19.02.2013 Aufrufe

Joh. Leonhard. Frisch. Beschreibung von allerley Insecten in ...

Joh. Leonhard. Frisch. Beschreibung von allerley Insecten in ...

Joh. Leonhard. Frisch. Beschreibung von allerley Insecten in ...

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.

YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.

-*' ;.'<br />

:: •».», :iv* "•^' .V -. ...::.-. • '^ .- T'<br />

v'';^ TVV:;.^/-;;-..^^;^ •^,-•. v< .<br />

f^:i{'^l'^---'-'-'--^.'^-::''.'<br />

E'-:Vr-- »»:i-:.'..--V. *'*•' •••'^^v^^^ >. ..<br />

v"<br />

. r; .; ^V -.V^. .V-V- .^V---- A -V"; •,.;-:>• ^-.^^iV.^.^v h<br />

r


Sjf J^/t ^{ c/'<br />

COLLECTION<br />

OF<br />

William Schau<br />

©<br />

PRESENTED<br />

TOTHE<br />

National Museum<br />

MCMV


2>. lan-ccrw . iV.<br />

A^A^, / ^^,i f.^v. j-,i,.vmi<br />

£Ekc\


-irv- ^<br />

1^'^<br />

(-OoL/ftcLoL Ö;Wi^i'^-|-- W\>vao-. a::/,^4/LU ^''. w, >«?>» -__i_<br />

'i'- ^vuicWtuo v^. >jv.- j^vjciv p.xm;. vM^<br />

S- l»'i-K>en«ii


3CXIV '<br />

> ,<br />

^4.C.rcu^<br />

.<br />

v.McvoUV<br />

j^(UYUV^i..,f<br />

1- Ftce<br />

-l<br />

rf:^-,.,^^<br />

•jvv>^k. f/ir .<br />

1 • C^iT-raw-c-liv'<br />

1 . Au »-(\tu-)" ^o(i|*| v^<br />

y . Juc-0 t?(>-*-^tas fVvtv»-»-*» •»•iÄ.v^t^tr<br />

A4..<br />

V->m. gj.^x^<br />

VI- %.i-<br />

^ ^<br />

Jtrv^«,i(^nO . 1 .•iU^(i^'>^ . •^"- vyvt-i^i' C-^j-.ir JrAjvk Pill T^l'»<br />

^^''"'


-^^*-<br />

'^<br />

<strong>in</strong>i^^-ir<br />

"; folh^'.iU-r.!l--'t'(^>^^^Unai^-l 7oM. V*A^J.1 f.


weil. Otcctore tJcö ©ijmnajtum jum gcöuen Ätojicc <strong>in</strong> ^cd<strong>in</strong> unb ^O^ifgUebe<br />

öec ^bMQl Kfa^mk Der Sßiffcnfc^aftcn bafel^jl<br />

S n fe et e n<br />

<strong>in</strong> '^tnti^Unh<br />

iifbft im^lii^eu Slnmeifungen<br />

unl) natMäen Slbbiltiiugeit<br />

4)on tiefem ^ctedjeiilJen unb flieöcnlsen (nldtitifcSett<br />

„.: .<br />

<strong>in</strong> Dwi)jc^n ^()ci(en mit öidcn ^upf^ü^<br />

: li 4<br />

0Jettc »erb eiferte Unflate,<br />

{<br />

^


9{cgij!ct tec Snfecten, tt^o^on {)iet1nnen<br />

11. 33on ten üvtiigeJ^Diaiipen.<br />

III. 25on 6er SSutttfiißpfigcn ©offen* utib Srtfö^S^öö?>e»<br />

IV. 18m ber (Ihlbflecfiötett Sßeibeii > Oiflupe.<br />

V. «Bon &er ©d^jottigen Manien ^S^vaupe, ,<br />

VI. 25on ber (Spargel * Dvaupe, /Ul#.<br />

VII. SSon ber W*?0?n&e, :-rj,<br />

yiii. 3}on ber 55aum»5ßlöt*g}?ab^ 1^. ^^'<br />

2^<br />

IX. «Bon ber fc^lSuglic^en Xi>z\^i\\ (5rb * 9J?abe»vr 3.^.<br />

X. 53on ben raupen ©pecf * Mrmern. ^<br />

XI. Q3on \im $Blat5D?o«en mit fteraben Jp)ö(fert.<br />

^<br />

'.<br />

. .<br />

' -^ ^<br />

XII. ?8on ben SßJat » Si3?otten mit ben ©i^«eefen * .^ulfeit, -^ ,<br />

Wnb was ouö jeber öd« biefcn 0%aupen fi'ir e<strong>in</strong> %(k^\\\t\\ ober S^epfafter;<br />

Änb a«$ jebem ?ajwme für e<strong>in</strong>e gliege ober Äafer »erbe.


elf mit ni($tane<strong>in</strong> ta^jemge^ma^ ic§t»ottt)emfne^nbettutt&<br />

flic^enDeri 0emürme blaset- öngernnfet unt) ^uf9qeict)nct<br />

\)cMf Ses<strong>in</strong>net fe^r ^dufig ^u tixrbett; fonöern caic^'bie<br />

(Sammlung fofc^er ^reatumi fe(6|!tnv>ieleit5(ite« jujlaif anmac^fl: ^B<br />

^a5 icf),t^ei(^e<strong>in</strong>e^unt>t)a^an&cre5e|Ter <strong>in</strong> Dev Ordnung unb im@et>dc5^<br />

tii§ ^u bc^a!ten,t^dBant)ern ^ii t)ienen,t)te cjfrne au^fü^i1ic{)erc^Iöiff^nfcf)aft<br />

t»aüon ^a5en,imD mit mir ober nac() mir a{fo fortfahren moücn,[)iemitan=<br />

gefangen, etmaö fc^riftlic^ baüon ^ut»erfa|Ten, unt> §erau^ ^u geljen, unt^<br />

jmar <strong>in</strong> t>eutrd)er i^pracfte» ^ann t»;e£ate<strong>in</strong>ifdx,njelc^e bieder <strong>in</strong> foId)ei*<br />

SÜlaterie t>on ben mfi|len gebrauic^t morben^ijl Dielen unbeA:fuem,fonberIi^<br />

benen, t>k tnfr)eutfc^anb o>^nei'atc<strong>in</strong> bergleic^en ünterfudii<strong>in</strong>gen lieben:<br />

^efc^meige, \>([% t'\i ^alb ober gan^ griect)t)ct)en 5)^amen ber ©emurme <strong>in</strong><br />

foicf)eti @d)riften, auc^t)enen,Wfonfl£ateiti i>erj?e^en, e<strong>in</strong>en (EcFel mac^etr.<br />

©ofucfK id) aud) baburd), b:t) fo groffe<strong>in</strong>?Ü?angelan bec^uemen ^6rterit<br />

<strong>in</strong> biefer 5libeit, e<strong>in</strong>ige beutfc^ Benennungen <strong>in</strong> geme<strong>in</strong>en 6ebraucf) jit<br />

br<strong>in</strong>gen» ^a<strong>in</strong>i e^ e<strong>in</strong>mal n^t^ig eract)tet mirb, fann aEe^ <strong>in</strong>^ Late<strong>in</strong> über-<br />

fegt merbeiu 3nbeffen foöen boon obgebad)ten feltfamen htzU<br />

nifd)en 5^amen, um berer miüen, fo fie l^efler al^ e<strong>in</strong> neue^ beutfd;eö<br />

SKort \\\ biefer !ÜJaterie \)erfter)en, o^\)m bei)gefuget merben.<br />

^on fremben ©eroürme auffer -beutfc^fanb/mug man ^ier unb <strong>in</strong>^<br />

funftige nii^t^ i)on mir ert^arten; ©enn (^ ^wh an bem <strong>in</strong>ldtibif($eit<br />

!Sebene>[ang genug ^u bemcrfen, unb fan t>on biefem nic^t immer üoüfotn=<br />

niene Befd)reibungen geben, 3d) trachte jmar immer "i^k Slnmerfungeri<br />

o\^ an e<strong>in</strong>er ^etre ju \^ahm\ alle<strong>in</strong> ic^ mug mid) öftere nur mit e<strong>in</strong>igen<br />

ane<strong>in</strong>anbet^ange^ib^n, ober gar e<strong>in</strong>^ln 6liebern ^u folc^er ^zm, begnü-<br />

gen raffen, ^elc^e (i^ ber fd)nelkH^ergangli


ger ober ^ermeöettecSöeife ^tnöefe|t; momit wk i^u fonj! fe<strong>in</strong>e Arbeit<br />

^eflecf t ^aben,<br />

5Ülit ^njeigung unö®ibertegung ber ^-e^feiv fo id) <strong>in</strong> mibevnS($nfs<br />

ten ^iev>on gefunben, merbe id) mid) ntd)t auf^altcn,n?o e^^ ntc^t not^tgellm^<br />

pdnbe erforbevnj fonbecn mid) nur befleißigen^ buvd) ^ntbed'ung neuei:<br />

unb beiTei'cr (Spuren <strong>in</strong> eigener (Erfahrung, gemijTere !Xvitte ^u t^un»<br />

iDaö ©ut^eiiTen unb ben ^epfatl aller v>erfldnbigen £eute t^erfptec^e<br />

i^ mir eben fo mofil bei) me<strong>in</strong>en *Sd)riften i)on biefemctücf ber 9uitur=<br />

^ijlorie, al^ id^ beffelben im\ e<strong>in</strong>igen bereite bet) me<strong>in</strong>en münblic^en 0e=<br />

jpidd)en ^iet'on v>erfid)ert morben : melc^e^ alle<strong>in</strong> frdftig genug n)dre, mic^<br />

unermübet ^ier<strong>in</strong>nen ^u macl)en, wann id)nid;tß^nebiefe^ e<strong>in</strong>e befMnbigc<br />

^egierbe f)i^=<br />

fe^ ati beut unmdglic^^fle<strong>in</strong>en ^rben^ unb ?[öa|Tergemürme gefd)er)en, 3^<br />

Jüerbe auc^ manchmal ge^mungen;e<strong>in</strong>e^<strong>in</strong>t^eilungUHb Benennung ^ume^=<br />

(en, tiiz <strong>in</strong> ber ^jlronomiegebrdud^lid) ; 3wm ^^empel : i^ t^eile mi^^ <strong>in</strong><br />

i^rem 6efd)led)t <strong>in</strong> t>ic er j?e, unb <strong>in</strong> bie ^mei)te ©röffe. u, fm. unb nenne e<strong>in</strong>e<br />

^rt (a) W anbere (b) unb fo fort nac^ bem $l(p^abet.<br />

S)ie 9lbbiibungcn im Tupfer f<strong>in</strong>b l)ier nid)t e<strong>in</strong>en 3}?a()Icr <strong>in</strong> allc-m juöer^<br />

gnügen,obet:anbßrn ü\m^ yum TRacbjeii^nen üorjumac&en ; (Sie f<strong>in</strong>b nur be^<br />

gefügt, ber ^öcfcbrcibung ju »£)ülfe ju Eommcn. Unb batnit biefe^ red)t gcs?<br />

(cbel)en möge, l)abc id) aUcö felbfl nac^ bem ^cben abgejeicbnct, unb bernac^,<br />

iamit id) nid)t etiuan b*m ^tgenf<strong>in</strong>n e<strong>in</strong>c^ anbern möge unten\)orfcn fei)n , bei;<br />

mel)r auf e<strong>in</strong> (Scbatten^(Stnd)le<strong>in</strong> , aH auf bie ©leicbbeit ber 'D^atur fiebt, eö<br />

<strong>in</strong> me<strong>in</strong>em ^aufe üon me<strong>in</strong>em nod) f le<strong>in</strong>en ® obn Pecben unb rabiren laflen<br />

njelcbem, ba er biefe 5(vbeit faum e<strong>in</strong>ige ^od)en getrieben, unb eben auc^<br />

fe<strong>in</strong> ^anbn?crf barau^ mad)en foU, bccb bie Figuren nocb fo gelungen f<strong>in</strong>b,<br />

ba§ fie JU me<strong>in</strong>er 5lbfid)t genug ^m fonnen, bann id) fucbe blefer (5^efd)5pfe<br />

ÜRatur, üon il)rcm Urfprung <strong>in</strong> ber gorfpflanjung an, biö ju il)rem '^ob, },u cr^<br />

forfd)en, j^um greife beö allmeifen (Sd)6pfer6; jur 'DRacbricbt berjemgcn, fo fol^<br />

d)eö j^u n)tffen verlangen, mie oben gemclbet morben, unb bie auö gcr<strong>in</strong>cjen<br />

@puren oft ben ^eg j^u en\)aö frnben fonnen , n)omit fie ficb unb ben 3'.)rt


33efd)t'fibtiii(i<br />

Ä^^a§ |le t)m tarnen üon \{)xm ©cfcfttci) unD t)en t>em Ctt f)aDC/<br />

"^ f \t>o fic fic^ aufl)ä(t, jum Untcrfcbict) öcr anöcrn 'litt, Die <strong>in</strong> Den<br />

.^dufcrn ift , ficbt gldd) jedermann. !^ie Benennung unt» Q3e^<br />

fd)mbung aber Der ©cftalt unö all« ^^l)cilc Deö £eibcö c<strong>in</strong>cf<br />

gelbottlle ; Stemticrrdben €ff:n;^t<strong>in</strong>Fcn;'2ßol)nung;^ctmcl)runcj u. Eiltet,<br />

crfort>crn e<strong>in</strong>e 9cnauerc^etrad)tung. 3cl) babe|)icr, tl)cil6 auf Der obern^dlfte<br />

U5 Kupferblaus, fo mit i. bejcid)nct, tbeilö <strong>in</strong> Den fünf fojgenDcn Kapiteln<br />

aufgejeici^net, memeit id)<strong>in</strong>felcl)om mie Der §cib fmD, nad)<br />

l>em ^i^D aber fobl werben. !Die @tirn ij^pifcben Den i?luacn etwas erba*<br />

Un, % 6, 3(1 Die obere ^ippe. Die aus e<strong>in</strong>em ecfigten unD runöen Sipp^' "• ö-<br />

51 3<br />

lern<br />

f«'-


6 SSefc^tcibung t)0t gettgtifte.<br />

le<strong>in</strong> t>amn befte^t, tvomit t>ic ©cbifjange bcDccf t unt) ciete<strong>in</strong>igt n)itb, ^ann<br />

n. 7. t)iefc obcte £ippc njeg i|t, fo fiel)t man t>a^ ©ebif. 5^um. 7» 5(uf icDcc<br />

n. 8- @*^ite t)eö ^^auB ijl c<strong>in</strong>Steifolbk<strong>in</strong>,^^. 8.n)clc{)eö <strong>in</strong> 4» ®dcnfcn bemeg^<br />

lieb; n)ßmit fK t)ic ©pcifc bcful)Ien, <strong>in</strong>ö ^?aul 5n)ifc[)ßn baö ®ebi§, unD<br />

n. 9. auf Die 3«nge fct)ieben, aml) bas ^aul Damit re<strong>in</strong>igen Connen, ^7um.9.<br />

3)1 e<strong>in</strong> i^'icnbacfen, tuotauf e<strong>in</strong> fo{d)eö gvepolbletn Oel)et, liefen Ä^ien^<br />

bacfen fan Die Stille unter Der ®cbifemi9eetit?aöt)orn?attöunDl)<strong>in</strong>tent)ai't^<br />

n.io. bemegen, unD flel)t m Dcnifelben e<strong>in</strong>e" frumme i{ 5^. 17. l)ier etwaö tjergtoflert üorge^<br />

fiellt. !^eö ^^<strong>in</strong>nle<strong>in</strong>^ obere ^liigel b^^ben gan^ anDere SlDern, weil e^<br />

"•*S' Damit grillet unD e<strong>in</strong>en ^m mad)t» "D^. 18. S^tefer '^on wir^ mit De^<br />

"19. ^ufferiien ^c^drfe Deeglügel^ ^, 19* an eben Diefeö '^l)eil De^ g'lijael^<br />

gegen


S^gen übet! gemad&t, ©ie 5lbcr ^u 19* big 20. mu§ biefcß oftmcil)(i9e "-^9-<br />

Slniloffen im ©rillen auejlgbetV; Da^cc mirt) jic t)on öüen anöcrn tieö giiV<br />

gclö Ößjlü^jct, unt) ftlö mit (5d)l6j|ci:fcDctn wieöci* jurecl^t ößfcbobeu; njann<br />

20.<br />

n.sr»<br />

fie fi^ biegt , fonDedic^ unterl)a(b. 5l(ö Die öiere 5^. 2 1 T fo Den $öuci Rö^<br />

^en; unt) 9^um. i5>. bij 22. Didanc)e^auptat)cc,tt)el($e ubmcf Durc^ "-»9<br />

tien glüget gebt, unD ent)lic() unten Diefet bie übrigen, ii?e(c{)c tbeiB t>tefe<br />

lange 5lt)et, tbeilö Daö übrige üom gtügcl jieif i)a(ten. £)ie ©pitjc ot)et<br />

t)aö untere ^l)cil am g^ügcl ijl mit fe<strong>in</strong>en ©itteratiern "J^. 23,t»en 2ßeib^ ""^3<br />

(e<strong>in</strong>gflugeln gleidb/ unt) banget etttaö abmart^, fönberüd) mann eö grillet,<br />

tmD Den glugel <strong>in</strong> t)er ^htte baud)ig macf)t: ^a Dann Diefe @pi|e ncbjl<br />

t)en abbangent>en @eitentbeilen, Den 9\efonan^botien gleicljfam nebenbec<br />

fcblieficn, Damit Der (Sc^alKDe6 ©riüenö De)lo lauter n^erDe^ trie an e<strong>in</strong>er<br />

©eige oDer ^ufifatifd)em Snflrument. !^ie g<strong>in</strong>get f<strong>in</strong>D Daber aucb fteif<br />

unD auögcfpannt, unD raufJ)en gleich, tvann man fie anriJbvt, n)ic m<br />

gene^te, \)ma(i) au6gefpannte unD alfo trocfen gemorDene Dünne 33lafc»<br />

§g t)crmebret auc& Die @tdrfe Deö ^Ine<strong>in</strong>anDerreibenö <strong>in</strong> Dem f<strong>in</strong>gen oDer<br />

drillen, Dag Der recbte glugel <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er orDentlicben £age, fo it^eit über Den<br />

l<strong>in</strong>fen gebt , tt?oran er muf gerieben njerDen. '2Bann nun Die ©rille bepDe<br />

giügel aufbebt, Dag fie mit Der €jftremitdt ^- 19. ane<strong>in</strong>anDer fommen<br />

fonnen, ^ trollen bei;Dß glügel mieDer <strong>in</strong> ibre alte ^age, unD jioflen alfo<br />

(lar! ane<strong>in</strong>anDcr. €^ fan aucl) Daber Daö ©rillen De|!o leid)ter unD langet:<br />

fortgetrieben werDen, weil Die grojle Bewegung nur im auf^ oDer t)one<strong>in</strong>^<br />

anDcrjieben beliebet, jufammen geben fie ttJicDcrtJon fidb jelbjT» S>abec<br />

entjiebt aber aud) Der jitternDe unD immer abgefegte Saut, tveil fie<br />

ver auf* aH jugeben,<br />

fc^me^<br />

®er Unterleib bat bi6 ^eben ©elencfe oDer 2lbfd|e, n)ie febr t)ielan^<br />

Dere Snfecten. ®er obere geib bcftcbet auö eben fo wl ^cbuppen oDet<br />

£agen, melcfee an Den @eiten bU <strong>in</strong> Den Untevleib bere<strong>in</strong> geben, "unD Den^<br />

felben fd)mabl macbem<br />

^?it Den b<strong>in</strong>tern güblfpi^en '9^.24. Die aU e<strong>in</strong>e ©abel t)on e<strong>in</strong>anDer "^4»<br />

fleben, empfxnDen fie, \mnn ibnen ett\)a0 <strong>in</strong> Den ftn|iern Socbern üon \)<strong>in</strong>p<br />

im ju nabe fommt»<br />

'a:)\c ^eible<strong>in</strong> baben jnjifcben tiefen güblfpi^en e<strong>in</strong>e anDere längere<br />

unD fieifere (Spt^e, %2uio itwa^ unter Dem iöciucb berüorgebt, fajl<br />

e<strong>in</strong>en balben goll lang, unD bat dornen e<strong>in</strong> barte^ unD fpi^igeö ^olbleirt,<br />

tDelcbcö Die ^c,i]fpi^e ift, itoDurd) fie Die €i)er <strong>in</strong> Die ^rDe legen. . 25, 1^25»<br />

Daö b<strong>in</strong>terfie ^T>,iar ton Den 6, güjlen ifl mie bei; Den ^eufcbrecfen,<br />

fie fonnen Damit tn Die ^ol)e fpr<strong>in</strong>gen, unD b<strong>in</strong>ten aU5|cl)lagcn , etivos<br />

»on fict? äu i^ofl^'n oDev m^ ju mi:fen; Dianen ^ifo {i) aum ©pr<strong>in</strong>gen,<br />

"'


8 95efc^vcibung ter ^eftgtiKe.<br />

unt) im (Spt<strong>in</strong>cißn jum Sliccjen, mtvooi biefec S'iug nicfet mcit gebet, unö<br />

nur t)cn (gpnmcj cttraö mm l)ilft. ( 2 ) gum tod)9tabcn, Da fie t»ie<br />

Srobto ^tucf(e<strong>in</strong> Damit n)eg^unD l)<strong>in</strong>tei: fid) Damit fd)mcipi formen,<br />

(3) fict) Damit ju nje^ren, unD, tva^ il)nen ju nat)e fornrnt^urüc^" ju iloflcn.<br />

SDal)ct f<strong>in</strong>D Die (gc^enfel fel)t |iar^ , unD Die iöe<strong>in</strong>e mit fiebert (Stacheln<br />

oDer (^pi^en an Der @citet?errel)en,Da\?on immer e<strong>in</strong>e langer alö Die anDcrc*<br />

!Die S^itbcDeö ganp £eibe^ ift ftf)Wu4:j, meil aber Der Unterleib <strong>in</strong><br />

Den 5ibfd|en braune »&ar(e<strong>in</strong> Ijdt, fo fd?e<strong>in</strong>et Die garbe De^ Unterleiber<br />

l>raunfc()n?ar^<br />

5)a^ II. SapiUf.<br />

25ou hT g-elbgrillen (£(Ten , Xn'nfcit<br />

unl) OßD^nung.<br />

Äie freflen allcrlep ®ra§ unD ^raut, allerlep 5torner unD ©aamcn»<br />

3cl) l)^t»e fieaud)mit^?el)l,jerDrucften^rbfen,^urbi§fernenunD an*»<br />

Dern, t)om '2lu5fried)cn aus Dem (^\)m, biö <strong>in</strong> il)r 5llter unD an i\)xm<br />

'^oD crl)alten, @ie benagen aud) allerlei) öbjl, i<strong>in</strong>D fc^leppen, n^a^ fte<br />

fortbr<strong>in</strong>gen fpnnen , ju il)ren £6ct)ern. .<br />

-(Sie tr<strong>in</strong>ken flarf; aber nic^t ga^ ®c^<br />

fd)irr, n?or<strong>in</strong>nen fie e<strong>in</strong>gefpcrrt, oDer an Dem ®ra§, fo Dar<strong>in</strong>nen liegt,<br />

immer <strong>in</strong> Die ^6l)e, unDtt?ann fie Die Daran gefprengte tropfen fünDen,<br />

friec^en fie l)<strong>in</strong>an , unD fangen fie <strong>in</strong> fic() , Da§ Daber tt)ol ju fcblieffen ,<br />

it)ie fie e6 auf Dem gclDe mad^en, nemlicf), Da§ fie t)ii:i


SScfli^reibuttg Ui J^ftgritte. 9<br />

legen t\)i(l, font»cvn fcl)(eppct cüva6 'oot biefelbe, Damit fe<strong>in</strong>e anbete ©cittt<br />

h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> fomme <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er 2ibmefenl)eit., tt>ei( eö n!d)t ubecall bequeme ovnen offen, unD etmag metter alö b<strong>in</strong>ten, mor<strong>in</strong>nen<br />

fie f<strong>in</strong>gen, unD Die ^eible<strong>in</strong> bcvju locfen, fonDerlic^ mad)en peeö Darum<br />

tt)eiter , Damit ta^ ^ßeible<strong>in</strong> e<strong>in</strong>e Seitlang bei; ibnen $(a^ l)abe. !^iefe<br />

fk<strong>in</strong>e ^b\)\m f<strong>in</strong>D aüjeit an e<strong>in</strong>em trocfensn Ott, wd Daß Q)ra§ nidbt<br />

l)od), \t»clerfriechen fie fid), unD bepDcm<br />

©onnenfcbe<strong>in</strong> legen fie fi^ gar balD micDer <strong>in</strong> Di« ^arme, ©ie f rie^<br />

d)en er|lti(i t)or fid) <strong>in</strong> Daß Vod) , unD füblen, mie mit fie i)<strong>in</strong>e<strong>in</strong> fonnen,<br />

oDer ob nid)t fdjon cme anDere ^iUe Dar<strong>in</strong>nen* ^ann fie eß Uer f<strong>in</strong>Den,<br />

fo geben fie jurucf, unD fried)cn b<strong>in</strong>ter fid) btne<strong>in</strong>. S)ie alten Dom t)oH#<br />

gen 3c\bv' braud)en fe<strong>in</strong>e tiefe ^ocber, i^eil fie nocfe tjor Dem ^^<strong>in</strong>tcr fler^<br />

ben, aber Die 3u"9«n ^on jeDem 5riibiai)r an, madjm fidb tiefere '2ßitji i^mt<br />

35egatten.<br />

gluifer Dem ©atten, wegen i^rer ^ermebrung fommen ^dnnle<strong>in</strong> un^<br />

** :iGeiblctn nicbt jufammen , jeDcß mobnet alle<strong>in</strong> , Denn fie f^nnen e<strong>in</strong>^<br />

atiDer ni


it)?cn 3otn antmit ^ann c<strong>in</strong>cö ticm andern t>ornen ju iiat)C ?o mmt,<br />

[o 06§t eg mit i)cm ^opf ßegen öaffelbe, \TDie e<strong>in</strong> ^ocf ; t?al)'et fie aucf)<br />

«<strong>in</strong>e jiarfe crbabcne (Stirn l)abcn. ^ommt e^ biuten m nal)C , fo idmU<br />

Icn fie e^ mit t»en ©pr<strong>in</strong>gtüffcn üon fid). ©ie geben aud) mit e<strong>in</strong>er<br />

jornigen Seibee^bewegung il)te Se<strong>in</strong>t)fd)aft t)cm ^BeöcgnenDen ju<br />

ernennen, imö jiel)en Öabci; ben 5Sauc& oft <strong>in</strong> Die^o^e, al^ tvenn fie jlavE<br />

^t^cm l)olten.<br />

S)iefc Un\)ei'tva9lid)?ßit ber SelöönÜen unteve<strong>in</strong>anbcv {)at ba^ 9)?if^<br />

tel gelehrt, t)ie vpau§arillcn mit il)nen,Hi üeTiacjen. ^öcnn man e<strong>in</strong>e oC-ei;<br />

rt\d)t fok^cr tt)ilDen ©rillen <strong>in</strong> e<strong>in</strong> ©emad) tl)ut,tro man t)on timpMip<br />

grillen oDer fogenannten v5)cimfen Un9clegenl)«t l)at, fo tter^^cien bie mU<br />

t>en Die andern <strong>in</strong> n^cnig ^^QQm, imD vwlieren fic^ bernad) aud),<br />

QÖ3enn fie fonf^cn <strong>in</strong> Der ^dlte an e<strong>in</strong>em Crt Ißdrme fpuren, (egen<br />

fie fid) nal)e an e<strong>in</strong>ander, unD fonnen e<strong>in</strong>ander tjertragem 51ucl^ f<strong>in</strong>det<br />

man no(^ Qunpe bei;fammen: fonDerlic^ bie t)on e<strong>in</strong>erlei) 35rutf<strong>in</strong>D,n?e{d)e,<br />

n>ann man fie <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em £)rt e<strong>in</strong>gefperrt l)dlt; aud) e<strong>in</strong>an&er nid;t fo balö<br />

imD fo febr ^ierflümmeln^ iteil )k Don gleicher ©tdrfe f<strong>in</strong>t».<br />

3um ©atten ifl Der ©efanq Deö 5D?dnnte<strong>in</strong>^ allj^eit Daö ^enn;ie[c5en,<br />

n)oDur(^ Daö e<strong>in</strong>fam tt)ol)ncnDe'^eib{e<strong>in</strong> l)erju gelocfet mirD. i^ie^eib^<br />

(e<strong>in</strong> fonnen fe<strong>in</strong>en "-^on mit Den S%e(n machen» @o balD Da^ 5i)idnn^<br />

Je<strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en &ünm <strong>in</strong> Der 9^d()e fpurt, t5net eö nid)t mel)r fo laut mit Den<br />

glugeln, fonDern macl)et nur e<strong>in</strong> leifeö ©erdufc^e mit Denfelben, fucl)et mit<br />

fe<strong>in</strong>em Seib üon t>ornen unter Da^ ^eible<strong>in</strong> ju fommen, jlrecfet Dcn^al^^<br />

unD Drc})et Den Äopf , Damit ftc^ Da^ ^^eible<strong>in</strong> tnit Den üorDeren SuJTeti<br />

en Den ^a\^ anhalten fonne, tl)ut Darauf Den^enem, Der unter Dem Scib<br />

t|^, aufmartö l)eröor, unD l)dnc)et Dem ^eible<strong>in</strong> mkiö;) m runDeö ^orn^<br />

le<strong>in</strong> at^ e<strong>in</strong> J^itfenfornle<strong>in</strong> an, fo auf e<strong>in</strong>em fel)r fubtilen S^Den jleif j]el)ct,.<br />

on Demjenigen '^^i\\, fo Daüon <strong>in</strong> Den Uih gcfonimenill. 3n Diefem Äocn^<br />

le<strong>in</strong> fd)e<strong>in</strong>t Die ^raft Der Q^elebung meler ^yer im "SBeible<strong>in</strong> ju feyn. I^ann<br />

efen. 3d) babe Diefe ^crnle<strong>in</strong> fo m\)\ auö Dem "^Bciblc<strong>in</strong>ale^Oiannle<strong>in</strong><br />

gebogen, unD an Dem Reifen gaDen am anDern €nDe Deflclben e<strong>in</strong> runDeö<br />

n)ci|fcö ^dutle<strong>in</strong> gef<strong>in</strong>iDen, Dag fid) anl)öngcn fan, unD <strong>in</strong>Deffcn^D^itte Der<br />

gaDen ift. SDciö ^orhle<strong>in</strong> gel)t enDlid) aud) <strong>in</strong> Den ^cib. 3c^ bnbe '^m\)<br />

Derfelben auf e<strong>in</strong>mal <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em "SBcible<strong>in</strong>gefunDen/.Daüon Dag e<strong>in</strong>e im £eibe<br />

h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> n)a»/Dagi anbete mit fe<strong>in</strong>em ^dutlc<strong>in</strong> auf Diefem flebte. "^u tlrfac^e,<br />

Da§ iä) fie l)crau^jog,n>ar,Da§ icb Diefeg^etble<strong>in</strong> nacj) gefc^el)enem ©at^<br />

im e<strong>in</strong>iö« maW im ^V^ig ¥^m laufen, unOal^toDt niederfallen fal)e. Bn<br />

'


^Mmim, fo jevjlummelt unö alt wat, mii e^ biefciJ^omfc<strong>in</strong> im ®at(eti<br />

m(i)t anö ^cib(dn anbr<strong>in</strong>gen funtc, unt) eö f(^on n« weit I)eyauö ^zthm<br />

i)


12 a5efd)rcibuiig tcv 5eft(}vi((e,<br />

25aö V. Sapitel.<br />

25on imx 9Bad)^tl)nm uut) Slltn^<br />

C\Jiic6 njcnicj 'klagen, "tuann Die €pck an e<strong>in</strong>em bequemen Ott ju if)tcr<br />

•^* 'vUi^bvuuimj liegen, tverDen tteStJnöen lebendig; un^ friechen au5<br />

tit ^rle l)etüotv enftveDer j^u i)ei: Deffnung l)emuö/ Dre mittler Segfpi^e<br />

^emacl;t movDen, oöcr mo biefe üerfallen/ räumen fie Die €rt)e üdv fiel) l)er<br />

bepfetf, unD macl)en fiel) Üvaum. (Sie f<strong>in</strong>t> gclbrotl), ii[)ie Die ^ijer gen)«;»<br />

fen, ^aben fe^c lange gu[)lfpi^en, i<strong>in</strong>t) f<strong>in</strong>D gar balö t)icl ötüfler, al^ ^i<br />

a.27. ^i^^ roeröen auc[) balD fd)tt?arjbraun. i)u 27,<br />

"•^^*<br />

(^ie l)auten ficö t)iermal)l, öaö ift, fie befommen unter t>er alten ot)et<br />

tjorigen, e<strong>in</strong>e neue ^aut, unö n)eil fte immer Dabe^ tt>acl)fen, jerbe^jlet Die<br />

alte, nac^^em fie DaDurd) önugfam au69eDd)net tuorDen , unD ottnet fic^<br />

oben bei) Dem Övucfen unD ^opf. Da jiel)t Die ©rille alle ©lieDer, ja Die<br />

fle<strong>in</strong>jlen (^pi|le<strong>in</strong> an Demfelben al^ aut> e<strong>in</strong>er (gd)etDe auö Der alten ^aut<br />

I)erau6. 3cl) ()abe Die $Sdlge öon jeDer Lautung mit ^i4l)e jufammen<br />

gebracht, n?eil fie fic& im 'Verborgenen l)duten, Dabei) e<strong>in</strong>e genDijfeSeit l)a^<br />

ben, Die man nicf)t trol)! miffen fan, unD fo man Diefelbe 5!)Jmute w<br />

fdumt, frejien fie Die alte ^aut baiD auf.<br />

'D'^act) Der erjlen ^dutung fmD fie etwan, tt>ie 9?» 28« t()eilg i\bi\) e<strong>in</strong> n3eiflfer (Saft alö<br />

Wii) auö Dem ^eib, tt)o. er DaDurd) geborf^cn i|i. 5^ad) Der Dritten<br />

.©dutung fiel)t man imter Der D\ücfenl)aut jmet) ©pi^le<strong>in</strong> berfeor geben,<br />

ttyele{)e Die ©cfceiDe ftnD, ttjor<strong>in</strong>nen Die glugel jlecfen, rüunDerbarüc^ \\i0<br />

k^mmn gelegt unD gefdltelt, roie e<strong>in</strong>e Üvofe <strong>in</strong> il)rem ^nopf , m{d)i fic^<br />

mmd) fe febr auebreitet, M^ man nid)t ttiebr glauben fan, Dag fie <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>em fo eng^en 3Raum gejiccfet. 5luc^ fiebet bei) Dem "^eibte<strong>in</strong> Die 5eg#<br />

fpi^e md) Diefet ^'^uitung ü\t>cit> bertjor. ^acb Der t)ierDten J^dutung<br />

fommt Die üollfommcne Öriüe beraub , Der ^nib i|i gelbbraun, Der ^opf<br />

öelbrotl), Die glugel, nJtmn fie auß Den galten gebracbt, glei(ifam yjerf Idrt,<br />

ttJeiJTcr alö Der @d)nee, Dag man me<strong>in</strong>et, eö fei> e<strong>in</strong>e gan^ anDere Kreatur,<br />

eö rnirD aber qücö <strong>in</strong> itenig mmun braun unD fd)tt>ar^. S)er h<strong>in</strong>ter«<br />

Ucibt am. 2D?ännlc<strong>in</strong> (ans offen, bi^ «^ anfangt 3U griUen, tvelci)eö ee tbut,<br />

"


$8cfci)mbutig hex ^H<strong>in</strong>geftaupc. O<br />

fo balt) bie gluciel erl)attct jlnti, m\d)i m bct £cib fcud[)t unt) ttjcic^ ctuö,<br />

D« J&aiit fümmcn. ^cpi)c^ ^annlc<strong>in</strong> unt) ^eibletn eilet jum gattcti^<br />

l)cnn fie l)aben noel) fur^e gcit ju leben, fie t)eraltcn <strong>in</strong> e<strong>in</strong>igen ^^onaten,<br />

unt) f<strong>in</strong>t) t)ic ^dufe gar balö e<strong>in</strong> ^ennjann au^ Dem ^<strong>in</strong>tern berauö fried)en feljen, nac&Dem<br />

ic^ obget>a(!)te^ Äornle<strong>in</strong> e<strong>in</strong>em au^ Dem tüb öejogen. ^m tDcld)en<br />

Sdui^n, al5 biet e<strong>in</strong>em Snfecte, auf Dem 3nfccte id) <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ant)ern ^beif<br />

ju banDcln ©eleßenbeit nehmen mx^t , Bot<strong>in</strong>nen icb öieletlei) £dufe beö<br />

©ctvüvmg j^eigenttJill, tt)ie fieD^ebi öuf t)ielerlei) ©cjlüciel t)oröe)lellt, auc&<br />

t)te ^arififci)e$lcat)emie Der '^Biflenfcbt^ften 5lnno 1710« t)on Dicfem Unge^<br />

jieferauf Den ©attenfcbnecfen etmaö <strong>in</strong> il)re ^acbtid}ten gefegt<br />

^cfc^relbung t)cr Sliitöclraupe,<br />

^^tcnjcil auö allen Detölcicben 53aumtaupen 3tt>ei)fa(ter metDen, foDa§ TaV.<br />

^^7 Dteü^aupenicbt^anDer^alöDie mlamteS^^epfalterögejlalt,<br />

"•<br />

Die<br />

^^ bernad) Durc|) rounDcrbare ^erdnDevuncsen evfd)e<strong>in</strong>t, fo folte billig<br />

tJem Swei^faltcr angefangen/ unD l)crna$ evff gejeigt \DerDen, au^ tvelcbec<br />

fKaupe et fomme. 5l'Je<strong>in</strong> njeil Ui iKaupen Diel bcFanntet, unD mancher<br />

^5>apilion, fo Darauf n^irD, nut bei) "iUacbt flieget, Deg ^age^ fic^ mn<br />

feirgt, fo \>a^ mannet ^m^il) niemals Dcnfelben gefeben: ?ilö babe icbliei«<br />

Ut ^k ^<strong>in</strong>Dbcit unD 3«9««t) j^uerfT, unD im ^itel fe^en nöollen, m\(i)c^<br />

Die Duiupengeflalt Deö Strei^faltetö ijl, bernad) Mim rechten -Eiltet fottge^<br />

ben ttJoUen, al^ <strong>in</strong> nvld)cm unD nid)t ebet Diefe €veatuten ficb galten unD<br />

Dermcbtcn. ©ei- tlcnun Diejlr Dvaupe, Die id) (\U e<strong>in</strong>e Dct Sßefannte^<br />

jlen JiAictf^^fe^en troüen, ifl r.on ibter 5(rt bergenomiticn, tteil fie Die €i)et<br />

<strong>in</strong> e<strong>in</strong>em 2fv<strong>in</strong>g um e<strong>in</strong> 2ie|^le<strong>in</strong> berum leget, troüon im folgenDen jmei^ten<br />

Kapitel ctwoß au^fiibvlicberö foU gemelDet iverDen, mx befeben jutjov _.<br />

SSon tev St<strong>in</strong>flelraupe ©efralt ll^^ S^vbe*<br />

ffset^opfif^runDunDblaulidb, nemlicb.etwa^ lebbafter, al^tt)enn man<br />

<strong>in</strong>^ Lunchen .'Sienru§ unD ^alf untere<strong>in</strong>anDer mengt, Da e<strong>in</strong> folebe^<br />

S3lau beunnb? betaut Fommt. ^t bat an Der @ttrn 2. fcbi^^tjeglecfen,<br />

al^^ugen neben e<strong>in</strong>anDet, unD unten an bei;Den ^acfen »ieDei; <strong>in</strong>?ei; UiU<br />

Jö 3 nm


14<br />

SSefc^veihtng bct 9l<strong>in</strong>gclmupe,<br />

tictc fcbitatjc Sfecfcn. S)ec fKucfenjTreid) \)om ^opf bii jum (Sd)tt)nni<br />

i)l tt)ci§, Datauf fof.qen auf jcNt (Seite t>rcyäcl)cn ^tric^c l)tnab bit^juDe«<br />

^Wen, (anqehet üem .^opf bi6 jum ^d)\Dan5, tt)ie auf D« ii. Tabelle,<br />

oDer auf Der l<strong>in</strong>fcu (Seite Der untcrilcn i^clftc Dee Äupferbku^ ju fel)en,<br />

*"• '• ^a^}. 1. Die ganje SigurDcr Üvaupe, 9^um. 2. aber Die (Strid)c mit<br />

"' '' 3at)kn Dejlo beffer ju bemer!on e<strong>in</strong> (Stücf üotn £eib etit^a^ i}xb\{a öemad)t,<br />

$Die Sarbe \)on Den fieben (Strid)cn ^:Uum. g. 9. 10. 1 1. 12. i :;. 14. i|l<br />

fc^mrj, Daöon 9^utn. 9. Der brcitefte, 9^um. n. etnxiß fd}mdl)(er, Die<br />

übrigen Die fd)mdl)l|ien» ©ie anDern (Strid)e altJ 5^um. i Der 9\i4cfen^<br />

flrid) ij^ weif: %ni. 2. 3.


