ჩვენი საქართველო, მე-5 კლასი, მოსწავლის წიგნი, 1-ლი ნაწილი
ჩვენი საქართველო, მე-5 კლასი, მოსწავლის წიგნი, 1-ლი ნაწილი
ჩვენი საქართველო, მე-5 კლასი, მოსწავლის წიგნი, 1-ლი ნაწილი
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
roland TofCiSvili, elene meZmariaSvili,
nodar elizbaraSvili, giorgi avTandilaSvili
Cveni
saqarTvelo
moswavlis wigni
pirveli nawili
roland TofCiSvili, elene meZmariaSvili,
nodar elizbaraSvili, giorgi avTandilaSvili
Cveni
5
saqarTvelo
moswavlis wigni
pirveli nawili
grifminiWebulia saqarTvelos ganaTlebis, mecnierebis,
kulturisa da sportis saministros mier 2018 wels
gamomcemloba `klio~
roland TofCiSvili, elene meZmariaSvili,
nodar elizbaraSvili, giorgi avTandilaSvili
Cveni saqarTvelo, V klasi, pirveli nawili
moswavlis wigni
seriis redaqtori
elene meZmariaSvili
mxatvari ivane yifSiZe
rukebi
zurab laoSvili
kompiuteruli uzrunvelyofa
mamuka lolaZe
nana esarTia
ydis dizaini
elene varamaSvili
© gamomcemloba `klio~, 2018
© roland TofCiSvili, elene meZmariaSvili,
nodar elizbaraSvili, giorgi avTandilaSvili, 2018
meore gamocema – 2019 weli
yvela ufleba daculia
ISBN 978-9941-481-06-2 (orive nawilis)
ISBN 978-9941-481-07-9 (pirveli nawilis)
Sps `gamomcemloba klio~
aRmaSeneblis gamz. #181-2,
Tbilisi, 0112
tel.: (+995 32) 234 04 30
E-mail: book@klio.ge
www.klio.ge
Sinaarsi
gakveTilis struqtura........................................................................ 4
saqarTvelos fizikuri ruka............................................................... 6
saqarTvelos istoriul-eTnografiuli mxareebis ruka.................. 8
Sesavali................................................................................................... 10
1. viqtorina `Cveni saqarTvelo~........................................................ 11
2. ra gvexmareba Cveni samSoblos mxareebis SeswavlaSi................... 12
3. ruka.................................................................................................... 14
4. horizontis mxareeebi...................................................................... 16
5. adgilis gegma ...................................................................................18
6. movlenebis droSi gansazRvra......................................................... 20
7. welTaRricxva................................................................................... 22
rogor vikvlioT ................................................................................. 24
kari 1
qarTli.......................................................................................................26
1.1. qarTli _ saqarTvelos geografiuli centri............................ 28
1.2. qarTli _ saqarTvelos politikuri centri.............................. 30
1.3. qarTli da misi mezobeli mxareebi.............................................. 32
1.4. qarTlis cixe-simagreebi............................................................... 34
1.5. mravalerovani qarTli.................................................................. 36
1.6. dasaxlebis tipebi qarTlSi.......................................................... 40
1.7. meurneobis dargebi qarTlSi....................................................... 42
1.8. urTierTdaxmarebis tradicia...................................................... 45
ra vici da ra SemiZlia ...................................................................... 48
kari 2
imereTi..................................................................................................... 50
2.1. imereTis mdebareoba da buneba................................................... 52
2.2. dasaxlebis tipebi imereTSi.......................................................... 56
2.3. imerelTa sameurneo saqmianoba.................................................... 59
2.4. kulturis Zeglebi imereTSi........................................................ 62
2.5. yoveldRiuri cxovreba imereTSi................................................ 64
2.6. imereTis qalaqebi.......................................................................... 66
ra vici da ra SemiZlia......................................................................... 68
3
gakveTilis struqtura
sakvanZo
kiTxva
Tavi da
saTauri
sakvanZo
sityvebi
leqsikoni
1
ra gvexmareba Cveni samSoblos mxareebis SeswavlaSi
mecnierebis romeli dargi da rogor swavlobs
Cveni samSoblos mxareebs?
wyaro 1. herodote
msof lioSi pirvel
istorikosad iTvleba
leqsikoni
istoria _ ZvelberZnuli
sityvaa da Txrobas
niSnavs.
mematiane _ istoriuli
movlenebis werilobiT
gadmomcemi. Zvelad
istorikoss ase
erqva.
arqeologia berZnuli
sityvaa. `arqaos~
Zvels niSnavs, `logos~
_ moZRvrebas.
xalxisa da qveynis warsulis Sesaswavlad mecnierebi
sxvadasxva saSualebas iyeneben. upirvelesad, es aris
werilobiTi wyaroebi. xangrZlivi istoriis manZilze,
mas Semdeg, rac adamianebma damwerloba Seqmnes, mematianeebi
aRwerdnen momxdar faqtebs. adamianebi mogzaurobdnen
da aseve aRwerdnen maTgan gansxvavebuli
kulturisa da tradiciis mqone xalxebs; afiqsirebdnen
adamianTa jgufebis mier sacxovrebeli adgilis Secvlas,
anu migracias, saxelmwifoebis warmoqmnas, omebs,
xalxTa Soris urTierTobis sxva formebs; rogori samosi,
sacxovrebeli, sakvebi, satransporto saSualebebi
hqondaT maTTvis ucnob Tu nacnob xalxebs. mematianeTa
mier dafiqsirebul yvela am da sxva movlenas istorikosebi
swavloben. ase rom, istoria adamianis, xalxebisa
da qveynebis warsulis Semswavleli mecnierebaa.
warsulis SeswavlaSi gvexmareba arqeologiac, romelic
mecnierulad swavlobs miwisqveS arsebuli Zveli
kulturis naSTebs.
wyaro 2. arqeologiuri samuSaoebi ZuZuanas mRvimeSi.
imereTi
davaleba
1. ras swavlobs istoria?
2. ras swavlobs arqeologia?
warsuli cxovrebis SeswavlaSi Zalian didi wvlili
Seaqvs eTnografias. istoriisa da arqeologiisgan gansxvavebiT,
igi Tanamedroveobasac Seiswavlis. eTnografiis
interesis sagania sxvadasxva xalxis warmomavloba,
maT mier Seqmnili tradiciebi, wesCveulebebi, cxovrebis
wesi. igi swavlobs xalxis cxovrebasTan dakavSirebul
yvela problemas rogorc warsulSi, aseve awmyo
Si. Tu arqeologi kulturis warsul naSTebs miwisqveS
eZebs, eTnografi am kulturis movlenebs xalxSi moipovebs.
Cveni samSoblos SecnobaSi gvexmareba geografiac.
geografia Seiswavlis dedamiwisa da misi calkeuli
nawilebis, qveynebis bunebas, mosaxleobas, meurneobas,
maT teritoriul ganlagebasa da Taviseburebebs. Cveni
samSoblos warsuli da kultura, istoriuleTnografiul
mxareTa Taviseburebebi bunebrivgeografiuli
faqtorebiTac aris ganpirobebuli. Sesabamisad, istoria,
eTnografia, geografia erTmaneTTan mWidrod aris
dakavSirebuli.
davaleba
3. ras swavlobs eTnografia? Seni azriT, rogor dagexmareba
igi Seni mxaris SeswavlaSi.
4. ra aris geografia da ras swavlobs igi?
5. moiZie suraTi, foto da nebismieri ram, romelic
aRwers a) Seni mxaris bunebas; b) Seni mxarisTvis
damaxasiaTebel cxovrebis wess.
uZvelesi Zafi da Tafli
dedamiwis istoriaSi yvelaze
Zveli Zafi saqarTvelos teritoriaze
aRmoaCines. qarTvelma arqeologebma
dasavleT saqarTveloSi,
imereTSi, ZuZuanas gamoqvabulSi miakvlies
Zveli Zafis nimuSs. rodesac
mec nierulad Seiswavles, aRmoCnda,
rom igi daax loebiT 34 aTasi wlis
win mcenare selisgan iyo damzadebuli.
aseve saqarTveloSi, borjomis
raionSi, arqeologiuri gaTxrebis
dros, mec nierebma yvelaze Zvel
Tafls miakvlies. savaraudod, Tixis
WurWeli 5500 wlis winandelia
da masSi Tafli inaxeboda.
wyaro 3. uZvelesi Tafli
leqsikoni
eTnografia Zvelber
Znuli sityvaa. `eTnos~
xalxs niSnavs,
`grafos~ _ aRweras.
geografia berZnuli
sityvaa. safuZvlad
udevs `ge/gea~,
rac dedamiwas da
`grafo~ _ aRwe ras
niSnavs.
12 Cveni saqarTvelo 5
Sesavali
13
istoriis furclebi
wyaros saxiT
mocemuli
ilustracia
kiTxvebi da
davalebebi
rubrika
miTebi da legendebi
saintereso informacia
pirovneba istoriaSi
4 Cveni saqarTvelo 5
winasiwtyvaoba
am saxelmZRvaneloTi Sen axali sagnis _ `Cveni saqarTvelo~ Seswavlas iwyeb.
igi dagexmareba sakuTari qveynis gacnobaSi; gagiRvivebs cnobismoyvareobas
misi warsulisa da Tanamedroveobis mimarT; gaigeb, sad mdebareobs Seni
qveyana; aRmoaCen mis eTnikur, kulturul Tu religiur mravalferovnebas,
mis unikalur bunebas; gaigeb, riT da rogor gansxvavdeba erTmaneTisgan
saqarTvelos mxareebi da mixvdebi, rom es mravalferovneba Cveni samSoblos
simdidrea; darwmundebi, rom yvela mxares wvlili miuZRvis erTiani saxelmwifos
mSeneblobaSi.
gaacnobiereb, rom aq mcxovrebi yvela adamiani, maT Soris, Senc da Seni
Tanatolebic saqarTvelos moqalaqeebi xarT; mixvdebi, rom ara marto sakuTar
mxaresa da, zogadad, mTel qveyanaze unda izruno, aramed TviTonac Seqmna misi
momavali. amisTvis ki, saqarTvelos kargad unda icnobde.
avtorTa koleqtivi
5
saqarTvelos fizikuri ruka
fsou
43°
42°
41°
3232
m. urupi
m. arabika 2656
riwis tba
arxizi
!
gagra!(
soWi 133
S a v i
z R v a
1450
m. yajalayi
bzifi
!
biWvinTa
!( axali aToni
gudauTa !
novorosiski 460
stambuli 1085
trabzon174
rize
!(
k a
b
z
i
f i
s
!P
soxumi
gulrifSi!(
41°
v
41° 42° 43°
q
e
d i
k
k
2746
maruxis uR.
oCamCire !(
2782
kluxoris
uR.
42°
s
v
a
n e Ti s q e d i
qobuleTi
2182
!(
zekaris uR.
!
m. mtirala
abasTumani
!P 1336
xulo
!(
xelvaCauri
2025
goderZis uR. !R
qeda Suaxevi
adigeni
!( !(
!( !(
vale
!
sarfi !
baTumi
tyvarCeli
!( gali
arTvini !(
saraleTis uR. 1984
!
!
!R
!(
zugdidi
!R
ozurgeTi
3183
walenjixa
!(
Cxorowyu
m. ziareTi
5642
m. ialbuzi
3165
4700 m. uSba
mestia !(
lentexi
!(
m. arsiani
cageri
!(
m. Sxara 5068
ambrolauri
!R
axalcixe
43°
T
nalC
oni
!(
martvili
anaklia !
!(
Saoris wylsc.
wyaltubo tyibuli
xobi !(
!( saCxer
!(
!(
senaki xoni
WiaTura !(
tyibulis
!(
!(
quTaisi!R
wylsc.
!(
Terjola
abaSa
foTi !
!(
!(
paliastomis
samtredia zestafoni
tba !(
!(
!(
lanCxuTi
!(
ureki !
vani baRdaTi
r
!(
xaragauli !( 999
Coxatauri
!
yaraCaevski
k l d o v a
o
r u s e T i s
a
amtyelis tba
kodori
xofa
!
k o d o r
l
x
Woroxi
e T i
!
s
i
borCxa
Teberda
s i o
s
d
q e d i
a
!
artaani
T u r q e T i
a
Woroxi
galis
wylsc.
enguri
xobi
r io n i
r
s
!
xaiSi
!
jvari
b l o
asxis
masivi
b i
n i
n
s o l e v T r a s a q
i
jvris wylsc.
a
n
i
i
d
q
s
enguri
e
mtkvari
r
!(
i
a
Tirniauzi
rioni
W
s
i
!
f e
borjomi!(
s a m x
xozafinis (karwaxis) tba
j
Cildiris tba
r
!( aspinZa
baqsani
!
mam
i m e reTi s
a
maRlobi
l
q e
s
mtkvari
i x
waR
!
bakuriani
q
i s
i a
r e T
e
m. did
!(
axalqa
v a x
p l
r io ni
T
a
i
xanCalis t
madaT
6 Cveni saqarTvelo 5
!P
nalCiki
oni
!(
lsc.
saCxere
ra !(
mi!(
r
baqsani
q e
s
e reTi s
aRlobi
ari
i x
999
pinZa
mamisonis
uR. 2820
!
i a
S
i
l
d
44° 45°
pirobiTi aRniSvnebi yizlari
dasaxlebuli punqtebi
mozdoki
saxelmwifos dedaqalaqi
!
!(
!P
!P
avtonomiuri respublikis 500
dedaqalaqi
200
mxaris centri
!R
100
!( municipalitetis centri
0
! sxva dasaxlebuli punqti
100
664
Selkovskaia
gzebi !
200
!
avtomagistrali
500
tereki
gzatkecili
rkinigza
sazRvao gza
gudermesi
!
sazRvrebi
!(
saxelmwifos
elxotovo
!P
beslani nazrani
avtonomiuri
respublikis
!(
mxaris
grozno
ardoni
!(
!(
hidrografia
!P
!(
mdinare
magasi urus-marTani
tba, wyalsacavi
!( alagiri
myinvari
!P
Waobi
vladikavkazi
m. combolgo
buroni
2725
!
iTum kale
!
m. myinvarwveri
5033 !(
2995
stefanwminda
rokis uR.
m. tebulismTa
4493
! aRvali
jvris uR.
4285
yelis
2379
barisaxo!
m. diklosmTa
tba
m. didi borbalo
!
3294
!
java
!
fasanauri
m. Saviklde
Jinvalis
!
!
3578
kosobi
wylsc.
axalgori
!(
duSeTi TianeTi
!(
!(
ruisi
sionis wylsc.
!
!( !
!(
gremi
axmeta
!
urbnisi ufliscixe
!
gori
!R
kaspi
!( yvareli
!
!(
!R
didi ateni
!
muxrani
kavTisxevi
!
Telavi
lagodexi
mcxeTa!R
m. civi
1991
!P Tbilisi !(
sagarejo gurjaani
manglisi
!(
!(
!
wyneTi
Tbilisis wylsc.
!
walkis wylsc. algeTis wylsc.
!
siRnaRi
kojori
!( !
!(
wnori
walka TeTri wyaro
!R rusTavi
!(
bolnisi
!(
marneuli !(
gardabani
!
e d e r a c i a
a
rikoTis uR.
qareli
!(
xaSuri
waRveri
!
bakuriani
q
i s
r e T i
e
m
e
q e d i
proxladni
d i
d i
cxinvali
e T
q
44°
a r T l i s
i s
2757 m. arjevani
tabawyuris tba
m. didi abuli
!( 3301
axalqalaqi faravnis
tba
!(
dmanisi
!(
xanCalis tba
ninowminda
madaTafis tba
taSiri
v a x
p l
r io ni
T
a
i
baqsani
s
t
frone
m T i a n
o
erwos
tba
T a v a
3196
m. aCkasari
arfiliCis wylsc.
liaxvi
tana
ardoni
e T i
mtkvari
!
Tergi
s
q
u
Tergi
stefanavani
v
a
k e
e d i
!(
!
kazreTi
alaverdi!(
axtala
2344
m. CaTini
Tumaniani
!
!
s o m x e T i
q
n
lomis-alevis qd.
qsani
J i s q e
v e m o
v
aragvi
saguramos qd.
!
a
k
r i
e
45°
g o
q arTlis
xrami
a l x a n C u
!(
i v
a l
d i
r
a z n
m b o r i s
a
r T
jandaris tba
i s a
i s
z
iori
! aRsTafa
!
yazaxi
!
