ჩვენი საქართველო, მოსწავლის წიგნი, მე-6 კლასი, 1-ლი ნაწილი
ჩვენი საქართველო, მოსწავლის წიგნი, მე-6 კლასი, 1-ლი ნაწილი
ჩვენი საქართველო, მოსწავლის წიგნი, მე-6 კლასი, 1-ლი ნაწილი
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
roland TofCiSvili, elene meZmariaSvili,
nodar elizbaraSvili, giorgi avTandilaSvili
Cveni
saqarTvelo
moswavlis wigni
pirveli nawili
roland TofCiSvili, elene meZmariaSvili,
nodar elizbaraSvili, giorgi avTandilaSvili
Cveni
6
saqarTvelo
moswavlis wigni
pirveli nawili
grifminiWebulia saqarTvelos ganaTlebis, mecnierebis,
kulturisa da sportis saministros mier 2018 wels
gamomcemloba `klio~
roland TofCiSvili, elene meZmariaSvili,
nodar elizbaraSvili, giorgi avTandilaSvili
Cveni saqarTvelo, VI klasi, pirveli nawili
moswavlis wigni
seriis redaqtori
elene meZmariaSvili
mxatvari ivane yifSiZe
rukebi
zurab laoSvili
manana SeyilaZe
kompiuteruli uzrunvelyofa
mamuka lolaZe
nana esarTia
ydis dizaini
elene varamaSvili
© gamomcemloba `klio~, 2018
© roland TofCiSvili, elene meZmariaSvili,
nodar elizbaraSvili, giorgi avTandilaSvili, 2018
meore gamocema – 2019 weli
yvela ufleba daculia
ISBN 978-9941-481-26-0 (orive nawilis)
ISBN 978-9941-481-27-7 (pirveli nawilis)
Sps `gamomcemloba klio~
aRmaSeneblis gamz. #181-2,
Tbilisi, 0112
tel.: (+995 32) 234 04 30
E-mail: book@klio.ge
www.klio.ge
Sinaarsi
gakveTilis struqtura...................................................................5
saqarTvelos fizikuri ruka..........................................................6
istoriul-eTnografiuli mxareebis ruka....................................8
kari 1
kaxeTi ............................................................................................................ 10
1.1. kaxeTis geografiuli mdebareoba da bunebrivi pirobebi........ 12
1.2. dasaxlebis tipebi da sacxovrebeli nagebobebi kaxeTSi......14
1.3. mevenaxeoba-meRvineobis tradiciebi kaxeTSi.........................16
1.4. Rvinis kultura kaxeTSi..........................................................18
1.5. kulturis Zeglebi kaxeTSi......................................................20
1.6. meurneobis dargebi kaxeTSi.....................................................24
1.7. kaxeTis brZola gadarCenisTvis..............................................28
1.8. kaxeTis bunebis RirsSesaniSnaobebi........................................30
ra vici da ra SemiZlia....................................................................32
kari 2
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi............................................. 34
2.1. aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis geografiuli
mdebareoba da buneba................................................................36
2.2. mTis istoriul-eTnografiuli mxareebi...............................38
2.3. rwmena-warmodgenebi aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi...40
2.4. mTis mxareebis adgili saqarTvelos saxelmwifoSi..............42
2.5. dasaxlebis tipebi da ZiriTadi sameurneo saqmianoba..........44
2.6. aRmosavleT saqarTvelos mTielTa yofa da kultura........46
ra vici da ra SemiZlia....................................................................48
kari 3
samcxe-javaxeTi....................................................................................... 50
3.1. samcxe-javaxeTi _ saqarTvelos samxreTi karibWe................52
3.2. samcxe-javaxeTis kulturuli memkvidreoba.........................54
3.3. samcxe-javaxeTis mosaxleobis mravalferovneba..................56
3.4. meurneobis dargebi samcxe-javaxeTSi....................................58
3.5. sacxovrebeli saxlebi samcxe-javaxeTSi................................64
3.6. TavSesafrebi da cixesimagreebi samcxe-javaxeTSi................66
3.7. vaWroba, xelosnoba da saqalaqo cxovreba samcxe-javaxeTSi....... 68
ra vici da ra SemiZlia....................................................................71
kari 4
guria............................................................................................................... 72
4.1. guriis geografiuli mdebareoba da bunebrivi pirobebi.....74
4.2. guriis meurneobis dargebi.....................................................76
4.3. guria _ kurortebiT mdidari mxare.......................................48
4.4. dasaxlebis tipebi da samSeneblo saqme guriaSi...................80
4.5. guruli folklori..................................................................82
4.6. sportuli TamaSebi guriaSi....................................................84
ra vici da ra SemiZlia....................................................................85
kari 5
raWa-leCxumi............................................................................................ 86
5.1. raWa-leCxumis warsuli da geografiuli garemo................ 88
5.2. meurneoba raWa-leCxumSi...................................................... 90
5.3. xelosnoba raWa-leCxumSi..................................................... 92
5.4. raWa-leCxumis mosaxleobis cxovrebis stili.................... 94
5.5. raWvelebi _ qarTveli movaWreebi....................................... 96
5.6. ebraelebi da somxebi raWa-leCxumSi................................... 98
ra vici da ra SemiZlia.................................................................. 100
gakveTilis struqtura
Tavi da
saTauri
sakvanZo
kiTxva
sakvanZo
sityvebi
leqsikoni
1.2
dasaxlebis tipebi da sacxovrebeli
nagebobebi kaxeTSi
ra axdenda gavlenas dasaxlebis tipebsa da
sacxovrebel nagebobebze kaxeTSi?
dasaxlebis tipebi
Tanamedrove kaxeTis dasaxlebis tipebi Zvelisgan
mniSvne lovnad gansxvavdeba. amis ZiriTadi mizezi
mtris xSiri Semoseva da darbevebi iyo. dRes kaxeTis
soflebis didi nawili mosaxerxebel adgilebze, vakeebzea
gaSenebuli. warsulSi ki soflebi ufro maRlob,
mTisZira adgilebSi, tyeebis siaxloves iyo. axlad
daarsebuli soflebis gamorCeva sxvagvaradac SeiZ leba.
rogorc wesi, isini kargad dagegmilia, quCebi swori da
proporciuli, Zveli soflebi ki, piriqiT.
sacxovrebeli nagebobebi kaxeTSi
XX saukunemde kaxeTSi baniani sacxovrebeli saxlebi
Warbobda. ufro Zvelad ki darbazuli nagebobebic
yofila gavrcelebuli. kaxeTSi saxlebs qviTkirisgan
agebdnen, xolo saxuravi kramitiT iyo gadaxuruli.
xSirad, orferda saxlebs agebdnen, romlebic Waobis
lerwmiT ixureboda. kaxe TisaTvis damaxasiaTebeli iyo
sacxovrebeli saxlebisTvis sameurneo saTavsoebis,
marnis, boslisa da sabZlis miSeneba. qiziySi umetesad
baniani saxlebi Warbobda, romelic miwaSi iyo Casmuli.
aseT saxls, Cveulebriv, zemodan saxuravad miwa hqonda
dayrili, romlis datkepna Zalian Sromatevadi saqme
iyo. kaxeTSi zogjer „wnuli saxlebi“ da „ficruli
sax lebic“ iyo gavrcelebuli. isini, ZiriTadad, ezoSi
damxmare saTavsoebs warmoadgenda.
leqsikoni
qiziyi _ kaxeTis erTerTi
mxare.
davaleba
1. daasaxele, ra gansxvavebaa
kaxeTis
Zvel da axal dasaxlebul
punqtebs
Soris? axseni am gansxvavebis
mizezebi.
2. rogor fiqrob, ratom
esxmoda mteri
kaxeTs ase xSirad.
3. ivaraude, wyaro 1-is
mixedviT, ra dros
SeiZleba daarsebuliyo
sofeli manavi.
4. romeli istoriuleTnografiuli
mxaris
dasaxlebis tips
hgavs kaxeTis dasaxlebebi
da ratom?
wyaro 1. sofeli manavi _ gomboris qedis samxreTdasavleT
kalTis Ziras
wyaro 2. axalsofeli
wyaro 3. qalebi baniani saxlis win, XIX saukunis bolo
davaleba
5. aRwere wyaro 3.
moiZie informacia,
romeli sakravi uWiravs
qals xelSi?
6. raze metyvelebs
istoriuli gadmocema
erekle meoresa
da xelmomWirne
glexze?
gadmocema erekle II-sa da xelmomWirne glexze
gadmocemis mixedviT, erekle II-m Seityo, rom sagarejoSi erTi xelmomWirne
glexi cxovrobda, romelic gamorCenis gareSe aravis arafers ukeTebda. mefem
gadawyvita Tavad swveoda stumrad da Seemowmebina, mefesac Tu imaves gaubedavda.
glexma sufra banze gaSala da mefe, Tavisi amaliT, iq miiwvia. lxinis Semdeg mefem
was vla daapira, cxenze Sejda da glexs mimarTa:
_ aki, Svilo, Sen purs aravis aWmev ise, rom aras gamorCeo?
_ mainc egrea, Seni Wirime! _ Tamamad upasuxa glexma, _ marTali mouxsenebiaT.
_ rogor? aba dRes me ras gamomrCi?
_ mefeo am banze miwa axlad dayrilia. amis datkepnas bevri muSa moundeboda da
meti gamorCena rad minda, rom Cemma batonma da amodena didebulma xalxma Tavisi
sakuTari fexiT bani damitkepneso.
mefes moewona es moswrebuli sityva, gaecina da glexs xalaTi uboZa.
14 Cveni saqarTvelo 6
kaxeTi
15
kiTxvebi da
davalebebi
wyaros saxiT
mocemuli
ilustracia
rubrika
istoriis furclebi
miTebi da legendebi
saintereso informacia
pirovneba istoriaSi
5
saqarTvelos fizikuri ruka
fsou
43°
42°
41°
3232
m. urupi
m. arabika 2656
riwis tba
arxizi
!
gagra!(
soWi 133
S a v i
z R v a
1450
m. yajalayi
bzifi
!
biWvinTa
!( axali aToni
gudauTa !
novorosiski 460
stambuli 1085
trabzon174
rize
!(
k a
b
z
i
f i
s
!P
soxumi
gulrifSi!(
41°
v
41° 42° 43°
q
e
d i
k
k
2746
maruxis uR.
oCamCire !(
2782
kluxoris
uR.
42°
s
v
a
n e Ti s q e d i
qobuleTi
2182
!(
zekaris uR.
!
m. mtirala
abasTumani
!P 1336
xulo
!(
xelvaCauri
2025
goderZis uR. !R
qeda Suaxevi
adigeni
!( !(
!( !(
vale
!
sarfi !
baTumi
tyvarCeli
!( gali
arTvini !(
saraleTis uR. 1984
!
!
!R
!(
zugdidi
!R
ozurgeTi
3183
walenjixa
!(
Cxorowyu
m. ziareTi
5642
m. ialbuzi
3165
4700 m. uSba
mestia !(
lentexi
!(
m. arsiani
cageri
!(
m. Sxara 5068
ambrolauri
!R
axalcixe
43°
T
nalC
oni
!(
martvili
anaklia !
!(
Saoris wylsc.
wyaltubo tyibuli
xobi !(
!( saCxer
!(
!(
senaki xoni
WiaTura !(
tyibulis
!(
!(
quTaisi!R
wylsc.
!(
Terjola
abaSa
foTi !
!(
!(
paliastomis
samtredia zestafoni
tba !(
!(
!(
lanCxuTi
!(
ureki !
vani baRdaTi
r
!(
xaragauli !( 999
Coxatauri
!
yaraCaevski
k l d o v a
o
r u s e T i s
a
amtyelis tba
kodori
xofa
!
k o d o r
l
x
Woroxi
e T i
!
s
i
borCxa
Teberda
s i o
s
d
q e d i
a
!
artaani
T u r q e T i
a
Woroxi
galis
wylsc.
enguri
xobi
r io n i
r
s
!
xaiSi
!
jvari
b l o
asxis
masivi
b i
n i
n
s o l e v T r a s a q
i
jvris wylsc.
a
n
i
i
d
q
s
enguri
e
mtkvari
r
!(
i
a
Tirniauzi
rioni
W
s
i
!
f e
borjomi!(
s a m x
xozafinis (karwaxis) tba
j
Cildiris tba
r
!( aspinZa
baqsani
!
mam
i m e reTi s
a
maRlobi
l
q e
s
mtkvari
i x
waR
!
bakuriani
q
i s
i a
r e T
e
m. did
!(
axalqa
v a x
p l
r io ni
T
a
i
xanCalis t
madaT
6 Cveni saqarTvelo 6
!P
nalCiki
oni
!(
lsc.
saCxere
ra !(
mi!(
r
baqsani
q e
s
e reTi s
aRlobi
ari
i x
999
pinZa
mamisonis
uR. 2820
!
i a
S
i
l
d
44° 45°
pirobiTi aRniSvnebi yizlari
dasaxlebuli punqtebi
mozdoki
saxelmwifos dedaqalaqi
!
!(
!P
!P
avtonomiuri respublikis 500
dedaqalaqi
200
mxaris centri
!R
100
!( municipalitetis centri
0
! sxva dasaxlebuli punqti
100
664
Selkovskaia
gzebi !
200
!
avtomagistrali
500
tereki
gzatkecili
rkinigza
sazRvao gza
gudermesi
!
sazRvrebi
!(
saxelmwifos
elxotovo
!P
beslani nazrani
avtonomiuri
respublikis
!(
mxaris
grozno
ardoni
!(
!(
hidrografia
!P
!(
mdinare
magasi urus-marTani
tba, wyalsacavi
!( alagiri
myinvari
!P
Waobi
vladikavkazi
m. combolgo
buroni
2725
!
iTum kale
!
m. myinvarwveri
5033 !(
2995
stefanwminda
rokis uR.
m. tebulismTa
4493
! aRvali
jvris uR.
4285
yelis
2379
barisaxo!
m. diklosmTa
tba
m. didi borbalo
!
3294
!
java
!
fasanauri
m. Saviklde
Jinvalis
!
!
3578
kosobi
wylsc.
axalgori
!(
duSeTi TianeTi
!(
!(
ruisi
sionis wylsc.
!
!( !
!(
gremi
axmeta
!
urbnisi ufliscixe
!
gori
!R
kaspi
!( yvareli
!
!(
!R
didi ateni
!
muxrani
kavTisxevi
!
Telavi
lagodexi
mcxeTa!R
m. civi
1991
!P Tbilisi !(
sagarejo gurjaani
manglisi
!(
!(
!
wyneTi
Tbilisis wylsc.
!
walkis wylsc. algeTis wylsc.
!
siRnaRi
kojori
!( !
!(
wnori
walka TeTri wyaro
!R rusTavi
!(
bolnisi
!(
marneuli !(
gardabani
!
e d e r a c i a
a
rikoTis uR.
qareli
!(
xaSuri
waRveri
!
bakuriani
q
i s
r e T i
e
m
e
q e d i
proxladni
d i
d i
cxinvali
e T
q
44°
a r T l i s
i s
2757 m. arjevani
tabawyuris tba
m. didi abuli
!( 3301
axalqalaqi faravnis
tba
!(
dmanisi
!(
xanCalis tba
ninowminda
madaTafis tba
taSiri
v a x
p l
r io ni
T
a
i
baqsani
s
t
frone
m T i a n
o
erwos
tba
T a v a
3196
m. aCkasari
arfiliCis wylsc.
liaxvi
tana
ardoni
e T i
mtkvari
!
Tergi
s
q
u
Tergi
stefanavani
v
a
k e
e d i
!(
!
kazreTi
alaverdi!(
axtala
2344
m. CaTini
Tumaniani
!
!
s o m x e T i
q
n
lomis-alevis qd.
qsani
J i s q e
v e m o
v
aragvi
saguramos qd.
!
a
k
r i
e
45°
g o
q arTlis
xrami
a l x a n C u
!(
i v
a l
d i
r
a z n
m b o r i s
a
r T
jandaris tba
i s a
i s
z
iori
! aRsTafa
!
yazaxi
!
Tauzi
Tergi
r x i
i s
q e
a
dedofliswyaro
mtkvari
46°
!(
dagbaSi
q e d i
alazani
e
d i
n
v a k e
z e
d
i s
b o g o z
r
sani
g
s
i
iori
a
b
q
e
q e d i
n i
a
n i
mingeCeviris
wylsc.
siRrmeebi da
simaRleebi, m
ufro Rrma
1500
aqsanis wylsc.
sxva aRniSvnebi
a
1000
1500
2000
2500
3000
3500
ufro maRali
2494 simaRliTi niSnuli
3367 uReltexili
d
43°
i
42°
!(
zaqaTala
alazani
j
i
41°
7
saqarTvelos istoriul-eTnografiuli mxareebis ruka
saqarTvelos istoriul-eTnografiuli
a f
r
x a
u
s
e
z e
dalis
(kodoris xeoba)
svaneTi
T i
zemo svaneTi
s f
S a v i
T i
samurzayano
s a m e g r e l o
s v a n
e T
qvemo svaneTi
i
leCxumi
r a W a
qvemo
raWa
zemo
raWa
3
z R v a
T
WaneTi (lazeTi)
u
g u
i m i e r
a W a r a
S a v
kl a r j e T i
r
q
r i
S e T
a m i e r
t a o
i m e r e T i
i
a
qvemo
(vake)
imereTi
e r u S
a r t a a
kola
e T
okriba
s a m c x e
e T
n i
i
i
zemo
imereTi
palakacio
Tori
javax
t a o
8 Cveni saqarTvelo 6
uli mxareebi
cifrebiT aRniSnulia:
emo
aWa
a
o
eTi
i
f e d e
3
dvaleTi
4 1
q a
r
2
x e v i
Sida
qarTli
mTiuleTi
5
7
6
xevsureTi
f S a v i
erwo-TianeTi
r
TuSeTi
Sida
kaxeTi
a
c i
gaRma
kaxeTi
k a x e T i
1 - maRran-dvaleTi
2 - Truso
3 - mTis raWa
4 - kudaro
5 - xando
6 - WarTalo
7 - gudamayari
8 - Tbilisi
a
ori
avaxeTi
TrialeTi
T l
8
i
qvemo
qarTli
s o m x e T i
gare
kaxeTi
a
z
e
qiziyi
r
b
hereTi
a
(saingilo)
i
j
i
n
a
saxelmwifo sazRvari
sazRvari istoriul-eTnografiul mxareebs Soris
zRvis sanapiro
masStabi 1: 2 400 000
9
kari 1.
m. didi borbalo
s
o
l
kaxeTi
T v
e
a r
am karSi Seiswavli aRmosavleT saqarTvelos istoriul-eTnografiul
mxares _ kaxeTs, mis adgilmdebareobasa
da bunebriv pirobebs; gaigeb, Tu ratom icvleboda
saukuneebis ganmavlobaSi kaxeTis sazRvrebi; ra gavlenas
axdenda adgilmdebareoba da istoriuli pirobebi
misi dasaxlebis tipebsa da nagebobebze; meurneobis
romeli dargiT icnobs mas msoflio; ra stiqiuri movlenebi
aris am mxarisTvis damaxasiaTebeli da rogor
ibrZvian mis winaaRmdeg; kulturis romeli ZeglebiT
aris is cnobili.
i
TeZami
saguramo-ialnos qd.
l
a R
m
o
a
s
v
saguramos
aRkveTili
s a q
l e T
ilto
du
zemo al
!.
axmet
g o m
gombori
!
1
martyofi
!
pat
sarTiWala
!
T
r
a
pirobiTi aRniSvnebi
dasaxlebuli punqtebi
mxaris centri
!.
!.
!
!
gzebi
avtomagistrali
gzatkecili
sazRvrebi
saxelmwifos
istoriul-geografiuli
provinciis
daculi teritoriis
hidrografia
municipalitetis centri
sxva dasaxlebuli punqti
kurorti
mdinare
tba
sxva aRniSvnebi
simaRliTi
niSnuli
uReltexili
10
Cveni saqarTvelo 6
i
borbalo
3294
o
s
m
T
i
a
n e
k a v
l
T
2826
i
abanos uR.
alazani
ilto
duisi
!
zemo alvani!
!.
axmeta
a
g o m b o r
bawaris
nakrZ.
iyalTo !
stori
babaneuris
nakrZ.
fSaveli
!
! nafareuli
gremi!
a l a z
gomboris uR. !
ombori
winandali gavazi
!
!
1620
vazisubani
m. civa
! veliscixe
1991
!
vardisubani
!
patarZeuli mariamjvris
ala ! nakrZali
!.
gurjaani!.
vejini
!
!
sagarejo !
kakabeTi
bakurcixe !
! anaga
badiauri!
siRnaRi
!. !
wnori
!
bodbisxevi
bi
i v
q
k a s
i
s
!.
kisisxevi
iori
udabno
!
878 m. udabno
r
i o n
q
e
lopota
d i
r
i s m
n i
Telavi
i s
u
ilias tba
s e
2363
kodoris uR.
3116
T a v a
duruji
T i
!. yvareli
s v
s f e d e
m. ninikascixe
a k e
alazani
r i q e
kabali
r a
lagodexi!.
d i
lagodexis
nakrZali
n
dedofliswyaro
!.
c
i a
a
a
z e g
S i r a
i
ebi
i
ili
z
e
a
q i s
vaSlovanis
nakrZali
r
e
ldaris
n i
v e
!
karsiswyali
dab
l
obi
b
sabaTlo !
l
i
alazani
j
a
0 11 km
11
1.1
kaxeTis geografiuli mdebareoba
da bunebrivi pirobebi
sad mdebareobs da ra esazRvreba kaxeTs?
kaxeTi saqarTvelos aRmosavleTiT mdebare saz -
Rvrispira istoriul-eTnografiuli mxarea. XV saukunemde
kaxeTis teritorias hereT-kaxeTi ewodeboda,
mogvianebiT ki, mxolod kaxeTi. saukuneebis ganmavlobaSi,
mtris Semosevebisa da Sida politikuri brZolis
gamo kaxeTis teritoria da mosaxleoba yvelaze metad
Seicvala. dRes igi mdinareebis _ alaznisa da ivris auzebs
moicavs.
wyaro 1. alaznis veli da sofeli zemo alvani
istoriulad, kaxeTis sazRvari xSirad icvleboda.
qarTlsa da kaxeTs Soris sazRvari mdinare aragvze gadioda.
misi ganuyofeli nawili hereTi ki axla saingilos
saxels atarebs da azerbaijanis saxelmwifos SemadgenlobaSia.
kaxeTSi mravalferovani bunebaa. ivris zegansa da
alaznis velze farTo da gaSlili vakeebia, sadac miwaTmoqmedebisTvis
idealuri pirobebia. civ-gomboris
qedi zRvis donidan 2000 metramdea. igi umetesad tyiT
12 Cveni saqarTvelo 6
aris dafaruli, xolo civis mTis mwvervali alpur zonaSia
moqceuli. kaxeTis ukidures samxreT- aRmosavleT
nawilSi, Siraqis velze, mdebareobs vaSlovanis naxevarudabno,
sadac sakmlis xea daculi. bawaras nakrZalSi
xarobs iSviaTi xe urTxmeli (uTxovari), romelic daaxloebiT
1800 wels cocxlobs.
wyaro 2. gomboris qedi da civis mTa
wyaro 3. vaSlovanis naxevarudabno
kaxeTi mdidaria sasargeblo wiaRiseuliT. aq moipoveba:
Tixa, marmarilo, samkurnalo talaxi, gaji, Termuli
wylebi da sxva. saqarTveloSi navTobis yvelaze didi
maragi kaxeTSi aris aRmoCenili. Tumca mas aqtiurad ar
moipoveben.
davaleba
1. gaarkvie, rukis daxmarebiT (gv. 10-11), romeli mxareebi
da saxelmwifoebi esazRvreba kaxeTs?
2. rogor fiqrob, ra procesebis gamo icvleboda kaxeTis
geografiuli sazRvrebi.
3. aRwere, wyaroebis 1-3 mixedviT, kaxeTis geografiuli
garemo.
4. aRwere, wyaro 3-isa da internetSi mopovebuli
damatebiTi informaciis mixedviT, ra mcenareebia
damaxasiaTebeli vaSlovanis naxevarudabnosTvis.
Seni azriT, ratom ewoda vaSlovanis naxevarudabnos
es saxeli.
leqsikoni
Termuli wyali _ miwisqveSa
wyali, romlis
temperatura
garemoze maRalia.
xSirad gamoiyeneba
samkurnalod.
kaxeTi
13
1.2
dasaxlebis tipebi da sacxovrebeli
nagebobebi kaxeTSi
ra axdenda gavlenas dasaxlebis tipebsa da
sacxovrebel nagebobebze kaxeTSi?
dasaxlebis tipebi
Tanamedrove kaxeTis dasaxlebis tipebi Zvelisgan
mniSvne lovnad gansxvavdeba. amis ZiriTadi mizezi
mtris xSiri Semoseva da darbevebi iyo. dRes kaxeTis
soflebis didi nawili mosaxerxebel adgilebze, vakeebzea
gaSenebuli. warsulSi ki soflebi ufro maRlob,
mTisZira adgilebSi, tyeebis siaxloves iyo. axlad
daarsebuli soflebis gamorCeva sxvagvaradac SeiZ leba.
rogorc wesi, isini kargad dagegmilia, quCebi swori da
proporciuli, Zveli soflebi ki, piriqiT.
davaleba
1. daasaxele, ra gansxvavebaa
kaxeTis
Zvel da axal dasaxlebul
punqtebs
Soris? axseni am gansxvavebis
mizezebi.
2. rogor fiqrob, ratom
esxmoda mteri
kaxeTs ase xSirad.
3. ivaraude, wyaro 1-is
mixedviT, ra dros
SeiZleba daarsebuliyo
sofeli manavi.
4. romeli istoriuleTnografiuli
mxaris
dasaxlebis tips
hgavs kaxeTis dasaxlebebi
da ratom?
wyaro 1. sofeli manavi _ gomboris qedis samxreTdasavleT
kalTis Ziras
wyaro 2. axalsofeli
14 Cveni saqarTvelo 6
sacxovrebeli nagebobebi kaxeTSi
XX saukunemde kaxeTSi baniani sacxovrebeli saxlebi
Warbobda. ufro Zvelad ki darbazuli nagebobebic
yofila gavrcelebuli. kaxeTSi saxlebs qviTkirisgan
agebdnen, xolo saxuravi kramitiT iyo gadaxuruli.
xSirad, orferda saxlebs agebdnen, romlebic Waobis
lerwmiT ixureboda. kaxe TisaTvis damaxasiaTebeli iyo
sacxovrebeli saxlebisTvis sameurneo saTavsoebis,
marnis, boslisa da sabZlis miSeneba. qiziySi umetesad
baniani saxlebi Warbobda, romelic miwaSi iyo Casmuli.
aseT saxls, Cveulebriv, zemodan saxuravad miwa hqonda
dayrili, romlis datkepna Zalian Sromatevadi saqme
iyo. kaxeTSi zogjer „wnuli saxlebi“ da „ficruli
saxlebic“ iyo gavrcelebuli. isini, ZiriTadad, ezoSi
damxmare saTavsoebs warmoadgenda.
leqsikoni
qiziyi _ kaxeTis erTerTi
mxare.
davaleba
5. aRwere wyaro 3.
moiZie informacia,
romeli sakravi uWiravs
qals xelSi?
6. raze metyvelebs
istoriuli gadmocema
erekle meoresa
da xelmomWirne
glexze?
wyaro 3. qalebi baniani saxlis win, XIX saukunis bolo
gadmocema erekle II-sa da xelmomWirne glexze
gadmocemis mixedviT, erekle II-m Seityo, rom sagarejoSi erTi xelmomWirne
glexi cxovrobda, romelic gamorCenis gareSe aravis arafers ukeTebda. mefem
gadawyvita Tavad swveoda stumrad da Seemowmebina, mefesac Tu imaves gaubedavda.
glexma sufra banze gaSala da mefe, Tavisi amaliT, iq miiwvia. lxinis Semdeg mefem
was vla daapira, cxenze Sejda da glexs mimarTa:
_ aki, Svilo, Sen purs aravis aWmev ise, rom aras gamorCeo?