33ci) l)eiiTen ^onnenrct)e<strong>in</strong> fegen fU fid) ant)cm33aum jufammciianc<strong>in</strong>em<br />

£)vt am@tanim, i<strong>in</strong>b fd)(a9cn mit Dem ^otDcrkib immetauf bei;Dc©ci^<br />

teri/ üicietdjt Damit il)nen fe<strong>in</strong>e andere <strong>in</strong> Der ^i^e ju nal)e fommc, Denn<br />

t>a^ ift fonjicn il)re ^Ict, Da§ fie andere alfo t)on fic^ abl)alten : fie mac[)en<br />

fid) aud) balö e<strong>in</strong>en Su§boDen t)on il)rem (^efp<strong>in</strong>fie Dafelbft, Damit fie fid)<br />

Deffo befler anl)a!ten fonncm ^<strong>in</strong>ge^en \Dann e^ Üiegemvcttev unD fon^<br />

pen-falte'Sö<strong>in</strong>Degiebt, (ecjen fie fid) auf Die an'Oxi (Seite De^ 35auni^<br />

Qax nal) jufammm^ tt)o Der Övecjen oDer 9Ii><strong>in</strong>D nic^t bmFommen fam<br />

^ovauö man fiel)t, Dag Diefe ütaupe e<strong>in</strong>e i>on Der öeftüigen 5(rt, unD t|!<br />

Dal)et Da^ 3)?itte(, ^k üon e<strong>in</strong>em i^aum ju vertilgen, fel)r (eid)t. "^^an<br />

njattet nur hii Der9Uid)en "^ÖSetter i(l, Da fie alfo beijfammen liegen^ unD<br />

jerDrucft fie auf e<strong>in</strong>em ']3(a^ mite<strong>in</strong>anDi'r» 2i)Xi £cben^jeit ifi im ^Mp<br />

mi!) Sunio. Qn Dcnfelben fri§t fie fic^ grof, unD gebt aBDann üom ^aum<br />

xmQ, tfnö fp<strong>in</strong>nt fid) <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ^<strong>in</strong>fel oDcc auf e<strong>in</strong>em ©vagflengef e<strong>in</strong>, <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong> a^eijleö €pf6cm{gc^ ©efp<strong>in</strong>fr, mit e<strong>in</strong>em D<strong>in</strong>nen @en)ebe auffen um<br />

Daö Did)re, \m e<strong>in</strong> igeiDenmurm. S^ie "^eiwanDfungj^bülfe <strong>in</strong> Diefem<br />

gci<strong>von</strong>nenen €d ifl mie 9lum. 3. unD liegt Dat<strong>in</strong>nen, n)ie iJ^. 4. jeigt, Dod^ ^- 3<br />

ift Da^ Sd oiel t)\(fyut gefponnen, ö(ö biet <strong>in</strong> Diefet gi^t, Dag man Den<br />

äßutm nic^t <strong>in</strong>nenbet liegen feben fan« Se l)at Diefet €i) febr w{ meb^<br />

n. 4.<br />

lid)e CO^atetie <strong>in</strong> fii^, welc&e aueflaubt, wenn man c^ betübtet, S^ec<br />

3mei>faltet friecbt etwan <strong>in</strong> 14. "^agen betaut, jum €ji'empeL Die le^te,<br />

fo icb e<strong>in</strong>fp<strong>in</strong>nen feben, tbat eö Den 2?.^?ai;; unD Den 14. Sunti bobttc<br />

ficb Det '53apilion Durd), Deflfen gigut iii ^. ^ igetm» gavbe ifi braungelb.<br />

Der breite Ouerilreif Durd) Die »flugel \\} etma^ tiefer gelbbraun, ^r f!ie*<br />

öet nur bei) Der ^•^d)t, unD fucfjet e<strong>in</strong>en franfeu ^aum, oDet ilW, an Dem^<br />

felbigen legt er fe<strong>in</strong>e €i)er an e<strong>in</strong> gmeigle<strong>in</strong>, Daö nicbt Dicfer al^ 9tum* s,<br />

\% unD alfö nu'brentbeil^ iVm^ auflen am Q3aum, mo Die Steige foDunn,<br />

werben, ^ann er um Daö i?(e)l(e<strong>in</strong> r<strong>in</strong>g^ bcrum Die er)le Dvcibe gelegt,<br />

fo fdngt er fe<strong>in</strong>en gan^ neuen üv<strong>in</strong>g an, fwiDetn fdbret <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er ?<strong>in</strong>ea be*»<br />

lica fort, Daö if^, wie (<strong>in</strong> (geil im ^fufw<strong>in</strong>Den ({tn ^afpel um Den "2öell'<br />

bäum liegt. €6 liegen folcber Dr<strong>in</strong>ge oft ^eben biö funfjeben unD mebt<br />

one<strong>in</strong>anDer, unD alljeit );tt)an,^ig unD mebr (Jper <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em , Daö macbt bei)<br />

200. unD Dag <strong>in</strong> Der Q3reite üon e<strong>in</strong>em balben Soll, Die etwan ^ic{i L<strong>in</strong>ien<br />

cim M e<strong>in</strong>ncbmen. '^i^ €per f<strong>in</strong>D fa|l e<strong>in</strong>e £<strong>in</strong>ie oDer e<strong>in</strong>en^wolftbeil<br />

goü lang, unD e<strong>in</strong>e balbe breit. £)benbcr ijl eg mit e<strong>in</strong>er runDcn, barten<br />

unD weiiTm (gd)ale üerfeben, Die <strong>in</strong> D^r 9!J?itte e<strong>in</strong>en e<strong>in</strong>watt^geDrucfteti<br />

^unct bat, welchen Die 3ungen, mann fie auöfriecben wollen, wegen<br />

Der (Sd)drfe, Die er e<strong>in</strong>wärts mad)t, De|b eber aufnagen fonnen, weld)e$<br />

fon|^ an e<strong>in</strong>et fo i)amn ®c!;ale, wann fie <strong>in</strong>nen glatt ttmO wäre, nicbt<br />

'


tab,<br />

iS SSefc^tcifcung tct bimtfnopfigen<br />

aefd)i?l)


'- ©arfcn utib Qöat&raupe» 17<br />

(&e fc6n)atje 5(ccfcn am @tirnfpa(t. ^ix ©tunb tic^ £eib^ ifl nscifetau/<br />

aber bicf).t mit fd)tt)cirjct) ^hm unD ^unctcn angefüüt 21m »£)alö f<strong>in</strong>D<br />

jmcp 5(bfrt$e mit galten , (M t>te crflcn oon Den jebcn 5lbfd|cn Deö ^cib^<br />

mit Wixuxi n)cig(i^


i8 ^efc^vcibitttg 6er hmtfnopfi(im<br />

aU ttDtl)Ct; iibcr Daö e<strong>in</strong>ige öicfec ^duplei« m^t ^u aUm 4. S^'mtm^m<br />

Ö^laUöcn, font^a'n ÜOn t>cn tkimn ^Cfpcn ( vcfpa Ichnevmone^m<strong>in</strong>ima )<br />

ipttSi)^aDßn <strong>in</strong>nen im £eib befc^ti\)erDen, t)a§ fie alfo flc<strong>in</strong> f!?rben onö<br />

ntcl)t gvoffcr ruerDcn fonnen : (äo me<strong>in</strong>en öiel, eö n)er?>en Öteftf W^atjeit<br />

3iiauple<strong>in</strong> nic^t gtoffer, unD t)ie Drey^cDer Dictmal)! nu« it)m alten ^aut<br />

Qihod)m, fm %m anDerö. S)iefe ^aDcn ndbren fic^ öom @aft Dec<br />

Staupe, unt) tt)ann fie groS genug, friec^n fie mitten au« Öem f.«tb;<br />

bei) Den fle<strong>in</strong>eff fKaupen oft nur e<strong>in</strong>e, mcldie man bei) il)t <strong>in</strong> e<strong>in</strong> tsajfeg^<br />

€d e<strong>in</strong>gcfponnen f<strong>in</strong>öet, bep Den groffen oft gan^e »g)du;ie<strong>in</strong>, ^ys tt)el4]'^rj<br />

€i}cm e<strong>in</strong>ige ^oc&en bernad) eben raieOet fo(cf)e fletne "SBefpen ^etaü6<br />

fciecl)en , \?on tuelc^en tc^ <strong>in</strong> Der Q3efd)reibung M öielertei) gtojfen unö<br />

fte<strong>in</strong>cn '^cfpen Diefct 5ltt, (vefpae khnevmonis öDet Preudofphecae,)<br />

tA!?on id; fc^onubcvt)teifi9^vtent)abe,miöfi4l)tUct)ete5^act?n^^<br />

aSon ibrer Statur/ fonkiiid) <strong>in</strong> fcerSSemanklujig<br />

t>ev ©eftalt unD <strong>in</strong> i^rer SSeime^n<strong>in</strong>g-<br />

^0<br />

ball) fie duö öen €i)ern l)erau^ jlnS, jert^etten fte fic6 , mh fried^ert<br />

^^ e<strong>in</strong>zeln auf Die vorDern unt) Obern blatte»; e<strong>in</strong> Den Steigen, unO<br />

t)on Dannen ;iu Den anDern, galten fic^ aifo nid)t ?ufammcn, e6 fep Denn;<br />

Da§ bep befc()n?ei:lict)cm fetter e<strong>in</strong>ige ol)ngefei)r an e<strong>in</strong>em Ort Deö<br />

5öaumö jufammen friccfeen. Da fie beDecft f<strong>in</strong>D. (Bk fdedben eon e<strong>in</strong>em<br />

^aum ju<strong>in</strong> anDetn, mann fie Denfelben fabl gemacl)!, unD fdbonen.fei^<br />

m^ $^(atö, fonDeriic^ <strong>in</strong> Denen ©dtten,<br />

^acl) Der legten Lautung i|i fte am fcbonjlen; unb wann fie gtof<br />

unDalt genug, fp<strong>in</strong>nt fie ficb <strong>in</strong> e<strong>in</strong>ige ?^fdtter t)om 5©aum e<strong>in</strong>, noann<br />

noc^ e<strong>in</strong>ige Daran übrig. @ie jie^t fie mit \\)Xm SdDen e<strong>in</strong> ttenig s^u**<br />

fammen. Damit fie DaDurd) üor Dem Ungema0 De6 fetter« beDecft feij,<br />

macbt MU\) Die !Ö?afclben ti)reg 6efp<strong>in</strong>n|Te^ fo.tioeit, Dag fte nur mon Die glijgel, §ubn)6rner unD Süfle Deg<br />

»• 4. S^iJ'^iJfölteJ^^ erfennen fan, 9^. 4. unD legt Den Üvaupenbalg ab, <strong>in</strong>bem<br />

fie Denfelben oben bepm ^opf jerfpaltet, unD il)n Durcl) jletigeö krümmen<br />

«nD Ü\öl)ren über Den 5eib l)<strong>in</strong>ab (Irejftt €^ l)at Diefe ^ulfe unten e<strong>in</strong>e<br />

^pi|e<br />

/


©arten ^' un&QöBaftmttpe. 19<br />

(^pile, mti\n fic fic^ <strong>in</strong>nen am ®ßfp<strong>in</strong>njl an^n^t^. tiü§ fie nld&e (eic&fe?<br />

licl) fan abgefc^üttcU mx^m. ^ep öem gct<strong>in</strong>gRjr *^nntl}i'en ben^egt fie<br />

t)en Uiiterlcib (larE/ r3pt)urd[) fie i^re gc<strong>in</strong>Oe crfd>rccff unt> abl)d(t» (Sie<br />

bau^t Dabci^ tmm.a' mit Dem ^opf unter jlc^, unt) fd)ld9t Damit um fic^,<br />

aU mit bcm fd)iDer|!en ^t)eil: vDetl fie t)ab^\) e<strong>in</strong>e batte epfaltet, fo beraub Iticdjt, iji mie 5*^. $/n. 5»<br />

bat meifle Siugel, mit braunen unD fcbmarjen '^[Bellen gleidjfam .aemdf^<br />

fett, fo Dag fie am E<strong>in</strong>fang Datjon au Dem dufferjieo Der Slugel j^aHUj<br />

firt.D, gegen Dem Seib juabcrimtuer brauner unD [)üUx waDen/ !t)a^<br />

Sf)?dunle<strong>in</strong> ^. 6. ifl nid)t balb fo grof/ mit braunen giögeln, Dag man n. 6=<br />

t$ für e<strong>in</strong>e gan^ anDre 5ltt 3t^*J0falter balten foüte. '^at sy^imt cik<br />

SeDern, auf bepDen ©eite« mit paaren, un.D Diefetben etn?aö jujammen<br />

gebogen, 9u ? ^A§ fie e<strong>in</strong>e ^6l)lung mad^em, !4^ie untern Sliigelan n. 7,<br />

bepDen ®efc^ied)ten f<strong>in</strong>D runD, unten l)criim nid)t jugefpi^/^i-üfe Die<br />

Obern./ baben unten am ÄanD e<strong>in</strong>ige fcbn^rje Stecfeny wie Die duffcrn^<br />

ynD <strong>in</strong> per ?C^ilte e<strong>in</strong>en brdunlid^en Stec^^^^^<br />

S3aö 2BcibIc<strong>in</strong> fliegt md)t (eic|)t(id^ De^ '5:ag^/ äud) tt^egen fe<strong>in</strong>^tj<br />

(Scl)ii?ere Des ^^acbtö öar nid)t meit. ^ß friedS)t , ab^x fiarf am 33aum<br />

herum y Mn\) fudjet e<strong>in</strong>en Drt unter Den 5le|]en oDer fonj}, wo eö mn<br />

^egenunD fetter frep fe<strong>in</strong>e €per t)<strong>in</strong>lea^n tnoge, "Sßonn .e6 foic&en<br />

fiebern Ort am ^mm vMt f<strong>in</strong>Det/ m voi\6)zm eg au^^efrocben; fo<br />

friecbt eö b^rab unD ön e<strong>in</strong>en anDern. $ln Den glatten jungen ObiibaH^<br />

men legt e« Die €per an Die .^XV'^^Me; woran fie gebunDen,. fpnDer(i(^<br />

unter Die ^anDe, an Den raupen alten fielen obe^m Die grojfen (^paJ^<br />

ten Der tS<strong>in</strong>De, ty Den ©drteu an Die ^e<strong>in</strong>geldnDer, unter^^Dte ©^


20 S5efd[)teibimg kt tnmtfttopftäcn<br />

fcl)at>cn fan» {d[)cc<br />

^- s (güec ane<strong>in</strong>anbev auf e<strong>in</strong>em ^la^, wie'iRum. 8«t)ie bcDecften €i;ct »ot^<br />

«• 9- gcfteUt, unt) unten 5^um, 9. tt5te fie liegen, mann t»iefe ^aate weggctban<br />

f<strong>in</strong>b» €ö ftnt) t>iefc ^gjaare auf Cm €»?etn anfdngUct) tot^btaun/ raertieii<br />

aber im *2ßettei: gar balD fabl«<br />

3e (angfamec Da^ ^eibleirt^um Sitegen, je fcbnellev i|! tia^ ^v\ntt^<br />

te<strong>in</strong>, unt> fliegt alle 'SB<strong>in</strong>cfd t>eg ^agö auö e<strong>in</strong> ^eible<strong>in</strong> ju ftnt)en, unÖ<br />

ficb ju gatten, tt>cl^e0, vok bey t)en (^i'itienwfimiern gepiebt; nur t)a§<br />

&aö 5DZdnnle<strong>in</strong> fid) nk\)t fo feft anfangt , fenbem nur e<strong>in</strong>e ©i)i^e öom<br />

H<strong>in</strong>terleib b^rauö ll)ut, €ö fommen man^mabl mcljr al^ e<strong>in</strong> 5S)?änn^<br />

le<strong>in</strong> ju e<strong>in</strong>em 'SCeible<strong>in</strong>, unD fucfjen fic^ ju galten , mercfen aber gleicf)/<br />

ttoann eö fd)on gcgattet ij!, oter ftc& ntcbt mebr galten tuiU* J^urc^<br />

welc^e^ oftmal)li^e Herumkriechen tier 5[)?annle<strong>in</strong> über t)cm ®eibletn, öef»<br />

(#lben mebliKiubtge S^ciau auf Den glugcln fö abgefragt tverOen, Dag<br />

man nict)tö alö t)ie gelbe glögclbaut unt) Die glugelrippen fiel)t*<br />

3m E<strong>in</strong>fang De6 ^onatö Sulii, j<strong>in</strong>D Diefe Dtaupen meifienö fcf)on eirt^<br />

gefponnen , t)a§ ^k S^io^jfalter n?erÖen , önt) ifriecl)cn auc& <strong>in</strong> Mefem 5[)?ö^<br />

nat nod; auö il>ren Hw^f«"' S)ie 3u«g^n ober friec&en erjl Daö folgenDe<br />

Sal)r im S^übl<strong>in</strong>g auö »?en ^J^ern, mann Die ^l^^tter fc^on jiemlic&berauö<br />

f<strong>in</strong>D. Unö meil fie niancf)mal)l jiemlid) m\t t?on Den 'Daumen m^, fo<br />

Iriecpen fie il)rer ?Ral)rung oft bunDert unD mebr &}xnt mä).<br />

Ob nun gleid) Dtefe Ü\aupe <strong>in</strong> ©drten uuD "^dlDern fo geme<strong>in</strong>^<br />

^aben Doct) menlc) $luctoreö etma^ Daüon gemeldet, n)elct)e Dod) fonjicn fo<br />

t>iel 2lrten gelammlet. S^ie Srau ^?erian<strong>in</strong> h<strong>in</strong>gegen bat fie gar jmea^<br />

mal)l, Uibmlid) <strong>in</strong> Der neuen €Diti6n 4to auf Dem igten unD sijien ^u«<br />

pferfild) Deg erflen ^beilö oDer Der erjlen SunfMÖ« "^Ser Diefe me<strong>in</strong>e Q^e^»<br />

fci)reibung; meld)e auö lauter Siugenfcbe<strong>in</strong> cnnk <strong>in</strong> Den ger<strong>in</strong>gllen Umjidn^<br />

Den ber^icffct, miü gegen anDre batten, mirD feben, mo anDre DatJon ab^<br />

geben/ Daö \\i, febl^n. 3""^ €jt'empel, <strong>in</strong> Der ^erianifcben Q3efd)rei^<br />

bung ift falfc^ , Da§ fid) Diefe Ülaupen Deö 5lbenD0 <strong>in</strong> e<strong>in</strong> ©emebe jujam^<br />

tnen begeben, Daß tl)ut e<strong>in</strong>e anDre 2lrt, fo oft auf e<strong>in</strong>erlei ?öaum ifl/ unD<br />

fblcben3rrtl)um Murfacben Ut\* Hon Der Q5e|la!t unD garb Dicfer Ü\aupe unD ibreö 3wei;falterß jTcbf/<br />

unD enDlic^ alljufurj , maß bepDeß mabl Dat)on bemercf t morDen. S)er<br />

Jiguren ju 9efd)meigen, Die nid;l fonDerlicf) nad; Dem Seben, ob fie gleic&<br />

ctmaö funfllid)er geijiacbt f<strong>in</strong>D,<br />

!5)iefeö ly^oj^e 3^br/ baben /e|t befd)riebene Ütaupen Die luftige C<strong>in</strong>^j<br />

tienallee, fo bi^r Der iJ^euliiiDt an 53erl<strong>in</strong> e<strong>in</strong>e fonDerbabre SierDe, unD<br />

Un ©pajierenDen e<strong>in</strong>e grojie ?|nn«bwilictfciten giebt, tm !0^a;o m'O 3u*<br />

nio


(öaneit '' unb<br />

QQBaltumtpe» 21<br />

nio Otitis M){ öcmactit, mid)^^ dU tt\m^ ungcmofenüc&eg üon allen<br />

bejammert unt) bcit^unDcrt a^oröen. Unt) nnitöen ablont)erlict) öiegragen<br />

0el)5rt: «StBarum Diefeö Ungejicjfet ^iefee %\\)t, földjcn C^-cM^n tl}ue^<br />

ten ti nod) nie 0etl)an, fo tarn Oicfe ^^<strong>in</strong>Den fte^cn? unt» njo «ö fo l)duf#<br />

p3 l)cvfomme? '2ßDj:auf td> bei; Dicfer (2)c!cacn{)eit nad) me<strong>in</strong>em iSrtdnnt^<br />

ni§ ^iet>on anttüorten mill: €^ f<strong>in</strong>t) biefe £tnücn l)Oc!) unb prdd)ti9 ^i^aiu<br />

feen Don il)rer ^f!anjunc; an, Dann fte tvaten noc5 fimci mit) im '^rieb,<br />

tt>ci( fDld)e 25dume t>ot Dem 4o|len %\\)t nod) fe<strong>in</strong> fonDerbar abnel)mcn^<br />

Deö §l(tet jeigen. ^or ernigen 3al)ren aber fiel um ^^ngjlen e<strong>in</strong> uncie*<br />

n)5t)n(id)ei* #(^nec, bei; febr \\[\lm Wcmt , meld)er fid; <strong>in</strong> Die Dicbtett<br />

Öelle Diefcc S<strong>in</strong>Den fo fc^jwet legte, Daf er p^ meijien^ niebec bog, unD<br />

öbbracfe, moDurc^ man gej^wungen tt)urDc, Diefe 33dume alle abjujlu^<br />

^en. Damit fie aufö neue treiben fönten, fo fie aud; getl)an» UnterDeifcrt<br />

^at Die Ä'raft Diefer £<strong>in</strong>Dcn jlavcf abgenommen, unD l)at man Diefe 9^au^<br />

pen De^megen fd;on e<strong>in</strong>ige 3al)re e<strong>in</strong>igeln Darauf ge|el)en, tt>eld)c fic^ gern<br />

auf fold)e ^dume fe^en, voo Die 5öldtter anfangen fd)n)ac^ junoerDen,<br />

aucft mögen ju Diefer (Sc^mad)l)eil Der Q3ldtter geholfen baben, tc^^an<br />

ibnen Durd) e<strong>in</strong>en 3«fall Deö "SBetter^ , Die erjlen 93idtter <strong>in</strong> Den Änofpen<br />

(^cfeaDen gelitten : oDer mii il)nen tregcn Deö @tei npflajlerö umber, unö<br />

n^fgen (Sd^nee unD €ifeö, fo unter Den Daumen immer jldrcfer unD Idn^<br />

ger lieget, fe<strong>in</strong>e gmigfame '2ß<strong>in</strong>tetndflNJ jufommen f6nnen* ODet cnD*<br />

Jicb, tt)elcbeß Da6 n>abtfd)e<strong>in</strong>lic&fte, iDeil Daö 3abr üorber Die »f)i^e folcbe<br />

^dume febr gefc|)n)dc&et, a>ie Dann Diefelbe »ergangeneg tyi$u Sa^t<br />

t<strong>in</strong>geme<strong>in</strong> gewefen.<br />

^nn, ti mag e<strong>in</strong>e Itrfad&e fei^n, t^etcfce ti ft>iü, Die Sldtter f<strong>in</strong>ö<br />

ktefe^ Sabr tt)egcn e<strong>in</strong>er <strong>in</strong>nerlichen oDer dufferlicben Urfad) t>on fcbma^<br />

rf)em $rieb unD wenigem


le<strong>in</strong> Qkid) tud/tij^e iSpeifu f<strong>in</strong>tscn, unv) fte nid)t Det (iatf ^crau:ob.nnßenOe<br />

(gtift öcr fi'if(^en Q3ldtt«/ ti?enn fic Ourd)ö ÖSenagcn t))^rn)unt)it tverDen,<br />

m "SrcfRn b<strong>in</strong>bece. j<strong>in</strong>ti öuc& Die '^^apiiioncn bufei: iitnöentaupcn<br />

fcT^on tjer^ang^nee 3a^if im 3«^^» öMf Öle ^<strong>in</strong>pm gefornmen, n?eld)e m^<br />

gen t)cc ^i^c 9^ot(> geUtt^n, i<strong>in</strong>O Ijaben Da mel)ralö fon(l i!>r(J €»er bim»<br />

öckflt, m\{f^^ gum '-^Ä«au^ Oie funfttge ^abtung ibte^ ®efd)lcct)tö V)et^<br />

niaft. ®er ^feicj^astm mit etnigen öUen (Sito. unp Die wkn bz^<br />

mä)^axm @d«en l)aben m tiefem Snfect immer e<strong>in</strong>en fM)m 3u^<br />

wa(^^/ DaJ batjon tt)ol)i nneflaele Coi^me ^at n?e9gel)cn fonnen, fon^<br />

Derlic^ Da im t^eicöangenen 3al)t m^gen Ut |)iie Diefelben mcl)r at6 jemat^<br />

^(^ termel)tet f)a()en. C<strong>in</strong>tge SafefiJ fmO mit il)rcc ii 35aumraupcn auöfried^en , falte 9Mci)te<br />

l)at, i{^ eö gar balD mit Den mei)lcn ö«fct)?l)?n, alfo fann aud) Der 2[13<strong>in</strong>^<br />

ter üiel €i)er tJerDerbsn, 2c. unD im ©egentl)ei(, i^enn fe<strong>in</strong>e Daüon um^<br />

femmen Durcl) folc][)e Si^f^^^^ ^m\m mand)mal)( nur Diejcnigcjj bUi^<br />

Un, f:> fci)on Darauf f<strong>in</strong>D, fo i)l il)re gal)l grof ö^nug e<strong>in</strong>en Söaum ab^<br />

lufreffen/<br />

treil ei]^ jeDeö ^eiblt<strong>in</strong> i^on Den Staupen e<strong>in</strong>ige l)unDert .€ycv<br />

legete ^l(e tt>ann aiici) nu? Diejenigen geblieben, unD aüe ern?aa)fen fei>n^<br />

t)ie ^or Dem 3ö^)r auf DieliiiDen gelegt n^otDen, fo baben jte folc&cn<br />

^d)aDen tl)un tonnen. *2öenn Dab.er Die ^Je^er, fo Diefeö 3cil)r Daran<br />

fleben, nid)t Dor Dem ^rfil)l<strong>in</strong>g abgcfra^et wevDen, h wrD man funf^<br />

tigen ©ommer Die ^Ödurne nocl> mel)r Der 5^ldtrer cntbloffct fel)en*<br />

^e{d)eö abfragen um fo t)iei leichter; weil Diefe grauen pper iai)Un<br />

€i)erne|ier alle fleg?n Der ©taDt juf<strong>in</strong>D; unD tvcil fie aUi^^ii ^tmi nie«»<br />

Drig am ^aum, wo er am Dicf)len \\}, Dai man fie mit e<strong>in</strong>em Stocf<br />

M tjornen e<strong>in</strong>,e @d)drfe b^t, meiftcn^ erreichen unD abfloffen fann.<br />

^löclc^eö e<strong>in</strong> gutc^ Mittel an Die ^anD giebt, Diefer Staupen <strong>in</strong> nmm<br />

©arten log ju werDen , oDer fie febr ju üerm<strong>in</strong>Dern. S)ann man fud)t<br />

fie alijeit l;<strong>in</strong>ter De^ Slßetter feite, unD nic&f l}od; am ^aum, oDeranj<br />

S^^iun ?c/<br />

5lud) i(! auf nieDrigcn 33dumen e<strong>in</strong>€^lttel, wenn man fie au^ Den<br />

9^e)lern, wo fie e<strong>in</strong>ige ^Iditer ju ibrer ^crwanDlunggjeit sufammcn<br />

gebogen, nimmet unD toDtet. ^enn fie aber auö Den (?pern gefrochen,<br />

ifl nid)t mebr ju [teuren, weil fie ftcb auf Den ganj^en öaum jerflreuen.<br />

Da eö lu mi^bfam fie c<strong>in</strong>jeln ju »erfolgen» ^ep anbaltenDen Üiegenwettcc<br />

,<br />

oDeip


Di?ct falten '5:a9cn, begeben ft« M ^^^ ^^^ 5ö3ettei: an t»cn ©tamm,<br />

öä man etman mcl)r auf e<strong>in</strong>mal beröb tl)un fan. S)a6 be|le tjl/ tvanrt<br />

man il)re€i)et auffuhr, Denn fie fönnen fo gefc^tt)<strong>in</strong>t) nicfet, font)crlicö<br />

<strong>in</strong> treit entlegene ^la^e ^meDec fommen, \m anDere Smepfaltcr, weil,<br />

!t>ie oben QcMä^t, t)a^ ^eible<strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en weiten gtucj l)at. SDa§ ii^dMii^<br />

fajl fe<strong>in</strong>e t\)al)rfci)eimic!)ere Utfad) geben fan, watum im 5il^totoant>o,<br />

©Dtart, nnt) an&evn, Diefer Staupe unt) il)rcö 3n?ei)faltet6 nid)t gebac^t<br />

n?ttö , Da e^ öoc^ e<strong>in</strong>e ©artenraupe, unt» folcl)e ©ele^rte el)ei' <strong>in</strong> i^ren<br />

©arten e<strong>in</strong> Snfect ju unterfucfeen, ©elegenl)eit nehmen, alö auf tem<br />

ge(t)unt) im «iffiölD; alö t>a§ i^re ©dttner/ ot)e


n. 2,<br />

^atfc^ unb U^ ©c&manjc^ ffnb ctmaö flc<strong>in</strong>ete. 3cbe^ ttial)t jtt>ifc^en<br />

f^wei^ paaren flcl)t mitten auf &em D\ücfcn <strong>in</strong> e<strong>in</strong>et ^<strong>in</strong>ie M" ^<strong>in</strong> Kc<strong>in</strong>et<br />

^unt)cr ^nopf, unt) neben Öemfelbcn i<strong>in</strong>H unt> rec^tö nodS) e<strong>in</strong>er, Der ctma^<br />

gtolTej: t)^, fo t>ag t)ec He<strong>in</strong>e <strong>in</strong> Die Wlitu fommt, bie fmö alle St^ö^ltott),<br />

unD l)aben auc^ «S)^ate t)on öiefec S^tbe. SDen 9\i4cfen, tt)ümuf Diefe<br />

glecfen unt> Änopfe flehen, ent)et unD tmtetfc^eibet üon Oem ^auc& Dif«<br />

feit^ unt) jenfeit^ e<strong>in</strong>e Üieibe f(e<strong>in</strong>et unb üncilii^tet Knopfe, n>elcf)e $aat*<br />

it)ei§ beijfammen fteben, unb ben ^Uö aUjeit <strong>in</strong> tax f9?itte ^aben. $Diefe<br />

f<strong>in</strong>b ttjeif , unb l)aben auc& n)ei§(i(^e ^aare, t)k ettpae langet/ (i\$ t)k<br />

rotl)en »?)aate oben auf ben rotten knöpfen f<strong>in</strong>b» ©ic (Reiten be^ ^auc^^<br />

untet bicfen roeiflf^u knöpfen f<strong>in</strong>b graublau, unb baben auf jebem 2lbfa^<br />

e<strong>in</strong>en fle<strong>in</strong>^n pomm^ranäenfarbcnen^nopf mit »paaren tjon foicfterSdtb^<br />

SDiefe övaupe fp<strong>in</strong>net fic& gegen ^a$ €nbe beö S!)?onatö WlC[\) e<strong>in</strong>;<br />

jie^et nur etliche ^eibenbldtter e<strong>in</strong> wenig iufamnic« , unb Ijdnget fic^ <strong>in</strong><br />

biefeö ©efp<strong>in</strong>nji, fo roeit auö e<strong>in</strong>anDer )}cl)cnbe gaben unb ^a{d)m \)at,<br />

mit bem @cbn)anj an , ^a^ bet ^opf <strong>in</strong> ber Q^erwanbluu'^ebiiffs untec<br />

ficb banget. "^^ 2. Ob fie gleid) bie meijlen »5)aare mit bcm Ö\aupen^<br />

balg abj^reifct, fo bleiben bod[) nod^ e<strong>in</strong>ige auf bem ^opf, unb' auf bem<br />

S^ücfen unb 5öauc^bugen fle^e.n,<br />

3m ^mb barauf bricht e<strong>in</strong> ganj tt)eiflet gt^^Pfötter !)erau^, tpi«<br />

n« 3» 01. 3» mit bcmgcnben glugeln, unb fc()n)arjen hörnern ober<br />

|en. 51n tt)elc^en Jg)Drnetn bie ^cible<strong>in</strong> nur e<strong>in</strong>e Üvcibe furje<br />

5ul)lfpi#<br />

^aare ;<br />

n» 4- bie?0?ännlc<strong>in</strong> aber jwep 9vcil)en unb üiel längere t)aben« 5^.4. @ofct)lar<br />

gen fie aud) bie ^eible<strong>in</strong> unter ben ^opf b<strong>in</strong>a^, tpann fie jliU fi^en,<br />

man fie nicf)t fiebt»<br />

baf<br />

^ie JutTe f<strong>in</strong>b meif , mit fd()matjen ^uncten auf bert (^c&ienbei^<br />

nen. S)er Unterleib ijT mit Vüeiflen molligen ^ärle<strong>in</strong> bebecft, mic auc&<br />

Söruj^ unb 9Rucfen. Söie glijgel aber f<strong>in</strong>b üpU glatter unb gl^idj^fam<br />

breitgebrücfter meiffer ^uncte, pa'^ f;e mie @i(ber glanjen»<br />

3bw €i)cr f<strong>in</strong>b grön(ic(), unb mit e<strong>in</strong>etn meiflen ©d)aum, ^f$<br />

». 5. mit (gpcicbcl beb'ccf t , 9"^. ^. melcl)pr aber fo bart mirb <strong>in</strong> ber £uft, ^a^<br />

er fie gegen aller "ü^äffe unb anberm fcbdtjlicben "SlBettcr befcbu^t , iia biefe<br />

3mci;falter überbau Derter fuc^en, tvo t)Ci^ Söettet bie ^\)ix nicjt fo tref*<br />

fen fan.<br />

Söei) bicfer ^eibcnraupe \)(ihc id) tia^ erj!e m.al)l gefebm, momit fid)<br />

^^^ ©patliuge<br />

»0»<br />

unter c^u^ixn bie Jöaumnoanjen nel)ten , bann ft« b^^'?^"<br />

'


23on Ht gelbjöttigen ffaflanicnmupe. 25<br />

•t)on bicfcn Dvaupcn, t)aö i(i, t)ie(em9C, fo über t)ic geit bcö ^Mji bt§ ttt<br />

t)en Suniu<strong>in</strong> bUibcn, unt) ftc6 ntcl)tc<strong>in</strong>fp<strong>in</strong>iien, angcönflfcn unb getoDtct,<br />

tnt)cm e<strong>in</strong>e ihren @tad)e(, Den fic am Äopf bat, untec Dcmfcibcn betüoc<br />

tl)at, unO il)n <strong>in</strong> t»ic Staupe )Mcc, tvelcbc jmar Darauf fcl)i' fortlief, abec<br />

tiie ^m^z immer mitfcbleppen mujTe, bi§ fte matt röurDe unD fliU balten<br />

mujle, afö toom ©ticb unD (Eräugen entkräftet. Da Dann balö met)r Da^u<br />

famen , unD Die 9vaupe unjeblicf)mal)l anbobrtcn unD toDteten. 9Ißo^<br />

Don id) bei) me<strong>in</strong>en SlnmerFmigen ijbcr Die öielerlcp^aunwanjen, unb<br />

ibren 5lbbilDungen , mebr fcbtetben will.<br />

$8011 ^er ödb^ottigen ffajfanien-<br />

raupe Ulli) iOi'cm 9>^pificn.<br />

,eil id) Diefe fKaupe auf Den iDtlDen €a|lanienbaumen bt^upö öefim>»<br />

I Den, bcib ic^ ibr Den "Dramen oon Diefen 'Daumen gegeben, unD<br />

fie Dabei) gclbjottig gcl)ci|]cn, liegen ibrer gelben ^aarc, \>k fon^<br />

Derltcb auf Dem Üiücfcn 33ufci)meig (^el)en, unD oben jugejpi^t iufammen«'<br />

geben, alö wann fie wie gölten an elnanDer fHbmn,<br />

Sbte Stgur iiimf Der v- ^upfertafel ^, j. X)er ^opf ijl braune n.<br />

gtSnjcnD, bat auf Der @tirn e<strong>in</strong>en gelben '^reyangcl. E<strong>in</strong>ige baben auci)<br />

fonjl, gegen Dem 9^acfen ju, no^ etlicbc tHird) t>a$ hv


26<br />

23on Ut ^tUmlm (TÄftanientAupe.<br />

xm ttittcn mal)l gemutet, f<strong>in</strong>ti an e<strong>in</strong>igen Die ©pi^en fafl affc ^omb,<br />

€ö tocjfchiefiet aber Oa« t6l)tiic!)e ttaran, unb öa^ gelbe bleibt allem. Jiut<br />

ie^mWafe neben übet Den guffcn, ^aben fie e<strong>in</strong>en fd)tt?ar^en gkfen,<br />

Dt)et fle<strong>in</strong>en ©piegclpunct. Diej^rgelbjottigenS^aupe/<br />

wann fie alfo gefrümmet Uegt, e<strong>in</strong> fatsfameö Seugnig fep fennen,<br />

©ie fp<strong>in</strong>net fic& gegen Daß €nDe De^ QM e<strong>in</strong>. ®ann pe Dan«<br />

Iran? t)"^/ \m{ fie Die fo genannten \th^ ichnevmones, e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e ^Beij»<br />

penart, oDcr md) e<strong>in</strong>e^^itt (Sd)mei|fäcgen mit ^aDen befc^t, n)elc^e<br />

SD^aDen fie <strong>in</strong>nen bcp lebenDigem >ieibe mit fic^ l)«um tydgt, unD meifien^<br />

h\t> nad) Dem €<strong>in</strong>fp<strong>in</strong>nen behalt, fo n)irD fie biö etvoan auf Die obern<br />

J£)aatjotten fel)r fal>t am Mb, öie fp<strong>in</strong>net i^re J&aare mit <strong>in</strong>& ®c*<br />

iToebe , Da\>ön Daffvlbe auc^ \)on auJTen gelb au^fiebt, Da Die e<strong>in</strong>gefponnenen<br />

S^^CiiMi; Die «m fold)e S^'it gar leicht au^ Der »g>out gcl)en, unD an Den<br />

«rjtcn gummigen gaDen Del ®ef$«nn|leö bedangen bleiben, jugleid) Dad<br />

©enjebe fut allerlei) Ungemad) Deg ^iH^etter? fc^u^en helfen. S)a§ Die<br />

^viDen Diefcr 3vaupe, tt)ie bcp allen anDern, üon e<strong>in</strong>em jal^n gummigen<br />

^aft im @p<strong>in</strong>nc!i befeud>tet f<strong>in</strong>D, bezeugt Die ^arte unD ©tt^rcfe M<br />

d^mib^, mann c6 tcocfen ifi, unD Die ^eid)« unD EtnDigfeit Deffelben ^<br />

jD.mn eö mieDer na§ tt)irD, fonDerlidb \)om l>eiJTen ^ajlcr, am meiflen<br />

flber fan man Die ^>roportion De^ ®ummi an allen fokl)en ©emeben mif^<br />

fjn, tt>ann man e6 biegst, unD bernac^ aueFocbt, Da gel)t Dann Daö ®e^<br />

n>id)t Deö aug(^efod)ten ®ummt Daoon ab. gum €vempel: ^m e<strong>in</strong>em<br />

9funD Deö ©cfp<strong>in</strong>njlcf Der @eiDenn>urmer, n^ann man eö a!^ rohe abgc^<br />

l)afpelte ©fiDe n^icgct, unD l)crnad> mit ^eife auefocbt, unD mieDer auß*<br />

>tafd?t/ 3il}et e<strong>in</strong> '>S3ievte(pfunO ab, \f alfo Oei; wDte '^l^eil an foic^em<br />

©cfp<strong>in</strong>nll


©cfptt<strong>in</strong>f! tergleic&eti jdl)« unö öurnmigeii: ©oft, um Den ^aben f)ctum*<br />

S)ic <strong>in</strong>nere @«itc bcö ©cmb^ unfercv gctbgottigcn 9\aupe t|I ttjeij, tDcif<br />

bie ödb« ^aotc ^lle an t)ie dufiecm jdDcn gefornmen , bic <strong>in</strong>ncm abciJ<br />

iijre nöturltct)c garbe alle<strong>in</strong> jcigcn. Unter fel)r fielen, hk fid) <strong>in</strong> ©efc^ir*<br />

tm e<strong>in</strong>gefponnen, ii^or<strong>in</strong>nen ic^ [te biö D(.il)<strong>in</strong> a:nel)rt, l)ab id) fe<strong>in</strong>e gcfun^<br />

öen, tt)elcl)e fid) <strong>in</strong> 33ltor oDeranDre Materie .e<strong>in</strong>gefponnen, tiieid)!!)^<br />

nen baju gelajfen , fonbern aHc neben nn t)ic ®efc!)irre an^ t>a§ fie {)o\b<br />

^x Crt, l)atb it)r ©efp<strong>in</strong>njt beDecft. Unb id) fd)lic(fc baröu6, ba§ fic e^<br />

öuc^ <strong>in</strong> il)m Srepbeit alfo mad)en, unt) ftcf) an etmaö anfp<strong>in</strong>nett, tDo^<strong>in</strong><br />

(le fid) etn?c<strong>in</strong> t)etfried^en mögen, Dann \^ babe nod) fe<strong>in</strong>eö Oaüon c<br />

ben» (£^ fleben Die gdDen ftarf an Den Ort an, tvo fie ftd) e<strong>in</strong>t^efpon^<br />

ticn/ v)a§ man i{)re bi^lbß Spformigen ©cmebe laum unsernjTen berabtl>uR<br />

fan." 223ann fie Daflfeübe an Jg)oIj anfangen, fo nagen fie fie<strong>in</strong>^ ^pdne<br />

tiaüon ab. Unb n^ie fie auflfcn ibre ^oarc jur ^evwöbvung mit ange^<br />

ß)onnen, fo f(eb


28^ 23^rtt^t6patge(taupe, missen<br />

M Dbctn (Seite nic^t^, a(6 bie fd)warxen ©aumpuncf^» ^te untetf<br />

©ette Der untern Stugel i|i tt?ei§, üon (auter ^drteiit, bic mie (Silbcc<br />

ßidnjen , unt) l)at auc^ il)re fcl^marjen ©aumpuncte, 5luf bcr fiäccfftcn<br />

5iDer,fa)^ <strong>in</strong> Der 5!}Jitte t)e^ glügelö, ifi e<strong>in</strong> fd^marjbrauner glecfen. S)ec<br />

Söauc^ i)i treig, unD fcfcmar^ e<strong>in</strong>öefdumet. i^er W<strong>in</strong>tere breu^ mit DatiV<br />

ber tJDr3et)eni)e« »^dvie<strong>in</strong>,<br />

9]ö3eil e0 e<strong>in</strong> i)?ac5ti5ööe(/ fct<strong>in</strong>nen i^H nicjt t)te(, font*erlid) meil 5a^<br />

bei) fe<strong>in</strong>e (2;d)6nl)eit Duvd) t)ellc garbe nic&t fel)r <strong>in</strong> Die Siugen fallt.<br />

Zf' ^'cN"^<br />

^cl^on^eit De^ fle<strong>in</strong>cn ^afefi^, fo au^ DieferfKauj)« fomtnf, erfor><br />

^'^'^^^ ^^^^ ^^ ^^ ^^^^^ J«öteici> fie^e: iDeil er mel)r <strong>in</strong>s ®efid)t<br />

tf^-/ '^^ fallt, mg^rn feimr St^tben, afs fe<strong>in</strong>e unanfel)nücf)e fc^tDar^se Ötaupe f<br />

Dergteid)en mit il)m oft noc^ ju 9feid)er geit an Den (Spatgcliaanf»en|len^<br />

geln bdncjet. €ö i\l fonf! nod) e<strong>in</strong> He<strong>in</strong>er fafer <strong>in</strong> dUn Der Seit an Die/<br />

fem ©ewdc^fe; Dcifen Ülaupe oDer ^la^^ ia> nöd) nid)t fenne, unD iji<br />

totl) mit e<strong>in</strong>igen fd)tt)ar5en ^^uncten ; SDiefcs aber i^ mc^m fe<strong>in</strong>er 3eic{)^<br />

nung öuf Dem Wicfen, mld)^^ nlljeit <strong>in</strong> Der ^itte e<strong>in</strong> fec«| i)t, t)iel<br />

fenntlic^ür, unD Um Den ^uimen Daüon zbm fo \do( ()aben/ af^ e<strong>in</strong>e 5lrt<br />