Tauzi
Tergi
r x i
i s
q e
a
dedofliswyaro
mtkvari
46°
!(
dagbaSi
q e d i
alazani
e
d i
n
v a k e
z e
d
i s
b o g o z
r
sani
g
s
i
iori
a
b
q
e
q e d i
n i
a
n i
mingeCeviris
wylsc.
siRrmeebi da
simaRleebi, m
ufro Rrma
1500
aqsanis wylsc.
sxva aRniSvnebi
a
1000
1500
2000
2500
3000
3500
ufro maRali
2494 simaRliTi niSnuli
3367 uReltexili
d
43°
i
42°
!(
zaqaTala
alazani
j
i
41°
7
saqarTvelos istoriul-eTnografiuli mxareebis ruka
saqarTvelos istoriul-eTnografiuli
a f
r
x a
u
s
e
z e
dalis
(kodoris xeoba)
svaneTi
T i
zemo svaneTi
s f
S a v i
T i
samurzayano
s a m e g r e l o
s v a n
e T
qvemo svaneTi
i
leCxumi
r a W a
qvemo
raWa
zemo
raWa
3
z R v a
T
WaneTi (lazeTi)
u
g u
i m i e r
a W a r a
S a v
kl a r j e T i
r
q
r i
S e T
a m i e r
t a o
i m e r e T i
i
a
qvemo
(vake)
imereTi
e r u S
a r t a a
kola
e T
okriba
s a m c x e
e T
n i
i
i
zemo
imereTi
palakacio
Tori
javax
t a o
8 Cveni saqarTvelo 5
uli mxareebi
cifrebiT aRniSnulia:
emo
aWa
a
o
eTi
i
f e d e
3
dvaleTi
4 1
q a
r
2
x e v i
Sida
qarTli
mTiuleTi
5
7
6
xevsureTi
f S a v i
erwo-TianeTi
r
TuSeTi
Sida
kaxeTi
a
c i
gaRma
kaxeTi
k a x e T i
1 - maRran-dvaleTi
2 - Truso
3 - mTis raWa
4 - kudaro
5 - xando
6 - WarTalo
7 - gudamayari
8 - Tbilisi
a
ori
avaxeTi
TrialeTi
T l
8
i
qvemo
qarTli
s o m x e T i
gare
kaxeTi
a
z
e
qiziyi
r
b
hereTi
a
(saingilo)
i
j
i
n
a
saxelmwifo sazRvari
sazRvari istoriul-eTnografiul mxareebs Soris
zRvis sanapiro
masStabi 1: 2 400 000
9
Sesavali
SesavalSi gaigeb, Tu ra dagexmareba Seni qveynis Seswav laSi. sad
mdebareobs saqarTvelo; ra aris qronologia da ras niSnavs drois
xazi, ra aris ruka, rogor unda „waikiTxo“ is da rogor daitano
masze saWiro informacia; ra gavlenas axdens saqarTvelos geografiuli
mdebareoba mis bunebriv pirobebsa da ganviTarebaze; ratom
daiyo igi istoriul-eTnografiul mxareebad; gaarkvev, rogor SegiZlia
Seni mxaris ukeT Seswavla; ramdenad mravalferovania wyaroebi,
romelic amaSi dagexmareba.
10 Cveni saqarTvelo 5
viqtorina ``Cveni saqarTvelo~
warmoidgine, rom saqarTveloSi tardeba moswavle-
Ta festivali deviziT `me da Cemi qveyana~. monawileobis
misaRebad saWiroa mocemuli anketis Sevseba.
1. gadaxaze anketa rveulSi da Seavse nimuSis mixedviT.
saxeli
ana
gvari
giorgaZe
Seni misamarTi:
quCa/ubani/daba/sofeli
al.WavWavaZis 11
qalaqi/daba/sofeli
q. Tbilisi
mxare, sadac mdebareobs
Seni qalaqi/sofeli
qarTli
dawere sami yvelaze
RirsSesaniSnavi ram,
rac ici Sens mxareze/
qveynaze
1. botanikuri baRi
2. birTvisis cixe
3. Savi zRva
2. SeajereT Tqveni anketebi da gamoavlineT, romelma Rirs-
SesaniSnaobam `miiRo~ yvelaze meti xma; moipoveT informacia
am RirsSesaniSnaobis Sesaxeb, moamzadeT is saprezentaciod
da warudgineT Tqveni namuSevrebi klass; moawyeT
Tqveni namuSevrebis gamofena.
11
1ra gvexmareba Cveni samSoblos mxareebis SeswavlaSi
mecnierebis romeli dargi da rogor swavlobs
Cveni samSoblos mxareebs?
wyaro 1. herodote
msof lioSi pirvel
istorikosad iTvleba
xalxisa da qveynis warsulis Sesaswavlad mecnierebi
sxvadasxva saSualebas iyeneben. upirvelesad, es aris
werilobiTi wyaroebi. xangrZlivi istoriis manZilze,
mas Semdeg, rac adamianebma damwerloba Seqmnes, mematianeebi
aRwerdnen momxdar faqtebs. adamianebi mogzaurobdnen
da aseve aRwerdnen maTgan gansxvavebuli
kulturisa da tradiciis mqone xalxebs; afiqsirebdnen
adamianTa jgufebis mier sacxovrebeli adgilis Secvlas,
anu migracias, saxelmwifoebis warmoqmnas, omebs,
xalxTa Soris urTierTobis sxva formebs; rogori samosi,
sacxovrebeli, sakvebi, satransporto saSualebebi
hqondaT maTTvis ucnob Tu nacnob xalxebs. mematianeTa
mier dafiqsirebul yvela am da sxva movlenas istorikosebi
swavloben. ase rom, istoria adamianis, xalxebisa
da qveynebis warsulis Semswavleli mecnierebaa.
warsulis SeswavlaSi gvexmareba arqeologiac, romelic
mecnierulad swavlobs miwisqveS arsebuli Zveli
kulturis naSTebs.
leqsikoni
istoria _ ZvelberZnuli
sityvaa da Txrobas
niSnavs.
mematiane _ istoriuli
movlenebis werilobiT
gadmomcemi. Zvelad
istorikoss ase
erqva.
arqeologia berZnuli
sityvaa. `arqaos~
Zvels niSnavs, `logos~
_ moZRvrebas.
wyaro 2. arqeologiuri samuSaoebi ZuZuanas mRvimeSi.
imereTi
davaleba
1. ras swavlobs istoria?
2. ras swavlobs arqeologia?
12 Cveni saqarTvelo 5
warsuli cxovrebis SeswavlaSi Zalian didi wvlili
Seaqvs eTnografias. istoriisa da arqeologiisgan gansxvavebiT,
igi Tanamedroveobasac Seiswavlis. eTnografiis
interesis sagania sxvadasxva xalxis warmomavloba,
maT mier Seqmnili tradiciebi, wes-Cveulebebi, cxovrebis
wesi. igi swavlobs xalxis cxovrebasTan dakavSirebul
yvela problemas rogorc warsulSi, aseve awmyo-
Si. Tu arqeologi kulturis warsul naSTebs miwisqveS
eZebs, eTnografi am kulturis movlenebs xalxSi moipovebs.
Cveni samSoblos SecnobaSi gvexmareba geografiac.
geografia Seiswavlis dedamiwisa da misi calkeuli
nawilebis, qveynebis bunebas, mosaxleobas, meurneobas,
maT teritoriul ganlagebasa da Taviseburebebs. Cveni
samSoblos warsuli da kultura, istoriul-eTnografiul
mxareTa Taviseburebebi bunebriv-geografiuli
faqtorebiTac aris ganpirobebuli. Sesabamisad, istoria,
eTnografia, geografia erTmaneTTan mWidrod aris
dakavSirebuli.
leqsikoni
eTnografia Zvelber-
Znuli sityvaa. `eTnos~
xalxs niSnavs,
`grafos~ _ aRweras.
geografia berZnuli
sityvaa. safuZvlad
udevs `ge/gea~,
rac dedamiwas da
`grafo~ _ aRwe ras
niSnavs.
davaleba
3. ras swavlobs eTnografia? Seni azriT, rogor dagexmareba
igi Seni mxaris SeswavlaSi.
4. ra aris geografia da ras swavlobs igi?
5. moiZie suraTi, foto da nebismieri ram, romelic
aRwers a) Seni mxaris bunebas; b) Seni mxarisTvis
damaxasiaTebel cxovrebis wess.
uZvelesi Zafi da Tafli
dedamiwis istoriaSi yvelaze Zveli
Zafi saqarTvelos teritoriaze
aRmoaCines. qarTvelma arqeologebma
dasavleT saqarTveloSi, imereTSi,
ZuZuanas gamoqvabulSi miakvlies
Zveli Zafis nimuSs. rodesac
mec nierulad Seiswavles, aRmoCnda,
rom igi daax loebiT 34 aTasi wlis
win mcenare selisgan iyo damzadebuli.
aseve saqarTveloSi, borjomis
raionSi, arqeologiuri gaTxrebis
dros, mec nierebma yvelaze Zvel
Tafls miakvlies. savaraudod, Tixis
WurWeli 5500 wlis winandelia
da masSi Tafli inaxeboda.
wyaro 3. uZvelesi Tafli
Sesavali
13
2
ruka
raze gviyveba ruka?
wyaro 1. msoflios erTerTi
uZvelesi ruka
Tvalis erTi gadavlebiT mTeli msoflios `monaxuleba~
mxolod globusisa da rukis meSveobiT aris
SesaZlebeli. rukebis Seqmnis istoria aTaswleulebs
iTvlis. msoflios uZvelesi ruka, romelmac Cvenamde
moaRwia, TiTqmis 2 aTasi wlisaa. igi Zvelma berZenma
geografebma Seqmnes.
rukis meSveobiT warmodgena gveqmneba dedamiwis
zedapiris an misi nawilis Sesaxeb. nebismieri teritoriis
rukaze gamosaxva mis Semcirebas moiTxovs. teritoriis
Sesamcireblad masStabi gamoiyeneba. igi sami
saxisaa: wvrili, saSualo da msxvili. rac ufro didia
teritoria, miT ufro metadaa saWiro misi dapataraveba
(dawvri leba). msxvilmasStabian rukebs adgilis gegmasac
uwodeben.
rukaze dedamiwis nebismieri geografiuli obieqtis
asaxva aris SesaZlebeli. amisaTvis pirobiT aRniSvnebs
iyeneben. magaliTad, mdinare lurji da klaknili xaziT
gamoisaxeba, tba da wyalsacavi _ lurji feriT, saxelmwifo
sazRvari _ wyvetili xaziT, eklesia _ jvris,
xolo sazRvao navsadguri _ Ruzis formis niSniT,
mwver vali _ samkuTxedis an wertilis meSvobiT da a.S.
pirobiTi aRniSvnebiT SesaZlebelia rukis `kiTxva~.
maT, teqstur ganmartebebTan erTad, rukis enas anu legendas
uwodeben. legenda rukis romelime Tavisufal
nawilSia (ZiriTadad qveda kuTxeSi) warmodgenili.
pirobiTi aRniSvnebi
g z e b i
dasaxlebuli punqtebi
avtomagistrali
sxvadasxva aRniSvnebi
1000 000-ze meti mcxovrebi
100 000-dan 500 000-mde
gzatkecili
rkinigza
mdinare
tba
50 000-dan 100 000-mde
sazRvao gza
simaRliTi niSnuli
10 000-dan 50 000-mde
sazRvrebi
10 000-ze naklebi
saxelmwifo
uReltexili
avtonomiuri respublikis
sazRvao porti
siRrmeebisa da simaRleebis skala metrobiT
wyaro 2. saqarTvelos wvrilmasStabiani ruka da legenda
14 Cveni saqarTvelo 5
rukis meSveobiT SesaZlebelia: geografiuli obieqtis
mdebareobisa da formis dadgena, manZilis gazomva,
farTobis gamoTvla, adgilis simaRlis gansazRvra da
sxv. SinaarsiT dakavSirebul rukebs erTad ajgufeben,
ris Sedegadac atlasi miiReba.
ruka geografiisa da istoriis Seswavlis erT-erTi
saSualebaa. igi, garda ganaTlebisa, mecnierebis sxvadasxva
dargSic gamoiyeneba. ruka Seucvlelia mogzaurobisas,
samxedro saqmeSi, soflis meurneobaSi da sxv.
ukve didi xania rukebis Sesadgenad kompiuters iyeneben.
maT cifrul (eleqtronul) rukebs uwodeben. maTze
obieqtebis moZebna gacilebiT advilia, raSic monacem-
Ta banki gvexmareba. Tanamedrove rukebis Sesadgenad
aero da kosmosur suraTebsac iyeneben.
wyaro 3. globusi
dedamiwis Semcirebuli
modelia
wyaro 4. Tbilisis gamosaxuleba cifrul rukaze
davaleba
1. ra aris saWiro didi teritoriis rukaze gamosaxvis-
Tvis?
2. ramdeni saxis aris masStabi?
3. ras iyeneben rukaze geografiuli obieqtebis gamosaxvis
mizniT?
4. rogor aris SerCeuli pirobiTi aRniSvnebi?
5. ras ewodeba rukis ena da sad aris is rukaze ganTavsebuli?
6. moiZie internetSi, wyaro 4-is magaliTiT, Seni mxaris
gamosaxuleba.
7. moiZie Seni mxaris gamosaxulebaze geog rafiuli
obieqtebi (mTa, mdinare, xeoba, wyalsatevi da sxv.).
gaarkvie, maswavleblisa da Tanaklaselebis daxmarebiT,
maTi saxelwodeba.
leqsikoni
ruka _ dedamiwis
zedapiris an misi
nawilis Semcirebuli
gamosaxuleba.
masStabi _ rukaze,
geg maze an globusze
namdvili
manZilis Semcirebis
sidide.
legenda _ rukaze
datanili pirobi-
Ti aRniSvnebisa da
maTi teqsturi ganmartebebis
erToblioba.
Sesavali
15
3
horizontis mxareebi
ra mniSvneloba aqvs horizontis mxareebis codnas?
dedamiwis zedapirze adamia nis xedvis areSi moqceul
sivrces horizonti ewodeba. swor adgilze adamiani
sagnebs 4.5-5 km-mde manZilze xedavs. rac ufro maRla
adis, ufro Sors xedavs. iq, sadac adamianis mxedvelobas
xels araferi uSlis Ria horizontia. am dros igi
ramdenime aTeul kilometrze xedavs mTebs Tu vakeebs,
qalaqebsa Tu sof lebs. samagierod xeobebSi, tyeSi,
Senoba-nageboebs Soris da sxva aseT adgilebSi horizonti
izRudeba da mas daxurul horizonts uwodeben.
horizonts oTxi ZiriTadi da amdenive SuaTana mxare
aqvs. horizontis ZiriTadi mxareebia: aRmosavle-
Ti, dasavleTi, samxreTi da CrdiloeTi. maT Sorisaa:
Crdilo-aRmosavleTi, Crdilo-dasavleTi, samxreTaRmosavleTi
da samxreT-dasavleTi.
C _ CrdiloeTi
s _ samxreTi
d _ dasavleTi
a _ aRmosavleTi
Cd _ Crdilo-dasavleTi
Ca _ Crdilo-aRmosavleTi
sd _ samxreT-dasavleTi
sa _ samxreT-aRmosavleTi
wyaro 1. horizontis mxareebi
leqsikoni
orientireba _ adgilze
horizontis mxareebis
dadgena.
CrdiloeT polusi _
dedamiwis ukiduresi
CrdiloeTi
nawili, romlis mimarT
dedamiwis sxva
nebis mieri nawili
samxreTis mimar-
Tulebisaa.
ucnob adgilze moxvedrisas adamians SeiZleba orientireba
(gagneba) gauWirdes. amisTvis saWiroa davakvirdeT
Cvens garemomcvel bunebas. yvelaze swrafad
horizontis mxareebs mzis meSveobiT davadgenT. mze
diliT aRmosavleTs gviCvenebs, SuadRisiT _ samxreTs,
xolo saRamoTi _ dasavleTs. SuadRisas mze, xolo SuaRamisas
mTvare dedamiwis zedapirze yvelaze mokle
Crdils warmoqmnis. am dros Crdili Crdiloe Tisken
aris mimarTuli. RamiT gagneba moxerxebulia polaruli
varskvlavis meSveobiTac. igi mudmivad `adgas Tavze~
CrdiloeT poluss.
davaleba
1. ra SemTxvevaSia horizonti daxuruli?
2. ramdeni mxare aqvs horizonts?
3. rogor ganvsazRvroT horizontis mxareebi mziT an
mTvariT?
16 Cveni saqarTvelo 5
horizontis mxareebze mcenareebic migvaniSnebs. magaliTad,
xavss Crdili da teni izidavs. is Zveli Senobebis,
didi lodebisa da xemcenareebis CrdiloeT nawilze
`saxlobs~. xemcenareebs qerqi ufro muqi da uxe-
Si CrdiloeTis mxridan aqvs. wvimis Semdeg xis qerqi
ufro swrafad samxreTidan Sreba. gancalkevebulad
mdgomi xis totebi CrdiloeTis mxares ufro moklea,
vidre samxreTis.
mTis ferdobebi kargad gviCvenebs horizontis mxareebs.
Tu erT ferdobze tyeebia, xolo mis mopirdapireze
_ mxolod balaxi, maSin tyiani ferdobebi CrdiloeTisken
yofila miqceuli.
wyaro 2. calke mdgomi xe
wyaro 3. md. aragvis xeoba. xevsureTi
horizontis mxareebze mwerebic migvaniSneben. magaliTad,
WianWvelebis budes Casasvleli samxreTiT aqvs.
gazafxulze orientirebisTvis Tovlze an yinulze
dakvirvebac gamogvadgeba. igi samxreTis mxridan ufro
naklebi sisqisaa da swrafad dneba.
horizontis mxareebze qristianuli eklesiebic migvaniSnebs.
maT sakurTxeveli aRmosavleTis mxares aqvT.
davaleba
4. daadgine calke mdgomi xis mixedviT (wyaro 2) hori
zontis mxareebi.
5. rogor `migvaniSnebs~ mcenareebi horizontis mxareebze
(wyaro 3)?
6. Seamowme Sens maxloblad arsebul eklesiaSi horizontis
romel mxares mdebareobs sakurTxeveli.
