgroep 

van Manuel Castro Cabezas een artikel over de verwerking door het lichaam van de verschillende 

bestanddelen van maaltijden, en de consequenties daarvan voor hart- en vaatziekten en overgewicht. 

˘˘ 

>> 

>> 

Vetverbranding 

meten in de lever 

Atkins kon aantonen dat je afvalt van vet 

zonder suiker. Manuel Castro Cabezas kan 

óók de neveneffecten van dit dieet aantonen, 

zoals een grotere kans op leververvetting 

en hart- en vaatziekten. Zijn onderzoeksgroep 

ontwikkelde een manier om de 

hoeveelheid vetzuren die aankomen in de 

lever te meten. “De lever kan met vetzuren 

verschillende dingen doen. Ze verpakken in 

partikeltjes en deze de bloedbaan in pompen. 

Ze opslaan in de levercellen, of die vetzuren 

verbranden. Bij die verbranding ontstaan 

ketonlichamen. Deze ketonlichamen 

worden alleen in de lever gemaakt. Als je 

die dus meet in het lichaam, dan weet je 

dat er in de lever vetzuren verbrand zijn. 

Hoe hoger de productie van ketonlichamen 

door de lever, hoe meer vetzuren daar dus 

zijn aangekomen. En dan zijn er dus ook 

meer vetpartikeltjes de bloedbaan ingestuurd 

en meer vetzuren opgeslagen in de 

levercellen.” 

Bij proefpersonen die vet met suiker te eten 

kregen, was de stijging van ketonlichamen 

in het bloed lager dan wanneer ze alleen 

maar vet kregen. Dat betekent dat er bij 

louter vet meer vetzuren in de lever aankwamen. 

Omgekeerd gaf de suiker minder 

ketonlichamen, dan gingen de vetzuren dus 

ergens anders naartoe. Castro Cabezas: 

“Waarschijnlijk naar het vetweefsel.” 

Dr. Nicolaas Tulp – van de anatomische les 

van Rembrandt – was er in de zeventiende 

eeuw al van doordrongen dat je moet 

oppassen met vet. Tulp dichtte over klinkklare 

melk op het bloed, die hij zag bij aderlating 

van zijn patiënt Gijsbrecht Diens. En 

dat klopt ook: bij heel vetrijk bloed drijft 

het vet er als een wit waas bovenop. Tulp 

voorspelt Diens een vroege dood als hij 

zoveel vette melk blijft drinken. En inderdaad: 

Diens wordt verrast door een geraektheid 

– een beroerte – waaraan hij een korte 

tijd later overlijdt. 


Nieuwe dieetrevolutie 

langs de meetlat 

Wie Dr. Atkins’ nieuwe Dieetrevolutie ter 

hand neemt, wordt snel meegesleept. Atkins 

weet de wetten van de retorica te gebruiken 

als geen ander, maar is volgens internist 

Manuel Castro Cabezas meer demagoog 

dan wetenschapper. Het boek wemelt van 

de misvattingen en halve waarheden. 

Een voorbeeld: in hoofdstuk zes van zijn 

boek schrijft Atkins bijna lyrisch over lipolyse. 

Lipolyse is het mobiliseren van vet. Hij schrijft: 

“Ik weet uit persoonlijke ervaring, en ook 

door de opmerkingen van duizenden van mijn 

patiënten, hoe moeilijk het is te ontsnappen 

uit de obesitaskooi die voortkomt uit een 

gestoorde stofwisseling. Gelukkig bestaat er 

een sleutel om de kooi te openen. Een volkomen 

natuurlijk lichamelijk proces, lipolyse 

genaamd, kan u bevrijden en weer nieuwe 

hoop geven. De definitie van lipolyse klinkt 

als een soort luilekkerland voor iemand die 

erg graag wil afvallen. Het betekent ‘vetoplossingsproces’. 

En is dat niet precies wat 

we willen bereiken?” 

Castro Cabezas schiet in de lach. “Lipolyse is 

niets anders dan het splitsen van de triglyceriden 

waarin de vetzuren zitten opgeslagen. 

Het maakt de binding van de vetzuren aan 

glycerol kapot, waardoor die vetzuren vrijkomen. 

Maar het heeft niets met verbranding 

te maken. Lipolyse is het losmaken van die 

vetzuren uit het vetweefsel. Maar die moeten 

daarna nog verbrand worden. Ze komen vrij 

uit de vetcellen en gaan gebonden aan albumine 

het bloed in en dan óf naar de lever óf 

naar de spiercel.” 

De volledige tekst van deze bespreking van 

Dr. Atkins’ nieuwe Dieetrevolutie is te vinden 

op www.scan.umcutrecht.nl 


> Atkins had minder vet en meer suiker moeten eten 

twee kanten op: vanuit de partikeltjes via allerlei zucht – hij woog 117 kilo bij een lengte van 1.82 

ingewikkelde mechanismen de cel in, of ze wor- – en hij had een hoge bloeddruk en hartfalen. Is 

den gebonden aan albumine vervoerd door het Atkins ten onder gegaan aan zijn eigen dieet? 

bloed. Dan zijn ze opnieuw aan een ander mole- Castro Cabezas: “Als dit werkelijk waar is, kun je 

cuul gekoppeld en daardoor niet meer ‘vrij’ en die conclusie wel trekken. Dat medische rapport 

niet direct schadelijk. Die vetzuren komen dan 

uiteindelijk allemaal in de lever terecht. Daardoor 

krijg je onder meer een vervette lever. Voor 

bevestigt onze gedachten.” 

een deel zet de lever die vetzuren ook weer om Internist Manuel Castro Cabezas: "Het mediterrane dieet bewijst 

in triglyceriden, verpakt ze weer in partikeltjes dat Atkins ongelijk heeft. Het mediterrane dieet is gezond en leidt 

en pompt ze terug in het bloed. Dus je wordt 

tot een lage sterfte aan hart- en vaatziekten. Het is een gebalanceerd 

niet dik, maar als dat proces heel lang blijft 

dieet van suikers en onverzadigde vet- 

voortduren, ontstaat een ophoping van vetzuren, 

zoals olijfolie, sojaolie en 

partikels in het bloed. Die beschadigen de vaat- 

visolie. Al krijg je bij een 

wand en je kunt uiteindelijk een hartinfarct 

teveel wel overgewicht. 

krijgen of verstopte bloedvaten.” 

Want vet is vet." 

Buikvet op vaatwand 

Het Atkinsdieet is dus mooi voor je buik, 

maar funest voor je bloedvaten. Je verplaatst 

het buikvet eigenlijk naar 

de vaatwand. Daarom moet je het 

Atkinsdieet niet te lang volgen, 

volgens Castro Cabezas. “Nu 

zullen de Atkinofielen zeggen, 

dat je in het Atkinsdieet uiteindelijk 

wel suiker gaat toevoegen 

en dat het dan allemaal wel losloopt. 