_ mainc egrea, Seni Wirime! _ Tamamad upasuxa glexma, _ marTali mouxsenebiaT.
_ rogor? aba dRes me ras gamomrCi?
_ mefeo am banze miwa axlad dayrilia. amis datkepnas bevri muSa moundeboda da
meti gamorCena rad minda, rom Cemma batonma da amodena didebulma xalxma Tavisi
sakuTari fexiT bani damitkepneso.
mefes moewona es moswrebuli sityva, gaecina da glexs xalaTi uboZa.
kaxeTi
15
1.3
mevenaxeoba-meRvineobis tradiciebi kaxeTSi
ras amzadebdnen kaxeTSi yurZnisgan?
kaxeTi yovelTvis dawinaurebuli meurneobis mxare
iyo, Tumca gansakuTrebiT mevenaxeoba-meRvineoba ganviTarda.
iq yurZnisgan, ZiriTadad, Rvinos ayeneben. kaxuri
Rvino ucxoeTSi ara marto bolo wlebSi, aramed
gasul saukuneebSic gahqondaT. TiTqmis yvela sofelSi
vazis adgilobrivi jiSebi iyo gavrcelebuli. kaxeTSi
20-ze meti vazis jiSi hqondaT gamoyvanili. gansakuTrebiT
farTod rqawiTeli, saferavi da manavis mwvane
gavrcelda. venaxSi vazi erT rigad aris darguli, rom
mzis sxivi yvela mtevansa da foTolze Tanabrad gavrceldes.
kaxeTSi yurZnis krefas rTveli ewodeba.
wyaro 1. rTveli kaxeTSi.
XIX saukunis bolo
davaleba
1. aRwere wyaroebi 1 da 2:
a) raSi agroveben yurZens
rTvelis dros Zvelad da
axla?
b) transportis romeli saSualebiT
gadaaqvT yurZeni
Zvelad da axla?
g) rogor acviaT kaxel glexebs?
Seadare Tanamedrove
rTvelSi monawileTa samoss.
wyaro 2. rTveli Tanamedrove kaxeTSi
16 Cveni saqarTvelo 6
yurZnis produqtebi da yurZnis Senaxvis wesebi
kaxeTSi yurZnisgan, ZiriTadad, Rvinos ayeneben, magram
aseve ician CurCxelis gakeTeba. CurCxela yurZnis
tkbili wvenisa da fqvilis naxarSSi (TaTaraSi) amovlebuli
nigvzis asxmulaa. kargi CurCxelis dasamzadeblad
saWiroa TaTaraSi meored amovleba. aseve, mesame-meoTxe
dRes „CurCxelas abadagebdnen“ anu „aSaqrebdnen“ _
mas badags wausvamdnen da erTi dRe-Ramis ganmavlobaSi
sufTa naWerSi gaaxvevdnen, ris Semdegac mzeze gaSlidnen.
rogorc ki mze daxedavda, CurCxela maSinve TeTrdeboda
da rbildeboda. CurCxela Zalian kaloriuli
saWmelia da Cveulebriv pirobebSi didxans inaxeba. amitom
qarTvel meomrebs sagzlad yovelTvis es nugbari
mihqondaT. CurCxela yvelanairi yurZnisgan keTdeba.
Tumca is imdenad mniSvnelovani produqtia, rom mis
dasamzadeblad specialurad ramdenime jiSis yurZeni
arsebobda. CurCxela dResac popularuli qarTuli
tkbi leulia da didi mowonebiT sargeblobs ucxoel
turistebs Soris.
wyaro 3. kaxuri CurCxela
zamTrisTvis yurZnis Senaxva kaxeTSi aucilebeli
saqme iyo. rTvelis dawyebamde ori dRiT adre venaxSi
Sesanax yurZens krefdnen, mtevnebs wnelze aasxamdnen
(„ajagnavdnen“). ajagnul yurZens mzis gulze debdnen,
an ormoSi CakidebiT inaxavdnen. qiziySi yurZens specialur
WurWelSi, kokalSic inaxavdnen. is mogrZo dabalnapiriani
WurWeli iyo. erT kokalze gaSlidnen yur-
Zens, TiTo-TiTo mtevans, meores zed moapirqvavebdnen,
daafarebdnen, garSemo Semolesavdnen da gaxsnisas ise-
Tive amodioda, rogorsac Caawyobdnen.
davaleba
2. ivaraude, ra mniSvneloba
eqneboda
CurCxelas omSi
wasuli qarTveli
jariskacebisTvis.
3. rogor inaxaven yur-
Zens?
4. CamoTvale SenTvis
cnobili yurZnis
jiSebi.
5. rogor fiqrob,
rodis aris xolme
rTveli kaxeTSi.
6. gamokiTxe ufrosebi
an Seni kaxeli megobari,
mezobeli,
ra tradiciebi aris
dakavSirebuli
rTvelTan.
kaxeTi
17
1.4
Rvinis kultura kaxeTSi
rogori iyo da aris kaxeTSi Rvinis damzadebisa
da Senaxvis tradiciuli kultura?
kaxeTSi Rvinis dasayenebel da Sesanax gansakuTrebul
nagebobas _ marans aSenebdnen. Zvelad maranSi
qalis Sesvla dauSvebeli iyo. mas „saRvine saxlsac“
uwodebdnen. aq iwureboda yurZeni, dgeboda da inaxeboda
Rvino. maranSi meRvineobis inventari ido. kaxur
maranSi xSirad sxvenic iyo mowyobili, sadac ZiriTadad
xili da bostneuli inaxeboda. marans sqeli kedlebi
hqonda. igi Rvinos zafxulSi sicxisgan, zamTarSi
ki yinvisgan icavda. marnis wina mxares qvevrebi iyo
Camarxuli, ukana mxares ki sawnaxeli idga, sadac yur-
Zeni iwureboda. moxdenilad gawyobili marani, tradiciulad,
mamakacTa TavSeyris, drostarebisa da lxinis
adgilic iyo.
wyaro 1. kaxuri marani
wyaro 2. yurZnis dawurva sawnaxelSi
davaleba
1. Seni azriT, ra uwyobs
xels Rvinis
Senaxvas maranSi.
2. romeli winadadebebi
metyvelebs,
frangi mogzauris
Canaweri dan, kaxelebis
simTvralisadmi
damokidebulebaze
(wyaro 3)?
wyaro 3. XIX saukunis frangi mogzauri baroni de bai
kaxeTSi meRvineobis Sesaxeb
„rodesac sawnaxeli yurZniT aivseba, mamakacebi did
auzSi ibanen terfebsa da wvivebs. sawnaxelSi imdeni
kacia, ramdensac misi sigrZe daitevs. yurZens ramdenime
saaTis ganmavlobaSi wuraven. maTi moZraoba
xan neli, xan swrafi, xan mSvidi, xanac energiulia da
misdevs maTive simReris ritms. simRerebi erTmaneTs
cvlis; Zlieri da JReradi, zogi saomari...“.
„kaxeTSi bevr Rvinos ayeneben, bevrsac svamen, magram
ar Tvrebian“.
18 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 4. XIX saukunis germaneli mogzauri karl
koxi kaxelebsa da maranze
kaxeTSi „Semogvegeba Tavaziani mamakaci da Ramis
gasaTevad saxlSi mimipatiJa. es stumarTmoyvareobis
kidev erTi magaliTi iyo... saqarTveloSi stumrebi,
Cveulebriv, maranSi mihyavT. es is sapatio adgilia,
sadac xSirad imarTeba lxini. garda imisa, rom aq iwureba
da mzaddeba Rvino, Rvinis Wurebic maranSi inaxeba,
saidanac lxinis dros iolad SeiZleba sasmelis
amoReba... CemTvis gamocanad iyo qceuli, miuxedavad
Rvinis damzadebis primitiuli wesisa, sasmeli mainc
aseTi kargi rogor gamodioda“.
davaleba
3. kaxelebis romel
tradiciaze miu-
TiTebs germaneli
mogzauri (wyaro 4)?
Semodgomaze, rTvelis dros, kaxeTs uamravi adamiani
stumrobs. xSirad isini rTvelsa da yurZnis dawurvaSi
iReben monawileobas, aseve, agemovneben Rvinos da
kaxur tradiciebs ecnobian. am mizniT Seiqmna proeqti
`Rvinis gza~, romelic mraval ucxoel turists izidavs.
wyaro 5. sagzao niSani
`Rvinis gza~
wyaro 6. turistebi saojaxo sastumroSi
Rvinos agemovneben
davaleba
4. daasaxele, gakveTilis teqstisa da wyaroebis 1-4
daxmarebiT, ra daniSnuleba aqvs marans.
5. rogor fiqrob, Rvinis damzadebisa da Senaxvis
kultura kaxeTSi Seicvala Tu ara? pasuxi daasabuTe.
6. Seni azriT, ra mniSvneloba aqvs proeqts `Rvinis gza~.
7. moiZie internetSi informacia Rvinis sawarmoebze
kaxeTSi, aseve, romel qveynebSi gaaqvT kaxuri Rvino.
8. rogor fiqrob, ra mniSvneloba aqvs saqarTvelos
ekonomikisTvis kaxur Rvinos.
9. SeqmeniT kaxuri Rvinis reklama. misi mizani unda
iyos qar Tveli da ucxoeli myidvelis daintereseba
am RviniT.
kaxeTi
19
1.5
kulturis Zeglebi kaxeTSi
ras mogviTxrobs kulturis Zeglebi kaxeTis istoriaze?
erekle meore
erekle meores
qarTl-kaxeTis winaSe
araerTi damsaxureba
miuZRvis. is ara
marto saxelmwifo
moRvawe, aramed didi
mxedarTmTavaric iyo
da saqarTvelos gaer-
Tianebisa da gadar-
CenisTvis ibrZoda.
xalxs is Zalian uyvarda.
rodesac gardaicvala,
xangrZlivi,
sayovelTao glovis
Semdeg, Telavis sasaxlidan
mcxeTis
sveticxovlis taZar-
Si gadaasvenes da iq
dakrZales, rogorc
gmiri mefe.
kaxeTSi bevri sasaxle, cixe-koSki, eklesia-monasteri
aSenda, magram Cvenamde yvelam rodi moaRwia. uamrav
turists izidavs Zveli qalaqebi Telavi da siRnaRi. TelavSia
erekle mefis sasaxle _ „batonis cixe“. igi miu-
TiTebs im faqtze, rom qarTvelTa es mefe mokrZalebiT
cxovrobda. Tanamedrove qarTvelebma erekle mefes pativi
imiT miages, rom TelavSi misi Zegli aRmarTes.
wyaro 1. Telavi
wyaro 2. „batonis cixe“ da erekle meoris Zegli TelavSi
20 Cveni saqarTvelo 6
siRnaRi gadahyurebs alaznis vakes, romelTan
erTad, kavkasionis mTebi ganumeorebel peizaJs qmnis.
siRnaRs didi cixe-galavani aqvs garSemortymuli. galavnis
sigrZe 4 kilometramdea. galavanSi 28 koSkia Ca-
Senebuli, romlebsac saTofurebi aqvs. TiToeuli koSki
axlomdebare soflis saxels atarebs. mefe ereklem
es qalaqi vaWrobis ganviTarebisa da ekonomikuri dovlaTis
gasazrdelad daaarsa. man siRnaRSi Caasaxla somxebi,
romlebic am sferoSi gawafulebi iyvnen.
ramdenime wlis win siRnaRs rekonstruqcia Cautarda
da dRes, saqarTvelos moqalaqeebTan erTad, is ucxoel
turistTa sayvareli adgilic aris.
wyaro 3. siRnaRi kavkasionis fonze
davaleba
wyaro 4. siRnaRis
cixe-galavani
1. moawyeT eqskursia
erekle meores memorialuri
adgilebis
mosanaxuleblad.
gaixseneT, ra aris
saWiro eqskursiis
mosawyobad da rogoria
eqskursiisas
qcevis wesebi.
2. Seni azriT, ra
daniSnuleba hqonda
siRnaRis cixegalavans
(wyaro 4).
ra SeiZleba mogviTxros
man kaxeTis
warsulze?
kaxeTi
21
wyaro 6. Widaobis scena
alaverdis taZris freskidan
wyaro 5. alaverdis taZari
wyaro 7. gremi
davaleba
3. raze metyvelebs Widaobis scenis gamosaxuleba
freskaze (wyaro 6).
4. moiZie informacia cnobil sportsmenebze, romlebic
warmoSobiT kaxeTidan arian.
qiziySi, siRnaRidan 2 kilometris daSorebiT, bodbis
monasteria, romelic qarTvelTa Soris qristia -
nobis gamavrceleblis wmida ninos saflavzea agebuli.
kaxeTis siamayea alaverdis taZari. is saepiskoposo
centria. misi simaRle 51 metria. kaxeTSia aseve iyal-
Tosa da SuamTis samonastro kompleqsebi, gremi da nekresi,
gurjaanis yvelawmida da kvetera. isini qarTuli
ganaTlebisa da kulturis kerebi iyo warsulSi da axla
Cveni qveynis kulturul memkvidreobas warmoadgens.
istoriuli kaxeTis naxevarudabnoSi, garejis kldeebSi
mdebareobs VI saukuneSi daarsebuli samonastro
centri, romelic asureTidan mosulma wmida mama daviT
garejelma daafuZna. daviTgarejSi 20-ze meti istoriuli
Zeglia. zogierTi maTgani dRes azerbaijanis
teritoriazea. gamorCeulia berTubnis monastris
RvTismSoblis eklesiis mxatvroba. aqve iyo daculi
xelnawerebis mdidari koleqcia.
wyaro 8. daviTgarejis samonastro kompleqsi
wyaro 9. daviTgarejis freskebi
22 Cveni saqarTvelo 6
kaxeTis saero arqiteqturis Zeglia WavWavaZeebis
winandlis sasaxle. sasaxlis garda, igi unikalur baRs
da Rvinis mdidar sacavs moicavs. poet aleqsandre
Wav WavaZis dros sasaxle imdroindeli qarTuli maRali
wris sazogadoebis TavSeyris adgils warmoadgenda.
winandlis mamulSi aleqsandre WavWavaZem, pirvelad
saqarTvelos istoriaSi, evropuli wesiT damzadebuli
Rvino boTlSi Camoasxa. manve pirvelma, dekoratiuli
parkis mosawyobad, evropidan specialistebi Camoiyvana.
dRes winandalSi muzeumia, romelsac uamravi adamiani
stumrobs. iqve, yovelwliurad musikaluri festivali
imarTeba.
wyaro 10. aleqsandre WavWavaZis saxl-muzeumi
davaleba
5. daasaxele, romel istoriul pirovnebebTan aris dakavSirebuli kaxeTis istoriuli
da kulturuli Zeglebi: batonis cixe TelavSi (wyaroebi 1 da 2), bodbis
monasteri, daviTgarejis samonastro kompleqsi (wyaroebi 8 da 9).
6. dagegmeT eqskursia kaxeTSi. amisTvis:
a) moiZieT informacia internetis, istoriuli Tu sacnobaro literaturis daxmarebiT,
kaxeTSi arsebul eTnografiul, mxareTmcodneobiT muzeumebze TelavSi,
siRnaRSi, winandalSi.
b) SeadgineT, rukis (gv. 6-7) da moZiebuli informaciis daxmarebiT, turistuli
marSruti kaxeTSi. SeitaneT masSi is Zeglebi, romelTa naxva gsurT, maT Soris,
muzeumebi.
g) dawereT gancxadeba klasis damrigeblis saxelze, romelSic daasabuTebT, rom
miTiTebuli Zeglebis da muzeumebis monaxuleba TqvenTvis mniSvnelovania.
7. jgufuri muSaoba:
a) moiZieT informacia alaverdis taZarze an iyalTos samonastro kompleqsze.
b) moamzadeT prezentacia, romelSic pasuxs gascemT Semdeg kiTxvebs: rodis
daarsda, vis saxelTan aris igi dakavSirebuli, misi mokle istoria. warudgineT
Sedegebi klass PPT-Si prezentaciis saxiT.
kaxeTi
23
1.6
meurneobis dargebi kaxeTSi
garda mevenaxeobisa da meRvineobisa, meurneobis kidev
romeli dargebia ganviTarebuli kaxeTSi?
leqsikoni
guTnisdeda _ miwis
muSa, romelic xvnis
dros saxvnels uZ-
Rveboda.
mexre _ xarebis gamreki.
xaro _ marcvleulis
Sesanaxi ormo.
memindvreoba
kaxeTSi didi raodenobiT mohyavdaT marcvleuli
kulturebi, gansakuTrebiT, xorbali. xnavdnen Seamxanagebulebi,
rasac aq „modgamoba“ ewodeboda. xvnis
dawyebis win dResaswauli imarTeboda. mas „sasoflo
saRmrTos“ uwodebdnen. soflis eklesiasTan ixdidnen
Seyris parakliss, Semdeg sufras miusxdebodnen, guTnisdeda
locavda mexreebs, usurvebda erTgulad muSaobas
da xvna-Tesvis kargad damTavrebas. avadmyofebs
ulufas saxlSi ugzavnidnen.
wyaro 1. „mkis jvari“
an „mkis varskvlavi“
davaleba
1. ras niSnavs „modgamoba“?
2. gaixsene mexuTe klasis
saxelmZRvanelodan
`Cveni saqar-
Tvelo~ saqarTvelos
kidev romel mxareSia
gavrcelebuli `modgamoba~.
3. rogor Seicvala
sityvis „mesveuri“
mniSvneloba?
4. ratom xnavdnen kaxelebi
Seamxanagebulebi?
rogor fiqrob,
Tanamedrove pirobebSi
Seamxanagebis
aucilebloba arsebobs
Tu ara. pasuxi
daasabuTe.
memindvreobis tradiciebi
xvnis dros modgamis wevrebi orovelebs mRerodnen.
moweuli mosavali avdars ar unda gaefuWebina.
mka aucileblad male unda daemTavrebinaT.
dRes mesveuri yvelanairi saqmis moTaves
niSnavs. es sityva ki Tavdapirvelad mkis ufross
niSnavda. mkidnen ramdenime mwkrivad. TiToeul
mwkrivs Tavisi mesveuri hyavda, romelic win midioda.
mesveurs ukan ori momkeli misdevda. mkis dam-
Tavrebis Semdeg saukeTeso fxiani TavTavisagan „mkis
jvars“ kravdnen, rasac momavali wlis Tesvamde inaxavdnen.
„Tesvis gatanis“ dRes mas fSvnidnen, „RviniT
aziarebdnen“, dasaTes TeslSi Seurevdnen da ityodnen
_ „ase kakaliviT marcvali movideso“. moweul
marcvleuls ormoebsa da xaroebSi inaxavdnen.
marcvali hqondaT beRelSic.
wyaro 2. puris cxoba kaxeTSi. XIX saukunis bolo
24 Cveni saqarTvelo 6
davaleba
5. daasaxele gakveTilis teqstSi is winadadebebi,
romlebSic Cans kaxeTSi arsebuli urTierTdaxmarebis
tradiciebi. Seni azriT, rogor SeiZleba
gamovlindes es tradiciebi dRes. Sen rogor exmarebi
im adamianebs, visac uWirs?
6. aRwere wyaro 2. ra msgavseba da gansxvavebaa Tonis
puris cxobis Tanamedrove da Zvel wesebs Soris.
vin acxobda Tonis purs winaT da, ZiriTadad, vin
acxobs dRes?
stiqiuri movlenebi kaxeTSi
kaxeTs xSirad Tavs atydeba sxvadasxva stiqiuri ubedureba,
maT Soris, gvalva da setyva, romlebic naTesebs
anadgurebs. winaT am ubedurebisgan mosavlis dacva Zalian
uWirdaT da erTaderTi, rac SeeZloT, sxvadasxva
ritualis Catareba iyo. magaliTad, gvalvianobis dros
icodnen guTniT `wylis moxvna~. am rituals qalebi asrulebdnen.
guTans uRels gamoabamdnen, uRelSi Tavad
Seebmebodnen da mdinareSi gaaTrevdnen. dinebas aRma
ahyvebodnen. adidebdnen RmerTsa da elia winaswarmetyvels:
„aRar gvinda goraxi, RmerTo, mogve talaxi. dideba
da dideba, RmerTsa Cvensa dideba“. imisaTvis, rom
puris marcvali msxvili gamosuliyo, saTesle xorbals
kakals Caurevdnen. am qmedebiT sjerodaT, rom kakals
puris marcvlis gamsxvileba SeeZlo.
mosavlis dacvis saWiroebidan gamomdinare, saqar-
TveloSi specialuri setyvis sawinaaRmdego sistemebi
Seiqmna.
davaleba
7. moiZie informacia,
sad mohyavT dRes
xorbali kaxeTSi.
8. rogor fiqrob, kaxe-
TisTvis meurneobis
romeli dargia yvelaze
perspeqtiuli.
aris Tu ara es memindvreoba?
pasuxi
daasabuTe.
9. rogor icavdnen
nargavebs stiqiuri
ubedurebisgan winaT
da rogor icaven
dRes (wyaro 3)?
`delta~ _ setyvis
sawinaaRmdego danadgari
qarTvelma gamomgoneblebma
set yvis sawinaaRmdego efeqtiani
danadgari _ `delta~ Seqmnes.
Tavdapirvelad, sinoptikosebi
Rrub lebze dakvirvebis Sedegad,
afiqsireben, sad da rodis aris
mosalodneli set yva. Rrublebis
dasaSlelad da set yvis SesaCereblad
misi mimarTulebiT `deltadan~
raketebs isvrian. raketebis
afeTqebis Semdeg maRali temperatura
warmoiqmneba, rac setyvis
marcvlebs adnobs da wvimad
aqcevs.
wyaro 3. setyvis sawinaaRmdego
danadgari „delta“ kaxeTSi
kaxeTi
25
mecxoveleoba kaxeTSi
mecxoveleoba kaxeTSi iseve ganviTarebuli iyo, rogorc
mTel saqarTveloSi. magaliTad, qiziys winaT kambeCovani
erqva, vinaidan is mesaqonleobis iseTi dargis
farTod gavrcelebas ukavSirdeba, rogoric aris mekameCeoba.
qiziySi qarTvel mTielTa sazamTro saZovrebic
bevri iyo. meRoreobiT ki saxelganTqmuli iyo pankisis
xeoba, sadac SemodgomobiT Rori saqarTvelos sxva mxareebidanac
mihyavdaT. Tumca meurneobis es dargi iq
wamyvani aRar aris, radgan iq muslimi qistebi dasaxldnen,
romlebsac Roris xorcis Wama ekrZalebaT.
pankiseli qistebi
qistebi durZukebis STamomavalni arian. isini CrdiloeT kavkasiis maRalmTian
soflebSi cxovrobdnen. qarTvelebsa da maT Soris odiTganve axlo urTierToba
arsebobda. magaliTad, qarTlis mefe farnavazs coli durZuki hyavda. gansakuTrebuli
urTierToba hqondaT mezobel qarTvel mTielebTan.
1840-60-ian wlebSi qarTvelebisgan daclil pankisis xeobaSi mciremiwianobiT Sewuxebuli
qistebi Casaxldnen. mas Semdeg qistebi da qarTvelebi erTmaneTis gverdiT
megobrulad cxovroben. maT
gvarebi qarTulis msgavsi aqvT
da „Svilze“ mTavrdeba. isini qar-
Tulad metyveleben. qistebis soflebic
kaxuris analogiuria. kaxelebisagan
gansxvavebiT, qistebi
ZiriTadad muslimebi arian, Tumca
Zvel da Tanamedrove saxalxo dResaswaulebs
qarTvelebTan erTad
aRniSnaven.
wyaro 4. pankiseli gogonebi
pankisis xeobaSi mcxovrebi qistebi misdeven miwaTmoqmedebasa
da mesaqonleobas. mohyavT simindi, xorbali,
qeri, Svria. maTTanac popularulia mevenaxeoba,
mebostneoba, mexileoba. TuSebisgan maT cxvris yvelis
warmoeba iswavles. Sinamrewvelobis dargebidan ganvi-
Tarebulia xelosnoba, xis WurWlis, safeni da wamosasxami
nabdebis, qudebis damzadeba, rac umTavresad saojaxo
moTxovnilebas akmayofilebs.
davaleba
10. risi niSania pankiseli gogonas Tavsaburavi (wyaro 4)?
11. raze metyvelebs is, rom pankiselebi muslimur da saxalxo dResaswaulebs xSirad
qarTvelebTan erTad aRniSnaven?
12. Seni azriT, ratom cxovroben qistebi da qarTvelebi erTmaneTis gverdiT
megobrulad? gaixsene me-5 klasis saxel mZRvanelodan „Cveni saqarTvelo“, ra
uwyobs xels tolerantobas, anu Semwynareblobas.
13. romeli qarTveli poetis SemoqmedebaSi aris asaxuli qistebis wes-Cveulebebi?
26 Cveni saqarTvelo 6
xelosnoba kaxeTSi
kaxeTSi xelosnobis sxvadasxva dargi iyo ganviTarebuli.
is keramikuli warmoebis erT-erT centrs warmoadgenda.
mraval sofelSi WurWels akeTebdnen. erTi saukunis win
TelavSi 60 meWurWle cxovrobda. aq akeTebdnen, ZiriTadad,
wvril WurWels, aseve, kramitsa da agurs. kaxeTSi mzaddeboda
mownuli WurWlis nairsaxeobac. icodnen Zalian didi
godrebis dawvna, romlebsac marcvleulis Sesanaxad iyenebdnen.
marcvleulis Casayreli godori Signidan aucileblad
sasuqisa da bzis nareviT igliseboda.
wyaro 5. meTuneebi, XX saukunis dasawyisi
wyaro 6. meTune,
XXI saukunis dasawyisi
transportis saSualebebi kaxeTSi
kaxeTSi, rogorc sxvagan, ZiriTad satransporto saSualebas Zvelad orborbliani
uremi warmoadgenda. uremSi, Cveulebriv, xar-kameCs abamdnen. magram kaxeTi
am mxriv originaluri iyo _ aq bevri saxedari (viri) hyavdaT. mecxvareebisTvis viri
ufro saWiro iyo, vidre cxeni. virs zed
ekida mwyemsis bargi, xurjini da sxva
ram. qiziySi wyaroebi Sors hqondaT da
wylis sazidad virs iyenebdnen. virs gadahkidebdnen
mownul sakokeebs, Sig kokebs
Cadgamdnen da patarZali wyaroze
xSirad ase midioda. aseve viris yolas
ganapirobebda venaxebis siSore. sagzlis
misatanad da iqidan sxvada sxva Wirnaxulis
mosatanad virs iyenebdnen. amasTan
erTad, mas cota sakvebi unda. kaxeTSi
virebis simravliT qiziyi gamoirCeoda.
iq, faqtobrivad, saxedris gareSe ojaxi
ar iyo.
wyaro 7. wyarosken
davaleba
14. aRwere wyaro 5. ras amzadeben es adamianebi? samosis
romeli detali metyvelebs maT saqmianobaze?
15. Seadare wyaroebi 5 da 6. ra msgavsebas xedav qvevris
damzadebis teqnologiaSi. gamoitane Sesabamisi daskvna.
kaxeTi
27
1.7
kaxeTis brZola gadarCenisTvis
ra gavlena moaxdina sagareo faqtorebma kaxeTze?
wyaro 1. Sah-abasi
fereidneli qarTvelebi
saqarTveloSi yvelam icis, rom iranis erT-erT mxareSi
_ fereidanSi qarTvelebi cxovroben. fereidneli
qarTvelebis winaprebi 400 wlis win iranis Sahma ZaliT
ahyara da samSoblodan gadaasaxla. bevri adgilobrivebs
Seeria, magram fereidanSi gadasaxlebulebma TavianTi
fesvebi ar daiviwyes. sparseTis (dRevandeli
iranis) mbrZaneblis Sah-abasis Semosevebis Sedegad kaxeTi
faqtobrivad gaukacrielda. qarTvelebi mxolod
aqa-iq Tu SemorCnen. kaxeTi momTabare tomebis saZovrebad
iqca, venaxebi da baRebi gaiCexa.
leqsikoni
migracia _ calkeuli
pirebis, an jgufebis
mier sacxovrebeli
adgilis Secvla.
wyaro 2. fereidneli qarTveli bavSvebi da qalebi, 1927 weli
wyaro 3. Svidi wlis fereidneli
biWis tariel mulianis werili
davaleba
1. rogor fiqrob, raze
metyvelebs fereidneli
bavSvebisa da
qalebis Cacmuloba
(wyaro 2).