7. ganixile gagnebis sxvadasxva saxe da gansazRvre
maTi saimedooba.
Sesavali
17
4
adgilis gegma
risTvis gvWirdeba adgilis gegma?
adgilis gegmebze horizontis mxareebs misi CarCos
meSveobiT adgenen. gegmis marjvena nawili aRmosavle-
Tia, marcxena _ dasavleTi, qveda _ samxreTi, xolo zeda
_ CrdiloeTi.
dedamiwis zedapiris mcire ubnis, an raime sagnis
naxazs, romelic msxvil masStabSia Sesrulebuli
gegma ewodeba. gegmaze obieqtebi topografiuli niSnebis
saSualebiT gamoisaxeba.
davaleba
1. gaixsene, ra aris horizonti da romeli mxareebi
aqvs mas.
2. gaixsene, ras uwodeben adgilis gegmas.
topografiuli niSnebi
dasaxlebuli punqti
gza
xidi
xrami
wiwviani tye
farTofoTlovani
tye
Sereuli tye
gaCexili tye
xexilis baRi
mdelo
Waobi
wyaro 1. adgilis gegma
18 Cveni saqarTvelo 5
gegma gamoiyeneba orientirebisTvis, gansakuTrebiT,
ucnobi qalaqebis daTvalierebisas, gzebis gayvanisas,
sainJinro saqmeSi. mas agreTve didi mniSvneloba aqvs
samxedro saqmeSi.
davaleba
3. Seadgine T diagrama, sadac Camowerili iqneba
ZiriTadi gansxvaveba adgilis gegmasa da rukas
Soris.
4. gaecani wyaro 1-ze mocemul topografiul niSnebs.
gadaiwere rveulSi.
5. amoxseni SenTvis ukve nacnobi topografiuli niSnebis
saSualebiT amocana: Cemi -is win gadis,
ro melic -ken miemarTeba, saxlis ukan ki
-a.
6. Seadgine, am niSnebis mixedviT, Seni sacxovreblis
an skolis adgilis gegma.
marko polo (1254 - 1324)
_ italieli (venecieli)
mogzauri. 17 wlis
asakSi mamasTan da biZasTan
erTad gaemgzavra CineTSi.
eqspedicias ramdenime weli
dasWirda. gzaze moi naxula
saqar Tvelo da Cveni mezobeli
qveynebi. 1295 wels
dabrunda sam SobloSi, sadac
tyved Cavarda. tyveobaSi
marko polos Tavgadasavals iwerdnen.
igi xelnaweris saxiT vrceldeboda,
ramac udidesi interesi gamoiwvia
evropaSi.
leqsikoni
eqspedicia _ adamianTa
gamgzavreba raime
mizniT.
davaleba
7. Seni azriT, ucxo qveynebSi, qalaqebsa an nebismier
adgilebSi warmatebuli eqspediciis mosawyobad, ra
unda hqondeT mogzaurebs?
8. gaixsene, rodis Seiqmna pirveli rukebi da ivaraude,
SeiZleboda Tu ara marko polos im dros hqonoda
ruka an raime adgilis gegma. pasuxi daasabuTe.
Sesavali
19
5
movlenebis droSi gansazRvra
ratom unda vicodeT, Tu ra TanmimdevrobiT da rodis moxda
raime movlena?
davaleba
1. Secvale movlenebis
Tanmimdevroba
ise, rom ori
gansxvavebuli ambavi
miiRo.
wyaro 1. gatexili skami
warsuli
2000
awmyo
2018
momavali
2030
wyaro 2. drois xazi
drois gansazRvris sistemas, romliTac vsargeblobT,
kalendars vuwodebT. kalendari, romelsac saqarTveloSi
viyenebT, dros yofs dReebad, kvirebad,
Tveebad da wlebad. kalendriT sargeblobas aadvilebs
is, rom dReebs aqvs Tavisi saxeli, Tveebs _ saxeli da
ricxvi, wlebs ki _ ricxvi.
drois da TariRebis Seswavlas qronologia ewodeba.
qronologiuri Tanmimdevroba niSnavs imas, rom pirvel
adgilze vayenebT yvelaze adre momxdar ambavs, meoreze
_ cota mogvianebiT, mesameze _ kidev ufro gvian
momxdar ambavs da a.S.
movlenebis Tanmimdevrobis dacva, gansakuTrebiT,
istoriis Seswavlisas aris mniSvnelovani. amis gareSe
SeuZlebelia ama Tu im movlenis mizezis garkveva.
erT-erTi gza imis saCveneblad, Tu ra TanmimdevrobiT
moxda movlenebi, aris drois xazi.
drois xazi mosaxerxebelia erTi dRis, Tvis, mTeli
wlis, saukunis da a.S. ganmavlobaSi momxdari ambebis
dasafiqsireblad. drois xazis TiToeuli danayofi
SeiZleba aRniSnavdes erT dRes an sulac saukunes, an
aTaswleuls. drois xazi SeiZleba iyos vertikaluri da
horizontaluri.
20 Cveni saqarTvelo 5
1200 1300 1400 1500
marko polo
daibada 1254
wels.
wyaro 3. horizontaluri da vertikaluri drois xazi
davaleba
pirveli
globusi
daamzades
germaniaSi
1492 wels.
2018
2016
2014
2019
2017
2015
2. aRniSne drois xazze Seni cxovrebis mniSvne lovani movlenebi.
3. daxaze vertikaluri an horizontaluri drois xazi, romelic aCvenebs:
a) ambebs, romelic gadagxda mTeli dRis ganmavlobaSi: 8:00 saaTze, 12:00 saaTze,
13:00 saaTze. drois xazis TiToeuli danayofi unda aRniSnavdes erT saaTs.
b) ambebs, romelic moxda Sens cxovrebaSi gasul kviras. drois xazis TiToeuli
danayofi unda aRniSnavdes erT dRes.
g) Sens cxovrebaSi momxdar mniSvnelovan movlenebs. drois xazis TiToeuli danayofi
unda aRniSnavdes erT wels.
d) daakari drois xazze moniSnul movlenebs Sesabamisi fotosuraTi.
wyaro 4. daviT aRmaSeneblis gamziri
restavraciamde
wyaro 5. igive quCa restavraciis Semdeg
davaleba
4. aRwere, wyaroebis 4 da 5 mixedviT, TbilisSi aRma Seneblis gamzirze momxdari
cvli lebebi da imsjele amis Sesaxeb klasSi.
5. ra mniSvnelovani cvlilebebi an movlenebi moxda Sens qalaqSi an mxareSi
warsulSi? Caatare mokvleva da Seadgine momxdari mniSvnelovani movlenebisa
da cvlilebebis kalendari. daitane isini drois xazze. warudgine Sedegebi Sens
klass Semajamebel gakveTilze.
Sesavali
21
6
welTaRricxva
saidan viwyebT wlebis aTvlas?
istorikosebi raime movlenaze saubrisas meti sizustisaTvis
asaxeleben ara periodebs, aramed uTiTeben wlebs. magali-
Tad, saqarTvelom damoukidebloba aRidgina 1991 wels. magram
1991 weli rodidan? saidan viwyebT wlebis aTvlas anu welTaRricxvas?
uZvelesi qveynebis xalxebi wlebis gadaTvlas anu welTaRricxvas
maTTvis RirsSesaniSnavi ambidan iwyebdnen.
qristianuli qveynebi SeTanxmdnen, rom welTaRricxvis sa-
Tave yofiliyo ieso qristes Sobis pirobiTad miCneuli weli.
es sistema SemoiRo italielma berma dionise mcirem daaxloebiT
aTas xuTasi wlis win. ase rom, `saqarTvelom damoukidebloba
aRidgina qristes Sobidan 1991 wels~.
istoria qristes SobiT ar dawyebula. bevri ambavi moxda
qristes Sobamdec. amitom am ambebis Sesaxeb vambobT, rom `isini
moxda qristes Sobamde~. ase gaiyo drois xazi or nawilad:
qristes Sobamde (SemoklebiT iwereba qr.S-mde) da qristes Sobidan
(SemoklebiT iwereba qr.S-dan). welTaRricxva qristes
Sobidan marto TariRiTac aRiniSneba. am terminebis magivrad
xSirad iyeneben: Zveli welTaRricxviT (Zv.w.) da axali welTaRricxviT
(ax.w.).
drois xazze qristes Soba cifri „1“-iT aRiniSneba.
1500 1000 500 100 20 10 100 500 1000 1500 2000
qristes Sobamde 0 qristes qristes Sobidan
(Zv.w.)
Soba
(ax.w.)
wyaro 1. drois xazi
magaliTad, ambis Sesaxeb, romelic moxda qristes dabadebamde
aTi wliT adre, vambobT, rom `es iyo qristes Sobamde
10 wels~. qristes Sobamde oci weli ufro didi cifria, magram
niSnavs, rom ufro adre moxda da ufro Zveli ambavia. qristes
Sobis Semdeg, rac ufro didia cifri, miT ufro axalia ambavi.
magaliTad, qr. S-mde anu Zv. w. 400 weli ufro didi xniT adre
iyo, vidre Zv.w. 100 weli. magram CvenTan ufro axlos aris
ax.w. 2000 weli, vidre ax.w. 500 weli.
arsebobs wlebis aRricxvis sxva sistemac. magaliTad, muslimur
qveynebSi welTaRricxvas iwyeben islamis Semqmnelis
muhamedis medinaSi gadasvliT. es movlena qr.S-dan 622 wels
moxda.
22 Cveni saqarTvelo 5
wyaro 2. muslimTa kalendari
wyaro 3. ebrauli kalendari
ebraelebi welTaRricxvas ufro adre iwyeben, vidre
qristi anebi. weli, romelsac Cven vuwodebT 2000-s,
ebraelTa kalendriT aris 5760 weli, xolo islamuri
kalendriT _ 1420 weli.
mecnierebma drois xazi dayves monakveTebad: saukuneebad
da aTaswleulebad. saukuneSi asi welia. aTi saukune
ki aTaswleuls Seadgens. rodesac vambobT, `Cven
vcxovrobT XXI saukuneSi~, es niSnavs, rom qristes Sobidan
2-jer dasrulda aTasi weli. miaqcieT yuradReba,
rom weli XXI saukuneSi iwyeba ara cifriT 21, aramed
20-iT. 1959 weli aris ara me-19, aramed me-20 saukune.
magaliTad, 150 weli aris II saukune imitom, rom is
aris qristes Sobidan meore aswleulSi; xolo 250 weli
aris III saukune imitom, rom is aris qristes Sobidan mesame
aswleulSi.
ax. w. I saukune ax. w. II saukune ax. w. III saukune
1 50 100 150 200 250 300
wyaro 4. wlebi da saukuneebi
davaleba
1. miuwere saukuneebs
maTi Sesatyvisi
erTi romelime
weli: XX saukune,
ax. w. III saukune,
ax. w. V saukune.
2. miuwere wlebs
maTi Sesatyvisi
saukuneebi:
ax. w. 1585 weli,
ax. w. 895 weli,
ax. w. 1415 weli,
1832 weli.
zogjer raime movlenas, faqts arasworad miakuTvneben
sxva epoqas, sxva xanas, sxva dros. amas anaqronizmi
ewodeba.
davaleba
3. davuSvaT, vinmem SemogTavaza mobiluri
telefonis yidva, ro melic gamoSvebulia
1945 wels. iyidi? daasabuTe pasuxi.
4. daakvirdi wyaro 5-s. ras xedav drosTan
Seusabamos?
5. istorikosebisTvis sityva anaqronizmi aris
`mcdaris~ sinonimi. gamoTqvi Seni azri
aRniSnulis Sesaxeb.
6. gamokiTxe bebia da babua, teqnikis romeli
nivTi ar arsebobda, rodesac Tqveni asakis
iyvnen, dRes ki yoveldRiurobis ganuyofeli
nawilia.
wyaro 5. raindi kompiuterTan
Sesavali
23
rogor vikvlioT?
drois mowmeebi yvebian
aRmaSeneblis gamziris mcxovrebi mamakaci: wina wlebSi es
Zveli Senobebi ingreoda, viwro quCaze avtomanqanebi
moZraobda da haeri iseTi dabinZurebuli iyo, rom gareT
gasvla ar gvindoda. fanjrebi daketili gvqonda,
rom garda gamonabolqvisa, mudmiv xmaursac binaSi
naklebad SemoeRwia.
qali: rodesac quCis restavracia daiwyo, cota gavwvaldiT.
mTeli quCa gadaiTxara, gadaiketa da saxlSi misvlac
ki problema iyo. samagierod, axla is Zalian lamazi
gaxda, Senobebi garemontda. avtomobilebis moZraoba
aikrZala da gamonabolqvi aRar gvawuxebs. Cveni
quCa dRes turistebisa da Tbiliselebis sayvareli
dasasvenebeli, gasarTobi adgilia.
Zegli rogorc wyaro
daviT aRmaSeneblis Zegli
Zeglic erT-erTi wyaroa. igi dakavSirebulia warsul-
Si momxdar raime movlenasTan da am movlenis xsovnis simbolos
warmoadgens. TavianTi Sinaarsis mixedviT, Zeglebi
erTmaneTisgan gansxvavdeba.
arsebobs Zeglebi, romlebic:
• romelime pirovnebis xsnovnis aRsaniSnavad igeba. ase-
Tia, magaliTad, daviT aRmaSeneblis Zegli TbilisSi.
• warsulSi momxdari movlenebis gasaxseneblad iqmneba.
magaliTad, didgoris velze qarTvelTa gamarjvebis
aRsaniSnavad aigo memorialuri kompleqsi.
didgoris memoriali
• ama Tu im epoqaSi gavrcelebul samSeneblo, xuroTmoZRvrul
xelovnebas asaxavs. magaliTad, kldeSi nakveTi
qalaqi ufliscixe, romelic iuneskom msoflio
kulturuli memkidreobis ZeglTa sacdel siaSi CarTo.
• arsebobs, aseve, bunebis Zeglebi, romlebic bunebis did
SemoqmedebiT mxares gamoxatavs. aseTia, magaliTad, Telavis
centrSi arsebuli aTaswlovani Wadari, romelsac
Tavisi istoria aqvs, dakavSirebuli adamianebis,
qalaqis, mxaris bedTan. masze Tqmulebac ki arsebobs.
Telavis Wadari
24 Cveni saqarTvelo 5
• arsebobs Senobebi, romlebsac Zeglis statusi
aqvs. xSirad garkveuli Senoba gansakuTrebiT asaxavs
ama Tu im epoqas da mis suls. aseT Senobebs
Zeglis statusi aqvs da sagangebod daculia. isini
am statusis aRmniSvnel niSans atareben.
Zeglis statusis
aRmniSvneli niSani
anCisxati
armazis RvTismSoblis eklesia
atenis sioni
svaneTis koSkebi
nekresis eklesia
leqsikoni
memoriali _ raimes an
vinmes ukvdavsayofad
agebuli arqiteqturuli
nageboba.
iunesko _ saerTa Soriso
orga nizacia, romelic
kulturis obieqtebs
icavs.
kulturuli memkvidreoba
_ Taobidan
Taobaze gada cemuli
materialuri da aramaterialuri
kulturis
Zeglebi.
davaleba
1. daasaxele, ra saxis Zeglebia aRwerili. ra Zeglebi arsebobs Sens mxareSi?
2. Semajamebeli gakveTilisTvis moamzade proeqti `Cemi mxaris Zeglebi~. amisTvis:
a) SeqmeniT, maswavleblis daxmarebiT, jgufebi (2-3 moswavle).
b) CamowereT Tqvens regionSi arsebuli Zeglebi da airCieT romelime maTgani.
g) moiZieT Tqmulebebi Tqveni mxaris Zeglebze.
d) warmoadgineT klasis winaSe prezentacia Seswavlil Zeglze PPT-Si.
Sesavali
25
a
i
i
kari 1.
qarTli
r a W a - l e
C
ru
x u
i
am karSi iswavli aRmosavleT saqarTvelos yvelaze
did istoriul-eTnografiul mxares _ qarTls.
gaecnobi legendas qarTlis samefos daarsebaze;
gaigeb, Tu ratom iTvleba is saqarTvelos politikur,
kulturul da geografiul centrad; romeli
mniSvnelovani pirovnebebi da movlenebi ukavSirdeba
qarTls; ra gavlena aqvs geografiul mdebareobas
mis ekonomikur ganviTarebaze, dasaxlebis tipebze;
ra stiqiuri movlenebia misTvis damaxasiaTebeli da
rogor SeiZleba maTgan Tavis dacva; ra mniSvneloba
aqvs iseT tradiciebs, rogoric aris tolerantoba,
urTierTdaxmareba; rogor gavrcelda iq qristianoba
da romeli eTnikuri, kulturuli da religiuri
jgufebis warmomadgenlebi cxovroben qarTlSi; dafiqrdebi,
risi gakeTeba SegiZlia Seni mxarisTvis.
i
l
i
x
rikoTis uR.
920 agara !A
kur. surami !
!. xaSuri
qar
borjom-xaragaulis
erovnuli parki
m e
m. loxoni 1925
Tamar
cx
r e
e T i
T
x
v
S
s
i d
q
a q
frone
Zama
kur
!A
rexa !A
j a
nadarbaze
-
e
x
26
Cveni saqarTvelo 5
e
5
e
q
ruseTis federacia
rokis uRt. 2996
d i
e
TamaraSeni !A
cxinvali
!A
ananuri
Jinvalis
wyalsc.