Misschien hebben ze gedeeltelijk 

gelijk en kan het dieet gedurende 

drie tot zes maanden niet 

zoveel kwaad. Maar ook dat is 

nog niet wetenschappelijk 

bewezen en moet worden 

onderzocht. Ik ben bang 

dat je met een jarenlang 

Atkinsdieet je vaten opblaast 

en aderverkalking

Vroeger had je etterbakjes waarmee je de pus 

uit lekkende wonden kon opvangen. En pokkenbriefjes, 

die door artsen werden afgegeven nadat 

Nederland de vaccinatieplicht had ingevoerd. 

Twee willekeurige wapenfeiten uit meer dan 

tweehonderd jaar humane oorlogsvoering tegen 

infectieziekten. In die tijd heeft het vaccin zich 

ontwikkeld tot een vrijwel onmisbare levenslijn: 

wij overleven door te vaccineren. 

Snuffel een boek als ‘Vaccinaties bij kinderen’ 

door, en je ziet onmiddellijk hoe zwaar de persoonlijke 

gezondheid, de nationale en internationale 

gezondheidszorg steunen op al die 

preventieve prikjes, op al die vaccins die nare 

infectieziekten helpen voorkomen. Difterie, 

Lifestyle-vaccins 

kinkhoest, tetanus, polio, bof, mazelen en rodehond. 

Hib, Hepatitis B, meningokokken, tuberculose, 

rabiës, difterie, pokken… En er zijn nog 

veel meer infectieziekten die het bestrijden 

waard zijn. 

De laatste jaren is er echter een kentering te 

zien. Nog steeds worden er vaccins ontwikkeld 

tegen nieuwe gevaren, zoals aids en SARS. 

Maar toch duiken steeds vaker nieuwe toepassingsgebieden 

op. Het vaccin verbreedt zijn 

horizon. Aan infecties alleen, heeft het niet 

meer genoeg. 

Er wordt bijvoorbeeld al hard gewerkt aan 

vaccins die bescherming bieden tegen allerlei 

vormen van kanker. Met therapeutische vaccins 

lijkt menige tumor nog effectief aangepakt te 

kunnen worden. Misschien krijgt de oncoloog 

op termijn de beschikking over een brede waaier 

kankervaccins voor tumortherapie. 

Maar er is meer. De ontwikkeling van een vaccin 

tegen Alzheimer, tegen mentale achteruitgang 

staat hoog op de agenda. Er wordt druk gesleuteld 

aan vaccins tegen rookgedrag, cocaïneverslaving 

en drankmisbruik. Vaccins tegen gokverslaving, 

dwangmatig koopgedrag en andere 

psychiatrische aandoeningen zitten in de pijplijn. 

In principe zijn vaccins te maken die depressies 

verjagen en manisch gedrag dempen. Het is dus 

slechts een kwestie van tijd voordat psychiatrische 

vaccins de markt zullen bestormen. Mentale 

conserveermiddelen en geestelijke reparaties 

vloeien vroeg of laat allemaal uit een immunologische 

spuit. 

De media speculeren ondertussen over een 

vaccin tegen anorexia. En eentje tegen vetzucht, 

een plaag die de westerse wereld meer en meer 

parten begint te spelen. Zo’n vaccin tegen te 

veel vet zou geweldig zijn. Zo’n vaccin regelt in 

ons lichaam wat we op eigen kracht niet voor 

elkaar krijgen: minder eten, afvallen en slank 

blijven. 

Met zo’n prik zitten we eigenlijk al in de lifestyle-vaccins. 

Die gaan een prachtige toekomst 

tegemoet omdat vrijwel iedereen ze wil hebben. 

Voor een vaccin dat de stressrespons tempert, 

betalen drukdrukdrukke managers goudgeld. 

Vaccins voor een jonge huid, of een vaccin tegen 

veroudering? Niemand zal de belofte op een 

verlengde jeugd aan zich voorbij laten gaan. 

Maar vaccins kunnen nog veel meer. De film 

Reageren? E-mail: scan@azu.nl of UMC Utrecht • Redactie scan / D 01.343 • Postbus 88550 • 3508 GA Utrecht 


The Day After Tomorrow al gezien, waarin New 

York door een vloedgolf wordt overspoeld? 

De film heeft de discussie over klimaatveranderingen, 

broeikasgassen, gewijzigde Golfstromen 

en het Kyoto-verdrag weer nieuw leven ingeblazen? 

Wat kunnen we aan die problemen doen? 

Vaccineren! 

Een schaap boert en windt per dag vijfentwintig 

liter methaan. In Nieuw-Zeeland en Australië – 

schaaplanden bij uitstek – leidt dat tot een 

enorme productie van dit broeikasgas. De 

Australische CSRIO (Commonwealth Scientific 

and Industrial Research Organisation) heeft 

onlangs een vaccin tegen schaapscheten 

ontwikkeld, dat de methaanuitstoot bij het 

schaap met 7,7 procent reduceert. 

Nederland heeft weinig schapen, maar barst 

van de koeien. De methaanemissie van één koe 

is gelijk aan die van twaalf schapen. Hier ligt 

dus nog een enorm vaccinatieveld braak. Ook 

het Kyoto-verdrag is met een naald te winnen. 

Pieter Lomans 


commentaar opinie terzijde

Promoties 

ALS-NIEUWS OVER: VOEDING, 

LICHAMELIJKE INSPANNING, GENEN 

Door zware lichamelijke arbeid kan de spierziekte ALS 

(amyotrofische laterale sclerose) enkele jaren eerder 

optreden dan normaal, zo blijkt uit het promotieonderzoek 

van neuroloog-in-opleiding Jan Veldink. Verder 

toonde Veldink aan dat een dieet met meervoudig onverzadigde 

vetzuren en vitamine E het risico op ALS aanzienlijk 

reduceert. Tenslotte stelt hij dat een erfelijke variant 

van ALS interessante aanknopingspunten biedt voor de 

ontwikkeling van een medicijn. 

De genen SMN1 en SMN2 spelen een belangrijke rol bij 

ALS. Deze genen zijn direct verantwoordelijk voor een 

erfelijke zenuwcelziekte op de kinderleeftijd (SMA). 

Mensen die deze ziekte zelf niet krijgen, maar wel kunnen 

doorgeven aan hun nageslacht, blijken een drie tot 

vier keer verhoogd risico op ALS te hebben. Opmerkelijk 

gegeven: hoe meer kopieën van het SMN2 gen een 

patiënt heeft, hoe langzamer het beloop van de ziekte is. 

Dat maakt de zoektocht interessant naar stoffen die de 

aanwezigheid van het SMN-eiwit in het zenuwstelsel kunnen 

verhogen. Mogelijk is zo’n stof te gebruiken als 

medicijn. 

Het idee bestaat, dat uitputting van zenuwcellen door 

fysieke inspanning bijdraagt aan het ontstaan van ALS. 

In de wetenschappelijke literatuur zijn daar echter geen 

aanwijzingen voor te vinden. Veldink: “Wel blijkt uit ons 

eigen onderzoek dat – als mensen ALS krijgen – zware 

fysieke inspanning de aanvang van de ziekte met enkele 

jaren vervroegt.” 