'©P<strong>in</strong>nen , n)eld)e Dcraleic^en gigur auf Dem £>bertl)eit' Dc^ '^mä)$ fy^t<br />

«nD Dal)er Creu^fp<strong>in</strong>nen genennet n?irD,<br />

a. I< ^ag !(e<strong>in</strong>c fcf)wav;ibraune Dtdupletn ifi 9^. i. Semercft, €ö f)at<br />

fe<strong>in</strong>e ^aatc auf Dem ^eibe, tt)c(d;er Di? jel)en 5lbfd^e ()at, ti)ie anDre 9\au*<br />

pen, unD untenl)er etnja^ grijngetb an Den (Seiten ift. 2)er topf ijl:<br />

9(dni^enDfd)\\)ari^, nebjl Den bepDen (Sd)ilD(c<strong>in</strong>, Die am 5^'^acfcn f<strong>in</strong>D,<br />

^e(d)e (^d)iiD{ctn an Dcrgteidjcn "SBürmen mel)r f<strong>in</strong>D, iveld)e <strong>in</strong> Certec<br />

unD Materien fried)en, Die fie fonf! Mieten n)ürDen, fonDcrlid) im l)<strong>in</strong><<br />

e<strong>in</strong> oDer |)erauöbobrcn. €^ I)at nur Die vorDcrn ffd)g O^aupcnfufle,<br />

nebfJ^ Den ?,it)ep (Sc^mannfujfcn , <strong>in</strong> Der ^itteDeö li\H ifl fe<strong>in</strong>er, ^ie<br />

5lbfd^e unD Üvuni^eln Deö '^ im5i'riec()en, tvie anDre ö^vau^<br />

,<br />

pen,


ptn, t)ic mitten fe<strong>in</strong>e guffe l)aben, unö tie l)<strong>in</strong>tern ^ulTc an tie m\im<br />

fc^en mi^iTen , wann jle mit öen öotbctn weiter woüen,<br />

^ann fte il)re ©roflfe cttanget, fo friedet fie \3om ©patgelftaut<br />

f)crab , uuö tjerbircjt fic^ m W Sröe etwan 3olI tief, weöwcciert il)v Die<br />

jmep 9^acfcnfc^i(Mem üon %itur gegeben, Damit fie Die raul)c SrDe nid)t<br />

\?ci:le^e. 'M Dem Ort/ wo fie bleiben will, mad)t fte fiel) e<strong>in</strong>e ^ole,<br />

etwan Dvei)mal)( fo weit, alö il)r £eib Dicf ift, unD fptnnct <strong>in</strong> Derfclben<br />

weilte ^ci^^n \)ix\im, welci)e Die €cDe abl)alten , Da§ Die kle<strong>in</strong>en ©tücf^<br />

le<strong>in</strong> Ocvfelben nic()t Dui\1?fallen fonnen,<br />

3n Diefer ^6(e fanget fie an erjtliiS (leif ju wetDcn, Darnadb dnDcrt<br />

^d) Die f^wavje ^^augfarb Der J£)aut, unD wirD gelb, enDtic!) wieDcr<br />

iErDenfcOwarj. 9^. 2, S)er Äafer jeitiget <strong>in</strong> Derfelben, unD weit fie l)art n.<br />

worDen, fpv<strong>in</strong>cjet fie dornen unter Dem ^opf auf, wann Die S^it jum 5iuö^<br />

fricd)en !ommt, bisweilen fpr<strong>in</strong>gen aucb anDcrc ©tucfe DatJon ab/ wafi«<br />

t>eö ^dferö Seib oDer Dejfen Bewegung jiarcf ijl,<br />

$(n Dem ^vifer, Don welchem Die ^ulfe abgefprungen, ^. 3. fte^et «•<br />

man fd)on Die jwei; fcf)wörien 5lugen, unD Daö fd)warie ®ebi§ am ^opf,<br />

weld)e!: famt Dem ^eib weifgelb i|!. Sie ^•ül)ll)6rner liegen l)<strong>in</strong>terwartö<br />

öuf Den iSd^ultetn ^tnab. Söie üicr SujTc an Der '^ruft fiet)ct man<br />

Deutlich/ aber Die jwep l)\num ^uife (iegen jwifc^en Den Slitgeln/ ©eben*<br />

fd unD ©cbienbe'<strong>in</strong> ^^ufammen gelegt, geraD gegen Dem (^cbwönj ju;<br />

weld)e Svige Der gfiffe man wi^Dcrum an Dem Ä'dfer fielet, wann et<br />

toDt i|^. SDie glögel ftnD auf Dem ^awi^ bere<strong>in</strong> gelegt, unD Der Untere<br />

leib fiel)ct mit ?. 5?lbfd^ert unter Den ^Slugeln l)er\)or/ Da\)on Dererjle,<br />

woran Die ^<strong>in</strong>terfüiTe lieben. Der breitefte if^»<br />


n. 5'<br />

vu. X^}'<br />

n. I<br />

30<br />

25on tm 5ldfeitmbm<br />

bccfe bßt vcd^tcn 5^"


unb tum 'SUmnf^fo 6arau6 wctim. 3<br />

fön fic .tJcnfcibcn h\ixd) ^prtnöen mict)cc etrcic&en/ oöcr iljtm ^cvtictbm<br />

fonj^ Dal)urd[) cntgcljcn, unb e<strong>in</strong>en ^tncfel ju i{)ta' •^ermanDehmg etrc»><br />

d}en. ^ann fie no^ nic()t gtog ö^nug, i<strong>in</strong>D ungcfebt aug bem ^dfe<br />

fommct, fd)c<strong>in</strong>et eö nicbt, t>ta§ fie uncjemiffe Sprunge tl)ue/ fontiern Daß<br />

pe wegen e<strong>in</strong>igeip ©puren il)ret ©peife, tt>ieDer an Den üotiaen £>i't ju<br />

fpv<strong>in</strong>öen, fi!cf)c. ®on|l fpr<strong>in</strong>ßet fie mo! e<strong>in</strong>ige ^age, el)e fie ermfiöec<br />

liegen bleibt &t bieget Den ^opf unD^c^wanj j«f»^tt^nicn, unD legt<br />

taö meifJe Deö Seibß c<strong>in</strong>e<strong>in</strong>anDer, unD jltecft ftd) Darauf fcljnell nuöe<strong>in</strong>^<br />

önDev, woDurcb Der ßcib mol Drepgig mal)l l)6l)er fpr<strong>in</strong>gt, m er lang iji,<br />

tt)eld)ee?, weil fie weDer ^^e<strong>in</strong>e nocl) fonDerlitije ^?U6fe(n l)at, mte etwan<br />

Die >6eufc^recfen unD anDere Snf^^cften jum (Spr<strong>in</strong>gen babcn , Dejio tnebc<br />

ton Der ©tdrcfe il)rer (Sennenl)aftcn ^Ogen ju mwunDern, Dergleicfjen<br />

fonjlen nur <strong>in</strong> ^m (2c!)langen f;nD,<br />

®ann Die ^MDe Daö üoüe !0?aa§ i^ret natürlid^cn ©rofie erreicht,<br />

M i^, Die Seit, t)([i Die gliege, fo <strong>in</strong> Diefer ^OJaDe f!ecft, ifere redete<br />

©ejlölt bekommen fan, fie feij wegen ^anQui Der @peife etwa^ fle<strong>in</strong>er,<br />

©Der bei) fetter (Speife ztr\>ci^ groffei fo fangt (te an jiiüe ju liegen, wirb<br />

peif unD gelbbraun, unD enDlid) €ö|ianienbraun, ol6 auf @ilber oDec<br />

@olD genialjU, Da§ eö wol Chryfalis fan genannt wcrDen, rtik bep Den<br />

©ried)en fol(t>e ^aut erjllid) an e<strong>in</strong>igen 9f\aupen, l)ernac& an allen ge^eif^»<br />

fen, uttD ton Den ^uctoribu^ late<strong>in</strong>ifcl; Aurelia i^berfe^t werDem ^. 2, n. 2»<br />

" 3nnert)al6 10. ober iij^agen brti^t Die Stiege l)erauö. ^ann<br />

fie aber Daö tolle ^jTe al^ "^((i^i m(i)t erreid)t/ fo befönimt<br />

pe jwar, nac^ langem (Spr<strong>in</strong>gen unD ©tillliegen, e<strong>in</strong>e folc!)e €a|}anien^<br />

fatbcnl)aut, bleibt aber lang liegen, off tiel 2ßocl)en unD 5D?onate, el)e<br />

Die Stiege beraub fommt, fo Doc^ aucfe feiten gefct)iel)t. ^k Stiege<br />

liegt <strong>in</strong> Der 3)?aDenl)aut alö e<strong>in</strong> 3t^ci)falter <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er »5)ulfe oDer ^erwanb^<br />

(ungebaut, obne ^Ci^ man aujfen Die ger<strong>in</strong>gften i^pubren anDer^ölfe<br />

ton Den duffern ©lieDern ficbet , wie bei) Den 3wei)faltern gefd)iel)t. ©ie<br />

trid)t oben am Äopf Die ^ulfe enti^wei), % 3, unD fviei^t tjerau^: Sbr n. 3.<br />

£eib iü fc^warj, ')^ 4. Die glugel Durc^fic[)tig , wk an (gtubcnfligen, n. 4.<br />

aber unten runDlid) unD H^ai ubere<strong>in</strong>anDer. SDi5^5i')ern Der glugel<br />

fmD, wie 9^,:^ seigt. S)te Sufle f<strong>in</strong>D lang, unD ?i^j^en erftlid) e<strong>in</strong>en n. 5.<br />

furzen @d)cnfel, bcrnadb e<strong>in</strong>en langen^ weld)er <strong>in</strong> Der ^fim Dicf , Darauf<br />

Da^ @d>e<strong>in</strong>be<strong>in</strong>, unD 4. Slbfd^e oDer ©elencfe am langen Unterfu§, el)e<br />

Die Doppelte i^laue fommt , ton W€ld)en ©clenfen immer e<strong>in</strong>e^ fur;;et<br />

tonoben i)evab, altf Da^ «nDeve, (Sie bwwc&t etwaö lange gulTe, Damit<br />

1


32<br />

23ön t>cn fkimn SSaumfclutmabeit.<br />

it)t üeib nici[)t fo ba(b an hm \d)\mxlg>m ^äkn unt) 5ctti(;fdtcnbc\:?0^ilcl&<br />

l)an(]cn bleibe. (Sie legt il)re ^pct autTcn auf Döö tt)cid;e)lc '^beil Dcö<br />

^afc^, ot)cr wo fonilcn nid)t mi gctt unö ^alh i|^, alö n)c(cl?cö bcyDc^<br />

t)cm Ungejicfer jutDiet)cr. S)ic S!}?aDen, wann fie (cbcnDig morben, fuc!)en<br />

auci) fo{d;e jOcrtcr unö bobrcn Da l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong>. wol Die -^pec<br />

fd)on öuf Den wcidbcn ^a§ (sjgcn, el)e er <strong>in</strong> ®efd)irren geformet mirD.<br />

^ann man al*"o Die ^dfi» f eft genug möd>t , unD Die rechte Proportion<br />

Dorn @a(j trift, Dag eö aüentljalben b<strong>in</strong>fommt, ift eg Da^ belle ^:Xf?itteC<br />

für bk ^aDcn. (^o fiuD aud) Die Svafe, Die im ^artio unD üor .0|lern<br />

gemad)t worDcn, Daucvbafter, weit fic e<strong>in</strong>e jlarcfeD^<strong>in</strong>Debefommen, el)e<br />

fid) Diefe ^axt^ gliegen bep Der ©onncnwdrme Der anDern 3}?onate <strong>in</strong> Die<br />

£uft wagen Dorfen. ^eil aud) Diefe '2ßürme <strong>in</strong> Den ^l)eiten Deg ^vife^,<br />

t)en fic Durd)wül)len/ Die fetten unD gefallenen ^artifeln untere<strong>in</strong>anDet<br />

fndtcn, unD nur t)i


^u ^äfcrsejlaCt m^ü fid) balb dii b«fclben, 9?. 3/ o^nc bö§ man "• «?<br />

öle ^?aö(!nl)aut a(^ e<strong>in</strong>e ^ulfe ub^x Öerfelben leic^tli^ jtnDet, bcbdft<br />

feie 3ett fecr feiute futj ift, jbnDcdicb e<strong>in</strong>et befd)dDi0t«a , fo gefcbiebc<br />

Oa^ *2Bad)ötl)um Der 3!}?at)e unb bie ^etmanölung <strong>in</strong> ibcen ^dfer böiö<br />

l)<strong>in</strong>tece<strong>in</strong>anDer, f© Dag Der ^dfa au^f^iegt, e{>e nod>folcf)c ^^l«(eabfdU<br />

Itu ^Un fiel)ef aüjett Da^ ^od; noct) <strong>in</strong> Den Dürren 33ldttern, m ec<br />

fj$ \)i^au^ öebübref»<br />

^ic ® ellatt De^ ^dfer^ ifi 91. 4- ^iö ^citbm DeflTelbcn f<strong>in</strong>D untere n. 4.<br />

fcfeieDlic^ , Docb fe<strong>in</strong>e^fonDerlic^ berüorfcud^tenD. $Die obern g{ügel öDer<br />

SDecfcflugeJ baben v^treijfen ncbene<strong>in</strong>anDer, fö lan^; fl« f<strong>in</strong>D, Di^ man<br />

aber mit^Dem bioflfen 5tu(j nicbt n>ol fet)en hm. $Dte C.ueerjlreiff'c f<strong>in</strong>D<br />

Dgutlic^er, fönDerlicb e<strong>in</strong>er, Der weig unD mit rotl)en o,lmm »g)ar(e<strong>in</strong> belegt<br />

t|t, woDurcb er etmaö rotblicb jii fepn fd)e<strong>in</strong>t, unD l)at oben e<strong>in</strong>en fd)mar^<br />

im fcbmalcn Streif, al^ e<strong>in</strong>en ©amii Daneben, troDurcI) er etmaö fd;e<strong>in</strong>^<br />

barer ivirD, Da^ übrige ijl grau unD fcbn^arj befprengt. S^ie ^ru|i ift<br />

cfmaö (ilnc;{ifb/ tjon eben fo (cbwarjjbefvrenöter grauen ^arb. S)er<br />

^opf flecf t <strong>in</strong> Der ^rujl obne ^([% ijl fd;ivar^ ncbjl Den '^iucjen unD Dem<br />

Üluffel «mer Dctifelben»<br />

S)er Üliffet bat <strong>in</strong>nen e<strong>in</strong>e gwer^baut, tia^ er iituei) red&te '^a^nn^<br />

lod^er bat. etma^ weiter l)<strong>in</strong>ab, aU an Der Reifte Deffelben, ftnD Die<br />

jnjep 5ut)({)6rner, Die er an Den fKöJlcl anlegen Un, Dag nur Die »g)o(fte<br />

Daüon berauö flebt* ©ie baben untccfcbieDltcbe ©etencfe, Da? er|le i(l<br />

lang, unD gebt biö an Die 2(ugen, Da? jirepte i^ furj unD a(6 e<strong>in</strong> «ft^r^/<br />

<strong>in</strong> tDeld)em tt)icDer e<strong>in</strong> lange? I^ecft, an Dem Da? üorDctf^e l^olbte<strong>in</strong><br />

i|i/ mie fte .^f^um, s» ^ttt>ci? grofler üorgeftcllt f<strong>in</strong>D famt Dem ^opf unD «•<br />

Üliiflet.<br />

^k Siific ^aben audb ctma? befonDer?, nid&t aOe<strong>in</strong> njegcn Der<br />

©^encfel, Dag fie unten am Änie Dicfer f<strong>in</strong>D, a(? oben am ^aud),<br />

\m Dergletd)en Dvujfclfdfer mebr fo gejlattet, fonDern and), Dag Die m^<br />

Derjlen Suffe bie Idngften, unD Dieb<strong>in</strong>tern nacb Proportion fur/^erf<strong>in</strong>D,<br />

it)etd)e? fonfl bep anDerm (Senourme iimgemanDt iftu^u^er ^aucb ift<br />

fd)rt>ax}f im ®runD, n?irD aber grau Durd) Die tielen fijeiffen »^drtetn,<br />

fo glatt Darauf liegen* Söie obern Sliiqel geben itvoa^ neben Den) ^aucb<br />

e<strong>in</strong>mart?. 9Sie Der ^dfer auf Dem Üiücfen auefiebt, ifi <strong>in</strong> 5v. ^* iju<br />

n. ö.<br />

fel)en.


ji. I<br />

>. 2<br />

3v» fd)tt?dc^er e<strong>in</strong> 5(pfc(baum ijT, Svüc!)te ju tvctgerr, unb tiDc^ biet<br />

SSlute l)at, je m?t)r l)ab td) Derglctcbm ^afer öefimDen, fo Da§ oft i<strong>in</strong>tet<br />

20, Blüten hium e<strong>in</strong>e ^cnöefcn, ba nid)t e<strong>in</strong>er t>av<strong>in</strong>ncn öe|Mr. ^ö l)<strong>in</strong>*<br />

ge^cn Die 'Blüten gefi<strong>in</strong>ö unt» ijur0 t)aö -IBctter nid)t tjev^crbt, fonöctlic^<br />

t)urd) ^i\(te, unD Der S53aiim tvaffl)at, 9crct)iel)töa^@egeTitl)eif, Öag<br />

man n^mlicb bcrfelbcn njenig o'Det gar fe<strong>in</strong>e öntriff. 'Söie t>aben mit)et<br />

tiaö 9ICsettet fe<strong>in</strong>e ^utfe/. fo f<strong>in</strong>t) die ©drtnetmittel C-eilo kid)tcr, e^<br />

Oe()t entmciDer fold^er Q5aum <strong>in</strong> " fe<strong>in</strong>em bequemen ^^'run^ ; oCer et m(i§<br />

bcfd)nirten werDcn, Da§ er fe<strong>in</strong>e ^raft nid)t fo fd)tt>dc^en t)arf; o^ec<br />

eö mui !l)m Durc^ Mit otier frifdje €rDe t>ie £raft i?ermel)rt ot)e^ tjevneu^<br />

txt tDerDen»<br />

Tab. ie ttjciffe ^arb etmct^ trüb unt) ^^ilcfeti^eig,<br />

'^^''^<br />

t)a fie am übrigen hjrd)ftd)ti0. S^er^opf iiljuc^efpifet, etn^a^<br />

ffet unt) fd)miU)(cr, al^ Der erjle ^bfa^ Deö ^eibeg, ivotan er f^ebet,<br />

unD \\\ €a|Tanienbraun/ mit jmeij febrfurien S'iVolfptäcn. bitten t>om<br />

^acfen ^eg ^epf^ gebt e<strong>in</strong>e fcl)n:)arje *^t)cr <strong>in</strong> Den Seib, oben am d%Mm<br />

über Dem criten ^b^a^, \m 'Dl. 2. etn)a^ greffer t>Drgc|iellt vttrt». S^vi^<br />

breite ^t)eit v.nm m Derfdben fiebt man nicht mebr^. rvann (te e<strong>in</strong>e<br />

Seitlang e<strong>in</strong>gefperrt i|l, t)ag kfy ee t>al)er für t)en ?D?agcn brtlfe^ t>er wege«<br />

^er (Speife, mann fie Dar<strong>in</strong>nen id)VDaxh b^rauö fd)e<strong>in</strong>ct, unD bcrnac^,<br />

mann Diefclbe t)e?sel)rt ifl, nicl)t md)r t)on Der anDern i^aut fan unter«»<br />

(d)ieDcn merDcn. S>cr (^c!)manit i|^ e<strong>in</strong> runDltd?e6 etrDa6 jugefpi^^<br />

m vg)cnn'€<strong>in</strong> am legten 5lbfv-^ Deö £eibö, atf6 meld)em 51bfa^, an mU<br />

cbem Die bi^itcre Ocffnung ifl, auc^ e<strong>in</strong>e f le<strong>in</strong>e (gpt^c l)erauö gel)t, mo*<br />

mit fie Den ^lyb,. pann fie fried)en milt, fortfd)ieben fan, <strong>in</strong>Dem fie<br />

jugleid) Daö ^^^V.' toornen auffegt, unD Damit mcd)fc(5meit Den Setb<br />

fortjtcl)t. ^Uiffl'r Dem ^ricd^en aber fiel)t man Dtefe »Spi|e nic{)t. 3n<br />

ier ^cDe braucht fie Diefe nic!)t , bann M fan fie t)<strong>in</strong>tct fid) unb t>or ftd)<br />

gtcid) gefcbm'uD fortfommcn. ^ann fie an(fer Der €rD angerübvt anrD,<br />

unD gefc^ir<strong>in</strong>O cntgebcn mill, fofrümmafie ^opf unD (Sd;manj gegen<br />

Die


2)ön bei* fd^Üitglic^ett itJCiffen Srbmatie, 3 5<br />

bie WUiti t)cg Q5auc&ö, «<strong>in</strong>c^ jötifcitö, t)a6 anbete bijicitö/ tt)cd)fe(eitt)etg,<br />

ii?ie em S imb Z, unD it)<strong>in</strong>t>et ficf) Öamit balD it>cit fort, t)erl)<strong>in</strong>Mt aiid),<br />

ta§ man fte nicf)t anfaften fan» @ie lebt <strong>in</strong> feuchter SrOC/ Die ctn?a$<br />

fett i)Uom 5)W»<br />

®ann jie nic&t mcl)t grolfct; tt)ac6fen !an, jtc()t ffe ftc^ furj nifam^<br />

nten, i<strong>in</strong>D nad) abgelegter (^.d;(an0emViiit , ctjcJje<strong>in</strong>t fie <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er AurcUa<br />

ot)ec 9ßerwanMung^l)ülfe, \m öie ^apii:t>ne^ oöer S^^-Dfaltec. ^, g. n. «.<br />

SDiefe i|l Cajlamenbraun , «nD Di« jmei? Su[)irpi|en ftnD nid)t t)ürnert<br />

oDer l)<strong>in</strong>tern)ar(ö an Den Seib gefegt, tt>ie bep anDetn, fonDer^ (leben neben<br />

l)<strong>in</strong>auö , a(ö i^mep Corner oDer Obren. 5<strong>in</strong> Den 5^wge(n tjl an Der


*<br />

n)ei§ &«rau^ flcljab imti fi* auf aüe (Seiten au^brvnten, mic& t^eit^ lang,<br />

tbcilö furj unÖ jleif f<strong>in</strong>t>, tag fic t)en ^uvm <strong>in</strong> tiec ^6l)e baiten, tvann<br />

em ^opf. 5ln öet ^tu)l fiuD fec^ö Suffe mit e<strong>in</strong>jeln flauen, tt)ie bei?<br />

ticn Raupen. S)aö ®ebif -i|^ fd^arf, öa§ fie mit t>efll'n gang^^ Dutc^<br />

^Dlj frcjl^n fonnen. ^mten übet Den (gd)man3 f<strong>in</strong>b jtvc^ Crnmmc auf*<br />

n>artö |lcl)€ni)e (^pi^en, mit tt?elc^cn fie fiel) <strong>in</strong>nen im (^pecf otiet Si^ifcl),<br />

t)aö fie au^ciel)ült l)aben, anl)aUen unb fottfc^ieben , ot>et tvann fie auf<br />

l»em STiücfcn lie,s;en, fie öaDurd) bevum tDerfen fonncn, (gie f riechen<br />

(angfam, lieber t>en Üviicfen öel)t mitten b<strong>in</strong>ab e<strong>in</strong> \\?eiffet @ttic^, a(«<br />

t>ie T3u(öat)et, fo aucf) auf anberm ©cmiJtme iO, unb auc^ <strong>in</strong> t)et abcjc*<br />

legten ^airt öutcbfid^tig bleibt. @ie l)duten fic6 untet(cl)ie&(ic{)e mal)i;<br />

cl)c öet Ädfet l)etauö ftiecl)t. ®ann fie bann Qto^ genug , friechen fie<br />

»on bet (^peife meg, unb fuc&en ^<strong>in</strong>cfel obet Üvi^en, mot<strong>in</strong>nen fie fic^<br />

jut (c(^fen Lautung \jetbergen Fonnen. 3n biefet ^dutung ttHic^j^ il)nen<br />

nid?t, mie ben 9\aupen, e<strong>in</strong>ejlatcfe neue ^aut, fie jte^en obet fc^teben<br />

bie alte ^aut nic^t beömegen ab; fonbetn bebalten hk baatige J^aut/<br />

«nb be?on;men nut <strong>in</strong> betfelben e<strong>in</strong> jotteö tüeijfeö «£)dutle<strong>in</strong> um fid), nootan<br />

i)ie langen J^dvle<strong>in</strong>, fi> auf Dem £eib geit>efen, togen bleiben, unb mU^,<br />

^$ bet ^dfet bi6n)eilen im 5lu6ftiecl)cn auö b«? alten rauben ^aut mit<br />

^erau^ jiebt, meiflenö aber bleibet fie bar<strong>in</strong>nen, unb gebet nur oben bo<br />

*on bertjot. 5öep biefer legten 4)dutung njcrben ibnen «rpiidb ^^ Suflfe<br />

fletf unb unbraucbbar; \)Ci fie bann t)Cit> 95?aul auffegen, unb mit Um<br />

©dbivanj nacbfcbieben, wann fie meiter friedrcn tt^ollen. !^arnac^ vöirS)<br />


^onUt?dMmmt 37<br />

fo mit bie5»lT«Pc&bcme9enf6nncn, 5e<strong>in</strong>efold&e J&drle<strong>in</strong>fmb, fonbem<br />

nur Die glatte fc|)marje ^aur. £)tc 5(bfd|e l)abcn an il)ren ^nbcn Dtefe<br />

i&drte<strong>in</strong> öt^ S^^ötiJ^n. ^^bm an Öen @citen öet $ibfd^c i|) e<strong>in</strong> fc^n^ar^<br />

jet 2ß<strong>in</strong>fe(punct. SDie untern jatten glügel f<strong>in</strong>ö nicbt breitet unD Idn^<br />

ger, a(ö bie obern jlarcfen S^ed^el; borfen alfo nicbt unten jufammen^<br />

gclecjt mcrben, wie t()eilö i^dfer tl)un mijflen, trann (lebie UnterfHugel<br />

unter W obern fc^ieben moUen, nur', <strong>in</strong> bie ^itte gebet e<strong>in</strong>er etvvaö übet<br />

ben anbern. ©le Sibern biefer Unterfliigel lm\ man .an ^. 5» f^b^^H/ ba "•<br />

fie ctiuaö beutli^er unb grofler Doröejledt,<br />

^am fan baber alt börre^ Sleifcft unb


38<br />

« - SMc Jg)ulf« , mx'mm<br />

25öit6et$8lAtfmöttt<br />

tx H^^t, ^, 2, imf,t tt bon t>m ©^fp<strong>in</strong>nf!,<br />

t)a^ et auö^Dem 5J?au( sieben fan. ^ie i|l@tcot)getboi)ec braun(id), voit<br />

m^mH en (geiöenraurmepern. Oben Daran i(^ e<strong>in</strong>e<br />

Deffnung,<br />

n)eicl)C im ^ciangel jufammen faUt. @ie i|^ <strong>in</strong> Öec ^m iK*<br />

mö weitet , (M oben unD unten» ^:e l)at unten, n)o fie auf bem 33latt<<br />

ftcbt, e<strong>in</strong>en Slanr), Damit fie fejl ikl)e, unD Diefet ÜvanD liegt fo glatt<br />

auf Dem ^latt, Dag mann fid) Oa^ fKauple<strong>in</strong> über fid) Dehnet, Die S^vXSt<br />

t)on Der Sufft fe)^ «n^ ^^ött fid) anlegt, al^ e<strong>in</strong> Blutegel, gefc^meige Da§<br />

Die SdDcn Deö ä^vanDö an Die gafen Deg 53(attg angefponnen ftnD, fo lang<br />

big Die Ovaupe Die ^aut, jvorauf Diefe Safen f<strong>in</strong>D, unten treggenagt,<br />

unD e<strong>in</strong> anDrer ÜlanD auf e<strong>in</strong>em frifc^en^la^ Deö^lattö angefpornenmet«»<br />

Den mu§, Da Dann Der alte M m ueuer '3nfa^ an Der ^ülfe bleibt/ unt><br />

nur dornen e<strong>in</strong> wenig jufammengejogen wirD, woDurd) nad) unD nac&<br />

ön Der -^ülfe e<strong>in</strong> *3Bul)Kc<strong>in</strong>, al6 e<strong>in</strong> ,gaDen, berab if!, oDer alö e<strong>in</strong>e<br />

9^aat, jum @d)u^Der runDen ^ijlfe wiDcr Da^ ?(nRreiffen anDrer ^^Idt^<br />

ter im 9ä3<strong>in</strong>D; auc^ wiDer Da6 5lnfd)lagcn Der S^egenttopfcn, 2c. S)ie<br />

«g)iilfe |let)et immer (im angulo acuto) auf Dem 93tatt ctwaö nicDergeneigt^<br />

t\)dcbeö Die ^rt il>reö i^reflfen^ erforDert, weil fie nic^t geraD Durcb^ 93latt<br />

fri§t, fpnDern xm öon. Der obern Slad)e etmaö abnagt, wie fie eö <strong>in</strong>t<br />

^el^werS tl)Uti» 3n Dem langfamet] goi^geben tragt j!e l)ie J&ülfe alljeit<br />

mit ficö fort, wie e<strong>in</strong>e @cbilD!r5te, oDer ,e<strong>in</strong>e .^cbnecfe il)r ^aug, nic|).t<br />

Da§ fie jbnjl nid)t gefd)w<strong>in</strong>Der fortgeben fönte, fonDern weil fie wenig<br />

unD langfam fri§t ; wann fie aber fe<strong>in</strong>e ©peife \)0X , oDer e<strong>in</strong>en anbcrri<br />

£)rt fucf)t, fann fie balD weiter fommen,*<br />


grD§, mit ^mat> thtl)l\d)tn Jr^atU<strong>in</strong> tunb uml)€r, (:i(ö mit (Strö()(cn; e<strong>in</strong>ge^<br />

fa§t. ©ie l)i»t«fr)}en guffe f<strong>in</strong>ö ungeme<strong>in</strong> tang, l)abm auf Öem mittlem<br />

Söe<strong>in</strong> ol!cr untct Dem ^nic auf bi^Un @eiten lange gcanjcn , wie an t)cn<br />

glügc<strong>in</strong>, n)ot)urcf) ftc fiel;, weil Der H<strong>in</strong>terleib fo gar furj ijl, <strong>in</strong> gleichem<br />

^ewicbt galten im glug, aud; mie e<strong>in</strong> gejteDerter 'l)feil, Deswegen beflfec<br />

fliegen f6nnen , unD fid) alö mit e<strong>in</strong>em ©teuerruDet <strong>in</strong> Der ^uft (encfem<br />

Sbie t>iec anDern ^üfle f<strong>in</strong>D immer etwaö Fur;ier, l)aben alle an Den untern<br />

guJTcn 3. ©clencfe, Daöon ^a^ obere Daö ian^a, Die flauen fan man<br />

iiicl?t fet)en , fo fle<strong>in</strong> f<strong>in</strong>D fie unö <strong>in</strong> Den Jg)arie<strong>in</strong> mflecfr.<br />

€ö flieget Diefer ^otfenpai>iliott nur 6e^ Der ^ad)t, SSepm 5;ag<br />

pecft er unter Den flattern, unD um DerS)unfeU)eit millen fliegt er immer<br />

tt>ieDer unter anDere, wann er üon e<strong>in</strong>em Ort tjer^igt/WirD. t)u 6« ifl er n«<br />

ttwa^ grofp'r üorgcftellt. Sd? l)cibe Diefe 2trt ^^nten meijlen^ auf Den<br />

Sölattern Der 5iepfelbaume unD ^^f^aumenbdume gefunDen,<br />

^011 kx ^kmmtUf w mit auf*<br />

öerl(&tftfr e(&nccfenßö(f^<br />

^^iefe 5lrt if! <strong>in</strong> wenigen bort Der eorfgcn unterfd&icDcn , nemlid) Tab.<br />

jV) <strong>in</strong> Der ©cjlalt Der ^ülfe, uuD <strong>in</strong> Der garb De^ Hc<strong>in</strong>cn 3i^


40<br />

2Jon6et25(atmtö«e:<br />

flni)et fcfl \Ht, ünb <strong>in</strong>nen mit glötten J&arle<strong>in</strong> öt^ic^fat« UU^; <strong>in</strong>bie<br />

^^cümme ö6rnec, tuelc^e an bec l)iet t)orl)ec beraelb^<br />

(en ?(ct gat balD abgefallen , bleiben an biefet 5irt jidrcfer fiebern<br />

(Sie flehen ^a^ tietbte ^l)ei{ ibrer Cdnge, cjerab juc @eite b<strong>in</strong>^<br />

unb t)aben audb fo ttjcit lange 'loac^tz üom ^opf au6 txixo^n liegen,<br />

SIbcj ^ernact) gebiet man nocb iT» kle<strong>in</strong>e runb^<br />

^bfd^e bawn.<br />

^''


JOH. LEONHARD. FRISCH-<br />

fSon aderletj<br />

INSECTEN<br />

<strong>in</strong> Seutfc^lanö f<br />

33utt tiefem Mvk6)tttim m\\> %Ue^mkn<br />

3nlant)ifc&eit<br />

OD (I r <strong>in</strong> e<br />

3uv söeftdtigun^ unb gottfegun^<br />

t)eu gvunMid;eit<br />

€ö e<strong>in</strong>ige v^on tet üTatur tiefer S'reaturrti tmn€ gegetcit/r<br />

\ r-^K^3n^ xi^xXi^^ C^riffop^ (STottlieb Nicolai, 17^3,<br />

r


58on m^ fuv Infeften <strong>in</strong> Diefem jtoeifettS:^il^<br />

UnD auf nsete^e Äupfcr ^^Xatte Ut giguten fmöf<br />

fo ju i^emfetben gel)6ren»<br />

2(uf öeu elften 7Xnpfct''\>UtUr<br />

T 5Iuf öet ctjTen Melle eon bec ©acFiucfpe ber erftcn ©r^ffc, im& i)Ott ctnis?»<br />

bcr mciteti ©toffc, ncmlic^ (a) (b) (c) (d) (e)<br />

^' II 53Dn ber Rapfen Staupe, unb iOrera 3«t)eifalfei;, auf bcc itüeUen^aBette.<br />

lii «Bon öcu flc<strong>in</strong>cn ©d)ltipf-'5i3efpe <strong>in</strong>> bec ^apfüvdlMPi, fluc5 Auf b« U» TftK<br />

IV. 53on bJt ©aU'9ipfd;?lßefpc auf ber lu. Tab.<br />

V. ?8o8 bet 2ßeibcn;a5lat;3BefpC/. auf bei: IV. Tabv.<br />

VI. Söon bcr 55u^en'5Blae.'m'fpe, auf bcc v.^ Tabv<br />

2(uföet:3weitert Hupfet ^pratfe;<br />

VII. ?Bonbc<strong>in</strong> #§tcn fc5ivrttie« Kaffee .'^aTcr. Tab. vu<br />

viir 23om ar^ffcrn" unb fte<strong>in</strong>crn gdbcjefaumtcti «SSailtfÄdfct;^ Tab, VII*<br />

IX. Sßon bm fle<strong>in</strong>cu %dk\\ ^robt-^afct. Tab.. vni.<br />

Qixif t>ct t>timn Äupfei:*pi4tte^<br />

X. ^on bet; ?Sa«n.'9taupe; IX. Tab. n;<br />

XI. sßon ber ^ilL-Dvaupc, X. Tab-. tunb i^m 3wcWei:tli.<br />

XII. 53ürt^ bcc Sßütf^ ; ^M^<br />

- 9vaupe , Tab. XI. J<br />

5ßeil fall bte .^clftc bicfc^ ^^cilS Pon bei* Vcfpa rchnevmone l)aniJctt/ 5


öoc^^^Men unt> C)ocl)(jeWen C^ervit,<br />

D. Sop. laniel<br />

AfTeflbri t)e§ CoUegii Medici,<br />

Phyfico5ei)t)emgteiemt)alt>ifcl)en^runtteii,<br />

3Bi(Tenfcf)afften,<br />

E<strong>in</strong>ern ^od)öu(ti3en Wt'3m^^ «temer Flemeti Uit^<br />

wncbmung, mit) ©ammlung Der <strong>in</strong>feacn/<br />

föetfic^cruttä timtMm ^odM<strong>in</strong>m,<br />

3uv ©ancFfagung, fo ml für an&ere mir erjeiicfcm (Stucf Det* 9^atu^»g)i|^orie<br />

befotbern ju beljfen<br />

3n tiefem jweiten Xeil fortgefelte Unterfuc^uitä<br />

Der Infedm<br />

,<br />

)C 2 2)etAutor.


Mi&^^Mm&M&^<br />

ßm Me Seile, foicf) WA Mcfen Scfd)veibuiv<br />

gen ju macl)i'n angefangen l)abe, i'eman'o ^u fle<strong>in</strong> \>ot*<br />

tomraen, fo bitte ia§ an il)n'en, fo fle<strong>in</strong>, t)a§ man i*ed:>t gute Q3ergtotTei'ungö^<br />

feldfei* unt» l)eUe ©tunDen, nebj^ fd)atfen ®efid)t l)uben mu§, mann man<br />

ctttja-o enttiecfen will; DÖ4>r man ttifft fie gar nur <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er t?on tiefi' unter*<br />

fd)iet>iicl&eh®ejlaltenan, t)ie t'er meipe "-^eit torMu^i<strong>in</strong>Ditad) öer^er^<br />

tvanD(una l)at, unt» Im Die anDern <strong>in</strong> fielen 3al)ven nid)t f<strong>in</strong>Den; oDe^p<br />

man \^ei| il)re ^^at)vung nid)t, unD anDere Umftdnbc, fie felbji ^u l)CöC.n/<br />

3n ©umrna, es fmD fo w\ Uvfacl)en, Die e<strong>in</strong>em »erbieten, grofle ^^x^<br />

efeauf e<strong>in</strong>mal)! Daöon ju fcI)reiben,fonDeriid) Der mit de<strong>in</strong>em anDern^älbe<br />

pf^iügcn ADiH,W eö utemanD fo begreifen fan, al^ Der fokljü 5lrbdt felb*<br />

jlen tl)ut. £)b id) aud) ^id) fd)on \?iel »on Dem, au^^ id) fd)reibe, im<br />

Q3orratl) l)ab, fo braud)t Do^aud) nurDiegufammer.lefnng fo vieler Ex.<br />

per<strong>in</strong>ienren,üie l)etnac6 mannigmal <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em fle<strong>in</strong>en Kapitel |lel)ien/ unö<br />

Die (I:<strong>in</strong>rid)tung, fonDerlid) Die dife^ung Deffv'i'i , ma^ biömeilcn mangdt,<br />

fo üiel ^i\t> ^a^ ilo eö bei fletnen Reiten mu|^ bleiben laffen, S^od) mx*<br />

(id)evc ic() Dabei,mcil kl) fie nid)t grojfcr üerrpred)en fan, \)c\^ fie aud)<br />

fünfftig nict)t flciwev tverDen follen»<br />

I. 9ßün


fBm mim ImltiUm SSefpen<br />

m0^m Gittern<br />

(0 Sag fle ted)te SSSefpen , i<strong>in</strong>b tag fte (2) ter ®e(lalt unb bem<br />

^aag teö ^eib6 nac^ am bequemflem oon ben geme<strong>in</strong>en SJBe«<br />

fpen ^n unterfctjeibeu/ unb U^ (3) um grofie «nb noc^ un^<br />

gemifle ga^l berfelben fe^.<br />

3e gtcfiern imt) geme<strong>in</strong>en QBefpcn f<strong>in</strong>b au(5<br />

Den ^<strong>in</strong>becn Dor anbem öroflen Sliccjcn fo bcfannt, al$<br />

bie (Sperl<strong>in</strong>ge t^cr anbcrn Mogeln , Wüi fic Djftcr t»oc<br />

bie 5(uöen fommen, fo tDobi <strong>in</strong>=al^ auffer t}m J^du^<br />

fern, ^an ftnbet aud) etira^ aiiöful)t(lcber^ <strong>in</strong><br />

fd)tifft(icben 9^acbti$ten üon benfe(ben. SIbcc bie<br />

bünncn unb f(e<strong>in</strong>em QSefpcn f<strong>in</strong>b tToemgen beFannt;<br />

5f^od) wenigere babcn ctma^ ba\)on öefc^ricbcn. !^en'97amen XVtfpc<br />

fm man il)ncn u>ol)l (äffen , bann fie 9cl)6ren (i) unter fo(d)e glie*<br />

gen, bie e<strong>in</strong>en 2Q3et)r'-(Stad;e[ <strong>in</strong> bem i)<strong>in</strong>tern l)aben, (2) ^abert<br />

II. Zi^ül ^ ^<br />

fie


23ön e<strong>in</strong>igen lanötclbigenSBefpen 6et* gtSfictm ^tUn.<br />

ftcwt S lugei, \mt)k 9iBcfpen unb betglcicljcn j^cc^cnDe 'Sim^^ «^^^ t)ic an^<br />

t»etn5(ic0enmeiflcnönui'jti)ct ^abcn (3) -Q^eiflfcn fic tt)ie Die^cfpcn; unb<br />

fuc^cn C4; eben folc^c ^lal)vung. (5) ^aben fie Die fd}mar^e.imt> gelbe gatbe<br />

tncijlen^ mit Den'^OScfpen geme<strong>in</strong>; unt) (6) e<strong>in</strong>erlei ^ävte ber ^aut, unö<br />

l)al)er micf; (7) e<strong>in</strong>erlei ^ül)nl)eit, biemeic{)ecn^*ürme ober Stiegen anju#<br />

tajlentmDjuiüDten; n)elcl)e ftcl) toergeblicf) gegen folc&en J^arnifd) tDel)ren.<br />

^egen i)iefer ^übnl)eit, unt> meil pe aucf) e<strong>in</strong>iget gijftigcs (55e#<br />

ii)ürme anfallen, imunt) an tvelcije Jie il)re ^ier unD Sunge ju br<strong>in</strong>gen<br />

tt)ifl*cn,l)atmanfieIchnevmones genennet. '28eld)eö^ort lehnevmon<br />

feer "ölame c<strong>in</strong>e^ f(e<strong>in</strong>en '^l)icr^ <strong>in</strong> (Egppten ijl, t>on bem e<strong>in</strong>ige melDen,<br />

öa^ eö bcm Crocodil(Sd)at)cn jufüge, unt) fiel) <strong>in</strong> Deffclben ^Mb Dr<strong>in</strong>ge.<br />

€^fci)e<strong>in</strong>et mir aber Diefer ^^amcn Ichnevmon l)ier5U eben fo unbequem,<br />

iil^ unö Da^'Il)ier, foDiefen^7amenl?at,fremDunDunbefanntifl. S)ann<br />

f5 friert fe<strong>in</strong>e üon fo(cl)en "Sßefpen felbjlen <strong>in</strong> m Infea , fonDern eö<br />

fegt nur fe<strong>in</strong>e ^ler Daran, oDer Dare<strong>in</strong>, mld)it> anDte fliegen auc^<br />

tul)n/ Die \m De^n?egen nicl)t Ichnevmones nennen. (E<strong>in</strong>ige ^fieDerldn^<br />

t>er nennen Die groffern üon Diefcn fc&ma^l^ leibigen ^efpen Bpimten^<br />

CoOcci-, meil fie Die grofien ©P<strong>in</strong>nen auö il)rem ©eroebe l)erauö nel)#<br />

jnen unD toDten^ Slüe<strong>in</strong> ee tul>n Diefeö auci) Die ^orneijfen. Über Daö<br />

loDten Die^efpen'nicl)t nur Sp<strong>in</strong>nen, fonDern qucI) Staupen, unD f<strong>in</strong>ö<br />

ölfo auc& Üvaupen»^üDter» SlnDere nennen Die groflc 2lrt l)ieüon Die<br />

üielfref ige ^efpe, fo \ik granj^fifd)e llberfe^ung noc^ gefdl)rlicl)er gemacht,<br />

iuDem fie eö la guepe gioutonne oDer devorante gegeben, ^v<br />

leiDet aber njcDer ibr fd)m.al)ler £eib, mä) \)u (5;rfal)rung Die ^?amcn.<br />

^ami fie freffen Die (Sp<strong>in</strong>nen unDSvaupcn nicl)t/ fonDern br<strong>in</strong>gen fie nur<br />

um, ^u il)rer Sovipj!an^ung unD jur :5^al)rung il)rer Sungen, \:}k al^<br />

sS^aDen folc^e <strong>in</strong>fedia nacf) unD nacl) t-er^ebren. i^ei Den alten @rie^<br />

d)en it)crDen fte Pfeudofphecaejunedl^te^efpen; genennet, ^clcven<br />

5^amen aucI) mi bi^ auf unfre 3lit bebalten. 33) fm aber ukl)t k^<br />

l)en/awumfie^^a|larDe unDÖffter-^efpen, unD nidjteben fo ed;t<br />

fei)n foüen, alö Die anDern : S)al)er bcib ict) Diefen Stiegen lieber über*<br />

^aupt nur Den^^amenXPefpc gelaflen, unD: fie <strong>in</strong> fcf)tual)lbauc&ige oDev<br />

langleibige, unD <strong>in</strong> fle<strong>in</strong>e runDleibige geteilt, \>m anDern UmfranDen<br />

ober e<strong>in</strong>en Q3e<strong>in</strong>amen gegeben. Um Derjenigen njillen. Denen DerSRa*<br />

<strong>in</strong>en Khnevmon befantU, l)abe Denftlben bi^meilen behalten, oDev<br />

(gcblupf^efpe überfc^t. Scfe batte mir anfv\nglic() t>orgenommeu , m<br />

e<strong>in</strong>em befonDern ^eil\)pn Diefen ^fpenjul)anDeln/ allem e^ baujfet ftc^<br />

tl)rc


23ön e<strong>in</strong>igen lanaWbigett QQBefpen hcl'Än6pfe fig.i. unD 2. 02. f<strong>in</strong>D Drei Svnopfleirt,<br />

;foim^reianget|M)en, unD befcbu^en Den ^opf, Daf er Durd) Daö<br />

t)iele 5lnjlreiffen im (^<strong>in</strong>-'UnD5luöfriect)en <strong>in</strong> ^ii tbi^n, nid)t<br />

Dünne gefcbabet itjerDe*<br />

iSie S«^l=©piBett, (antennae) fig. i. unD 2. n. 3. fo unter Den<br />

©cbeiDel^ knöpfen <strong>in</strong> Der (Stirne (ieben, unD auf melerleiliBeife anDie^<br />

fen ^efpen unterfcbieDen f<strong>in</strong>D, teilö b'^ben Dünne i\übljpi^en mit i^ielen<br />

©clencfen, Die offt über so. ({eigen ; teilö Dicfe a(^ fle<strong>in</strong>e "^SJürflle<strong>in</strong>/ unD<br />

f6nnenS»^l^^olble<strong>in</strong> beiflen. (t^ ftebet jeDe auf e<strong>in</strong>em ^nopf <strong>in</strong> Der<br />

(gtirn, flg. I. n. 4. unD fonnen auf alle m Den folgenDen ©elencfen unterfd)icDen i)l. n. j.<br />

I.<br />

ffg.r^ 3.n.i;<br />

ffg. 1. 2, n.3,<br />

ffg- r. n. 4.<br />

^ie Bttm oDer Der Üvaum toornen ^tDifcben Den beiDen 5(ugen<br />

n. 6. an Dem unbe^eicbnetcn erjlen Ä'cpf, fo üoran (lebt, unD Die obere n. ^<br />

Jlippe, n. 7. fo e<strong>in</strong> runDeö ^.Siatle<strong>in</strong> unten an De? @tirn, ttJeld^e^ m e<strong>in</strong>i*<br />

5i 3 gen<br />

n. ?:<br />

n. 7.