!
axalgori!.
Jinvali!
ruisi !A
duSeTi !.
variani
gara
bazaleTis
!A !A
urbnisi
lamisyana
!A oZisi tba
!A
i qareli !.
samTavisi
ufliscixe igoeTi
!A !A !A
gori!.
!A
Woporti!
!A
kaspi
ateni
!A
!.
muxrani
xovle
kur. biisi
!
!A
!A
2148
kavTisxevi
!A levitana
m. sabuRro
a q
rexa !A
arbazevi
!A
x
C
frone
Zama
c
x u m i
m
!
kur. java liaxvis
aRkveTili
a r
T
kavkasionis
3184zekaris uR.
T l i s
r
i a l e
2757
m. arjevani
walkis
wyalsc.
maSavera
didi liaxvi
tana
pataraliaxvi
!.
walka
!A
sarkineTi
dmanisi !.
kur.yanCaveTi !
v a k e
T i s
qedi
3877
m. zilgaxoxi
3858
1952 2344
orboZali
q
"""
algeTis
nakrZali
kur. manglisi!
xrami
a
mtkvari
R
!A
tanZia
e
m
d i
o
algeTis
wyalsc.
aragvi
TeTri wyaro
!. !A winwyaro
bolnisi
!.
!A kazreTi
!A balaani
qsani
s a
mcxeTa
Tbilisi
xrami
v l e
!
kur. wyeTi
q
v e
darbazi
!A sarTiWala !A
sioni!A
pirobiTi aRniSvnebi
dasaxlebuli punqtebi
sazRvrebi
T
!P
!.
!.
!
!
!.
s
xrami
saxelmwifos dedaqalaqi
mxaris centri
municipalitetis centri
sxva dasaxlebuli punqti
kurorti
gzebi
avtomagistrali
gzatkecili
rkinigza
!P
m
a
o
!. marneuli
!A algeTi
v
q
kumisis
tba
a
r
algeTi
T
rusTavi
q a r
a
debeda
v e
l o
s
m
T
Tbilisis
wyalsc.
i a
k
!A !
n e T i
T l i s
mtkvari
hidrografia
mdinare
tba, wyalsacavi
CanCqeri
sxva aRniSvnebi
simaRliTi niSnuli
uReltexili
e
saxelmwifos
istoriul-geografiuli
provinciis
daculi teritoriis
!.
gardabani
azerbaijani
k
a x
e
T i
jandaris
tba
s a
s o m x e T i
0 9km
27
1.1
qarTli _ saqarTvelos geografiuli centri
ratom aris qarTli saqarTvelos geografiuli centri?
qarTli aRmosavleT saqarTveloSi, mTaTaSoris baris
centralur nawilSi mdebareobs. igi saqarTvelos
yvelaze didi istoriul-eTnografiuli mxarea. qarTli
or nawilad iyofa _ Sida qarTli da qvemo qarTli. saukuneebis
ganmav lobaSi qarTli saqarTvelos politikuri
da ekonomikuri centri iyo. qarTlSi mdebareobs saqarTvelos
dedaqalaqi Tbilisi. iqvea Zveli dedaqalaqi
mcxeTa.
wyaro 1. mcxeTa da misi Semogareni
davaleba
1. ra adgili ukavia qarTls saqarTvelos rukaze (ix. sqema turi ruka, gv. 27)?
2. qarTlis rukis mixedviT (gv. 26-27)
a) saqarTvelos romeli istoriul-eTnografiuli mxareebi esazRvreba qarTls?
b) qarTlSi mTebi da gorak-borcvebi ufro metia Tu vake-dablobebi?
g) romeli uReltexilis meSveobiT ukavSirdeba qar Tli imereTs?
d) romeli mdinareebi uerTdeba erTmaneTs mcxeTasTan?
qarTli saqarTvelos sxvadasxva mxares Soris aris
moq ceuli. masze gadis aRmosavleT da dasavleT saqarTvelos
Soris damakavSirebeli mTavari avtomagistrali
da sarkinigzo xazi. aq gaedineba aziidan evropaSi
gayvanili umsxvilesi navTobsadeni da gazsadeni,
romlebic evropas am bunebrivi resursebiT amaragebs.
qarTlze gadis CineTidan evropaSi mimavali yvelaze
grZeli sarkinigzo xazi. navTobsadenebisa da gazsadenis
saqarTvelos teritoriaze gavlas Cveni qveynisTvis
didi mniSvneloba aqvs. amisTvis sxva saxelmwifoebi saqarTvelos
fuls uxdian.
28 Cveni saqarTvelo 5
`abreSumis didi gza~
qarTlze da, zogadad, saqarTveloze e.w. `abreSumis didi gzis~ erT-erTi
monakveTi gadioda. am gziT CineTidan abreSumi sxva qveynebSi iyideboda.
gzaze, sadac sxvadasxva saqonliT datvirTuli qaravnebi dadioda, araerTi qveyana
mdebareobda. vaWrobam xeli Seuwyo sxvadasxva xalxis kulturaTa urTierTgavlenas,
maT gamdidrebas.
gansxva vebuli garegnobis,
kulturisa da enis
gamo zogjer ucxosa da
CineTi gaugebars qarTvelebi
`Cinurs~ uwodebdnen.
CineTidan saqarTve loSi
gav rcelda jon joli,
mandarini, gargari, iasamani,
brinji, Cai da
indoeTi
ramdenime jiSis
wyaro 2. abreSumis didi gza
yurZeni.
xmelTaSua zRva
Savi zRva
kavkasia
kaspiis zRva
wyaro 3. CineTidan pirveli matareblis Semosvla
jeihani
sufsa
erzrumi
TurqeTi
ruseTis
federacia
saqarTvelo
Tbilisi
somxeTi
azerbaijani
kaspiis
zRva
baqo
gazsadeni
navTobsadeni
navTobsadeni
davaleba
3. moiZie internetSi
informacia Tanamedrove
`abre Sumis
gzaze~. gaacani
moZiebuli masala
kla selebs. imsjeleT
am gzis mniSvnelobaze
Zvelad
da axla.
4. romel qveynebze
gadis navTob da
gazsadenebi
(wyaro 4)?
5. rogor fiqrob, ra
gavlena aqvs qar-
Tlis geografiul
mdebareobas mis
ekonomikur ganviTarebaze?
wyaro 4. gazsadeni da navTobsadenebi
qarTli
29
1.2
qarTli _ saqarTvelos politikuri centri
ratom gaxda qarTli saqarTvelos politikuri centri?
saqarTvelos saxelmwifo mravali saukunea arsebobs.
pirveli qarTuli saxelmwifo dRevandeli qar-
Tlis garSemo qristes Sobamde sami saukuniT adre Camoyalibda.
istoriis sxvadasxva periodSi qarTls da
saqarTvelos sxvadasxva saxeli erqva. X saukunidan ki
warmoiqmna saxelwodeba saqarTvelo, rac qarTvelTa
qveyanas niSnavda.
wyaro 1. Targamosi da misi rva Svili
davaleba
1. monaxe saqarTvelos
fizikur rukaze
(6-7), romeli mxaris
mosaxleoba SeiZleba
Casuliyo qarTlSi
sacxovreblad
saxnavi miwis
naklebobis gamo?
2. moniSne drois xazze
qarTlis samefos
daarsebis saukune.
legenda qarTlis samefos daarsebaze
legendis mixedviT, bibliuri noes vaJis iafetis
Soreuli STamomavali iyo Targamosi. Targamoss rva
vaJi hyavda. meore vaJs qarTlosi erqva. Targamosma
Tavis Svilebs dedamiwis sxvadasxva kuTxeSi teritoria
gaunawila. qarTloss saqarTvelos dRevandeli
teritoria ergo. man Tavis wil qveyanas qarTli
uwoda. misi STamomavlebi qarTlSi gamravldnen. am
qar Tlosis STamomavlebad iTvlebian qarTvelebi.
Tavdapirvelad qarTlis centri mcxeTa iyo. mogvianebiT
misi teritoria xan izrdeboda da xan mcirdeboda.
sabolood ki dRevandel sazRvrebs miaRwia.
saqarTvelos mTeli istoriis manZilze ganapira
mxareebis warmomadgenlebi qarTlSi gadmosaxlebas
cdilobdnen. saqarTvelos gaerTianebis ideac maTgan modioda.
qarTlis mezobeli mxareebis mosaxleobas iq gadasaxlebisTvis
sxvadasxva mizezi hqonda. mosaxerxebeli
geografiuli mdebareobis garda, qarTlSi Zalian bevri
30 Cveni saqarTvelo 5
iyo saxnav-saTesi miwa, Tumca saZovrebi da saTibebi Warbobda.
sxva mxareebSi, umetesad, klde-Rreebisa da tyiani
adgilebis gamo, saxnavad gamosadegi miwa SedarebiT
cota iyo, amitom naklebi mosavali modioda.
davaleba
3. CamoTvale mizezebi, ratom saxlde bodnen qarTlSi
saqarTvelos sxva kuTxeebidan Casuli adamianebi.
zedazeni armazi jvris monasteri
SiomRvime
sveticxoveli
pompeusis xidi
wyaro 2. mcxeTis da misi Semogarenis RirsSesaniSnaobebi
davaleba
4. daasaxele wyaro 2-is mixedviT da damatebiTi wyaroebis
daxmarebiT, ra istoriuli Zeglebi mdebareobs
mcxeTasa da mis SemogarenSi.
5. Seadgine, wyaro 2-is daxmarebiT, turistuli mar-
Sruti mcxeTasa da mis SemogarenSi.
6. moiZie informacia mcxeTis romelime Zeglze internetSi
an wignebSi.
7. miswere werili Sens Tanatols sxva qveynidan, romliTac
daaintereseb saqarTveloSi CamosvliT da
mcxeTis monaxulebiT.
8. gamoaqveyne Seni werili (ilustraciebiT) klasis
ked lis gazeTSi.
qarTli
31
1.3
qarTli da misi mezobeli mxareebi
ra urTierToba hqonda qarTls mezobel mxareebTan?
leqsikoni
damreci _ TandaTanobiT
daxrili, daqanebuli
ferdobi.
qarTli ZiriTadad vakeebze mdebareobs, magram
iq mTiani xeobebic aris. qarTlis mosazRvre istoriul-eTnografiuli
mxareebi ki mTiania, tyiT dafaruli
da damreci ferdobebiT. mTian mxareebs, ZiriTadad,
qarTlis gareSe arseboba ar SeeZloT, magram qar-
Tlsac aranakleb sWirdeboda mTa da iq damzadebuli
nivTebi. winaT qarTlSi miwas didi guTniT xnavdnen.
masSi rva- cxra uRel xar-kameCs abamdnen. amisTvis didi
raodenobiT Rvedebi iyo saWiro. Rvedi xaris tyavisgan
mzaddeboda. qarTlSi imdeni raodenobiT saqoneli ar
hyavdaT, rom samyofi Rvedebi daemzadebinaT. amitom
qarTlelebs am saqmeSi xevsurebi exmarebodnen. gviani
SemodgomiT isini barSi Cadiodnen da Rvedebs wnavdnen.
aseve, mTidanac didi raodenobiT dawnuli Rvedebi CahqondaT
da sxvadasxva produqtze cvlidnen.
ramdenime aTeuli welia qarTlSi miwas xarebis saSualebiT
aRar xnaven da aRarc didi raodenobiT Rvedebi
sWirdebaT. Tumca qarTlsa da sxva mxareebs Soris kav-
Siri ar gamwydara. amjerad isini sxva sferoSi exmarebian
erTmaneTs.
wyaro 1. warsulSi qarTlSi gavrcelebuli
didi qarTuli guTani da Rvedi
wyaro 2. traqtori
davaleba
1. raze metyvelebs qarTlSi didi guTnis gamoyeneba?
2. Seadare erTmaneTs wyaroebi 1 da 2. rogor fiqrob, ra gansxvaveba SeiZleba
iyos Zveli da axali saSualebebiT miwis damuSavebas Soris.
3. ra kavSiria qarTlis bunebriv pirobebsa da soflis meurneobis iq ganviTarebul
dargs Soris?
4. moawyeT eqskursia saqarTvelos erovnul muzeumSi. daaTvaliereT iq gamofenili
sasoflo-sameurneo iaraRi, maT Soris, didi qarTuli guTani. Tvali
gaadevneT, rogor viTardeboda es sasoflo-sameurneo iaraRi uZvelesi
droidan dRemde.
32 Cveni saqarTvelo 5
aRmosavleT saqarTvelos mTaSi mecxvareoba yovelTvis
mniSvnelovani saqmianoba iyo da dResac asea.
mec xvareebisTvis aucilebelia mindvrebi da saZovrebi,
sadac zamTarSic da zafxulSic cxvars aZoveben. qar-
Tlidan saqarTvelos yvela mimarTulebiT gzebi gadis.
mTiels Tu moundeboda javaxeTSi gadas vla, aucileblad
qarTli unda gaevlo. didi cxvrisa da bevri saqonlis
patronisTvis Zalian mniSvnelovani iyo TrialeTsa
da javaxeTSi arsebuli sazafxulo saZovrebi. qar-
Tlelebsac samxreT saqarTveloSi mihyavdaT cxvari sabalaxod,
TavianT saZovrebs ki zamTrisTvis inaxavdnen.
davaleba
5. daadgine, rukis
daxmarebiT (gv. 27),
ra marSrutis gavla
uwevdaT warsulSi
mecxvareebs mcxeTidan
javaxeTamde?
6. warmoidgine, rogori
SeiZleba iyos
mecxvaris erTi
Cveulebrivi dRe
da Se ecade daxato:
risi gakeTe-
Teba uwevs mas yoveldRiurad,
vin
aris misi damxmare?
7. ratom iyo saWiro
zafxulobiT cxvris
arekva mTis saZovrebze?
xorci
tyavi
rZe
matyli
wyaro 3. cxvris faris gadarekva
saqarTveloSi cxvris mTis saZovrebze gadarekva Zalian
Zveli tradiciaa da dRemde grZeldeba. amas adasturebs
saqarTveloSi qristianobis gamavrceleblis
wminda ninos istoria. IV saukunis dasawyisSi saqarTvelos
sazRvrebSi _ javaxeTSi Semosul ninos mcxeTidan
mosuli mwyemsebi Sexvdnen.
wyaro 4. ra sargebloba
moaqvs cxvars
davaleba
8. daitane drois xazze wminda ninos mcxeTel mwyemsebTan
Sexvedris saukune.
9. rogor fiqrob, risTvis iyeneben cxvris matyls,
tyavs, rZesa da xorcs. daxaze rveulSi cxrili da
Seavse.
qarTli
33
1.4
qarTlis cixesimagreebi
rogor icavda qarTli Tavs mtris Semosevisgan?
wyaro 1. Zveli qarTveli
meomris aRWurviloba
uZvelesi droidan saxelmwifoebi erTmaneTs ebrZodnen
da TavianT teritorias afarToebdnen. qarTvelebs,
umetesad, Tavis dacva uwevdaT. qarTlelebi iseve,
rogorc yvela qarTveli, Zlieri mebrZolebi iyvnen.
meomrebs mtris mier moqneuli xmlisgan jaWvis perangi
icavda. xmals da fars Tavad akeTebdnen. Tumca maTi Tavdacvis
ZiriTadi saSualeba cixesimagreebi da saTval-
Tvalo koSkebi iyo. isini ise iyo aSenebuli, rom erTmaneTs
uyurebda. saTvalTvalo koSkSi yovelTvis viRac
morigeobda. mtris gamoCenis SemTxvevaSi masze cecxls
anTebdnen da ramdenime wuTSi Semosevis Sesaxeb mTelma
qveyanam icoda. saTvalTvalo koSkebidan miRebuli
cnobidan maleve qarTlelebi TavianTi ojaxis wevrebs
maxlobel tyian xeobebSi malavdnen, TviTon cixesimagreSi
gamagrdebodnen da mters iqidan ebrZodnen.
mSvidobianobis damyarebis Semdeg mTiani da tyiani xeobebidan
ojaxis wevrebi gamohyavdaT da cxov rebas Cveulebriv
agrZelebdnen.
Semosuli mteri, soflebTan erTad, eklesia-monastrebs
da taZrebsac anadgurebda. mosaxleoba dangreul
qristianul salocavebs erToblivad male
aRadgenda, xolo gadamalul siwmideebs _ xatebs,
jvrebs abrunebda.
dRemde qarTlis teritoriaze asobiT cixisa da koSkis
nangrevia darCenili. maTi nawili aRdgenilia. axla
isini mxolod turistebis sanaxaobas warmoadgens.
amJamad qarTlsac da mTel saqarTvelosac qarTuli
jari icavs.
wyaro 2. Widaoba
Widaoba qarTlSi
qarTlis TiTqmis yvela sofelSi sadResaswaulo
dReebSi wreSi dayril naxerxze fexSiSvelebi, saWidao
CoxiT, welgamarTulebi Widaoben. waqceul an
daCoqil metoqeze misvla da zurgidan Seteva dauSvebelia.
Widaobis am raindulma wesma Cvenamde pirvandeli
saxiT moaRwia. xSirad, mterTan pirispir
Setakebisas, meomrebi qarTuli Widaobis ileTebs
iyenebdnen. bevri qarTveli olimpiuri, msoflio da
evropis Cempioni qarTuli Widaobidan modis. maT
Soris aris SoTa CoCiSvili, romelmac qarTuli
Widaobis ileTebiT bevri brZola moigo.