Uit het onderzoek van Veldink blijkt ook, dat het eten 

van meervoudig onverzadigde vetzuren, zoals linolzuur 

en vetten in vis, en vitamine E de kans op het krijgen van 

ALS met ongeveer zestig procent verkleint. Biologische 

effecten van fysieke inspanning en voeding zullen daarom 

het inzicht in de oorzaak van ALS kunnen vergroten. 

Jan Veldink – Determinanten voor het ontstaan en 

beloop van amyotrofische laterale sclerose 

GEEST EN GEDRAG BEÏNVLOEDEN 

ZIEKTEPROCES 

Kunnen geest en gedrag voorspellen of je gevoelig bent 

voor reuma of kanker? Dat is de kernvraag van het dierexperimentele 

onderzoek van Eniko” Sajti. Voorspellers 

van ziektegevoeligheid worden meestal gezocht in de 

genen. Toch zijn er aanwijzingen dat ook niet-genetische 

factoren een belangrijke rol spelen. Zo weten we dat er 

een relatie bestaat tussen gedrag en het hormonale 

systeem. Bovendien kan het hormonale systeem het 

immuunsysteem beïnvloeden, wat weer een effect kan 

hebben op het beloop van sommige ziekten. 

Sajti onderzocht het gedrag van genetisch vrijwel identieke 

ratten. Ze verdeelde de dieren in een groep laagactieve 

en hoogactieve ratten. Daarna bepaalde ze in 

beide groepen de gevoeligheid voor adjuvant artritis 

l nr 3 1 juni februari 2004 2004 l 16l 

16 

(een diermodel voor de auto-immuunziekte reumatoïde 

artritis) en de ontwikkeling van tumoren. 

In beide gevallen waren er opvallende verschillen in het 

beloop van de ziekte. In het artritismodel vertoonden 

de laagactieve dieren in de late fase van de ziekte veel 

meer gewrichtsschade dan de hoogactieve dieren. 

Bovendien ontwikkelden ze meer grote tumoren dan 

de hoogactieve ratten. 

Bij menselijk onderzoek vond Sajti een samenhang tussen 

de concentratie van hormonen – zoals cortisol en prolactine 

– en de immuunfunctie. Sajti: “Er is een duidelijk verband 

tussen psychologische kenmerken en het functioneren 

van het immuunsysteem. Verder hebben we bij de 

ratten gezien dat de interactie tussen gedrag en het 

neuro-endocriene systeem tot veranderingen in het 

immuunsysteem leidt die het verloop van ziekteprocessen 

kunnen beïnvloeden. Niet alleen genen bemoeien 

zich dus met onze gezondheid. Ook het gedrag speelt 

daarbij – via de hormonen en het immuunsysteem – een 

belangrijke rol.” 

Eniko” Sajti – Gedrag, stemming en immuniteit 

RELATIES TUSSEN HORMONEN 

EN BORSTKANKER VERDER ONTRAFELD 

Geslachtshormonen spelen een belangrijke rol bij het 

ontstaan van borstkanker. Charlotte Onland-Moret toonde 

tijdens haar promotieonderzoek aan, dat een verhoogde 

concentratie geslachtshormonen in de urine leidt 

tot een verhoogd risico op het krijgen van borstkanker na 

de menopauze. Een vroege eerste menstruatie, een late 

overgang, kinderloosheid of het laat krijgen van kinderen 

zijn bijvoorbeeld ook factoren die de kans op borstkanker 

vergroten. 

Onland-Moret heeft een aantal van die relaties nader 

onderzocht. Zo beginnen meisjes in Europese landen op 

steeds jongere leeftijd te menstrueren. Bovendien worden 

ze ook steeds langer. Beide factoren vergroten de 

kans op borstkanker, maar lijken onderling tegenstrijdig: 

hoe eerder de eerste menstruatie optreedt, hoe eerder 

het lichaam stopt met groeien. Onland-Moret: “Waarschijnlijk 

leidt een vroege menstruatie tot een verhoogde 

blootstelling aan geslachtshormonen, terwijl een grotere 

lichaamslengte misschien samenhangt met verhoogde 

concentraties groeihormonen.” 

Ook de grotere kans op borstkanker door alcoholgebruik 

loopt waarschijnlijk via de geslachtshormonen. Bij vrouwen 

die meer dan twee glazen per dag drinken vond 

Onland-Moret hogere concentraties oestrogenen (vrouwelijk 

hormoon) en androgenen (mannelijk hormoon). 

Variaties in genen (polymorfismen) spelen volgens de 

onderzoekster ook een rol. Kleine variaties in een gen 

kunnen zowel de concentratie van geslachtshormonen 

beïnvloeden als hun effect op de borst. 

Charlotte Onland-Moret – Genen, hormonen & borstkanker 

Een volledig overzicht van de promoties is te vinden 

op internet: www.uu.nl onder nieuws en agenda. 

> > > > > 

Brein en afweer 

De linker- en rechterhersenhelft zijn geen 

functionele spiegelbeelden. De ene helft 

bezit bijvoorbeeld wat meer ruimtelijk 

inzicht, terwijl de andere helft verbaal 

wat beter is. Bevat de ene helft wat meer 

emotie, dan zit er in de andere misschien een 

grote wiskundeknobbel. 

Epilepsieonderzoekers lijken weer een 

nieuwe taakverdeling op het spoor. In een 

webpublicatie (Annals of Neurology 24 mei) 

presenteren ze een verband tussen immuniteit 

en hersenhelft. De onderzoekers zagen 

de afweer dálen bij patiënten bij wie de 

linker hersenhelft was geopereerd. Werd 

een patiënt aan de rechter hersenhelft 

geopereerd om de epileptische aanvallen 

onder controle te krijgen, dan zagen ze 

de afweer juist stijgen. 

Meer info over de verdeling 

van functies over 

het brein is te vinden in 

Schizofrenie: taal uit 

onverwachte hoek? 

Scan april 2004 pagina 16, 

www.scan.umcutrecht.nl 

> > > > > 

Gentherapie bij ALS 

Een Brits-Belgische onderzoeksgroep heeft 

met behulp van gentherapie de overleving 

van muizen met een bepaald type ALS weten 

te verlengen. Dat lukte door de spieren van 

muizen te injecteren met een vector (lentivirus) 

die VEGF (vasculaire endotheel groeifactor) 

tot expressie brengt. 

Peter Carmeliet van de Universiteit Leuven 

en de andere leden van de onderzoeksgroep 

schrijven in Nature (27 mei): “Door de VEGFbehandeling 

nam de levensverwachting van 

ALS-muizen met dertig procent toe, zonder 

toxische bijwerkingen. Daarmee is het een 

van de meest effectieve therapieën die we 

nu kennen.” 

Voor meer (genetisch) 

onderzoek naar ALS, zie 

elders op deze pagina en 

Scan april 2004 pagina 12, 

www.scan.umcutrecht.nl

Job rotation in de oncologie 

Oncologen ruilen van werkplek voor 

verdieping en nieuwe ervaringen. 

Medische job rotation. Een oncoloog uit een 

streekziekenhuis en een oncoloog die net de 

opleiding achter de rug heeft in een academisch 

ziekenhuis, ruilen voor vier maanden van werkplek. 