4 SonbettnöfitiöenSenenmmgcititnbaSefc&reibungenK,<br />

gen (anc|U($er alö m öen antetn i|^. (J^ bcn?a^vt t)a6 ^au(; imö l)d(t<br />

!Die tnauirpit5ebcj!el)tau^jtt)ci Reifen, mid)i fo tta^ebcifammcrt,<br />

t)ag fie nur n(^ ctn


23ön Un no()tf ;<br />

j^avcfcs fpi|icjeö i^aar a(ö e<strong>in</strong> (Bti\d)ti^ bisweilen imi beiernanticr, ft)<br />

(0elen(fe^^tacbel t)etflen formen.<br />

(4) ^ic Slüqel f<strong>in</strong>ö fig. 4. n. 4. i|^ bei e<strong>in</strong>igen mit fig. 4. n. 4.<br />

e<strong>in</strong>em Dünnen Canal an Dem Oberleib fejt, unD bat fe<strong>in</strong>e 5(bfa^e, m{d)^<br />

cm e<strong>in</strong>igen alö @d)uppen über e<strong>in</strong>anDer liegen, (\n e<strong>in</strong>igen Dabei oben<br />

anDer^ alö unten am ^eib f<strong>in</strong>D.<br />

®cr Buddel i^ bei e<strong>in</strong>igen tt?ie bn Den dienen unD'2öefpen, un&<br />

fan groflfe ®d)nier|en eriDecfen» E<strong>in</strong>ige aber baben e<strong>in</strong>en @tad)et/ Dec<br />

ntd)t im l'eib tjer borgen njerDen fan, fonDern am Unterbaud) <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em<br />

gutteral liegt, tvann er fur^ ijt; roam er abst gar lang ijl/ pebt er l)<strong>in</strong>ten<br />

^<strong>in</strong>au^' bei e<strong>in</strong>igen über golUang. tiefer ^tadbel bar jnjet'$:eil,Daöaufi'<br />

i^ve ijlDa^Sntteral, itor<strong>in</strong>nen \ia$ <strong>in</strong>nere, nemlid) Dleäe^e-Bpi^e liegf,<br />

tt)clcl)e, micid) im crimen ^eil 'oon Den i^-e(D=®riiIcn gemetoet, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>eji^Ort<br />

c>Der ?D?aterie b<strong>in</strong>gej^ecft ttirD, Damit Die ^ner, fo Dura) Diefe ^pi^e<br />

geben, iveld)e fid) De§n)egen In Der ^itte 'oon e<strong>in</strong>anDer tubn fan, tief se#<br />

nug fommen. (Sie fonnen fid) aucb mit Diefcm ^tacbel n?ebren, aber<br />

er Dr<strong>in</strong>gt nid)t fo leid)t e<strong>in</strong>/mleDer anDere. ^ann fie toDt f<strong>in</strong>D, teilt fid><br />

Da6 Futteral \?om(gtad)el <strong>in</strong> jtt)ei^bcile; unD fd)c<strong>in</strong>t alö \DannDrei(Sta^<br />

(bei Da njdren» 3d) <strong>in</strong>i^i fie um Depit^illen aud> l'ege ? (gpi^e, merl fie<br />

nur Die ^eiblc<strong>in</strong> jum (Sieriegen baben^. Die^dnnle<strong>in</strong> üon fold>er '2lrt<br />

aber fe<strong>in</strong>e. 'iiBelcbe^ <strong>in</strong> Untcrfud)ung Dierer^efpene<strong>in</strong>egrofre(gcb^t)le*<br />

tigfett üerurfacbt, fo Dag man fafl nid)t gieivig füjn fan, n?etd)e^ ^dnn^<br />

le<strong>in</strong>Daju gebort, tw.nn man nicbtibve Begattung i?orbergefeben, unD<br />

f<strong>in</strong>D Daber ojft Die ,^iguren auögeDrücft tt)orDen, af^ mann cö e<strong>in</strong>e anDre<br />

SIrt Dann Da^ ^eibte<strong>in</strong> tt?dre. 9Ißie icö Dann aucO noc() bei fielen Ui"<br />

ne ®et\?ifb


6» ©et ©arf^® cfpc bort Ur er ffcn ® v6tTc/ ® effaie it. 5att.<br />

^cl<strong>in</strong>tic, imt) tief neben e<strong>in</strong>anOcr, bei miDevn aber l^arcfer, fpi|iö unt> e<strong>in</strong>*<br />

^eln.<br />

^am t>tt l^<strong>in</strong>terc fpi^t^e .^ei( be^ £etb^ met)t ober VDcni^er<br />

fc^\tar^, a(ö bei* t^otbere l)a(be ^eil ifl, ber am ^^l!vfen ilüjt, fo ficl)t cc<br />

e<strong>in</strong>em fc^mail?en &ad gleicf), Der am gelben ^cil l)an3t, unb bel)dlt beö*<br />

iDcgcn l)ier bicfeu 5*?amen. ^lan fan auc^ t^egcn biefeö fc^mar^en<br />

^acfö, ben e<strong>in</strong> grojTer "^eil biefei* '^Befpen t)at; biefelben <strong>in</strong> ber JT^aupt/<br />

e<strong>in</strong>teiluno €;acf^^efpen l)eij]en» "^ot)!)« bie \)kt folgenbcn Kapitel<br />

^<strong>in</strong>ig^ befcl;veibcn «werben»<br />

©er ©acf ^3Befpe i)oit l)er evftm ©roffe, (Bt^m<br />

iS^Öto^tc 5lrt, bi^ ic^ bisl)ei' ö^funben, ift gott (ang, fd)tt)at$<br />

am^opf unb £eib, mit e<strong>in</strong>em bunnen unb langen ^and)-'^a*<br />

ml, ber t?om Ovücfen an fc()n>arj/ l)ernacl^ famt bem l)albett<br />

JÖaucbgelbifi. ©er^auc^ bat h<strong>in</strong>ten ben fcl)n)arien(Sa(i, tt?ie<br />

Tab. i.fig. 6. bieötegigur, nebj^ber7ten unb 8ten ,^eicjt. ^er^opff ift eben fo breit alö<br />

7- 8. bie5ötu|i, unb l)at neben jv^ei grofle i>Jugen, mlcbe an e<strong>in</strong>igen, mann<br />

fte tobt f<strong>in</strong>b, braun iverbcn* Sbte gul)lfpi^en baben jeben ©elencfe o«<br />

ber^lbföe, bie man aber nicbt gar beut(icl) feben fan. (Sie jleben auf<br />

e<strong>in</strong>em (vwglicben (Stirn ^.^nopf, biegen fiel) meifienö frum, unb f<strong>in</strong>b<br />

fcbnjarj. ^er ^a(^ i^ ct\mt> langer, at6 an ^eilö anbern ^efpen,<br />

unb bat e<strong>in</strong>en ^u{|^ ober Üv<strong>in</strong>g an ben 5(cbfe(n, alö e<strong>in</strong>e Jpalöb<strong>in</strong>be: 2iuf<br />

bemIKücfen i)^e<strong>in</strong> ^acber @cbilb, ber an ber (gpi^e pifcbcn ben 5(iV<br />

geln biivab etmaö über ficb gebogen. 2)ie Slüget f<strong>in</strong>b brv^unlicb unb<br />

nicbtfotang al^ber^eib. ^ie*2lbernberobern5luge!/ tvelcbe mittenjtDei<br />

f. 6: ecfige Dv<strong>in</strong>ge neben e<strong>in</strong>anber miuben, f<strong>in</strong>b <strong>in</strong> ber eten gigur j^u febcn, unb<br />

f. 7. n. a: öer untern glügel <strong>in</strong>beryten S'ig« n-^ !Diei^ufle f<strong>in</strong>b, \m bie ste gigur<br />

jcigt. ^ann man fie mit ^^n (Sp<strong>in</strong>nen fdmpffen , ober <strong>in</strong> ber arnebmen, bie ibnen tk ^efcbaf*<br />

fenl)citfolcber SüjTe gibt. :5>er^aucb=€analgebtauö bemS\ücfen an^<br />

?<strong>in</strong>er runben Öe)fnung, unb l^at oben, tt?o er fid; <strong>in</strong> bevfelben bemegt,


23on Ut ^atm itt Sacf itcfpe \^on ba etflcn ©röfie. 7<br />

ölcicf)famc<strong>in</strong>cnflcmcn^ci(,fig.7n.i- tict Den (Jona l ^hcftunDfcI;fi^t,T.i.f.7.n i.<br />

bei t)ct \)iclfd(ti9cn 33cnjcc5un.a Dc^ ^aucl)^; mk\)':x aml) im fiöcu uub<br />

öcl)en alö e<strong>in</strong>e Söaao, unD al^ Der (gd)iDan,\ ehiei- ^acf)|lt'(je immer et»<br />

n)aö auf unt) nieber ge^t. ie alle numevnfig.2. andeuten. !^ieDberngrcg^5^6lblc<strong>in</strong>l)aben6.^e'<br />

lendC; Me unfern f<strong>in</strong>b Dünner, aber fafl abcn fo lang, unt» l)aben nur 3.<br />

©elencfe. ^^ fonnen alle Dicfe ^^eile am ^?au( fo l)<strong>in</strong>c<strong>in</strong>gejoöen unD ji;^<br />

fammen gelegt werben, Dag Der Äopf gan| runD um Da^ ^m fielet*<br />

ajon Ux Statut* kv ®acfmefpe »on kv nfteii<br />

p balD Diefe^efpe, nad) Dem ^vMxkd)m am i()rem ©efp<strong>in</strong>ff,<br />

vi)o^on am ^nDe Diefeö €apite(ö 2J^elDung gcfc^ie^t, ,i()re ^ollfommenl)cit<br />

erreicht, tul)t fie nur alleö, tvie Die anDern <strong>in</strong>feaa<br />

^urSortpf!an^ungil)re^®efc()(eci)t^* eie {ud)t e<strong>in</strong>en fanDigten<br />

Dvt, oDer voq fon|l:en (ocfere d'rDc ifl, auf Diefen jleKt fie fic^, unD fangt<br />

(<strong>in</strong>, wie e<strong>in</strong> |)unD, Der md) Käufen grabt, mit \>m t)5rDern güS]en t)m<br />

(SanD oDer Die (£-rDe l)<strong>in</strong>ter fiel) ju merffen, mcijlen^ nnicx Den ^^auc() l)<strong>in</strong>,<br />

i>amit e<strong>in</strong> tod) <strong>in</strong> Die ^rDe merDe. '^öann il)r Di^ jurücf gemortfeneiJrDe<br />

^u l)od) wirD üor Dem iio(^, fo Da^ ^t\m^ wieDer auf Da^ ^oc^ zurollet,<br />

oDer fie fonjlen l)<strong>in</strong>Dcvt, fo )leüt fie fi*:^ auf Diefe erl)5l)te (£rDe, unD wixft<br />

fie noc^ weiter h<strong>in</strong>ter fid), mit folcfeer ^el)enDigfeit xm\> Scbl)affiigfeit,<br />

Da§ alkö um fw t)evflaubt» ® ann fivt etwa^ nic&t fo kid)t abfcl}arreiT<br />

{a% ba^ bei)l: fie (Stucfwei§ l)erab, unD i|> kid)t^u mutl)ma jjen, wie fie e^<br />

im leimigen 0runD mad)e, wo Daö fc^arren nkf)t angcl)t, ^aö fie abf<br />

beißet, tragt fie i^um wenigflen e<strong>in</strong>en falben (Sc^ul> weit mn Sod; weg,<br />

tamit e^ nid)t wieDer l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong> falle, ^o balD Die ^üt>(e fertig, ^ol)lt fie<br />

e<strong>in</strong>e groffe @p<strong>in</strong>ne oDer Staupe an^ Der 9^d{)e, un^ fc^leppet fie auf Dei:<br />

^rDe 5U Dem t\>d). @ie beigt i()re ^mH neben an beiDen leiten an Dej<br />

^e^le, oDer jwicft fie me(mel>t: nm, Q)am\ id) ()abe Uimn (gafft beraub<br />

»auffen fel)en,) woDu\:c^ Dann ©p<strong>in</strong>nm «nO ^Raupen ^k\^ all? fKcgung<br />

sum


8 25ört tet* Statut tct* ©atfwefpc tcn ter evf?en ©rojTe.<br />

jum ^tt)cr|lci)ctt unt) j^it öickm Stummen mlimn, aber t)iii'c& e<strong>in</strong>iget<br />

mattcö 9v^t3 iciaen, Da§ fie leben, iut)n e^ aud) tvDl)( e<strong>in</strong>ige<br />

^acje. $öflicl)enpat'geDacl)te <strong>in</strong>fedteüorbicfem il)rem5emt)/ mann fte<br />

il)n fmlycm; i<strong>in</strong>D fallen c;leicl) l)em() auf Die (Jröe, aber öer.aebUd)» ^o^:<br />

t)e<strong>in</strong> £oc^ gicbt Diefe ^cfpe il)rcr^a]tc nod) e<strong>in</strong>ige ^&,U'^m'Kh, font)c>><br />

iid)it>ann fie fpül)rt, Dag fte fic& m>d) ju jlarcf rül)ret, unö fried)t barauf<br />

$u er)i<strong>in</strong> t)aö £od), fuubcvt eö, im ü\m^\)'nmn gefallen^ unt) fd>(eppt<br />

t»en Dvaub h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>. 3}1 nid)t ^(a^ genug im l'od), fo ;;iel)t fie Denfelben etU*<br />

d)e mal)( l)erauö, unt» macfet e^ iiociter. 3d) it>arSf il)r e<strong>in</strong>ige mal)l cu<br />

iva^ l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong>, melc^e^ fie aUe^eit mit e<strong>in</strong>em tälebrumme Der S^^Ö'^^ n^icDer<br />

l)eraußgeh'ad)n §iBid)Jl)v, M fie wegflog e<strong>in</strong>e Dlaupe;iu l)o(en, <strong>in</strong>öefen<br />

trug fie etii^an<br />

(Bd)ui)mit meg, aber il)re ^iebrad)te 9\aupe j^og fie l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong>» 3" ^i^^'ttt<br />

ti)ä) legt fie nic^t mel)r al6 e<strong>in</strong> e<strong>in</strong>iget (?i auf Die ©p<strong>in</strong>ne ober fKaupc,<br />

tnt)cm fie etman e<strong>in</strong>e M<strong>in</strong>ute lang im^ioc^ bleibt, unt) mann fie l)erau^ iji,<br />

tecftfie i^a^t^d) forgfdltig mit ^panle<strong>in</strong> ot»er (gtücfle<strong>in</strong> We ju, Die fie<br />

<strong>in</strong> Der 'Df^abe f<strong>in</strong>Det, nnb fliegt meg. ^a^(i\ \\\mi^ unD langlid&,als m<br />

5(meifen^Si» ^ei( id) anfänglich me<strong>in</strong>te, eö gefc^el)e Dicfcö -:8ergra«<br />

ben , tiur Damit fie fic^ mt ^pdfe öent^a^rcn mod)te^ mte etman Die<br />

^nnDe ^<strong>in</strong>en ^mä)m t>erfd>arren, l)ab ic& im 5(ufgraben Des ^od)ö<br />

nid)t auf Daö erfel)enS jerDrücft.<br />

Söarauf legte icf) e<strong>in</strong>e füld)e toerfc&arrte 9\aupe, mit Dem an Der (Seite<br />

il)reö ^aud)0 angel)angten ^efpen^© <strong>in</strong> e<strong>in</strong> ©efc^irr, famt Der


Sott Ut dlatnt bei* ©acfwtfpe V)cn tct ctfcn ©roffe. 9<br />

i)m:d) ^crrtrung t)er ganzen Ü\aupe, o!)n9efc()r e<strong>in</strong>en l)alben gofl (ang,<br />

i<strong>in</strong>D l)a!b fo t)icf mDvt>en,> öabei ^al;;en xuns), unt> fo ba(D eö trccfcn ij^,<br />

ßan6l)avt, <strong>in</strong>nen l)et bvaun unt) ö^anfpCuD, a(ö (acfivt. 5t)er garten Seitigungö ^^ülfe, unD hk(t)tnad^<br />

e<strong>in</strong>igen ^agen c<strong>in</strong>efolcI)e (gacfmefpe l)erau^, t\)ieDie Butter mar. gum<br />

^erau^friecl)cn öffnet fie am i£i, tvo Der ^'opf la^,mruuDeö g(ecf (e<strong>in</strong>, a(g<br />

Dicbaf<strong>in</strong>ijom^DHnDer/ n>or<strong>in</strong>nenfiela(), it>e(c^eö fie a(^ e<strong>in</strong>e \^(appe auf*<br />

l)ebt. ^ci Diefem Doppelten ®efp<strong>in</strong>)l mercfte icf), roarum Diefe 'IBefpe<br />

nur e<strong>in</strong>ige gen.Mj]


nicf)t imQ, ftMit)er(id) mann fiec<strong>in</strong>ciefpcrrt,ob fic g(eid)Üvaum gcnu^ l)af»<br />

S}Ht Jg)onicj^'2Baffetv mitgucfct, unb Immct frifcl)cn33lumen/ fon!)cr(ic&<br />

Sem biul)enben'^l)i)mian/ ijab iä) fic e<strong>in</strong>ige '^age Idngev a(^ fonfren crl)Cil*<br />

ten. (^k jlirbt f!el)ent)/ imb ^icl)t Die gufle nid)l an fi#/ \m anbete<br />

fliegen unb Infedte, fonbevn bleibt aU vcann fie lebte.<br />

©nige Don biefev2(vt l)abcn faum e<strong>in</strong>en. l)aib fo (angen Q^aucl^-Ca«<br />

m\, unb babei e<strong>in</strong>en CStad)e( mie t}k ^efpen, iDomitfie fd}\\Kxi}ii(b<br />

f^ed)en fonnen» S)iefe l)a(te icj) füf W ^^\nn(e<strong>in</strong> b?r erftbemelDteti<br />

"2ßeiblc<strong>in</strong>. ©ann e^ ifl: bec g^<strong>in</strong>f^e ^orberleib mit glügcln unb allen<br />

e<strong>in</strong>erlei an beiben, nuc ber ^<strong>in</strong>tcvleib i\l ettt'aö anber^, n?eld)eii: l)iet famt<br />

Tab. I. Hg. 8. fe<strong>in</strong>em 2anal Tab I.fig. 8- ^u fel)en* d^ l)dlt mid) aud) t)on bicfet mc<strong>in</strong>eru>hU)tniapn3nic^t<br />

ab, bagicl) biefe 2(rt, \Die bie '^ßeible<strong>in</strong>, l)abe<br />

tkl)ZK <strong>in</strong> bie (Svbe tt)ul)(en fel)cn, iveil ic() me<strong>in</strong>e, fie tui)n e6 ben ^eib^<br />

le<strong>in</strong> IM -5>nife/ iDie üwan bei* ^al)n ber vg)enne e<strong>in</strong>en ort ;^um ^e^cn be-<br />

reitet unb weifet. 5)?an fmbet btefe '3}idnnle<strong>in</strong> nid)t fo l)duffig, trie bie<br />

2ßcib(e<strong>in</strong>, roeil fiet)ielfd)neller im fliegen f<strong>in</strong>b, unb niemanb leid)tlicl) fo<br />

nal)e kommen laffm^<br />

SDiejeniöen ©acfmefpen, ^k etman um \^m \it\tun oi<strong>in</strong> "omtm<br />

^eil He<strong>in</strong>er f<strong>in</strong>b, al^ oben bemelbte^ 9lßeible<strong>in</strong>, im übrigen aber bemfelben<br />

<strong>in</strong> allen gleid), bie man aud) bdujfiö tjaben fan, l)alte iegen anbrer Sufdlle f le<strong>in</strong>er bleiben» ©od) l)ab id) an e<strong>in</strong>i-<br />

gen berfelben auf bem gelben '^üVaiI e<strong>in</strong>en fd)mar5cn ^ixid) bemevcf t, t^^n<br />

l!ie anbejcn nid)t l)abcn*.<br />

ZS fünfte Sapitel<br />

SSefc^vei&mii} l>er ©eftalt e<strong>in</strong>iger @acft))cfpen mt<br />

^<br />

^jUflcr bicfer je^tgemelbten fle<strong>in</strong>gebliebenen ^rt t)on ber crjTen<br />

©vofle, al^ bie jur ^weiten beswegen fönte gerechnet tverben,<br />

l)ab id> folgenbe gefunben:<br />

TiKi f 9. Ca) ( a) (S<strong>in</strong>e @acft\)efpe,. fo et\tan 3 t>iertel goü fang Tab. L<br />

fi^. 9- 3l)r Äopf ift nid)t fo breit al^ bie ^ruf^. SDte \5ül)ll)6rnet bc.#<br />

f^el)en auö 42. ©elencfen, Dl)ne ben


Scfd&tdtung Ut ®e|!a{t e<strong>in</strong>iger &}orncn ntc()t übere<strong>in</strong>ander« ©te^niflijl ^tiMfd)cn Den jroei \)ovt>cru unö<br />

4. l)<strong>in</strong>tern 5n|T^n crl)aben, t>ie (Spt^e an Dem 9vücfen^^d)i!bMVHfcl)en<br />

fcen $^lugeln, l)at e<strong>in</strong>en runben mi^m ;^(ccfell/^a fonjiDcröanle^orbei;*<br />

leib fct)marj ijl. ^k 5(tietn Der obern S^öfl^^ f^n^ <strong>in</strong> ^'Cr lotcn gigur % lo,<br />

^u fel)en/ imD l)aben e<strong>in</strong>en braunen DvanD^ccfen» ^ie Unterflügel ftnD<br />

it)ie flg. ir. ^er Sana! Deö ^aiid^^ i|l nicf)t geraDe, fonDern ift <strong>in</strong> Die %- n.<br />

.&6l)e geh'ummt/ aucl) wl tüx<strong>in</strong> aB Der obigen il)rer» h<strong>in</strong>gegen ifl Der<br />

Siauc^ an Dicfer langer alö an ;ener. UnD f<strong>in</strong>D jtuei Dritteil Dat>on gelb,<br />

Da^ übrige i|l Der fcf)n?ar^e @acf. ^te l)<strong>in</strong>terfien Süffl' f<strong>in</strong>D an e<strong>in</strong>igen<br />

cttt>a^ gelb m Den (Schienbe<strong>in</strong>en, aud) etwa^ fldrcfer unD langer al^ ati<br />

anDern Diefer Slrt, fonfl ij^ aüe^ gejlaltet, \m an fig. 6.<br />

(b) S)ie, fo Durd) Die i2te gigur i)orge)ielit, unD Den tarnen (b) % 12. (b)<br />

t)on Der ^itjeiten ©rüflfe bel)dlt, n)ie Die ^Drl)ergel)enD^, (a) t)on Der ji\)et-<br />

ten @r6j]e; tt)ann id) fünjftig mic^ Darauf be;,iel)en \m\% Ijat gan^ e<strong>in</strong>er««<br />

lei g(ügel''$iDcrn , mit Der vorigen aud) Die ©elencfe <strong>in</strong> Den gül)l^6rnern<br />

fo l)dujfig, nur Da^ fie t>ornen gelb unD l)<strong>in</strong>ten braun f<strong>in</strong>D. S)ie Q3ru)l<br />

t|^ aucl) fo erl)aben, aber gelb e<strong>in</strong>gefaj^t. ^k hmm Oberfd)encfel f<strong>in</strong>ö<br />

m Den wx ^orDerngüflen fa(l gan^ gelb, tDie \)k güfle, an Den l)<strong>in</strong>tcrrt<br />

puffen aber fcl)marj unD länglich, al^ e<strong>in</strong> paar ^ofen» ^er fc{)war^e<br />

Ö\ücfen'(Sc^ilD ijl erl)aben; unD l)at aufler Der gelben runDen (Spi|e, Die<br />

üuci) Die tjorige l)at, nod) mitten e<strong>in</strong>en gelben glecfen. !^er ^and) i)at<br />

fe<strong>in</strong>en €anal, fonDern (lel)t an fe<strong>in</strong>em i^ietencfe gleid; etn^a^ <strong>in</strong> Die .&ol)e,<br />

^el)et unten l)er Idng^ l)<strong>in</strong>ab fd)arf ju, gegen DemDberleib jugcfpi^t, unD<br />

W fieben Öcf)uppen al^ ?lbfd^e» ä)ie l)<strong>in</strong>tere (Spi^e a<strong>in</strong> 85auc^ ifi<br />

bei e<strong>in</strong>igen, \x>ann fie toDt f<strong>in</strong>D, foe<strong>in</strong>^.Dert^ gebogen, Dag fie al^ abgefc^nit*<br />

ten fcl)e<strong>in</strong>t. S^ie erjicrn obern Drei (^c^uppen f<strong>in</strong>D gelb mit e<strong>in</strong>em<br />

fcl)tDar,^en ®aum, DieanDern Darauf f<strong>in</strong>D fcl)u\U7/ unD mad[)en Den (^acf,<br />

l)aben aber oben l)cr<strong>in</strong> Der^^itte Dreiccfig« gelbe (gpi^eu- d'<strong>in</strong>ig« l)aben<br />

tiid)t fo t>iel gelbem am ^'elb, oDer cö ium it)enigjlen n\d)t fo l)ell/ fonDern<br />

haun^gelb.<br />

(c) ©ie Dritte 5(rt t)on Der iwükn (Brofle, Tab. I, fig. 13. ijat an Tab.r. % 13.<br />

t)en 'gül)ll)6niern jel)en ^clencf e, Daran \)a^ erfle ^a^ Idngfle, Die anDern (c)<br />

nenne immer e<strong>in</strong>eö für^er alö Daö üorl)crgel)enDe, unD flehen gleich über<br />

Der erl)abenen Dber^ Sippe. Unter ii^elc^cr m fpi^ige^ gangen^ ©ebig<br />

\\X fo t^ornen ttm\^ übere<strong>in</strong>anDer liegt. SDer ^al§ i?ragcn i\\ fd)mal)l;<br />

t^er Oberleib fuxy, t»ie ^rufl nieDrig. ^ic Dberpügel ivie fig. 14. tk % 14.<br />

^ 3 un*


n 58cfd)teibunö tci* ®cf!a(e (fnigei* ©acfwcfi^en k.<br />

fig. 15. i<strong>in</strong>tcni \m fig 15. bciberfcit^ bvdi<strong>in</strong>(tcl). S5ct35aucf) l)at fe<strong>in</strong>en €anal,<br />

itüvan cc l)dnöt, fonöern jiel)t ^(etd) ant Oberleib an ; \\\ Idngtid?, unb<br />

beflel)t nu^ 6 (Scl)iippen oDei* £agen, t>aüon f<strong>in</strong>t) Die Drei erflen gelb ,<br />

un^<br />

l)abcn e<strong>in</strong>en fd)ix^av;^en (gaunt; t)e^ mitten e<strong>in</strong>e fd)warje @pi^e tn t>aö<br />

gelbe niad)t. Unten aber ijl: t)er gcarjC ^aiid) fd)mar^.<br />

(d) r 16. (d) :Die üicite 5lrt t»on tier ^\iDeiten ©roffe fd)e<strong>in</strong>t im erjTen 5lnblic0<br />

e<strong>in</strong>erlei mit fig-. 6, jii fci)n.<br />

Sllem eö f<strong>in</strong>t) erj^lid) t>k{a (d, il)re 5ül)il)6r»<br />

ner an^gc|h*ecft, Da (enev il)ve gefrimimf ftel)en. gum anDetn l)abert<br />

biefe Siff)ll)orner iddI)1 ^o Sibfdee fel)r genau m e<strong>in</strong>ani)ci% Da§ man fie<br />

faum erfcnnen fan. S^nii \)ntu\] fiuD DieSlügel* '?iDern unterfd}ieDen,<br />

f. 17. 18., an Den obern ^{ikyün f<strong>in</strong>D fie iDie fig. 17» 2ln Den untern tDie 18. Sunt<br />

wxtm f<strong>in</strong>D Die ,^ui|e balb gelb oDer braun, unD balbfcfevüarj. UnDan Den<br />

l)<strong>in</strong>tern Süflen i^ fünfftenö Der Oberfcl)encfel runDlid) unD Idnglid), unö<br />

f. ig. folget auf Denfelbcn e<strong>in</strong> langet Ä'nies^noDen, \m fig. 19» Sumfec^jlen<br />

20. t)t Der ^aucb langer, fiel)e fig. 20, gum fiebenDen l)at Die ^Srujl: e<strong>in</strong>en<br />

crl)abenen ^olj'ler. 5lnDrer UmftdnDc ^u gerd)it)eigen , \i)oDurd) fie \>m<br />

fig. 6, unterfd)ieDen/ alö Dag Der^aud; neben an Den leiten e<strong>in</strong>zufallen<br />

pfegt, roann fie toDt f<strong>in</strong>D, Da er an jenen \)on Der crjlcn ©toffe unten l)tn*<br />

e<strong>in</strong> fd)m<strong>in</strong>Det. k. S)te garb abit ijl e<strong>in</strong>erlei^ ncmttcf) alle^ fcfemar^, unö<br />

unten Der fc^marje (Sacf am gelben 5^auc^><br />

Tab. I. f: 2r. (e) !Die funffte ${rt s>m Der ji^eiten ©rojfe Tab, T. % sr, [)af an<br />

. (0. Den ^nl)l'JOonicrnnur ficben ©eiencfe. Deren i'lbfd^e oDer ^<strong>in</strong>fd)nittc<br />

ctma^ fd)rdg l)<strong>in</strong>ab gel)en, unD bred)en gar balD ab, irann fie toDt f<strong>in</strong>D,<br />

2luf Dem üvücfen liegen jwet fd)mar|e ^ülfle al€ e<strong>in</strong> ^ev| <strong>in</strong>e<strong>in</strong>anDer,<br />

an \'üeld)en unten e<strong>in</strong> gclblid)eö ^nopfle<strong>in</strong> if^. I^er 5?opf i\\ \d)\\\\xs<br />

famt Der ^-Öru)i. Söaö iScbi^ liegt alo e<strong>in</strong>e f($n)arAe gange über e<strong>in</strong>«<br />

anDer, unD \^k langen S^^cf-^pil^n babenüornen e<strong>in</strong> Dünnes 5ül)l^^olb«<br />

te<strong>in</strong>. ^k DberV^tppe i\l bei e<strong>in</strong>igen gelblid), bei alkn etmaö eri)Aben,.<br />

ttuD <strong>in</strong> Der ^X'Utte nad) Der quer geteilt, ^te güfle f<strong>in</strong>D rol)t=geib. Die<br />

(Sd)cna\H -an Den W<strong>in</strong>tern güflen fd;marj. S)cr iöauc^ l)angt mit ei*<br />

nem Dicfen fd)n)arjen ^elencfe amDber^^^ctbe, unD l)at üier gelbe 51b«<br />

fdlje, i]} breitltd), unD am fcbmarjen ^a(£ Uigefpi^t. S)ie üier ©d)up«<br />

pen Deö fd)\))ar^en (^acf» geben unten am^^auct? jufammen, unD t^erber-<br />

%23i. gen bei Öen^ßeible<strong>in</strong> Den furzen £eg^'(Sta($cU fig. 22. !5>a^ l)<strong>in</strong>terc paar<br />

5-üjTc i|t nid)t ^iel langer alö Da^ ^?ittiere. S>ie glügel f<strong>in</strong>D etaxie Idn^<br />

ger alö Der Selb-, unD fel)en Die obern mitil)ren»2iDern unD Ü^v<strong>in</strong>D^^f*-*^<br />

fig. 23,- 24. cfen mt fig. 23, Die untern mi fig. 24. ©nige l^aben trübe fd)\rdr^iid)c<br />

Slu*


23öij Ku* 9\M''B^):^fm^^d\(ixm. 15<br />

glüöcl, andere abcc l)eae unÖ it>cig(id)e.<br />

^-<strong>in</strong>iöe l)aben fe<strong>in</strong>e gelbe 5ibfd^<br />

^e, foniDecn f<strong>in</strong>t» c)an^fc()ivarj, unD fönten Ocöweaen, fonDcr(id) auc&tt)c#<br />

gen t»c^ i^ecje' (Stacbel^, fiu e<strong>in</strong>er andern (Sorte Diefer '^öcfpcn .qerec^net<br />

trerben. ^cit aber bod> Cic mcifrcn euicn fd)a>ar:,cu (Sacf t)aben,<br />

^Qb ic^ ftc l)iel)ei' ^11 Dicfcr 9(rt fc(jen wollen. 'S^vi 5}]annlctn l)aben<br />

unten an fratt De^ iie^= (gtac!>e(ö e<strong>in</strong>e breite fd)wat^?e @cl)uppC; ttnb<br />

tvenDen ben W<strong>in</strong>tern eimaö <strong>in</strong> Die Sßl)'i. !^er pems gcl)t alö e<strong>in</strong>e ©a*<br />

bei mit /»mei epi^en l)eraug» Unö fd^e<strong>in</strong>t fold}en llmjidnDen nad), il)rc<br />

SSegattung C5e)c()iel)t tt)ie bei Den gcl^ ©rillen, Da ^a^ 9?^<strong>in</strong>nle<strong>in</strong> unten<br />

ijl» ^cr .ö<strong>in</strong>ter=i2eib i\i bui Dem 3)]annle<strong>in</strong> <strong>in</strong> c)leicl)er ^icfe» (E<strong>in</strong>ige<br />

f<strong>in</strong>D ganj fd;mai^ unD Die ^^ippen neb)^ Den üier \)orDer'güften,auc^Deu<br />

(gd)encfeln an Den l)<strong>in</strong>tern 3ü|Teii, f<strong>in</strong>D t^eif alö @d)me(^mercf , fo \m\){<br />

an maunkm a!t> ^cibleiu, f<strong>in</strong>D aber t?iel fle<strong>in</strong>er/ unD cjel}6rm fafl ju<br />

Der liierten ^roHe.<br />

J5(S<br />

IL<br />

S3ott t»er 9iM^3k Dodf) Da^ fd)ii)ar5eam^opf nid)ti3erDe*<br />

cfen» S)er SDreiangel an Der ©tirn iji braun, liegt


14 ^ött t)cr 9?ücf^3apKn^9?au^t<br />

fcfttrovjc^ ^o(b(dn üotncn mit e<strong>in</strong>em \t)ciflcn'5{ccfcn, aU mit e<strong>in</strong>em '2(n,g»<br />

^ev ^D^tö Vit üben ctw.^^ l^rt unD fcbmar? , t\?ie Der ^opf. ©od) (^ei)t<br />

e<strong>in</strong> gdbc^ ^riTci^c<strong>in</strong> i^lmii l>ul':fai|lvc!f OaDiird), ^ö jlcben k<strong>in</strong>cje<br />

Joaar c<strong>in</strong>',cln Dcivauf, trcfcl^c tafr über Den ^'ovf l)t<strong>in</strong>^en. ^^cbcn am<br />

*t^a(ö f<strong>in</strong>D ju>ci 5vii6pfe mit aclbiid)en paaren, mif jcDev (Seite e<strong>in</strong>er*<br />

®er breite (Strid) über Den Üvüct^en l)<strong>in</strong>ab til (Zitronen ^getb, <strong>in</strong>iD l)at<br />

Drei 5(bfa^e. :^er erjlc befleißt öhö e<strong>in</strong>igen Üiun^^etn Pom ^aU bi^ an<br />

t»en gopfen auf Dem S^ücfen» S^er anDere gel)t über 6. ^^ibfa^e Deö<br />

£eibö bi^ ,uir ©d)nmnj?^ül)e, unD auf Dem fiebenDen an fctd)er |)üi)e<br />

aö b<strong>in</strong>auf. ©er Dritte ift l)<strong>in</strong>ter Der ®c(n)?an?i= <strong>in</strong>obe, alö e<strong>in</strong> nbgc<br />

teiltet @tücf te<strong>in</strong> über Der @d)aH<strong>in</strong>^ klappe : 5)er üKicf'en-gapf^ iff ct^<br />

ipanDo^ fünffte^^eil fo l)od); aU DieDvaupe (nticj ift; fd)n)örj al^ (Sam*<br />

tttet, J^oll f (e<strong>in</strong>er fc[)ii)arjen ^e^aare, ^k man famii fiel)t» Sr |'Jel)t auf<br />

Dem ^ibfafe Deg ^ieib^, Der auf Die t>ürDern ^.üjfe fotcst, i^Dfelbjl fiel) aud)<br />

Die Ü^aupc ju biegen pflegt, iDann fie \ik PorDern gnife aufl)ebt unD f^ia<br />

fi|t, iDobei fie ^m ^opf unter fid; l)dngt, unD ai\\^ mit Diefem gapfen<br />


23ört Ut ffe<strong>in</strong>en OTefpc <strong>in</strong> ber 3apfen^9?aitt3^f. 15<br />

tunc) f<strong>in</strong>det man bic g-arben unl) dnicje llmjldntic cimaö ciiiDer^» ^i(^V<br />

U)aö md) hu legten ^dutun^i fcl}u>ai:j i\1, tcx^ i|l Kn'l)cv bmim; t>te<br />

^MU f<strong>in</strong>t) nad) Der legten JbdiUung aud) nic{)t nicl)v fo laiu), tCi.<br />

^uti tiiibct t)icfc ä^aupe nm* cnUjcln auf Den Ob)t=':5diunen, (^ie<br />

tj^ im^cül)i<strong>in</strong>(i unD gc^en Den Jperbft Darauf; aber QC^m UnS^rib^\)(\b<br />

vS) fic öfftci* gcfunDcn bi^ <strong>in</strong> Den November.<br />

^2l5ann fic fid) t>erröanDcln will, roirD Dei* ©tronen- gelbe Slticfen»<br />

fli'id) !ä;eröeu^tTDci§. ^te fp<strong>in</strong>ut fid) <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en '^<strong>in</strong>cvct mit e<strong>in</strong>em iisciffen<br />