34 Cveni saqarTvelo 5
Sindisis gmirebi
2008 wlis agvistoSi ruseT-saqarTvelos
e.w. xuTdRiani omi moxda. ruseTis
jarma qarTlis teritoriis nawili daikava.
11 agvistos rus jariskacebs sofel Sindis-
Tan qarTvelebma didi winaaR mdegoba gauwies,
magram uTanasworo brZolaSi daiRupnen. adgilze
misuli rusebi gaocdnen. maT ver daijeres,
rom ruseTis jaris aseuls mxolod
ramdenime qarTveli ebrZoda.
Sindisis brZolas 17 qarTveli meomari
Seewira. es gmirebia: mixeil dvaliSvili,
malxaz abaSiZe, amiran SainiZe, aleqsandre
oniani, ruslan wulaZe, zviad kacaZe, ilia
gabunia, roman zoiZe, kaxa koSaZe, emzar
wilosani, feliqs kakauriZe, vefxia jiSkariani,
marlen baramia, ilia SeylaSvili,
irakli janeliZe, Smagi kupataZe, nikoloz
forCxiZe.
davaleba
1. dRes saqarTveloSi jariskacoba
iseTive profesiad Camoyalibda,
rogorc maswavlebloba an Jurnalistoba.
warsulSi ki qveyanas
mteri rom Semoeseoda, mamakacebi
TavianT saqmes Tavs anebebdnen da
ojaxebsa da samSoblos icavdnen.
rogor fiq rob, romeli jobs da
ratom?
2. moiZie informacia cnobil qar-
Tvel moWidaveebze.
3. Seni azriT, ratom ewoda birTvisis
cixis erT-erT koSks Seupovari?
4. moiZie, damxmare resursebis meSveobiT,
legenda birTvisis cixeze
da dawere mokle Canaxati masze.
5. moiZie internetSi informacia Sindisis
gmirebze. naxeT maTze filmi
da ganixileT klasSi.
birTvisis cixe
qarTlSi erT-erT
yvelaze Znelad dasapyrob
cixed yovelTvis
birTvisis cixe iTv leboda.
igi kldo van wvetian mTeb-
Sia. Cvenma winaprebma yvela
Sesas vleli da saeWvo
adgi li ise gaamagres, rom
TiTqmis SeuZ lebeli iyo
cixis aReba. birTvisis cixis
siamayea yvelaze maRal
borcvze aSenebuli koSki
„Seupovari“.
koSki `Seupovari~ cixis wyalsacavi cixis erT-erTi
wyaro 3. birTvisis cixe
Sesasvleli
qarTli
35
1.5
mravalerovani qarTli
ra metyvelebs qarTlis mosaxleobis tolerantobaze?
leqsikoni
tolerantoba _ Semwynarebloba,
sxvisi
qcevisa da Sexedulebebis
Sewynareba
da pativiscema.
qarTli geografiulad ara mxolod saqarTvelos,
aramed kavkasiis centraluri nawilia. saqarTvelos
garSemo mcxovrebi xalxebi yovelTvis cdilobdnen Tavi
moeyaraT qarTlSi, sadac jer mcxeTa iyo saqarTvelos
dedaqalaqi, mogvianebiT ki _ Tbilisi. saukuneebis ganmavlobaSi
qarTlSi cxov robda da dRemde cxovrobs
sxvadasxva warmoSobis mosaxleoba: somxebi, azerbaijanelebi,
ebraelebi, osebi, asirielebi, qurTebi, iezidebi,
berZnebi, germanelebi, boSebi, rusebi da sxvebi.
wminda sidonias
ambavi
ebraelma eliozma
mcxeTaSi qristes
kvarTi Caitana. misma
dam sidoniam is gulSi
Caikra da adgilzeve
gardaicvala. eliozma
mas kvarTi verafriT
gamoacala, amitom
kvarTTan erTad dakrZala.
mcxeTaSi, im
adgilze dRes sveticxovlis
taZaria
agebuli. wminda
sido nias xsenebis
dRe mcxeTobis anu
sveticxovlobis
saeklesio dResaswauls
emTxveva.
ebraelebi qarTlSi
qarTlSi araqarTuli mosaxleobidan yvelaze adre
ebraelebi dasaxldnen. 26 saukunis win maT samSoblos
Tavs daesxa mteri. mtrisgan Tavis daxsnis Semdeg ebraelebis
erTi jgufi qarTlSi movida. mcxeTis mmar-
Tvelma maT darCenis neba misca da iqve axlos daasaxla.
ebraelebs qarTvelebisgan gansxvavebuli religia da
tradiciebi hqondaT, magram amis gamo isini saqarTveloSi
arasdros iCagrebodnen da sakuTar religiasa da
tradiciebs inarCunebdnen. mogvianebiT ebraelebi mTel
saqarTveloSi damkvidrdnen. qarTlSi isini, ZiriTadad,
mcxeTasa da cxinvalSi cxovrobdnen. ase gaxda ebraelebisTvis
saqarTvelo meore samSoblo. xSirad maT „qar-
Tveli ebraelebis“ saxeliTac moixsenieben.
wyaro 1. Tbilisis sinagoga
36 Cveni saqarTvelo 5
davaleba
1. daitane drois xazze
ebraelebis qarTlSi
dasaxlebis saukune.
2. rogor fiqrob,
raze metyvelebs is,
rom saqar TveloSi
mcxovreb ebraelebs
„qarTvel ebraelebs“
uwodeben?
3. aRwere wyaro 2-ze,
ra saqmiT arian dakavebuli
ebraelebi
qarTul sofelSi.
wyaro 2. ebraeli vaWrebi qarTlis sofelSi
asirielebi qarTlSi
ebraelebis Semdeg qarTlSi sacxovreblad asirielebi
Cavidnen. isini, qarTvelebis msgavsad, marTlmadidebeli
qristianebi iyvnen. Tavdapirvelad, V-VI saukuneebSi,
saqarTveloSi asureli berebi Cadiodnen da
qristianobas avrcelebdnen. maT Soris iyvnen iseTi
cnobili moRvaweebi, rogorebic cameti asureli mamaa.
mogvianebiT ki, rodesac sakuTar samSobloSi asirielebis
devna daiwyo, maTi erTi nawili berebs saqarTveloSi
wamohyva da qarTlSi dasaxlda. sofel qandaSi
dRemde cxov roben maTi STamomavlebi. qandelma asirielebma
kargad ician qarTuli ena da tradiciebi, Tumca
SenarCunebuli aqvT sakuTari metyveleba da kulturac.
camet asurel mamas ioane zedazneli xelmZRvanelobda.
mcxeTasTan axlos, zedaznis mTaze, man monasteri
daaarsa da mTeli cxovreba iq gaatara. danarCeni berebi
aRmosavleT saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi wavidnen
da qristianuli moRvaweoba daiwyes.
wyaro 3. ioane zedaznelis
saflavi zedaznis
monasterSi
davaleba
4. daitane drois xazze asurelebis qarTlSi Camosvlis
dro.
5. cameti asureli mamidan rva _ ioane zedazneli, anton
martyofeli, Sio mRvimeli, ise wilkneli, miqael
ulumboeli, Tadeoz stefanwmindeli, piros
breTeli da isidore samTavneli _ qarTlis teritoriaze
moRvaweobda. gamoTvale, asureli mamebis
saxelidan gamomdinare, is adgilebi, sadac isini
moRvaweobdnen.
6. Seadgine rveulSi orsvetiani cxrili: `romel adgilebSi
moRvaweobdnen asureli mamebi?~.
7. moiZie internetSi informacia sofel qandaSi dRes
mcxovreb asurelebze.
qarTli
37
leqsikoni
dinastiuri qorwineba
_ qorwineba
sxvadasxva qveynis
mmarTveli samefo
gvaris (dinastiis)
wevrebs Soris.
osebi qarTlSi
qarTlSi bevri osi cxovrobs. mTaSi miwis simciris
gamo maTi gadmosaxleba CrdiloeT kavkasiidan
XVII saukunis Suaxanebidan daiwyo. Sida qarTlis mTianeT-
Si osTa dasaxlebas ki xeli Seuwyo iq bevri nasoflaris
arsebobam, rac mtris xSiri Semosevebis Sedegi iyo.
istoriulad, qarTvelebsa da osebs Soris keTili
urTierToba arsebobda. CrdiloeT kavkasiaSi mcxovrebi
osebi xSirad monawileobdnen saqarTveloSi SemoWrili
mtris winaaRmdeg brZolaSi. saqarTvelosa da oseTis
samefo ojaxebs Soris dinastiuri qorwinebebi xdeboda.
magaliTad, Tamar mefis deda osi iyo. qarTveli mefeebi
da Tavadebi osebis saqarTveloSi Casaxlebas xels
uwyobdnen da maT sami wlis ganmavlobaSi xorbliT amaragebdnen.
2008 wlis ruseT-saqarTvelos omis Sedegad, Sida
qarTlis mosaxleobis didi nawili sakuTar samSobloSi
devnilad iqca.
davaleba
8. moiZie informacia
qarTlSi werovanSi
arsebul devnilTa
dasaxlebaze da imsjele
im mizezebze,
romlis gamoc es
dasaxleba arsebobs.
9. dawere werili os
TanatolTan istoriuli
megobrobaze
da moifiqre, rogor
SeiZleba Zveli ur-
TierTobis aRdgena.
wyaro 4. devnilTa dasaxleba werovanSi
somxebi da azerbaijanelebi qarTlSi
qarTlSi iseve, rogorc danarCen saqarTveloSi, qar-
Tvelebis Semdeg yvelaze didi raodenobiT cxovroben
somxebi da azerbaijanelebi. somxebi, ZiriTadad, TbilisSi
da qvemo qarTlis teritoriaze arian dasaxlebuli.
maTi umTavresi saqmianobaa vaWroba da xelosnoba.
azerbaijanelebi qvemo qarTlis nayofier soflebSi
cxovroben da soflis meurneobas misdeven. saqarTvelos
bostneuliT, umetesad, bolnisSi da marneulis
raionSi mcxovrebi azerbaijanelebi amarageben.
38 Cveni saqarTvelo 5
wyaro 5. bostneulis nargavebi marneulSi
somexi da azerbaijaneli axalgazrdebi qarTul enas
swavloben da qarTvel TanatolebTan erTad saqarTvelos
umaRles saswavleblebSi sxvadasxva profesias
euflebian.
wyaro 6. XVII saukunis sasuliero pirisa da poetis
ioseb saakaZis cnoba somexi mRvdlis gmirobis Sesaxeb
1609 wels mteri mtkvris marjvena napirze modioda,
rodesac maT win gore li somexi sasu liero piri
(`tertera~) SeeCexa. is maSinve ukan gaiqca, gorTan
mtkvarze gadebuli xidis ficrebi ayara da Tavisi qalaqi
darbevas gadaarCina. goreli terteras moxerxebuloba
rom ara, mteri qalaqs advilad daeuf leboda, radgan
misi cixe im dros isev dangreuli iyo da moqalaqeebs
Tavdacva gauZneldebodaT.
xudia borCaloeli
xudia borCaloeli saqarTvelos erT-erTi
gamorCeuli gmiria. igi azerbaijaneli iyo
da sicocxlis bolomde erTgulad emsaxureboda
qarTl- kaxeTis mefes, erekle meores. igi yovel-
Tvis mefe erekles uaxloes garemocvaSi ibrZoda.
mefem sworad Seafasa xudias erTguleba da mas sakuTari
sicoc xlis dacva ando. xudia borCaloeli
yvelaze mZime brZolebis drosac mefes martos
ar tovebda.
davaleba
10. rogor fiqrob,
ra tom moiqca ase
goreli somexi?
Seni azriT, ram
ubiZga mas aseTi
saqcielisken.
11. rogor fiqrob,
raze metyvelebs
erekle mefis ase-
Ti upirobo ndoba
xudia borCaloelis
mimarT?
davaleba
12. Seni azriT, ra mniSvneloba aqvs saxelmwifo enis _
qarTulis codnas saqarTvelos moqalaqeebisTvis?
13. rogor gesmis sityva tolerantoba?
14. ratom SeiZleba CaTvalo, rom qarTli tolerantuli
iyo gansxvavebuli erovnebisa da religiis
warmomadgenlebis mimarT?
qarTli
39
1.6
qarTlSi dasaxleba Sejgufuli iyo, rac imas niSnavs,
rom saxlebi erTmaneTTan axlos idga da ezokarmidamoc
Zalian patara hqonda. didi sofeli sxvadasxva
ubnisgan Sedgeboda. ubnebs Soris viwro gzebi
gadioda, rasac orRobes uwodebdnen. Robeebi orgvari
hqondaT _ qviT naSeni da „cocxali Robe“. Zalian xSirad
glexebs TavianTi nakveTis sazRvarze mcenareebi
hqondaT darguli. erT sigrZeze Camwkrivebul mcenareebs
„cocxal Robes“ uwodebdnen.
dRes qalaqsa Tu sofelSi, ZiriTadad, bevri ke-
Tilmowyobili saxlia. Zvelad qarTlelebi banian da
darbazuli tipis saxlebSi cxovrobdnen. banian saxls,
Cveulebriv, zemodan saxuravad miwa hqonda dayrili,
romlis datkepna Zalian Sromatevadi saqme iyo. darbadasaxlebis
tipebi qarTlSi
rogori dasaxlebebi iyo warsulSi qarTlSi da rogoria dRes?
qarTlSi dRes axali soflebis umetesoba Zveli
soflebis adgilzea gaSenebuli, Tumca axal adgilas,
vrcel vakeebzec gvxvdeba. warsulSi dablobSi soflebs
ar aSenebdnen, vinaidan mtris Semosevis safrTxe
arsebobda. qarTlelebi ufro mTebis, qedebis, gorebis
ZirSi saxldebodnen. aseT adgilebSi sasmeli da sarwyavi
wyali meti iyo, Tanac, mtris Semosvlis SemTxveva-
Si mTisZira xeobebidan tyisTvis Tavis Sefareba ufro
advilad SeiZleboda.
wyaro 1. sofeli winwyaro
davaleba
1. aRwere wyaro 1. rogor fiqrob, ramdenad mosaxerxebeli
da usafrTxo iyo aseT sofelSi cxovreba
warsulSi da rogoria dRes. pasuxi daasabuTe.
wyaro 2. soflis orRobe
40 Cveni saqarTvelo 5
zuli sacxovreblebis gadaxurva gansxvavebulia. saxuravi
didi morebiT iyo aSenebuli, zeviT viwrovdeboda,
saidanac sinaTle Sedioda da keridan boli gadioda.
maSindel saxlebs fanjrebi ar hqonda da sinaTle mxolod
zemodan Cadioda. Zvelad saxlis SuagulSi cecxli
enTo da am cecxlis Tavze Camokidebul qvabSi saWmels
amzadebdnen. keraze cecxli mudmivad enTo. misi Caqroba
ar SeiZleboda. maSindeli adamianis rwmeniT, keris
Caqroba cudis momaswavebeli iyo.
wyaro 3. darbazuli
tipis saxli qarTlSi
wyaro 4. baniani saxli
wyaro 5. Tanamedrove saxli
davaleba
2. Seni azriT, ratom iyo qarTlSi Sejgufuli dasax leba?
3. ratom aris dRes dasaxleba gaSlili (wyaro 1)?
4. aRwere darbazis tipis saxli (wyaro 3). riT SegiZlia imis axsna, rom mas fanjrebi
ar hqonda?
5. ra gansxvavebas xedav, wyaroebis 3-5 mixedviT, Zvel da axal sacxovrebel saxlebs
Soris?
6. Seavse rveulSi cxrili: `Zveli da axali sacxovrebeli saxlebi qarTlSi~.
qarTli
41
1.7
meurneobis dargebi qarTlSi
ra sameurneo saqmianobas misdeven qarTlSi?
qarTlis kerZebi
qarTlis samzareulo
ganTqmulia
wvnianebiT. maT
miekuTvneba Sindis,
dosa da Rolos SeWamandebi,
puris xarCo.
qarTli ganTqmulia
agreTve mwnileulobiT,
magaliTad, jonjolis
mwniliT.
memindvreoba
qarTlelTa ZiriTadi saqmianoba memindvreoba iyo.
mindvrebSi maT marcvleuli, ZiriTadad, xorbali mohyavdaT.