Het uitwisselingsprogramma is een initiatief 

van hoogleraar medische oncologie Emile 

Voest. “Internisten die net hun opleiding tot 

medisch oncoloog hebben afgerond, hebben in 

het algemeen weinig inzicht in het werk in de 

periferie”, verklaart hij. “De opleiding is vooral 

inhoudelijk, terwijl het werk in de periferie een 

mengvorm is van algemene interne geneeskunde 

en oncologie, met een grote werkdruk van de 

patiëntenzorg. Het contrast tussen opleiding en 

uiteindelijke werkplek is dus groot, waardoor de 

nieuwe internisten nog weinig hebben kunnen 

‘proeven’ van hun uiteindelijke functie. Op hun 

beurt krijgen oncologen uit de periferie door 

deze tijdelijke banenruil de mogelijkheid hun 

vakkennis te verdiepen. Zij kunnen zich een paar 

maanden richten op bijvoorbeeld tumorbiologie, 

palliatieve zorg of het werken met nieuwe 

geneesmiddelen.” 

Verzanden 

Oncoloog Sytze van der Vegt was de eerste die 

zijn werkplek in een streekziekenhuis tijdelijk 

afstond voor een verblijf op de UMC-afdeling 

medische oncologie. Zijn taken in het Mesos 

Medisch Centrum werden overgenomen door 

oncoloog Patricia Quarles van Ufford-Mannesse. 

“De ervaring in het Mesos heeft mijn voorkeur 

voor de periferie bevestigd”, vertelt ze. “Ik wist 

dat ik voor twee jaar naar Australië zou gaan 

om te werken in een Academisch ziekenhuis. 

Het leek me nuttig dat eerst vier maanden in 

een perifeer ziekenhuis te doen. Vooral de eerste 

twee maanden zie je heel scherp de verschillen 

in organisatie. In zo’n korte periode verzand 

je nog niet in de routines van het ‘gastziekenhuis’ 

en zie je de sterke en zwakke punten van 

je eigen organisatie. Dat is nuttig voor een oncoloog 

die teruggaat naar een academisch ziekenhuis, 

omdat die een adviserende en onder- 

steunende rol krijgt naar zijn collega’s in de 

periferie. Terwijl een oncoloog die kiest voor 

een plek in de periferie, bewuster keuzes kan 

maken tijdens het sollicitatieproces.” 

Doorhollen 

Van der Vegt nam veel nieuwe indrukken mee 

naar huis. “Voor een perifeer oncoloog is het 

uiterst nuttig kennis te maken met basaal onderzoek”, 

vertelt hij. “Veel onderzoek was voor mij 

compleet nieuw. Normaal zien wij alleen de 

resultaten. Nu kon ik researchbesprekingen bijwonen 

en van de onderzoekers horen tegen 

welke moeilijkheden ze aanlopen. Voor het 

direct klinisch handelen bij ons is dat nog niet 

van betekenis. Maar het onderzoek is voor mij 

veel meer gaan leven en het is nu makkelijker 

de literatuur daarover te lezen. Als ik een bijdrage 

kan leveren met mijn patiënten, zal ik dat nu 

graag doen.” 

“In de periferie hol je maar door”, vervolgt hij. 

“In het UMC Utrecht ging ik naar onderwijs- 



bijeenkomsten, casusbesprekingen, en liep ik 

mee tijdens de grote visite. Daar zie je alle vormen 

van oncologie, vooral de zeldzame. Nu ik 

gezien heb hoe deze patiënten in het UMC 

Utrecht worden behandeld, ben ik nog meer 

gaan doorverwijzen. Patiënten met een niercelcarcinoom 

die we voorheen zelf behandelden 

met immunotherapie, sturen wij nu toch door. En 

ook patiënten met testiscarcinomen. Die hebben 

een uitstekende prognose als ze maar goed worden 

gecontroleerd en behandeld. Als je er maar 

twee of drie per jaar ziet, is dat toch te weinig.” 

Van der Vegts verblijf in het UMC Utrecht resulteerde 

ook in een aantal initiatieven. “De organisatie 

van de polikliniek, de frequentie waarmee 

patiënten tussen de kuren door worden 

gezien en de goede organisatie van de palliatieve 

zorg, waren ook nieuw voor mij. Die ervaringen 

heb ik meegenomen naar het Mesos 

Medisch Centrum. Ik zie mijn patiënten nu ook 

vaker tussendoor en wij gaan nu ook een palliatieteam 

opzetten.” 


tekst > Manou van de Zande 

foto’s > Chris Timmers 

In acute doodsnood verkeert een nierpatiënt 

meestal niet. Heeft hij een chronische nierinsufficiëntie 

– de nier werkt bijvoorbeeld nog maar 

voor tien procent – dan kan hij door dialyse nog 

jaren vooruit. Maar het ontbreken van een 

direct levensbedreigende situatie is beslist geen 

reden om niertransplantatie op de lange baan te 

schuiven, vindt Marc Lilien, kindernefroloog in 

het Wilhelmina Kinderziekenhuis. “Lang dialyseren 

verkort de levensverwachting en heeft een 

groot effect op de kwaliteit van leven, vooral bij 

kinderen. Als zij elke week drie tot vier keer 

urenlang in het ziekenhuis moeten zijn voor dialyse, 

lopen ze een leer- en levensachterstand op 

die heel moeilijk is in te halen.” 

Na een niertransplantatie verbetert niet alleen 

de kwaliteit van leven, ook de levensverwachting 

op de lange termijn neemt toe. Dat bewezen 

Amerikaanse onderzoekers een aantal jaren 

geleden, vertelt Lilien. “Zij bekeken de verschillen 

tussen twee groepen volwassen nierpatiën- 


Transplantatie op 1, 

ten waarvan de beginsituatie gelijk was. De ene 

groep had daarna een donornier gekregen, de 

andere niet. Een deel van de transplantatiegroep 

overleed binnen een paar maanden na de operatie 

aan complicaties, maar daarna was de overlevingskans 

binnen die groep een stuk beter dan 

onder de dialysepatiënten.” 

Stijve vaten 

Falende nieren leiden tot slechtere bloedvaten: 

ze worden stijver en functioneren steeds slechter. 

Het hart moet harder werken om het bloed 

rond te pompen, waardoor de hartspier verdikt. 

Volwassen nierpatiënten krijgen dan ook sneller 

hart- en vaatziekten dan hun gezonde medemens. 

Langdurige dialyse draagt daar aan bij, 

stelt Lilien, die onder andere onderzoek doet 

naar de vaatfunctie bij nierzieke kinderen. 

Nierdialyse blijft noodgreep 

Hoe eerder een nierpatiënt een nieuwe 

nier krijgt, hoe beter. Bij gebrek aan 

donornieren blijft dialyse een nood- 

oplossing, die het overlijden voorkomt 

maar de levenskwaliteit hard achteruit 

doet hollen. Dialyse verhoogt bijvoor- 

beeld de kans op hart- en vaatziekten, 

de voornaamste doodsoorzaak onder 

volwassen nierpatiënten. 