©ciDeb: e<strong>in</strong>, an n3e(d)eö fie aujlenJöldttet unD @pdnle<strong>in</strong> eim<strong>in</strong>vcft<br />

tmD anfiebt^ ^k i)at e<strong>in</strong> fc()ai'|feö©ebig, fo(d)e ^pdnle<strong>in</strong> abzunagen»<br />

9IBann manfieanmlH't, ofnet fieDaj]e(be, unD fd)ld^t nntDem5=tDpf<br />

auf Daö <strong>in</strong>, tt>aö fie anrül)vt« 3n Dct bmunen ^ej;n?anD(un0^ie l)iet fig. 3. ^ie untern glugel f<strong>in</strong>D mi^^ ^' 3»<br />

unD glänzen mit il}ren ^dvlc<strong>in</strong> <strong>in</strong> Der (Sonne ab (Silber*<br />

IIL<br />

^Olt kt flmm SlBefpe (Ichnevmone)<br />

ß Diefe crj!s3emelt>te üvücf =gapfen^Üun!pe, foniJerficlE) an hk^<br />

fo jum jnnntcn ma!)l, nem(id) im @ommer,aüf DcnDbj^^^du^<br />

tnen f<strong>in</strong>D, (ejjt e<strong>in</strong>e fte<strong>in</strong>e ^efpe e<strong>in</strong> ^u ^k etman Die<br />

©cbmeig S-fiegen auf ft<strong>in</strong>cfeuDe^ g(eifd) i^refier te


i6 ^ön bcc f (e<strong>in</strong>en Cffiefpc <strong>in</strong> tct 3apfm^$)?aiH)c,<br />

•c!)ß6 angclcßtc ^i fallt nicl}t ab , mii eö mit e<strong>in</strong>er lä^m ^^itcrie an bie<br />

^vaiipc an.Qcrlcbt/Wivt) bali) (cbcn^icj/ unO h*ied)t Der 3(vaiipe <strong>in</strong> Dcn^cib,<br />

t)ann Oie Staupen i3autl)atövcfe porös, t>ie ficl}1eicl)tauöDcl)ncn taflon,<br />

n^clc^c^ aud) !U fd)en, wann Dicfe SDMben fid) <strong>in</strong> Det £)\anpe örofj ötv<br />

frcflcn, wie fie an allen Orten; it)0 fie mollen, l)eraue bDl)rcn C6nnen,ül)ne<br />

tie ^atit ,\u /^ervcijfen. €ö flivbt iDie 0\ai.ipe Deeiteacn nicl)t/ mann auc^<br />

öleid) e<strong>in</strong>e^enge fo(d)er ^Mben,im ^icib, gefd)tDcii3e Da l)ier alk^cit mt<br />

e<strong>in</strong>e i)!:, t)od) ftel)t man eö il)r öl^id) an, Dann fie frift nid^tüicl mel)V,<br />

fi^t mcifteng M, unD ivirD e<strong>in</strong> Spätl<strong>in</strong>g, ba^ \\\, mmn fid) Die ge«<br />

funDen fd)on e<strong>in</strong>c^efponnen, frtec^t fie nod) an t^<strong>in</strong> 5{ejlen l)eruni. S)ef<br />

-- Zitronen gelbe @trid) auf Dem ^Mm tt)irD füet^lid), unD imnl Diefcö Si<br />

üor Der legten Lautung <strong>in</strong> fie geftMiimen, bleibt fie Üe<strong>in</strong>unD mager,<br />

<strong>in</strong>Dem fie )>k ^aDe jugtcid) mit nel)ren mu^. '^öann Diefe dila^t<br />

groß genug, bol)rt fie fiel) meifrenö am i)iiiterleib an Der @eite Der D^aupc<br />

i)erauö, ifimeig, unD l)at j^uolf 2ibfd^e, am DorDern'^eil Deö ^eibö fpi^i.a/<br />

Tab. 11. f. 4. h<strong>in</strong>ten runDiid) fig. 4. Tab. II. Unten unD oben auf Den W<strong>in</strong>tern ^ibfa^eu<br />

mit fd)i\)arjen l)arten S^ccfen. @d balD fie au^ Dem i'eib l)crau^ if^, fp<strong>in</strong>»<br />

net fie fid) crn, unD fangt bei Dem l)<strong>in</strong>ternl'cib an, sieget allezeit e<strong>in</strong> ^tüc^<br />

i\)eiffenSaDen, fo lang aH fie Dgn|)al0 au6Del)nen fan, au6 Dem^auf,<br />

fig. s-<br />

fd)l<strong>in</strong>get Daffelbe aU e<strong>in</strong>e 8 unt) leget immer «<strong>in</strong>eö neben Da^ anDere- S<strong>in</strong>-<br />

fdnglid) liegen tkf^ gefd)lungene "^a^^m gan^ fct)lapp, tt>erDen aber gat:<br />

balD bart unD fteif. 3n e<strong>in</strong>er 93i<strong>in</strong>ute lan fie fid) jum erften mal)l über*<br />

fp<strong>in</strong>nen. Unten \m fie auf Dem 'Ql0m auf liegt, Da fie fic^ anfpmnen<br />

ttjill, tl)ut fie vnel @aft auf Daö ©efp<strong>in</strong>jl, Damit eö fe)^ flebe, fo, Dag<br />

t)a^ ^eiuebe fa)lt)atb <strong>in</strong> folc^em aben fan»


aSort Ut tUimn 3Befpc (n fcet Rapfen ^fKaupe, 17*^<br />

no i) t)i)n Dec ^aöc mit angcfiebt. 5<strong>in</strong> t)cn ^irfd) ^ 23dumcn fkljt man<br />

t)icfcö ©cfp<strong>in</strong>f^c al^ ^noppc<strong>in</strong> an, t)ie an fold)cn 35äumcn füiD. S)ic<br />

f(e<strong>in</strong>e (Sd^lup-^efpe , fo au^ öicfcc Wl^\^i iDirö, (6fct cnölid) <strong>in</strong>nert e<strong>in</strong>e<br />

©pi^c üon tl)vcm iidufUe<strong>in</strong> üb^ \m fig. s» 511 f^^en, unt) fi*icd)tnocI)Dor<br />

Dem h<strong>in</strong>ter beraub, \x>ann baö fetter n)arm ifi, fonfl bleibt fie über<br />

E<strong>in</strong>tet Dat<strong>in</strong>nen» S)a^ |)äug(c<strong>in</strong> t|l <strong>in</strong>nen al^ auölacfitt, imD Die ab^<br />

gelegte ^aDcn =^tiut bleibt Dar<strong>in</strong>nen, ^ben Diefe gapfcn^D^aupe n?ii*ö<br />

um Dicfe^ il)reg(^afftön?illcn, aud) öonberSInfangö befd)riebenen (Sacf-<br />

fliege t>Dn Der evjien ©roflfc 9efud)t, Docf) u\\ warn fie ficf) Dag (c^tc<br />

mal)! gel)dutct; unD alfo allen v^ajft l)duffic5ei' l)at. ®ie kle<strong>in</strong>e "^Bcfpe<br />

abev braud)t nid)t fp Diel, unD f<strong>in</strong>Det fd)on \)or Der legten Lautung ^^'laly<br />

vung genug <strong>in</strong> il)r» 3d) l)abe nod) niemal)B bei e<strong>in</strong>er groffen 5<strong>in</strong>jal)l/ mebr<br />

al^ eme fle<strong>in</strong>e ^efpe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er fold)en ^aupe gefunDen» ^er ^ieib ifl<br />

9an,^fd)n)arii,Diegujife braun^-gelb; ibrei^rofle miefig. 6. ©iegijl)! .por^<br />

ncr baben bi^ 32, Slbfd^e» !Öer Üviicfen bat e<strong>in</strong>en (^d)ilD^2ibfa| jtt)i*<br />

fd)m Denglugeln, unD unter Demfelben ^n^ei @cbuppen unter c<strong>in</strong>anDer.<br />

flg. 5.<br />

2)ie übern Flügel f<strong>in</strong>O i)nx grof gemad^t, mit ibren ^Oern, fig. 7» unO Die h- 7- 8.<br />

t<strong>in</strong>tern fig. 8.<br />

IV.<br />

SSott t'er ecbW^SBefpe i« t>m @aa*<br />

5lepfdn,<br />

ot)et*<br />

|0n e<strong>in</strong>igen Untcrfud^ern Der Infeflen , (tvorunter aucb Diejrau<br />

^erian<strong>in</strong>, <strong>in</strong> Der legten Siuflage ibre^ 33ucbg üon Den !Kaupen<br />

<strong>in</strong> Dem erjien ^eil auf Der soflen Ä^upfer^^Matte, ) ijl nur bnob»<br />

acbtet, Da^ man ^i^rmle<strong>in</strong> <strong>in</strong> Den ®all-'2lepfeln f<strong>in</strong>De, Die «weitere<br />

llnterfU($ung aber anDern überladen morDen. S;^m Franclfcus Redi <strong>in</strong> fei»<br />

nemTradtat^on Den Infeaenil^meiter gekommen, unDbatgefunDen, Dag<br />

am Diefen ^urmle<strong>in</strong> b^vnacb gliegen noerDen, Die fid^ \)mu^ nagem<br />

JI. ZWl € (-:iÖel-


Ig S5ött tn arau^ gemotbeneSH«^^^/ ^^^^ ^i"^ ^^^i"*^ Sp<strong>in</strong>ne <strong>in</strong> t»en ©all^Slc*'<br />

pfeln pnöen. ^elc^e (Sp<strong>in</strong>nen aber md)t <strong>in</strong> t)cn ® all^5(cv>feln au^ ben<br />

€tetn gcfroc^en, fonbcrn üon auJTen l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong> gekommen, ju Dem ^ioc^, iw><br />

^ot^et Die giiege l)<strong>in</strong>auö gefvodjcn ijl. iclleid}t nod^ ^n Dem alten ^eiDentum,<br />

unD 'om Der ^erel)run9 Der ^icJen^SSdume -an, unter i^nen iji ^^<br />

^at aud) geDad)ter .g)err Redi anfangt Dem n)al)ren 'i!Ratur'©runD ge^»<br />

mag, Dieäjutmaflung gef)abt, Dag Die 9}?aDen unD fliegen <strong>in</strong> Den ©alU<br />

5(epfeln üon '^{k^m Dare<strong>in</strong> fommen ; aber Ijernacb l)aben il)n e<strong>in</strong>ige<br />

fci)(ed)te UmjidnDe auf Die fo gar unphilorophifd)e 5i)?e<strong>in</strong>ung gebrad)tt<br />

^(ii e<strong>in</strong>e ^pan^e ^l)iere jeugen fonne. (fiebeRedrde<strong>in</strong>feais p. nf»<br />

tmD p. 157. feqq. } SlnDerer Punflen, Die er Dafetbjt \)at, jugefc!)n)eigen;<br />

ton njclc^en i^ nod) nid)t genugfame ^rfal)rung l)abe, alö ^ Dag er fagt^<br />

e^ bleiben e<strong>in</strong>ige 'S(l


»<br />

23on Ux ©d^tupf^cajefpe <strong>in</strong> Im ©aB;5{cpfcftt. 19<br />

we<strong>in</strong>e Slnmcrcfungcn üon Ux "^atut unt» rechten ®e|la(t Diefec ffc<strong>in</strong>cn<br />

(Enc^en'^iat^ilß^jfpe l)ier anju^angcn. (5^ itcrben ticrgleicften '^cfpcn-<br />

€icr tonaliert^t ^ttm<strong>in</strong>twat^at (i) miflcn an Die Wlatcxk ober an Da^<br />

©e\Däd[)^, t)t)ct ^^iet^ üdh ticm 9SBcibIc<strong>in</strong> angef(ebt, unt) öic 5}?aDcn, fo auö<br />

fDtdt)en §icrn mctDw]/ faugcn fic^ gtog, unD b(dbm aul]cn t)er, irie üo«<br />

obiger @acf=^efpe t)on öer etfren®r6|Te bertcfefet tvorOen; ot>cr eö mei:^<br />

tien (2) Die ^iev an Die Materie, oDer m \ia^ (3iitv>a


20 23crt Ut @d)I«pf^Q!Befi)e ititm ©aa^3(cpfc(rt;<br />

<strong>in</strong> M ^ttte öcö ©aU.^ipfel^ mit il)rcm ^ertt'^auö, mor<strong>in</strong>ncn fie Don<br />

tem @afft c<strong>in</strong>iöec Sibren gcncl)tt tvitt), big fic gtog genug, unt) t>a^ iDie<br />

e<strong>in</strong> S=t<strong>in</strong>t><strong>in</strong> Mutterleib; bann fie ld|^ fe<strong>in</strong>e excrementa üon fid) ö^ben;<br />

SÖSann ^ic^ermantleUm() <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e aurelia üt»er ^upe, unb au^ Devfclben<br />

<strong>in</strong> iMe^2Befp?,gefcbcl)en, bleibt t>icMat)en-'|)aiu im^du§(c<strong>in</strong> (icgen, t)ic<br />

SJBcfre abcnnad>t mit il)vem(55ebi^ e<strong>in</strong>eDejfnun.q <strong>in</strong> Daffelbe, unD Durd)<br />

^en midym i^all-- Gipfel t)urd), f(ä)iebt t^^a^ au^n<strong>in</strong>i) abgenagte jurücf <strong>in</strong><br />

t>aö^du^(c<strong>in</strong>, t)ap fie Dornen immer ^(a^ genug bebatte, unö öffnet ent>^<br />

lid) and) Die duffcre J&aut Deö ®aU=5lpfelö. Ob gletd) anfänglich et#<br />

tt)an rncbr al-o cme 9i}^at)e, al^ im centra!-^auögen?efen, fo bab id) i)od)<br />

jule^t allzeit nur e<strong>in</strong>e gefunden, unt) nur e<strong>in</strong>fad), auc^ nur m tod) au^<br />

t»er Mitte» S)a§ aber <strong>in</strong> Die b^uffige Materie um Diefe^ mittlere .gauö,<br />

nod) anDere €ier Don fold)en 'Ißefpen gelegt t^erDen, ifJ unbejireitlicb<br />

tt)al>r. !Dann tijann Die grogte Stiege, m{d)c Die Urfad) gewefen, tx^^<br />

Der (^(I'5lpfel fo gewacbfen, fd)on beraub ift, f<strong>in</strong>Det man neben Dem ke*<br />

ren|)au^ nad) unterfd)ieDiid)e anDcre, tnand)mabl bi^ 8. unD mci)r flei^<br />

ne unD groffe )ftcbüh »Ö^aDen, Dod) aüjeit jeDe t)on Der anDern at\y>(i^ abf<br />

gefonDert» ^iefe ^eben-MaDen bleiben tt)cgcn Mangel Dee ^a^i^<br />

allzeit etma^ fle<strong>in</strong>er, unD man tan md) am Den^ebem^iocbern <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en<br />

folcben ®aU=2(pfel fd)tieflen, Dag Die^liegen nicbt fo grog, \^k Da beraub<br />

gefrod>en,milDiefe?6d)er gegen Deröeffnung, fo Die central- fliege<br />

gemad)t,. Diel fle<strong>in</strong>cr f<strong>in</strong>D. §g me<strong>in</strong>en e<strong>in</strong>ige; \t»ann Die ©all- ^'(epfel <strong>in</strong>^<br />

nen jo Ikberid) unD leer f<strong>in</strong>D, fie fei)n Don DiefeuMaDen fo auegefreffcn,<br />

Da^i)l nicbt ti)abrfcbe<strong>in</strong>licb/ it)eil fo mol Die Central- ul^ Die ^D^eben-Ma^<br />

Den allzeit nur<strong>in</strong>il)rem^ern=Äauögrof merDm, unD nicbt berumfriecben.<br />

!öa§ aber tciB©alIvU>felfo leer <strong>in</strong>nen ber f<strong>in</strong>D, fommt Daber, t)a^ Der gu«<br />

fiu§De^(Sv#ö <strong>in</strong> \)Kfi\b<strong>in</strong> fd)iDdd)er geiDcfen, unD Da'oer Die übrx.mU<br />

d)eDom central ^f)du§(e<strong>in</strong> <strong>in</strong>nen gegen Die dufl'creÜA<strong>in</strong>Dc geben,, nicbt Dicl)t<br />

DoU \i?ovDen. ^Banii Dann Der ©äfft gar aufgeboret ^urafiicffcn, f<strong>in</strong>D<br />

Die fibrae, fo Da loc^er geflanDcn, au ibrcm fd)n)dcb)^en Ort, nemlict) <strong>in</strong><br />

Der Mitte jerfprnngen oDer j^erriffen, tt>eil fie Dürre iDorDen, unD Die e<strong>in</strong>e<br />

^ etffte Dcrfelben an Daö'^efpen^® ebdufe im centro,Die anDre <strong>in</strong>nenan Die<br />

duffere 3RtnDe Deö ®all''2ipffelö angefcbrumpfct , tDoDurcb folebe Noblen<br />

morDen , aU Der 5(ugenfcbe<strong>in</strong> giebt. ^beilö 5lepfel f<strong>in</strong>D b<strong>in</strong>gegen gan^<br />

Did)te, unD i)l nur Daö e<strong>in</strong>ige Mittelbdugle<strong>in</strong> Dar<strong>in</strong>nen, ja tbeil^i b^^ben<br />

and) Duffdbe nid)t, weil etman Daö ^i nid)t lebenDig ii'^orDen, oDcr nur<br />

e<strong>in</strong>e Seitlang gelebt, bernacl) gefiorben» ODev tDann man em ^^an^, unD<br />

Doc()


Sott fcet ©ddlupf CQBcfpe <strong>in</strong> tm ©an^Sfcpfcm. 2r<br />

loci) ^etne ^?a^e ot)ct ^lißge t»avtnnen pnDct, aucf) fe<strong>in</strong>e Deffnuncj, ba et»<br />

nel)ctauö geftocljen, fo i^ tite »D^atic gcjlorben, Da fie fcfcon e<strong>in</strong>e geitlang<br />

im 5(pfd gclebet, unt) tt?ei( fie fo fubtile J£)«»t wn^ Slbfafee bat, fo gc*<br />

fd)it)unbcn, t)a§ fie ntd)tmel)V/ ciuc^ Der .^aut nac!) , .ui fcben \f[. ^ie<br />

^^cbcnnial'enrLCiDcnnict't<strong>in</strong> DaöQ3iCit, foiiDern l}n'nac!) crft <strong>in</strong> Ocn Q3aU'<br />

5lpfel r3C(ccjt, balt) Da, balD Dovt, mo Dei* ©aüapfel cta^an roetcl) cienii);<br />

öeroefcn,Da6ii)f]Dic9Ißefpeaufnaöen, unb Dasigi b<strong>in</strong>e<strong>in</strong> fd)ieben fonncn»<br />

^an ^an and) noc^ an folcben 2lcpfe(n Die Spuren Der v^ertbcilten Oeff^<br />

nuuöfebcn, unD \)ab iä) folcbe 2iepfel mit xlflebenmaDen Daber allezeit<br />

fcbvump|fiid)cr befunDen, aU Die anDeru, fo nur Die 3}iittelmaDe baben*<br />

(J^ fan \m\}{ fcDn , \)(\^ fie fiel) Da lieber beraub nacjen, wo fie b<strong>in</strong>c<strong>in</strong> ge*<br />

fommen: n?cil mc( Dergleicben €reatm'cn fo(c()en S03eö wieDer nebmen,<br />

Durci) iDekben fie b<strong>in</strong>e<strong>in</strong> gefommen.<br />

3n Der Dritten 'Tabelle jlebt fig. i. e<strong>in</strong> i%\{b'ix Dieter ©aüapfet, Def» Tab.iii.fig.i.<br />

fcn fibren aB L<strong>in</strong>ien t>om Centro ^umllmfreig geben, Da^9)^aDen^^au6<br />

ijl <strong>in</strong> Der fpjittc atid) bcilb, ti?or<strong>in</strong>nen Die ^la^c (legt, nebji Der b^^^ben<br />

Öejfnnng, Die fie im ^eraii5fcied)i!n macbt. !^ie UDeitegigur icigtmie- fig. 2.<br />

Der emen@allap(fe(, Der locfer, uuD Da Da$ mittlere Jpauß ju i|i. Fig. 3* gg. 3,<br />

i|^ e<strong>in</strong> balber ©allapffel, Da Der central- oDer Mittel» Sftegc Dejfnunc^<br />

Die größte, irnD Der ^Jieben=SS)?aDen tbd)cx f (e<strong>in</strong>er. Fig. 4. \]\ Die ^PJaDe, fig. 4.<br />

itelcbe mi^ \\\ alö e<strong>in</strong>e^ag^aDe, unten unD oben jugefpi^t, bat t)ornen<br />

e<strong>in</strong>en He<strong>in</strong>cnfed^nitt al^ Da^^auf/am^ieib 12. 9ibfa^e, fie fe^t ^opf unD<br />

^cba^an^ aufunD jufamen/UnD jcigt, ivie fie <strong>in</strong>nen <strong>in</strong>uö^^«*«^ i^^^^^^^ bcn <strong>in</strong>*<br />

fiicfen Den (Safft jur t^abrung fauge, unD Durd; ti^ Doppelt liegen Da^<br />

^5au§ mit genug balt» Fig. 5, i|^ Die Siioge, unD jmar Da^^ißeible<strong>in</strong>* ng. 5. '<br />

ä)ie größten Darunter f<strong>in</strong>D fa|l fo groß al^fig. 6. S^iefe'SBeibfe<strong>in</strong> ftnDct fig. 6,<br />

man \?iel offter, aH Dag ^\<strong>in</strong>nle<strong>in</strong>, tt)eld)cö eti^aö anDcrö geffaltct, unD<br />

am f'tib g{dnJenD^grü^ iji, t>&n treld}em id) nod) nicbt^ auefiibvlicber^<br />

melD<strong>in</strong> fan^ mii mir nod) e<strong>in</strong>ige UmjldnDe fcblen, aberDocb Diefcr^irtijl,<br />

unD wobl De^njegen Dem S^mn Redi nivig (53elegenbeit gegeben babeu ju<br />

fcbrcibcn , eg fei)n aucb anDere Wirten fliegen <strong>in</strong> Den ©aHdpfeftr. ^a^<br />

9H>eible<strong>in</strong> bat nacl) Dem 5)?aaß fe<strong>in</strong>et ^opf^g eitie breite@t<strong>in</strong>i; 2)ieSübl*<br />

borner fh'ben Daraufaufe<strong>in</strong>em fdngltcben ^öelsncfeötif Dem @tirn^^nopf,<br />

unD b^ben 12 ©elcncfe ober '2ibfd|e, Dat>oit Die t)rer erfreu Die Idngjlen<br />

f<strong>in</strong>D, Docb fo, Daß immer e<strong>in</strong>eö üvoa fnx^n aU Daö tsorbergebenDe* ^ie<br />

fed)^ tJorDern abetr f<strong>in</strong>b furj, unb flel)en faane<strong>in</strong>anDer, Daß fie fajl e<strong>in</strong><br />

^olbiei« magert, tt)ie t^eil^ ^efpeu \)ahcn. ^er ^eib i^ gana fc^tvarj,<br />

€ 3<br />

famt


22 25ön tet 6*(upf ^ SBefpe <strong>in</strong> tert CBScitm ^ Änofcem<br />

famt t)em :^opf; Der Üvücfcn ijl h^d) a(ö «<strong>in</strong> 33uceel, mit dnem lancjlt-<br />

d)cn (Sci)ilt), unD jmci


ajött ttt ©Älupf^QBerpe <strong>in</strong> Jen^eibeti^^rtoßert» 23<br />

t)id)U gctvefen, im bi^ an t)ic äujfere^aut» 3n e<strong>in</strong>igerTabet\?etjc{)Urie<br />

faum Die vg)ßtflfte t»cö <strong>in</strong>wenDigen.<br />

S)iefei; 53fate ijl auflfen öbi^efd^ojfert'gnm, unb ^at, t^o<br />

t)ic@iM<strong>in</strong>et»arauf fc()c<strong>in</strong>t, e<strong>in</strong>en rotl)en ^aiJen, <strong>in</strong>mcutitg abfc ifl t>i«<br />

9}?atcvie buncfel-'övi<strong>in</strong>, fiel)cTab. IV. fig. i. S)ie jKaupe, fö au^^ Dem ^i Tab.iVoHg;?,<br />

tuirb, t|^ n^cif / fig 2. ()at e<strong>in</strong>en fc&marjen runDen ^öpf, mit ®ebi^ i<strong>in</strong>D % 3.<br />

allem alö e<strong>in</strong>e fkaupe. S^er ^eib I)at jel)en Sibfa^e, Oaüon jebet oben "oon<br />

Um anbevn mit e<strong>in</strong>et Doppelten gälte untetfd)ieDen/ oDer e<strong>in</strong> ei1)abene^<br />

^uljUe<strong>in</strong> oDer Üiun^el \:)au S^ie 5(bfd|e fel)en um biefer 9f\un^eln ivillem<br />

n)ie®ct)uppenau^/Die mit Den (^piljenauf Den (Seiten ubev Den ^ieib l)e^*<br />

ob gegen Die güjfec!el)en. :©erle^te5lbfaM)^t ^^^n e<strong>in</strong>fc^i\?avjbmun^§<br />

^cl)ilDle<strong>in</strong>, tt)orauf Dag braunlid)e@c^it)anj-^6lble<strong>in</strong> folgt» (Sie ^at<br />

feotnen^c^g Suffe, aber Der übrige 2tib lmd)t nur mit Den äbfafeen, oDet<br />

fc^iebt fid) mit Den Dvunjeln fort, ^ie iKunjeln auf Dem SRucfen geigen,<br />

taf Die Üvaupe ojft auf Der ^Seiten liege, unD mit Dem Üvücfen <strong>in</strong> il^w<br />

^ül)le an|lel)e, tvie Die groffen jpotjmaDen <strong>in</strong> ibren S!bd)ixr\f ^u Den diu*<br />

cfen, \m Die ^am<strong>in</strong>^geger, im ^fortrijcfen muffen ^u ^tJlfe nel)men»<br />

2ßann Diefe Ü\aupe jur Q5erwanDlung grog genug \\\ fr i|5t fie t)orl)er e<strong>in</strong><br />

fiod) <strong>in</strong> Den grünen ÄnoDen, mor<strong>in</strong>nen fie fiecft; allezeit an Den b^lberi<br />

^b^il Deffelben, Der an Der untern


24 3}on itt 6*lupf'QBerpc <strong>in</strong> tcn Velbert' Snc^en;<br />

uni) j^cl)en <strong>in</strong> t»cr niedrigen fc!)mal)(v'n (Sttrne ,^iijifc^cn bcn klugen ubec<br />

fiii, mit fcl)r fubtilcn, unt) mel)V a(ö 2o/5(bfd^cn. S^et i2cöc|lad)c{ i|l<br />

mcan DcngclD.-i^villcn, Daüon im ciftert C^eil ^clDung öaö<br />

(En pifd)cn Dm;d)9cl)cn fan. ^ie ©d)ciDc, wov<strong>in</strong>ncn u ikQt , i)l l)aa-<br />

tiö unt) gcfpaltct, unt) tl)ctlt fid) öeme<strong>in</strong>iglid) t?on e<strong>in</strong>ander, iDann bic<br />

^efpen toöt f<strong>in</strong>t). 5(uö a>eld)em Vcge)!ac{)ct auc^ ol)ne anöetc ^Tfal)#<br />

runi; f lav i|V/ t)ag i)ic ^cfpe il)tc (Jict untet' Die ^^ölat^aut Damit l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong><br />

ftccfc; alei moju alle Dergleichen <strong>in</strong>feda folc^en ^tac^el l)aben. ^t<br />

fangt unten am Q3aui^ an, unD mad)t Dafelb)! e<strong>in</strong>e gvoffe v5)6l)e l)erau^»<br />

^ie größten t?on Diefet^efpe ftnD Die ^IBeible<strong>in</strong>, unD roerDen etmati<br />

fig- 3» fo gtog, al^ fig. ^ e<strong>in</strong>ige abec üiet f le<strong>in</strong>et, ^a^^dnnle<strong>in</strong>iflfaumbalb<br />

fig. 4- , fo ö^^of fig- 4. l)at fe<strong>in</strong>en @tad)el/ unD Da Die'^üffe an Den'^ßctble<strong>in</strong>ei^<br />

nen gelben unD futjen tunDlic^en Cberfd)encfet l)aben, ijl et an Dem<br />

5JJdnnle<strong>in</strong> gldn^enD fd)mars. S)ie obevn glugel f<strong>in</strong>D an allen Diefen<br />

fig. 5-


ttwa^ i^otfommcn <strong>von</strong>^f it)ei( cö nebfl: biefcr 5irt (^d)(up'''2Befpcn<br />

(vefpa ichnevmone) <strong>in</strong> t>en 555I»^ttcrn


26 23ort Ut 33uc^en^g(aC^gBcfpg.<br />

tt)clc^c^ allezeit gecjen t)cm ic(mct)r, ^ann cö t|^ aujfen &aö, ma^ t)ot t»em<br />

?od) tt>ar, uncjebogen, n)ic e<strong>in</strong> ^iod) ausfiel)!, Da^ man mit c<strong>in</strong>cv %l5el<br />

tiurcl) e<strong>in</strong> Rapier j^ic^t* 3l)teSanöei)l iitvoan e<strong>in</strong>e S<strong>in</strong>ie, Die ^veitefaum<br />

%• 2. e<strong>in</strong>e l)albe, fi?. 2. t>ie garbe nur e<strong>in</strong>evfei, ncmücl; fcl)n?av5. ©ec Q^aucl)<br />

flc!)t ol)ne Canal gleid) am^ti'icfen, am @d}i^an^ l>ab kb an wMn e<strong>in</strong>e<br />

%• 4' ©pit^e öefct)cn, oöet ^ic(mel)v j\\)ei, mie fig. 4- tvomit fie öie ©er <strong>in</strong> ^ie<br />

genagtc Dejtnuncj beö 33lat$ (egen fan. ^ann Diefe ^efpe toDt unb<br />

Kirre ij^, fallt Der 5öauc^ am erj^en d\ S)le gül)l'v^orner f<strong>in</strong>t) a(^<br />

Ke<strong>in</strong>e ^^iirjtle<strong>in</strong> auf e<strong>in</strong>em Idngliiten (gtirm^noDen. ® er ^opf ijl f(e<strong>in</strong>,<br />

H' 3^ unt) fcl)r unter fid) gebDcjen. ^rr l)el)e ü\ücfen , wk an fig. 3. ju fel)en^<br />

t>a t>ie llBefpe ettt)a0 groffer gemad)!, I)at erf^lid) e<strong>in</strong>en ^al^^^ragen; beri*<br />

nad) e<strong>in</strong> runöeö (Sd[)ilDle<strong>in</strong> ^mifcben jmei ^erl-'^ülflen ; unter tiefen ftnD<br />

nod)^ei ^ulpfe<strong>in</strong> oDet @c()uppett jwifcben öen glugetn, bi^ an t)eti<br />

% 5. mand) oterStnfangtie^ H<strong>in</strong>terleibs, i^ieobern Simpel f<strong>in</strong>O, miefig. 5, Die<br />

H' .6. SlDernDerfelbenseicjt, Die untern, tt)ie fig. 6. t>ie&bern f<strong>in</strong>t) mel)r bann noc^<br />

e<strong>in</strong>mal fo lang alö t)ie ^IBefpe. ^S l)at mic^ t)ie ©leicbbeit Der gluget^<br />

Silbern tiiefer "^efpe, mit Den glüöefn ber 9)Jdnnle<strong>in</strong> ^un Den 'i^iau Un^<br />

fen, lang auf9el)alten, t)af i^ nid>t mujle, <strong>in</strong> mld)^ Clafle ic^ Diefe<br />

^^fupf^^efpen fc^en folte, bis icf) fie, ant)rerllmj^dnt)ejugefcf)n)ei,qen><br />

fo bduffig <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ^dlgle<strong>in</strong> beifammen gefunDen, mUW t)ie^^lat=^dii*<br />

|e nic^t tul)n, font)ern auffen auf Oen flattern 0V06 tvevO^><br />

1}@<br />

erfordert Sie Unfetfw^ng tet^ ^SBaflTer'Inreae nngemem<br />

örofierngteif , als Derer, Die manaujTerDemfelbenf<strong>in</strong>Det. ©od^<br />

uberiD<strong>in</strong>Det Das 'Verlangen, Die '2BeiSl>ett Des @di)5pfers auc|^<br />

<strong>in</strong> Denfelben j^n beitJunDern, mel ©cfetverigfeiten. 3a Die<br />

greiiDe, Die man bei e<strong>in</strong>em bat^ Xia man e<strong>in</strong>en ^licf <strong>in</strong>fonflfo\?erbDrgcne<br />

S)<strong>in</strong>3etul},n fan, reibet ^u mel)r/ obgleich? üe?trie^licl?en Untcrncljmungen<br />


ön. Sd) l)rt^9]ö3ajtcrgc;^ogen, bann c^ f<strong>in</strong>ö<br />

t>ie ttieijlm <strong>in</strong> gcmiflcm^crflanbe amphibia,t>a^ ijl fic bleiben entmebec<br />


28 23ört bem ^roffett gan^ fc&MtscnOQJaffct^Äafcr.<br />

I>iefc^ ^urmö l)at mel)tr alö^ 12. 5(bfd|e mit övefTen Saltctt. S)cr<br />

(Sc()man^ gel)! fpi^i)^ ju, untr l)al ju dufferll Die Ceffhung. goll lang geiuac^fcn, get)t<br />

et auf Dicfen6. g^ücfen^^üflen, unt) friecht mit bcm l)<strong>in</strong>tetn l'eib mitten im<br />

©ommer au^ Dem Gaffer, nemlic!) imäulio^<strong>in</strong> aH'td)em icl) Die meiilcn<br />

gefunDen, unD hiu\)t auf Dem trocfenen unter e<strong>in</strong>en ^ol)t^^auffen, fon-<br />

Derlidf) untcc Den^u!)=.*^o[)t, lüann er e<strong>in</strong>en nal)e am j^acbenllfer antrifft,<br />

bül)rt Dafclbj"t e<strong>in</strong> Sod) <strong>in</strong> Die ^rDe mit fe<strong>in</strong>en Dvücfen -Söffen y unb cfftmabligen<br />

l)erunMt'ei'flFenDe^i^eibö,fo Dog Dae ^^^od) <strong>in</strong>nen breiter a(^ imi<br />

Soll, oben aber biö auf e<strong>in</strong>en gell ju i|i 3n Diefem ^od) liegt er ge*<br />

frummt, ^a^ j^opf unD ed)tr»an^ über fiel) aU im €ircfef ge!el)rtij!«<br />

% 1- fiel)e fi^. 3. Unten auö Dem ^iil)?ül)t, wo Deifetbe nem(id) <strong>in</strong> Der ^itte<br />

e<strong>in</strong>e ^ol)e bel)dlt, i)\ md) alli^eit e<strong>in</strong>e ^ol)le au^gefrcffen, m{d)a^ im E<strong>in</strong>fang<br />

gefd)iel)t, el)e er fo tieff <strong>in</strong> Die ^rDe fommt, Da er Diefe ^ol)le im<br />

^ül)fü^t nid)t mel)r erreicl)en fan» "^Ißann man il)n gef<strong>in</strong>D <strong>in</strong> Diefem<br />

' ?ager<br />

berül)rt,Drol)t er gleid; mit Der ^d)n)an^- €piie, al^ tt>o(te er Da*<br />

mit flecl)en unD fid) mel)ren/ oDer er ^ebt Den tcib ©rillen<br />

tul)n', mann fte c<strong>in</strong>atiDetp nal> fonunem 9XEoDurc^ er ol)ne gweifef<br />

Die f(e<strong>in</strong>en Infedle^Deren unter Dem5lul)fo^t tmtetfd)ieD(icf)e immer jlecfen,<br />

vomn fte il)m ^u nal)e fotiien, abfc^recft. auö,^icl)en fan an^ Dem '^Baffer, tDoju e<strong>in</strong><br />

gan^ auDere^ l!eib^ ^ ©cbduDe n)rnDegel)6ren, fonDern üon Der ?ujft,<br />

Die er auffer Dem 9lßaffer fd)6pflren fan, Denn er Id^t unter Dem "^EBaffer<br />

nid)t Daö il^affcr <strong>in</strong>s ^m\ gel)en, unD nac& au^ge,^o0ener i'ufft mieDer<br />

berank, im e<strong>in</strong> "^ifd); fi)ntern er l)ol)(t im Gaffer Durd) Die l)<strong>in</strong>tere<br />

£)effnung Die duflere hijft; <strong>in</strong>Dem er <strong>in</strong> Die ^6l)efdl)rt; Den ^o<strong>in</strong>icrn auf<br />

Der 5ldd)e Deö '^afler^ ojfnct, mit Dem ^opf unter fid) Dangenb. unD nac^<br />

e<strong>in</strong>geUiff<strong>in</strong>cr^iujft, fo üiel a(^ er auf e<strong>in</strong>e gcitlang braud)t/ ttiei^eraufDen<br />

Q3runD l}<strong>in</strong>A\b fdl)rt* Wmn er Diefer 5itl>enil}ol)amg uaD eu|Ttfd)o^<br />

pfung


pfuncj beraubt itirb, jlirbt a öteid^, gtcicbmie er, warn er ttjie c<strong>in</strong>^ifc^<br />

5itl)em foUe l)ül)(en auflfer Dem^afler, i\?ie e<strong>in</strong> gifd) bafb jlcvben ix)ürt)c.<br />

(Er Idft e^ mit Dem ^ujftfcl)6p|fen ntct)t auf Da^ duflcrjie fommcivfonDern<br />

l()at aU,^cit nocl) fo ml ^orral)t Don ^ujft im l^cibe, tia§ fic il)n, n^ann ec<br />

ficf) auf Dcnr^oöcn nid)t mcl)r anl)d(t, filb\i <strong>in</strong> Die JpDl)c fül)vt. ^ßann<br />

er alö .^dfcr l)ernac() ju fe<strong>in</strong>er Fortpflanzung mieDer im ^aflcr gei)t,<br />

ttiai^t erö eben lieber fo, Düd> na'i) llntcrfc^ieö Der @IieDer/ Die l)ernacl><br />

toerdnDert f<strong>in</strong>D,tt)ie balD foll gemclDet n?erDen^ €ö 9cfd)iel)t a(fo ba^vgier«<br />

cm^gel)en avJ Dem'SGajter, unD Diefe^erbercjung <strong>in</strong> Die^rDe l)auptfdc^=<br />

lid) umDer^eriDanDluncjrDillen <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en ^dfer. Der <strong>in</strong> Der *2ßurm>®ej^a(t<br />

fo lang unter Dem^afl^r biö <strong>in</strong> fold)ec^r6)Tefic{)9enei)ret l)at. !^enn bei<br />

t)iefer'§3erwanD(uncj muf er e<strong>in</strong>e Seitlang ftiU liegen, unDwürDe im^ffiaf«<br />

fer toon vielerlei<br />

.^ l)ieren <strong>in</strong>Deflen gefrört, oDer tierjel)rt mxt)m, weil er nic^t<br />

«nt0ei)en,nod)fid)mel)renfan/ Dann Die ^ropfle<strong>in</strong>üom fl<strong>in</strong>cfenDen(Sajft,^<br />

In aufler Dem 9H3aiTer fe<strong>in</strong>en 5*«i"t»en ,^un?iDer, iDÜrDe im Raffer gleich<br />

obgcfd)ttemmt fei)n. 3n Der gemad)ten (5rDe oDer ®anDl)6l)te aber liegt<br />

er Derjlccf t; unD Der geDorrte Ätüb-^otl), fo oben Darauf liegt, l)dlt fo gac<br />

t)en Skegen ab, Den er al^Dann, n)ie alle 5'eud)tigfeit, nicl)t t^ertragea<br />

fan, <strong>in</strong>Dem Die ^urm^aut ft» mol)f, al^^ernad> Die ^ertDanDlüng^-<br />

^ulfe DaDurc^ nourDe jd^e njerDen, unD mürDe nid)t berj^en fonnen, iDel-<br />

tr)eö ^^erflen unD Siuffpr<strong>in</strong>gen beiDe^mal bei Den Q3ertt)anDlungen gefcl)e*<br />

l)en tnug, !^ann e^ getjt, ii?ie geDad^t, e<strong>in</strong>e Doppelte ^er\t?anDlung mit<br />

Diefem^urmt>or.^rfilid)nad)Dem er c<strong>in</strong>e3citlang|iill gelegen, beiommt<br />

er <strong>in</strong>menDig e<strong>in</strong>e ©eflalt unter Det '2ßurml)aut, une fig. 4. !^aDurd) %• ^'<br />

•^erfpr<strong>in</strong>gt Dte^urmbaut oben beiDem^opf, unD Durdj) geriugeö S^etve»<br />

gen gel)t fie, famt Dem ^urmfopf, über Den «ugefpilten \!eib !)<strong>in</strong>ab, uu^<br />

greift fid) ab. ^0 fd)iT>arj unD Äol)tfarbig Die ^urml)aut geraefen, fo-<br />

fd}on mi^ \\t Diefe neue Vart?e oDer Wi^ Mfer ^titteral, fo Darunter ge*<br />

ftecft, an Dem man Daö meijie t)on Den 4oaupt'^lieDctnfc^on erfennen:<br />

fan. SDie ^iid)t> Suffe, fo auf Dem 3Rücfen jiunDen,. f<strong>in</strong>D <strong>in</strong> fed)ö l)arte'<br />

gefcümmte S^aax^ oDer (^pi^en bei Dem ^opf tierdtiDert morDen, unöf<br />

bleiben oben am^^üchn oDer an Den 5ld)feln ji«l)i'nv imD öuf Die (SrDe auf*<br />

gefeit,<br />

SDie fünfftigen jwei; l)<strong>in</strong>terrien gufe De& 5?dferö gel)en mit Den,<br />

untern (EniDen jufammeit, unDDeitr^^i^njan,^ befommt im\} ©pi^en, ^k<br />

md> auf Die ^rDe aufgefegt merDen, jtj Daf Dei^ Körper Diefe^ ijevmumten )<br />

^dferö auf \)tn 6.@cibulter*(Spi|etT unD 2^ec^n)an5' (Spieen gan| l)ol)t<br />

Dfl )lel)t„ unö Die(SrDefon(l tttit ntdE)t6 berul)rt, nur \)m. 23au4> unD Die<br />