2. Seni azriT, rogor
SeeZloT fereidnel
qarTvelebs 400
wlis ganmavlobaSi
TavianTi erovnebis
SenarCuneba samSoblodan
Sors, iranSi
(wyaro 3).
bavSvuri ocnebebi
me tarieli var. mamiko ambobs, es
didi saxeliao. mamikom miTxra, qar
Tvelma unda icodes qarTulad wera-kiTxvao.
Zneli ki ar iyo _ viswavle.
me Zalian miyvars saqarTvelo. is
daxatulia. ... me vnaxe aqauri mindvrebi da xalxic. vnaxe
jariskacebi, tankebic. mec jariskacis forma mecva da
saqarTvelos droSa xelSi mekava. bevrma makoca... mamiko
ambobs: Senc erT dRes saqarTvelos jariskaci unda
iyo. mixaria, rom qarTveli var. minda mudam saqarTveloSi
viyo... omi rom iyo, mamikom itira. me da dedikoc
avtirdiT. vici, mamiko ratom tiroda. mas guli daewva,
rom qarTvelebs klavdnen. ar damaviwydeba is dro. me
miyvars saqarTvelo.
tariel muliani, 2008 weli
28 Cveni saqarTvelo 6
baxtrionis ajanyeba
saqarTvelo kaxeTs kargavda, magram qarTvelebi
mtre bisgan kaxeTis gamosaxsnelad gaerTiandnen. ajanyebis
ZiriTadi monawileni mTielebi iyvnen. ajanyebas
biZina ColoyaSvili, Salva da elizbar qsnis erisTavebi
xelm ZRvanelobdnen. ajanyebis erT-erTi moTave da
organizatori iyo TuSi zezva gafrindauli. ajanyebis
aqtiuri monawileebi iyvnen xevsuri nadira xoSarauli
da fSaveli gogolauri. mTielTa Tavganwirva gamarjvebiT
damTavrda. mteri kaxeTidan gandevnes. mxare gadaSenebas
gadaurCa. qarTvelTa es gmiroba baxtrionis
ajanyebis saxeliT aris cnobili. es moxda 1659 wels.
magram kaxeTSi adgilobrivi mosaxleobis mcire nawili
iyo darCenili. kaxeTs danarCenma saqarTvelom uSvela.
iq daiwyo mTielebisa da dasavleT saqarTvelos mosaxleobis
migracia. qarTvelebis kaxeTSi dasaxleba me-20
saukunis Suaxanebamde grZel deboda.
qarTvelebma ajanyebis moTaveebs, STamomavlebis
mier wmindanebad aRiarebul, biZina ColoyaSvils, Salva
da elizbar qsnis erisTavebs axalgorSi Zegli daudges.
misi naxvis saSualeba dRes saqarTvelos mosaxleobas
aRar aqvs, radgan axalgori 2008 wlidan ruseTs aqvs
okupirebuli. amitom, yofili qsnis saerisTavodan da
Sida qar Tlis sxva xeobebidan qarTvelebi devnilni
arian.
wyaro 5. sparseli istorikosi iskander munSi
kaxeTze Sah abasis Semosevebis Semdeg
„qarTveli mosaxleobisagan im mxareSi (gulisxmobs
kaxeTs _ avt.) aRaravin darCa... mosaxleobis sunic ki
arsad iyo darCenili... iseTi qveyana, romelic yovel
wels uricxv sargeblobasa da Semosavals iZleoda,
daingra da miwasTan iqna gasworebuli“.
wyaro 6. qarTveli mecnieri niko berZeniSvili
mosaxleobis Semadgenlobis cvlilebaze kaxeTSi
„Cveni drois kaxeTSi, magaliTad, mcire vinmea
Zvel kaxTa da herTa Camomavali. ... Cveni drois kaxels
mcire ram aqvs saerTo Zvel kaxTan da herTan“.
wyaro 4. biZina Coloya-
Svili da Salva da
elizbar qsnis erisTavebi
davaleba
3. rogor fiqrob,
ratom gaimarjves
qarTvelebma baxtrionis
ajanyebaSi?
4. rogor afasebs Sah
abasis Semosevebis
Semdeg kaxeTSi
arsebul viTarebas
sparseli istorikosi
iskander munSi
(wyaro 5)?
5. ras wers qarTveli
mecnieri kaxeTis
mosaxleobaze
(wyaro 6)?
6. ra mizezebi iwvevda
kaxeTSi mosaxleobis
cvlilebas sxvadasxva
dros?
davaleba
7. daasaxele SenTvis cnobili migraciuli procesebis
SemTxvevebi Zvelad da Tanamedrove saqarTveloSi.
8. ra mizezebi iwvevda da dResac iwvevs mosaxleobis
migracias?
kaxeTi
29
1.8
kaxeTis bunebis RirsSesaniSnaobebi
bunebis romeli RirsSesaniSnaobebia kaxeTSi?
leqsikoni
kanioni _ Rrma viwro
xeoba.
kaxeTi mdidaria bunebrivi RirsSesaniSnaobebiT. iq
ramdenime daculi teritoriaa. qiziySi, ivris zeganze
aris vaSlovanis daculi teritoria. vaSlovanisaken
gzaze, pantiSaras xeobaSi, Rrma da ulamazesi kanionia.
xeobis orive mxares aRmarTulia cixesimagris msgavsi
Sveuli kldeebi, romlebzec mercxlebma uamravi bude
aaSenes. amitom am adgils xalxi „mercxlebis qalaqs“
uwodebs. Tumca mercxlebis budeebs adre gazafxulze
beRurebi epatronebian, Tbili qveynebidan dabrunebul
mercxlebs ki „qalaqis“ dasabruneblad brZola uwevT.
wyaro 1. vaSlovanis daculi teritoriis erT-erTi xedi
wyaro 2. `mercxlebis
qalaqi~
wyaro 3. talaxis vulkanebi, vaSlovanis daculi teritoria
iqidan arcTu ise Sors samxreTuli spilos gaqvavebuli
Zvlebia, romelTagan yvelaze didi 87 sm-ia, riTac
irkveva, Tu ramdenad giganturi zomis iyvnen milioni
wlis winandeli ZuZumwovari cxovelebi.
30 Cveni saqarTvelo 6
kaxeTSi CanCqerebic aris. isini lagodexis nakrZalSi
mdebareobs. erT-erTi maTganis _ ninosxevis CanCqeris
simaRle 45 metria. ulamazes CanCqeramde gzaSi mgzavri
SeiZleba Svels, irems, gareul Rors da mtacebel frinvelsac
ki waawydes. lagodexis alpur zonaSi ki aqauri
landSaftisTvis uCveulod didi Savi kldeebis tbaa.
wyaro 5. ninosxevis
CanCqeri, lagodexis
nakrZali
wyaro 4. Savi kldeebis tba, lagodexis nakrZali
pankisis xeobaSia bawaras nakrZali, sadac floris
iSviaTi saxeoba _ uTxovaris xeebia. adgilobrivi
mcxov rebni iq arsebul yvelaze didxnovan uTxovars
„xe patriarqs“ uwodeben. misi asakia 1800 weli. legendis
Tanaxmad, xalxma Tamar mefesTan kaci gagzavna, rom
uTxovris xis moWris neba mieca, mefem ki SeuTvala,
amas nu mTxovTo, ris Semdegac xes „uTxovari“ uwodes.
wyaro 6. uTxovaris xeebi bawaras nakrZalSi
davaleba
1. gaixsene, ra daniSnuleba aqvs nakrZals.
2. romeli nakrZalebi mdebareobs kaxeTSi?
3. romeli nakrZalia Sens mxareSi?
4. bunebis romeli saocrebebia kaxeTis nakrZalebSi?
5. imsjeleT, adamianis ra qmedebam SeiZleba Seuqmnas
problemebi bunebas.
kaxeTi
31
ra vici da ra SemiZlia
1. kaxeTi saqarTvelSi meRvineobis mTavari centria. warsulSi
aq yvelaze meti vazis jiSi iyo gavrcelebuli,
bolo periodSi ki venaxebSi mxolod ramdenime jiSi SemorCa.
• gaakeTe proeqti, TanaklaselebTan erTad, vazis Zveli
jiSebis popularizaciis mizniT.
• dayavi sam nawilad yurZeni, gamoyenebis mixedviT.
• moiZie TiToeuli jgufisTvis sami saxeobis Zveli vazis
jiSi.
• daamzade maT Sesaxeb sainformacio broSurebi.
• sTxove daxmareba broSuris dizainis SeqmnaSi mSoblebs
an Seni skolis kompiuteruli teqnologiebis maswavlebels.
broSuris SinaarsisTvis SegiZlia gamoiyeno
wyaroebi 1 da 2.
Seavse rveulSi cxrili: `yurZnis jiSebi sxvadasxva gamoyenebis
mizniT~ .
cxrili: yurZnis jiSebi sxvadasxva gamoyenebis mizniT
saRvine yurZeni
saWmeli (sufris)
yurZeni
1) 1) 1)
2) 2) 2)
3) 3) 3)
CurCxelis
yurZeni
wyaro 1. sareklamo broSura
32 Cveni saqarTvelo 6
yurZnis jiSi
rqawiTeli
ZiriTadi gavrcelebis
areali
gavrcelebis saerTo
farTobi
gamoyenebis ZiriTadi
sfero
upiratesobebi da
naklovanebebi
aRmosavleT
saqarTvelo _ kaxeTi
16 000 heqtari. maT Soris,
kaxeTSi 13 000 heqtari
meRvineoba. misgan dgeba
TeTri mSrali Rvino
damatebiTi informacia
wyaro 2. informacia rqawiTelis jiSis yurZenze
rqawiTeli gamoirCeva maRali mosavlianobiT, daavadebebis
mimarT amtanianobiT, yinvagamZlea. misi susti mxarea
is, rom saWiroebs Sewamvlas da Znelad itans daavadeba
„nacars“.
• broSuris damzadebis Semdeg gaavrcele igi socialuri
qselebis meSveobiT. daakvirdi erTi kviris
ganmavlobaSi, romeli vazis jiSiT dainteresda sazogadoeba
yvelaze metad da ratom?
• gaecani komentarebs Seni damzadebuli sainformacio
broSuris Sesaxeb, ramdenad amomwuravi iyo igi da
axlidan rom akeTebde, ra informacias daamatebdi an
moaklebdi?
• gaakeTe reitinguli sia, romelma vazis jiSma daagrova
yvelaze meti mowoneba?
• Seni damzadebuli broSura da Catarebuli kvleva
gaugzavne kaxeTSi moqmed Rvinis mwarmoebel kompaniebs.
SesTavaze maT, Tqveni klasis saxelze, TavianT
meurneobaSi ramdenime Ziri vazi gaaSenon.
2. „davicvaT garemo!“:
a) moiZieT informacia internetSi kaxeTSi arsebul romelime
nakrZalze.
b) moamzadeT prezentacia PPT-Si iq dacul iSviaT
mcenareebsa da cxovelebze.
g) daxateT plakati, mowodebiT „davicvaT garemo!“.
d) moawyeT gamofena klasSi, miZRvnili garemos dacvis
sakiTxisadmi.
kaxeTi
33
kari 2.
aRmosavleT
saqarTvelos
mTianeTi
am karSi Seiswavli aRmosavleT
saqarTvelos mT i aneTs _ TuSeTs,
fSavs, xevsureTs, mTiuleTs, xevs,
gudamayarsa da erwo-TianeTs; Seityob
iq gavrcelebuli tradiciebisa
da gadmocemebis Sesaxeb; gaigeb,
Tu riT hgvanan da gansxvavdebian es
istoriul-eTnografiuli mxareebi
erTmaneTisgan da ram gamoiwvia es
gansxvaveba; Seiswavli mis bunebas,
dasaxlebis formebsa da sacxovrebel
saxlebs; Seafaseb mTis turistul
potencials da bolodroindel
cvlilebebs; Seityob saintereso istoriul
faqtebs mTis warsulis Sesaxeb;
gaigeb, Tu rogor monawileobda
da ra roli hqonda dakisrebuli
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis
mxareebs erTiani saqarTvelos samefoSi;
Seadareb Zvelad iq arsebul
sameurneo saqmianobas dRes arsebul
mdgomareobasTan; gaigeb, Tu ra Taviseburebebi
hqonda mTielTa yofasa
da kulturas.
r u
Crdilo oseTi
yaz
Crdilo oseTi
yazbeg ero
m. myinvarwveri 5033
erovnup
m. myinvarwveri 5033
stefanwminda parki
stefanwminda
! sioni!.
!
ketrisi
! sioni
ketrisi x e
!
! v
x e v
kobi
! i
kobi
q
r u
q
Tergi
a
Tergi
a
s e
s e
jvris uR.
2384 jvris uR.
2384 ! gudauri
gud
! gudauri
pirobiTi pirobiTi aRniSvnebi aRniSvnebi
dasaxlebuli dasaxlebuli punqtebi punqtebi
municipalitetis centri
!. !. municipalitetis centri
! sxva dasaxlebuli punqti
! sxva dasaxlebuli punqti
! kurorti
! kurorti
gzebi gzebi
avtomagistrali
gzatkecili gzatkecili
sazRvrebi
saxelmwifos saxelmwifos
istoriul-geografiuli
provinciis provinciis
daculi daculi teritoriis teritoriis
gu
guda
2684
m. mujuxi 2684
m. mujuxi
r
r
T
!
fasan
hidrografia
hidrografia sxva sxva aRniSvnebi aRniSvnebi
simaRliTi
mdinare
simaRliTi
mdinare niSnuli
niSnuli
CanCqeri
uReltexili
CanCqeri
uReltexili
34
Cveni saqarTvelo 6
w
iori
e
yazbegis
erovnuli
033
parki
wminda!.
oni!
v
kobi
s uR.
auri
2684
i
ebi
T i
i
gudamayari
!
fasanauri
s
inguSeTi
3898
m. Sani
4451
m. Wauxi
3842
2347
gudamayris uR.
Satili !
CeCneTi
muco!
4493
x e v s u r e T i
! gudani
roSka
!
f
2676
uR. daTvisjvrisRele
aragvi
f
Savis
! maRaroskari
f e
m. martinismTa
3990
m. maxismaRali
#
iori
e T i
arRuni
m. amugo
m. didi borbalo
S a v i
3294
m. WiCo
3076
! Cargali
2496
m. gareja
#
#
e
d e
3840
T
m. tebulos mTa
piriqiTisalazani
T
!
r a c
m. komito
4261
! girevi
m. diklosmTa
u S e T i
TuSeTis
diklo
erovnuli !
parki omalo !
i
i a
4285
inguSeTi
3578
m. Savi klde
T
TianeTi
!.
a n
i
x
o -
sionis
wyalsc.
i
r
a
e
l
iSvnebi
liTi
li
texili
i
0 10 km
k
35
2.1
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis
geografiuli mdebareoba da buneba
rogoria aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis geografiuli
pirobebi?
davaleba
1. daadgine, rukis
daxmarebiT (gv. 6-7),
romeli mdinareebi
miedineba aRmosavleT
saqarTvelos
mTianeTSi. romeli
maTgania kavkasionis
qedis samxreTiT da
romeli Crdiloe-
TiT?
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi, ZiriTadad, kavkasionis
mTavari wyalgamyofi qedis gaswvriv mdebareobs.
teritoriis didi nawili Rrma xeobebiT aris
daserili, xolo mdinareebi kavkasionis mTianeTis ma-
Rali mTebidan iRebs saTaves. aRmosavleT saqarTvelos
mTianeTSi bevria maradTovliani mwvervalebi, maRali
kldeebi, tyis masivebi, alpuri mdeloebi (saZovrebi).
yvelaze maRali mTa iq myinvarwveria. misi simaRle
zRvis donidan 5048 metria. adgilobrivi qarTveli mTielebi
mas `xevis patarZals~ uwodeben. mowmendil amindSi
myinvarwveri Tbilisidanac kargad Cans. myinvarwveris
dapyroba ara marto mTasvlelebs, aramed saTanado
fizikuri monacemebis mqone adamianebsac SeuZliaT.
wyaro 1. myinvarwveri da gergetis samebis
eklesia, romelic mefe giorgi brwyinvales
brZanebiT aSenda
davaleba
2. ivaraude, wyaro
1-isa da rukis daxmarebiT
(gv. 6-7),
romel mxareSi mdebareobs
gergetis
samebis eklesia?
wyaro 2. `roSkis lodebi~ sofel
roSkis fonze
mTaSi mniSvnelobiT da silamaziT gamorCeuli bevri
adgilia. erT-erTi aseTi daba fasanaurTan mdebareobs,
sadac TeTri da Savi aragvi erTmaneTs uerTdeba. amitom
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi mraval turists,
mTamsvlelsa da bunebis moyvaruls izidavs. Tavisi
mniS vnelobiT gamoirCeva xevsureTSi, roSkiswylis
zemo welSi arsebuli `roSkis lodebi~. sofel roSkSi
ori uzarmazari lodi mnaxvelTa gaocebas iwvevs. bunebis
am saocrebas `moxetiale lodebs~ uwodeben, romlebic
msoflioSi arsebul analogiur lodebs Soris
erT-erTia. erTi maTganis sigrZe 22 metria, sigane _
13 met ri da simaRle 10 metri.
36 Cveni saqarTvelo 6
roSkasTan axlos abudelauris sami tbaa. erTmaneTis
axlos mdebare es tbebi sxvadasxva Seferilobisaa: mwvane,
lurji da TeTri. tbebidan miwisqveSa gasasvlelebiT
gamoedineba nakadebi, romlebic mdinare abudelaurs
qmnis. aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi sxva tbebic
aris. xevSia zRvis donidan yvelaze maRla mdebare
arCvebis tba. mTiuleTSia zamTris kurorti gudauri,
romelsac yovelwliurad bevri qarTveli da ucxoeli
samTo turisti stumrobs.
wyaro 3. gudauri
davaleba
3. dagegme laSqroba
abudelauris tbebisa
da roSkis qvebis
sanaxavad. laSqrobis
dagegmvaSi daxmareba
SeuZlia gagiwios
Senma Tanatolma adgilobrivi
soflidan.
moZebne igi internetiT
da hkiTxe
rCeva laSqrobasTan
dakavSirebiT.
4. rogor fiqrob, ra
fizikuri monacemebia
saWiro myinvarwveris
dasapyrobad.
cxovrebis
rogor wess unda
misdevde, rom es
monacemebi gqondes?
legenda TeTr da Sav aragvze
odesRac kavkasionis umaRles mTaze
cxovrobda ori ulamazesi da, erTi _
qe ra, meore _ Savgvremani. debs sabediswerod
erTi ufliswuli SeuyvardaT, romelmac
arCevani qera daze SeaCera.
Savgvremanma es rom gaigo, dajda ufskrulis
piras, itira-itira da misi cremlebis
nagubarze warmoiSva mdinare _ Savi
aragvi, Semdeg TviTonac ufskrulSi gadaeSva.
rodesac meore dam sayvareli dis
daRupvis ambavi Seityo, TviTonac mopirdapire
mxares dajda, itira-itira da misi
cremlebis nakadidan warmoiSva mdinare _
TeTri aragvi. qera damac mdinareSi Tavi
daixrCo.
debs imdenad uyvardaT erTmaneTi, rom
uerTmaneTod ver gaZles da ori aragvic
fasanaurTan erTmaneTs uerTdeba. or
aragvs Soris gawolil mTas adgilobrivebi
ufliswuls uwodeben.
wyaro 4. TeTri da Savi aragvis SesarTavi
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
37
2.2
mTis istoriul-eTnografiuli mxareebi
ratom iyofa aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
istoriul-eTnografiul mxareebad?
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi ramdenime istoriul-eTnografiuli
mxarea. esenia: xevsureTi, fSavi,
TuSeTi, xevi, mTiuleTi, gudamayari da erwo-TianeTi.
garda am mxareebisa, aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
Sida qarTlis, qsnisa da liaxvis xeobis zemo welsac
moicavs. aRmosavleT saqarTvelos mTis mxareebis nawili
kavkasionis mTavari wyalgamyofi qedis samxreTiT
mdebareobs, nawili ki CrdiloeTiT. rac Seexeba xevsureTs,
igi qedis orive mxares vrceldeba, amitom mas
piriqiTa da piraqeTa xevsureTad yofen.
wyaro 1. xevsureTis cixe-sofeli Satili
davaleba
1. daasaxele, rukis (gv. 8-9) daxmarebiT,
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis istoriul-eTnografiuli
mxareebis geografiuli
mdebareoba da mezoblebi.
2. Seadare erTmaneTs wyaroebi 2 da 3. ra
gansxvavebaa XIX da XXI saukuneebis ruseT-saqarTvelos
sazRvars Soris: nagebobebi,
gza da sxv. scade am gansxvavebis
axsna.
wyaro 2. darialis xeoba
XIX saukuneSi: zeviT
Tamaris cixe, qveviT
rusuli cixesimagre.
darialis xeoba ruseTsa
da saqarTvelos Soris
sazRvars warmoadgens.
wyaro 3. darialis xeoba: ruseT-saqarTvelos
larsis sasazRvro-gamSvebi punqti
mTaSi arsebul istoriul-eTnografiul mxareebs
mcire teritoria ukavia da iq bevrad naklebi mosaxleoba
cxovrobs, vidre barSi. mTaSi mxareebis Camoyalibebas
mizezi aqvs. Rrma xeobebSi mcxovreb mTielebs erTmane-
Tisgan maRali mTebi yofda, rac maT Soris kavSirs ar-
Tulebda. aman sxvadasxva xeobis mosaxleobis wes-Cveulebebsa
da tradiciebSi mcire gansxvaveba gamoiwvia.
38 Cveni saqarTvelo 6
marTalia, aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi dasaxlebis
formebi, sameurneo yofa, yoveldRiuri cxovrebis
wesi, tradiciebi da wes-Cveulebebi erTmaneTis
msgavsia, magram yvela mxares mainc damaxasiaTebeli
niSnebi aqvs. fSavlebi gamoirCevian laRi da megobruli
xasiaTiT, zepirsityvierebis maRali doniT. ganTqmulia
satrfialo poezia da fSauri kafiaoba, rac eqspromtad,
axladmofiqrebuli leqsebis Tqmas niSnavs. xevsurebi
yovelTvis gamoirCeodnen simamaciTa da sabrZolo xelovnebis
maRali ostatobiT. isini kargi mkurnalebic
iyvnen. warsulSi iq Tavis qalis urTules operaciebs
akeTebdnen. xevsureTSi sagmiro poeziaa gavrcelebuli.
TuSebi gansakuTrebiT brZolisunarianebi arian. sxva
mTielebTan erTad maT didi roli iTamaSes baxtrionis
ajanyebaSi da kaxeTis momTabareTagan ganTavisufleba-
Si. TuSeTi saqar TveloSi mecxvareobis mTavari centria.
wyaro 4. cxvris fara TuSeTSi
CrdiloeT kavkasiaSi gadasasvleli erT-erTi mTavari
gza _ darialis xeobaSi, xevSi, mdebareobs. mTis
sxva mxareebisgan gansxvavebiT xevSi moxeveebi odiTgan
centralur xelisuflebas emorCilebodnen. iq qristianoba
adridanve gavrcelda. moxeveebis umTavresi sazrunavi
darialis karis dacva iyo. am mizniT saqarTvelos
sazRvarTan Tamar mefem cixe aago, ufro adre ki _
vaxtang gorgasalma.
mTiuleTi da gudamayari barTan yvelaze axlos mdebareobs.
es mosaxleobas saSualebas aZlevda qarTlSi
sxvadasxva wvrilmani nawarmiT evaWra. mTiulebi daxelovnebuli
iyvnen rqisa da matylis damuSavebaSi,
icodnen kanafisgan Tokis dagrexa. gudamayari cnobili
iyo muzaradebisa da mSvild-isris damuSavebiT. bar-
Tan siaxlovis gamo mTiuleTSi qristianoba adridanve
gavrcelda.
davaleba
3. ratom gansxvavdeba
Janrobrivad fSavisa
da xevsureTis
poezia erTmaneTisgan?
rogor fiqrob,
ra gavlena iqonia
am faqtze sagareo
faqtorma da geografiulma
mdebareobam?
4. ivaraude, wyaro
1-is daxmarebiT,
meurneobis romeli
dargia ganviTarebuli
xevsureTSi da
ratom?
5. gansazRvre, wyaro
4-is daxmarebiT, ra
procesia asaxuli
mocemul ilustraciaze?
6. romeli mdinarea
gamosaxuli wyaro
4-ze?
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
39
2.3
rwmena-warmodgenebi aRmosavleT
saqarTvelos mTianeTSi
ra roli Seasrula religiam aRmosavleT saqarTvelos
mTianeTis istoriul-eTnografiuli mxareebis istoriaSi?
davaleba
1. rogor fiqrob, ratom
gaiyo fxovi or
nawilad? ra gavlena
iqonia am faqtze
fxovis erT nawilSi
qristianobis gavrcelebam?
2. gansazRvre, rukis
daxmarebiT (gv. 8-9),
fxovis romel nawilSi
mdebareobda
fSavi?
mTis mosaxleobaSi, tradiciebisa da uZvelesi
droidan damkvidrebuli wes-Cveulebebis gamo, siaxleebi
Znelad vrceldeba. amitom, rodesac IV saukuneSi
saqarTveloSi qristianoba gavrcelda, mTielebma axali
religia ar miiRes. winaaRmdegoba momdevno saukuneebSic
grZeldeboda da mTaSi axali religiis Setana
mxolod XIII saukuneSi moxerxda. maSin fxovis samxreT
nawilSi xalxi samefos nebas daemorCila da axali religia
miiRo. mosaxleobis nawili, kavkasionis qeds gadaRma
da Znelad misasvlel adgilze, TuSeTSi gaiqca
da iq Zveli rwmena SeinarCuna. fxovis CrdiloeT nawil-
Si ki winaaRmdegoba gagrZelda da qristianoba mxolod
momdevno saukuneebSi, droTa ganmavlobaSi, gavrcelda.
XIII saukunemde fSavi da xevsureTi cal-calke ar
arsebobda. isini erTiani mxaris _ fxovis or nawilad
legenda lomisaze
mravali saukunis win mterma aragvis xeoba daar bia da 7000 aragveli
tyved waiyvana. tyveebma Tan mTiuleTis mTavari siwminde _ gzovanis wminda
giorgis xati _ waiRes. gadmocemiT, xatma mters didi ziani miayena. maT qveyanaSi
aRaraferi mravldeboda, adamianebis CaTvliT. mteri iZulebuli gaxda, tyveebi
da xati uvneblad gamoeSva saqarTveloSi. xati TeTri xaris rqebze dabrZanda
da saqarTvelosken ise wamovida. gzad, sadac ki xarma Seisvena, xalxma yvelgan
niSi aago. Sin dabrunebuli xari, erT cicabo biliks Seudga, qsnisa da aragvis
xeobaTa wyalgamyof qedamde miaRwia da iq usulod daeca. xatic iqve dafrinda.
am mTis wveridan aragvamde xalxi jaWvad gaeba da taZari aaSena. raki xars loma
erqva, salocavsac lomisas wminda giorgi uwodes. amis Semdeg tyvedyofilebi
aragvis xeobaSi gaifantnen da madlierebis niSnad wminda giorgis saxelze
saydrebi aaSenes.
wyaro 1. lomisobis dResaswauli
40 Cveni saqarTvelo 6
gayofis Semdeg warmoiqmna. mTaSi qristianobis gavrcelebis
damadasturebelia iq arsebuli eklesiebi: xevSi
gergetis sameba da sioni, mTiuleTSi xadas qoroRos
xuroTmoZRvruli kompleqsi da lomisas wminda giorgi.
aseve, TiTqmis yvela sofelSia patar-patara eklesiebis
nangrevebi.
fSavSi, xevsureTsa da TuSeTSi salocav adgils
warmoadgens ara eklesia, aramed `sakulto Zegli~, sadac
sanTlebs anTeben da RvTismsaxurebas asruleben.