“Ik vergelijk hun slagaders met die van gezonde 

leeftijdsgenoten. Uit onderzoek bij volwassenen 

blijkt dat de verslechterde conditie van de slagaders 

een voorspellende waarde heeft voor de 

kans op hart- en vaatziekten, en die verslechtering 

lijkt al op jonge leeftijd te beginnen.” 

Kan een transplantatie die achteruitgang van de 

vaatfunctie stoppen en de kans op hart- en vaatziekten 

verminderen? Lilien: “Dat weten we nog 

niet zeker. We weten wel dat de jongvolwassenen 

die het langst gedialyseerd zijn, de stijfste 

vaten hebben. En dat effect blijft, ook na een 

transplantatie.” Opnieuw een reden om zo snel 

mogelijk te transplanteren, vindt de nefroloog. 

>> Na transplantatie neemt de levensverwachting toe 

“Vooral voor kinderen is het de beste optie.” 

Helaas verhogen sommige anti-afstotingsmedicijnen 

die iedereen na een transplantatie moet 

slikken de kans op hart- en vaatziekten. Naar de

dialyse op 2 

juiste mix en dosering van deze medicatie wordt 

nu heel veel onderzoek gedaan. 

Donatievraag 

Ook al zou iedereen overtuigd zijn van het 

belang van zo snel mogelijk transplanteren – wat 

nu tot Liliens spijt nog niet het geval is – dan 

nog blijft het gebrek aan donornieren het grootste 

struikelblok. Voor dat gebrek zijn verschillende 

oorzaken: te weinig mensen die zich als 

donor registreren en, in vergelijking met andere 

Europese landen, ‘te weinig’ verkeers- en 

beroerteslachtoffers. Lilien noemt nog een 

mogelijke reden: artsen die de donatievraag niet 

stellen aan de nabestaanden. “We zien helaas 

een verschuiving naar meer non-heartbeating 

donoren. Durven artsen die verschrikkelijk moeilijke 

donatievraag misschien pas na de hartstilstand 

te stellen? Voor nabestaanden is het heel 

moeilijk te begrijpen dat iemand dood is, terwijl 

zijn hart nog klopt.” 

De donatievraag kan beter worden gesteld door 

mensen die daar speciaal voor zijn opgeleid. Op 

initiatief van de Nierstichting worden in 

Nederland enkele requesters getraind. “Dat zijn 

bijvoorbeeld IC-verpleegkundigen of transplantatiecoördinatoren. 

Requesters – een Nederlands 

woord ken ik nog niet – kunnen ook het herkennen 

van donoren verbeteren, doordat artsen 

beter op de hoogte zijn van de criteria waaraan 

een donor moet voldoen.” 

Teveel water 

Donornieren zijn schaars, dus blijft het zaak de 

omstandigheden voor dialysepatiënten te verbeteren. 

Tycho Vuurmans promoveerde vorige 

maand op onderzoek naar vaatfuncties bij nierpatiënten-in-dialyse 

van achttien jaar en ouder. 

“Ik heb niet naar de structuur, maar naar de 

functie van de vaten gekeken. Door slechtere 

vaten wordt het hart te zwaar belast en stijgt 

de bloeddruk. Een van de manieren om die 

˘˘ 

>> 

Niertransplantaties 

in Nederland 

In het UMC Utrecht werd in 1972 voor het eerst 

een nier getransplanteerd. Inmiddels worden er 

per jaar in Nederland tussen de 550 en 600 

nieren getransplanteerd, waarvan twintig tot 

dertig bij kinderen. Ongeveer zeventig kinderen 

worden gedialyseerd en tweehonderd kinderen 

hebben een getransplanteerde nier. Ongeveer 

1300 mensen wachten op een donornier. Gemiddelde 

wachttijd: viereneenhalf jaar. 

Voor kinderen is de wachttijd korter. Zij krijgen 

voorrang vanwege de niet in te lopen ontwikkelingsachterstand 

die jarenlange dialyse met zich 

meebrengt. Alleen kinderen boven de tien kilo 

komen in aanmerking voor transplantatie omdat 

ze dan groot genoeg zijn om een volwassen nier 

te ontvangen. Bij voorkeur van een vrouw, die 

wat kleinere nieren heeft dan een man. Kinderen 

krijgen overigens steeds vaker een nier van 

een levend familielid – meestal van de moeder 

of vader. In het Wilhelmina Kinderziekenhuis is 

de verhouding tussen overleden en levende nierdonoren 

op dit moment ongeveer gelijk. Transplantatie 

van een levende donor heeft meer 

kans van slagen dan van een overleden donor. 

De weefselovereenkomst die bij een postmortale 

donornier van groot belang is, doet er bij een 

levend orgaan veel minder toe. Belangrijker is 

dat de donor gezond is en de nier maar kort 

buiten het lichaam verblijft. 

Er bestaat verschil tussen de nier van een hersendode 

en een non-heartbeating donor. De nieren 

van hersendode donoren hebben een grotere 

kans om na de transplantatie goed te gaan functioneren, 

omdat de circulatie nog niet is gestopt 

– het hart klopt immers nog. Bij een non-heartbeating 

donor ligt de circulatie tijdelijk stil, waardoor 

de kwaliteit van de organen achteruit gaat. 

Onder bepaalde omstandigheden kunnen nieren 

en lever dan nog wel voor transplantatie gebruikt 

worden, maar andere organen niet meer. 


˘˘ 

belasting te verminderen is het teveel aan water – 

bij nierpatiënten hoopt zich altijd teveel water in 

het lichaam op – aan het lichaam te onttrekken.” 

Vochtonttrekking door hemodialyse, waarbij met 

behulp van een kunstnier het bloed buiten het 

lichaam wordt gezuiverd, werkte bij de helft 

van de patiënten goed. Zij kregen een normale 

bloeddruk en een normale vaatstijfheid. Maar 

bij de andere helft lukte het niet. Hun lichaam 

maakte te veel angiotensine II aan, een hormoon 

dat de vaten vernauwt. Vuurmans: “Die reactie 

konden we remmen met een zogenaamde ACEremmer 

die de spanning van de vaten afhaalt. 

Toen kregen ook deze patiënten een normale 

vaatstijfheid.” Ook bij patiënten met buik- 

kort nieuws 

De rijdende longarts 

Mobiel longfuncties meten 

Uit de les weggeroepen worden voor een halfuurtje ademopdrachten 

in de longbus is veel minder eng dan de rijdende schooltandarts. Kinderlongarts 

Bert Arets is de schepper van het longfunctiemobiel, een rijdende 

onderzoeksruimte die sinds anderhalve maand op pad is om onder 

meer longinhoud en opnamecapaciteit van de longen bij gezonde 

kinderen te meten. “We hebben namelijk dringend behoefte aan nieuwe 

normaalwaarden.” 

Om verschillen in longfunctie tussen gezonde en bijvoorbeeld astmatische 

kinderen aan te tonen, moeten de normaalwaarden betrouwbaar zijn. 

“Maar recente gegevens zijn er niet. We gebruiken Nederlandse normaalwaarden 

van zo’n twintig jaar geleden, of buitenlandse normaalwaarden 

die dus niet bij Nederlandse kinderen zijn gemeten”, aldus Arets. Hoog 

tijd om bij basisscholen, middelbare scholen en kinderdagverblijven de 

actuele longgegevens van gezonde kinderen te verzamelen. 