S3 3 , P(T^


30 $Qört im gtöfien gang fi-^wawn COBaflcr^ Safer.<br />

^üfle geaen t)te (5tt)e fcl)rt. ^ann man il)n <strong>in</strong> t)tefec ®efta(t antul)tt,<br />

fo jciQt cc nid)t mel)r aB e<strong>in</strong>erlei ^etvcöung, nem(id); Dii§ et fic^ auf Den<br />

fKucfen, utiD ivietiev l)erum auf Die 8. ann etma^ Gaf-<br />

fer <strong>in</strong> Diefe .£)6l)(e fcmmenfolte, auf DemÜvucfen, n)o fie jerfpr<strong>in</strong>gen foU,<br />

tvoefen bleibe» 3« ^^^ ^^Ifi^ ^


23ört beitt gt^offen ganß fc&\t^arjctt Cffiafftr ^ Äafct?» 3r<br />

8(ücic(ju untctjl an l^er @pi^^ e<strong>in</strong> mmea glü^eln e<strong>in</strong>e iiemlic^ grojlfe JöiH)Umö i% tan<br />

e<strong>in</strong> (jiUCE ^cil ^^irlp Dafefbfl c<strong>in</strong>gcjl^leff^r: fci;n» S)tc 43aare (<strong>in</strong>tet 5en<br />

ttntevn 'Säü.jedi; t)ie Unte^S^üi^cl felbil, jlimt Den obern Jlucjcfn, i|t aüeö<br />

fo bercl;a|ft'n, Daf; Dicfe e<strong>in</strong>ge.-^ogctie £ujfi fan c<strong>in</strong>c^erchloifei.i bleiben, fo Daf<br />

c<strong>in</strong>eg yon Diefcn Dtei^en <strong>in</strong>t9^otl)faü alle<strong>in</strong> Die benotl)igte ^iuift l)a(ten Um<br />

3d) l)abe e<strong>in</strong>em fo(d)en ^vifer e<strong>in</strong>en obei'n glügel etma im Sangen (\b(^'i'<br />

bvod?en,fo funte ei* Docl) Diel'ujft untecDen untern S^^ö^^n bel)a(ten, «nD<br />

man funte Die5>u(fe Det5lt{)eml)ol)lnn3 an Denfelben recl)t Deutfid) fel)en.<br />

S)a^ DieJpaare and) alle<strong>in</strong> tfk IHifft unter Dem9S3a(Tev galten f6nnen,ifl<br />

an anDern fle<strong>in</strong>en Käfern ^u fel)en/n)e(d)e allzeit m Den J^aaten auf Dem<br />

llntec^^veib e<strong>in</strong>ige ^fafen ^m Dev hilft mttfid) unter Da^'^BaJTetnebmen<br />

f6nnen,Dle a(^ e<strong>in</strong>\|3ev{e<strong>in</strong>oDer^la^(e<strong>in</strong> du(]erlic& unter Den J£)aaven i)ort<br />

Der^tclle Bnnen belegt merDen> 9^ann Der 9ro|Te^afera(fofrid)eiWt<br />

(jel)ol)lt/ mug er mit ^en^alt unter fic^ ruDern, unD fid^ unten an it\m0<br />

fejl t)alten/ meil il)n Diehifft immer über fid) l)eben iDilK 5iuf Der untern<br />

^eite fiel)t ermie fig. s. S)ie J^6l)e mitten auf Dem^aud) Dienet nid)t ßg. 5.<br />

ölle<strong>in</strong> im ^afler oüf Dem®runD jum gi>rt!ried)en, unD gortjie^en De$<br />

Seib^, a(^ auf etmaS f($ma(e*^ unD giatu^, mii fid) Der ^dfer tmmef<br />

mit Dem^auc^ fe|^ an Dem (galten mu|?, njorauf er fi|t; fonDern aml) auf<br />

t)em £anD, unD menn er tvegfliecit; unD mieDer nieDer fallt, jum


32 23öit bem ^vöfien ^ang fc^war^en QOBaffcr^ Safer.<br />

flav#cn5(t»ern ctma^Wl, unt> auf Diefcnbci)t)en (Stucfen, Die ju breit<br />

unt) SU lang fiut», nicbcv l)aii9enD; fo balö Dcc obere t)avtc glügel Darauf<br />

lommt/ Driicft er Die l)cl)l licon fid) fclbjt, Durcb il)re5iDcrn gebogen, <strong>in</strong> ibregciDol)«*<br />

liebe galten, ^aju Der ^dfer tiicbtö tl)ut, als Da§ er nur mit \itn oberu<br />

glugcln imD Unter-^ieib 9\aum lagt, Damit Dicfc^ jufammen gdlteln 'om<br />

fiii) felbjl gefcbcben fon^^" UnDDiefe^ Qifd)i(i)t bei allen Ädfern, Deren<br />

tmtereSliiÖCl länger f<strong>in</strong>D, üH t^'it obern; an Diefem groffen aber fan man<br />

«ö gar Deutlid) jeben, ivam man e<strong>in</strong>en fokben S'luö^t abreißt, unD an ob#<br />

benrelDtcm Ort nieDerDri'icft, ii?erDen Die beiDen (SnDe <strong>in</strong> ibre galten fal^<br />

Jen, ii?ie c^ am £eib De^ .^dferö gefcl)iel)t. 2Bie meit, unD \m Diefc^ ei*<br />

$entlid[) gefcbebe, i|t fig. 5« wit punctirten L<strong>in</strong>ien Durcb W glugel an bei*<br />

l)en Orten bemercft, ©ie^dnnle<strong>in</strong> ijabm fornen anDen\)orDern5üj]ett<br />

bei Den flauen etma^ breitet beraub, \m bieran e<strong>in</strong>em bertoorgebenDen<br />

gug fig. I« bemercft. *2öelcbe gldd)e, twilfienuran Den^dnnle<strong>in</strong> unD<br />

iiid)tanDen'2i>eible<strong>in</strong> f<strong>in</strong>D, ii)nen üielleicbt im ©atten unD fi^en auf Dem<br />

SÖ3eible<strong>in</strong> e<strong>in</strong>e ^eibulfe jum feft fi^en unD anbalten giebt» 3d) Ijabe fie<br />

jum offtern öom 2<strong>in</strong>gu|lo an, fo ivo\, njannfie <strong>in</strong> me<strong>in</strong>en @efcf)irren fic&<br />

<strong>in</strong> ^dfer t>cni>auDeU, aiö aud), trann icb fie aU ^dfer auö Dem *2ßajTei;<br />

gebogen, biö Daö folgenDe 3al)r <strong>in</strong> Dem grübl<strong>in</strong>g lebenDig erbalten, mit<br />

^ol)lbldttern, unD anDern grünen ©ett)dd)fen, fo lang man fie megcn Dec<br />

^dlte i)abm fonnen. 9H>obei iä) bemercft, Daf fie folcbe grüne <strong>in</strong> Det<br />

£ufft gen)ad)fene ^}M!an^en nid)t eber genieffen fonnen, biö Diefelben e<strong>in</strong>e<br />

geitlang im '^ItBajfer gelegen, unD Dem ^erDerben oDer Der gdulung<br />

nabe f<strong>in</strong>D. Sb^e Excrementa ftnD fo lang aB Der £eib i|^; n?ann Der<br />

grübt<strong>in</strong>g fommt, wollen fie mit ©eiualt au^ Dem ^aflcr; \DerDen balD<br />


23ön bem gt^cfien fc^waraen QOBafier^Safet K.<br />

VIIL<br />

SSon Um ötoffeit fcbtvarjeit SBaffet ^ ^afet<br />

mit ^em gelben Saum.<br />

ii@ {)abm i)kt biefen ^dfer mit Dem ^mc>m für cittßv(ci) 9cl)ato«<br />

' 9ö3ann man aber aud) nur auf t)te aujißrlicl)e (^eflalt rcc{)t ac^<br />

gibt , ttirt) man grojfen Unterfcf)icö Darunter ftnDen» ©cfc^mei^e<br />

Daf fie gan^ tDiDcrmdrtiger 5(rt fmD. §{uf Der VII.<br />

Tabelle dg. i. iji Dic^ejialt e<strong>in</strong>eg Don Den grüjlenDcrfelben tjoröejlellet, Tab. vn.<br />

Daran ficl)t man öiel gelbem, nemlicl) nuiö im ^upfcvllid) i^eiß gelaflem ^s- '•<br />

^tiiiid) Die 2* gelben ie fi<strong>in</strong>j^cn Die ^ol^^^dfer l)aben. S)ie wx W<strong>in</strong>tern gufle ftnD njenig<br />

t)on Den Sofien Degt)orgemelDten Mferöunterfc^ieDcn» aber Die S)^dnn*<br />

le<strong>in</strong> l)aben an Den ü6rDern güflfen e<strong>in</strong>e befonDere ^nie^i)cibe j^urucf'e jiebt, DriJicft Die ^ujft Diefelbe auc^ an<br />

Die l)dvte|^e 'IJ^aterie fej^ auf, unD alfo nod) mel)r an ^ic tt)eid)ercn. *2ßie<br />

etman Die ^<strong>in</strong>Dev e<strong>in</strong> vunDe^ SeDer/ fo fiegenefet.an eiucmSaDen im Cen-<br />

llZlfcil (^ tro<br />

'^^<br />

33


% 2,.<br />

34 23-011 im gtoffm m^ fc^watjen CfBaffet ^ Äafet, :c.<br />

ti'o auf ctit)aö plat auficcjcn, unb mii bei' gaben <strong>in</strong> bct5)^ittc ctncJg)6l)le<br />

im anjieben mad)t, Die 9^dfle aber neben Die ^iuift nid)t l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong> Idfn, fi><br />

t)dU ba^ ^ebec fo fejt am (Ste<strong>in</strong>, \)a^ fie il)n bamit auf bie ^6l)e l)ebett<br />

fonnen* 5^acl) biefem l)ab id) gefunben , baf biefe ^nie» ©treiben bcm<br />

^?dnn(c<strong>in</strong> breievlei Vorteil geben, ©et etjle ifi im ©atten mit bent<br />

^ciblc<strong>in</strong>, t)a^ evfic^ bamit fe|^ auf i)k glatten '^iÜQd oben ankleben<br />

fan. •Dann et f lebet lang auf bemfelben, unb bdlt fid) mit ben öovbeni<br />

0d)i(b am i)alö juj^lcid) an. @0!i|l würbe<br />

flauen an bem Dlücfen •<br />

il)n ba^ 'taflet leid)tabfd)\\)emmcn^ nu'il et famtbcm>2ßeible<strong>in</strong>jumotf<br />

t)<strong>in</strong>ab biö an bie >f)elfftebcffc(ben gebet, iil unten e<strong>in</strong>e gcfpaltene (^pi^e^<br />

iie am" obiaerr nut e<strong>in</strong>fad) fig. 3. \mx; weil biefet ^dfet breitet « unb<br />

mel)¥


23ött im Stoffen f^itjarjen 5B(Jffet* ^ Safcf , jc; i;^<br />

md)t (Statcfe bmud)«, fid^ t)amitanjul)a(ten oi)cr fort jufci)iebcn, a(ö jener*<br />

2ÖSann man tl)n aufler Dem '^öafler <strong>in</strong> Den J^anDen l)d(t, (ci^t er e<strong>in</strong> meifle^<br />

^r6p|!emauöDcm4)<strong>in</strong>ternöel)en/ n)elc()eöt>iel l)efftiger ji<strong>in</strong>cft,a(g ^c^an^<br />

btxn fe<strong>in</strong> braune^. UnD ijl gleichfalls mcl)r e<strong>in</strong>e @egenit)el)r tuiDer fe<strong>in</strong>e<br />

ge<strong>in</strong>De, Die er auf Dem ^ianD l)at/ üi^ \>k il)n im^ajf-r t)cvfo(gen, ham<br />

t)a itJurDe t^a^ ^a\Ja Das '^roppetn balD meöfct)iDemmen, Dal)er i)t eS<br />

^u t)crmutl)en,Da^ er fe<strong>in</strong>e cBeni?anD(un9 <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en Ädfer gleichfalls aufDem<br />

ganDe Ijabe, voo'om ic& aber fe<strong>in</strong>e gm^^ Um)MnDe mi^. ^s n^dre Dann^<br />

tag er mit Diefem garfliöen tropfen e<strong>in</strong>en X;)ed[)t, oDer anDeveS'^l)icr, m<br />

ncn qudlen fönte. Das i^n t)erfc()lucft,unD eS DaDurd) jm<strong>in</strong>ge, il)n mieöer<br />

iiuSj^ufpepen. ^r füegt bei Der ^^ad)t Dem (>el)enDen ^afler, unD fon*<br />

t)etlid) fe<strong>in</strong>er S)ial)vung <strong>in</strong> Demfdbcn ttjeit nacl),unDiftbel)enDimSlteöc«,<br />

wie im9S3afl*er mit 5{uf'UnD ?ibfal)ren , fo Dag er mir aus e<strong>in</strong>em tiefen<br />

^efdt)trr l)erauS gel^ogen, aus n?elct)em mir fe<strong>in</strong> anDer Infed V)on folc^er<br />

2(vt jemal)ls fommen formen. Qt brummet aud; im gliecjen nid)t fel)r, Da<br />

l)<strong>in</strong>3eöcn e<strong>in</strong> 5[)^ajen^^dfer oDer fd)tDar|er^ol)t^dfer|iarcf brumt.^iel*<br />

leicht fan DiefeS unD anDerSe<strong>in</strong>mal)l aus Der 2(rt fe<strong>in</strong>er ^^luqel unD DerSage<br />

terSlDern Dar<strong>in</strong>nen Daröetl)an mrDen, ttjesmegen kl) fie aüjeit fleißig uiit<br />

öbjeic()ne/fie{)e fig. 3. ^k tufft l)d(t er unter Den glugeln, \vk Der i>ben fig: 1;<br />

befct)riebene, unDfan man <strong>in</strong> Der 5luSl)6l>(ung Des fKucfenS unter Den<br />

klügeln, nici)t nur oben an Dem Dlücfen e<strong>in</strong>eDeffnung <strong>in</strong> Die ^rufi ^<strong>in</strong>^<br />

m, fonDcrn aucb bep'jeDem 2ibfaK*Jn ^-on anDern Gaffern ab/<br />

gelecjen, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er 9}?i)i^©rube lag. Die poü^afler ti^ar, flogen Diefe ^ip<br />

fer fel)r m


|6<br />

93cit tem flc<strong>in</strong>m gelben ^tcW Äafer.<br />

fonj^en lieben, fie )lax6cn nac& );»migen ^agm, öa lä) f(e fonftm t?iel<br />

5Konatc txWm Um*<br />

IX.<br />

IBoit t>em fle<strong>in</strong>e« öcl&eit ^toK^^dfer.<br />

l^t WlanmQfaUig,M bcr 5(tten Der Infeaen erl)a(t mic5>/nebj!an/<br />

Dem mid^tigem UmflatiDen, jugleicf) bep t>ei* bejldnürgen ^u)l ^ur<br />

Utitctfuc^ung i\:)m ^atur; unD icf) fudje Den £efei; n?ieuevum<br />

Durc&^orfleüun(juntetfc!)ieDlicl)ev Wirten Durd)c<strong>in</strong>aiiDn* bei; ht<br />

Su j! <strong>in</strong> crl)a(ten, Diefe Blatter Durer)julauffen. ß:ö ijt am an.cj^nel)«!^«]^<br />

tDann man eö taf t, njte eö ®Dtt <strong>in</strong> Der 'DMtur feibfl a.ef(l)afen l)at, Da aU<br />

leö Dtird) c<strong>in</strong>anDev f <strong>in</strong>ec{)t oDer fik§t. ^m Den ^mf^r legten 'i^atTet'^iV<br />

fern fomme ic^ auf e<strong>in</strong>en ^m Den f(e<strong>in</strong>igen/ Den man auf Deml'anD f<strong>in</strong>Det,<br />

ja Den id) <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em alten ^öroDtanöetroffen. !^iefeö •Kog9en''^roDl)abic^<br />

ttber 22.3al)r/ um 9et»ifferUm|lanDc mUm, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ^ud) e<strong>in</strong>get^icfeU<br />

ioecn?al)rt §er Da^ ^ucf) ol)n9efel)r Dat)on abgenommen morDm, fanD id) e$^<br />

Diefen vergangenen h<strong>in</strong>ter alfo blop liegen^ unD Da eö balD <strong>in</strong> Den S;)än^<br />

Den m^mi gum-g, trar e^ <strong>in</strong>n?enDig \?dII mit e<strong>in</strong>em S^'^ngm^^ebif ;;um<br />

5^agen. ^er |)<strong>in</strong>terleit>tftan allen etmaö gegen Dem '^aud) gefriimmt^<br />

wk an Den "^Biitmern <strong>in</strong> Deri^tDen, au^ meld)en aderfei ^dfcr tretDen^<br />

eB^lajen^^dfcr, '^c<strong>in</strong>^Q^tat^ id; aud><br />

gleid) niul)tm.affcn f mite, Daf auö Diefcm e<strong>in</strong> ^dfer miivDe ixctDen. (SoU<br />

d)en cimt)artö gebogenen ^ctl De^ ['cibg flrei^en fic nie auö, aud) nic^t<br />

c<strong>in</strong>mal)l im ^riec^en* 5luf Dem Üvucfen f<strong>in</strong>D etwan 6. %mn br^ jtt<br />

Detn E<strong>in</strong>fang Dcö ^ug^ oDer brumme Deö H<strong>in</strong>terleibs, an n)eld)em Die<br />

wbrigen 6. etma^ fle<strong>in</strong>cr f<strong>in</strong>D. ©ie ^drle<strong>in</strong> auf Demfelben Un man el)ne<br />

©laö nid;t feigem UnD i^eigw Diefe galten and;) gleicf); roie bei) Den t?üri^<br />

gen^dfevn gemelDet, Da§ Diefer '^urm <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er ^6l)1c Den Üvucfen ,^um<br />

^!>rttl:I) leben mit gebrauchen müfe, Dann e^ pnD De§n)egen fotcbe<br />

Tab. viij.f I. «Kün^elnjn^ifc^enDen^tbp^en. ftel^e Tab. Vlll. fig. i. 3eDcr 9lUurm flecft<br />

<strong>in</strong>


<strong>in</strong> e<strong>in</strong>er befonöcrn S;fb\)kr «^e etman e<strong>in</strong> wenig tteiter, aU et felber grof<br />

i)^, n)ann er jrreifad) jöfammen gebogen Hegt. Unö meH tiefe ^51)1^<br />

(ilim mnm fo afiitt i)!:; fd)ei3it eö, iDaf er fiel) Drefelbc felbfen affo a«^<br />

glatte, m^ bt\md)ic, Daf eö ber ndd)f^e ^urm nicl)t mehr anncg««<br />

ttiac^ D^er fa<strong>in</strong> 3a »eil icl) fe<strong>in</strong>e excrementa <strong>in</strong> füld)cn ^6cl}(c<strong>in</strong> f<strong>in</strong>De/<br />

fci)e<strong>in</strong>teg, fif freflen tm ^örotit t>orl)er e<strong>in</strong> (^tiaf, fo mü aU jcöc ^n'utüer»'<br />

jel)ren fan, hcratf^, unt) mact)en fiel) e<strong>in</strong> folel^e^ vÖel)anfe immer e<strong>in</strong>er an<br />

t)en anb^r>/^ann fk nemlicl) fiel) tjcrmanDeln n)ollen. ®ie liegen Dar^<br />

<strong>in</strong>nen fii€, »ie alle \n(kih mn fofel)e geit liegen muffen, unb bcfommcn<br />

fc^awvle 'f<strong>in</strong>gen, Der S;)aU mirt) oben ^nm Ö\ücfenfcl)ilt>. S)er Mcfen<br />

trirb et\i?a6 1)dI)1/ wie Me Mfev unter öcn glÄgeln ju fei)n pflegen, unö<br />

l>er ©aum, an Den Die Flügel fic^ f.1)li*!JT^n, jeigt fiel) auel)fcl)on,t\)icfig,2,<br />

ju {el)en. an fig. i ifl\)orgejlellt, n)ie er aBDann \)ovtt>art^ au^fiel)t^ wnD<br />

pnD n?ol e<strong>in</strong>ige Darunter, fonDerlie^ "^eible<strong>in</strong>. Die fi> giof iDerDen, M<br />

feter Die SibbilDung ifl. Die 5D?annle<strong>in</strong> aber f<strong>in</strong>D Durcl)g«l)euD^ öiel fle<strong>in</strong>er^<br />

3n rtjcnig^agen frieel)t auöDieferVarüen^^^aut e<strong>in</strong> fle<strong>in</strong>er braun -gelbeif<br />

iig. 2.<br />

fig» 3.<br />

^dfer ^erau^/ \vk etrcan Die §arb Der jeitigen ^efpcln auffen l)er i)!» 3mmci<br />

e<strong>in</strong>er üm^t> l)eller oDer Duncfler, a(^ Der anDere, ä)a^ ^^\nnlem<br />

I4f t fiel) \)Dm ^Geible<strong>in</strong> lang auf Dem Ü\ucfen mit l)erum tragen, niel)t Daf<br />

«öanDemfelben feji l)ieng mit Dem3cugung^@UeD, fonDern, Daf e^ nac^<br />

tiuD md) Die (Bier frucl)tbar mac()en möge. "SBann e<strong>in</strong> folc^e^ 33rot) m<br />

i^toarmen Oertern liegt, gefei)iel)t Die ^ctwanDelung mitten im '^B<strong>in</strong>ter.<br />

3n \va^ für Materien fie fonfren gefunDen tvevDen, \M\fj ie!) nid)t- 5^ ec<br />

SRiiefenfd}ilDift gldn|enD gkitt, <strong>in</strong> Dn-^titte cma^ erbaben, unD gel)t<br />

mi^ e&en Diefer £<strong>in</strong>ie mitten gegen Die glügcl t>or Den ©eiten eti^aö ^er*<br />

öu^. ^ie ^lugcl aber fei)cn iioegen Der ©trcijfe^ fo Idng^ l)im'ib gelen,<br />

auf n^el^en e<strong>in</strong>ige m\ff


€gr. 5.<br />

fig. 6.<br />

n<br />

^ott tccSateit^D^aupe*<br />

faj^ mit bcm Ort, rootiiuf ftc frkct)cn , parallel i% SDie untern ^^tügeC<br />

iDcrOen, mtc .gcme<strong>in</strong>töltd) bei Den ^dfcrn 9cfc^icl)t, unter Die obern mit<br />

öen (^pi^en gefältelt. !Öie 5IDe^n, Diefeö galtefn ^iu befotbern, )lel)eii<br />

im S(üc;el; wie Die \)ersr6JTerte fig. s- Äcicjt. ®cr gan^e Mfer aber, wie<br />

iK auf Dem D^acfen im ^riecjen au^fielit, ijl fig. ed>en, Dap DieJ£)aut gefc()willt,<br />

\m t)on ^rentKfietn. ^al)er fie e<strong>in</strong>ige e<strong>in</strong>fältige ^ieute für giftig<br />

l)alten. "^ann man tiefe Staupe trocfen werben ld§t, bleibt fie mm--<br />

onbertan ibrem^el^, und bie untern J£)aare noc^ fo fc()arffpi^tg, ba§ fie<br />

<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> ber ^anb auf bet jarten ^mt e<strong>in</strong> ^i^eln ob^r Sucfi'n öerurfa*<br />

c^en fonnen. ®a^ 'iöort ^unt>c i]} auö ^erac&tung ba.^u gefegt, wie<br />

€twan im ®riecl?ifc^'n Cynosbatus alfo genannt worben, ober weil tk<br />

.C)unbe, weld)e mit ber ^aft aüeö auf ber (5rbe umrühren, üon biefer<br />

^aupe, wann fie biefelbe berül)ren, geftoc^en werben, i)^il)nen ber^^ame<br />

*g)unbefpot allem (geme<strong>in</strong> nad) gegeben worben. Ä)er ^err 5öfanct\ut<br />

nennt fie bie^dren-Dvaupe, welä)eö billig il)r geme<strong>in</strong>er ^ame im ioocl><br />

teutfct)en bleibt, weil fie faj^ bic rauljefle unb jottigjie unter allen Dunipen<br />

i|!, \m ber ^dr unter ben l)aarigen '^l)ieren; !ßer ^err Ueberfe^er be^<br />

5felancfartifc^en @cf)aupla^eö berüvaupen l)at^ecr^'Öiaupe wol)l behal-<br />

ten/ aberbamiteö nidbtmitfeeer (bacca) Mmengt, unb bie Analogie bec<br />

Compofidon beö "^ßorö Bdr beljalten werbe, welcl)eö alljeit bar<strong>in</strong>neti<br />

^wei=@i)ibig i^u fei)n pflegt, al^ ^dren^^lau, ^dren^^gell 2c. nid)t5öeer*<br />

Älau, ^^eer gell, fo !anfie^dren^3^aupe ffmfftig l)cijten, wann il)rerge*<br />

bad>t wirb.


23csrt tcü SShuW'^^mvt qg<br />

tom ^opf an, unter m\d)tn tiie 6. t?ori)cr Suffe ftel)cn, ftnt> fie gelbrott?-,<br />

(iU(^ an t)en ©etten l)<strong>in</strong>ab m fcl^nialei* Streif, ölcicl) über bcn Sofien^<br />

n)orunter t)ie |iteci)ent)en ^aare f<strong>in</strong>b, big über bie l)<strong>in</strong>tev|"ien gü|]c. 5lbec<br />

auf DcmDiücfcn unö geöcn Die leiten l)cvab f<strong>in</strong>t) fic ^j^atu^farb, unD bi^=«<br />

iteilen über [jalb 3oU lang. Cfö jicben t)icfe .^laare auf lautet .^nopfeti<br />

auf Der ^.ipaut. 2)eren jeDer, fouDerlic!) an Den (Seiren, e<strong>in</strong> öianjcnDcö<br />

^nopfleiu neben fic_^_ bat. ©ergan^eSeib iflauf Der^Öautfct-marj. ^eil<br />

tiefe Üuaupe gar offtgefunDen iimvö, iji fie faji t>on fe<strong>in</strong>em ganj iibergan«»<br />

genmorOen, Die Da nur angefangen baben, t>on folcben Infeaen <strong>in</strong> fd)re<strong>in</strong>itte unD Tupfer ^@tic!)e bat fie<br />

jel)r ^erfiellet, 3^1) b^^be bei Unterfucbung ibrer Kultur gefunDen, t^a^<br />

fie il)re langen ^anj über Den ^epffommt* eiflid)er unD Dichter, mW \) auf-<br />

fere t>on Den ^au^farben paaren 5lfd)engrau ijl, beiDe f<strong>in</strong>D nicbt gar ja-<br />

J)«, fonDern fonnen leid)t jcrriffen uc^eiten; ^ie ^u^h oDev ^scvraanD«-<br />

l<strong>in</strong>igö^^ülfe bab id) immer mit Dem ^orDertbeil , oDer mit Dem feerlarü*<br />

ten©efid[)tfe|iam®emebe flebenD gefunDen, t<strong>in</strong>e tbeilöüuiupen mit Dem<br />

@d)^^>anj fe|I an ctnjaö bangen. S)ie Dunipen^^aut, an welcber Die<br />

gelbrotbenypavvremeiflen^ bleiben, fd)iebt fie über Dieje fcbvi3arj# braune<br />

lart?e b<strong>in</strong>ab , bleibt aber <strong>in</strong> Derfelben untm e<strong>in</strong>ige L<strong>in</strong>ien tief feji f{:ecfen><br />

!t)oDurcbibt fe<strong>in</strong>e ^Semegung id)a\)m lan, mii fie oben unD unten fn \\y<br />

xm ©emebe feft liegt. S)1a(i) e<strong>in</strong>igen ^od;en- bricbt m fd}6ner ^^acbt^^<br />

öogelauö Diefer'13upe beraub. (Siebe Die ^aupe auf Der IX. Tabelle fig.r. T3b..ix.fig.j,<br />

ibre Aureliam, fig. zunD Den Papillon, fig. 3,. ^it überu S^ügcl Dejtel» 2« s«<br />

ben f<strong>in</strong>D gimmet'^^ garb , an e<strong>in</strong>igen al^ Coie . garb , auf meld)en , wo<br />

fie am breitej^en f<strong>in</strong>D , e<strong>in</strong> n^eifle^ €reu^ ifi, oben aber mit anDern mi^m<br />

^(uöjierungen. ®ie untern glugel f<strong>in</strong>D ^ennig^rotl)/ fo etwa^auf Da^<br />

gelbe b<strong>in</strong>au^ gel)t, unD ttjann Der ^piUon e<strong>in</strong>ige ^age <strong>in</strong> Der l^ufft gett?e#<br />

fen, merDen fie a^lb^o^ ;; gtet^imie Die obevn t)efn^egen auc^ iic?}tbrauner


40 23ön Uv Säten ^9?aupe*<br />

" ^.ii»» . .<br />

I ..I. I<br />

—1^—1—.<br />

I<br />

i»ctt)cn , unö alle ^-atben döDann am ^^cibe ctma^ abfcl)icjTcn» 5}ic ge*<br />

färbten ^}3avticfc(n, bic aU iD^eel unt)(Staub auf Den Siugeln Ik^m, ma^<br />


. JI.<br />

Xon Ut SiU^Dlaupe mb if)mn gitjcifaftm 41<br />

öe(cl)t'tcn^<strong>in</strong>fel and) Da,^u5ln(eitunö 5« Q'^^^^'^^ ^ic(leid)t fip.be id) mmal)l<br />

e<strong>in</strong>en ?Kcij1cr, Oei'fie auf me<strong>in</strong>em ^upfer|lic(), nadjDemiJcbcnfefbtl<br />

illum<strong>in</strong>irt, bann id) l)abe aüeö bi^l)ci: fo fcl)6n erl)cirrcn, a(ö eö im l'eben<br />

gcmefen, unt) fan bei) jeöcc Copie Da^ Orio-<strong>in</strong>al fleden. "^ann aleDanrt<br />

mx e<strong>in</strong> foic^eö ^?ei|lec'(Sti4Cf bei)!)ant)m i^, fan man eg anDevn o.bsw<br />

copiren geben , bie eö üedangen. ^6 fan t)a ba^Sfug mit bem l)6it|teri<br />

Vergnügen e<strong>in</strong>e unjel)li($e ^emnöeruncj unD ^ermifc^uns bev San«»<br />

ben (el)en.<br />

XL<br />

§3011 Ut W^amt; unb tfntm ©d^al^<br />

,©( i($ biefeSRaupe auf bcm^ill am mcijlenöcfunben, Ijah id)<br />

i\)X ben ^.amm baüon (jcgeben. @ie frigt aber aud) ben gen^<br />

d)i{, unb <strong>in</strong> (Ermangelung be^ '5:iüö unb ^enc{)e(ö aud^ ^a^Qi^U<br />

be ävüben^^raut, auf i^elc^em id) fie im September gefunben,<br />

auf jenen Krautern aber im Julio: «Söa^ <strong>in</strong> ber erjten Figur ber Xten Tab. x. fig.t<br />

Tabelle fd)marj gemacl)t/ ba^ ijl auc& an biefer Dvaupe (Saniet-'fc^mar^,<br />

tvaö aber tt)cig gelajfcn morben am ?eib unb am ^opf, ifl grün, auöge»<br />

nommen bie n)ci(|cnüv<strong>in</strong>gle<strong>in</strong> f<strong>in</strong>b ^omeran|en=ge(b. ^ie Ijat ^or a(^<br />

len anbern Üvaupen etmaö fonberbare^ an fic^, \)a^ fie oben am erjlen<br />

©elencfe beö ^ieib^ am |)a(^ e<strong>in</strong>en ^nopf, unb au^ bemfe(ben jit?ei ^o^<br />

mevan^cn- gelbe iDeic^e J£)Drner ober @pi^en l)crau^ tul)n fan, \^k man<br />

fonjt md)t an il)r ficl)t ^ißann fie \?on etma^ flarcf berül)rt, ober e<strong>in</strong> menig<br />

gebrückt tx)irb, tu^tfiebiefelben nad) Propo rion bcö S^rucfö iDcnig obec<br />

tt>eitl>erau^, <strong>in</strong> allem f<strong>in</strong>b fiewol e<strong>in</strong>en l)albcn3o(l lang, iDomitfie, iDcil fie<br />

fic^ überfiel) frümt, auc^ l)<strong>in</strong>ten beim (gcfttioan;) üwa^ bamit errcidben faiu<br />

(Sie m\)xt ftct> bamit gegen il)re 5**-*<strong>in</strong>tie, nii^t burd) 'ok (^tdrcfe biefec<br />

»C)6rner, a{$ meiere <strong>in</strong>nen leer, unb alö jarte£äpple<strong>in</strong>ftnb,fonbern burd><br />

C»en (Seflancf, ber auö = unb üon benfelbeu gel)et» S)ie grau 2}4erian(ii<br />

tiennt e^ e<strong>in</strong>en angenel)men (Serud), Part. I. n. 38. edit. fec. aber id) fiu^<br />

t)e il)n unertraglict). Sjiefe ©t<strong>in</strong>cf^^i^orner pflegt fie Uit)^ bal)<strong>in</strong> ^u<br />

fe^ren, wo fie gebrucft tDirb, iDie fig. 2. nur «m teci[)ten Jporn ge.^eigt %, 2;<br />

Z^ül g iijirD,


42 S3cn fcer tili ^ Staupe unMf)t*em SuJ^ifaltcv.<br />

n)itt», ia^iii fic aber md)i lang l>etau^/ fonbcrn jicl)t fie ölcicj) \t)ict)cr a($<br />

©cl)nccfcn'^6rnei; l)tnetm 5tlö ic& e<strong>in</strong>e fölcfte 3^aupe <strong>in</strong> fpiritum v<strong>in</strong>i<br />

noarf, tl)at fie t>iefe ^6rne!? l)etau^, fo lang aH fie fönte/ aber nic{)t gan^<br />

tt)iet)er b<strong>in</strong>e<strong>in</strong>, font)ern fie blieben etman jn^ei goll lang neben bevauö j^e*<br />

fig. 3. l)en, ti3ie fig. 2. nur am l<strong>in</strong>cfen vf)orn ^u fcben» ^<strong>in</strong>e öroflfe ^ciöcn«<br />

ävaupe^ m\dn \)on e<strong>in</strong>igen Au£loren V<strong>in</strong>uh benennet wii't»,tul)t bctölei^<br />

c^en tt)eicl)e @pi^en auö Den jmsi iKirtcn ©ptf^en, Die fie am (ScI)aH<strong>in</strong>(^<br />

^at/l)evauö/(t>Dntt)e(cbet9vaupe icl) ^u fe<strong>in</strong>er gcit and) etwaö melDen<br />

n^ill, fo balD id) nocl> e<strong>in</strong>lege experlmenra baben mt% Die mirjurD^ic^«<br />

ti#it ibrer ^efcbreibuiijj mancjeln. ) ^ann Diefe '^ill^Üvaupe ibve ge*<br />

borige ©roffe erlanget, pflegt fi> ctmaö jufammcn ju fcl)rumpfcn, unö<br />

fig. 3. fiel)t \m flg. 3. bcbdlt aber Die garben Dabei noc^ e<strong>in</strong>e Seitlang lebbafft<br />

nur Da§Da6fd)mar^e breiter tt)irDalöDaö grüne» re^ l>erau^» J^ie^ermanDltmg^-<br />

«g. 4. J?)ülfeijlfig. 4. gefegt, Der Papillon, fo a\\^ Derfelben l)eri?or bricht, if^üon<br />

tenen, foDe^^agö fliegen, unD bat aufrecht flebenDeglugel, mann er fi^t*<br />

Dejfnct fie aber, mann er <strong>in</strong> Der^onne ft^et, immer ,^11, unD lagt fie berab<br />

f<strong>in</strong>cfen, l)a man Dann U^ obere fd)6ne ^Seite aud) fcbcn Un, auf Derfelben<br />

% 5' f<strong>in</strong>D fie ge^cid)net mie fig. 5* "äBaö auf Dem ^^>apier meif gelaffen i(i, Daö<br />

i|^ ^d)mefcl^öelb, Daö übrige fd)mar^,unDmit(Sd}mcfcl''gelben ']>ünctle<strong>in</strong><br />

gleicbfam bejfaubt. SDer fcbmar^e 4ß<strong>in</strong>cfel oben am \!cib ift Qdn^ alfo<br />

bepdubt, big an e<strong>in</strong>en 0}^#ra'ücfen breiten @aum, Der fd)may^e (gtreif<br />

aber quer über Den Slügcl; Ijat <strong>in</strong> Der ^}'m über )eDcm gelben vicu^lc<strong>in</strong>, fi><br />

unter ibm \\\> Dorgteid)cn bcfrdubte glccfcn. 9Iöanu Der ']3apülon fiöt, fo<br />

fig. 6. menDet er Die untern (^ütm Der S lüget <strong>in</strong> Die vg)cbe. fg. 6. !^a ifi Der<br />

lange gelbe Cuerjlreif an Den obern Sli'igeln nid)tfo lebbafft, unD an f^att<br />

Der gclben5(ugen Dar<strong>in</strong>nen, ifl ^ergan^e@treif nur gelb anfoic&emÖrt,<br />

S^ie uniern "Slügel f<strong>in</strong>D aud) an fig. s* auf Der obern oDer <strong>in</strong>nern €eite<br />

gelb unD fdbmarj, unD an jlatt Der gelb=be(iaubten S^^'cfcn, Die über Den<br />

gelben ?(ugen am Ober^S^ög^^ *tn jcbmarjen (Streife f<strong>in</strong>D, fid)t man bier<br />

blau bcfrdubte Slccfen. S)a^ groffe^tug am(£'nDe gegen ben02eib,ijlüort<br />

lebbaffter Simmet'Sarb^ uuD bat oben gleic|)fam e<strong>in</strong>e bimmel-blaue ^?lug*<br />

,<br />

braune.


2Jon bft Ziüi^mpt itnfc ifirnn Sttelfaftm 4?<br />

braune, unt) i)l faji run& l)erum f($n>nr^ c<strong>in</strong>cjcfagt» 2luf Der untern o^cr<br />

miflcrn @cite fig. 6, f<strong>in</strong>t) an tiefen ll'Uer-- klügeln Die färben aud) nic^C<br />

fo lcbl)atft. S>er greife fd^t^ar^e Ojicvj^rcif auf Der irmern ^cite i)l<br />

l)icr auf Der auJTern nur \(h\mxi, CyOJamm, unD l)at unter Dem obcni<br />

©aum e<strong>in</strong> fc!)ttial){e^ l)immel blanko ©treijfle<strong>in</strong>. Über Dem ^auiu aber<br />

an Den fidlen }]u|fen=tt)eireni?(bfa(;.en Dcö ganzen (^tre.ffeö e<strong>in</strong> pyramida-<br />

lifcbee Orange färbet giect'ie<strong>in</strong>, Da\>on Da^'auf Dem Dritten 5ibfa^ \>ii^<br />

groftc. '^a^ übrige im (Streif ift Dicl)t gelb^ beftdubt» Söic gelbe 9(u*<br />

gen, fo auf Der anMn (Seite f<strong>in</strong>D, fan man l)ier aud) nid)t Dar<strong>in</strong>nen fel)en*<br />

^egen Der pjiiepi^en an Dicfen Untcr^gii'ige<strong>in</strong>, l)ab icl) DiefengiDeifal*<br />

ter fc5walben'fd}it>dn^ig gel)eiflen, Dann fie fcl)en, \m Die pei l)erüor ge*<br />

l)enDengeDcr=^pi^en am @d)n?an^ e<strong>in</strong>er üunid)'@d[)n?a(be, Die <strong>in</strong>ner*<br />

^a(b Der^dnfer niften. -S^er l^eib i)l unten gelb, n)ie Die g-tiiget^SarbeJIT,<br />

unDi^at jtt>ei fd)a>arje (Streife unten am^auc^, unD <strong>in</strong>nerhalb Derfelbert<br />

jiod) 5\Dci anDere, fo etroa^ für|er, unD n?egen Der gelben »ödrfe<strong>in</strong> unDeut^<br />

Jicl?ert S)ev Üvucfen il^fd?\i;)ar^/ neben mit gelben ^drle<strong>in</strong> befdumet.<br />

XIL<br />

it)vem 3tt)eifaltei\<br />

^51^ <strong>in</strong> Der .^rduter=^i(irenfd)afft ^iate<strong>in</strong>ifc^ Efula l)ü§t, njirb<br />

i^on Den meijien auf .j eutfd) ^^Bolfö^^^ild) genennet •öie^<br />

\\)eil <strong>in</strong> Diefem Mrmit e<strong>in</strong> iveif|er @a|ft ifl, Der b«rau^ quillr,<br />

1130 man etanis DaDon abbrid}t oDcr abrctgt* UnD mil e^ ju*<br />

gleich e<strong>in</strong> freffenDer 3)Jild^ ©äfft, l)at man ee aue ^erac^tung ^olf^<br />

^iid) gel)eiflen* ^>o Dief;^ ^xaut auf magern ^ld|en thl)et, tDirD eö<br />

ton Dieler Ovaupe abgefreffen. 3cf) l)ab fie auf .^ji^eierrei 5lrt ge^ei(f)net<br />

gcfunDen : S>ie e<strong>in</strong>e 2lrt i|^, t<strong>in</strong>e auf Der XI. TabeJl Die >|le Figur t^or-Tab.xi.ßg. i.<br />

fieüt.^ ®ie garb Derfelben ifl (i) am ^opf; mh (2) auf Dem etrid).<br />

Der langst auf Dem 9iucfen i)mb gel)t. (3) auf Dem Slecfen, Der oben am<br />

^alö ift; (4; an \i


44 25ött ^a* 5Boffö^2JJi((l)^SHöupe itnt) l&remSttJdfaIfci?»<br />

l)at \)ovncn e<strong>in</strong>e fc^matj^ (Spi|e, unö i:>tc 3^aupß fan liefen gapfcn l)iiv-<br />

c<strong>in</strong> jid)en, ivicc<strong>in</strong> ^ctjncc^'oicvöorncr. S)ic .QtojfcnSlccfcn/ Deren auf jc^<br />

ber^eite bis ^,cl)en f<strong>in</strong>t), iyAxn eben fo öie( flc<strong>in</strong>ere g^Uid) unter fiel), unD<br />

f<strong>in</strong>b ade 40. aung a(0 J^effeube<strong>in</strong>. 2)ie f (e<strong>in</strong>ilen '^^lmcte oDct Sfecfieiti<br />

aUt am ganzen l'eib, f<strong>in</strong>'D gcib im fci)wai'jen ©ruuD, iDie Da^ gelbe am<br />

Dbjl. '4)ie ff<strong>in</strong>f bi^ fec(}ß fiu^e (gtreiff(e<strong>in</strong>, fo aufred)t neben Den gtof*<br />

fernS(eifen|K'l)en, f<strong>in</strong>Dc((eicl)faU^ gelb, unD machen e<strong>in</strong>en untcrbtocl)enen<br />

breiten iStreijf (dnö^ l)<strong>in</strong> an Den (Reiten. ^0 fe<strong>in</strong>e ^uncte über Den<br />

güjicti f<strong>in</strong>D, \\\ aud) e<strong>in</strong> gelber fKaum oDer fülc!)e (^'treijtte<strong>in</strong>, Die rcieDet<br />

jufammen enien gelben ©treijf an Der ganzen Dvaupe macf)et)* 5{uf<br />

fig. 3. Dem Q3aucl) ijt i:iieig» 2luf DemÖ3aud) ift g(eid)fan^ t)iel anDer^, tpie fig. 4. ju febem<br />

®ie ecfigen unD runDlid;en glecfen f<strong>in</strong>D fd?n?arj, ^ai anDevc am ^c^ud)<br />

VDl)t.<br />

^ann fiel) Diefe Raupen t)evrt)anDe(n iDoÜen, Da^ijT, tvannDie^a^<br />

pillonen <strong>in</strong> Der 3Raupen^^2arPe ibr toodige^j "SBacb^tbum erlangt, unD <strong>in</strong><br />

il)rer red)ten ©ef^alt erfd)e<strong>in</strong>en n?oUen, fo graben fie ficb <strong>in</strong> locferc (I*rDC;<br />

fp<strong>in</strong>nen e<strong>in</strong> fteiffee^el, mit weiten ^afd)en, um fid) berum, Damit Da^<br />

SÖ3a|Tev, Da^ etman <strong>in</strong> Die '^x^i Dr<strong>in</strong>gt, tro fie liegen, nid[)t über ibnen<br />

oDer im ©efp<strong>in</strong>jl lang jleben bleibe, unD Dod) md) fe<strong>in</strong>e grobe ^rDe b<strong>in</strong>e<strong>in</strong><br />

HU ibnen falle, Die f le<strong>in</strong>en ^Ötücfle<strong>in</strong>, fo oben Durd;fallen, aucb unten<br />

iDieDer beraub fommen fonnen. 3n Der neuen grauen ^aut, nad) abge*<br />

fig. 5, legtem 9iaupen= Jeü, fel)en fie au^ nnefig. j. !I)aö ^pi^le<strong>in</strong> am


25on6ctCGSMfö^S)Ji(^i)laut3ei<strong>in</strong>& Hjtm^mifaUtt 45<br />

gwcifaltct mit öem Untcr^^^icib ftd) aufbeiße leiten bcmcMcn !an, mtt> Da*<br />

i?urd)9ä3aflct imö e<strong>in</strong>gcfaüenc (tt^c, afö t)urcl)e<strong>in</strong> (^icb au§.aefd)üttelt<br />

^Un ficl)t an Vierer ^cmH<strong>in</strong>bcd<strong>in</strong>ö^^^ülfe unten bei) t^er (ä;pr^ec<strong>in</strong>c<br />

teutliic duffcr{icl)c @pur Der Innern £)cffnunc|en, Deren cirofieve icf) fuc<br />

Dag ©eburtg = ©(ieD bei) Den^lSeible<strong>in</strong> balte, Die fle<strong>in</strong>ere für Den anum.<br />

UnD fo aud) bei; Den ^dnnfe<strong>in</strong>, nurDagDieerftcre, fo i.ur 3cu.