`sakulto Zegls~ mTielebi jvarsa da xats uwodebdnen.
mTel saqarTveloSi es sityvebi qristianuli simboloebis
gamomxatvelia, mTaSi ki maT iseTive funqcia
aqvs, rogorc barSi eklesia-monastrebs. jvarxatebi,
ZiriTadad, patara zomis martivi nagebobebia.
mTaSi RvTisadmi da wmindanebisadmi aRsavlen locvebsa
da qmedebebs xevisberebi asrulebdnen. magram maT mier
warmoTqmuli yvela dalocva Cveulebrivi qristianuli
teqsti iyo, romelic zepiri gziT erTi xevisberidan
meores gadaecemoda. mecnierebi mTielTa aseT rwmenawarmodgenebsa
da Sesrulebul ritualebs `gaxalxurebul
qristianobas~ uwodeben. masSi SenarCunebulia Zveli
rwmena-warmodgenebi.
dResaswaulze mosaxleoba jvar-xatebs, ZiriTadad,
cxvarsa da xars swiravda. aucilebeli iyo qadebis gamocxoba.
rodesac bavSvi xatSi pirvelad mihyavdaT, monaTvlis
msgavs rituals atarebdnen. am rituals xatSi
gayvana ewodeboda. dRes mTis mosaxleobis didi umravlesoba
dResaswaulebze kvlav jvar-xatebSi dadis,
Tumca, amjerad, winaprebis pativiscemisa da tradiciis
gamo.
wyaro 3. TuSebis Sesveneba salocavisken mimaval gzaze
wyaro 2. laSaris jvari
_ gamaerTianebeli salocavia.
masze loculobs
rogorc mTis,
aseve baris mosaxleoba.
am salocavis
niSebi kaxeTSic bevria,
rac mTielebis iq
Casaxlebis erT-erTi
niSania.
davaleba
3. ram gamoiwvia xevsa
da mTiuleTSi qristianobis
farTod
gavrceleba, sxva
mxareebSi ki ara?
4. aRwere TuSebis
samosi. riT gamoir-
Ceva TuSi qalebis
iersaxe (wyaro 3)?
5. gaarkvie, romeli
religiis mimdevrebi
arian Seni Tanaklaselebi.
daadgine,
rodis aris maTi
religiuri dResaswaulebi
da gaakeTe
prezentacia Temaze:
ra gvaerTianebs
sxvadasxva religiis
warmomadgenlebs.
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
41
2.4
mTis mxareebis adgili
saqarTvelos saxelmwifoSi
ra funqcias asrulebda mTa saqarTvelosTvis?
davaleba
1. gaixsene baxtrionis
ajanyeba da im mTielebis
saxelebi, vinc
maSin gansakuTrebiT
gamoiCina Tavi.
2. riT gansxvavdeboda
barisa da mTis sazogadoeba?
3. aRwere wyaro 1. Seni
azriT, vin arian
suraTze gamosaxuli
adamianebi.
Zveli qarTuli saxelmwifoebi _ kolxeTis (egrisis)
da iberiis (qarTlis) samefoebi _ Zv.w. VI da IV saukuneeb-
Si Seiqmna. saxelmwifos warmoqmna sazogadoebis fenebad
dayofasac gulisxmobda. saxelmwifos saTaveSi mefe
idga. zedafenas _ Tavadebi da aznaurebi warmoadgendnen,
qvedafenas ki glexebi Seadgendnen. mosaxleobis
ZiriTadi nawili dabali fena iyo. maTi movaleoba soflis
meurneobis produqtebis warmoeba iyo. isini zedafenas
emorCilebodnen. es yvelaferi baris saqarTvelosTvis
iyo damaxasiaTebeli. mTis sazogadoebaSi fenebad
dayofa ar yofila. mTielebs batonebi (Tavadebi
da aznaurebi) ar hyoliaT. soflisa da TemisTvis saWirboroto
sakiTxebi saTemo yrilobaze da xatobis dros
ganixileboda. mTaSi Temis meTauri xevisberi iyo. igi
saero xelisuflebasac warmoadgenda da sasulierosac.
wyaro 1. xevis sasamarTlo (scena speqtaklidan
`xevisberi goCa~)
mTielebi samefo kars emorCilebodnen. maTi ZiriTadi
movaleoba qveynis sazRvrebis dacva iyo. maRali mTebis
gadalaxvas CrdiloeTiT mcxovrebi sxvadasxva tomi
xSirad cdilobda. Cvens winaprebs mteri samxreTidanac
arasdros aklda. am SemTxvevaSic, isini qveynis aqtiuri
damcvelebi iyvnen. mefis dacvis pirad amalas yovelTvis
mTielebi Seadgendnen. Tavis mxriv, qar Tveli
mefeebi barSi mimosvlis dros mTielebs garkveul
SeRavaTebs aZlevdnen. isini Tavisuflad aZovebdnen
42 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 2. mTieli meomrebi
cxvris farebs barSi, zamTris saZovrebze. aseve, nabo-
Zebi hqondaT venaxebi kaxeTsa da qarTlSi, saidanac moweuli
Rvino mTaSi mihqondaT da, ZiriTadad, xatobadReobebze
svamdnen.
mTis mosaxleobas, baris mosaxleobasTan SedarebiT,
mefisgan meti Tavisufleba hqonda miRebuli. mTaSi mefis
samarTali ar vrceldeboda da sadavo sakiTxebs
adgilze uxucesTa sabWo arCevda. mTis dauwereli kanonebi
zneobrivi da sazogadoebrivi normebidan gamomdinareobda.
aseT kanonebs CveulebiTi samarTali
erqva. CveulebiTi samarTali damnaSavis mimarT mkacri
da samarTliani iyo. sasjelis umaRles zomas ki ara
sikvdiliT dasja, aramed Temidan gaZeveba warmoadgenda.
TuSeTSi, sofel darTloSi dRemdea SemorCenili
is adgili, sadac uxucesebi ikribebodnen da, CveulebiTi
samarTlis mixedviT, damnaSaves asamarTlebdnen.
uxucesTa sabWoSi 12 msajuli iyo. isini qvis skamebze
isxdnen da sabWos centrSi daCoqili mosarClis da
bralmdeblis sityvas ismendnen. gadmocemiT, XIX saukuneSi
darTlos sabWos gonierebiTa da samarTlianobiT
ganTqmuli qali xelmZRvanelobda.
davaleba
4. rogor fiqrob,
ras niSnavda mTielisTvis
Temidan
gaZeveba.
5. Seni azriT, ratom
mianiWa mefem gazrdili
uflebebi mTis
mosaxleobas.
6. gaixsene, ra saqmiT
iyvnen dakavebuli
qalebi mTaSi.
7. rogor fiqrob, ratom
aRmoCnda qali
darTlos uxucesTa
sabWos xelmZRvanelad.
wyaro 3. darTlos uxucesTa sabWos Sekrebis adgili
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
43
2.5
dasaxlebis tipebi da ZiriTadi
sameurneo saqmianoba
ra gavlena hqonda bunebriv pirobebs dasaxlebis tipsa da
sameurneo saqmianobaze aRmosavleT saqarTvelos mTaSi?
dasaxlebis tipi mTaSi
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis yvela mxareSi
dasaxlebebi erTmaneTisgan umniSvnelod gansxvavdeboda.
yvela sofeli xeobaSi ise mdebareobda, rom vidre
adamiani axlos ar mividoda, Tvals versaidan mohkravda.
wyaro 1. nasoflari xadas xeobaSi
wyaro 2. cixe-qalaqi muco
davaleba
1. gaixsene ganvlili
gakveTilebi da
imsjele, rukis daxmarebiT
(gv. 34-35),
ratom aSenebdnen
koSkebs mTiuleTSi,
xevSi, xevsureTsa da
TuSeTSi.
2. Seni azriT, ra SeiZleboda
yofiliyo
xadas xeo baSi soflis
mitovebis mizezebi
(wyaro 1). am so fel-
Si rom gecxovra,
darCebodi iq? pasuxi
daasabuTe.
3. imsjele, ratom
aSenebdnen xevsurebi
soflebs klde ebsa
da SemaRlebul adgilebze
(wyaro 2).
xevsureTis soflebi Satili da muco, maTi cxovrebis
wesidan gamomdinare, cixesimagreebad iyo gadaqceuli. aq
TiTqmis yvela sofelSi sabrZolo koSkebia. ase rom, sofeli
TavdacvisTvis yovelTvis mzad iyo. soflis Semovla
gareT gausvlelad SeiZleboda. ZiriTadad, oTxsar-
Tuliani qviTkiris sacxovreblebi iyo, qvis fiqlebis
mSrali wyobiT an lamiTa da kiriT nagebi, miwuri baniT
gadaxuruli. pirvel sarTulze msxvilfexa saqonels
abinavebdnen, meore sarTuls cxvars uTmobdnen, Semdeg
sarTulze TviTon cxovrobdnen, meoTxe ki saomari sar-
Tuli iyo.
mTaSi arsebobda soflebis gaerTianeba, romelsac
Temi erqva. Tems erTi saerTo salocavi da xevisberi
hyavda. xSirad Temebad xeobebis mixedviT erTiandebodnen.
TiToeul mxareSi ramdenime aseTi Temi arsebobda.
soflebis ukeT dasacavad xeobis dasawyisSi an sofelSi
cixe-koSkebs aSenebdnen. marto xadas TemSi 60 koSki iyo.
mTiuleTSi koSkebis gansakuTrebul tips agebdnen. maT
zurgi mTisken aqvT miqceuli, amitom zurgian koSkebs
uwodeben. mTiuleTis koSkebSi Serwymulia TavdacviTi
da sakulto funqciebi, e.i. koSkSi salocavebic hqondaT
mowyobili.
44 Cveni saqarTvelo 6
am gziT boWornaSi
_ evropaSi yvelaze
maRla mdebare sofel-
Si movxvdebiT?
omalodan 12
kilometrSia, sworad
mivdivarT
wyaro 3. savaWro daxlebi ananuris cixesTan
wyaro 4. turistebi TuSeTSi
sameurneo saqmianoba mTaSi
mTaSi mosaxleoba miwis simciris gamo, ZiriTadad,
mesaqonleobas misdevda. TuSeTSi, xevSi, fSavsa da
mTiuleTSi wamyvani dargi iyo mecxvareoba, xevsureTsa
da Sida qarTlis mTianeTSi ki mesaqonleoba. mosaxleoba
mesaqonleobis produqtebs barSi sxvadasxva nawarmze
cvlida. xevsurebi barSi samuSaodac dadiodnen.
cnobilia TuSuri gudis yveli, romelic gansakuTrebuli
gemoTi da cximianobiT gamoirCeva. XIX saukuneSi
TuSuri yveli ruseTis bevr qalaqSic iyideboda. TuSur
matyls didi raodenobiT yidulob dnen germanuli firmebi
iranSi TavianTi xaliCebis fabrikebisTvis. TuSeTSi
ganviTarebulia qsovisa da qargvis maRali teqnika. Tu-
Suri nabadi da Teqa mTel saqarTveloSia cnobili.
XX saukunis dasawyisSi mTis mosaxleobis didi nawili
barSi gada saxlda. amave saukunis 50-ian wlebSi xelisuflebam
xevsurebi ZaliT ayara da meurneobis adgilobrivi
dargebic moispo. dRes aRmosavleT saqar-
Tvelos mTianeTi TiTqmis mTlianad daicala. iq bolo
wlebSi turizmi ganviTarda da darCenili mosaxleobis
nawili mesaqonleobis nacvlad turizmis sferoSi CaerTo.
gaix sna saojaxo sastumroebi da adgilobrivebi
stumrebs sxvadasxva momsaxurebas sTavazoben. qalebi
saojaxo xelsaqmiT dakavdnen da turistebisTvis suvenirebs
amzadeben.
davaleba
4. rogor fiqrob, ratom hqondaT mTiuleTSi koSkeb-
Si mowyobili samlocvelo adgilebi.
5. Seni azriT, ram ganapiroba is faqti, rom mTaSi mravalsarTulian
sacxovrebel koSkebs aSenebdnen.
6. gaixsene pirveli karis gakveTilebi. ra mizniT dadiodnen
xevsurebi qarTlSi?
7. imsjele, wyaroebis 3-4-is daxmarebiT, ra sargebeli
SeiZleba moutanos turizmma aRmosavleT
saqarTvelos mTis mosaxleobas.
boWorna
2014 wlamde
boWorna nasoflari iyo,
Tumca soflis statusi
mas Semdeg aRudga, rac
iq erTaderTi mudmivi
mcxovrebi gaCnda. sofeli
76 wlis eqimma irakli
xvedaguriZem gaacocxla.
soflis statusis dabrunebasTan
erTad, boWorna
evropis masStabiT zRvis
donidan yvelaze maRla
mdebare dasaxlebuli
punqti
gaxda.
davaleba
8. imsjeleT, ekuTvnis
Tu ara irakli xvedaguriZes
`imedis gmiris~
statusi. naxeT telegadacema
masze.
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
45
2.6
aRmosavleT saqarTvelos
mTielTa yofa da kultura
rogori iyo aRmosavleT saqarTvelos
mTielTa yoveldRiuri cxovreba?
wyaro 1. xevsuruli
`talavari~
wyaro 2. xevsuri qalis
samosi
wyaro 3. `CiTebi~
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi sameurneo yofas,
yoveldRiuri cxovrebis wess, tradiciebsa da wes-
Cveulebebs damaxasiaTebeli niSnebi aqvs, romliTac es
mxare mezobel mxareebs Soris gamoirCeva.
magaliTad, Zvelad xevi didi ojaxebiT gamoirCeoda.
aseT ojaxebSi ramdenime colSviliani Zma erTad cxovrobda.
fSavlebs Soris didi pativiscemiT sargeblobda
`kai yma~, rac gamorCeul vaJkacs ewodeboda. kai ymad
iseTi vaJkaci miiCneoda, romelic xalxis samsaxurSi
iyo Camdgari da mis interesebs icavda.
xevsurebs bavSvis aRzrdis gansxvavebuli tradiciebic
hqondaT. bavSvebs iq Sromas adridanve aCvevdnen. aTi wlis
asakidan vaJebi rTulileTebian TamaSobebs iwyebdnen.
es TamaSobebi maT fizikur wvrTnas emsaxureboda. varjiSobdnen
mSvildosnobaSi, farikaobaSi, cxenosnobaSi.
aTi wlis gogonebi ukve qsovdnen. xelsaqmis paralelurad,
gogonas deda yvelanair saojaxo saqmesac aswavlida.
originaluria xevsuruli tansacmeli, jvrebisa da
sxva simboloebis gamosaxulebiT. is iSviaT nimuSs warmoadgens
kavkasiis xalxTa samoss Soris. xevsurul `talavars~
Zveli qarTuli Cacmulobis sawyis formad miiCneven.
istoriulad, TuSeTSi iseve, rogorc sxvagan
saqarTveloSi, mamakacebi CoxebiT imosebodnen, fexze
ki `CiTebs~ icvamdnen. `CiTebi~ qalebs Sorisac popularuli
iyo. xalxSi gamosasvlel CiTebs ufro Wrels
davaleba
1. gaixsene cnobili qarTveli poeti fSavidan. mis romel
leqss an poemas icnob, romelSic gadmoscems
fSavis bunebas, an xalxis romelime wes-Cveulebas?
2. ras niSnavs `kai yma~? rogor gesmis `xalxis samsaxurSi
Cadgoma da mis keTildReobaze zrunva~?
3. raze metyvelebs bavSvebis aRzrdis tradicia xevsureTSi?
SeiZleba Tu ara CavTvaloT is cxovrebis
jansaR wesad? pasuxi daasabuTe.
4. ra acviaT doRis monawileebs (wyaro 4)?
5. Seadare xevsurebis samosi aRmosavleT saqarTvelos
baris mosaxleobis samoss. ra gansxvavebaa maT
Soris?
46 Cveni saqarTvelo 6
doRi xevsureTSi
xevsureTSi doRis gamarTva, Cveulebriv,
vaJkacis mosagonrad ician. xevisberi
doRis monawileebs dalocavda
da afrTxilebda arc sakuTari Tavi daezianebinaT
da arc sxva mxedari. mxedrebi
daTqmul adgilas midiodnen da iqidan
pirvelobis maZiebeli mxed rebi cxenebs
cicabo bilikebze Tamamad miaWenebdnen.
maT Soris gamarjvebuli saCuqarsac
iRebda.
wyaro 4. doRi xevsureTSi
qsovdnen. kacebisTvis CiTi dabalyeliani iqsoveboda,
qalebisTvis _ maRalyeliani. tans ki grZeli Savi
kabiT imosavdnen. Cveulebrivi iyo iseTi aqsesuarebi,
rogoric aris vercxlis yelsabami, firfitebi,
sxvadasxva feris mZivebi.
mTaSi didi religiuri dResaswauli iyo `aTengenoba~.
am dros TuSeTSi xevsur mlocvelTa ori
jgufi gadadioda TavianTi droSebiT. TuSebi maT
ludiTa da saklaviT xvdebodnen. TviTon xevsurebic
stumarmaspinZlobis mdidari tradiciebiT gamoirCeodnen.
aTengobas xevSic aRniSnavdnen.
wyaro 5. xevsuruli leqsi stumarze
`stumrebo, stumrebis mzesa, ustumrod ara lxinia.
ustumrod puri, sasmeli mwari ars, ara tkbilia~.
dRevandel msoflioSi adamianebi xSirad iCenen
eTnikur da religiur Seuwynareblobas. xevsurebi
mezobel CeCnebTan megobrobdnen. ufro metic, am
mxareSi `rjulian-urjuloTa~ ramdenime salocavi
arsebobda, anu salocavebi, romlebic muslimebsac
mfarvelobda. maT iq locva SeeZloT. magaliTad,
anatorSi salocavad misul qistebs xevsurebi gansakuTrebul
sufrasac ki uSlidnen.
davaleba
6. stumarmaspinZlobis romeli tradiciebi arsebobda
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi?
7. gadmoeci Seni sit yvebiT leqsi da axseni misi
Sinaarsi (wyaro 5).
8. gaixsene, sad cxovroben qistebi.
9. ras niSnavs SenTvis Semwynarebloba?
10. imsjeleT klasSi Temaze `ratom unda viyoT
Semwynareb lebi~.
xinklis momzadeba
aRmosavleT
saqarTvelos
mTianeTis yvela mxareSi
xinklis keTebaSi
ojaxis ramdenime wevri
iRebda monawileobas.
mas ara marto qalebi,
aramed kacebic axvevdnen.
amzadebdnen yvelis,
xaWos, kartofilisgulian
xinklebsac.
xaWos, dambalxaWos,
yvelisa da kartofilis
xinkals erboTi
miirTmevdnen.
leqsikoni
dambalxaWo _ mzaddeba
karaqis SedRvebis
Semdeg darCenili
dos xaWosgan. 2014
wels am kerZs kulturuli
memkvidreobis
Zeglis statusi
mieniWa.
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
47
ra vici da ra SemiZlia
dawereT werili municipalitetis saxelze, romel-
Sic CamowerT im RonisZiebebs, romlebic, Tqveni azriT,
aucilebelia imisTvis, rom aRmosavleT saqarTvelos
mTianeTis mitovebul soflebSi cxovreba aRdges (magaliTad,
gzis gayvana, vertmfrenis reisis daniSvna, skolis,
klinikis da cxovrebisTvis aucilebeli sxva dawesebulebebis
aSeneba. TviT saxlebis civi da xangrZlivi
zamTrisTvis momzadeba, turizmis ganviTareba da a.S.).
SeadareT Tqveni werilebi, SeavseT erTmaneTis ideebiT
da municipalitetSi erToblivi werili `gagzavneT~.
warmoadgineT gakveTilze Sedegebi PPT-Si prezentaciis
saxiT.
wyaro 1. mTis problemebi
48 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 2. zafxulSi dabrunebuli mTis mosaxleoba
werilis daweramde:
1. gaixseneT, meurneobis romeli dargebia ganviTarebuli
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis ama Tu im mxareSi.
2. moiZieT, arsebobs Tu ara kulturul-gasarTobi daniSnulebis
Senobebi aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi. axseniT,
es problemaa Tu ara.
3. gadawyviteT, romelia yvelaze saWirboroto problema
konkretuli mxarisTvis, risTvisac internetidan damatebiTi
informaciis moZieba dagWirdebaT.
4. imsjeleT, amis Semdeg, ras aqvs mniSvneloba nasof larebSi
mosaxleobis dasabruneblad:
a) gzis gayvana;
b) vertmfrenis reisis daniSvna;
g) skolis, klinikis da cxovrebisTvis aucilebeli sxva
dawesebulebebis aSeneba;
d) saxlebis momzadeba civi da xangrZlivi zamTrisTvis;
e) turizmis ganviTareba.
wyaro 3. mTis perspeqtivebi
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi
49
kari 3. samcxe-javaxeTi
am karSi Seiswavli samxreT saqar
Tvelos istoriul-eTnografiul
mxareebs _ samcxes da javaxeTs.
gaecnobi gadmocemebs am
mxareebis Sesaxeb; gaigeb, Tu ratom
moixsenieba saqarTvelos es
ori mxare erTad; ra mniSvnelovani
roli Seasrules warsulSi
am mxareebma da dRes ra funqcia
akisriaT; ra gavlena aqvs geografiul
mdebareobas samcxe-javaxeTis
ekonomikur ganviTarebaze,
dasaxlebis tipebze; ra stiqiuri
movlenebia misTvis damaxasiaTebeli
da rogor SeiZleba maTgan
Tavis dacva; ra mniSvneloba aqvs
iseT tradicias, rogoric aris
tolerantoba; romeli eTnikuri,
kulturuli da religiuri jgufebis
warmomadgenlebi cxovroben
samcxe-javaxeTSi da ramdenad
mSvidobiania maTi Tanacxovreba.
g
u
! kikibo
r
qvabliani
T u
i
a
abasTumani!
r
i
zekaris uR.
2182
zanavi
! bolajuri
zarzma!
!. !
adigeni
ude !
vale!.
m
bo r j om-xa
axalc
s a m
e
r u
S
pirobiTi aRniSvnebi
dasaxlebuli punqtebi
mxaris centri
q
!.
!.
!
!
municipalitetis centri
sxva dasaxlebuli punqti
kurorti
gzebi
avtomagistrali
gzatkecili
rkinigza
sazRvrebi
saxelmwifos
istoriul-geografiuli
provinciis
daculi teritoriis
hidrografia sxva aRniSvnebi
simaRliTi
mdinare
niSnuli
tba, wyalsacavi uReltexili
50 Cveni saqarTvelo 6
2
m
e
r
om-xa ragau li s
axalcixe
a m c x e
r u
!.
S e
m. wyalwiTela
2496
fersa !
T
i
s
e
T
erovn u l i
!
awyuri
! rusTavi
!
Zveli
!
uraveli
awyvita !
!. aspinZa
i
park i
mtkvari
xizabavra
!
xerTvisi
S i
!. borjomi
tba
! waRveri
!
T
d
cixisjvari
!
cxrawyaros uR. 2454
tabawyuri !
2850
m. Saviklde
i s
a
q
s q
a
e d i
r
m. samsari 3284
! koTelia
!
T
l
!
!
i
!
q
m. gumbaTi
2963
e
m T
T
!
dviri
r
i
bakuriani
!
toloSi
j
T
! ! !
a l
axaldaba
!
e T
i
gujareTiswyali
s
q
!
gujareTi
e d
tabawyuris
tba
i
i
a n
e T
xozafinis tba
(karwaxi)
i
Tmogvi
!
a
m t kva ri
!
karwaxi
faravani
!
gogaSeni
v a x
sulda
!
e
j a v a x e T i
kumurdo
p l
i
m. didi abuli
!. axalqalaqi
a
s
t
o
s a r i
s a m
3301
m
o
! !
dadeSi !.
xanCalis ninowminda
tba !
didi xanCali
m. eldaRi
2495
tba
madaTafa
2442
faravnis
tba
foka !
saRamos
tba ! saRamo
x
e
T
j
a
v
a x e T
m. emliqli
i s
q e d i
i
m. okiuzdaRi 0 8km
!
3054
samcxe-javaxeTi
51
3.1
samcxe-javaxeTi – saqarTvelos
samxreTi karibWe
rogoria samcxe-javaxeTis geografiuli mdebareoba da
ratom moixsenieba is yovelTvis erTad?
samcxe da javaxeTi samxreT saqarTveloSi, mtkvris auzis
zemo welSi mdebareobs. javaxeTs, samcxesTan erTad,
xSirad erT eTnografiul erTeulad moixsenieben da
samcxe-javaxeTs uwodeben. magram rogorc istoriuli, aseve
eTnografiuli TvalsazrisiT, isini erTmaneTisgan damoukidebeli
istoriul-eTnografiuli mxareebia. maT erTad imitom
moixsenieben, rom amis istoriuli safuZveli arsebobs.
warsulSi, samcxe-javaxeTi da dRes TurqeTis SemadgenlobaSi
Semavali saqarTvelos yofili istoriul-eTnografiuli
mxareebi, zemo qarTladac iwodeboda. mogvianebiT, mTlianad
zemo qarTls samcxe-saaTabagos an mesxeTs eZaxdnen.
j i q
e b
a d
gagari
fsou
i
i R
e -
bzifi
C
e r
d
q e
a
z e
l
kodori
i
T
i
enguri
y a
b a
r
d
o
Tergi
pirobiTi aRniSvnebi
saxelmwifo sazRvari
Sida sazRvari
samefo-samTavros centri
dasaxlebuli punqti
cixesimagre
eklesia monasteri
brZolis adgili
rioni
rioni
quTaTisi
yvirila
i
l i x i s q e d
liaxvi
aragvi
oCani
xunZaxi
gremi
alazani
Tbilisi
ior i
mtkvari
artanuji
mtkvari
debeda
seva nis t b a
2019
wyaro 1. saqarTvelos daSla samefo-samTavroebad XV s. bolos
davaleba
1. rogor moixsenieboda Zvelad samcxe-javaxeTi da ratom?
2. ivaraude, ratom aRmoCnda samcxe-javaxeTis didi nawili sxva saxelmwifos xelSi.
52 Cveni saqarTvelo 6
saqarTvelos am orive mxareze yovelTvis mniSvnelovani
gzebi gadioda. samcxedan mokle gziT qarTlSi,
imereTSi, guriasa da aWaraSi moxvedra SeiZleba. javaxeTic
qarTlTan mokle gziT iyo dakavSirebuli.
g
2182
2182
!
!
!.
!.
borjomi
borjomi
zekaris uR.
zekaris uR.
tba
tba
waRveri
! ! waRveri
!
!
!
!
kikibo
! kikibo
!
!
abasTumani
abasTumani !
! dviri
dviri
!
!
! bakuriani
bakuriani
!
!
zanavi
fersa zanavi awyuri
fersa ! awyuri
!
cixisjvari
cixisjvari
bolajuri
! bolajuri
!
!
!
zarzma
zarzma !
! !. !
!. !
cxrawyaros uR.
cxrawyaros uR.
2454
2454 !
adigeni
adigeni
!
axalcixe
axalcixe
ude
ude
tabawyuri !
tabawyuri !
!
!
2850
2850
!.
!.
rusTavi
!. m. Saviklde
m. Saviklde
!
!.
! rusTavi
!
!
vale
vale
tabawyuris
tabawyuris
tba
tba
s a m c x e s a m c x
! !. aspinZa
! e !. aspinZa
Zveli
Zveli
!
!
uraveli
uraveli
xizabavra
xizabavra
m. samsari 3284
m. samsari 3284
!
!
!
! koTelia
koTelia
awyvita ! xerTvisi
awyvita ! xerTvisi
! ! !
toloSi j a v a x e T i
! toloSi j a v a x e T i
faravn
faravnis
t
tba
m. didi abuli
m. didi abuli
3301
3301
!. axalqalaqi
axalqalaqi
m. gumbaTi Tmogvi
m. gumbaTi Tmogvi
!.
! ! kumurdo
! ! kumurdo
2963
2963
foka !
foka
!