In eerste instantie gaat het om autochtone kinderen van twee tot achttien 

jaar. Autochtone kinderen, omdat hun allochtone leeftijdsgenootjes 

een te gemêleerde groep vormen. Indiërs, Marokkanen, Chinezen of 

Surinamers hebben andere lichaamsverhoudingen, waardoor hun longinformatie 

het onderzoek zou vertekenen. De longfunctieassistenten in 

de bus meten verschillende aspecten van de longfunctie, zoals luchtwegweerstand 

tijdens het ademen, longinhoud, doorgankelijkheid van de 

luchtwegen en opnamecapaciteit van zuurstof. 

In een later stadium komen ook de longen van 18- tot 32-jarigen aan 

bod. Arets: “Je longfunctie neemt gestaag toe tot je achttiende, en 


dialyse – het eigen buikvlies wordt gebruikt 

om het bloed te zuiveren – bleek de combinatie 

van vochtonttrekking en ACE-remmers goed te 

werken. Of de vaatversoepeling ook op langere 

termijn blijft bestaan, weet Vuurmans nog niet. 

Endotheline-blokkers 

Behalve angiotensine II is er nog een lichaamseigen 

stof die de bloedvaten vernauwt: endotheline. 

“Dat wordt afgegeven door het endotheel, 

de binnenbekleding van de bloedvaten. 

Nierpatiënten maken teveel endotheline aan”, 

legt Vuurmans uit. Hij onderzocht bij gezonde 

proefpersonen of endotheline-blokkers de 

schadelijke effecten van deze stof tegengaan. 

“Omdat het om een nieuw medicijn gaat, 

wordt het niet meteen bij nierpatiënten getest. 

Dus maakten we van een paar gezonde mensen 

tijdelijk nierpatiënten door hen kunstmatig 

endotheline toe te dienen.” De endothelineblokkers 

bleken te werken en Vuurmans verwacht 

dat ze ook bij nierpatiënten een gunstig 

effect op de werking van het hart en de nieren 

zullen hebben. 

Vuurmans hoopt dat zijn bevindingen gebruikt 

worden om het functioneren van vaten te verbeteren. 

“Zo kun je misschien voorkomen dat dialysepatiënten 

overlijden tijdens het wachten op 

een donornier. Want een transplantatie blijft de 

beste oplossing voor een nierpatiënt.” 

foto > Roy Geeraths 

vanaf je vijfentwintigste neemt die geleidelijk af. Wat er in die overgangsjaren 

gebeurt, weten we niet precies.” 

De ‘pneumobiel’ is een oude Silvo-kruidenbus, die is omgebouwd tot een 

ziekenhuisruimte op wielen. De bus is ook geschikt voor andere wetenschappelijke 

onderzoeken. Zo wordt de wagen in Nijmegen voor astmaonderzoek 

gebruikt. Arets: “Bij dit onderzoek wordt de longfunctie gemeten bij jongvolwassenen 

van wie precies bekend is hoeveel bovenste luchtweginfecties 

ze als jong kind hadden. Er bestaat namelijk een theorie die stelt, dat hoe 

meer luchtweginfecties je op jonge leeftijd doormaakt, hoe kleiner de kans 

op astma is. En natuurlijk kunnen wij sommige van die gegevens ook voor 

ons normaalwaardenonderzoek gebruiken.”

Medische radbrakers 

Artrose in het kniegewricht geneest 

door de knie tijdelijk een klein stukje 

uit elkaar te trekken. 

Patiënten met artrose in een enkel of knie hebben 

veel pijn. Om die pijn te verhelpen wordt 

zo’n enkel uiteindelijk vastgezet en kan een knie 

worden vervangen door een prothese. Maar een 

vastgezette enkel kun je niet meer buigen, en 

een knieprothese gaat meestal niet langer dan 

vijftien jaar mee en is maar één keer te vervangen. 

Patiënten krijgen zo’n knieprothese daardoor 

pas na hun vijfenvijftigste. Jongere mensen 

moeten tot die tijd doorlopen met veel pijn. 

Tien jaar geleden begonnen orthopedisch 

chirurg Peter van Roermund en hoofd van het 

reumalaboratorium Floris Lafeber een experimentele 

artrosebehandeling. Met een door de 

Russische chirurg Ilizarov in de Tweede Wereldoorlog 

ontwikkeld frame om complexe breuken 

te zetten, trokken zij geleidelijk door artrose 

aangetaste enkels een klein stukje uit elkaar. 

De beschadigde kraakbeenvlakken schuren dan 

niet meer over elkaar en krijgen de rust om te 

Knieën rekken tegen artrose 

genezen, was de gedachte. Patiënten kregen 

het frame voor drie maanden. 

Uitbehandeld 

De pijn nam snel af en patiënten konden na 

verloop van tijd weer normaal lopen. Dat was 

onmogelijk geweest, als hun enkels waren vastgezet. 

Na het succes van deze zogenoemde 

enkeldistractie zijn Lafeber en Van Roermund 

nu begonnen met distractie van knieën. Lafeber: 

“De enkel was eigenlijk een proof of concept. 

Die kun je altijd nog vastzetten en dan kun je 

er nog wel mee lopen, maar met een stijfgezette 

knie niet. Na tien jaar zien we nog steeds hele 

goede resultaten bij de enkels. (Zie Scan 5, oktober 

2001 pag. 22-23 op www.scan.umcutrecht.nl ) 

Nu is het tijd over te gaan op behandeling van 

artrose van de knie, die sociaal en economisch 

veel meer impact heeft.” 

Inmiddels zijn drie patiënten met succes behandeld. 

Postdoc Anne Karien Marijnissen toonde 

aan dat de behandeling technisch haalbaar is en 

de resultaten zijn zo goed, dat de onderzoekers 

die willen bevestigen bij twintig nieuwe patiënten. 

Lafeber: “Jonge patiënten moeten nog heel 

lang doorlopen met veel pijn, voor ze in aanmerking 

komen voor een gewrichtsprothese. Ze hebben 

vaak al heel veel behandelingen en opera- 

ties gehad, en zijn eigenlijk uitbehandeld. Nu 

hebben ze binnen een jaar een bijna normale 

functie van de knie. Nog sneller dan bij de 

enkels.” 


foto’s > Anne Karien Marijnissen 

Verende buizen 

Een Ilizarovframe voor de knie is veel complexer 

dan voor de enkel. Van Roermund en orthopedisch 

chirurg Cees Rinsum gaven de drie patiënten 

daarom een frame van twee buizen met een 

veersysteem. “Een heel fancy frame”, volgens 

Lafeber. “Om de twee weken halen we dat 

frame los en wordt de knie van de patiënt drie 

uur onbelast bewogen om stijfheid tegen te 

gaan. Na de oefeningen gaat het frame er weer 

op en maken we een röntgenfoto om te kijken 

of het kniegewricht nog voldoende is opgerekt.” 

De resultaten zijn hetzelfde als bij de enkel. Heel 

snel na de behandeling neemt de pijn af en binnen 

een paar maanden zijn de patiënten vrijwel 

pijnvrij. Door de knie op te rekken kan de gewrichtsvervangende 

operatie worden uitgesteld. 