JOH. LEONHARD. FRISCH.<br />

i"'*<br />

'<br />

'.~<br />

?8ort allerlet)<br />

3nlant)irc^en<br />

€ntbecfung^--<br />

©0 e<strong>in</strong>ige Don bet iJ^öfut bierr Kreaturen ikmu^ Ö^öeto<br />

«nbaucSrgdn^ung unb $Ber&effetung bci;anbern.<br />

Sö€3{£33?, WlC8t«€^l-ij?cp^@OWic5 Nicolai, 1721.


fKcäJfler bet <strong>in</strong>fcdcn,<br />

ttJOtJöit <strong>in</strong> bicfcm btittcn X^cil gcftanbelt \t)irb,<br />

2(«f t)ei: «rPeit Kupfec = Platte (irtl> bu ^igu*<br />

Tab. - 5 ^^^ "*^^ 5a^Uit.<br />

I. 58om gelben ?Ö?eel--2Butm unb t>emfc|)war§en^cfer/fobotauöwlr^.<br />

IL 58on \>it Siaupemit t)en€amecl;95u(Jeln,unbi^rem^flpilion.<br />

III. jSon bet gcoffen bieten ^ol|=^abe, unb bem D^afett=J^o»:n--3lefcr.<br />

2rufbec 3u?eitcft Kupfer -platte.<br />

IV. 58on ben bunten 2B<strong>in</strong>rer=9laupen/ unb bem @c^meüerl<strong>in</strong>g,öon bem ße fernen.<br />

V. Sßom ttciffen^pannen-^^ejfcf mit fcjjojat^en unb gelben glecten,unb bon bem grün^gclben unb fd^tvarß^befptengten ©pannen-SWefletJ/ mit bem<br />

'J^apilion.<br />

VII. 5Son ben »e<strong>in</strong>en SWaben unten <strong>in</strong> ben^elb= Schwammen; unb Xat gfieg«<br />

bofau^.<br />

VIII. 58j>p ber fle<strong>in</strong>en grauen 2ßeiben--9laupe,unb bem gtunen 3wetfaUeif batöu^.<br />

/:<br />

~>r<br />

IX. 5öon bet tle<strong>in</strong>c n grauen Obff -^aum-Svoupe unb bet €ule, fo barauö wirb,<br />

X. Söon bem «e<strong>in</strong>en Caprifolium-«8lut^9lduple<strong>in</strong>/ unb fe<strong>in</strong>em; 3tt)cifalter.<br />

XI. Sßonber braunl;aarigen9^efehober2Kelben*3laupe unb i^rem ^weifolter,<br />

2(af bec brittert Kupfer^piatte«<br />

XII. §Bon ber größten braunen SKaupe unb i^rem ^öpiliön.<br />

Xiii. ?Bon e<strong>in</strong>er f le<strong>in</strong>en 6(|?lupf=2^fpe,bieau^ e<strong>in</strong>em Stduple<strong>in</strong> <strong>in</strong> bet Caprifo.<br />

lium-Sßlüee ttJirb.<br />

XIV. S5on bem 3Wuple<strong>in</strong>itfifc^en ber Jf)aut ber Caprifolium- glatter/ unb ber<br />

S0?otten^gliege borauö.<br />

XV. sQon bergleid)en9UupIe<strong>in</strong> unb ?0?otten- fliege unter ber ^flaumen^lBrat-<br />

^aut.<br />

XVi. $Bon bem ^duple<strong>in</strong> jttifc^en ber J^aut ber fc^tvat^en ^elben=Slottet unb<br />

fe<strong>in</strong>er ?Kctten''gliege.<br />

xvn. ISom rie<strong>in</strong>cn3iüirei=Äefer unb fe<strong>in</strong>et ÜRabe jwifc^en bet JgJout ber aCcia<br />

ben^a&ldtter.<br />

xviii. ?8ou ber toeiffen ^rb=5)?abe,u.ber fc|^ttJar|^tt9laub--gliege,fo baranö foifit.<br />

XIX. ajon bergroffenSittub-^liege mit bem gelben fpi^igcn^<strong>in</strong>terd'eib.<br />

XX. 5Son ber fc|)war§enSrb-9laupe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em gefponnenenganal/ unbi^rem<br />

^apilion.<br />

XXI. Sßon e<strong>in</strong>er ^^OJabe im trocfenen SWifl/ unb ber He<strong>in</strong>ern 2)?i jl^aSiene/ f«j bAt^<br />

auä tvicb.<br />

nb; nftt bem jwepten 5:i^eil iü öuf ber erffen Äupfer^^Iatf e tjerfe^en ftjorben,ba0<br />

baß He<strong>in</strong>e <strong>in</strong>fea, fo unter ber Sapfen^^laupe f?e^t, fe<strong>in</strong>e eigene ^a^l unb Tabelle<br />

bcfommen. 5Beil eö olfo bie britte Tabelle l;at paben feilen, fo muffen<br />

olle 3a^lcn ber folacnben Tabellen e<strong>in</strong>e^ me^r gelten. Tab. III. foU IV. fep»/<br />

t<strong>in</strong>b f«r Tab. IV. fijUTab. V. jiejien/ unb fp burcjjgejienb^.


JDcm<br />

lerm&fpatSeumanit/<br />

Societät t>er fS3tfl|cnf4)aft(n,<br />

Se§ Dritten 3:f)eil§ kx ^t(d)Xtu<br />

©e<strong>in</strong>e öebu^renbe Jp)0(^ad^(un3,<br />

SBegen Ueffcn fonDerba^rer QßijTenfc^afft un& Srfa^rurt^<br />

<strong>in</strong> beC Chymic,<br />

Unb ber bawuö Piejl*enben öenauern Srforfc^uttö öieler ©ittöe<br />

<strong>in</strong> ber ^atur;<br />

Sirs auc^<br />

SBe^^en ber anöeme<strong>in</strong>en @efc|)icf(i'cf^fett utib ^orgfart,<br />

® tc gtöffm §{n(ta(tm ber Sfr^nct)^- gplittel im Ä6n, (Sc^fog^<br />

pr ^aö ^oniglic^e JP)auö,<br />

Unb für fo ülel taufenb anbere, bie folc^er 5^6nigl. ©nöbe <strong>in</strong> aUtxU^<br />


© Seötetffen e<strong>in</strong>ige Mt, ober erlntietn ftd^ nut \>kMd)t<br />

nic^t , tt)a^ eö mit Dergleictjert 5<strong>in</strong>mercfungen mb ^e#<br />

fc|)retbunc!en bet <strong>in</strong>federt für 95efcj)Qffen^cit \)abt , unb<br />

ttjaö fie nu^en fonnett : S3$e(c()e^ ic^ auö ben ©efpm*<br />

c()ea unb Urt^eilen über biefc me<strong>in</strong>e 5irbeit unterfct){ebliclS)e<br />

mo^i gar beudic^ t)erfpüt)ret pab. S)iefe^ fommt mir<br />

öic^tfeltfam öni^nen cor, bann tt)elcter^>ütient befümmert jlcf> barum,<br />

tt)ie e<strong>in</strong>e '2fr^nei) au^ ben Di-'gen ober ^cüer* unb c<strong>in</strong>bern 2Burmen/ ober<br />

t^on ben 5imeifenfomme/ vomnttnmS;iii[fib(\\ion\^at, €<strong>in</strong>b(offcr$i-<br />

l)ot()e!er fragt nic&t batmd) , wie ber Aikermes unb üon welchem <strong>in</strong>fed er<br />

gemacht werbe , wann er i^n nur jlarcf befommt, unb guten äbganö hat*<br />

lilfo aud) i<strong>in</strong> ißunb# 5lr^t mag eben nic[)t wiffen, wann er nicfjt will/ war*<br />

um bie @pamfc{)en ^Ik^tn folie Olafen ikfym, wann er nur bamitcnri-<br />

ten fan. ©n ^aterialijt bencf t nid;t tiwaw , yco^ ber ©ummi* ?acf fep,<br />

ob i&n e<strong>in</strong> <strong>in</strong>fea macje, ober md)t ; ob bie Cochenille e<strong>in</strong> 2Burm fep, ober<br />

etwaö anberö i wann folc&e SBaaren nur wc^ ahQ^l^ctt^ ®er 9)^arcft*<br />

fcjreper gibt ttvöa^ für bie ^pbSCBüme m ,.<br />

unb<br />

f<strong>in</strong>net nic^t weiter<br />

ttac^ f waö bie Urfac^ folc^er 2LBircfung fep. 5(ber , ber jenige, fo grünbli*<br />

d^ere 2lßi|Tenfc|afft \)ahm wiff, mag weiter ge^en. 5)a le^rt ^um i^p<br />

empel <strong>in</strong> ber ^onigL Academie ber ^Biflenfc^afften ^u ^ariö / Memoires<br />

&c. 1714. 4. p.135. Mr. GeoiTroi ber jüngere , unb noc§ e<strong>in</strong>flnbere^3)^{t*<br />

©lieb ami^nbebiefe^3ö^r^®ang^ p.438. nic{)t aMn, ba§ Kermes öuf<br />

fonbern<br />

Strabifc() e<strong>in</strong>SCßurm ^eifle, unb AI ber borgef^lte 5trficfel fep ;<br />

auc&/ wo ber Aikermes ^erfomme/ unb Md er/ nebjlCamirn ober Carmel<strong>in</strong>,<br />

öon e<strong>in</strong>er ^ikm* ^^^öbe gemacht werbe. S)a bann , wann man<br />

nur e<strong>in</strong> e<strong>in</strong>iget ^ülfö* ?0?ittel f<strong>in</strong>btt, aucf) nur e<strong>in</strong>em e<strong>in</strong>igen ^O^enfc^en fei*<br />

ne @efunbl)eit wieber ju br<strong>in</strong>gen/ fc^on genugfameUrfac^ if, ba^ e<strong>in</strong>e<br />

gan^eSocietdf iDiel^alre <strong>in</strong> ber Kreatur nac|)forfcte , unb burc^il)reOb-<br />

fervationen anbem nad> i^nen / wann fie eö jfelb(l noc& nici)t flnben fan,<br />

ben^egba^ne/ h<strong>in</strong>ter bie DoOigen Um jldnbe julPommen/ ober fonjl et*<br />

waö ^u fi'nben 1>(\^ bem ganzen Unt> , ober Dielen bar<strong>in</strong>nen / fe^r e<strong>in</strong>trdg*<br />

/<br />

lic^ fepn fdi]. ^ö \:)at fe<strong>in</strong>er jema!)lö <strong>in</strong> ber D^atur mit folc^em ^orfa^<br />

gefuc&t/ erW ürt)a5 fcitfameö bar<strong>in</strong>nen gefunben, 3


_. .<br />

lim I '<br />

I ' ! ——<br />

. -^at<strong>in</strong> er fte nic^t t)at 2lbec trann tl)tii^ ^auöl)alter ; i^oer £iebDai^er Der<br />

"^^auö^altung unb Mtantif ^ibmß, ölfDbalt) e<strong>in</strong>en au9enfc{)e<strong>in</strong>lic|)en ^Uf<br />

- Jt)ie<br />

|ent)i>nfo(c|)en^eJracl)funöettber<strong>in</strong>feden ^abentjonrnji: wiflen njonen^<br />

t)öö ifl mit feltfam üotgefomnien, tt)ell fie rof ffen , bog man nic^t (5<br />

^mbte^ualeidi) rubnfan : Unb bann, ta^ fte gacernbten trollen, tt)o|te<br />

ni*t öepfiügt, noc^ sefdct ^aben : irt9(eici)en ^ai fit me<strong>in</strong>en, e^ mufien alle<br />

Ä^6rnetaufecf)n; ober tt^ann fieauföe^n, alle 9leicl[)?öone2{ebrenl)abeit.<br />

2lnmercfungen <strong>in</strong> folc|)en ©cfliöpfen ftnb me bie ßauf; ®tdben <strong>in</strong><br />

^Selagerungen , baburc& man Der ^at\)üt , unb t>m barauö entjlel)enbert<br />

fj^u^en, tt)ie e<strong>in</strong>er ^ejlnn^, ndf>er fommen mu§/ unb e<strong>in</strong>ige ©cl)rttte ba^u<br />

gero<strong>in</strong>nen , bie unö burc& unfere natürliche Unwiljen^eif unb Unac&tfamfeie<br />

bejlritten unb fc^mer Qcmnä^t merben, S5?an fan fe<strong>in</strong>e Mittel i:)


23otbctHcl^t<br />

wetben. !Bet llbetfe^er beö 95tanfartifcfien ©c^au-^lö^e^ bet 5)toupcn bebient<br />

fi4) t eö 5Bort^ (Sdomcttecl<strong>in</strong>g , tvel^jeö <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em Dialeao t>on oiu-n (?cifier--58ögeln<br />

gebrductlicö ifl ; ober im^oct)feutf(f)en/&a man fctjmeiffen fut fc^meiten ober<br />

fc^meeten fitreibf^alö ton^on^^mtttnUn^ ^erfommf,if?eö nc4)ni(^t oufge«<br />

nommen. ©a ^at man eben <strong>in</strong> biefec Sebeutung i>aß 3ßott ©efd^meigtrivb obec<br />

tjonme^t lafcaen/alöüontScf/metferl<strong>in</strong>gengebrouctJ^ 3nbeffenfüntoc|)biefec<br />

Slorae benjenigen ©ommer-^Bcgcln bleiben, welche mit i^ten ^yem unb barau^<br />

icied^enbcn 9^öupen bie ^f!an^en, fcnberlic^ Sdume unb ^o^l befc|?meiffen, un&<br />

ttot anbetnalfo e<strong>in</strong> ©ef(J;meig fmb. @old)e fd;ltmme 35ebeu{ung ^at ouc^ ba^<br />

5a5ort Ungeziefer, mit bem man bje <strong>in</strong>fcda au^ iBeroci}fung nenncf , <strong>in</strong>bemmati<br />

fcamit Hwai befd;teibt- ta€ man njegtrerfen/ aueroNen unb nii^t narren fcU , im<br />

©egenfa^ anbrec nü|lic|)en X^iere,bie man nafjrt unb aufiie()et. Ungejicfet ^eigf<br />

fo t)iel ol^ Ungcjüd)te,baö man nicjjt jut 3u(t't behalt, wie man <strong>in</strong> ber ^ic^-^udit<br />

tebet, für trelc^eö 353oct Jucbt won e^mo^l^ g^fagt, (Sejüd}te , baücn nod) übri^<br />

©d^lAngen ?unö (DttecJcBejud^tc, ba^ d} unb f if? offt mit e<strong>in</strong>anber oerttjed^feU<br />

werben, alö <strong>in</strong> (Sccud^te für (Ber&ffte, <strong>in</strong> «d?rec für afjttt. SIßeil ober e<strong>in</strong>ige<br />

t)onfoUl)enX^ieren f<strong>in</strong>b/ ol(5 ^Bienen u. Seiben-Sßürme, bie man nid}t llngejiefer<br />

nennen fan, weil mau ftenid)t austilget/ fonbern^urSui^t^dU/ fo Ijabid) <strong>in</strong>beffen<br />

ben S^omen <strong>in</strong>feac behalten, big e<strong>in</strong> anbrer <strong>in</strong> Hw ®ang fommt, bei- bequemen<br />

ijl. Ober tüann i^ eg »or e<strong>in</strong>igen aberglaubifc|jen e ^obennocl? weiter gednbertunl)<br />

enblic^3weifolter behalten: entweber wegen e<strong>in</strong>er olbetn deHvation.bie fie ers<br />

fennen üon jwei unb falte, ober ouö e<strong>in</strong>em e<strong>in</strong>gebilbeten 5ßoUout. Biefem nof^<br />

yat boö 2ßort Papiiio bep mir boö alte "Sicdut beö 33or jugeö erholten, ober jum we^<br />

nig(!en gleichen 9iong mit ^mcifaUa , nur bog '\(i} i^m bie gronj6fif4)e (gnbung<br />

gelaffen, Papilion, olö welche im Xeuf fc^en nid^f fo ^ort loutet, unb jum dccl<strong>in</strong>iren<br />

t)urc|i bie Cafus unb Numeros bequemer i(?. £)en StlamenSule l^ab it4) ben S^od^t^<br />

^ipopilionen gelaffen , bie würcf lict) om ^opf, auc^ meifienö mit ber Jarb, ben (^u^<br />

len glei(|)en ; bie onbern ^eiife id) 9^ad;t'?8ögel, bie fe<strong>in</strong>e fold)c ©leia;^eif ^aben,<br />

«nb bodij nur beö ?)7ac|jt^ fliegen. £)ie f le<strong>in</strong>en ober, bie beö 'Sla^tQ um t>a^ t\


'Vcn ijmKtoWod 71071 rc PO I f tt iTTrnrmi 710<br />

'<br />

i^'v?<br />

I.<br />

fml)/ ^ab id) Diejen Drüten ^^1)611 mir DeriSefc^teibung<br />

e<strong>in</strong>e« Öerfelbett, nemlicß Der ^eel^SOBurme anfangen<br />

moBen, ^ö werben biefe gelben ?J))eel»223ürme obn#<br />

öefe^rSonaang.fig.L 2)er^opfi^fig.2.ettt)a«fcbmd»fig.f. fig.j<<br />

ler; al« Der Selb, ©ie ©tirn, ober ber breitefle ^f^tii,<br />

barani(lfc&mar^braun,anbiefer jle^t bieDber»?ippe,fo etmaö niebriger<br />

i(l. Unter biefet ijl txa 3^«d«n ^ ® ^bi§, welche« fpl^lg unb fc^mar^ ift.<br />

Ö^ebenam:^opf9et)en jtDepgü^U Corner ^erauö; alö e<strong>in</strong> 33art, tt>elc6e<br />

au« brep ©liebem be(le()en, netnlic^ au« bem ^nopf/ aufbem fie |lc& <strong>in</strong> ber<br />

»Öaut ober am^opf bewegen; au« bem gjJitteb ©tücfe, fo berldnöjle<br />

^^eil ijl ; unb au« ber ©pi§e ober bem ^ güM Ä6(b(e<strong>in</strong>,tt)omit ber 2Burm/<br />

ber feir e äugen bat, alle«, fonberlicfewo er b<strong>in</strong>friechen mill, unb wa« ju fet*<br />

ner «Speife bleuet, befül)len unb erfennen fan, <strong>in</strong>bem et e« ft^r fubtil bamit<br />

bei ubrt. Unter biefem ©ebl§ an ber untern £lppe f<strong>in</strong>b j^wep fpi^lge Jreg*<br />

©piien, womit er biefebrfle<strong>in</strong>en^eel»@tucf le<strong>in</strong>, ober wa«er mit bem<br />

©ebif} ent^weo genaat, <strong>in</strong>« Wlawl (lecfen fan. S)i§ gangen > ©ebl§ Ijl fi><br />

fd)arfrunbjlar(f/ba§jle Damit Durcb bie bicfjlenQ3retter nagen, ober Zo»<br />

(^er <strong>in</strong>« ^ol^ machen fonneu/ ficft bar<strong>in</strong>nen ju bergen. S)er £eib {)at r «<br />

Ciii.tl^eKO 21 5lb#


23ort i^cm gctbcn SWcet-OButm<br />

5(bfd|e, ober ^^eile unb ^^uge. Seöer 5i&fa^ ^at e<strong>in</strong>en braunen (Saum,<br />

\x>o Der folgenbe anfätt(it, n?elc6et@aum btciter dDcü fc()mdl)Ier gefc^eu<br />

tt)irb, nac^Dem ftcfe Der ilßurm biest. ©enn eö ^e^t baburcf) Das braune<br />

unter beö anDern 2(bfa^eö ^mt ()tnem ober l)erauö. Ä)al)er tt)irb ber ^ib^<br />

fa^; tt)o er <strong>in</strong> ^m anbern b<strong>in</strong>e<strong>in</strong> ^eben ^an, etwaö bi<strong>in</strong>ner, unb i(! iDcipIicbec<br />

bafelbjl. S)er ^alö * 2(bfa§ ijl ber bünnefle, näcbjl bem @cl)n)an^ 2(b^<br />

5^er (Scbulter ? ^bfa^, tt)oran bte i^weö tjorberflen güjTe f<strong>in</strong>b, i)l Der<br />

fa^.<br />

Idngile/biepepfolöenben f<strong>in</strong>bbepbe Faum fo lang; unb ftnb Die übrigen<br />

»ier güffe unten \)ataii ^er ste, 6te, 7be, gte, 9te, ftnb bie breite j!en mt><br />

t)idPetlen <strong>in</strong> faft untjermercf lieber guna^m üom ^opf ab, unb Sibna^m gc*<br />

gen bem Oc^noan^ 2iuf ber ^itre beö Dlücfen^ Idngö b<strong>in</strong>omit er im »h<strong>in</strong>ter fic^ friecben; t)Ciß biefep<br />

fÖßurm fo gefd[)w<strong>in</strong>b nl^ öor fidb f ^^n, e<strong>in</strong>e Dejfnung madbet, ober fü(i)ct,\vo<br />


unb bcm fd)wataen W^t,fö bäum ttJirb, 3<br />

geben, Slßann fte e<strong>in</strong>maf)! <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Äa jlen ftnt),fan man fic fd^merlitt ^«'<br />

ou^ br<strong>in</strong>gen, bieircit Die £6c^er im vg)o($ mit DcnpXM .jefüOf unb beb.cft<br />

f<strong>in</strong>D/iDoc<strong>in</strong>iien immer junge unt)^per;iutöcfe bleiben f6nnen,tt)ann nid&t<br />

Der kailen e<strong>in</strong> gaii^e^ 3a^i' IcDIg jtebt/ unb öuögiffopft wirb, gö i)l öljb<br />

jugleid) e<strong>in</strong> JÖol^*^2Biirm, welcher <strong>in</strong> Die ^aum»Dunbcn unö <strong>in</strong> bae^ fau<<br />

U J^ol^ nn0t,n5o er fe<strong>in</strong> ?l}?eel befommen fan. 5Bann er bie SLBurnv JqM<br />

abaclcat, bcfommt er eitie neue £aröe, fie^e fig.4- ^k fe<strong>in</strong>e "omc^t c^tlH % 4gatb<br />

bebdlt, neb]l bcn 2, (5d)n?nn; ^ ^\>\^m ober ^aafen. S^ie gil^l*<br />

jporncr liegen neben QiQtt\ Die ©c^ultern b<strong>in</strong>aujJ, bie ^v4 ' ^pi|en ban*<br />

gen unter fid^: ©iejweytoorbern paarSuflhJ liefen auf Den furzen glu^<br />

gcln^baöbi^t^t^^P^^'^ unter benfelben 5lrt jebem5lbfa^ftnbauf bepbe»<br />

ifeciten an e<strong>in</strong>er f le<strong>in</strong>en ^6be brep Opi^en, iiDeldE)e ben Mb <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er ^e*<br />

n>egun5 <strong>in</strong> ber rauben Üv<strong>in</strong>be ober im ^o(^ fcbü^en , unb nebjl ben<br />

@4)n?ani * ©p'^en fc^ieben m^ b^^^lten Reifen, ^r liegt aO^eit ettta^ (je*<br />

fcogen <strong>in</strong> biefer SÖertDanblungö > «^üife, au^i^eldber er nac^ efntöen SSSo«»<br />

d)tn,<strong>in</strong> ber^efer'^ejlalt alö <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er rechten ^i^m au^Friec^et. fig.5. fig.f.<br />

Äie gelbe garb bebdlt er nur e<strong>in</strong>ige ^age, unb ttirb aDgemac^ fcbmar^z<br />

ber .^opf unb Diücfen * @cf)ilb gtdn^enb, bie glügel megen e<strong>in</strong>iger feuchten<br />

galten ober ©ti'cijfe matt^fcbmarfj. ©ie gatten fi^ balD, unb leoett<br />

S'-lblic^e \gi)er. '2luö njelc^en ber f le<strong>in</strong>e ^eel * SQ3urm <strong>in</strong> eben ber @e|lalt<br />

friecbt, als er ijT, mann er gro§ genug morben, tt>ie id) burc^ unterfcbiebene<br />

gortjeugung bemerdP^t, 5)ie glügel flnb wie fig. 6. unb bie gübl » Sßt % 6,<br />

rer beigeben aue^e^en runben ©liebem/ ta^ iftauö fo t)iel/alö aüe^ol^<br />

;Kefer l^aben.<br />

IL<br />

QSonbctDtdupemitbengtamee^^urfclm<br />

.äeweil ber ^opf biefer fKaupe breiter ol^ ber ^aUii\, unb ^ep i. ^ta«e.<br />

fur^e (Spieen bat, tit alö Obren aue^fc^cn; ^er ^al3 babep et»<br />

'y<br />

wasuberftcl) gebogen, unb berOvIicfen mitQ5u{feln erbobet ifl:<br />

^an man bie felbe wo^l mit e<strong>in</strong>em Camcel oergieidben, unb bie €amee(«<br />

-- £Raupe, ober bi^: Üiaupe mit tcn ^ameel ^ucfe<strong>in</strong> bcifTen. ^'e <strong>in</strong> ttm<br />

torberg^b^nben '^b^il biefer iBefcbreibungen e<strong>in</strong>e D^aupe bie ^dren«9\au#<br />

pi b'e§, n?fil fte fo raub unb ^ottig ali^ e<strong>in</strong> ^k ijt. (*ö pnDet (ich unteip<br />

benliüecften e<strong>in</strong>e@leicbbeit mit ben tjierfüfiaen unb gcfiiigelten '^bi^^^^f<br />

m\^i ojft/ aucj) Dem e<strong>in</strong>fdltig)len glcicb <strong>in</strong>e ©eficj)t fdQt. W^ii bann um<br />

"•^**''


23ön i^cr 9?aupc mit fcen ffamcetSSnctelit<br />

folcfeer Utfacfee wiaett öen^acjt'^apilionen bcr^ame^ule öon loieleti<br />

gegeben witD : ©o fart e^ auct) bep anDerrt gefc^cben. UnD boffe ic6/eö<br />

werben fold[)e tarnen bem£efer m<strong>in</strong>bet Derbrie^ljc^ ju mercfen fepn,alö<br />

diejenigen; fo Die ^>^antafie Der Audoren ojft üon e<strong>in</strong>em ger<strong>in</strong>gen unb feite*<br />

nen Umjlanb biefen 'Zi^ktm (ate<strong>in</strong>ifcf) ober griecfeif^ juleget 5Bie im<br />

GoedartberIate<strong>in</strong>ifc&eUberfe^erberöleicl&en{Kaupen,n)eü fte mit^epf o*<br />

ter(Scbtt)anjumft^fd[)laöen,«)ann manfle anrübrt, be§n)ecjen rov


23on Ht Simipe mit im efameet 58ucfcfn.<br />

an Den ©citen gleich unter Dem wei jfcn @tric^ e<strong>in</strong> Spiegel » ^unct ; ba^<br />

i^, e<strong>in</strong> roeificr Idncidc^er %Nurtct <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em runt)enf(|)mar^en^unct , bec<br />

»ieberum tt)ei§ eiii^efa§t , unb fc^ynjar^ gefdumt i)l , wann man i^n genau<br />

bttxa(i)ttu 3^ "^bec fie Der SBermanblung <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e ?>uppe ijl; je me^t öer#<br />

fci)ie§t Die Seb^afftigfeit Diefer garben. 3^ fjab Diefe ä^aupe an Den geU<br />

ben ^eiDen gefuiiDen , nic^t l)dufi^ f fonDern meiflenö etwan e<strong>in</strong> ^ujenD.<br />

@ie]fptnnt ft^ <strong>in</strong> e<strong>in</strong> Dönneö ©emebe , unD t)e(ftet Daran , n>aö fie befomt<br />

\)i>n flattern unD atiDern f<strong>in</strong>gen auf Der (5rDe, unter Dem ©tal S)en<br />

25, Jiirii froc^ Der ^apilion au^» ä)aö Slßeible<strong>in</strong> leget recfet ^immeU<br />

blaue flc<strong>in</strong>e tunDeigper, mid)t grün merDen, iDann pe nicbt befru^tet<br />

f<strong>in</strong>D. ^ö ifl e<strong>in</strong> ^f^ac^t^^ogel oDer fo genannte (Jule. 5Die glügel f<strong>in</strong>ö<br />

braun unD tlarcf , mit weiffen f(e<strong>in</strong>en ^uncten befdet, tDoDurcfe fie e<strong>in</strong>e<br />

graue 5arb befommen. i)er Deutliche runDe (Bttiä) auf Den glögeln ifl<br />

al0 dnt i^ugbrame , <strong>in</strong> Deren ^im e<strong>in</strong> fc()mari;er fubtücr ©tric^ , auf Den<br />

©eiten oben unD unten rot^braun obne weifle *j^uncte / unD mitten Darun*»<br />

ter e<strong>in</strong> bleicher runDlic^er glecf a!ö t<strong>in</strong> 5lugapfel ijl. 2(n Den anDern 5^^*<br />

d<strong>in</strong> aber fiaD nur Die weijfen ^uncte ausgelaffen. ^n ©aum Ib^t e<strong>in</strong>eti<br />

fc^warjen ©tric^ ober Den Jranjen. 35er ^ucfcl ijl fcbn^ar j unD fo üoB<br />

weifler '^uncte, Daf er grau wirD. © er ^aucj oDer J&<strong>in</strong>ter» £eib ijl grau«<br />

gldnjenD» ^ieumernStögelftnDrunDunD meilgrau. ©aö^dnnleiti<br />

§at fe<strong>in</strong>en UnterfcJeiD , als Die 5eDerfietigen.5)orner ; unD wa^ fonjlen Die<br />

gorrpfioni;urtg befonDerö erforDert ®ie DorDer'3öj]e f<strong>in</strong>D jc&tt)arj' grau«<br />

paarig ; unD jle^en oornen bsrau^ , mann er fi^t. ^er ^ulen« fragen b^t<br />

tixüa^ größere weijfe 'JJuncte im braunem ®er ^opf unD Die ^orner fmö<br />

gudjerotb um Die grojfen f4)mar^en f<strong>in</strong>gen ^erum.<br />

©ieDvaupe ijl auf Der L^Matte* Tab.li. n.r.<br />

S)er gnoeifalter. n.2.<br />

^ie ']>uppe ijl Don Den meijfen onDem DJaupen mDer m ^(itb<br />

no^ an^ejlalt unterfc^ieDem f$marj'ODerrot&*braun#<br />

«nD Die giögel unD Suffe fmD auf Det^rujl ane<strong>in</strong>anDergelegt*<br />

iii.


6 23öm Slafcn-^om Äefct, unb bcm .t^öfjwurm k.<br />

i ^taffe. ^f^i^^HJ^ '^^'ß^ß M^ ^i^i^ ^^c ©(ei(^l)e{t (genommen Tab. III.<br />

, t>ie e<strong>in</strong> foIc[)Cr 5?cfcu<br />

*<br />

(^ö Jnii t)cm'^l){er l)at, t>a6 n)e»;en dim J^ornö öuf bcc iJ^afc, öq3<br />

^^ ^afen* ^orn ( Rh<strong>in</strong>oceros ) qenei<strong>in</strong>ct tio'rD ; ob ha^ J^orn .qU;^<br />

bem ^efet nic^f eben auf Der tJ^afe , fciiDcrn öuf Dem ganjen Ober* i^opf<br />

<strong>in</strong> Die ^obc (l^bf. 933ie etman Die Srnnjofea Den Qrojfen 9 *l)6rnien j^efer;<br />

wegen Der @lei($l)cit mitDen^{rfc^I)6rnern, cerf voiant. Den (liegeuDeit<br />

»|5irfd)en h^ifftn, ob Dejfen J^orner gteicfe gerab üo^au?/unb nic^t über fic{),<br />

fig. r. tt)te an e<strong>in</strong>em ^irfc^en / jlet)en/ SMe ^Iqüv n. i. Tab. Iil. i(| e<strong>in</strong> ^Mnn*<br />

leim ^ie ^able<strong>in</strong> böben Fe<strong>in</strong> fo(dS)e9 ^orn <strong>in</strong> Die »g)el)e / fonDern nur e<strong>in</strong>e<br />

^ugefpi^te vgycf)? auf Dem ^rpf , unD ijt Der Seib ncoa$ langer unb DidPer.<br />

€ö ifl e<strong>in</strong> »^oli^' ^efer auö Dem faulm J^ol^i unter Der SrDe. ?J)Jitten im<br />

(Sommer friei^t er auö Der ^rDe, unD gattet fi^:^. ^as 50ßeib(e<strong>in</strong> fud)t<br />

tarauf faulet «|)oI,^ tn Der ^rDe unD kgt Da fe<strong>in</strong>e ^m t)m, 3* b'Jb Die<br />

?Ö^aDen, fo au^ Diefen €pern «jerDen , <strong>in</strong> Den (Stielen unD Dicfen S^un*<br />

^fdblen gefunDen , tt)elcbe tief <strong>in</strong> Die Sf be öegraben waren , Dafe Der Sourt<br />

fejl Daran flunbe. 3«9J <strong>in</strong> ^o^* (^pv<strong>in</strong>en,<br />

tt>elc^e im Umgraben Des ® artenö unter Die ^rDe gegraben morDen, SBd<br />

^a^rung genug ijl f ftnDet man fie t)duifig an emem Ort bepfammen , fon*<br />

flen nur e<strong>in</strong>igeln. ®ie ^?aDe (lat. ColTus ) bautet (icf) nnc^ Der ^atüt<br />

htt mei jlen <strong>in</strong>fecflen, unD mirD enDIid) über 2. goD ooer 2 1 lang/ unD übet<br />

1 30II Dicf. H<strong>in</strong>ius fagt , t$ feaben e<strong>in</strong>ige Die CofTos gege jfen ; rao^u Die*<br />

fer t)or anDern tauAt^ Dann er giebt e<strong>in</strong>en iDOÜigen vSijTcn , aber er mug bor*<br />

^ero purgireUf Da§ Diev&oljfpdne b>tau0 fommen, n?el:l)e man <strong>in</strong> ititn<br />

nocb rotl) fitiDet , tt)ann man i\:)n öffnet crldna rn , Da er ^a\m oleicbe<br />

^•5* SDicfe bel)d(t ^,?iuf Dem üiücfen fig. 3 bat ei nur fieben O.uer Dvun^elu;<br />

%-4- ftc^<strong>in</strong>fnrter^6l)Iet>orn)artöuuDj;urücfejuf*ieben. ^aö*3}^aul fig. 4.<br />

i)ateirt fli'mpfeö ^ebif,alö eö ju<strong>in</strong> fiu(:n ^t{\ notbig i|h i^^ie obere<br />

tippe ^dlt Oftö ©ebip oben xün, unö bcjle^t autf e<strong>in</strong>em breiten wnO fct)ma*<br />

(en


93om snafcn'^öm Ä^fav unb bcm §ö(att^itrm k. 7<br />

leti^^dlo&ece<strong>in</strong>anbcr. X)aö fd}mak ^atöu|fenam9\anbcrct^ejIarcFe<br />

.- »Ödrleln. S);e untere Sippe, mclcjje fig-s- ju f^en/^at t?ier gut)! unb greg* fig.'j,<br />

fepi^cn/ijtttci; (angeunöjtT^epfur^e; jene flehen neben Der Unterlippen/<br />

Diefe an »ooer auf Detfelben. SluflecDiefen l|l fe<strong>in</strong>e (Stirn oDev^acfen ju<br />

fe^en. ^ann We iÖ?abe, ober Der ^'efec <strong>in</strong> berfelben, fe<strong>in</strong> red^tcfJ ^Itcc<br />

erreid)et, l)üaf et ft-t nutet bet ^aben*»J)aut <strong>in</strong> bie :^efet* ^ülfe, m\^t<br />

fd)on aüc ©lieber, al^ jn fo öiel ©c^ietben, tjotjlent, fie^ fig. 6. tt)te fte öor» %. 5.<br />

neu unb auf bet (Seite auefie^t, tt)ann bie 5D^abemJ&aut abseiest ifr ^ie<br />

btep paatgüfleccicfcenmiti^ren'^pi^en ^ufammen/ unb oieSlugelfittb<br />

auf ben '-öauii h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> geboöen; bap bie untetn ct(oa^ toorfle^em $iuf<br />

bem OJücfen'abet ijl i!)re ©ejlalt wie fig. ?• 2lug biefer xj)ölfe Ftiec&t bet % 7.<br />

Äcfet tetau0 / unb fud^t, fo balb et erwartet ij!, unb burcj) bas taul&e ^cfj<br />

ober aus titt (^tti i)cxa\i^ fan, fe<strong>in</strong>en ^atun, S>aö 5}^dnnle<strong>in</strong> fi'nbef man<br />

fc&on mieber im Julio ober AuguAo ^dujfi^ tobt, ba^ fid) etman untet bem<br />

&ta^, ober fonflen tjevjledt» ®aö Q[i3eible<strong>in</strong> abet ftiec|t <strong>in</strong> bie €tbe, ba*<br />

felbjl e0 naci[) gelecjten (^petn balD läufig njitb, unb jlitbf. 34) t)ci&e e<strong>in</strong>eö<br />

batjon, beflen S8auc& fai! übet unb übet mit e<strong>in</strong>er fonbetbatcn 2\tt fejl an^<br />

fiebenbet ^dafe befe^t ifl , ^ut ^e^ldtt'pnö t^ermaferet, @on)l ft'nbef<br />

man aud) bit laujfenbcn ^l'efet» £dufe m il)m, ©cfen^ammerbam nennt<br />

biefen grojfen ^efet m ^<strong>in</strong>^otU/ (monoceros,) nebjl anbetn fle<strong>in</strong>en 2lt<<br />

fen : tt)elc^e ic^ bep ^eiegenbeit mitt\)t\kn wiö. @ebencft aber fon(] babep<br />

nidbtö üon ibm, alö fe<strong>in</strong>et Söbftotner / bmn e<strong>in</strong>eö i^ ne5(l anbetn fonber«'<br />

baren Q3ilbun^en an fe<strong>in</strong>em ^.aul ^iet ctmaööergreffett »otj^eüe, fig. 8- fig.s><br />

€)e<strong>in</strong>e @ebi6*3anöen ftnb alö jit^ep Sojfel/ mie ?)iet fig. 9. e<strong>in</strong> 'i^eil bai)on fig. 9.<br />

mit bet untern @eite, bo.$ anbete mit bet obetn ^u fel)m ; biefe jmep £6ffer<br />

mad)t et,a(5 e<strong>in</strong>e Sange,aufunb ^^n, 3« ^^«^ ^ ^^ 8is«r iff t)aö ©ebig auö fig. 10.<br />

öem ?D^auI betauö Qüt>an , m\b fiebt man e<strong>in</strong>e tunbe »&o^e, bie unten cm<br />

»5al^an)lü§t; trotcuf fic^ bet ^topfauf.- unb abbiegt, SJufbetfelbenijl<br />

bxi untete Sippe unten bteit unb gebogen. 5luf btt imr\ ^t\it übet bem<br />

§(ug ge{)tmieDet e<strong>in</strong>gii^i^otn ^etauf^, itjefc^eö bet ^efer mit ben brep<br />

^nöpfle<strong>in</strong> m btx^mt \\\m vüugen'^ßifcjet gebtaud[)et/ auf bet anbetn<br />

(Seite i)l e<strong>in</strong>e t)on ben jtvep Jreg. ©pi^en. Fig. 1 1 , \\i bet Äopf, tvie ba^ %• ir,<br />

(&t\i\^ untet bet obetn Sippe jle^t. Slüent^alben, ttjo e<strong>in</strong>e 51nteibung btt<br />

\)mtn ^aut <strong>in</strong> bet ^emegung gefc&ie()t, f<strong>in</strong>b barte tot^e S;)(im. S)ie<br />

tveicfeen glügel Wo><strong>in</strong> (ic{) unter ben ijatten ^ufammen, mie gigut 1 2, ttjei* fig. u.<br />

fet. *ißaim|lieau5gefpannf,^abenf(e5(öetnobcrDiibben,tt>iebie i3.gi' fig.ij;<br />

gut auöbtöcf( 2)i


8 SJöttibcnbuntert QB<strong>in</strong>tei*'9\aupcii,«» ^ön bcm 3wdf.<br />

bem ^tiie i^wcp ©pi^en betanö, unD ^aru ©aume, <strong>in</strong> t)ie SrOe ^u wühlen<br />

unDmc&ub^efci)abet ju ttjet'Den.<br />

IV.<br />

Q5on teit Junten ^B<strong>in</strong>fec^ Dtmipcn, unb<br />

»on &cm gmcifalfer, fo l)arauö tt)irt>*<br />

Cap. J.<br />

23on it)vcm 0?amen unb tt)tet gatb unb ©eflrtlt<br />

^?^3^f^9'^^«^^"^^"^^"^ö"^^"^i^^^'^'3^^"P^"tt)o^^ behaftet!,<br />

»ifttfe<br />

I Tab,* (^5^ Den ifenen e<strong>in</strong>ige geute, fo Obfl-^dume^aben, bi^^er gegeben:<br />