!
gogaSeni
gogaSeni
!
saRamos
saRamos
tba
tba ! saRamo
!
sulda
sulda
dadeSi
dadeSi
! !
! !
xanCalis !.
xanCalis !.
tba
ninowminda m. emliqli tba
ninowminda
!
!
3054
karwaxi
! karwaxi
!
xozafinis didi xanCali
didi xanCali
tba
xozafinis tba
!
!
(karwaxi)
(karwaxi)
m. eldaRi
m. eldaRi
2495
2495
tba
tba
madaTafa
madaTafa
u
r
qvabliani
T
0 8km
i
a
u
i
e
g
r
m
r u
u
S e
e
T
q
r
qvabliani
T
i
s
0 8km
e
i
r
m T
a
u
i
a n
e
i
T
e T
i
j
T
e
r
r
a
m tkva ri
T
m
i
r u
i
mtkvari
a l
S e
v a x
e
p l
i
e
T
q
i
S i
e T
s
T
e
r
m T
a
s
i
d
gujareTiswyali
s
e
i s
i
a n
a
q
T
e T
t
i
j
T
o
q
e d
r
s q
s a r i
s a m
a
m tkva ri
T
m
a
i
i
e d i
o
2442
r
mtkvari
v a x
x
i
a l
T
e
e
p l
i
S i
l
T
T
i
e T
j
m. okiuzdaRi
a
v
a
a x e T
i s
i s
q e d i
s
i
d
gujareTiswyali
i
s
a
q
t
o
q
e d
s q
s a r i
s a m
m
a
i
e d i
o
2442
r
x
m. o
wyaro 2. ruka `samcxe-javaxeTidan mezobel istoriul-eTnografiul
mxareebTan damakavSirebeli gzebi da uReltexilebi~
davaleba
3. daasaxele, rukebis (wyaroebi 1 da 2) daxmarebiT,
samcxe-javaxeTis mezoblebi Zvelad da axla.
4. Seni azriT, ratom Seicvala samcxe-javaxeTis
sazRvrebi saukuneebis ganmavlobaSi.
5. gaarkvie, rukis daxmarebiT (wyaro 2), romeli
uReltexilis meSveobiT SeiZleba samcxedan imereTSi
gadasvla.
6. rogor fiqrob, ratom uwodeben samcxe-javaxeTs
saqarTvelos samxreT karibWes.
samcxe-javaxeTi
53
3.2
samcxe-javaxeTis kulturuli memkvidreoba
ra wvlili miuZRvis samcxe-javaxeTs
saqarTvelos istoriasa da kulturaSi?
mesxeTi _ swavlulTa
mxare
bevri cnobili swavluli
warmoSobiT
samcxidan iyo. maT
Soris SoTa rusTaveli,
mematianeebi, qar-
Tuli samarTlis Semqmnelebi.
aman poet
grigol orbelians
poemaSi `sadRegr-
Zelo~ aTqmevina:
`mesxi swavli-
Ta qebuli~.
saxelwodeba `samcxe~ momdinareobs mesxTa tomis
saxelisgan. am mxaridan aris SoTa rusTaveli (XII saukune),
romlis poema „vefxistyaosani“ qarTuli kulturis
Sedevria. samcxeSi Seiqmna Sua saukuneebis kanonTa
krebuli _ „samarTlis Zegli“. aqve, XII saukunis meore
naxevarSi, Seiqmna kldeSi nakveTi samonastro kompleqsi
varZia. igi 13 sarTulzea ganlagebuli. monastris
centrSia Tamar mefis dros gamokveTili RvTismSoblis
eklesia. mTlianad varZia 420 saTavsisagan Sedgeba. maT
Soris aris 25 marani 185 qvevriT. varZiis kompleqsi
wyliT maragdeboda mTavari eklesiis ukan siRrmeSi
arsebuli wyarodan samnaxevari kilometri wyalsadenis
meSveobiT. varZiis RvTismSoblis taZari mdidaria
freskuli mxatvrobiT. aq aris misi aRmSenebeli mefeebis
_ giorgi III-isa da Tamar mefis gamosaxulebebi.
davaleba
1. riT axsni samcxe-javaxeTSi
mravalricxovani cixe-simagreebis,
kldeSi nakveTi samalavebis,
kompleqsebis arsebobas?
2. waikiTxe grigol orbelianis
poema `sadRegrZelo~. rogor
arian moxseniebuli saqarTvelos
sxva mxareebis warmomadgenlebi.
wyaro 1. varZia
wyaro 2. vanis qvabebis
kldeSi nakveTi
samonastro kompleqsi
varZiasTan, mtkvris marjvena napirze, mdebareobs
vanis qvabebis kldeSi nakveTi samonastro kompleqsi.
monastris centrSi wmida giorgis eklesiaa, romelic
qvab-senakebis ZiriTad nawilTan erTad IX-XI saukuneeb-
Si gamokveTes. iq 200-mde qvabulia: senakebi, saZvale,
sameurneo saTavsebi, gvirabebi, rva mara ni, kldeSi nakveTi
sawnaxeli. vanis qvabebSi monazon qalebs kldeze
„vefxistyaosnis“ ori strofi aqvT miwerili.
samcxe-javaxeTSi bevri eklesia-monasteria: wunda,
safara, zarzma, Wule, kumurdo. rogorc saqarTvelos
ganapira mxare, igi mtris Semosevisgan daculi unda yofiliyo,
amitom iq mravali cixea: xerTvisis, awyuris,
Tmogvis, axalqalaqis. aseve, TiTqmis yvela sofelTan
iyo kldeSi gamoWrili samalavebi, romlebic Serwymulia
reliefTan.
54 Cveni saqarTvelo 6
samcxe-javaxeTis centrs axalcixe warmoadgens. ramdenime
saukunis ganmavlobaSi igi osmaleTis imperias hqonda
dapyrobili. amitom qalaqis centrSi, romelsac „rabaTs“
uwodeben, qristianul wmida marines eklesiasTan erTad,
XVIII saukunis Sua xanebSi agebuli muslimTa salocavi _ me-
CeTic aris. rabaTi uamravi Semosevis Semdeg Zalian dazianda.
misi restavracia 2011 wels Catarda. aRdgenili rabaTis
sanaxavad yoveldRiurad uamravi turisti dadis.
davaleba
wyaro 3. rabaTis cixe axalcixeSi
legenda xerTvisis cixeze
Tamar mefem or kalatozs ori koSkis aSeneba
ubrZana. erTi iyo ostati da meore misi Segirdi.
ostats unda aeSenebina aRmosavleTis koSki, xolo
Segirds _ dasavleTis. mefe uxv jildos dapirda
imas, vinc ufro koxta da lamaz koSks aagebda. ostati
da Segirdi saqmes gulmodgined Seudgnen. muSaobis
damTavrebamde xalxma yayani daiwyo: Segirdis
naSeni sjobia ostatisaso. marTlac, Tamars Segirdis
koSki ufro moewona da windawinve xelosani uxvad
daajildova. ostati saSinlad gabrazda, ixelTa dro
da Tavis Segirds kibe swored maSin gamoacala, rodesac
igi koSkis Tavs asrulebda. ra eqna Segirds? raki
ukibod Zirs veRar Camovidoda, adga da oriode dar-
Cenili ficrisgan frTebi gaikeTa. culi welSi gair-
Wo da javaxeTis mtkvris marjvena napirze gafrinda.
magram Zirs ise uxerxulad daeSva, rom culiT daiWra
da gardaicvala. am adgils xerTviselebi axlac
msxverplis adgils eZaxian.
wyaro 4.
xerTvisis
cixe
3. axseni rabaTSi qristianuli
eklesiisa da
muslimuri meCeTis
erTmaneTis gverdiT
arseboba.
4. Seafase ostatis saqcieli
xerTvisis cixeze
legendaSi.
5. gaixene, imereTis romeli
Zeglis restavraciam
gamoiwvia misi
iuneskos kulturuli
memkvidreobis Zegl-
Ta siidan amoReba da
ratom. ra aris saWiro,
rom Zegls pirvandeli
saxe SeunarCundes?
6. rukis daxmarebiT
(gv. 50-51), Seadgine
turistuli mar Sruti
samcxe-javaxeTSi, zed
daitane kulturisa da
bunebis Zeglebi, romelTa
naxvas turistebs
samcxe-javaxeTSi
urCev.
7. moiZie damatebiTi
informacia (wignebi,
interneti) samcxejavaxeTis
nebismier
Zeglze da moifiqre
reklama, romliTac
am Zeglis naxviT turistebs
daaintereseb.
gaakeTe Sesabamisi
plakati. moawyeT Semajamebel
gakveTilze,
klasSi, saukeTeso
reklamebis/plakatebis
gamofena.
samcxe-javaxeTi
55
3.3
samcxe-javaxeTis mosaxleobis mravalferovneba
ratom SeiZleba vuwodoT samcxe-javaxeTs
mravalerovani da mravalreligiuri?
davaleba
1. Seni azriT, ras
gulisxmobs qveynis
cxovrebaSi aqtiurad
CarTva.
2. imsjeleT klasSi,
ratom aris saWiro
saxelmwifo, anu qar-
Tuli enis codna.
3. rogor SegiZlia daaintereso
Seni somexi
Tanatolebi javaxeTSi,
an azerbaijanelebi
Sida qarTl-
Si qarTuli enis
kargad SeswavliT?
miswere maT werili,
romelSic Camower
mizezebs, Tu ratom
sWirdebaT maT saxelmwifo
enis codna
da riT SeZleb daxmarebas
am sakiTxSi.
4. daamyareT erTmaneTTan
kontaqti
socia luri qselis
daxmarebiT. javaxeTelebma,
Sida
qarTlma miwereT
danarCeni saqarTvelos
Tqvens Tanatolebs,
ra problemebi
gawuxebT, ra migaCniaT
maTi gadaWris
gzebad.
Tanamedrove samcxe-javaxeTi eTnikuri da religiuri
TvalsazrisiT mravalferovania. istoriulad iq qar-
Tvelebi cxovrobdnen, magram XVI saukunis bolosTvis,
osmaleTis imperiis SemadgenlobaSi moqcevis Semdeg,
qristian qarTvelebs Soris TandaTan islamis gavrceleba
daiwyo. jer Tavadaznauroba gamuslimda, Semdeg ki _
glexoba. isla mis miReba, ZiriTadad, XVIII saukunis Suaxanebidan
daiwyo.
qristian mosaxleobas muslimebze TiTqmis samjer
meti gadasaxadi ekisreboda. qarTvelebs misi gadaxda
uWirdaT da islamis miRebas aiZulebda. religiasTan
erTad, Turquli enac gavrcelda. ruseT-TurqeTis
1828-1829 wlebis omis Sedegad samcxe-javaxeTi danar-
Cen saqarTvelos daubrunda, magram qarTveli muslimebis
didi nawili osmaleTSi gadasaxlda. maTgan gansakuTrebiT
javaxeTi daicala. nasoflarebSi ruseTis
imperiam, vaWroba-xelosnobis ganviTarebis imediT, osmaleTidan
am sferoebSi gawafuli somxebi gadmoasaxla.
somxebi qalaq axalcixeSic daasaxles.
wyaro 1. javaxeTeli somxebis ojaxi
dRes javaxeTSi mcxovreb somxebs SesaZlebloba aqvT
iswavlon somxur enaze, hqondeT somxurenovani radio,
televizia, presa. magram qveynis cxovrebaSi ufro aqtiurad
CarTvisTvis saqarTvelos yvela moqalaqes saxelmwifo,
anu qarTuli enis codna sWirdeba. Tanamedrove
saqarTveloSi amisTvis specialuri programebia
SemuSavebuli da sxvadasxva warmoSobis sul ufro meti
moqalaqe saxelmwifo enas swavlobs, rac sazogadoebaSi
ukeT integrirebis SesaZleblobas aZlevs.
56 Cveni saqarTvelo 6
mravalreligiuri samcxe-javaxeTi
somxebma samcxe-javaxeTSi qristianobis TavianTi mimdinareoba
Caitanes. maT Soris kaTolike somxebic iyvnen.
samcxe-javaxeTSi kaTolikoba qarTvelebs Sorisac
iyo gavrcelebuli da dResac asea. kaTolikobis miRebiT
qarTvelebma da somxebma islams Tavi daaRwies da qristianoba
SeinarCunes. osmaleTis imperiaSi kaTolikuri
qristianoba naklebad idevneboda, vidre marTlmadidebluri.
ruseTis SemadgenlobaSi yofnisas, xelisufleba
mosaxleobis aRwerisas muslim qarTvelebs xan TaTrebad,
xan ki Turqebad werda.
wyaro 2. sofel udes
kaTolikuri eklesia.
masze gakeTebulia warwera,
rom udeSi cxovrobs
am say dris amSenebeli 2120
suli kaTolike da 520 suli
muslimi, „oriv tomiT qar-
Tvelni...~. es warwera er-
Tiani qarTveli eris ideas
gamoxatavs rogorc kaTolikeebSi,
aseve muslimebSi.
kaTolikur sarwmunoebaze gadasul qarTvelebs, evropelebisgan
miRebuli axali rwmenis gamo, danarCenma
qar Tvelebma `frangebi~ Searqves. Tumca sarwmunoebis
garda maT frangebTan saerTo araferi hqondaT. kaTolikeebic
mniSvnelovan zewolas ganicdidnen osmalebisgan.
amitom maTi nawili quTaisSi, gorsa da TbilisSi
gadasaxlda.
javaxeTSi, ruseTis imperiis xelSewyobiT, XIX saukuneSi
gadasaxldnen duxoborebi da malaknebi. isini warmoSobiT
da eniT rusebi arian, Tumca, marTlmadideblobisgan
gansxvavebul qristianul rwmenas miekuTvnebian.
am rwme nis mimdevrebi aseve gamoirCevian CacmulobiT
da tradiciebiT. ruseTis xelisuflebam gansxvavebuli
rwme nis gamo isini dasaja da centraluri ruseTis soflebidan
dapyrobil miwaze, saqarTveloSi, gadaasaxla.
XIX saukuneSi xelisuflebam javaxeTis im nawils, sadac
rusi duxoborebi dasaxldnen, `duxoboria~ Searqva.
davaleba
5. rogori iyo samcxe-javaxeTis mosaxleobis Semadgenloba
XVI saukunemde?
6. ra cvlileba moxda samcxe-javaxeTis mosaxleobis
SemadgenlobaSi osmalebis batonobis dros da ruseT-TurqeTis
omebis Semdeg?
7. imsjele wyaro 2-ze. rogor gesmis sityvebi `oriv
tomiT qarTvelni~?
wyaro 3. duxoborebi
javaxeTSi
samcxe-javaxeTi
57
3.4
meurneobis dargebi samcxe-javaxeTSi
ra sameurneo saqmianobaa gavrcelebuli samcxe-javaxeTSi?
davaleba
1. rogor fiqrob,
ratom akeTebdnen
samcxeSi terasebs.
2. rogor afasebs
prokofi kesarieli
mesxebs (wyaro 2a)?
3. meurneobis romeli
dargebi iyo ganvi-
Tarebuli samcxeSi
prokofi kesarielisa
da Jan Sardenis
sit yvebidan gamomdinare
(wyaro 2 a
da b)?
4. samcxis mosaxleobis
romel xasiaTze
met yvelebs Jan Sardenis
daxasiaTeba
(wyaro 2 b)?
mosaxleobis ZiriTadi sameurneo saqmianoba samcxeSi
miuxedavad imisa, rom samcxe-javaxeTi istoriulad
erT mxared moixsenieba, maTi sameurneo saqmianoba erTmaneTisgan
Zalian gansxvavdeba. samcxe ganviTarebuli miwaTmoqmedebis
mxares warmoadgenda. zogan wamyvani iyo
memindvreoba, zogan mesaqonleoba, an mexileoba da mevenaxeoba.
ZvelTaganve samcxis soflis meurneobaSi gavrcelebuli
iyo terasebis mowyobis tradicia. samcxeSi
terasebi, ZiriTadad, mdinare mtkvris zemo welSia ga-
Senebuli. aq mdinaris kalapoti viwroa da saxnav-saTesi
miwa mcire. miwis simciris gamo mosaxleobam ferdobebi
gaaswora, erTi mxare qvis kedlebiT amoaSena da miwa ise
moaswora, rom venaxisa da baRis gasaSeneblad vake adgili
Seeqmna. samcxeSi cnobilia sofel xizabavris terasebi.
isini simaRleSi zogan 30-40 sarTulsac aRwevs.
wyaro 1. sofel xizabavris terasebi
terasebze samcxel glexebs, ZiriTadad, venaxi da ba-
Rebi hqondaT gaSenebuli. mevenaxeoba samcxis soflis
meurneobis erT-erTi uZvelesi dargia. osmalebis mier
saqarTvelos dapyrobisa da islamis gavrcelebis Sedegad
mevenaxeoba dakninda.
wyaro 2. ucxoeli istorikosi da mogzauri sameurneo saqmianobaze samcxeSi
a) VI saukunis bizantieli istorikosi prokofi kesarieli: „mesxeTis mTebi savsea
yvelanairi sikeTiT, radganac mesxebic marjve miwis muSebi arian da aq venaxebic
aris~.
b) XVII saukunis frangi vaWari da mogzauri Jan Sardeni: `soflebSi rTveli iyo...
uxvad gvaZlevdnen qaTmebs, kvercxs, bostneuls. Rvino, puri da xili blomad gvqonda,
radgan TiToeul mosaxles Taviswilad didi doqiT Rvino, erTi kalaTa xili da
erTi kalaTa puri mohqonda. Cemgan fuls ar iRebdnen“.
58 Cveni saqarTvelo 6
samcxe mdidari iyo vaSlis, msxlis, qliavis, WanWuris,
alublis, TuTis jiSebiT. XVIII saukunis meore naxevarSi
samcxis mosaxleobas TbilisSi tivebiT, xe-tyes-
Tan erTad, didi raodenobiT xili Cahqonda. TuTisgan
tylapi mzaddeboda. am nugbars samcxeSi dResac akeTeben.
saqarTveloSi cnobilia samcxis TuTis arayic.
rogor mzaddeba tylapi
tylapis dasamzadeblad mwife TuTis
nayofs didxans aduReben, mogvianebiT, duRilis
dros, xorblis fqvils Seureven da wvens
asqeleben. gasqelebul wvens sufTa naWerze asxamen
da mis zedapirze Tanabrad gadaasworeben. naWrebze
dasxmul wvens mzeze fenen gasaSrobad da gasaxmobad.
ramdenime dReSi tylapi kargad Sreba da
naWers ewebeba. gamomSral tylapian naWers zurgis
mxridan svel tilos usvamen da tylaps naWridan
frTxilad aZroben. naWridan amZvral tylaps mzeze
kidev ramdenime dRe gafenen. igi sabolood gamoSreba
da tylapi mzadaa.
wyaro 3. tylapis
damzadeba
warsulSi memindvreoba samcxis meurneobis erTerTi
ZiriTadi da wamyvani dargi iyo. mohyavdaT ramdenime
jiSis marcvleuli. upiratesobiT sargeblobda
dolis puri da dika, aseve qeri da fetvi. samcxeSi xorbali
rogorc gazafxulze, aseve Semodgomaze iTeseboda.
mesaqonleobis ganviTarebis maCvenebelia mTis sa-
Zovrebze mravlad SemorCenili saqonlis Ria sadgomebi.
sam cxeSi mTa da bari erTmaneTis siaxloves aris. sazafxulo
saZovrebi _ mTis ialaRebi baris soflebidan
mxolod Svidi-aTi kilometriT aris daSorebuli, rac
meurneobis am dargis ganviTarebis xelSemwyobi iyo.
wyaro 4. saqonlis dasabinavebeli droebiTi sadgomi _
qarvas la (xalxami). umetesad, msgavs sadgomebs gzebis
siaxloves aSenebdnen.
davaleba
5. Seni azriT, tylapis
garda, xilisgan
kidev ris gakeTeba
SeiZleba?
6. romeli produqtebis
warmoebas SesTavazebdi
samcxes?
7. moiZie informacia,
saidan gaCnda samcxeSi
lokokinisgan
kerZis momzadebis
wesi da aris Tu ara
es kerZi gavrcelebuli
sxva mxareeb-
Sic.
samcxe-javaxeTi
59
samcxe-javaxuri
samzareulo
saerTo qarTul
kerZebTan erTad,
samcxe-javaxeTis
samzareulos sakuTari
kerZebic aqvs. maT
Soris gansakuTrebiT
popularulia mesxuri
qada, baqmazi (TuTis
gadaduRebuli wveni),
TaTarberaqi (wvrilad
daWrili moxarSuli
comis naWrebi moSuSul
xaxvTan erTad) da,
gansa kuTrebiT,
apoxti. es ukanaskneli
zamTris dadgomamde
dakluli saqonlis
damarilebuli da
gamxmari xorcia.
mis gan apoxtis xinkals
amzadeben.
davaleba
8. ratom sWirdeba
miwaTmoqmedebas
mesaqonleoba? ra
sargebels iRebs
misgan?
9. moifiqre proeqti,
samcxeSi sasoflosameurneo
produqtebis
gadasamuSavebeli
romelime
sawarmos Seqmnaze.
saukeTeso proeqtebi
gamoaqveyneT
kedlis gazeTSi.
SesTavazeT Tqveni
proeqtebi samcxelebs.
Tanamedrove samcxeSi terasebis kultura moiSala.
Zveli xexilis bevri saxeoba TiTqmis gaqra. javaxeTSi
Zveli qarTuli xorblis jiSebis nacvlad, sxva qveynebidan
Semotanili saxeobebi gavrcelda. iqve memindvreoba
mTli anad Caanacvla kartofilis kulturam.
bolo 10 wlis ganmavlobaSi samcxeSi swrafad izrdeba
turistebis raodenoba. garda sayovelTaod cnobili
istoriuli da kulturuli Zeglebisa (varZia, xerTvisi,
zarzma, safara, Wule), maT interess aRdgenili rabaTis
cixis kompleqsic iwvevs. turizmis ganviTarebam
vaWrobisa da momsaxurebis sfero gamoacocxla. gaixsna
ramdenime aTeuli saojaxo sastumro, sadac turistebs
adgilobriv kerZebs sTavazoben.
sameurneo saqmianoba javaxeTSi winaT da axla
javaxeTi mTiani mxarea, amitom meurneobac iq
mTisTvis damaxasiaTebeli iyo. igi uvenaxo da utyeoa.
javaxeTis zegani zRvis donidan Zalian maRla, 1600-1800
metrze mdebareobs, rac meurneobis zogierTi dargis
ganviTarebas uwyobda xels. javaxeTis zeganis kidesTan
axlos mdebare soflebma meurneobis gansxvavebuli sistema
Seqmnes _ maT baRebi da venaxebi mdinare mtkvrisa
da faravnis xeobebSi hqondaT. zafxulobiT ojaxis
ramdenime wevri xexilis baRebs uvlida da iqve cxovrobda.
msgavsi tradiciis gamo ojaxi, faqtobrivad, or
adgilze cxovrobda. Sesabamisad, javaxeTis es soflebi
ekonomikurad ufro Zlieri da kulturulad dawinaurebuli
iyo.
wyaro 5. javaxeTis zeganis ukiduresi napiri (sofeli
gogaSeni) da mdinare mtkvris xeoba
60 Cveni saqarTvelo 6
javaxeTSi, samcxis msgavsad, meurneobis wamyvani dargebi
mesaqonleoba da memindvreoba iyo. miwis ori mesamedi
muSavdeboda, danarCeni saZovari iyo. saqarTveloSi gavrcelebuli
Tqmulebis mixedviT, javaxeTs saqarTvelos
beRels uwodebdnen. Sua saukuneebSi javaxeTSi TiTqmis
Tanabari raodenobiT iTeseboda qeri da xorbali. marcvleulis
Sesanax adgils xaro erqva. xaros, ZiriTadad,
saxl-karis farglebSi akeTebdnen, zogjer saxlis SigniT,
sabZelSic. xaro iyo kvercxis formis moyvanilobis
didi da Rrma ormo, romelsac kedlebi qviTkiriT
hqonda amoSenebuli. samxreT saqarTveloSi yvelaze
didi zomis xaroebi javaxeTSi iyo. es ki imaze miuTi-
Tebs, rom saqarTveloSi memindvreoba yvelaze metad
javaxeTSi iyo ganviTarebuli. qarTvelebma marcvleulis
xaroebSi/ormoebSi Senaxva rom uZvelesi droidan
icodnen, amas xalxuri leqsic (`Citi da fetvi~) adasturebs:
`ormoSi fetvi Cavyare Sesanaxadao“.
wyaro 6. qarTuli
xal xuri leqsi memindvreobaze
javaxeTSi
„me javaxeTs ra miSavda,
mTvare iyo mzesaviTa.
kalmaxi da qeris puri
win meyara bzesaviTa“.
wyaro 7. javaxuri ojaxi. XIX saukunis meore naxevari
davaleba
10. meurneobis romeli
dargebis ganviTarebaze
metyvelebs
qarTuli xalxuri
leqsi (wyaro 6)?
11. aRwere wyaro 7.
ramdeni Taoba Cans
suraTze? ramdensuliani
ojaxia?
riT gansxvavdeba
an hgavs bavSvebis
da ufrosebis
Cacmuloba? ra
metyvelebs ojaxis
ufrosisadmi pativiscemaze?
riT
gansxvavdeba XIX
saukunis javaxuri
ojaxi Tanamedrove
ojaxisgan (gv. 56)?
samcxe-javaxeTi
61
javaxebs, sxva saqonelTan erTad, didi raodenobiT
hyavdaT cxvari. saTib-saZovrebis simravle meurneobis
am dargis ganviTarebis saSualebas iZleoda.
samcxe-javaxeTSi seli umniSvnelovanesi marcvleuli
kultura iyo. aq misgan, ZiriTadad, zeTs xdidnen.
selis moyvana da gadamuSaveba Zalian Sromatevadi da
rTuli saqmea. Tavdapirvelad, selis marcvals xalavdnen,
Semdeg ki mZime qvis borbals kameCebi atrialebdnen,
wnexavdnen da zeTs adendnen.
wyaro 8.
zeTis
gamosaxdeli
xelsawyo _
gelazi
davaleba
12. CamoTvale, risTvis
iyenebdnen winaT
selis zeTs saqar-
TveloSi?
13. rogor fiqrob, ram
gamoiwvia javaxeTSi
selis kulturis
gaqroba?
14. ganixile, ram Caanacvla
selis moxmareba
Tanamedrove
javaxeTSi.
javaxeTSi iseve, rogorc aRmosavleT saqarTvelos
sxva istoriul-eTnografiul mxareebSi, selis zeTiT
mkurnalobdnen kameCs da xar-Zroxas. mis wausmelad es
cxovelebi ver Zlebdnen, radgan tkipebi kbendnen. munis
Seyris SemTxvevaSi selis zeTi erTaderTi wamali iyo.
seli gamoiyeneboda agreTve tyavis dasamuSaveblad da
saRebavebis dasamzadeblad. Raribi xalxis mTavari sakvebic
xSirad seli iyo. im dros gasanaTebladac selis
zeTs iyenebdnen, radgan sxva saSualebebi ar arsebobda.
marxvis dReebSi ki monastrebi, mTeli mosaxleoba zeTis
momxmarebeli iyo. imdroindeli mTavari savaWro transporti
_ aqlemebi soflis meurneobis am produqts
didi raodenobiT moiTxovda. javaxeTidan da samcxidan
selis zeTi sxvaganac gahqondaT. samcxe-javaxeTSi
50-ze meti zeTsaxdeli iyo.
davaleba
15. daxaze rveulSi da Seavse cxrili: ram Caanacvla selis
moxmareba Tanamedrove javaxeTSi?
selis moxmarebis mizani winaT Canacvlebuli saSualebebi
wamali
malamoebi
gasanaTebeli saSualeba ...