En misschien is een prothese in de toekomst voor 

een aantal patiënten zelfs helemaal niet meer 

nodig. Bovendien is deze behandeling – ondanks 

dat de patiënten één keer per twee weken moeten 

terugkomen – aanmerkelijk goedkoper dan 

een gewrichtsvervangende operatie. 


tekst > Rinze Benedictus 


Rattenhersenen van zeven dagen oud 

lijken veel op het brein van een pas- 

geboren kind. Wordt de amygdala in 

het rattenbrein in die periode bescha- 

digd, dan ontwikkelt de rat op volwas- 

sen leeftijd symptomen die doen 

denken aan autistische en schizofrene 

symptomen bij de mens. Leontien 

Diergaarde over een nieuw diermodel 

voor schizofrenie en autisme. 

Het lijkt bijna onmogelijk, in één klap een diermodel 

maken voor twee nog slecht begrepen 

psychiatrische ziekten. Toch is dat wat promovenda 

Leontien Diergaarde van het Rudolf 

Magnus Instituut in het UMC Utrecht heeft 

gedaan. Als bij jonge ratten een specifiek deel 

van de hersenen wordt beschadigd, vertonen ze 

op volwassen leeftijd symptomen die verrassend 

veel lijken op wat we bij mensen schizofrenie en 

autisme noemen. Het interessante aan 

Diergaardes model is, dat het zowel de ontstaanswijze 

als de symptomen van schizofrenie 

en autisme nabootst. Het rattenmodel biedt 

daardoor de mogelijkheid om eventuele medicijnen 

te testen. Het model versterkt bovendien 

het idee dat autisme en schizofrenie ontwikkelingsstoornissen 

zijn. 

Als de vinding van Diergaarde leidt tot een 


onderzoek naar medicijnen tegen schizofrenie 

en autisme zou dat een doorbraak van jewelste 

zijn. Diermodellen zijn voor de farmaceutische 

industrie van onschatbare waarde bij het ontwikkelen 

van nieuwe geneesmiddelen. Allereerst 

moeten proefdieren uitwijzen of de stoffen veilig 

zijn, maar – nog interessanter – diermodellen 

kunnen onderzoekers ook op het spoor zetten 

van een nieuw middel. En hoe groter de overeenkomst 

tussen model en werkelijkheid, hoe 

groter de kans op succes. 

Beperkt gedrag 

De vraag is, hoe twee zo verschillende psychiatrische 

ziekten zijn onder te brengen in één rat? 

Een autistische, 

Patiënten die lijden aan schizofrenie kampen 

met hallucinaties en wanen, ze zijn verstoord in 

hun sociale gedrag en verzorgen zichzelf slecht. 

Autistische mensen schieten tekort op het sociale 

vlak, hebben slechts een beperkt gedragsrepertoire 

en kunnen slecht leren en taken plannen. 

Dat laatste komt ook voor bij schizofrenie. 

Diergaarde ziet vooral gelijkenissen in het aangetaste 

sociale gedrag en in het gebrekkige 

vermogen de toekomst te plannen. Daar liggen 

de overeenkomsten. 

In haar onderzoek bracht Diergaarde bij ratten 

een beschadiging aan in de amygdala. De amygdala 

is een klein gebied diep in de hersenen, dat 

betrokken is bij het verwerken van emoties en

schizofrene rat 

contacten heeft met verschillende andere hersendelen 

waaronder de prefrontale cortex. Deze 

prefrontale cortex, die net achter het voorhoofd 

zit, is onder meer betrokken bij het plannen van 

gedrag. 

Elegant 

Het elegante aan de proefopzet is dat Diergaarde 

de beschadiging aanbracht bij zeven dagen oude 

ratten. Op dat moment komt het ontwikkelingsstadium 

van de rattenhersenen overeen met dat 

van een pasgeboren menselijke zuigeling. Het 

beschadigen van zeven dagen oude rattenhersenen 

is daardoor vergelijkbaar met een problematische 

geboorte bij de mens. Een aanknopingspunt 

voor autisme en schizofrenie. “Problemen 

rond de geboorte, zoals zuurstofgebrek of een 

infectie bij de moeder, zijn bekende risicofactoren 

voor het krijgen van schizofrenie en autisme”, 

schetst Diergaarde. 

Op volwassen leeftijd onderwierp ze de dieren 

met een hersenbeschadiging aan allerlei proeven 

om te kijken waarin ze precies afwijken. Om te 

beginnen vertonen de beschadigde dieren minder 

sociaal gedrag dan controledieren, en zijn 

ze ook minder gemotiveerd om sociaal gedrag 

te vertonen. 

Hamsteren 

“Het meest fascinerende vind ik dat de ratten 

verschijnselen krijgen die bij een beschadiging in 

de prefrontale cortex horen, terwijl in werkelijkheid 

de beschadiging in hun amygdala is aangebracht”, 

vertelt Diergaarde. De prefrontale 

cortex heeft op jonge leeftijd input nodig van de 

amygdala om zich normaal te ontwikkelen. De 

behandelde ratten missen die input en ze vertonen 

daardoor een verstoorde toekomstplanning. 

Dat blijkt als ze in de gelegenheid worden gesteld 

om na een dag hongeren voedsel te hamsteren. 

Dan slaan de beschadigde ratten beduidend 

minder eten in dan hun gezonde collega’s. 

Een andere aanwijzing voor een afwijkende prefrontale 

cortex is het verkennende gedrag van 

de dieren. In vergelijking met gezonde soortgenoten 

lopen beschadigde dieren in een vierarmig 

doolhof vaker meerdere keren achter 

Interessant diermodel voor farmaceuten 

elkaar dezelfde arm in. Hun verkenningsstrategie functioneert de hippocampus, die met de amyg- 

is niet zo efficiënt. 

dala is verbonden, nog prima en worden niet 

Bovendien zijn de dieren minder flexibel, een simpelweg alle gebieden die in contact staan 

symptoom dat ook aangetroffen wordt bij autis- met de beschadigde amygdala óók aangedaan. 

me. In een experiment leren de ratten eerst dat De dieren zijn niet helemaal gestoord. Dat ver- 

het indrukken van het ene pedaal een voedselwijt kreeg ik wel eens te horen. Mijn model 

korrel oplevert en het indrukken van het andere zou niet goed zijn, omdat de ratten overal in 

pedaal niet. Als de functie van de twee pedalen de hersenen afwijkingen zouden hebben. Dat 

wordt omgewisseld, pikken controleratten dat is dus niet zo.” 

heel snel op. De beschadigde dieren proberen Dat is niet het enige verwijt dat Diergaarde 

langer via het ‘oude’ pedaal hun beloning te tegenkomt. “Ik krijg vooral veel kritiek van 

krijgen. 