Zvel qarTlelebs xorbleulis sxvadasxva jiSi
hqondaT gamoyvanili (dika, dolis puri, TavTuxi). maT
Soris erTi ZiriTadi gansxvavebaa: arsebobs iseTi jiSebi,
romlebic SemodgomiT iTeseba, Tesli mTeli zamTari
miwaSi rCeba da gazafxulze amodis. aseve, arsebobs
iseTi jiSi, romelic pirdapir gazafxulze iTeseba da
maleve aRmocendeba. saqarTvelo xorblis erT-erT
uZveles mwarmoebel qveynad aris aRiarebuli.
mosavali rom moeyvanaT, miwis moxvna iyo saWiro,
Semdeg daTesva, dafarcxva, Semosuli TavTavis momka,
galewva, dafqva, bolos gamocxoba. qarTlelTa mTavari
sakvebi puri da sxva mcenareuli kerZebi iyo. purs TorneSi
acxobdnen.
wyaro 1. Sindis SeWamandi
miwis moxvna
puris sacxobi
qarxana
daTesva-dafarcxva
wisqvilkombinati
davaleba
1. daasaxele, wyaro
1-is mixedviT, ra
gza unda gaiaros
xorbalma, rom
bolos puri,
funTuSa an sxva
namcxvari miirTva.
kalo, sadac Sreba
da niavdeba xorbali
wyaro 2. xorblidan puramde
specialuri manqaniT _ kombainiT
erTdroulad xdeba mosavlis
aReba (mka) da lewva
aRmoceneba da
momwifeba
42 Cveni saqarTvelo 5
mesaqonleoba
qarTlSi mesaqonleobac iyo ganviTarebuli. meurneobis
es dargi miwaTmoqmedebas did samsaxurs uwevda.
xarebis daxmarebiT xnavdnen. amave dros, mesaqonleobis
produqtebiT ikvebebodnen. cxvari ki, damatebiT,
matyls iZleoda. amis gamo Cveni winaprebi mecxvareobasac
misdevdnen. matylisgan Zafs arTavdnen da Zafisgan
tansacmels qsovdnen. mamakacebi cxvars rom gaparsavdnen,
Semdeg danarCen saqmes ukve qalebi asruleb dnen.
maTi movaleoba qsova da kervac iyo. winaT fexsacmelsac
Zroxisa da kameCis tyavisgan Tavad imzadebdnen.
dRes fabrikebSi mzaddeba qsovilic, tansacmelic da
fexsac melic.
wyaro 3. xeliT qsova
wyaro 4. dResaswauli qvaTaxevSi
davaleba
2. aRwere wyaro 4.
a) rogor acviaT qarTlel qalebsa da kacebs?
b) sufris rogor tradicias xedav da riT gansxvavdeba
igi dRevandelobisagan?
g) transportis romel saSualebebs xedav? riT gansxvavdeba
Tanamedrove transportisagan?
qarTli
43
wyaro 5. Ciri
mexileoba
mTel saqarTveloSi soflis meurneobis erT-erTi
mniSvnelovani dargi mexileoba iyo. am mxriv dRes gansakuTrebiT
cnobilia qarTli. xili vitaminebiT mdidaria,
Tumca ufro met vitamins Seicavs Ciri, romelsac
TiTqmis yvelanairi xilisgan amzadeben. Tu gazafxulze
Ciri Zalian gaxmeba, mas xarSaven da ise miirTmeven. tyemlisa
da qliavisgan tylapi mzaddeba, romelic aseve yelis
tkivilis wamalia. dRes xils specialur macivreb-
Si inaxaven, amitom zamTramde Zlebs. warsulSic xilis
zam TrisTvis cocxlad Senaxvis sxvadasxva gza icodnen.
magaliTad, vaSlsa da msxals miwasa da qvabebSi inaxavdnen.
Zvelad qarTlSi iseve, rogorc yvelgan saqarTveloSi,
xorceul sakvebs iSviaTad etanebodnen. dRemde
moRweulia sxvadasxva ucxoeli mogzauris werilobiTi
wyaroebi, sadac isini saqarTvelos mosaxleobas, maT
aRnagobasa da kvebis racions aRweren. ucxoeli mogzaurebi
yovelTvis aRniSnavdnen, rom qarTvelebi gamxdarni,
welwvrilni da koxtebi iyvnen. amas ki, sakvebTan er-
Tad, yoveldRiuri Sromac ganapirobebda. Zvel dros
qarTlSi zarmaci kacis naxva iSviaToba iyo.
davaleba
3. ra saSualebebiT inaxaven dRes xils didi xnis ganmavlobaSi?
4. Seni dakvirvebiT, ratom gaCnda qarTvelebSi da,
zogadad, adamianebSi zedmeti wonis problema? Sen
rogor zrunav imaze, rom zedmeti wonis problemam
ar Segawuxos?
5. ratom aris mniSvnelovani janmrTelobis SenarCunebisTvis
jansaRi kveba? ra rols asrulebs Sens
racionSi xili?
yurZnis Senaxvis xerxebi
yurZnis Senaxvas warsulSi saritualo daniSnulebac
hqonda. venaxSi, yvelaze msxmoiare vazis
ZirSi, miwas gaTxridnen, Sig Caafendnen Tivas da
Caawvendnen vazs, ormoSi Cawvenil msxmoiare vazs zemodan
msxvil joxebs an ficrebs gadaafarebdnen da
zemodan miwas daayridnen. axali wlis wina dRes miwa-
Si damarxul erT-erT vazs amoiRebdnen, vazs Rvinos
dausxamdnen, axal wels miulocavdnen da etyodnen: wyaro 6. yurZnis akido
`ai, Seni mocemuli Rvino, Senve mogviloce da Senve
mogveci mravali Rvinoo“. danarCen damarxul vazs, rodesac undodaT, maSin amoi-
Rebdnen. ase, gvian gazafxulamde, SeeZloT yurZnis Wama. yurZnis Senaxvis kidev
erTi saSualeba iyo akidos gakeTeba. aseT dros vazs mtevnebianad moaWridnen
tots da zamTrisTvis inaxavdnen.
44 Cveni saqarTvelo 5
1.8
urTierTdaxmarebis tradicia
urTierTdaxmarebis ra tradicia arsebobda qarTlSi
da rogor vlindeba is dRes?
stiqiuri movlenebi da maTgan Tavdacva
adamiani bunebidan Zalian bevr saarsebo saSualebas, sakveb
produqts, samSeneblo masalas iRebs. miwis damuSaveba da mecxoveleobac
bunebasTan urTierTobas gulisxmobs. magram bevri sikeTis
garda, bunebas adamianisTvis zianis motanac SeuZlia. xSirad amaSi
damnaSave Tavad adamiania.
TbilisSi, veres xeobaSi, gmirTa moednisa da zooparkis teritoriaze,
sul raRac 50 wlis ganmavlobaSi, orjer moxda stiqiuri
movlena _ adidebulma verem adamianebi da cxovelebi imsxverpla
da qalaqs didi ziani miayena.
wyaro 1. Tbilisis zooparkis mimdebare teritoria 2015 wlis
13 ivniss momxdari wyalmovardnis Semdeg
wyaro 2. igive teritoria 2017 wels
qarTli
45
wyaro 3. „Zala erTobaSia“ _ Tbiliselebi stiqiis Sedegebs ebrZvian
davaleba
1. imsjeleT, ra
mniSvneloba aqvs
erTob livad
problemis gadaWras
(wya roebi 1-3).
2. gaixsene, ra
SemTxvevaSi
daexmare megobars,
xanSiSesuls an
gaWirvebuls.
mouyevi es istoria
Tanaklaselebs.
3. Camowere mizezebi,
romelmac mewyeri
gamoiwvia da mdinare
veres xeobaSi tragedia
daatrialda.
4. rogor SeebrZolnen
Tbiliselebi stiqiis
Sedegebs
(wyaro 3)?
5. rogor unda moiqcnen
adamianebi
mdinare veres msgavsi
tragediis Tavidan
asacileblad?
ubedurebis Tavidan asacileblad misi gamomwvevi
mizezebis dadgena aris saWiro. veres xeobaSi mosaxleoba
xelaxla XIX saukuneSi dasaxlda. Tbiliselebis
raodenobac swrafad izrdeboda. im dros energiis mTavari
wyaro naxSiri iyo. adgilobrivi mosaxleoba saxnav-saTesad
miwis nakveTebs tyis gaCexviT moipovebda,
Tan menaxSireobasac misdevda. naxSirze did moTxovnilebas
ki ufro meti xis moWra mohyva.
tye gaiCexa iq, sadac Zvelad xes aravin Wrida _ daferdebul
adgilebSi. didma wvimebma ki mewyeri gamoiwvia
zogierT im adgilas, sadac adre tyeebi iyo. Sedegad,
araerTi didi tragedia datrialda.
wyaro 4. mewyeri
46 Cveni saqarTvelo 5
davaleba
6. moiZie informacia, ratom gaCnda gamoTqma, `goreliviT
ra Sua gzaze dadixar!~
7. dagegmeT klasSi SabaToba. amisTvis winaswar moemzadeT:
a) gaecaniT xis dargvis wesebs.
b) moimarageT xis nergebi da niCbebi.
g) SearCieT adgili, sadac nergebs dargavT.
urTierTdaxmreba Zvelad
mxarSi amodgoma saqarTvelos yvela kuTxeSi Cveulebrivi
movlena iyo. qarTlSi adamianebi erTmaneTs
exmarebodnen xvna-Tesvis, mkis dros. sxvanairad warmoudgenelic
iyo, radgan did qarTul guTanSi daaxloebiT
16-18 xar-kameCs abamdnen. amdeni xar-kameCi ki
erT ojaxs iSviaTad hyavda. amitom aucilebeli iyo
Seamxanageba, urTi erTdaxmareba. aseT SromiT gaerTianebas
modgams uwodebdnen.
wyaro 5. modgami
qarTlSi erTmaneTs meurneobis sxva sferoSic exmarebodnen.
aq mewveli saqoneli cota hyavdaT, ris gamoc
SromiT gaerTianebas mimarTavdnen. amas xanulobas
uwodebdnen. xuTi an meti, an naklebi mezobeli erTiandeboda
da erTi kviris ganmavlobaSi Zroxis nawveli
erT mezobelTan iyrida Tavs, meore kviras _ meoresTan
da a. S. xanulobiT mcirericxovani pirutyvis patroni
zamTrisTvis yvelisa da erbos marags agrovebda.
qarTlSive mezoblebi da naTesavebi erTmaneTs mxar-
Si edgnen saxlis mSeneblobis drosac. usasyidlod exmarebodnen
qvrivebsa da oblebs. ase rom, mxarSi amodgoma
uZvelesi qarTuli tradiciaa. saqarTveloSi erTi
aseTi andazac arsebobs: „marto kaci WamaSic codoao“.
davaleba
8. rogor gesmis andaza
„marto kaci
WamaSic codoao“.
9. gamokiTxe megobrebi,
vinmes xom
ar sWirdeba Seni
daxmareba da Tu
SesaZlebloba gaqvs
daexmare.
10. SesTavaze, TanaklaselebTan
erTad,
skolis direqcias
daxmareba ezos
gamwvanebasa an sxva
raime RonisZiebaSi.
qarTli
47
ra vici da ra SemiZlia
1. gaixsene, romeli stiqiuri movlenebia yvelaze metad
damaxasiaTebeli qarTlisTvis.
2. moamzadeT jgufurad proeqti: `ra zomebia misaRebi
Cvens mxareSi stiqiuri ubedurebis Tavidan asacileblad~?
dagegmeT proeqtis ganxorcielebisaTvis aucilebeli
nabijebi:
a) aiReT interviu ufrosebisgan, romeli stiqiuri movlena
xdeba Tqvens mxareSi yvelaze xSirad, ra iwvevs
mas da ra Sedegebi mosdevs.
interviusTvis sagangebod moemzadeT:
• SeTanxmdiT, vis gamokiTxavT
• winaswar moifiqreT kiTxvebi da gainawileT isini
• CaiwereT pasuxebi diqtofonze an rveulSi
• SeajereT erTmaneTs miRebuli pasuxebi da gamoitaneT
daskvnebi: ra stiqiuri movlena xdeba yvelaze
xSirad Tqvens mxareSi, ra iwvevs mas, ufrosebis
azriT.
wyaro 1. mewyeri, misi mizezi da Sedegebi
wyaro 2. setyva
48 Cveni saqarTvelo 5
b) moiZieT internetSi damatebiTi informacia am stiqiur
movlenaze da mis mizezebze. amisTvis moZebneT, informatikis
maswavlebelTan erTad, Sesabamisi vebgverdebi.
g) SeajameT interviusa da internetis (anu eleqtronuli)
masalebi da moamzadeT prezentacia PPT-Si, sadac Tezisebis
saxiT CamoayalibebT kvlevis Sedegebs da warudgenT
klaselebs.
d) moamzadeT plakati. masze, Sesabamisi naxatis garda, iqneba
mowodeba, romelic gaaxsenebs sazogadoebas, ra
gziT SeiZleba misgan Tavdacva.
e) moawyeT plakatebis gamofena.
intervius forma
respodentis saxeli .........................
1. aris Tu ara aRniSnuli problema mniSvnelovani
da ratom?
2. rogoria saxelmwifos roli am problemebis mogvarebaSi?
3. ra damokidebuleba aqvT moqalaqeebs am problemis
mimarT?
4. sad SegviZlia movipovoT informacia am problemaze?
wyaro 3. plakatze
muSaoba
forma, interviuSi monawile
jgufis gegmis Sesadgenad
respodenti ................................
TariRi .........................................
adgili ..........................................
jgufis wevrebi: .........................
ZiriTadi kiTxva
kiTxvis
avtori
Canawerze
pasuxismgebeli
damatebiTi informaciis mopovebis sainformacio saSualebebi:
biblioTeka
beWduri media
maswavleblebi
eleqtronuli sainformacio saSualebebi.
qarTli
49
kari 2.
imereTi
am karSi gaicnob dasavleT saqar-
Tvelos erT-erT istoriul-eTnografiul
mxares _ imereTs. gecodineba,
sad mdebareobs, rogori buneba aqvs
da ra gavlena aqvs amas dasaxlebis
tipze, Senobebsa da meurneobis dargebze;
rogor axerxebdnen saxlebis
erTi adgilidan meoreze gadatanas;
ratom dadioda imereTis mosaxleoba
garesamuSaoebze; rogor Seicvala
droTa ganmavlobaSi es mxare; kulturis
romeli Zeglebi mdebareobs imereTSi
da ratom unda gavufrTxildeT
maT.
g r
m e
s a
g
l
e
xoni wyaltubo
!. !.
saTaflias
nakrZali
samtredia
!.
geguTi
d a b l o b i
!
sajavaxo
u
cxeniswyali
m
o - z e
rioni
r
a
o s v
!.
vani
okaces CanCq.
promeTe
kolxeTis
i
n
e T
a
i
!
yumisTavi
! salxino
!
m
r
q
baRd
e
! k
m. mefiswyaro
! 2850
zek
s a
!.
m c
50
Cveni saqarTvelo 5
r
a
W
m
avi
o
ias
ali
!
!.
quTaisi
!.
baRdaTi
e
s
ajameTis
nakrZali
850 2496
zekaris uR.
a m
gurna
!
!
navenaxevi
x e
r
tyibulis
wylsc.
kur. sairme
!
c x
e - j
a -
Terjola
!.
2862
m. lebeurismTa
naqeralas uR.
1217
perevi
! !
xreiTi
sxvitori !
!. tyibuli
saCxere!.
!.
zestafoni !
Sorapani
!
xani
T
a
i
a v a
W
s
l
x e T
i
WiaTura
kacxi !.
! beRlevi
borjomxaragaulis
q
s
Cxerimela
erovnuli
parki
i
e
!
i m
m a
e
R
!. xaragauli
e d
C
yvirila
r
T
korbouli !
l
e
o
b i
i
!
grigaleTi
rikoTis uR.
i
x
q
l i
x
u
e
s
0 9km
uR. jvari
i s q
999
m i
d
d i
Zirul
e
a
i
T
pirobiTi aRniSvnebi
dasaxlebuli punqtebi
!.
!.
!
!
mxaris centri
municipalitetis centri
sxva dasaxlebuli punqti
kurorti
gzebi
avtomagistrali
gzatkecili
rkinigza
sazRvrebi
saxelmwifos
istoriul-geografiuli
provinciis
daculi teritoriis
hidrografia sxva aRniSvnebi
simaRliTi
mdinare
niSnuli
tba,
uReltexili
wyalsacavi
CanCqeri
karstuli mRvime
aeropotri
51
2.1
imereTis mdebareoba da buneba
sad mdebareobs imereTi da bunebis romeli
RirsSesaniSnaobebia iq?
imereTi saqarTvelos erT-erTi yvelaze didi istoriul-eTnografiuli
mxarea. geografiulad mas saqarTvelos
centraluri adgili ukavia. saxelwodeba
„imereTi“ warmoiSva sityvidan „imieri“ anu lixis qedis
iqiTa, imieri mxare. lixis qedi saqarTvelos aRmosa v-
leT da dasavleT nawilebad yofs. eTnografiuli da
geografiuli TvalsazrisiT, imereTi or nawilad iyofa
_ zemo imereTad da qvemo imereTad. mravali saukunis
win imereTs argveTsac uwodebdnen. imereTis centria
qalaqi quTaisi.
wyaro 1. quTaisis xedi
davaleba
1. CamoTvale, rukis (gv. 50-51) daxmarebiT, saqarTvelos romeli kuTxeebi esazRvreba
imereTs.
2. gaarkvie, rukis (gv. 6-7) daxmarebiT, romeli uReltexili unda gaiaro, Tu
imereTidan samanqano gziT raWaSi waxval.
3. gaarkvie, saqarTvelos istoriul-eTnografiuli mxareebis rukis daxmarebiT (gv.
8-9), romeli mxareebi unda gadavkveToT quTaisidan Sav zRvamde misasvlelad.
4. CamoTvlilTagan, romeli dasaxlebuli punqtebi ar mdebareobs imereTis
teritoriaze _ quTaisi, zestafoni, samtredia, saCxere, WiaTura, vani, baTumi,
gori, Terjola, baRdaTi, Telavi, SroSa, mestia.