62 Cveni saqarTvelo 6
Tanamedrove javaxeTis meurneobis dargebi
dRes javaxeTSi adgilobrivi mosaxleobis ZiriTadi
saqmianoba kvlav soflis meurneobaa, mxaris wamyvani
dargebi ki _ memindvreoba da mekartofileoba. marcvleulidan
ZiriTadad xorbals Tesaven, mcire raodenobiT
qers, xolo fetvis da selis kultura gaqra.
kartofili saqarTveloSi XIX saukunis dasawyisSi gavrcelda
da mas Semdeg yvelaze didi raodenobiT samcxejavaxeTSi
mohyavT. aqauri Savi miwa am kulturisTvis
idealuri aRmoCnda. javaxeTSi moipoveba bunebrivi wia-
Riseuli _ pemza. igi kargi samSeneblo masalaa. javaxeT-
Si bevrgan gvxvdeba misi sabadoebi, sadac adgilobrivi
mosaxleoba aris dasaqmebuli.
kartofili
saqarTveloSi
kartofili amerikuli
warmoSobisaa.
saqarTveloSi igi
evropidan germanelma
kolonistebma XIX
saukunis dasawyisSi
Semoitanes. amis Semdeg
mekartofileoba
soflis meurneobis
erT-erT wamyvan
dargad iqca.
wyaro 9. kartofilis daTesva
javaxeTis meurneobaSi mniSvnelovani adgili ekava
mefutkreobas. XVI saukunis bolos samcxe-javaxeTSi
bevri ska iyo, saidanac yovelwliurad saSualod 600-
700 aTas kilogram Tafls iRebdnen.
davaleba
16. meurneobis romeli dargebia ganviTarebuli Tanamedrove
javaxeTSi?
17. gaixsene me-5 klasis saxelmZRvanelodan „Cveni
saqar Tvelo“, ra sameurneo-ekonomikuri kavSiri
hqonda samcxe-javaxeTs qarTlTan da ratom?
18. moawyeT kartofilis kerZebis dRe. amisaTvis:
a) gae caniT winaswar internetSi an hkiTxeT ojaxis
wevrebs, Tu ra kerZebis momzadeba SeiZleba;
b) CaatareT skolaSi konkursi; g) moamzadeT
TqvenTvis yvelaze sasurveli kerZebi da megobrebs
gaumaspinZldiT. specialuri Jiuri yvela gemriel
kerZs gamoyofs da sertifikatiT daajildovebs.
samcxe-javaxeTi
63
3.5
sacxovrebeli saxlebi samcxe-javaxeTSi
rogor sacxovrebel saxlebSi cxovrobdnen samcxe-javaxeTSi?
leqsikoni
erdo _ saxlis banis
datanebuli xvreli,
saidanac haeri Sedioda
da kvamli
gamodioda.
karapani _ saxlis win
(SesasvlelSi) midgmuli
farduli.
darani _ miwisqveSa an
kldeSi nakveTi gvirabebisa
da oTaxebis
sistema.
samcxe-javaxeTSi, umetesad, gavrcelebuli iyo orgvari
sacxovrebeli saxli. arsebobda baniani saxli
da erdo-gvirgviniani darbazi. samcxur darbazs, qar-
TlSi gavrcelebuli darbazis msgavsad, gvirgviniseburi
gadaxurva hqonda. aseT saxlebSi, ZiriTadad,
didi ojaxebi cxovrobdnen. samcxuri darbazi daxSuli
sacxovrebeli iyo. saxlSi Sesvla mxolod mis win arsebuli
aivniseburi karapanidan SeiZleboda da misi yvela
oTax-saTavsi garesamyaros mxolod am erTi Sesa svleliT
ukavSirdeboda. mesxuri darbazis gvirgvi nisebur gadaxurvas,
aseTi formis gamo, samcxeSi zogjer „mercxlis
budes“ uwodeben. yvela saxls sxvadasxva simaRlis mravalwaxnagovani
gvirgvinebi hqonda.zogierTi darbazis
gvirgvini 18-20 safexurs aRwevda.
wyaro 1. mesxuri darbazi
saqarTveloSi mteri samxreTidan pirvelad samcxejavaxeTSi
Sedioda. amitom saxlebi ise Sendeboda,
rom dampyroblebisTvis TvalSi sacemi ar yofiliyo.
amgvar sofelSi moxvedrili adamiani Znelad erkveoda,
sofelSi iyo Tu dausaxlebel punqtSi, radgan saxlebi
ar Canda. soflebi, ZiriTadad ferdob adgilebze,
samxreTis mzisgulze iyo gaSenebuli. saxlebi erTmane-
Tis gverdiT, naxevrad miwaSi iyo Cadgmuli. ukana kedeli
yovelTvis mTlianad miwaSi iyo moTavsebuli iseve,
rogorc gverdiTi kedlebi. sofeli Tu ferdobze iyo
Sefenili, baniani saxlebi ise iyo agebuli, rom erTi
64 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 2. baniani saxlebi
saxlis saxuravi meore saxlis Tvis ezos _ banis funqcias
asrulebda. mesxuri soflisTvis damaxasiaTebeli
iyo eklesia, moedani, soflis wyaro da sasaflao. erdoian-gvirgviniani
saxlis saerTo WerqveS, erTmaneTis
gverdze, gaerTianebuli iyo miwuri baniT momTavrebuli
sxvadasxva daniSnulebis erdoiani saTavsebi. es iyo:
beReli, rZis produqtebis dasamuSavebli da Sesanaxi
saTavsi, sasoflo-sameurneo inventaris Sesanaxi adgili,
sakuWnao, boseli da centraluri Senoba darbazSi.
darbazis gverdiT moTavsebuli hqondaT pursacxobi
Rumeli, xolo boslis gverdiT _ sabZeli.
mesxur sofelSi sxvadasxva ubnis saxlebi erTmaneT-
Tan saidumlo gvirabebiT iyo dakavSirebuli. moulodneli
Tavdasxmis dros erTi ubnis mosaxleoba saidumlo
kariT erTmaneTTan gadadioda. miwaSi moTavsebuli saxlisTvis
SemTxveviT mters rom miegno, ojaxs saidumlo
gvirabiT SeumCnevlad mezoblis saxlSi gadasvla See-
Zlo. aseTi gvirabebiT iyo erTmaneTTan dakavSirebuli
soflis ubnebic. maTi daxmarebiT aseve SesaZlebeli
iyo miwisqveSa daranebSi Tavis Sefareba.
darbazis dedaboZze gamosaxuli hqondaT mTvare
da mze. samcxelebma da javaxebma, saukunovani didi
gansacdelis miuxedavad, molxenac saTanadod icodnen.
isini xSirad swored darbazebSi purobis dros mRerodnen
da cekvavdnen. simReris didma siyvarulma Seaqmnevina
maT darbazSi qoTnebiani gvirgvini, romelic xalxur
simRerebs eqo- moZaxilis fons uqmnida.
davaleba
1. axseni, gakveTilis
teqstisa da wyaro
2-is daxmarebiT,
ratom aSenebdnen
banian saxlebs samcxe-javaxeTSi?
2. gaixsene, kidev sad
aSenebdnen banian saxlebs.
ra msgavseba
da gansxvavebaa maT
Soris?
3. ra gavlena moaxdina
samcxe-javaxeTis istoriam
sacxovrisis
tipebze?
4. rogor iyo dakavSirebuli
sacxovrisebi
bunebriv
garemosTan,
landSaftTan?
5. moawyeT eqskursia
eTnografiul muzeumSi.
SeadareT
mesxuri da qarTluri
darbazebi.
samcxe-javaxeTi
65
3.6
TavSesafrebi da cixesimagreebi
samcxe-javaxeTSi
rogor icavdnen Tavs mtris Semosevis dros samcxe-javaxeTSi?
Salva
axalcixeli
mesxebi gamorCeuli
mebrZolebi iyvnen.
isini qarTul jarSi
wina xazze ibrZodnen.
mewinave laSqris
gamorCeuli meTauri
iyo Salva axalcixeli,
romelic Tamar mefis
epoqaSi moRvaweobda.
gansakuTrebuli gmirobisTvis
xalxma mas
miuZRvna simRera `Savlego~,
romelsac dResac
mRerian. qarTulma
eklesiam igi wmindanad
aRiara. misi xsenebis
dRes ki `axalcixobas~
aRniSnaven.
`Savleg, Seni Savi Coxa,
Savlego,
sisxlSi gagixamebia,
Savlego~.
samcxe-javaxeTi saqarTvelos ukidures samxreT
nawilSi mdebareobs. mteri saqarTvelos, umetesad,
swored am mxridan utevda. amitom adgilobrivi mosaxleoba
yovelTvis mzad iyo Tavis dasacavad. Tavis
gadasarCenad adgi lobrivebi sxvadasxva saSualebas
mimarTavdnen. danarCeni saqarTvelos msgavsad, aqac
uamravi cixesimagre da sayaraulo koSki iyo aSenebuli.
maT Soris, gamorCeulia xerTvisis, oqros cixe, axalqalaqis,
aspinZis, axalcixisa da Tmogvis cixeebi.
wyaro 1. Tmogvis cixe
davaleba
1. moismineT, musikis
gakveTilze xalxuri
simRera `Savlego~.
gaarCieT misi teqsti.
wyaro 2. oqros cixe
66 Cveni saqarTvelo 6
samcxesa da javaxeTSi mravali miwisqveSa da kldeSi
nakveTi samalavi _ darani _ iyo. amoyvanil kedlebze
grZel qvebs awyobdnen, razedac zemodan miwas ayridnen.
aseTi nageboba garkveuli drois Semdeg SeumCneveli
xdeboda, radgan daranze dayril miwaze balaxi amodioda.
Sig mowyobili hqondaT samlocvelo, puris sacxobi
furne. daranebi soflis sididis mixedviT keTdeboda.
mozrdili soflebis daranebSi 150-200 kaci eteoda.
Sesasvlelis garda, darans wyalze gasasvlelic hqonda.
maT mSeneblobas garemoc xels uwyobda. daranebi,
ZiriTadad, iseT soflebSia gakeTebuli, sadac cixesimagreebi
da Tavdacvis sxva saSualebebi ar iyo.
legenda daranebis Sesaxeb
xalxuri gadmocemis mixedviT, warsulSi javaxeTs
osmalebi Seesivnen. mterma erT-erT sofels
alya Semoartya da mosaxleobam gaqceva ver moaswro.
rodesac osmalebi sofelSi Sevidnen, vercerTi
adamiani ver ipo ves. saintereso is iyo, rom zogierT
saxlSi kera jer kidev enTo da sufraze vaxSami
iyo gaSlili. gakvirvebulma osmalebma verafriT
daadgines, sad unda wasuliyvnen qarTvelebi da bolos
xelmocarulebi sofels gaecalnen.
wyaro 3. daranis
Sesasvleli kari
samcxeSi arsebobda mtrisgan Tavdacvis kidev erTi
saSualeba. iq, sadac soflis Soriax los kldeebi iyo,
mosaxleobas am kldeSi oTaxebi hqonda gamoWrili da
mtris Semosevis dros iq imaleboda. aseT xelovnur gamoqvabulebs
saxizarebi ewodeboda. isini ise iyo agebuli,
rom garedan mters advilad ver SeemCnia.
meoce saukunidan moyolebuli, samcxe-javaxeTSi
darbevebi da Semosevebi Sewyda, amitom yvelanairma
Tavdacvis saSualebam azri dakarga. dRes daranebis
umetesoba Cangreulia, xolo rac gadarCa mxolod turistul
sanaxaobas warmoadgens.
Tamar mefe mesxur legendebSi
legendis Tanaxmad, Tamar mefe varZiaSi imyofeboda.
moulodnelad misi cxeni gauCinarda. rodesac mefem
sayvareli cxenis ambavi ikiTxa, msaxurma upasuxa:
mefeo, Tqvenma cxenma Zveli Toki awyvita da damala.
amis Semdeg dRemde samcxeSi ramdenime sofels ewoda:
Zveli, Toki, awyveta da damala.
davaleba
2. daranebi mxolod
samxreT saqarTvelosTvis
iyo damaxasiaTebeli.
dasavleT
saqarTveloSi
daranebs ar aSenebdnen.
axseni, ratom.
3. aRwere wyaro 3. rogor
fiqrob, ratom
hqonda darans qvis
kari.
samcxe-javaxeTi
67
3.7
samcxe-javaxeTis politikuri, kulturuli da ekonomikuri
centria qalaqi axalcixe. igi geografiulad
Zalian mniSvnelovan gzajvaredinze mdebareobs. iq
Tavs iyris qarTlis, imereTis, guriis, aWarisa da javaxeTis
damakavSirebeli gzebi. axalcixis teritoriaze
adamianebi jer kidev uZvelesi droidan cxovrobdnen.
XII saukuneSi qalaqi gaizarda. am mxaris mmarTvelebma
mas axalcixe daarqves. istoriulad, axalcixeSi
24 eklesia iyo. marTlmadidebluri taZrebis garda,
XIII saukunis miwurulidan iq iyo kaTolikuri eklesia,
ebraelTa sinagoga, muslimTa salocavi _ meCeTi.
XIX saukunis 30-iani wlebidan ki, somxebis gadmosaxlebis
Semdeg, somxuri eklesiac.
axalcixeSi ganviTarebuli iyo xelosnoba, gansakuTrebiT,
oqromWedloba. oqromWedlebs aq `yvinCebs~ eZaxdnen.
axalcixeSi, aseve, keTdeboda spilenZis WurWeli,
vercxlis safuleebi, saTuTuneebi, saSaqreebi. gamor-
Ceuli mdebareobis gamo, axalcixeSi da, zogadad, samvaWroba,
xelosnoba da saqalaqo
cxovreba samcxe-javaxeTSi
rogor gaxda axalcixe mxaris mTavari centri?
davaleba
1. raze metyvelebs
is faqti, rom warsulSi
axalcixeSi
24 marTlmadidebluri
eklesia, aseve
sinagoga, meCeTi da
kaTolikuri taZari
idga?
wyaro 1. axalcixe XIX saukuneSi
68 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 2. axalcixe dRes
cxeSi ganviTarebuli iyo vaWroba. vaWrobdnen rogorc
Semotanili produqtiT, aseve adgilobrivi nawarmiT:
rZis produqtebiT, marcvleuliT, seliT, xiliT, TafliT.
vaWrobas, ZiriTadad, qarTveli kaTolikeebi misdevdnen.
qalaqSi maT TavianTi qarvaslebic hqondaT.
imereTs sxvadasxva saqonliT swored es vaWrebi amaragebdnen.
gasayidad gahqondaT Tofebi da pistoletebi.
xelosnebi amqrebSi iyvnen gaerTianebuli. garda
axalcixisa, Sinamrewvelobasa da xelosnobas sofleb-
Sic misdevdnen. selisa da matylisagan qsovdnen qsovilebs,
xdidnen selis zeTs, akeTebdnen urmebs, salew
da saxvnel iaraRs; keravdnen qurTukebs, qudebs, xurjinebs,
sqel e.w. jvalos tomrebs, qsovdnen fardagebs,
akeTebdnen unagirebs. saTanado doneze idga meTuneoba
da xis damuSaveba. Sindis, ifnisa da Txilis wnelisagan
wnavdnen kalaTebs da sxv.
davaleba
2. Seadare Zveli da
axali axalcixis
centri (wyaroebi
1 da 2). ra cvlilebebs
xedav? riT
axsni maT?
3. xelosnobis romeli
dargebi iyo
ganviTa rebuli
axalcixeSi?
wyaro 3. axalcixis bazari
samcxe-javaxeTi
69
wyaro 4. CeCili da
tenili yveli
bolo dros gansakuTrebiT gaizarda mimosvla samcxe-javaxeTsa
da mis mosazRvred mdebare saqarTvelos
mezobel saxelmwifoebs, TurqeTsa da somxeTs Soris.
axalcixe mTeli regionis centrad Camoyalibda. Turqe-
Tidan didi raodenobiT SeaqvT sayofacxovrebo nivTebi
da safeiqro nawarmi. samcxidan ki gaaqvT Tafli.
samcxeSi mniSvnelovani savaWro produqtia yveli.
Zroxis rZisgan damzadebuli cximiani yveli mTel
saqarTveloSia gavrcelebuli. ucximo yveli ki, ZiriTadad,
samcxe-javaxeTsa da aRmosavleT saqarTvelos
mTaSi gvxvdeba. aseT yvels CeCili yveli ewodeba. mas
dawnuli nawnavis forma aqvs. CeCili yvelis msgavsad
mzaddeba tenili yvelic. tenilis dasamzadeblad yvels
ZafebiviT aCeCaven, ayrian marils, asxamen naRebs da kargad
ureven. ramdenime xnis Semdeg mas mWidrod tenian
qoTanSi. gavsebul qoTans zemodan marils ayrian, suf-
Ta naWriT Tavs ukraven da Sesanax oTaxSi ficarze amxoben
piriT dabla. tenili yveli qilebSi TiTqmis erTi
weliwadi inaxeboda da stumrisaTvis misarTmev delikatesad
miiCneoda. dRes saqarTveloSi tenili yvelis
fasi Cveulebrivi yvelis fass samjer aRemateba.
valesa da karwaxis sabaJo-gamSvebi punqtebi
samcxe-javaxeTis Tanamedrove ganviTarebaze didi gavlena iqonia TurqeTis saz-
Rvarze ori sabaJo-gamSvebi punqtis (valesa da karwaxis) gaxsnam. am gziT gaaqtiurda
ekonomikuri urTierToba mezobel qveynebTan da gaizarda turistebis raodenoba.
wyaro 5. vales sabaJo-gamSvebi punqti
wyaro 6. karwaxis sabaJo-gamSvebi punqti
davaleba
4. rogor fiqrob, ratom sWirdebodaT yvelis didxans Senaxva?
gaiTvaliswine garemo da istoriuli pirobebi.
5. Seni azriT, ratom Rirs tenili yveli ufro Zviri, vidre
Cveulebrivi.
6. dagegme ufrosebTan erTad bazarSi wasvla. Camowere im
produqtebis sia, romelTa yidvas apireb. daadgine maTi
fasi, miawere produqtebs da gamoTvale, ra Tanxa gWirdeba.
manamde ki, gaakeTe ekonomia da dazoge saWiro Tanxa.
70 Cveni saqarTvelo 6
ra vici da ra SemiZlia
1. upasuxe kiTxvebs:
• gaixsene, samcxis teritoriaze romeli mdinaris xeobaSi
hqondaT mowyobili terasebi.
• soflis meurneobis romel produqts awarmoeben
didi raodenobiT samcxe-javaxeTSi?
2. Seafase cxrilSi mocemuli informacia. gadaxaze
rveulSi da Seavse cxrili: `sworia-arasworia~.
sworia
1. javaxeTSi somxebi da duxaborebi cxovroben.
2. mtkvari saTaves samcxedan iRebs.
3. axalcixes Zvelad lomsia erqva.
4. varZia mdinare qvablianis xeobaSi mdebareobs.
5. samcxe-javaxeTSi daranebs mosavlis Sesanaxad iyenebdnen.
6. tylapi vaSlisgan mzaddeba.
7. javaxeTi gurias esazRvreba.
8. samcxeSi ufro meti tbaa, vidre javaxeTSi.
9. selis zeTs dRemde awarmoeben javaxeTSi.
10. tenil yvels javaxeTSi mcxovrebi somxebi akeTeben.
arasworia
3. samcxe-javaxeTi mravaleTnikuri mosaxleobiT gamoirCeva.
maT Soris, yvelaze mravalricxovani somxebi
arian. maTi kultu ris pativsacemad klasSi somxuri
kulturis saRamo moawye.
4. imsjeleT, ra mniSvneloba aqvs saxelmwifo enis codnas.
ra aris saWiro imisTvis, rom javaxeTSi araqar-
Tulenovanma mosaxleobam qarTuli iswavlos? CamoayalibeT
Tqveni winadadebebi da gaugzavneT saqar-
Tvelos parlamentis ganaTlebis, mecnierebisa da
kulturis komitets.
5. mimarTeT municipalitets
winadadebiT, mrewvelobis
romeli dargis ganviTareba
SeiZleba Sens mxareSi.
romeli profesiebi aris
yvelaze perspeqtiuli Seni
mxarisTvis?
es varZiaa?
rodindelia?
me-12 saukunis
Zeglia
6. dawere referati `samcxejavaxeTi
_ saqarTvelos
samxreTi karibWe. warsuli
da dRevandeloba~.
samcxe-javaxeTi
71
kari 4. guria
am karSi iswavli dasavleT saqar
Tvelos istoriul-eTnografiul
mxares _ gurias. gaigeb, Tu ra mniSvnelovani
roli Seasrula warsulSi
am kuTxem da dRes ra funqcia akisria;
ra gavlena aqvs geografiul
mdebareobas mis ekonomikur ganviTarebaze;
iswavli, Tu ra mniSvnelovani
resursebi hqonda winaT da ra aqvs
dRes; romeli kurortebia guriaSi da
ra roli akisria turizms am kuTxis
ganviTarebaSi; rogori iyo sacxovrebeli
da sameurneo nagebobebi guria-
Si; gaecnobi am kuTxis RirsSesaniSnaobebs,
folklors, tradiciebsa da
xalxur wes-Cveulebebs.
paliastomis
tba
malTayva
! nigvziani
!
sufsa
!
grigoleTi
!
S
a
v i
ureki !
z R
SekveTli
!
kolxeTis erovnuli parki
v a
k
s
d
! natanebi
natanebi
a
o
a
a
b
l
m
x
sufsa
Txinvali
!
l o
la
!
!.
!
lesa CibaTi
S
! jumaTi
laiTuri
!
naruja
!
! !
e g
e
b i
!.
! WanieT
W
72
Cveni saqarTvelo 6
e
lanCxuTi
!.
! !
CibaTi qvemo
SuxuTi
maTi
b i
ja
g r
!.
! WanieTi
! mamaTi
ozurgeTi
!
!
! japana
nigoiTi
! nagomari
!
qveda
nasakirali
ganaxleba
!
!
Semoqmedi
!
vakijvari
a
e
T i s
! gomi
l
natanebi
o
!
i
Coxatauri 1204
!.
!
m. sayinule
bukiscixe
! xidisTavi
! burnaTi
kur. baxmaro
!
m. sayornia
2755
m e s
r
x
m
! nabeRlavi
! Cxakoura
e
T
i
e
1705
! zoti
a
s
r
pirobiTi aRniSvnebi
dasaxlebuli punqtebi
e
sufsa
m. zotiswveri
q
!.
!.
!
!
mxaris centri
municipalitetis centri
sxva dasaxlebuli punqti
kurorti
gzebi
avtomagistrali
gzatkecili
rkinigza
sazRvrebi
avtonomiuri respublikis
istoriul-geografiuli
provinciis
daculi teritoriis
hidrografia
mdinare
tba, wyalsacavi
Waobi
s a m c x e
T
m. mefiswyaro
1705
e
0 5km
d i
sxva aRniSvnebi
simaRliTi
niSnuli
uReltexili
- j a v a x e T i
i
73
4.1
guriis geografiuli mdebareoba
da bunebrivi pirobebi
rogoria guriis geografiuli mdebareoba da bunebrivi pirobebi?
davaleba
1. daadgine, rukis mixedviT
(gv. 72-73):
a) saqarTvelos romeli
mxareebi esazRvreba
gurias?
b) ivaraude, mTiani
guria ufro metad
aris dasaxlebuli
Tu baris.
guria dasavleT saqarTvelos yvelaze patara istoriul-eTnografiuli
mxarea. warsulSi guria ufro samxreTiT,
mdinare Woroxis SesarTavamde vrceldeboda.
Tumca saqarTveloSi samTavroebs Soris Sida sazRvrebi
sxvadasxva mizeziT xSirad icvleboda.
guria Savi zRvis sanapiroze mdebareobs. miuxedavad
amisa, is mxolod dablobs ar moicavs _ aq mTiani da
gorak-borcviani reliefic aris. Coxatauri mTiani guriaa,
lanCxuTi da ozurgeTi ki _ baris. guriis mTiani
nawili mesxeTis qedis CrdiloeT da Crdilo-dasavleT
ferdobebze mdebareobs. guriis barSi ZiriTadad vakedablobebi
da mcire zomis gorak-borcvebia. dablobSi
subtropikuli havaa, amitomac aq subtropikuli kulturebi
_ citrusebi da Cai xarobs. guriis mTavari
mdinarea sufsa. aseve, paliastomis tbis samxreTi nawilic
guriasa da samegrelos esazRvreba. guriaSi aris
rogorc mTis, aseve zRvis kurortebi.
wyaro 1. sofel askanas midamoebi
wyaro 2. sofeli nabeRlavi
davaleba
2. Seadare erTmaneTs wyaro 1 da wyaro 2. ra msgavsebas
da ra gansxvavebas xedav? Seni azriT, romelia
mTis sofeli.
74 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 3. malTayva
wyaro 4. kolxeTis erovnuli parki
guria sasargeblo wiaRiseuliT Raribi mxarea. sufsis
midamoebSi ramdenime navTobmompovebeli Wabur-
Rilia, Tumca, imdenad mcirea navTobis maragi, rom am
mxaris ekonomikur cxovrebaSi mniSvnelovan rols ver
asrulebs. samSeneblo masalebidan mdinare sufsaSi moipoveba
RorRi da qviSa. sofel nabeRlavSi mdebareobs
amave dasaxelebis mineraluri wylis sabado. guria-
Si moipoveba gansakuTrebuli Tixa, romelsac „askanis
Tixebs“ uwodeben. Zveli droidanve am Tixas adamianebi
Tavis dasabanad iyenebdnen. misi gamoyeneba SeiZleba
farmacevtul da safeiqro mrewvelobaSi, parfiumeria-
Si. misgan sapons amzadeben.
davaleba
3. moZebne rukaze (gv.
72-73) gakveTilSi
miTiTebuli geografiuli
obieqtebi.
wyaro 5. askanis Tixebi
guria
75
4.2
guriis meurneobis dargebi
meurneobis ra dargebia ganviTarebuli guriaSi?
davaleba
1. gaixsene ganvlili
gakveTile bidan,
saqar T ve los kidev
romel kuTxeebSi iyo
gavrcelebuli maRlari
vazi?
guriis ZiriTadi sameurneo saqmianoba yovelTvis
miwaTmoqmedeba iyo. cxeli da teniani hava barSi mesaqonleobis
ganviTarebis saSualebas ar iZleva, mTa-
Si ki msxvilfexa saqoneli mcire raodenobiT dRemde
hyavT. warsulSi guriaSi marcvleuli kulturebidan
mohyavdaT xorbali (zegan adgilebSi), Romi, simindi,
lobio da, iSviaTad, qeri. XVIII saukunidan wamyvan
kulturad simindi iqca. guriis soflebSi, dasavleT
saqarTvelos sxva istoriul-eTnografiuli mxareebis
msgavsad, maRlari vazia gavrcelebuli. iq dRemde aTobiT
saxeobis adgilobrivi vazis jiSi arsebobs, Tumca
maT Soris sayovelTad cnobilia „adesa“. guriaSi xeze
asuli vazis dasakrefad gidelebs iyeneben.
wyaro 1. gidelSi
dakrefili izabela
(adesa)
ratom Searqves vazs adesa
ratom hqvia dasavleT saqarTveloSi yvelaze
farTod gavrcelebul vazs adesa? adesas
namdvili saxelwodebaa izabela. igi amerikuli
warmoSobis vazia. saqarTveloSi XIX saukuneSi
ukrainis saporto qalaq odesidan Semoitanes da
Tavdapirvelad guriaSi gaaxares. adgilobrivebma
misi saxeli ar icodnen da radgan qalaq odesidan
iyo Camotanili, „adesa“ Searqves. adgilobriv
qarTul jiSebTan SedarebiT, izabelas erTi
didi upiratesoba aqvs: mas Sewamvla ar sWirdeba
da rTul bunebriv pirobebSic advilad
xarobs.
Cais buCqi saqarTveloSi pirvelad XIX saukunis dasawyisSi
guriaSi gaCnda. XX saukuneSi ki Cais warmoeba
yvelaze farTod gavrcelebul sameurneo saqmianobad
gadaiqca. saqarTveloSi Cais kulturis ganviTarebisTvis
moiwvies Cineli specialisti lao jin jao, romelmac
warmatebas miaRwia da maRali xarisxis Cai awarmoa.
saqarTveloSi im raodenobis Cai mohyavdaT, rom
ramdenime qveynis moTxovnilebas akmayofilebda. bolo
25 wlis ganmavlobaSi saqarTveloSi Cais warmoeba minimumamde
Semcirda, radgan produqcia sxva qveynebSi
veRar iyideboda da umeTval yureod mitovebuli Cais
plantaciebis didi nawili ganadgurda.