artsen die het raar vinden om een complexe 

psychiatrische aandoening in een rat na te boot- 

Gepriegel 

sen. Dat kan toch nooit, is dan de toon. Maar je 

Bij het onderzoek kwam wel wat operatievaar- kunt wel degelijk vergelijkbare symptomen vindigheid 

kijken. Om precies de amygdala van de den tussen menselijke psychiatrische patiënten 

ratten te beschadigen, plaatste Diergaarde de 

verdoofde dieren in een stereotact. Dit is een 

en ratten met een hersenbeschadiging.” 

apparaat dat het dier fixeert en waarmee met Enthousiast 

een naald een exacte locatie in de hersenen Diergaarde put ook steun uit de publicaties van 

bereikt kan worden. Diergaarde boorde twee de Amerikaanse psychiater-onderzoeker Daniel 

gaatjes in de schedel en bracht met een dunne 

naald de 

Weinberger, hoofd van de Clinical Brain 

voor 

zenuwcel- 

>> De prefrontale cortex mist input van de amygdala 

len giftige stof iboteenzuur zo goed mogelijk in Disorders Branch van het National Institute of 

de buurt van de – aan twee kanten in de herse- Mental Health en een van de meest geciteerde 

nen aanwezige – amygdala aan. Een rat van schizofrenieonderzoekers in de jaren negentig. 

zeven dagen weegt ongeveer 15 gram. De kleine Hij maakte een van de eerste diermodellen voor 

amygdala in de hersenen weegt daar maar een schizofrenie. “Daar geloven ze wel in een dier- 

fractie van. Het zal duidelijk zijn dat dit een heel model voor schizofrenie. Weinberger richt zich 

gepriegel was. 

op de hippocampus, terwijl wij juist de amygdala 

“Gelukkig had ik hulp van een hele goede ana- centraal stellen. Maar reviewers reageren 

liste. Zij kon wel vijfentwintig tot dertig dieren enthousiast op ons onderzoek, het is dan ook 

per dag opereren, terwijl ik er misschien vijf behoorlijk vernieuwend.” 

deed. Zonder haar was ik ongetwijfeld veel lan- Diergaarde hoopt dat haar bevindingen opgeger 

bezig geweest.” 

pikt worden door een farmaceutisch bedrijf, 

dat zou voor haar de ultieme beloning zijn. 

Kritiek 

“Genezen van schizofrenie of autisme is heel 

Een aantal van Diergaardes resultaten kan overi- moeilijk. Bij schizofrenie zijn de hallucinaties te 

gens ook ontstaan door een beschadigde hippo- onderdrukken, maar de andere symptomen zijn 

campus, een hersengebied dat betrokken is bij ongrijpbaar. Bij autisme is het probleem dat het 

leren, geheugen en ruimtelijk inzicht. Om die niet te koppelen is aan één neurotransmittersys- 

mogelijkheid uit te sluiten, liet Diergaarde de teem. Wellicht dat mijn diermodel medicijnen 

dieren in een zwembad een verborgen platform kan opleveren die bepaalde symptomen van de 

vinden, een standaardtaak. “Dat deden ze goed, aandoeningen onderdrukken. Dat zou al een 

ze konden het platform snel vinden. Kennelijk hele vooruitgang zijn.” 


Promovendi leveren bij hun proefschriften 

vaak een aantal stellingen. 

Gynaecoloog-in-opleiding Wendy Manten 

licht een van haar stellingen toe. 

S T E L L I N G 

Zwangerschapsvergiftiging 

voorspelt aderverkalking 

tekst > Joost van der Gevel, foto > Chris Timmers 

Zwangerschapsvergiftiging is een voorspeller van 

hart- en vaatziekten op jonge leeftijd 

“ 

Zwangerschapsvergiftiging is een hevige ontstekingsreactie 

in de bloedvaten die kan ontstaan 

in de tweede helft van de zwangerschap. 

Kenmerkend voor de ziekte zijn een hoge bloeddruk 

en eiwitten in de urine. Na de bevalling 

verdwijnen de symptomen weer, maar inmiddels is 

bewezen dat vrouwen die een ernstige zwangerschapsvergiftiging 

doormaken meer kans hebben 

op hart- en vaatziekten in de toekomst. Uit een 

epidemiologisch onderzoek onder 130.000 vrouwen 

van middelbare leeftijd blijkt, dat vrouwen met een 

ernstige zwangerschapsvergiftiging een acht keer 

hoger risico hebben op hart- en vaatziekten op 

relatief jonge leeftijd. 

Wij hebben een grote groep vrouwen met een 

ernstige zwangerschapsvergiftiging in hun voorgeschiedenis 

onderzocht. Deze vrouwen hadden 

vaker een hoge bloeddruk, vetzucht, een te hoog 

cholesterol, een te hoog vetgehalte in het bloed 

en een ongevoeligheid voor het hormoon insuline. 

Dat zijn allemaal risicofactoren voor aderverkalking. 

Beschadigde bekleding 

Het verband tussen zwangerschapsvergiftiging en 

hart- en vaatziekten begint bij beschadigingen van 

de vaatwand. Als mensen maar oud genoeg worden, 

loopt de binnenbekleding van de bloedvaten – het 

endotheel – geleidelijk zoveel schade op dat ze 

hart- en vaatziekten krijgen. Sommige mensen krijgen 

deze schade echter al heel jong. 

Diezelfde endotheelschade zie je in de zwangerschap. 

Tijdens elke normale zwangerschap ontstaat 

een milde ontstekingsreactie in de bloedvaten, 

waardoor de vetstofwisseling en het stollingssysteem 

veranderen. De balans tussen stolling en antistolling 

verschuift een beetje in de richting van stolling. 

Bij vrouwen met zwangerschapsvergiftiging zijn die 

veranderingen in vetstofwisseling en stollingssysteem 

veel ernstiger en te vergelijken met wat er 

gebeurt bij patiënten met aderverkalking en trombose. 

Zwangerschapsvergiftiging en aderverkalking 

lijken door verstoring van dezelfde mechanismen te 

ontstaan. 

Levensstijl aanpassen 

Een vrouw met zwangerschapsvergiftiging ontwikkelt 

blijkbaar makkelijker endotheelschade en heeft 

daardoor ook meer aanleg voor aderverkalking. 

De endotheelschade verdwijnt na de bevalling weer 

even naar de achtergrond, maar kan op veel jongere 

leeftijd dan normaal weer de kop opsteken en 

resulteren in hart- en vaatziekten. Hier moet nog 

meer onderzoek naar worden gedaan. Maar als 

deze vrouwen inderdaad een verhoogde kans 

hebben op hart- en vaatziekten, dan moeten we 

ze daar op wijzen. Zodat ze hun levensstijl kunnen 

aanpassen. Zodat ze kunnen stoppen met roken, 

meer gaan bewegen, gezonder gaan eten. 

Misschien moeten we bij deze vrouwen ook wat 

vaker de bloeddruk meten. Het is een gemiste kans 

als we dit nalaten. Dat hoeft bovendien helemaal 

niet in het ziekenhuis te gebeuren. Gewoon een 

standaardcontrole bij de huisarts is al voldoende. 

Als die een aantal maanden na de bevalling nog 

eens suiker en cholesterol prikt en de bloeddruk 

meet, kunnen we ze – zonodig – tijdig behandelen. 

”

Scan 3, juni 2004 - UMC Utrecht

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?