5. moZebne rukaze (gv. 50-51), romeli daculi teritoriebi mdebareobs imereTSi.
52 Cveni saqarTvelo 5
zemo imereTi da qvemo imereTi erTmaneTisgan bunebrivi
pirobebiT gansxvavdeba. zemo imereTi mTagoriani
mxarea, sadac bevri gorak-borcvi da xeobaa. misi hava
ufro mSralia, vidre qvemo imereTSi, romelic kolxe-
Tis dablobzea gaSlili. aq, ZiriTadad, vake adgilebia.
imereTi mdidaria mRvimeebiT. yvelas bunebis Zeglis
statusi aqvs miniWebuli da maTze saxelmwifo gansakuTrebulad
zrunavs. mravalricxovani mRvimeebidan
aRsaniSnavia promeTes, saTaflias, wyaltubos (TeTras),
navenaxevis mRvimeebi. miwisqveS arsebuli darbazebi
mdidaria stalaqtitebiT, stalagmitebiT, gaqvavebuli
CanCqerebiT da Camokidebuli qvis fardebiT. saTaflia
erTaderTi adgilia msoflioSi, sadac dinozavrebis
200-mde nakvalevia aRmoCenili.
stalaqtiti
stalagmiti
wyaro 2. promeTes mRvime
wyaro 3. dinozavris nakvalevi. wyaltubo-
Si aRmoCenili dinozavris nakvalevi daaxloebiT
50-60 milioni wlis winandelia.
mecnierebi amtkiceben, rom im periodSi
saqar Tvelos teritoriaze aTobiT sxvadasxva
saxeobis dinozavri cxovrobda.
maTi umetesoba balaxismWameli iyo, Tumca
mtacebeli dinozavrebic iyvnen.
wyaro 4. dinozavris aRdgenili ConCxi
davaleba
6. moamzade prezentacia Temaze „dinozavrebi
saqarTveloSi“. gamoikvlie
maTi gadaSenebis mizezi.
dava lebis momzadebisas gamoiyene
dam x mare masalebi vebgverdidan:
http://tskaltubo-crt.ge/portfolio/sataplia/
7. warmoadgine prezentacia imereTis
Semajamebel gakveTilze.
imereTi
53
saqarTveloSi erT-erTi yvelaze Rrma kanioni _
okace da maRali CanCqeri _ kinCxa imereTSi mdebareobs.
es mxare aseve cnobilia bunebis erT-erTi saocrebiT _
kacxis svetiT, romelic zemo imereTis sofel kacxSia.
es aris bunebrivi kldovani qvis masa, romelsac svetis
forma aqvs. misi simaRle 40 metria. maRali svetis Tavze
Cvenma winaprebma eklesia aaSenes.
bunebis saocrebebis garda, imereTi ganTqmulia
samkurnalo wylebiT da wiaRiseuliT. aq aris cnobili
kurortebi wyaltubo da sairme. qvanaxSiriT mdidaria
tyibuli, xolo manganumiT _ WiaTura.
wyaro 5. CanCqeri kinCxa
wyaro 6. kacxis sveti
wyaro 7. kurorti sairme
sairme
xalxSi gavrcelebuli Tqmulebis
Tanaxmad, sair mis wyaroebi daWrili
irmis kvals adevnebulma monadireebma
aRmoaCines. im adgilze, sadac
irmis jogebi xSirad iyridnen Tavs,
JangiT gawiTlebul qveb ze wyaro miedineboda.
wyarodan cota moSorebiT
mwyemsebma kidev erTi ucnauri adgili
SeamCnies, sadac balaxi mudam
mwvane iyo, Tovli swrafad dneboda,
xolo wvimis Semdeg miwa ramdenime
wuTSi Sreboda. rogorc gairkva, am
saocrebis mizezi Termuli mineraluri
wyali iyo.
samkurnalo wylis garda, sairmeSi
wiwvovani da foTlovani tyeebi da
sufTa haeria. amitom iq janmrTelobis
gasaumjobeseblad
yvela piroba aris Seqmnili.
54 Cveni saqarTvelo 5
wyaro 8. mdinare wyalwiTela
legenda wyalwiTelaze
imereTSi miedineba mowiTalo feris mdinare,
romelsac wyalwiTela hqvia. misi mowiTalo
feris gamo xalxma legenda Seqmna, romlis
mixedviT, mdinaris wyali erT-erTi brZolis
Semdeg wiTlad SeiReba. gadmocemiT, am brZolaSi
qarTvelebma mteri sastikad daamarcxes da mdinarec
amis Semdeg gawiTlda. magram es mxolod legendaa.
simarTle ki is aris, rom wyals wiTeli
feri wiTeli miwis gamo aqvs.
davaleba
8. rogor fiqrob, ra aris saWiro, rom davicvaT
cxov rebis jansaRi wesi. aseTi cxovrebis wesisTvis
sairmeSi ra pirobebi arsebobs?
9. moiZie informacia, kidev romeli samkurnalo kurortebi
mdebareobs imereTSi. ra daavadebebs kurnaven
iq?
10. ratom ewoda mdinares wyalwiTela?
11. bunebis romeli saocrebebia Sens mxareSi? moiZie
maTze informacia.
12. romeli wiaRiseulia Sens mxareSi? risTvis iyeneben
mas?
leqsikoni
kanioni _ mdinaris
Rrma xeoba.
stalaqtiti _ gamoqva -
bulis TaRidan konu
sisebur svetad
CamogrZelebuli
Sve rili, romelic
ga Ce nilia CamoJonili
ki riani wylis
wveTebisgan.
stalagmiti _ gamoqvabulis
Ziridan konusisebur
svetad
aRmarTuli Sverili,
romelic gaCeni lia
TaRidan Camonadeni
kiriani wylis
wveTebisagan.
imereTi
55
2.2
dasaxlebis tipebi imereTSi
ra gavlena aqvs garemos imereTis dasaxlebis tipebze?
leqsikoni
konsuli _ Tanamdebobis
piri, romelic
Tavisi saxelmwifos
da misi moqalaqeebis
interesebs warmoadgens
da icavs ucxo
saxelmwifos romelime
teritoriaze.
mosaxleoba zemo imereTSi, umetesad, xeobebSia dasaxlebuli.
maTi soflebi did teritoriazea gaSlili
da sxvadasxva ubnisgan Sedgeba.
qvemo imereTSi dasaxleba ufro gaSlilia da
ezo-karmidamoebic didia. mTagorakiani da tyiani reliefis
gamo, imereTSi mteri iSviaTad aRwevda. amitom
ar iyo aucilebeli mosaxleobis erTad, Sejgufulad,
cxovreba.
wyaro 1. sofeli zemo imereTSi
davaleba
1. aRwere, wyaro
2-is mixedviT, XVII
saukunis Suaxa ne bSi
imereTis dasaxlebis
tipebi.
wyaro 2. me-17 saukunis Suaxanebis ruseTis elCi
imereTSi dasaxlebis tipebze
`soflebi da dabebi, agreTve TviT soflebsa
da dabebSi saxlebi, erTmaneTisagan dacilebulia,
gafantulia borcvebze, dablobebze, mTebs Soris
da mTebzedac. maTi dasaxleba da saxnav-saTesic iq
aris, sadac wyaroebia. mxolod mijriT, erTad ki
ar arian dasaxlebulebi, aramed ori, sami, aTi da
oc-oci komli da esenic erTmaneTisgan erTi isris
tyorcnis manZiliT arian daSorebulebi. yovel ezos
garSemortymuli aqvs yvelanairi xileuli da vazi. ise
gegoneba, tyeSi cxovroben, arc ki moCans“.
56 Cveni saqarTvelo 5
wyaro 3. sofeli qvemo imereTSi
wyaro 4. safrangeTis konsuli me-19 saukunis 20-ian
wlebSi imerelTa dasaxlebebze
„imerlebi sameurneod dablobs iyeneben, magram saxlkarad
maRlob platoebs, wyaroebTan axlos. ciebisagan
Tavis dasacavad, am windaxedulobis garda... sax lebSi
cecxli mudmivad, dRedaRam, unTiaT. es haeris gawmendis
yvelaze saukeTeso saSualebaa da, amasTanave, miwis
sinestesac STanTqavs...“
davaleba
2. daaxasiaTe,
wyaroebis 1-4, aseve,
gakveTilis 2.1
teqstis daxmarebiT
imereTis buneba.
3. rogor fiqrob,
wyaro 4-Si frangi
konsulis sityvebi
qvemo imerlebs
exeba Tu zemo
imerlebs? pasuxi
daasabuTe.
4. Seadare erTmaneTs
wyaroebi 2 da 4: ra
daemTxva da riT
gansxvavdeba am ori
avtoris aRwera?
imeruli sacxovrebeli saxlebi
ori saukunis win imereTSi garda erTsarTuliani
saxlebisa, orsarTulian saxlebsac aSenebdnen. orsarTuliani
odasaxlis pirvel sarTuls qviTkiriT an,
nawilobriv, xiT aSenebdnen. meore sarTuli mTlianad
ficrisagan iyo Sekruli. xis saxlebi, ZiriTadad, qvis
svetebze iyo dayrdnobili, ris wyalobiTac, saxli
wyaro 5. imeruli erTsarTuliani odasaxli.
galak tion da tician tabiZeebis saxl-muzeumi
sof. WyviSSi
wyaro 6. Tanamedrove saxli imereTSi
imereTi
57
leqsikoni
sabZeli _ bzisa da
saqonlis sxva sakvebis
Sesanaxi nageboba.
yavari _ Senoba-nagebobis
gadasaxurad
gamoyenebuli Txeli
ficari.
owinari _ simZimeTa
asawevi teqnikuri
xelsawyo.
davaleba
5. rogor fiqrob, ratom
agebdnen imereTSi,
ZiriTadad,
xis saxlebs?
6. daakvirdi wyaroebs
6 da 7. romel ganaxlebul
detalebs
xedav? axseni Seni
mosazreba.
7. raze metyvelebs
imereli glexis
kar-midamoSi sxvadasxva
daniSnulebis
sameurneo nagebobebis
arseboba?
8. Seni azriT, ratom
dgamdnen saxlebs
qvis svetebze.
9. imsjele, ra mizezebiT
SeiZleba aixsnas
saxlebis erTi
adgilidan meoreze
gadatanis survili
an saWiroeba.
sinestisgan iyo daculi. odas wina mxridan (zogjer
gverdebidanac) lamazi aivani miuyveboda. aivnis moajiri
moCuqurTmebuli iyo. imereli glexis kar-midamo
sxvadasxva daniSnulebis sameurneo nagebobebs moicavda:
nalia, sabZeli, saqaTme, marani, boseli, saRore...
saxlebis gadaadgilebis imeruli tradicia
imereTSi saxlebTan dakavSirebiT erTi tradicia
hqondaT. vinaidan imeruli saxlebi xisgan (ficrisgan)
iyo Sekruli da qvis svetebze idga, SesaZlebeli
iyo saxlis erTi adgilidan meoreze gadatana. dRes
msgavsi ram aravis ukvirs da msoflios sxvadasxva
kuTxeSi xSirad gadaaqvT saxlebi, Tumca warsul-
Si mZime teqnikisa da satvirTo manqanebis gareSe
es gacilebiT rTuli iyo. saxlis gadatanis dros
mezoblebi erTmaneTs exmarebodnen. tyeSi Wridnen
msxvil xeebs da maT ise asufTavebdnen, rom sagoravad
gamom dgariyo. sagoravebis raode noba saxlis
zomaze iyo damokidebuli. saxls kramits an yavars
moxsnidnen, owinarebiT awevdnen da sagoravebze dadebdnen.
sagoravebiT, ra manZilzedac undodaT, gadaitandnen
da axal adgilas kvlav svetebze dgamdnen.
imereli glexis TqmiT, „qe wivwivebda saxli,
mara ar irRveoda“. imereTis msgavsad, saxlebi
samegreloSic gadahqondaT.
wyaro 7. imerlebi. XIX saukunis meore naxevari
davaleba
10. aRwere wyaro 7. rogoria imerelebis samosi. ra
msgavsebas an gansxvavebas xedav sxva mxareebis, magaliTad,
qarTlis samosisgan (gv. 43, wyaro 4).
58 Cveni saqarTvelo 5
2.3
imerelTa sameurneo saqmianoba
ra gavlena aqvs garemos imereTis mosaxleobis sameurneo
saqmianobaze?
qvemoimerelTa da zemoimerelTa sameurneo saqmianoba
gansxvavebuli iyo. qvemo imereTSi baRebSi aqvT
dafna, leRvi, xurma, mandarini, Cai. zemo imereTSi ki,
iSviaTi gamonaklisis garda, es xili gavrcelebuli ar
aris. qvemo imereTSi, ZiriTadad, marcvleuli kulturebi
mohyavdaT, magram aq vazi naklebad iyo gavrcelebuli.
samagierod maRlob adgilebSi anu zemo imereTSi,
umTavresad, mevenaxeobasa da mesaqonleobas misdevdnen.
imereTis platoze, ZiriTadad, marcvleuli kulturebis
moyvaniT iyvnen dakavebuli. aq marcvleulis yvela
jiSi arsebobda, magram upiratesobas mainc fetvsa da
Roms aniWebdnen. simindis kulturis Semosvlis Semdeg
ki is wamyvani kultura gaxda.
leqsikoni
plato _ zRvis donidan
maRla mdebare
vake.
fuCeCi _ simindis taros
garSemo Semoxveuli
foToli.
simindi saqarTveloSi
simindis samSobloa centraluri
da samxreT amerika.
saqarTveloSi is XVII saukune-
Si gavrcelda da mas Semdeg
didi mowonebiT sargeblobs.
misi movla da gadamuSaveba,
RomTan da sxva mcenareul
kulturebTan SedarebiT, wyaro 1. simindi
bevrad advilia. is mosavliania.
dReisaTvis xorblis Semdeg simindi yvelaze
gavrcelebuli mcenareuli kulturaa. man dasavleT
saqarTveloSi bevri adgilobrivi kultura, maT Soris,
Romi da fetvi Caanacvla. droTa ganmavlobaSi,
saqarTveloSi simindis axali jiSi gamoiyvanes, romelic
adgilobriv klimatur pirobebs kargad
Seegua da uxvmosavlianobiT gamoirCeva.
saqarTveloSi simindi yovelmxriv gamosayenebeli
mcenarea. mosaxleoba mis marcvals sakvebad iyenebs;
ReroTi da marcvlebmoclili taroTi zamTarSi Sinaur
cxovelebs kvebavs; simindis wverisagan samkurnalo
nayens xarSavs, xolo fuCeCiT gazafxulze vazis
ylortebs abams, rom sigrZeSi sasurveli mimarTulebiT
gaizardos.
imereTi
59
nugbari
kosmetika
wamali
davaleba
1. rogor fiqrob,
ratom Caanacvla
simindis kulturam
Romis kultura saqarTveloSi?
2. CamoTvale, risTvis
iyeneben dRes siminds?
3. Seqmeni Seni samzareulos
wesebi. daasaxele
(Seni azriT)
romeli imeruli
kerZebi mouxdeba
simindisgan momzadebul
produqts.
frinvelis
sakvebi
nayini
zeTi
Cifsebi,
funTuSa
gamagrilebeli
sasmeli
sawvavi
wyaro 2. simindis gamoiyeneba sxvadasxva daniSnulebiT
wyaro 3. imeruli xaWapuri
imeruli samzareulo
imeruli samzareulos mSvenebaa xaWapuri. aq, rogorc
wesi, kecze acxoben. ikvebebian mxaleuliTa da
frinvelis xorciT. mxaleuls imereTSi nigvziTa da
ZmriT, sunelebiT kazmaven, Semwvar xorceuls ki niorwyalSi
an sawebelSi awyoben. aqaurebis siamayea
cxovelebis Signeulobisagan damzadebuli kerZi _
kuWmaWi. imereTSi tradiciulad amzadeben sokos
kerZebs, romelTaganac gamoirCeva qamasokos, niyvisa
da manWkvalasagan damzadebuli kerZebi. aqaurebis
ZiriTadi saWmelia amolesili lobio, romelsac
xSirad nigvziT an daduRebuli tyemlis
wveniT, kvawaraxiT amzadeben.
leqsikoni
imereTSi vazi da xexili ZiriTadad ezoSi hqondaT
darguli ise, rom Soridan tyes hgavda da saxlebi TiTqmis
ar Canda. jer kidev Sua saukeneebSi TiToeuli
ojaxi gadasaxadis saxiT 13-dan 25 kokamde Rvinos ixdida.
imerel mevenaxeebs saukuneebis ganmavlobaSi vazis
75-ze meti jiSi hqondaT gamoyvanili. mevenaxeobis forkoka
_ siTxis Casasxmeli
WurWeli, romel-
Sic 16-dan 24 litramde
siTxe eteva.
60 Cveni saqarTvelo 5
mebi bevrnairi iyo _ hqondaT rogorc bunebriv, aseve
xelovnur sayrdenze gamarTuli venaxi. aq erTmaneTs
enacvleboda maRlari da dablari venaxi. marTalia,
maRlari vazi rTuli mosavlelia da mosavalic cota
aqvs, magram maRla gaSvebuli vazi xalisobs, radgan mas
niavi uvlis da obi ar ekideba.
leqsikoni
maRlari vazi _ xeze
aSvebuli vazi.
wyaro 5. frangi mogzauri baroni de bai
imereTSi vazis Sesaxeb:
„vazi am qveyanaSi yvela mcenaris dedo falia,
xolo Rvino adamianisTvis nam dvil kults
warmoadgens“.
wyaro 4. venaxi zemo imereTSi
davaleba
4. ratom jobs gril da nestian adgil ze
maRlari venaxi dablars?