76 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 2. lao jin jao Cais sanerge meurneobaSi
saqarTvelos damoukideblobis mopovebis Semdeg,
1990-iani wlebidan guriaSi meurneobis axali dargi _
Txilis warmoeba ganviTarda. man mniSvnelovnad Caanacvla
Cais nargavebi da citrusis baRebi. guriaSi Txilis
nargavebis farTobi yovelwliurad izrdeba. saqar-
Tvelo msoflioSi meoTxe adgilzea Txilis warmoebiT.
ZiriTadad, Txilis nargavebi guriasa da samegreloSia
gavrcelebuli.
saqarTveloSi, maT Soris, guriaSi 2015 wels gavrcelda
saSiSi mavnebeli mweri _ aziuri farosana.
man 2016 wlis Txilis mosavali nawilobriv, xolo
2017 wlis mosavali mTlianad gaanadgura. saxelmwifo,
mosax leobasTan erTad, mis winaaRmdeg sabrZolvelad
dairazma.
eWvi ratom
gepareboda?
ar vicodi, rom
guriaSi Cai
mohyavdaT...
wyaro 3. Txilis nargavebi
guriaSi
davaleba
2. Seni azriT, ra
zomebi SeiZleba
gatardes Txilis
warmoebis ganviTarebisTvis.
3. rogor fiqrob, riT
SegiZlia daexmaro
guriis mosaxleobas
farosanasTan brZolaSi.
4. moiZie informacia
internetSi, ra
mdgomareoba aris
saqarTveloSi mavneblebis
winaaRmdeg
brZolaSi.
5. Seni azriT, ra
ganapirobebs meurneobis
axali dargebis
ganviTarebas da
Zvelis gaqrobas.
wyaro 4. turistebi guriaSi
guria
77
4.3
guria – kurortebiT mdidari mxare
rogor viTardeba turizmi guriaSi?
guria sxvadasxva tipis kurortebiT mdidari mxarea.
turizmi XXI saukuneSi guriis mosaxleobis Semosavlis
erT-erT mTavar wyarod iqca. aq aris zRvis, mTisa da
samkurnalo-gamajansaRebeli kurortebi. guriaSi mdebareobs
urekis, SekveTilisa da grigoleTis zRvis sanapiroebi.
ureki SavizRvispireTis sxva kurortebisgan
gamoirCeva samkurnalo Tvisebebis mqone magnituri qvi-
Siani plaJiT. samkurnalo qviSa aq mdinare sufsam Caitana,
ramac mkurnalobisa da dasvenebisTvis saukeTeso
pirobebi Seqmna. ureki gansakuTrebiT bavSvebs uyvarT,
vinaidan qviSiani sanapiro da TavTxeli wyali mosaxerxebelia
maTTvis, vinc curva ar icis.
wyaro 1. `bleq si arena~
Tanamedrove SekveTili
kurorti SekveTili cnobilia magnituri samkurnalo
qviSiTa da fiWvnariT. bolo wlebSi,
gansakuTrebiT mas Semdeg, rac iq kavkasiaSi yvelaze
didi sakoncerto darbazi `bleq si arena~
da atraqcionebis parki `cicinaTela~ gaixsna,
SekveTils uamravi damsvenebeli miawyda. gaixsna
axali saojaxo sastumroebi. saerTaSoriso
festivalebis farglebSi sakoncerto darbaz-
Si msoflio donis varskvlavebi gamodian. maT
mosasmenad sxvadasxva qveynidan mravali turisti
Camodis. es ki adgilobrivi mosaxleobis
Semosavals zrdis.
davaleba
1. rogor fiqrob, ra
rols TamaSobs sakoncerto
darbazi
SekveTilis, rogorc
kurortis, ganviTarebaSi.
wyaro 2. urekis sanapiro
78 Cveni saqarTvelo 6
mas, visac zRva ar uyvars, SeuZlia sayovelTaod
cnobil samTo-klimatur kurortze _ baxmaroSi daisvenos.
urekis msgavsad, baxmaro erTdroulad dasasvenebeli
da samkurnalo kurortia. igi zRvis donidan
2000 metrze mdebareobs. aq erTmaneTs erwymis mTisa
da zRvis haeri, romelic mzis ultraiisfer sxivebTan
erTad gansakuTrebul havas ayalibebs. swored am havas
aqvs profilaqtikuri da samkurnalo Tvisebebi sasun-
Tqi gzebiT daavadebuli adamianebisTvis. guriis mTebSi
mdebareobs aseve aranakleb cnobili gomis mTa.
wyaro 3. doRi baxmaroSi
rogor aRmoaCines kurorti baxmaro
baxmaros haeris unikaluri samkurnalo Tvisebebi
pirvelad XIX saukunis 80-ian wlebSi am mxareSi
zafxulis saZovrebze asulma mwyemsebma aRmoaCines.
erT-erTi mwyemsi tuberkuloziT iyo daavadebuli da
baxmaros haerma sabolood gankurna. amis Sesaxeb xma
male gavrcelda da imave saukunis bolos, specialurad
samkurnalod, baxmaroSi mZimed daavadebuli
avadmyofebi ahyavdaT.
davaleba
2. moZebne rukaze (gv.
72-73):
a) dasaxlebuli punqtebi,
romlebsac
gaivli gzaze urekidan
baxmarosken.
b) kurorti baxmaro da
gomis mTa. ra msgavseba
da gansxvavebaa
maT adgilmdebareobas
Soris?
g) guriaSi arsebuli
mTisa da baris kurortebi.
3. Sen sad isurvebdi
dasvenebas? axseni,
ratom.
4. moamzade prezentacia
Temaze: `kurort
SekveTilis ganviTarebis
perspeqtivebi.
manamde
a) moiZie informacia
(internetSi, intervius
gziT da sxv.)
kurort SekveTilze.
b) romeli biznesi
SeiZleba iyos iq
yvelaze momgebiani.
g) Camowere rekomendaciebi
adgilobrivi
mosaxleobisTvis,
raTa maTi Semosavali
gaizardos.
5. moiZie informacia
saqarTvelos
cnobil mineralur
wylebze.
nabeRlavi
saqarTveloSi 730-ze meti saxeobis Termuli da mineraluri wyali moipoveba. maTi
iSviaTi Tvisebebi Zveli droidan aris cnobili. adgilobrivi mcxovrebni am wylebs
sxvada sxva daavadebis samkurnalod iyeneben. bevri aseTi wyaros adgilas kurortebi
Seiqmna. erTi-erTi aseTi adgilia sofeli nabeRlavi, romelic dRes ukve kurorts
warmoadgens. mis maxloblad 1905 wels mineraluri wylis sabado aRmoaCines. adgilobrivma
mosaxleobam yuradReba miaqcia erT-erT wyaros, romelsac xarebi
etanebodnen. mecnierebma is Seiswavles da daadgines, rom mas samkurnalo Tvisebebi
hqonda. dRes nabeRlavi 20-ze met qveyanaSi gaaqvT.
guria
79
4.4
dasaxlebis tipebi da samSeneblo saqme guriaSi
rogor da ra masaliT aSenebdnen saxlebs guriaSi?
guriaSi dasaxlebis tipi, sacxovrebeli da sameurneo
nagebobebi TiTqmis iseTivea, rogoric imereTsa da
samegreloSi. ezo-karmidamoSi ganlagebulia sacxovrebeli
da sameurneo nagebobebi. saxlebi, SeZlebisdagvarad,
gorak-borcvebzea aSenebuli. maRalmTian guria-
Si erTi soflis sxvadasxva ubani zogjer imdenad aris
erTmaneTisgan daSorebuli, rom sxvadasxva sofels
hgavs. qvemo guriaSi saxlebi erTmaneTis gverdiT aris
ganlagebuli. ezo-karmidamo kargad movlili da gamwvanebulia.
saukuneebis ganmavlobaSi guriaSi saxlebi aucileblad
xisgan Sendeboda. isini erTsarTuliani iyo da sakmaod
maRal ximinjebze idga. ezoSi sxvadasxva sameurneo
saTavsi iyo: sawnaxeli, sasiminde, saRore, boseli
da sazafxulo samzareulo. mTavari sacxovrebeli saxli
yavriT iyo gadaxuruli an iSviaTad _ kramitiT,
damxmare saxlebi _ specialuri balaxiT, isliT.
wyaro 1. ojaxi isliT gadaxuruli saxlis win.
XIX saukunis meore naxevari
davaleba
1. Seadare wyaroebi
1 da 2. riT gansxvavdeba
isini? romeli
saxlia sacxovreblad
ukeTesi da
ratom?
wyaro 2. odasaxli
80 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 3. gurulebi. XIX saukunis meore naxevari
guriaSi xSirad eklesiebsac xisgan aSenebdnen. xis
eklesiebi tradiciuli masaliT aSenebuli taZrebisgan
gansxvavebiT, male daingra an mtris Semosevebis dros
dawves. dRemde baxmaros eklesiis garda, guriaSi verc
erTma xis eklesiam ver moaRwia.
davaleba
2. aRwere wyaro 3.
Seadare gurulebis
samosi SenTvis
cnobili sxva mxareebis
mosaxleobis
samoss.
3. gaixsene, ratom Sendeboda
guriaSi da
dasavleT saqarTveloSi
sacxovrebeli
nagebobebi xisgan.
4. gaixsene ganvlili
masala da ivaraude,
rodis SeiZleba aSenebuliyo
baxmaros
eklesia.
wyaro 4. baxmaros eklesia
XX saukuneSi adamianebis codna da SesaZleblobebi
ganviTarda. specialistebma kolxeTis dablobze bevri
Waobi daaSres, ris gamoc zRvispira mxareebSi tenianoba
Semcirda. mecnierebma gamoigones axali samSeneblo
teqnologiebi da gansxvavebuli samSeneblo masalebi
Seqmnes. am cvlilebebis Semdeg SesaZlebeli gaxda ufro
komfortuli da keTilmowyobili saxlebis mSenebloba.
guriaSi axali mSeneblobebi, ZiriTadad, Tanamedrove
teqnologiebis gamoyenebiT mimdinareobs, amitom Zvelebur
xis saxlebs TiTqmis aRar aSeneben. zRvispira
kurort grigoleTSi komfortuli saxlebi sanapiroze,
zRvidan 20 metris daSorebiT aris aSenebuli.
wyaro 5. grigoleTi
guria
81
4.5
guruli folklori
riT gamoirCeva guruli simRerebi?
gurulebi mRerodnen ara marto lxinSi, qorwilSi,
aramed Sromis drosac. maTi simRera Sexmatkbilebulia
Sromis procesTan. igi aadvilebda da nayofiers xdida
muSaobas, aZlevda mas Sinaarssa da xaliss. gurul
simReraSi yvelaze maRalxmiania mamakacebis Sesasrulebeli
„krimanWuli“ simRerebi. kargad Sesrulebuli
„krimanWuli“ simRera SesaZlebelia sami-oTxi kilometris
daSorebiTac ismodes. simReris aseT Sor manZilze
gavrcelebas xels uwyobda guriis mTebic. guriaSi
kargi momRerlebis dafaseba tradiciad iyo qceuli.
maT Sesaxeb aTwleulebis manZilze saubrobdnen da ar
iviwyebdnen.
wyaro 1. gurulebis
ojaxi
davaleba
1. romel instrumentebs
xedav
(wyaro 1)? raze
metyvelebs es?
wyaro 2. krimanWulis Semsruleblebi
anzor erqomaiSvili
anzor erqomaiSvili guruli xalxuri simRerebis
ara marto Semsrulebeli, aramed Semkrebic
aris. misi gvaris warmomadgenlebi 300 welia
galoben. simRera babuam _ artemma aswavla.
3-4 wlis asakSi pirvelad gamovida scenaze babuasTan
erTad. amis Semdeg scenaze dgas da wlebia
ansambl `rusTavs~ xelmZRvanelobs. mis saxels
ukavSirdeba guruli xalxuri simRerebis popularizacia.
wyaro 3. momRerali, sagundo
diriJori, xalxuri simRerebis
Semkrebi anzor erqomaiSvili
82 Cveni saqarTvelo 6
guriaSi aseve popularuli iyo yanuri anu naduri
simRera, romelic Sromis procesis _ simindis Toxnis
dros sruldeboda. Toxs simReris temps ayolebdnen,
Toxis dartyma da simRera ritmuli unda yofiliyo.
simReris procesSi droc ufro swrafad gadioda da nadis
wevrebic SedarebiT naklebad iRlebodnen.
guriaSi farTod gavrcelebuli iyo simRera elesac.
elesas tvirTis awevisa da gadatanis dros mRerodnen.
XX saukunis dasawyisSi guriaSi saurme gzebi naklebad
iyo. saSeni xe-tye da Wirnaxuli tyidan da yanidan zurgiTa
da mxriT gahqondaT. erTi adgilidan meoreze gadatana
mraval muSaxels moiTxovda. gurulisTvis usim-
Rerod mZime tvirTis gadatana ki warmoudgeneli iyo.
simReras damwyebi-mTqmeli da xelmZRvaneli hyavda. sanam
tvirTi saxifaTo adgilas iyo, manam elesa erTpiri
iyo, magram rodesac tvirTs samSvidoboze gadaitandnen,
maSin `erTpirovnuli diqtatura~ uqmdeboda da simRera
orpirad, ufro mxiarulad da udardelad CaRdeboda.
elesa
elesa uleqso sim-
Rera iyo:
`elesa da aswi biWo!
elesa da daswi biWo!
elesa da gaswi biWo!~
am sityvebs
xelmZRvaneli ambobda,
danarCenebi ki
miayolebdnen, bans
aZlevdnen: elesa da
vio, vio, oo! rodesac
tvirTs daniSnulebis
adgilze miitandnen,
maSin elesas ufro
swrafi tempiT mRerodnen
_ `ele, ele,
ele-ha, elesa
da vio da io~.
wyaro 4. nadi
guriaSi gavrcelebuli sxvadasxva sasimRero tradicia:
nadi, elesa da krimanWuli meoce saukunemde yoveldRiur
cxovrebaSi aqtiurad sruldeboda. bolo
dros elesas tradicia daviwyebas mieca da nadsac imdenad
xSirad aRar mRerian, rogorc adre.
guriaSi mRerodnen rTvelis drosac. es simRerebia
`agidela~ da `aguna~. momReralTa ori an sami jgufi
erTmaneTs ejibreboda. gansakuTrebiT qalisa da vaJis
mayrebi paeqrobdnen. dRes es tradiciac daviwyebulia.
davaleba
2. rogor fiqrob, ram gamoiwvia elesas gaqroba yoveldRiuri
cxovrebidan.
3. gaixsene ganvlili masalidan, guriis garda, kidev
romeli kuTxisTvis iyo damaxasiaTebeli simReriT
paeqroba.
4. Seni azriT, rogor SeiZleba momavali TaobebisTvis
folkloris nimuSebis SenarCuneba.
guria
83
4.6
sportuli TamaSebi guriaSi
rogoria guruli sportuli TamaSebi?
davaleba
1. romel Tanamedrove,
msoflioSi popularul
TamaSs mogagonebs
leloburTi?
ra msgavseba da
gansxvavebaa am or
TamaSs Soris?
2. romel TamaSs hgavs
SinaarsiT Wakunoba?
3. gamoTqvi varaudi,
ratom aRar TamaSoben
Wakunobas.
4. moiZie informacia
gurul mxedrebze
amerikaSi. rogor
fiqrob, ratom wavidnen
isini Soreul
qveyanaSi.
5. SeecadeT, TanaklaselebTan
erTad,
sportis gakveTilze
leloburTis an Wakunobis
gacocxleba.
amisTvis Sesaferisi
burTi winaswar
moimarageT.
saqarTveloSi droTa ganmavlobaSi sxvadasxva xalxuri
sportuli TamaSi Seqmnes. adamianebi dResaswaulebis
dros ara mxolod cekvavdnen da mRerodnen, aramed
erTmaneTs erkinebodnen da asparezobdnen. es maT
gamowrTobasa da fizikur varjiSSi exmareboda. guriaSi
bolo dromde moaRwia iseTma sportulma TamaSebma rogoric
aris leloburTi, Wakuni/Wakunoba da doRi. baxmaroSi
doRSi Sejibri dResac imarTeba.
leloburTis dros erTmaneTs ori gundis wevrebi _
sxvadasxva ubnelebi an colianebi da ucoloebi _ erkinebodnen.
leloburTis dawyebisas, moednis SuagulSi
maRla agdebul burTs vinc daiWerda, is mopirdapire
wris garRvevas da gaqcevas Seecdeboda. mowinaaRmdegeni
burTis warTmevas cdilobdnen. warmatebuli winsvlis
SemTxvevaSi, mopirdapire mxaris zurgisken, anu
lelosaken miiwevdnen. Tu burTs dakargavdnen, axla
mowinaaRmdege mxare cdilobda igive moemoqmeda. gamarjvebulad
cxaddeboda is, vinc met lelos gaitanda.
moTamaSeebis raodenoba SezRuduli ar aris.
wyaro 1. leloburTi SuxuTSi
guriaSi sayovelTaod iyo gavrcelebuli Wakunobac.
Wakuni ewodeboda joxs, romlis sigrZe moTamaSis simaRlis
unda yofiliyo. Wakuns xis totisagan akeTebdnen.
mas Ziri moRunuli unda hqonoda. Wakunobis saTamaSo
burTi muStisodena iyo. icodnen burTis saqonlis
bewvisgan gakeTeba, xisgan gamoTla, iSviaTad, matylisgan
damzadeba, romelsac garedan tyavs akravdnen. aqac
burTi leloSi unda gaetanaT, oRond Wakunis dar tymiT.
amJamad Wakunoba ukve miviwyebuli TamaSia.
84 Cveni saqarTvelo 6
ra vici da ra SemiZlia
1. samkurnalo kurortebi da maTi daniSnuleba
guriis erT-erTi mTavari Rirsebaa mTisa da baris kurortebi.
Seavse rveulSi cxrili da internetis daxmarebiT
Seafase, romel kurorts ra daniSnuleba aqvs?
cxrili: guriis mTisa da baris kurortebi
kurortebi
daniSnuleba
leqsikoni
repertuari _ TeatrSi,
estradaze, koncertze
Sesrulebul
nawarmoebTa erToblioba.
baxmaro
ureki
2. guruli simRerebis koncerti
• moawye guruli simReris koncerti musikis maswavlebelTan
erTad. koncertis Catarebamde klasSi gamoikiTxe,
romeli guruli simRerebia yvelaze cnobili.
• gaecani gurul simRerebs vebgverdze: http://www.alazani.ge/Guria-guruli-simgerebi-sagaloblebi-kutxe5.html
• SearCie is simRerebi, romlebic yvelaze metad mogewoneba.
• SeajereT Tqveni arCevani da SeadgineT repertuari.
• moismineT klasSi SerCeuli simRerebi.
• ganixileT mosmenili simRerebi da daasaxeleT guruli
simReris Taviseburebebi.
• SeadareT sxva istoriul-eTnografiuli mxareebis
simRerebs. ra msgavseba da gansxvavebaa maT Soris?
3. sportuli TamaSobebi
• moiZie informacia (magaliTad, legenda, istoria,
konkretuli ambavi) saqarTvelos sxvadasxva mxareSi
gavrcelebul sportul TamaSobebze.
• moamzadeT kedlis gazeTi, romelsac sportul TamaSobebs
miuZRvniT.
guria
85
kari 5.
raWa-leCxumi
am karSi gaigeb,
Tu rogor warmoiSva
raWa-leCxumi; ra bunebriv-geografiuli
garemoa iq; ra legendaa
masTan dakavSirebuli;
ra gavlenas
axdenda meurneobis
dargebis ganviTarebaze
garemo da bunebrivi
resursebi; ra
Taviseburebebi aqvs
sacxovriss, cxovrebis
stils; ratom dadis
mosaxleoba garesaSovarze.
mixvdebi,
ratom gaxdnen raWvelebi
movaWreebi;
rogori urTierToba
aqvT maT mezobleb-
Tan; ra metyvelebs
maT tolerantobaze;
ra problemebia raWaleCxumSi
da ra aris
maTi gamomwvevi mizezebi.
a
m
e
g
r
s
e l
o
muxura !
i
s
cxeniswyali
cageri !.
l e C x u m i
lajanurhesi
!
tviSi
!
!
2001
m. xvamli
m
v
pirobiTi aRniSvnebi
dasaxlebuli punqtebi
!.
!.
!
!
mxaris centri
municipalitetis centri
sxva dasaxlebuli punqti
kurorti
gzebi
gzatkecili
sazRvrebi
saxelmwifos
istoriul-geografiuli
provinciis
a
hidrografia
orbeli
!
lailaSi
!
mdinare
tba, wyalsacavi
myinvari
sxva aRniSvnebi
simaRliTi niSnuli
uReltexili
karstuli mRvime
aeroporti
e
lajanura
n
!
xvanWkara
Sareula
2565
uR
l e
r
q
r
Sar
sayinu
xarisTv
murada
!
a
naqeralas u
r
86
Cveni saqarTvelo 6
r u
!
!
2565
uR. lanqori
ula
rioni
riceula
!
uravi
!
! sadmeli wesi
nWkara
! !
Sareula !.
!
Sua sxvava
nikorwminda
sayinule !
! xotevi
r
e
xarisTvala
da ! Saoris
wyalsacavi
1217
alas uR.
a
C
x
W
u
m
i
i
q
s
e
luxuniswyali
3216
ambrolauri
s
d
i
sxvavas
sayinule
kavkasionis
s
e
T
i
n e
q v e m o
r
r a W a
e
T
T
S o d
a -
! Rebi
Wiora
!
r a W a
glola
m. Soda
2820
! !
kur. Sovi
3609
oni !.
m T i s
q
k e d e l a s
z e m o
jejora
! kur. uwera
Rarula
r a W a
e
i
i s f
mTavari qedi
q e d i
! kvaisa
d i
q
e
d
r
a
e
3938
m. xalawa
a
r
mamisonis uR.
c i
!
T
l
i
a
0 6km
87
5.1
raWa-leCxumis warsuli da geografiuli garemo
rogor daiSala erTiani Takveri raWad da leCxumad
da ra geografiuli garemo aqvs maT?
davaleba
1. gaixsene, saqarTvelos
kidev romeli
istoriul-eTnografiuli
mxare gaiyo
or nawilad.
2. romeli sami mikroregioni
gamoiyofa
raWis teritoriaze?
ra gansxvavebaa maT
geografiul garemos
Soris?
3. aRwere wyaro 1. ra
informacia SeiZleba
miiRo raWis Sesaxeb
am wyarodan?
4. moZebne rukaze (gv.
86-87) raWis mTavari
mdinare. gaixsene,
sad Caedineba igi.
romelia leCxumis
mTavari mdinare?
raWa da leCxumi dasavleT saqarTvelos istoriuleTnografiuli
mxareebia. erTmaneTis mezoblad mdebare
es ori mxare centraluri kavkasionis samxreT ferdobze
mdebareobs. raWac da leCxumic mTiani mxareebia.
orive maTganSi gvxvdeba rogorc dabalmTiani, aseve
maRalmTiani reliefi. dRevandeli administraciulteritoriuli
dayofiT, raWa onisa da ambrolauris municipalitetebs
moicavs, leCxumi ki _ cageris municipalitets.
amave dros, raWas yofen zemo, qvemo da mTis
raWad. zemo da mTis raWa onis municipalitetSia, qvemo
raWa ki _ ambrolauris.
dRes raWa da leCxumi damoukidebeli teritoriuli
erTeulebia, magram istoriulad es ori mxare erTi istoriul-eTnografiuli
regioni iyo, romelsac Takveri
ewodeboda. Tamar mefis dros, XII saukuneSi, raWasa da
leCxums (Takvers) erTi erisTavi marTavda. Tamaris mefed
kurTxevas 1184 wels eswreboda `kaxaberi, erisTavi
raWisa da Takuerisa~.
mogvianebiT, Takvers raWis teritoria gamoeyo da
Zveli saxelwodeba mxolod leCxums SemorCa. Tavdapirvelad
mTis raWa svaneTis Semadgeneli nawili iyo da
is `svaneTis mTiuleTad~ moixsenieboda. erTiani saqar-
Tvelos samefos daSlis Semdeg raWac da leCxumic imereTis
samefoSi Sedioda. Tumca mogvianebiT leCxumi
samegrelos samTavros daeqvemdebara.
wyaro 1. raWis xedebi
88 Cveni saqarTvelo 6
raWaSi bevria turistebisa da mTamsvlelebisTvis
sasurveli simaRlis mwvervalebi. aq aris aswlovani xeebiT
daburuli wiwvovani tyeebi, bunebrivi CanCqerebi,
karstuli mRvimeebi da gamoqvabulebi.
leCxumi, raWis msgavsad, mTagoriani istoriuleTnografiuli
mxarea. leCxumis mTavari bunebrivi
RirsSesaniSnaoba aris xvamlis kldovani mTa, romelic
rionisa da cxeniswylis xeobebs Soris mdebareobs.
gadmocemiT, xvamlis erT-erT qvabulSi yofila mijaWvuli
miTologiuri gmiri amirani. xvamli kolxeTis
dablobidanac kargad Cans. aseve, xvamlze asul adamians
SesaZlebloba aqvs dasavleT saqarTvelos vrceli sivrceebi
dainaxos. qarTveli mefeebi samefo ganZs xvamlis
mTaze inaxavdnen, radgan igi Znelad misadgomi adgilia.
arqeologebma xvamlis Tavze adamianis cxovrebis
kvals miakvlies. geologebi ki varaudoben, rom xvamlis
mTis SuagulSi SesaZlebelia carieli sivrce iyos.
wyaro 2. xvamlis mTa
legenda amiranze
amiranze bevri legenda arsebobs. erT-erTis Tanaxmad,
amirani nadirobis qalRmerTis dalis da ucnobi
monadiris Svilia. amirani bavSvobaSi Tavad RmerTma monaTla,
RvTaebrivi Zala mianiWa da almasis xanjali misca,
romelic mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi unda gamoeyenebina.
droTa ganmavlobaSi amiranma mravali sagmiro
saqme Caidina: gaaTavisufla mze dev-veSapis muclidan,
mokla baybaydevi, daxoca gveleSapebi, miwasTan gaaswora
cxra Zma devebis samefo. man zecidan Camoiyvana Tavisi
sacole _ RrubelTa mbrZaneblis asuli yamari, mokla
avi suli qal-xari. bolos amirani ampartavnobam Seipyro
da RmerTis damarcxeba gadawyvita. RmerTma is sastikad
dasaja da kavkasionis qedze, xvamlis mTaze samudamod
miajaWva. amiranis RviZls mudmivad ZiZgnis arwivi, xolo
erTguli ZaRli jaWvs lokavs da cdilobs galios igi.
magram yovelwliurad RmerTis mier miCenili mWedlebi
anaxleben jaWvs. Zveli gadmocemiT, Svid weliwadSi er-
Txel gamoqvabuli ixsneba da amiranis danaxva SeiZleba.
leqsikoni
ampartavani _ gadaWarbebiT
amayi, qedma-
Rali, mediduri.
davaleba
5. gaixsene, romel
kuTxeSia gavrcelebuli
legenda dalis
Sesaxeb.
6. gaecani, sxvadasxva
resursis gamoyenebiT,
damatebiT
informacias xvamlis
mTis Sesaxeb. internetSi
moiZie informacia
xvamlis mTaze
arqeologiur eqspediciaze.
raWa-leCxumi
89
5.2
meurneoba raWa-leCxumSi
ra gavlenas axdenda geografiuli garemo
sameurneo saqmianobaze raWa-leCxumSi?
davaleba
1. ra gavlena moaxdina
gansxvavebulma geografiulma
garemom
raWis mikroregionebis
meurneobaze?