5. gadmoeci Seni sityvebiT frangi mog -
zauris sityvebi (wyaro 5).
imereTi saukuneebis ganmavlobaSi dasavleT saqar-
TveloSi sameTuneo warmoebis centri iyo. dRes ki Tixis
warmoeba ramdenime sofelSia SemorCenili. ukve
aRaravin iyenebs Tixis WurWels ojaxebSi da igi mxolod
suvenirad iqca. sofeli SroSa, rikoTis uReltexilze,
saavtomobilo gzis piras mdebareobs. iq dRemde
awarmoeben Tixis nakeTobebs da adgilze yidian.
davaleba
6. rogor fiqrob, ram
Seuwyo xeli sofel
SroSaSi meTuneobis
ganviTarebas?
7. ras amzadeben imerlebi
Tixisgan
(wyaro 6)?
wyaro 6. Tixis nakeTobebiT vaWroba gzis
piras sofel SroSaSi
imereTi
61
2.4
kulturis Zeglebi imereTSi
kulturis romeli Zeglebi mdebareobs imereTSi da ratom unda
gavufrTxildeT maT?
imereTSi qarTuli kulturis araerTi mniSvnelovani
Zeglia. aq mdebareobs: gelaTis samonastro kompleqsi,
bagratis taZari, ubisa da mowameTa. gelaTi daviT
aRmaSeneblis aSenebulia. iq aris rogorc misi, aseve Tamarisa
da sxva mefeTa freskebi.
wyaro 1. gaerTianebuli saqarTvelos pirveli
mefis bagrat mesamis agebuli bagratis ta-
Zari (rekonstruqciamde), romelic quTaisSi
mTavar goraze dgas da romelic quTaisis
sxvadasxva ubnidan kargad Cans. taZari XVII
saukunis bolos imereTSi SeWrilma osmalebma
daangries.
wyaro 2. bagratis taZari rekonstruqciis
Semdeg, romelic 2009 wels
daiwyo. rekonstruqciis Sedegad
Zeglma axali detalebi SeiZina.
wyaro 3. mowameTas samonastro kompleqsi
62 Cveni saqarTvelo 5
mowameTas samonastro kompleqsi wyalwiTelas xeobaSia.
es saxeli mas didi xnis win ewoda. VIII saukune-
Si saqarTveloSi SeWril mters argveTis mTavrebma _
daviTma da konstantinem didi winaaRmdegoba gauwies.
bolos mainc damarcxdnen da tyved Cavardnen, maTi vaJkacobiT
moxiblul mters Zmebis upirobod daxocva ar
surda, amitom maT qristianuli sarwmunoebis Secvla
mosTxova, uaris miRebis Semdeg ki sikvdiliT dasaja.
mosax leobam gmiri mTavrebi maTsave aSenebul monasterSi
daasvena da am adgils mowameTa uwoda.
wyaro 4. gelaTis samonastro kompleqsi
gelaTi saukuneebis manZilze imereTisa da sruliad
saqarTvelos kulturuli centri iyo. aq mdebareobda
akademia, sadac saswavleblad mTeli saqarTvelodan da
sazRvargareTidanac ki Camodiodnen.
davaleba
1. moiZie, ra sagnebs aswavlidnen gelaTis akademiaSi.
dRes maTgan romels aswavlian da romels ara? axseni,
ratom.
2. moiZie, ras niSnavs argveTi.
3. ra wesebs icav kulturuli memkvidreobis Zeglebsa
da muzeumebSi eqskursiis dros.
4. moiZie informacia vebgverdidan bagratis taZris
rekonstruqciaze. ratom amoiRo bagratis taZari
iuneskom msoflio memkvidreobis ZeglTa siidan.
5. imsjeleT, ra mniSvneloba aqvs Zeglis pirvandeli
iersaxis SeanrCunebas.
leqsikoni
muzeumi _ Seswavlis,
ganaTlebis mizniT
an vizualuri siamovnebisTvis
iZens,
inaxavs, ikvlevs da
gamohfens adamian-
Ta Semoqmedebisa da
maTi garemos aRmwer
faqtebze arsebul
mniSvnelovan masalas.
imereTi
63
2.5
yoveldRiuri cxovreba imereTSi
rogori iyo da ramdenad Seicvala saojaxo yofa imereTSi?
davaleba
1. Seni azriT, warsul-
Si bavSvebi rogor
iRebdnen ganaTlebas,
Tu mTeli dRe
saqonlis mwyemsva
uwevdaT?
2. axseni, ratom xnaven
miwas xarebiT zemo
imereTSi (wyaro 1).
3. ratom midiodnen
imereTidan garesamuSaoze?
4. rogor fiqrob,
dRes ra mizeziT
dadian imereTis
soflebidan garesamuSaoze?
5. imsjeleT klasSi,
ra SeiZleba gakeTdes
imisTvis, rom
Semcirdes imereTidan
garesamuSaoze
wasvlis msurvelTa
raodenoba. amisTvis
gaixseneT meurneobis
tradiciuli
dargebi imereTSi,
bunebrivi simdidreebi,
istoriuli
Zeglebi da sxv. informacia
imereTis
Sesaxeb.
saojaxo yofa adamianis yoveldRiuri saqmianobaa.
warsulSi teqnologiebi ar iyo ganviTarebuli da adamianebi,
dRevandelTan SedarebiT, ufro bevrs Sromobdnen.
maTi ZiriTadi saojaxo saqmianoba soflis
meurneoba iyo.
dRes ojaxebis umravlesobaSi Cveulebrivi dRe
dilis 9 saaTze samsaxurSi wasvliT iwyeba. warsulSi
yvela sakuTar ojaxSi iyo dasaqmebuli. mamakacebi saojaxo
saqmeebis Sesasruleblad gamTeniisas dgebodnen.
imereTSi mesaqonleobasac misdevdnen da miwaTmoqmedebasac,
amitom jer Sinaur saqonels gaistumrebdnen
saZovarze da mogvianebiT miwaze samuSaod midiodnen.
qalebi ZiriTadad saxlSi iyvnen da saojaxo saqmeebs
asrulebdnen. bavSvebs ki xSirad pirutyvis mwyemsoba
evalebodaT. dRes qalebic da kacebic sxvadasxva samsaxurSi
erTnairad muSaoben, bavSvebi ki skolaSi dadian.
imerlebi garesamuSaoebze
zemo imereTis mosaxleoba dasamuSavebeli miwis
naklebobis gamo garesamuSaoze ZiriTadad qarTlSi dadioda.
iq erT ojaxs saSualod erTnaxevari-ori dRis
saxnavi miwa hqonda im dros, rodesac qarTlSi erTi
komli saSualod oci dRis saxnavs flobda. imereTSi
terminic ki arsebobda _ „naqarTli“, romelic iseT
kacs ewodeboda, romelic qarTlSi samuSaod dadioda.
xSirad Sida qarTlSi imerel momRerlebs qorwilSic
iwvevdnen.
garesamuSaoebze siarulis tradicia zemo imereTSi
dRemde SemorCa. TbilisSi samSeneblo-saremonto
samuSaoebs, ZiriTadad, saCxeridan da WiaTuris
soflebidan Casuli mosaxleoba awarmoebs.
wyaro 1. miwis damuSaveba xarebiT
64 Cveni saqarTvelo 5
rogor amzadebdnen imereTSi savarcxels
saqarTvelos mosaxleoba savarcxels, Cveulebriv, maRaziaSi yidu lobs, Tumca
Zvelad maRaziebi ar iyo. maSin Cveni winaprebi savarcxels Tavad amzadebdnen.
misi damzadeba yvelam ar icoda. imereTSi da, aseve, raWaSi amis mcodneni bevrni
iyvnen.
saukuneebis win imereTSi savarcxeli cxovelis moxarSuli rqisgan mzaddeboda.
jer kidev 150 wlis win imerel ostatebs savar cxeli
didi raodenobiT qarTlSi gasayidad an gasacvlelad
gahqondaT.
qarTlSi erTi xalxuri leqsi iyo gavrcelebuli:
„getyoba imereli xar,
zurgze gkidia gideli,
Sig savarcxlebi giwyvia,
qalaqSi gasayideli“.
davaleba
6. Seni azriT, dRes ra masalisgan
da rogor amzadeben savarcxels?
yabaxi _ sportuli TamaSi
yabaxi Zveli qarTuli cxenosnuri
TamaSia, romelic imereTSi
popularuli iyo. TamaSis dros
mSvildosani mxedrebi sastarto
xazTan mwkrivdebodnen. niSanze
erT-erTi mxedari WenebiT uaxlovdeboda
daaxloebiT eqvsmetrian
anZas, romelzec Semodebuli iyo
Tasi. anZasTan sasurvel manZilze
miaxloebisas mxedari miznis mimarTulebiT
isars isroda. gamarjveba
mas rCeboda, vinc yvelaze
mokle droSi samiznes metjer
gadmoagdebda.
davaleba
7. CamoTvale, romel sportul
TamaSobebs icnob. ra rols asrulebs
sporti cxovrebis jansaRi
wesis dacvaSi? Sen romeli
maTganiT xar dakavebuli?
wyaro 2. yabaxi quTaisSi. kastelis naxati
imereTi
65
2.6
imereTis qalaqebi
rogor da ratom icvleboda imereTis regioni?
warsulSi imereTis mosaxleoba, ZiriTadad, soflebSi
cxovrobda da soflis meurneobas misdevda. XX saukunis
meore naxevridan bevri adamiani qalaqebSi gadasaxlda da
sxvadasxva qarxanaSi dasaqmda. winaT imereTSi, quTaisis
garda, arc erTi qalaqi ar iyo. XX saukuneSi ramdenime
axali qalaqi gaCnda. qalaqis warmoqmna bunebrivad xdeba,
rodesac raime adgili did mniSvnelobas iZens da iq bevri
xalxi iyris Tavs. imereTSi ase warmoiSva qalaqi WiaTura.
WiaTura mdinare yvirilas viwro da daklaknil xeoba-
Si mdebareobs. legendis mixedviT, mas saxeli bunebrivad
Seerqva. dRevandeli WiaTuris adgilas patara sofeli
iyo da masze mgzavrma ikiTxa, „Wiaa Tu raa?“ ase Seerqva
WiaTuras saxeli.
wyaro 1. WiaTura 100 wlis win
wyaro 2. WiaTuraSi sabagiro gzebi
gadaad gilebis erT-erTi ZiriTadi
saSualebaa
WiaTuris qalaqad gadaqcevis istoria da akaki wereTeli
XIX saukunis bolos WiaTuraSi mniSvnelovani madani _ manganumi aRmoCnda. bunebis
es simdidre xeluxlebeli iyo, vidre akaki wereTlis uSualo iniciativiTa
da xelmZRvanelobiT ar daiwyo sabados geologiuri gamokvleva da Semdeg misi
damuSaveba. ucxoelebis dainteresebis mizniT akaki wereTelma WiaTuris sabados
Sesaxeb broSura Seadgina da peterburgSi inglisur, frangul, germanul da rusul
enebze gamosca. madnis mopovebis dawyebam ganapiroba WiaTuris qalaqad gadaqceva.
madnis mopovebis istoria TviT qalaqis istoriac aris. `iq sadac dRes arc gzaa da
arc kvali, rkinigza mova, es udabno, WiaTura, gaSendeba~, _ werda akaki.
WiaTuraSi manganumis msoflio maragis TiTqmis naxevaria. amitom misi aRmo-
Cenidan ramdenime weliwadSi iq marTlac gaiyvanes rkinigza, aages sabagiro
gzebi. amas ramdenime aTasi adamianiT mosaxleobis zrda mohyva.
66 Cveni saqarTvelo 5
quTaisis daarsebas didi xnis istoria aqvs. jer kidev
asi aTasi wlis win am teritoriaze adamianebi saxlobdnen
da mas Semdeg es kvali ar Sew yvetila. rogorc
qalaqi, igi savaraudod, 3 500 wlis win daarsda. quTaisi
evropis erT-erTi uZvelesi qalaqia. igi pirvelad moxseniebulia
Zvel berZnul miTSi argonavtebis Sesaxeb,
sadac mas kvitaias (aia) uwodeben. quTaisi dasav leT saqarTvelos
kulturuli da politikuri centria. dRes
iq saqarTvelos parlamenti mdebareobs, rac mis politikur
mniSvnelobas zrdis da xels uwyobs qalaqis ganviTarebas.
marTlmadidebeli qarTvelebis garda, quTaisi mniS v-
nelovani qalaqi iyo qarTveli ebraelebisa da kaTolike
qarTvelebisTvis. aq ebraelebis didi jgufi cxovrobda.
XIX saukunis dasawyisSi isini qalaqis mosaxleobis
25 procents Seadgendnen. maT sakuTari salocavi saxlis
aSenebisa da locvis ufleba hqondaT. bolo aTwleulebis
ganmavlobaSi ebraelebis didi nawili israelSi
gadasaxlda.
quTaisSi moRvawe kaTolike qarTvelebidan aRsaniSnavia
kompozitori zaqaria faliaSvili, romlis saxelsac
Tbilisis operisa da baletis Teatri atarebs.
quTaislebis
roli Tbilisis
saxelmwifo universitetis
daarsebaSi
pirveli qarTuli
universitetis Tormeti
damaarseblidan
Svidi quTaiseli iyo.
magaliTad, filosofosi
Salva nucubiZe,
fsiqologi dimitri
uznaZe, maTematikosi
andria razmaZe, filologebi
_ ioseb
yifSiZe, korneli
kekeliZe
da sxv.
wyaro 3. saqarTvelos parlamentis Senoba quTaisSi
davaleba
1. daakavSire akaki wereTlis sityvebi WiaTuraze wyaro 1-s. rogor fiqrob, wyaro
1-ze gamosaxuli WiaTuris foto madnis mopovebis dawyebamdea gadaRebuli Tu
mis Semdeg.
2. Seni azriT, rogor axasiaTebs akaki wereTels misi wvlili WiaTuris qalaqad gadaqcevaSi.
3. moiZie informacia imereTis samrewvelo qalaqebze. imsjeleT am qalaqebSi arsebuli
problemebisa da maTi gadaWris gzebze.
4. axseni, ratom gaizarda WiaTuris mosaxleoba da ra Sedegi mohyva amas.
5. rogor fiqrob, dRes romelime soflis qalaqad gadaqceva SesaZlebelia Tu ara?
pasuxi daasabuTe.
6. moniSne drois xazze, rodis daarsda quTaisi.
7. moiZie, romeli operebi dawera zaqaria faliaSvilma?
8. dagegmeT zaqaria faliaSvilis operaze „abesalom da eTeri“ daswreba.
imereTi
67
ra vici da ra SemiZlia
1. moawyeT eqskursia mxareTmcodneobis muzeumSi (an Tbilisis muzeumSi Ria
cis qveS). eqskursiisTvis sagangebod moemzadeT:
• gadaimeoreT ganvlili masalidan Tqv en Tvis saintere so sakiTxebi.
• moiZieT maTze damatebiTi informacia.
2. ganixileT eqskursiis Sedegebi:
• ra iyo axali, rac muzeumSi naxe?
• CainiSne rveulSi muzeumSi miRebuli damatebiTi infor macia.
• gaakeTe im nivTis Canaxati, romelic mogewoneba.
• daicavi muzeumSi qcevis wesebi.
3. megobrebTan erTad, klasSi moawyeT eTnografiuli nivTebis kuTxe.
• saxlSi moZebneT Zveli nivTebi da erTad mouyareT Tavi.
• moiZieT TiToeuli nivTis istoria da moirgeT eqskursiamZRolis
roli.
4. moawyeT Zveli saTamaSoebis kuTxe. saxlSi moZebneT mSoblebis naxmari
saTamaSoebi da erTad mouyareT Tavi. aseve SeagroveT xelnakeTi saTamaSoebi
(winaT xom yvela saTamaSos xeliT akeTebdnen!). aswavleT erTmaneTs,
risi gakeTebac SegiZliaT, magaliTad, qaRaldis navebis, sxvadasxva
masalisgan Tojinebis da a.S.
5. warmoadgineT PPT-Si jgufuri (3-4 moswavle) prezentacia Temaze _ „dinozavrebi
saqarTveloSi“, romlis momzadeba imereTis karis meore gakve-
Tilis Semdeg daiwye.
momzadebis safexurebi:
a) SeadgineT prezentaciis gegma.
b) gainawileT jgufSi davalebebi gegmis Tanaxmad.
g) SeagroveT masala internetis daxmarebiT.
d) aseve moiZieT wignebi dinozavrebze biblioTekebSi.
e) sTxoveT informatikis pedagogs PPT-Si muSaobis swavleba. manamde,
dawereT teqsti da SeagroveT ilustraciebi.
v) gadaitaneT Segrovebuli masala slaidebze da warmoadgineT klasSi
PPT-Si prezentaciis saxiT.
6. me kidev vfiqrob...
wyaro 1. eTno grafiuli muzeumi
wyaro 2. saTamaSoebi