2. rogor fiqrob,
ratom uwodebdnen
xvanWkaras `yifianis
Rvinos~.
sameurneo saqmianoba raWaSi
geografiuli garemos msgavsebis miuxedavad, raWisa
da leCxumis mosaxleobis sameurneo saqmianoba metnaklebad
gansxvavdeboda erTmaneTisgan. zemo raWis
mTagorianobis gamo, iq saxnav-saTesi miwebi SedarebiT
naklebi iyo. qvemo raWaSi ki xalxi umetesad miwis damuSavebas
misdevda. Tumca mesaqonleoba mainc ganviTarda,
radgan mosaxleobisTvis rZis produqtebi iyo aucilebeli.
mag ram mTis raWaSi sazamTro saZovrebis ararseboba
meurneobis am dargis ganviTarebas zRudavda.
raWas, leCxumTan erTad, dasavleT saqarTveloSi
wamyvani adgili ekava xorblis naTesebis raodenobiT.
mTis soflebis garda, mevenaxeobas yvelgan misdev dnen.
qvemo raWaSi mevenaxeoba-meRvineoba wamyvani dargi iyo.
iq ZiriTadad dablari venaxi icodnen. arsebobda `talavaric~,
romelsac Wuris Tavebisa da ezos saCrdiloblad
iyenebdnen. Rvinis Sesanaxi WurWeli _ qvevri
raWvelebs, ZiriTadad, zemo imereTidan SehqondaT.
sayovelTaod cnobilia raWuli Rvino `xvanWkara~, romelsac
jer kidev 100 wlis win `yifianis Rvinos~ uwodebdnen.
mas ori adgilobrivi vazis _ aleqsandroulisa
da mujureTulis Serevis Sedegad ayenebdnen.
wyaro 1. sofeli xvanWkara
wyaro 2. xvanWkaras Rvinis
boTlis Zegli ambrolaurSi
davaleba
3. imsjeleT, ra SeiZleba gakeTdes imisTvis, rom
xvanWkara cota mainc gaiafdes. Tu verafers moifiqrebT,
daasabuTeT, ratom. gaiTvaliswineT, rom
yurZnis jiSebi, romliTac am Rvinos iReben, mxolod
konkretul soflebSi xarobs. Sedegebi PPT-Si
prezentaciis saxiT warmoadgineT.
90 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 3. frangi mogzauri gamba raWvelebis Sromismoyvareobaze
`mkisa da rTvelis dros maTi (raWvelebis _ avt.)
qaliSvilebi da colebi mamakacebs ejibrebian Tavgamodebuli
muSaobiT da es Sroma yovelTvis gamococxlebulia
simReriTa da SeZaxilebiT, rac erTsac
da meoresac amxnevebs~.
raWvelTa yofaSi gansakuTrebuli adgili ekava
Roris movla-moSenebas. Rorisagan raWaSi lors awarmoebdnen,
romelic mTel saqarTveloSia cnobili.
sameurneo saqmianoba leCxumSi
leCxumSi, raWisgan gansxvavebiT, bunebrivi da klimaturi
pirobebi ufro metad bars waagavs. aq ganviTarebuli
iyo mevenaxeoba-meRvineoba, memindvreoba da mesaqonleoba.
adgilobrivi gansakuTrebuli vazis jiSia
`usaxelouri~. igi mxolod leCxumis ramdenime sofelSi
iyo gavrcelebuli. leCxumSi svanebsac hqondaT venaxebi,
romelsac adgilobrivi leCxumelebi amuSavebdnen.
leCxumSi moyvanili xorblis jiSebia ifqli, zanduri,
maxa. maxa da zanduri kargad xarobs sxva pureulisaTvis
cud, araxelsayrel niadagsa da bunebriv garemoSi.
leCxumSi zandursa da maxas specialuri sakrefi
iaraRiT _ SnakviT krefdnen, radgan momkis dros
xorbals TavTavi advilad scviva da Zirs iyreba. maxisa
da zandurisagan cxveba saukeTeso xarisxis surnelovani,
TeTri da didi xnis ganmavlobaSi rbilad Senaxvis
unaris mqone puri, rasac Zvelad, mgzavroba-laSqrobis
dros, raWa-leCxumis mosaxleobisTvis gansakuTrebuli
mniSvneloba hqonda.
dRes raWa-leCxumSi meurneobis axali dargebi, maT
Soris, mefutkreoba kidev ufro ganviTarda, rasac
xels uwyobs mxaris bunebrivi pirobebi.
raWuli lori
raWvelebi mTeli
wlis ganmavlobaSi Roris
`lors~ miirTmeven,
romelic winaT sufraze
aucileblad unda yofiliyo.
raWv elTa am
siyvarulis gamo
XIX saukuneSi qarTlidan,
kaxeTidan da sxva
adgilebidan saSobaod
gasayidad didi raodenobiT
lori
SehqondaT.
wyaro 4. SnakviT xorblis
krefa
davaleba
4. ra gavlenas axdens geografiuli garemo leCxumis meurneobaze?
5. Seni azriT, raze metyvelebs leCxumSi zandurisa da maxas specialuri sakrefi
iaraRis arseboba (wyaro 4)? dRes ra teqnikas iyeneben am mizniT?
6. gaixsene, ra aris, raWvelebis loris msgavsi, tradiciuli, yvelaze popularuli
kerZebi saqarTvelos sxva mxareebSi.
7. rogor fiqrob, Tanamedrove raWa-leCxumSi meurneobis romel dargebs aqvs ganviTarebis
yvelaze meti perspeqtiva. pasuxis gasacemad gaixsene raWa-leCxumis
bunebrivi pirobebi, meurneobis tradiciuli da Tanamedrove dargebi da a.S.
raWa-leCxumi
91
5.3
xelosnoba raWa-leCxumSi
ra uwyobda xels raWa-leCxumSi
xelosnobis dargebis ganviTarebas?
leqsikoni
metalurgia _ berZn.
sityvasityviT niSnavs
movipoveb madans, vamuSaveb
metals.
dora _ qvevriseburi
an kokiseburi Tixis
WurWeli, mouWiqavi.
ixmareboda wylis,
marcvleulis, mwnilisa
da sxv. Sesanaxad.
duro _ saTofuri.
davaleba
1. aRwere, wyaro 1-is
daxmarebiT, rogor
saxlebs aSenebdnen
raWvelebi.
2. ivaraude, ratom iyo
es saxlebi maRali
da ratom hqonda maT
saTofurebi.
3. gaixsene, saqarTvelos
kidev romel
mxareSi iyo raWulis
msgavsi sacxovrisebi.
4. axseni, ratom ganvi-
Tarda metalurgia
ra W aSi?
5. rogor fiqrob, Sesa
Zlebelia Tu ara
Tanamedrove pirobeb-
Si rk i nis gamodnoba
da misgan nivTebis
gakeTeba primitiul
samWedloSi, rogorc
es Zvelad iyo (wyaro
2)? ratom aRar
akeTeben amas dRes?
pasuxi daasabuTe.
raWa-leCxumSi xelosnobis mravali dargi iyo ganviTarebuli.
raWveli kalatozebi, durglebi, qvis
dammuSaveblebi cnobili xelosnebi iyvnen. jer kidev
XI saukuneSi aSenebdnen or-samsarTulian saxlebs, romlis
qveda sarTuli qviTkiris, xolo zeda, ZiriTadad,
xisgan keTdeboda.
wyaro 1. 1888 wlis gazeT `iveriis~ statia raWvelebis
saxlebze
uwerlebs (raWa) `saxlebi qvitkiris, oTxkuTxa maRali
da didi aqvT... TiToeuli Zveli saxli samsarTuliania,
qvemo sarTulze pirutyvi hyavT, meore sarTulze
TviTonve cxovroben, mesame carielia. Zvel droSi zemo
sarTuls didi mniSvneloba hqonda. am sarTuls gverdze
aqvs patara sarkmelebi saTofurebi... rodesac mteri
esxmoda sofels, mcxovrebni adiodnen mesame sarTulze
da iqidan mas pasuxs scemdnen. zogierTi saxlidan miwaSi
gayvanilia xvreli... da Tu saWiroeba moiTxovda mcxovrebni
iqidan ixiznebodnen~.
bunebrivi resursebis, kerZod, rkinis arsebobam xeli
Seuwyo raWaSi metalurgiis ganviTarebas. sofeli wedisi
ara mxolod rkinis madnis mopovebiT, aramed rkinis
iaraRis damzadebiTac iyo cnobili. wediselebi rkinis
madans amtvrevdnen, Semdeg gamoadnobdnen da miRebuli
rkinisgan nals, namgals, najaxs, saxniss, jaWvs akeTebdnen.
1820 wlisaTvis wedisSi rkinis sadnobi 20 qura
idga. jer kidev XI saukuneSi rkinis sameurneo iaraRs
raWvelebi imereTSi sxvadasxva produqtze cvlidnen.
wyaro 2. Zveli samWedlo
ZiriTadi xeloba raWaSi mainc durgloba iyo. mTeli
samegrelos, guriisa da qvemo imereTis odebi am durglebis
aSenebulia.
92 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 3. Tixis WurWliT vaWroba
leCxumis ramdenime sofelSi Tixis TeTr Wur-
Wels amzadebdnen. gamomwvar WurWels Tixis xsnar-
Si avlebdnen, ris Semdegac is TeTri feris xdeboda.
WurWlis gamosawvavi qura 30 qvevrs, 100 doras,
100 doqs itevda. leCxumSi keramikis warmoeba ori
ZiriTadi saxiT iyo warmodgenili: meqvevreoba da
meWurWleoba. meqvevreobas Tu mxolod mamakacebi
misdevdnen, meWurWleobaSi mamakacebTan erTad qalebic
iyvnen CarTuli. meTuneebs leCxumSi `miwis
moxeleebs~ uwodebdnen.
cnobili iyvnen leCxumeli qvis mTlelebi da
kalatozebi. aSenebdnen cixe-koSkebs, romelTagan
dRes araerTia SemorCenili.
leCxumelebi cnobili xis ostatebi iyvnen. Zvelad
leCxumSi xidebis asaSeneblad vazsac iyenebdnen.
wyaldidoba qvisa da xis xidebs xSirad angrevda,
xolo vazisagan dawnul da gabmul xidebs didi
wyali zians ver ayenebda. vazis xidebs, Cveulebriv,
vazisave saxelurebi hqonda. aseTma xidebma Cvenamde
ver moaRwia.
leCxumSi oqromWedlobac iyo ganviTarebuli.
wyaro 4. muris cixis nangrevebi cagerTan
wyaro 5. duroiani saxli
davaleba
6. rogor fiqrob, raWa-leCxumis sazogadoebaSi qalis ra adgilze miuTiTebs misi aqtiuri
monawileoba sameurneo saqmianobaSi.
7. gadaxaze da Seavse rveulSi cxrili: qalis da kacis roli raWa-leCxumis meurneobaSi.
ivaraude, ra rolis TamaSi SeuZlia qals cxrilSi miTiTebul meurneobis dargebSi.
qali
kaci
mevenaxeoba meTuneoba miwaTmoqmedeba mesaqonleoba
8. Seni azriT, ratom uwodebdnen meTuneebs `miwis moxeleebs~.
9. moiZie informacia leCxumSi SemorCenil cixe-koSkebze. SearCie erT-erTi. prezentaciis
momzadebisas, gaamxvile yuradReba: rodis aSenda, sad mdebareobs, dakav-
Sirebulia Tu ara masTan romelime miTi an legenda, dRes ra mdgomareobaSia da
ra RonisZiebebis gatarebaa saWiro maT aRsadgenad. warudgine PPT-Si momzadebuli
prezentacia klass.
10. moifiqreT reklama, romliTac leCxumSi Casul turistebs misi naxviT daainteresebT.
raWa-leCxumi
93
5.4
raWa-leCxumis mosaxleobis cxovrebis stili
ratom dadioda raWa-leCxumis mosaxleoba garesamuSaoebze?
mciremiwianobis gamo raWis mosaxleobisTvis tradiciuli
iyo garesamuSaoze siaruli, rasac `mosagebSi~
wasvlas uwodebdnen. garesamuSaoze raWveli glexebi
gvian Semodgomaze midiodnen da gazafxulze, miwis samuSaoebis
dawyebis droisaTvis brundebodnen.
wyaro 1. XX saukunis dasawyisis avtori
garesamuSaoebze wasul raWvelebze
raWis mcxovrebTa umravlesoba `sul gareT aris
sxvadasxva kuTxeSi gadaxvewili: zogi mepured, zogi
mezvred, mebaRe-mebostned, zogi menaxSired, ... muSad,
mzareulad, xuro-durglad, mxerxavad, vaWrad da vin
CamoTvlis, ra da ra xelobas ar misdevs raWveli~.
`yvelaze swrafebi
msoflioSi~
raWvelebs xumrobiT
uwodeben yvelaze
swrafebs msoflio-
Si. es Sefaseba maTze
gadaRebuli amave
saxelwodebis filmis
Semdeg gaCnda. sinamdvileSi,
raWvelebi
cnobilebi arian rogorc
mSvidi bunebis,
auCqarebeli, dinji
adamianebi. am Tvisebebis
gamo maTze araerTi
xumroba
arsebobs.
wyaro 2. xalxuri leqsi garesamuSaoze
wasul raWvelebze
`gamcilda wuTisofeli, codviT aivso qveyana.
imereTsa da raWaSi, miTxar, riT unda mexara?
xidiskarszemoT mcxovrebni sul umamulo Segvyara.
ara gvaqvs barad saxnavi, arca saTibi mTaSia;
ise gaivlis zamTari, or kacs ver naxav saxlSia.
zamTar midian Cerqezsa, gazafxul _ zemo qarTlSia~.
davaleba
1. naxeT filmi `yvelaze
swrafebi msoflioSi~
da gaarCieT
klasSi.
wyaro 3. imereTSi garesamuSaoze wasuli
raWvelebi, XIX saukunis meore naxevari
94 Cveni saqarTvelo 6
leCxumelebic dadiodnen garesamuSaoebze, ZiriTadad,
aRmosavleT saqarTveloSi. bevri maTgani mevenaxe-mezvred
muSaobda. isini mTeli savenaxe samuSaoebis
sezons, rTvelis CaTvliT, ojaxs iyvnen mowyvetilni.
zogjer maT mTeli ojaxi Tan mihyavdaT da samudamod
iq rCebodnen. amgvarad, raWa da leCxumi iseve, rogorc
dasavleT saqar Tvelos sxva istoriul-eTnografiuli
mxareebi, aRmosavleT saqarTvelos drodadro mosaxleobiTac
avsebda. qarTlSi dRes bevria iseTi gvari,
romlebsac raWuli da leCxumuri warmomavloba aqvs.
samagierod, raWa mosaxleobisgan icleboda. amis erTerTi
mizezi miwisZvrebia. gansakuTrebiT Zlieri iyo
1991 wlis miwisZvra, ramac mosaxleoba mniSvnelovnad
daazarala.
wyaro 5. Wianuri
wyaro 4. ilia WavWavaZe raWis problemasa da raWvelebze
`Tu es samudamo mizezi ar moispo, gadasaxleba ra-
Widan im zomamde miaRwevs, rom bolos didad sazrunavi
sagani Seiqmneba mTavrobisa da sazogadoebisaTvis.
Cvenis fiqriT, RonisZieba aris saWiro am mxriv
eSvelos raime... es miT ufro sasurvelia, rom raWveli
TavSenaxuli, Sromismoyvare, frTxili, damzogveli,
gonierad xelmoWerili da xelRonieri kacia da
am TvisebebiT bevrs CvenSi aRemateba. metad sananuri
iqneba, Tu es Rirseuli da sayvareli xalxi Cvens
qveyanaSi ver moTavsdes, Cven gamogvakldes da sxvagan
dabinavdes~.
raWveli musikosebic ki dadiodnen erTi adgilidan
meoreSi. bolo dromde raWa-leCxumSi ori musikaluri
instrumenti iyo SemorCenili: Wianuri da gudastviri.
Wianuri simebiani sakravia. is ufro mTis raWas SemorCa.
mas ukravdnen qorwilSi, dReobebze.
saqarTveloSi Zvelad cnobili iyvnen raWveli moxetiale
mestvireebi, romlebic saqarTvelos yvela mxare-
Si daiarebodnen. gudastvirze amRerebdnen epikur, lirikul
da saxumaro leqsebs. mestvireebi `berikaobis~
monawileebic iyvnen.
wyaro 6. gudastviri
wyaro 7. mestvire
davaleba
2. ratom uwodebdnen raWvelebi garesamuSao ze siaruls `mosagebSi~ wasvlas?
3. CamoTvale, wyaro 1-is daxmarebiT, ra saqmianobiT iyvnen dakavebuli saqarTvelos
sxvadasxva mxareSi garesamuSaoebze wasuli raWa-leCxumelebi.
4. ra iyo, wyaro 2-is mixedviT, raWa-leCxumis mosaxleobis garesamuSaoebze wasvlis
mizezebi? dRes iq migraciis ra mizezebia?
5. ra uwyobda xels raWvelebisa da leCxumelebis migracias aRmosavleT saqarTveloSi?
ra Sedegi mohyva am process aRmosavleT saqarTvelosTvis da raWisTvis?
6. ganixileT wyaro 4: a) rogor fiqrob, ras gulisxmobs ilia `samudamo mizezSi~.
b) rogor axasiaTebs ilia raWvelebs? ra problema aRelvebs mas?
raWa-leCxumi
95
5.5
raWvelebi – qarTveli movaWreebi
ra Sedegebi mohyva raWvelebis vaWrobas CrdiloeT kavkasielebTan?
CrdiloeT kavkasiaSi
saqarTvelos istoriul-eTnografiuli mxareebis
mkvid rTa Soris vaWroba yvelaze metad mTis raWvel-
Ta Soris ganviTarda, romlebic, ZiriTadad, saqonliT
vaWrobdnen. zamTris moaxloebisas, sazamTro sakvebis
simciris gamo, glexi ialaRze nasuq pirutyvs mogebiT
yidda, samagierod, gazafxulze amave fuliT nazamTr
saqonels iafad yidulobda.
wyaro 1. mamisonis uReltexili _ gza, romliTac
raWvelebi CrdiloeT kavkasiaSi dadiodnen
davaleba
1. daasaxele, saqarTvelos
fizikuri rukis
daxmarebiT (gv. 6-7),
romeli uReltexiliT
gadadiodnen
raWvelebi CrdiloeT
kavkasiaSi?
raWvelebs, agreTve, CrdiloeT kavkasiidan saqonlis
jogebi gadmohyavdaT da onSi mogebiT yiddnen. isini
CrdiloeT kavkasiaSi fizikuradac Sromobdnen da Sinauri
pirutyviTac vaWrobdnen. garda amisa, wvrilmani
saqoneli mihqondaT, romelsac yiddnen an iqaur nabadze,
matylze, Salze, tyavze cvlidnen.
radgan aseTi vaWrebis mTavari saqmianoba soflis
meurneoba iyo da, amasTan erTad, wvrilman vaWrobasac
eweodnen, maT `mewvrilmaneebsa~ da `glexvaWrebs~ uwodebdnen.
vaWrebs, romlebic CrdiloeT kavkasiaSi qsovilis
savaWro duqnebs xsnidnen da wlobiT col-Svils
mowyvetilni iq mudmivad vaWrobdnen, `didvaWrebs~ an
`meduqneebs~ eZaxdnen. iyvnen e.w. meruseTeebic, romlebic
ruseTis qalaqebisa da dabebis rkinigzis sadgurebSi
mebufeteebad, mzareulebad da mimtanebad muSaobdnen.
96 Cveni saqarTvelo 6
wyaro 2. vladikavkazi, oseTis mTavari qalaqi, XIX s., sadac
im droisTvis qarTvelTa (raWvelTa da moxeveTa) diaspora iyo.
raWvelebs gansakuTrebuli urTierToba hqondaT
Crdi lokavkasiel mTielebTan, kerZod, osebTan. es ur-
TierToba mtrulic iyo da moyvrulic. isini erTmaneTs
Svilebs aRsazrdelad ugzavnidnen, raTa mezobelTa ena
da wes-Cveuleba eswavlaT. es maT erTmaneTTan urTier-
Tobas uadvilebda. am wes-Cveulebas raWvelebi `kerZmokeTeobas~
uwodebdnen. savaWro da kerZmokeTeobiTi
urTierTobis gamo bevri raWveli sacxovreblad CrdiloeT
kavkasiaSi darCa.
leqsikoni
diaspora _ (Zv.berZ.
`gabnevas~ niSnavs).
eTnikuri umciresobis
jgufi, romelic
gadasaxlda, cxovrobs
da moRvaweobs
mimReb qveyanaSi.
davaleba
2. riT vaWrobdnen raWvlebi CrdiloeT kavkasieleb-
Tan?
3. Seni azriT, ratom gaaCaRes raWvelebma aqtiuri
vaWroba CrdiloeT kavkasielebTan.
4. rogori urTierToba hqondaT raWvelebs osebTan?
5. Seni azriT, ra aris aucilebeli imisTvis, rom mezobelTan
mSvidobiani, keTili urTierToba damyardes.
ras akeTebdnen amisTvis raWvelebi da
osebi?
6. moifiqre, raWvelebisa da osebis urTierTobis magaliTis
gaTvaliswinebiT, rogor SeiZleba erTmane-
Tis mimarT arakeTilganwyobili xalxebis Serigeba.
7. Sen risi gakeTeba SegiZlia amisTvis?
raWa-leCxumi
97
5.6
XIX saukunis bolos qarTvelma ebraelebma onSi
didi sinagoga aaSenes. XX saukunis meore naxevridan
saqarTveloSi mcxovrebma ebraelebma TavianTi winaprebis
samSobloSi _ israelSi daiwyes dabruneba. am procesSi
onisa da lailaSis ebrauli mosaxleobac CaerTo
da dRes maTi didi nawili saqarTveloSi aRar cxovebraelebi
da somxebi raWa-leCxumSi
vin cxovrobda raWa-leCxumSi qarTvelebis garda?
raWasa da leCxumSi istoriulad mxolod qarTvelebi
ar cxovrobdnen. marTalia, mcire raodenobiT, magram
iq ebraelebi da somxebic iyvnen. raWaSi ebraelTa
gansaxlebis adgili iyo oni, leCxumSi ki sofeli lailaSi.
iqve qarTvel kaTolikeTa ramdenime ojaxic cxovrobda.
raWa-leCxumSi mcxovrebi ebraelebi da somxebi,
soflis meurneobasTan erTad, vaWrobasa da xelosnobasac
misdevdnen. Sua saukuneebSi leCxumis savaWro
centri (mcire qalaqi) lailaSi iyo. XIX saukunis 80-ian
wlebSi savaWro duqnebi cagerSic gaCnda. lailaSis vaWroba
qarTveli ebraelebis, qarTulenovani somxebisa
da monofiziti qarTvelebis xelSi iyo. lailaSel ebraelebs
paraskevs da kviras cnobili bazroba hqondaT
gamarTuli. maT aseve soflebSic dahqondaT saqoneli.
aseT vaWrebs `mesofle ebraelebs~ uwodebdnen.
davaleba
1. rogor fiqrob,
ratom cxovrobdnen
raWa-leCxumSi sxvadasxva
erovnebis
warmomadgenlebi.
CamoTvale, ra pirobebi
unda iyos
amisTvis.
2. gaixsene, saqarTvelos
romel mxareebSi
cxovroben kidev ebraelebi
da somxebi?
3. ra iyo ebraelebisa
da somxebis tradiciuli
saqmianoba
raWa-leCxumSi?
4. ras niSnavs `mesofle
ebraeli~?
wyaro 1. onis xedi
98 Cveni saqarTvelo 6
robs. miuxedavad amisa, siyvaruli saqarTvelosadmi ar
ganelebiaT. isini masTan kavSirs ar kargaven da qarTul
enas inarCuneben. maT `qarTvel ebraelebs~ uwodeben.
leqsikoni
sinagoga _ ebraelTa
salocavi taZari.
onis sinagogis
istoria
onSi sinagoga 1895
wels aages. mis mSeneblobaSi
qarTvelebic
monawileobdnen.
1927 wels mTavrobam
misi iseve, rogorc
qristia nuli taZrebis
didi nawilis, dangrevisa
da daketvis
brZaneba gasca. sinagogis
dasacavad masSi
30-mde meZuZuri qali
bavSvebTan erTad Caiketa,
rom dangrevisgan
exsna. maT Soris
qarTvelebic
iyvnen.
wyaro 2. onis sinagoga, saqarTvelos kulturuli
memkvidreobis Zegli
xalxuri mkurnalobis xerxebi raWaSi
saqarTveloSi xalxuri mkurnalobis sxvada sxva
xerxi hqondaT. magaliTad, raWaSi qoleras WinWriT
mkurnalobdnen: 1910 wels qolera gavrcelda. mosaxleobam
sameulebi gamoyo, romlebic WinWriT iyvnen
momaragebuli. gaatitvlebdnen avadmyofs da WinWriT
susxavdnen. avadmyofs tanze buStukebi uCndeboda.
aseTi mkurnalobiT sikvdils bevri gadaurCa.
davaleba
5. Seni azriT, riT
SeiZleba aixsnas
`qarTveli ebraelebis~
damokidebuleba
saqarTvelosadmi.
6. gaixsene, romel
istoriul-eTnografiul
mxareebSi
cxovrobdnen kidev
kaTolike qarTvelebi?
ZiriTadad, ra
saqmianobiT iyvnen
isini dakavebuli?
7. Seafase qarTvelebisa
da ebraelebis
Tanacxovreba onSi.
raze metyvelebs
qarTvelebis monawileoba
sinagogis
mSeneblobasa da mis
gadarCenaSi.
raWa-leCxumi
99
ra vici da ra SemiZlia
raWaSi gareuli
cxovelebi arian?
nu geSinia,
me aq var
raWis geografiuli mdebareobidan
da bunebrivi pirobebidan
gamomdinare, am ulamazes istoriul-eTnografiul
mxareSi ekoturizmis
ganviTarebis kargi SesaZleblobebia.
ekoturizmi turizmis
erT-erTi mimarTulebaa, romlis
drosac damsveneblebi velur bunebaSi
yofnas aniWeben upiratesobas
da cdiloben garemos rac SeiZleba
naklebi ziani miayenon.
wyaro 1. turistebi raWaSi
1. rogor fiqrob, ratom aris SesaZlebeli
raWaSi ekoturizmis
ganviTareba?
2. dagegme, rukis daxmarebiT (gv.
86-87) ramdenime turistuli
marSruti raWis tyeebSi.
dRes, saqarTveloSi da msoflioSi yoveldRiurad
ufrodaufro popularuli
da moTxovnadi xdeba bio produqtebi. soflis
meurneobaSi bioproduqtebi niSnavs
iseTi saxis produqtebs, romelTa daTesvisa
da moyvanis dros ar aris gamoyenebuli
qimiuri niv Tierebebi, magaliTad, qimiuri
sasuqebi da Sesawamli saSualebebi (pesticidebi).
wyaro 2. sasoflo-sameurneo produqtebi
leqsikoni
bio, eko, organuli
produqti erTi da
igivea da aRniSnavs
ekologiurad sufTa
produqts, rodesac
misi warmoebisas ar
gamoiyeneba Sxamqimikatebi,
janmrTelobisaTvis
mavne
nivTierebebi (igive
konservantebi).
3. rogor fiqrob, SesaZlebelia Tu ara raWaSi bioproduqtebis
warmoeba. pasuxi daasabuTe. manamde ki:
● Seagrove informacia sxvadasxva gziT (interneti,
gamokiTxva), aris Tu ara raWa-leCxumis teritoriaze
raime iseTi qarxana an sawarmo, romelic mniSvnelovnad
abinZurebs garemos da SeuZlebels xdis
soflis meurneobaSi bioproduqtebis warmoebas.
warsulSi saqarTveloSi raWa-leCxumis istoriuleTnografiuli
mxare loris warmoebiT iyo ganTqmuli. am
mxareSi damzadebuli lori gasayidad sxva qveynebSic (ruseTi)
ki gahqondaT.
4. daadgine, gamokiTxvisa da internetis meSveobiT, kidev
amzadeben Tu ara raWaSi lors. Tu amzadeben, sad?
5. gaarkvie, loris garda, mesaqonleobis kidev ra produqtebis
warmoeba aris SesaZlebeli raWa-leCxumSi.