^S> n)eil fte <strong>in</strong> i^ren ^ejletn Den S35tnter ober auf Den ^dumetv blei#<br />

6en, tt?elc^e^ anDte Wirten D^aupen, fo Die^dume; ß)nDerltc^ Die Dbjb<br />

$ödume befc^dDigen, nic^t taftn. fö3ei( aber nocj e<strong>in</strong>e 2lrt Diefer Dvaupen<br />

ijl , welche fe<strong>in</strong>e fonDerli(^e fie<strong>in</strong>bate garben bat , fan man t iefe jum Un*<br />

terfci)eiD Die bunte bdflen, al0 welche mltme^r unD f»t6neren garben ge*<br />

jieret ijl. ^er Äopf \\t nacj) Der legten «^dutung anfänglich rötblidb braun<br />

imD n>h:D l)ernac^ gtdnjenD fct>n)arj, mit f le<strong>in</strong>en ^drle<strong>in</strong> auf Der ©tim»<br />

oltn auf tiem ^ale i)t e<strong>in</strong> gelb* braunem @it ilDle<strong>in</strong>, fo auf beiDen ©eiteit<br />

jotb>braune Knopfe bat/ Deren gelb^rot^e ^aare mit Den ©pi^en abwerte<br />

gebogen über Die(Stirnt Wn ge^en, unD afle auf fcfewar^en ^uncten ttt<br />

gelben €ircfe<strong>in</strong> (leben, ^ie jt^ei Dlunjeln oDer ?lbfd^e b<strong>in</strong>ter Dem »&a(^#<br />

ij^ragen pn^ mitfc^njarjen paarigen knöpfen ane<strong>in</strong>anDer, alö irnüim^<br />

l^erum befc^t, üon e<strong>in</strong>er Öeite jur anDern. »g)<strong>in</strong>ter Diefen Dlunjetn un& üot<br />

Denfelben fmD^ommeranjen> färbe idnglic^e Änopfle<strong>in</strong> mltfomelglecf^<br />

(e<strong>in</strong> b<strong>in</strong>ter j':öen , Die aber nic^t fo bocbfarbig , al5 Da5 ÄnöpfTe<strong>in</strong> , fo an je^<br />

Dem dogt Den^opf mit<br />

' Den t)6rDer# Süjfen unter fict). ^ann fie and) Die garbe üon Den anDern<br />

S3S<strong>in</strong>ter»Ülaupen nic^t unterfc^eiDen foUe^ !6nnt? es Diefer '-öucfcltuftm<br />

S)ie knöpfe (tehen auf Dem ^<strong>in</strong>tern Don Diefen beiDen 2lbfd^en obenno*<br />

()ebe9famcn / unD e<strong>in</strong> jeDer al^ ,i;«)ei auf e<strong>in</strong>anD^r , DaDon Der obere ©am»<br />

met'^aare bat, Die braunr ^ommeranje n> färb jtiD ; Der untere, Den man<br />

mx ^(ii^ ft^^t/ i|^ fc&n^avi, runD t)erum aber mit e<strong>in</strong>er ^D^ennig» rotten €<strong>in</strong>^<br />

fap


23ön bcn bunten ^<strong>in</strong>ut-d^mmf xu t^on bem 3wcif, 9<br />

fajTung. ^cr üorbctc üon Diefen 2(bfä^en i\t fc^marj , ctmaö ergaben,<br />

unD auf bcm^nopf mit ab^eplten paaren a(ö aammet>cttt)otJ noeig<br />

9etupfe!t h<strong>in</strong>ter Dicfm Q3ucfcl 5(bfd^en folgen brep^ibfa^c, aufmU<br />

ä)tt\ Die Q3u(5' 2lDer mit e<strong>in</strong>em g<strong>in</strong>nobep rotten (Strid) gejeic^net i(l , jwi*<br />

fi^enüier Duncfel^braun* rotten knöpfen, Daöon Dijfeitöu.ienfeitö jeDe^<br />

^aarnat>e bepfammen(lel)t. $luf jeDemoonben jwep fol^enöen Slbfö^en<br />

i(l mitten auf Dem Diöcfen auf DerQ>u(ö*?(Der e<strong>in</strong> ^nopf, Der Diefeö fon*<br />

berbare l)at, ba§ ec beraub 'unDtvieDer l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong>^e()en fan^alöe<strong>in</strong>e Jölafe.<br />

aßaaner^erauöge^t/fte^tec e<strong>in</strong>em ^nopf gleich, Der e<strong>in</strong>en 5(bfa^ unten<br />

\^at: voam er c<strong>in</strong>gejogen i(t,tt)irD e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e^^ieffe/al^ e<strong>in</strong> ©cbü'flele<strong>in</strong>,<br />

Darauf, ©onberli^ flefet Der l)<strong>in</strong>fere gegen bem ©c^man ^ ju offter^i alfo<br />

auö unb e<strong>in</strong>, nö^bem Die Dlaupe »enig ober t>iel gefrejfen \)at. ^ti\it (tnD<br />

^o(^*^)otneranj» farbig»<br />

^ac& biefen53lafen*Änöpfen (ummelitc Der<br />

gjlenig' rot^e Diücfem©trict) ^erum unD h<strong>in</strong>ten jufammen ge()t, mit e<strong>in</strong>em<br />

f(^n)arjena^ \\t, blt, wie Dk obern jmep nacfe ben t)orbern Söffen/<br />

fe<strong>in</strong>e pffe feaben, gleichfalls etmas aufmertö biegen,unb e<strong>in</strong>en SöuJel ma«<br />

(feen fan, unb liefen jwep ©ammet^fc^mar^e Knopfe auf t>m er(len , auf<br />

ben anbern aber fmbtoier knöpfe, tuie auf ben Dor^ergeftenben brep 516*<br />

fd^en.<br />

2ln t)tn (Seifen ftnb auf g. 5(bfd$en fc&marjc Knopfe, mitten auf<br />

{eben e<strong>in</strong>er , über welchem t<strong>in</strong> $ledPle<strong>in</strong> mit meiffen paaren, bk a\$ hit<br />

Slugbraunen ober biefen Änopfen (leben, ufl unter Der braunen/fc^warjen/<br />

^m\i unb5>ommeran^cn*rotl)en8arbebieDlaupe ud)t bunt macfteit.<br />

^ann manbiemeiffe^iugbraunen rec&tanftet)t,fof!nbfieetn>aSgetbeilt/<br />

jb Mi ber obere fc^md^lere ^^eil ju bem ndbjten Öiucfen * Änopf gebort«<br />

Unb bamit baS meife rec^t <strong>in</strong>aQerlepSim<br />

©c^ilole<strong>in</strong> e<strong>in</strong> rotbeöecFigeöSlecfle<strong>in</strong> mit e<strong>in</strong>em fct»arjen©tti


lo 23ön ben bunten OOS<strong>in</strong>tci-iRmipcn^u. t^on bem 3weif.<br />

Cap. II.<br />

23on bei* @^^eifc, .^dutung mb ajcmanblung bet<br />

i©l bet ©dS)aDen, ben fie an ben ^lätutn ba ©arten ^^dume<br />

tu^tt/ mtift <strong>in</strong>ö2luge jrdnt, me<strong>in</strong>en e<strong>in</strong>ige, eö fepnm; e<strong>in</strong>eObfl«<br />

oDer ® arten* SRaupe, <strong>in</strong>Dem fie fe<strong>in</strong>en ftuf^fbaren ^aum fc^ont,<br />

unb fo gar bie [Rofen* i^ldtter unb anbete vgea)d4?fe benagt. 2iber pe<br />

fi^t au(| auf anbern Daumen/ unb ijl jugleid) e<strong>in</strong>e 2Bafb» Staupe, al^<br />

auf S<strong>in</strong>ben, Q[Beiben unb anbetn. Q33anri fie aue ben ^yern geEtod^en iil,<br />

f<strong>in</strong>b itt)ei fc()mat^e giecfen oben aU Duailen , auf ben ^UJittel-- Sibfd^en,<br />

itx)if(ien ben ^orbern* unD ben 53au4)' Söffen, unb auf hm ^<strong>in</strong>tern ^roü<br />

leeren 5lbfd(^en ^mei gelbe ^nopfie<strong>in</strong>. ®ie jwei üorbern S'iecfen ^aben<br />

5tt)ar aud) etmas gelbeö, aber noc^ a{öDer)lecrt. 5iuf jebeni üon ben an»<br />

bern Sibfd^en big jum ©c^wanj ijl e<strong>in</strong> Änopf, ^Die ^a[$> ^ant i)l gelb»<br />

rotb unb e<strong>in</strong> arje^Ä5lber Idngö §tnab gebt.<br />

$(uö aüen knöpfen ge^en e<strong>in</strong>öle v|)drle<strong>in</strong>* ^ie gart i j! auf ha S%mt gelb»<br />

grün, Don fe<strong>in</strong>er geb^afftigfeit, pe dnbett fiel) aber immer etnja^ In ben foU<br />

^mt>m |)dut«ngen , unb mh aUe^ am £^ib , glei^) m ber erj!en ^dutung;<br />

teut!id)er er<br />

ubereiimnber; t>:im te f^tfic^ e<strong>in</strong>e^^att^epnöcbberanbern an, ht\^aU<br />

UüMtit eiJn^i-.gtiBane ?ta"f^,dnqe , biefie e<strong>in</strong>anber md)t fufp<strong>in</strong>ncn» €i»<br />

iiiga^j<br />

burcf> t.a'^' c- r-'^c äläup'en* S^efi anögeroftct, aber pe treiben feiten bie rec6»<br />

U Seit^ t'wmi mann fic^ t^U festen baraii anfp<strong>in</strong>neu/ f<strong>in</strong>b bie erpen f4)on <strong>in</strong><br />

ber<br />

.


23ön bcn bunten®<strong>in</strong>te^'9?aupen, u. t^on ^em 3 weif,<br />

ter neuen t^ant ()eraug ; ober e^ ijl i^a^ t)ie)l öanj leer. 5(a8 bcni fo(*<br />

genben Dritten Kapitel mb man fe^cn , njann bie rechte Seit ijl. ,^nbct<br />

dritten ^ödutung fe^en fte ftcj) nicfet mcfer fo Wnff'S nufömmeii ; öu$ md}t<br />

mef)r an bie ©pi^en t)on ben 2lcjlen , fonbern man ftnbct fic unter bm ?(e#<br />

jten^ mofie am^aum Dber(5tamm ^erauö9(l)en, ba fie e<strong>in</strong>ige Jaben<br />

Dorfp<strong>in</strong>nen , bi§mei(enittn:«<strong>in</strong>e5)art^ep öon 3. unb tnc\)t beofammen , hi^*<br />

n>eilen a\id^ me^r ^agen am ober über e<strong>in</strong>anber. ^ac^ biefcr ^odutung<br />

bleiben fie nic!)t mt^t bepfammen f unb wann fie i^r ^bUißt^ 223ad)etbum<br />

erlangt/ fp<strong>in</strong>nt flct) e<strong>in</strong>e Da, bie anbre bort <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en OiB<strong>in</strong>cfcI ober <strong>in</strong> l}k<br />

^läiut e<strong>in</strong>. SDae ©cmebe gebt runb bernm ju, mt bep e<strong>in</strong>em ©eiben«<br />

SLBurm, ijl aber bönnerunb fa^ nur e<strong>in</strong>fach, boc^ fo,ba§ man md)t burc^#<br />

iiidm fan, $Die gaben , fonberlid) tk ouflen ^erum alß t)k Störet* (5ei<<br />

be fmb, werben par njeiflic^, aber l)a^ ®efp<strong>in</strong>n(l» (5p felbjl, weil bie >!Qac(*<br />

le ber Dvaupe mit <strong>in</strong>^ ©ewebe fommen, wirb grau unb avoae vbtt)M),<br />

Cap. <strong>in</strong>.<br />

93cnbem^api(iön unb t^onberSJermefjtung bet<br />

bunten 5B<strong>in</strong>te^'i>{aupe.<br />

[3^ ^uppe ober bie SÖerwanblungö.» 43"'f^ il^ fc6tt)af^. fte^e fig. 2. fig. s.<br />

3m Junio noc^ friecht ber ^apilion t)erauö. 31^ ö^nj wei§. 2)er<br />

Jöucf et ifl alö ^ottic^ ; ber Ä'opf unter fid) gebogen. ® ie Slügef<br />

glatt unb ©ilber^ gldn^enb mit roeijfen granjen. fie^e fig. 3. 53ie ^dnn» %• j«<br />

(e<strong>in</strong> i^abtn fcbwarje glecfle<strong>in</strong> auf Denglugeln, mi(i)c auö lauter fle<strong>in</strong>en<br />

^uncten bejlefeen. ©ie ©c^encf el unb gü|]e fmb langhaarig ; t)it 2(u<<br />

gen fcjjmarj ; bie gübl^orner pnb oben glatt unb wei§ , t>k geber/ ^aat<br />

aber Daran rötf)llc^ , unb an ben ^dnnle<strong>in</strong> iDiel Idngcr , ale an ben ilßeib*<br />

le<strong>in</strong>. S)er H<strong>in</strong>terleib \^at um Da^ SnDe ^erum gleilifam e<strong>in</strong>en Kolben<br />

t)on rot^braunen Jg^aaun, Die gegen Den Oberleib efwaö gelbrctl). ®iefe<br />

^aarc, Die abfonDerlicfe bduffig an bem^eible<strong>in</strong> f<strong>in</strong>b, geben leic^tlid^<br />

ou£5. $[Bann bann Daö 5Beible<strong>in</strong> legen roia , fud)t eö e<strong>in</strong> 5öaum * ^lat^<br />

Daö i^renSungenOpcife geben fan ; unb legt ba ibre^perl)<strong>in</strong>, an jebem<br />

^9 bleibt fotiiel 'öonben»öciaren^ngen, als ber ©ummt ober t)k sdt)C<br />

geucbtigfeit, fo baran i(l, berübtt. (5ben fo, wie im erflen ^fteil üon ben<br />

bunt* frtöppgen fKaupen gemelbet worben , nur mit Dem Unterfc()eiD , t)a^<br />

jene e<strong>in</strong>en breiten ^})la^ mitil)ren^pern alfo belogt ,<br />

ii<br />

biefe aber nur e<strong>in</strong>en<br />

ldnglic!?en (Streif (h<strong>in</strong>ter ficb Idgt / welc&er gel<strong>in</strong>ber/ alö aller ©ammef/ ant<br />

5Ö 2 5U*


12 )Qm bcnbuntmQQß<strong>in</strong>ter'9\amKrt,u, tJönbem 3wcif,<br />

nugrciffen, ©a^ ^dble<strong>in</strong> bleibt felbften cnblic^ , wann cö fertig i(l mit<br />

^pct (eqen , dornen Daran Heben unt) jlirbt ; Da eö Dann ^<strong>in</strong>D unD Üie*<br />

genbalD l)erabn)ii:fft, Die ^per aber bleiben auf DenSSldttern feil fleben,<br />

unD tioerDen i?on Den paaren, alö t)on e<strong>in</strong>em marmen '^ad) beDecft. 3"^<br />

Augiifto , unD alfo ju ^nDe Des Oommerö , ftiec?)en Die 3un0«" ouö , bo^*<br />

«cn^6cf)le<strong>in</strong> Durcfe Den ^elj / worunter fie liefen, unD fangt e<strong>in</strong>e jeDe m<br />

jDaö 5ölat, worauf fte auösefrocSen, ju benagen. (Sie frefien fe<strong>in</strong>e ^oc^er<br />

burc^/ aud> fe<strong>in</strong>e (Bd^axtm neben h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> , Dann Die 5iDern im 5Blat f<strong>in</strong>D ju<br />

l^art worDen. S^ann jte mit Diefem ^iat fertig f<strong>in</strong>D , gef)en fie ju e<strong>in</strong>em<br />

anDern , e^ldfletaber e<strong>in</strong>e jeDe e<strong>in</strong>en gaDen im Sortge^en h<strong>in</strong>ter ficfe/ an<br />

welchem fie wieDer jurucf , unD ju Den anDern fommcn fan. ©ie widPe<strong>in</strong><br />

Daö ^lat, wo fie fidb DeeJ ^act)tö fammleu/ runD ^ufammeu/ <strong>in</strong>Dem fie ftc^<br />

<strong>in</strong>nen anfp<strong>in</strong>nctt/ unD Diefe Blatter bleiben feerna(i votQtn DerüieUngd«<br />

Den f womit fie im^riec|>cn DurcJ) fo üiel [Raupen am ©fiel befponncn<br />

worDen, über 5OB<strong>in</strong>tcr0 fangen, wann Die anDern glätter abfallen. (5on/<br />

Derlicl) Daö le^te, wore<strong>in</strong> fte Da^ h<strong>in</strong>ter* Duartier gemacht, unD im ^ac&<<br />

©ommet bep e<strong>in</strong>igen warmen @tunDenM^agö ^erau^ gefrodb«" f<strong>in</strong>^*<br />

Sß^ann Dann e<strong>in</strong> Partner Diefe Dürren Q3ldtter, welc&eaOejeit anDendaf<br />

ferjlen 3 weigen fangen; im223<strong>in</strong>ter oDerS^ü^I<strong>in</strong>g; «()« Die^dume auö*<br />

jc&lagen: ^erab nimmt, fan er fe<strong>in</strong>e Södume ^ax lei^tli^ Don Diefem Unge^<br />

jiefet re<strong>in</strong>igen. @ie bleiben <strong>in</strong> Diefen jufammen gezogenen Sßldttern auc&<br />

<strong>in</strong> Der gcogien Ädlte lebenDig , fo Daf fte <strong>in</strong> Den ungeme<strong>in</strong> falten 933<strong>in</strong>tern<br />

Anno 1 709. unD 1 7 1 6* uicßt erfrorcn f<strong>in</strong>D. 3^»^ ^iff • fottit i^rem DicFen<br />

&mt\:>t, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Dichten ^lat, auf welchem re<strong>in</strong>e ^dffe l)aftten fan, mil<br />

eö judujferjlan Den 3«)eigen an gdDen fanget, unD ber Dem fliOjlen SQ3et#<br />

Ut fid) bewegt , fedlt fte warm ; audS) fte felbjl , <strong>in</strong>Dem fte Did^t bepfammen<br />

liegen, unD paarig ftnD, warmen e<strong>in</strong>anDer ttmai, foDa§manDaö£eben<br />

one^eit an i^nen Deutlich fpürenfan , wann man fie berührt, ob fte gleid)<br />

fonji alö tobt Da liegen. SDie ^m^ttt , welche im J&erbjl m Den @drten<br />

c<strong>in</strong>^,eln^erumnafcj)en/«nD nic^t im ©tricj) fortgegangen fiuD; Oacfenfte<br />

^i^weilen terauö.<br />

V •<br />

^om ft)eif|cn@pattttemS(??ctfer mit \^mKf<br />

5«n unl) selben S'ftf«"/ "nH«m ^apilion<br />


23öm wciffcn ©partncrt-SReffet mit fc^waraen jc 13<br />

pjleöcn bic meijten Staupen aajfei: tm 6,^6rber*Sü|fen/ t){e Tab. ir.<br />

aOen geme<strong>in</strong> f<strong>in</strong>t),aucfe Mittel *unövg)<strong>in</strong>te^güjTe üu ^aben. S)ei;<br />

mittlem f<strong>in</strong>D <strong>in</strong>^ö^n^^i" B» ö^if ^<strong>in</strong>tern jmep. UnD ftnD alfo ölet<br />

Sibfd^e be^ Beib£5 an folc^en Ü^aupen obne SölT^; S^^P i$tt)if(i)en Den<br />


14 23om gtöit'' gelben mt> fcf)W(tra'befprengten @p. k.<br />

im Junio ot)«e^en?ertt)anbefntt>ifl, ^dngt ffefict) mit bem ©cftmani; an<br />

unb ma($t e<strong>in</strong> bunne^/meitlduffige^Öcn^eb umfiel,<br />

e<strong>in</strong>em Drtfefl an ;<br />

Dö^pe nur Dar<strong>in</strong>nen liegen , ntd)ff)crnuö fallen/ unD tjom


93öm 9tünier fd()»ar5e 53unctc barouf t»on Drcperki) ©rofle. ® er ©fric^<br />

unter Mefen gelben iSeitenflrict», glei«^ über t)engüffen,i|^ <strong>in</strong> Den Q3u9en<br />

oucj) blaugrün^ aber unter ber erhabenen gelben '^ittt mit e<strong>in</strong>em fc()n)ar#<br />

^en ©tri^ unferfc^ieDen, ouf melc&em jmep fc()n?arje ^n^pfie<strong>in</strong> (Ic^en.<br />

S)er unterfle 33auc^ jmifc&en Den SüjTen<br />

ijl auf Den Slbfa^en gelb, mit<br />

iiwep fc&trarien S<strong>in</strong>ien e<strong>in</strong>gefagt, auf meieren L<strong>in</strong>ien 9lan5enb*fc6tt>arj<<br />

^uncte (leiten/ unD mitun auf Dem gelben Drep fle<strong>in</strong>e folcfje^uncte im<br />

S^repangel. ®ie üorDernp|Te|mDfc|)«)ar^; Die ^<strong>in</strong>ternöeib^ aber mit<br />

e<strong>in</strong>em fcfeirarjen ©tric& <strong>in</strong> Der '^ittt ©ie ©d^wanj'^lappe i(l auc^<br />

fct)n)arj.<br />

^ö ij! tmGoedart ^^Dar DiefeDlaupeunDSmeifarterabgebilDet/aber<br />

nid)t eigentlich/ auc^ebi je Die garben jumelDen; ttjeld^e an folc&en ß^rea-<br />

turen offt t^aB mciile iil, fo <strong>in</strong> Die ?iugen föOf. ^iemo^l Die Ü^aupe öier<br />

<strong>in</strong> fe^en.<br />

Unten ^er an hm glügeln f<strong>in</strong>b bk fä)ttax^tn ^uncte, Die Daö<br />

Sifcfeen* graue imn)ei|fenmacpen,etu>aö grobei: unöfcbU)ar;;er, unD fki)t<br />

manbieadbt'^ömioDer jKicbeaDeutltdber. ^rf)at jmep Sü^l^oorner;<br />

Die Dünne |5drlc<strong>in</strong> neben t^mm ()aben/ al0 an geber^^ielen; Die etma^ um<br />

terfic^aufbciöert©eitenj1efeen. €»^at über Den vf)al^ gegen Denglügelii<br />

bie paarigen '^Idttletn/ bieer mie Die i!id)t»€ulen aufrichten fan. €r fite*<br />

getaber auc()bep^age,Dücl)r)ur wana man ?b:i aufjagt, unb fuc&t unter<br />

Den ^üfc(>en imm^M^ Dmicf ele. €r iB 0m Mb unten unD oben Slfc^en?<br />

grau, and) am .^opf ; Die Shigea aber flub fd^warj, .SD^atilan Disfen gmei*<br />

faltertjon fe<strong>in</strong>em Öuc^jlaben/ Den er aaf Den klügeln ^at., «)Dbl Dag (/^)<br />

Vau t)ei|fen , gleich wie unter Den 5>apil(oncrt, fo aus; Den tRcffcl * D^aupen<br />

fommen.e<strong>in</strong>etJ|l;Der ba^ "Ppplon fedffen fan,m'ü er e<strong>in</strong> m\\Jtß griecj)i'<br />

((^<br />

figj.


i6 25ön bcn fle<strong>in</strong>en SHaben <strong>in</strong> bcm ©ticl xxnb Sulbc k.<br />

^^3 f<strong>in</strong>t) untetfc^ etliche Inresa <strong>in</strong> ben gelD ©c^n)ammen; tvor^<br />

unter ic^ l):cr ti: jenliien, tt)ie i» allen anoern Materien, '^aUn l)eif<br />

fe,melÄe fe<strong>in</strong>en ^opfunDgiijTe f)aben,n)ie DicDvaupen unb an*<br />

bere SBütmer, fonDcrn nur mie ^d^maben auöfeben, t^cnmn faum fel)cn<br />

!an,n>eld^e0 unter Den beiden jugefpi^ten^nDen ^opf oberöcfenjanj i(l.<br />

Unter tiefen ^abm i)l e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e 5irt, tDelcfee Dur"^ Den ©tengel Dt>er<br />

©tierberSelbfc^wammen ^<strong>in</strong>ab <strong>in</strong> bie »^ülbe/baöi(l,<strong>in</strong> baöbiäe^beil<br />

beö 3a^r auö. ®ie<br />

^ülfe ijl foburc^ftc^tiöfbag man bie gliege beutlt($ bar<strong>in</strong>nen fan liegen<br />

fe^en. ^at neben e<strong>in</strong>ige e<strong>in</strong>üle4)drle<strong>in</strong> gerab^erauö ile^en,unb ijl nicfet<br />

fig. r. I. gröflerr alö fig. i- aber <strong>in</strong> fig. 2. etmaö grofer üorgejlent. (Sie liegen iit<br />

iftrem (i^warjen 55li(l unb öerborbenen ^arcf ber ^iilbe : ®ie fliege/<br />

*«• 1- fig. 3. fo ifttau^ fommf, ijl fe^r fle<strong>in</strong>, md)t e<strong>in</strong>en gmolfft^eil # gott lang<br />

fc^roarj, mit e<strong>in</strong>em Ke<strong>in</strong>en fct)malen unter ftc^ ^angenben Äopf , weichet<br />

genau art bem gebogenenOiücfen (le^t,unb oornen etiicf)e über ftc^ jle^enbe<br />

^aate l^at. 2)ie Söffe ftnb nac|) Proportion lang mit jwep ©djencfeln^<br />

olöbie langleibigenfle<strong>in</strong>en ^ißefpenftaben. 3^er2eibi ^m ^auc^<br />

;


23ön 6et fkimn iumn SOSäbcn-Dlaupe :c, 17<br />

SüflTen 9cl)t Mefcr 9\ö(fenjlreif etwa^ <strong>in</strong> Die Jörcite ^crau^^ ba§ er em<br />

ClreiJ^ formirt , t)ai man bt'efe Staupe njo^l Me €reu^*Diaupe nennen<br />

fan, wie man tit ©p<strong>in</strong>nen Da^er (Jteu|^ ©p<strong>in</strong>nen nennt. SDiefe^ €reu(^<br />

^at üom^alö an mm ttvoa^ breitern buncfelbraunen^aum, biö übtt<br />

Diefen duer^reif. 5(uf jeDen 2lbfa^ beö Seibs f<strong>in</strong>b e<strong>in</strong>ige ^nopfle<strong>in</strong> , aul<br />

Deren ieDen e<strong>in</strong>melffe^^drle<strong>in</strong> auö e<strong>in</strong>em ttjeilfen^unrt gc^t / Die mait'<br />

ober faum fel)cn fan. ^anw fie fid) jufammen ijie^t unD (liü p^t , be#<br />

fommt jeDer2ibfa^ runD ^ecum e<strong>in</strong>ige Saiten, unD iflfle alsöann <strong>in</strong> Der<br />

^Ittt ttooas Dirfer unD breiter, aie »ornen unD i/mtm, Da§ fie ßleic^fam tu<br />

nen ^ucfel bekommt« 2Bo flcb Der mei§^ graue Dlilcfen[^eif gegen Dem<br />

©c&manj; ju enDet, i)l e<strong>in</strong>e fkiiu JQoi^t a(ö e<strong>in</strong> ßä\>^m. fSDann fie f leitt<br />

i(l, jie^et fie Die 33Idtter um Da^ ^er^* ©pi^e<strong>in</strong> Der 2öeiDen» gmeige mit<br />

gd-Den i^ufammen ; unD frift Durc^ Die @p'^en Der Blatter ()<strong>in</strong>ab jufoU<br />

cbem ©pi^leirt. @(eic& ober Den gü)Ten machen etliche n)ei§#grüne<br />

Änopjle<strong>in</strong> unD runDe €öDe Der §(bfa^* Selten e<strong>in</strong>en ©treif jufammen<br />

Idngö ^erab. $luf Den im\) legten SJbfd^en unD auf Den jtvep erjleri<br />

ftnD Diefe ^nopfle<strong>in</strong> üiel njeijfer, al^ Die anDern. Unter Diefer £<strong>in</strong>ie ijl tt>ie»<br />

Der t<strong>in</strong> weiffe^ ^drle<strong>in</strong> <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em n^eiffen $unct , auf jeDem 2lbfa| ; ober<br />

Derfelben aber e<strong>in</strong> kle<strong>in</strong>er fd)mar5er ©piegel* ^3unct, Den man nur im Jort^<br />

friechen Der 9\aupe fe^en fan. (Bit f<strong>in</strong>D im grub' 3^^»^ unD im S^ttbf<br />

Da I \tm$ mabl fp<strong>in</strong>nen fie fic& im 3unto , unD Diefer ma^l im ©eptembec<br />

e<strong>in</strong>. S)aö Öewebe ijl njei§* grau, Dornen mit e<strong>in</strong>em ©palt, au^ mU<br />

(^em fte i^ttnad) ^erauö friecht , meld^er etn)aö beraub gebt , al^ Der Äam<br />

ouf e<strong>in</strong>er ©turm^aube. fte^e flg. 2. ©ie ^ern)anDlungö*.g)ü(fc ijl, fig.t.<br />

tt)ie flg. 3- auf DemtRöcfen etmaö bläulich, dornen rot^licj)* braun, unD<br />

alö mit ?0^eel be|laubt. flg. 3- ©er ^apilion ^at gan^ grüne glügel, fig.j.<br />

ttjie Die ?£BeiDen? Blatter fluD , Dornen mit e<strong>in</strong>em njdjfen ©aum , unD m*<br />

m mit ©Über* treijfen Sranjem 5)ie Unterpgel fiuD gan^ weif , aM($<br />

Der ^cib weif^ grau , Der Dvüdren grün , fo weit er berauf^ fiebt , wie t ie Jlü«<br />

gel, ®er


i8 23on ^ct: fle<strong>in</strong>en stauen SHaupe auf ben S(pf. S5. k.<br />

IX.<br />

Q?on bet de<strong>in</strong>en gcaiien 9taupe auf kn Spf^<br />

fe^ Daumen, unö Dermale, fo öarauö mirt)*<br />

;3cfcö Didupk<strong>in</strong> fommt im S^üWliTg ()eri)or. 3«^ Slnfang beö Maji<br />

fpimifeöfi4)fd;on e<strong>in</strong>. ^üttrüan^o<strong>in</strong>tmcnlan^fm^fan^id^<br />

jufamm^i^ie^en, ba^ eö nod) filr;;crtt)irb/ aber alöDann <strong>in</strong> Der<br />

5D^!tteöicftr, a(^t)onienuab h<strong>in</strong>ten; tt»ie t)ie!lc<strong>in</strong>c graue 223eiDen*Ü\au*<br />

pe, für ml>i)t iö^ fle lang öet)alten / biö ic^ txn Unterfc^iet) rcc&t betrac|)tet.<br />

fig. I. fig. I. @le ijl; nacfe i^irer ©roffc/ rauad<br />

<strong>in</strong> Den ©treiffen Dur* Ole giügel / mUx^ Diefeiben Dotj? «1*^ ö^i'f ^^"^


93on bem We<strong>in</strong>en Caprifolium- SBlöt- 9Jdup(e<strong>in</strong> k. 19<br />

Kc& fc^marj' gtau werten, Der Dlaum Daj^mifc&en aber ijl meij* grnn. 5<strong>in</strong><br />

ten untern Slüödn f<strong>in</strong>b tort9e@ilbet*ö^drtjenDe5ran^en, anben^nien<br />

berSufie geilen jnjel^drlejn obe«©pl^en ^erau^/ fonOerlic^ an Den ^iiv<br />

. tixn Söffen / welche etmaö lan^ flnb.<br />

X.<br />

QSon ^em «e<strong>in</strong>en Caprifolium - ^(öf^<br />

fKauplc<strong>in</strong> unt) fe<strong>in</strong>em StDeifalter^<br />

e^nn bas Caprifolium matte ^Slöten tiat , »elc^e^ fonberdc^<br />

burc^ Srü^l<strong>in</strong>ö^^S^ojle öefc^ieftet, weil e^ fonfl ton ber gro^<br />

ren 2i3<strong>in</strong>ter# i^äitt md^t befdbdbigt mirb , fo fi'nbet ftc^ biefer $a#<br />

pUion an, legt an bie matten fluten e<strong>in</strong> oberi^mep^p«:, barau^f tt>itb<br />

e<strong>in</strong> tt)eiffe«J fKduple<strong>in</strong> ; tt)elc^eö burcfe btn langen Sanal ber ro(| nic&t auf#<br />

gegangenen JÖIute fri§t, h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> friecht, wnb Ut grünen de<strong>in</strong>en ©tengef,<br />

bie (bnflen mitten <strong>in</strong> ber aufgefdjlojfenen 33lüte ^erau^ ffeften, Hnti^uu<br />

S)en 5)^ill fc&iebt eö/ weil eö ßon oben anfdngt, <strong>in</strong> ben^nopf ber JSlöte,<br />

ttjeldber gefctlojfen Hübt , unb nic^t aufgeben Un , megen biefer <strong>in</strong>irenbi/<br />

gen ©d[)mdd[)ung. 3ßie im erflen '^freil üon ber 5lpffel > ^lüte , tvegen ei«<br />

neö Ke<strong>in</strong>en Äefer^ ; bar<strong>in</strong>nen ebenbiefeö Qt^^i^^t njorben, 2Bann bie<br />

©tengel <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er 33(ute biefer JKaupe nic^ gnugfame ©peife geben ,<br />

(i><br />

fmd)t fie ju eben bem £oc^ mieber ^eraueJ , wo fie h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> gefommen / nacj)*<br />

bempeldngö im^anait)<strong>in</strong>ab bi^anben@runb bie(5tengel abgefrejfen/<br />

«nb nagt <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e anbere ^lüte an ber ©tite t<strong>in</strong> £oc|)» ?5Belct ejs fie auc^<br />

tu()t / mann i^r e<strong>in</strong> Q[anal gar ju balb bertcocfnet. g<strong>in</strong>bet fit aber fe<strong>in</strong>en<br />

fobalb; ober ^at |Ic& im borigen fattgefrcjfen , fofriecht (te e<strong>in</strong>egeittang<br />

^erum unb fp<strong>in</strong>nt ficf)enblic& e<strong>in</strong>/ wenn fie e<strong>in</strong>en rechten Ort gefunbem<br />

3tt ©efp<strong>in</strong>njl ijl meitldufftig mit großen ?0^afcS)en. (Sie bei)ält tit<br />

r6tl)l!c()egarbber^löte, fig.i. bit fie btnciQt, unb f(^e<strong>in</strong>t gan^ 5leifc& %.l<br />

rot^ unb burci)fic^tig avi$ bem ^emebe ^erauö. 55)ie meiften tutjn t)i:f<br />

fe^ um <strong>Joh</strong>ann. Bapt. S)ie ^uppe ^at n\(i)t$ befonberö. ^^ friert im<br />

Sulio e<strong>in</strong> Üe<strong>in</strong>er 5>apilion auö, ber auc^ bepm *^ag fe^r fcbneO fit^gt; fuc^t<br />

aber boc() immer bie S33<strong>in</strong>cfel, unb fe^fficfe unter bie ^Idtter, »ocö bun*<br />

cFel ijl. fig. 2. S)er £eib unb bit langen güj]> f<strong>in</strong>b €ilbcr»gldn;mb# %».<br />

meig, bie^lugenfcbmar^ ; bie imtn t)aari9ni(Sp:^en am^aul fyibm<br />

fa(l pornen lieber anbre smep/ fo nicfet paarig |<strong>in</strong>b, oj)er ficj) ()erau5 (leben*


so 23ön Ut bmum^aavigett sncjfd- oUt Wtclbm- ^»<br />

©er ßeib ijl fel)t büntt , Mc ^<strong>in</strong>tern pffe ^ab^n fördere @c|)encfd , ci\$ t)fe<br />

mittlettt , unö jmep ^nie ober ©c^ienbe<strong>in</strong> unter c<strong>in</strong>anöcr , unD Der DorDer*<br />

gu§ befielt au0 fe<strong>in</strong>en fünf ©clencFen , bat)on immer e<strong>in</strong>eö förjef; al«<br />

fig.j. t)aö andere. 5iuö Dem jtt)epten£nie geben jmep weiche pfitm, Die an Der klugen (5tatt (leben, gar Deuf#<br />

lidb gan^ jcbtvarj Daran (leben, ©ie ^aare bleiben immer weil <strong>in</strong> Dem<br />

^äat^m , <strong>in</strong> Der legten ^dutung t>erdnDern fie f\d) auö Der tteiglid^en <strong>in</strong><br />

bie gelblicbe garb, melcbe balD gan^ braun tt)irD. ©ie frigt aber nidbt nur<br />

«DlelDen , fonDern aucb ^renneffel, glob« Äraut, tueiffen ^o\)l, unD anDere<br />

trauter, Die etiranjut)iel©cbatten unD iiumenig^rafftbaben. SOBann<br />

ma'i fie jjufammen <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en etmaö enger» Ort tubt , fo tjerlieren fo trobl Die<br />

iümmmim^ti, a(0 Die braunen; foftc^ Da^U^tema^l Bebautet/ ibre


25ön bei: btautt'f)aatigert ffltffch i>Ut apletten^ 9t. 21<br />

meijlen •|)aare , fonDerli(|> mann fte clnanDcr beruhtem ^©ic ^äaie am<br />

geibftnbnict)töurc[>9et)en5ö e<strong>in</strong>erlei) 3^rb/ fonbecn obgleicl) bietDdflen an<br />

ben Jüngern, unt) Diebraunen an Den altern ammeijlen jufe^en, jof<strong>in</strong>b<br />

Do^aa jenen bit beiDen ^jf^ebenjlreiffe am 3^ücfen fd^marj, unD Der SbaucJ<br />

fa^l»grürt, anDiijfen DerCRücfrtreif fc()mal)lunDn[)ei§lic|/ Die jwep ^e*<br />

ienjtreiffe breit unD braun / Darnac^ j<strong>in</strong>D ijmep fct^mdrjlic^e ,.unD an Denfet<br />

ben jwep wei^licbe ©trdjfe. ©iefe ^acjre (iel)en öde auf Änopfcn im<br />

(Ereil l)^t:um , meiere Die ^i>u(^» 5iDer, fo mitten Durc^ Den Ü^öcfen ^ti)tt\n<br />

jmep ^^eil oDer (Seiten tbeilt, fo Da§ auf jeDem Slbfa^ fünf ^n^pfe t)om<br />

fKücfen an biö auf Die JüiJe oDer bi^ an Den 55aucb f<strong>in</strong>D ,<br />

öem SRüdPen Dijfeitö unD jenfeite Der 5>ulö* 5lDa fleben , alfo / Da§ Die jnoep<br />

gegen Dem^opf ju nabe bepfammen an Dem ^\\\b ftnD, aucfc nabe am<br />

5^uq De^ 2(bfa^e0 , unD immer befler f al^ Die garb Dep iKücfen^, mann fte<br />

fic^ dnDert S)iefcö ^aar aber irt nur auf Den 6. Slbfd^en ; an Den ^mep<br />

l^<strong>in</strong>terfien nic&t. 5)ie jiiKp anDern Ovucf^ knöpfe b<strong>in</strong>ter Diefen flehen mei/<br />

Die üotn auf<br />

ter t>on Dem *ßulö ab. Slaf jeDer @eite <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em gelblic^n (Stridb jle^e^<br />

bann mieDer e<strong>in</strong> ^nopf , u^D unter Demfdben i^mep unter e<strong>in</strong>anDer , Dat>oii<br />

Der Iqte oiel He<strong>in</strong>er t mie fig. i. e<strong>in</strong> 2lbfa$ Diefe 5?n6pfe jeigt, Die man fonfl<br />

megen Der ^aau n\d)t > f leben fan. ^er ^epf iil gldnjenD . gelb , ftöt<br />

neben am lölaiil ot? jmt'i)gübl»^i$le<strong>in</strong>, unD an jeDer ©eitcn 6. gldnjenDe<br />

fi^marnbraune ^;i>. pP-iii an \tatt Dcö ^lugeö / Die untern jmep f<strong>in</strong>D Durc6*<br />

jt l)tig, Die 4 obern Dancfel, fie i^cbm <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em fc^mdrjlicben Jlecfen, unD<br />

fig. i.<br />

(eben alö e<strong>in</strong> jmcp auö ^ (2) fo auf Der l<strong>in</strong>cfen ©eite r.ec^t ftebt, mie mir e^ .^ •«.<br />

7*'^, ••^<br />

fcf)reiben , auf Der redeten @eife aber umgemanDt. §lm ^ant fan man<br />

Die mdjfw Oberlippe unD Die 4 grepofbldn , nebjl Den Sublfpi^en , Deut*<br />

lieb f^^^"» M^ H' 2- SI)te O^aupe i(l fig. 3. 5!)?itten auö e<strong>in</strong>igm ^nop* fig. 2, 5.<br />

feu/ aU au^ Dem Centro , jlel)t e<strong>in</strong> »£)öör <strong>in</strong> Die JQbiit , fo etmaö Idnger , a\t<br />

Die anDern , Die im ^rd§ bwum (leben. 5Die §aare , fonDerlicj) über Den<br />

SüJT^n , fmD fo fpi^ig , Da§ fie mie ^örei<strong>in</strong>cfeln jlec^en fonnen. Über Den<br />

gü(jen f<strong>in</strong>D auc^ f le<strong>in</strong>e meifje @pie.ad , alö e<strong>in</strong>gele.qte^ ^ii^tnhixn. ^it<br />

©piegel bepm ©c^man^ ifl Der .aröf te barunter, ^er 3$aucb ifl fcfmdrj#<br />

Iic{) ^at an Den ,^mei) , ^<strong>in</strong>tern '2(bfa^en 1 an met(l)en fdne Süffe f<strong>in</strong>D , unitn<br />

^mep knöpfe , Deröldd)en audb Die ^ep leeren ^bfd^e nad) Den 6. t)6rDer#<br />

güflren baben. ©ie fp<strong>in</strong>ntftc^ im fpdten ^erbft <strong>in</strong> DieQ3(dtter m , unö<br />

meii |ie \ik ^aau mit <strong>in</strong>ö ©emebe br<strong>in</strong>gt, mirD es braun» rot ^. 3m 5lpri(<br />

Deö foIgenDen 3ö^rö friecbt|teau^Dern@^fp<strong>in</strong>|l, unD aii6 Der ^ermanD^<br />

\m^^f ^ölfe/ melcfee mit %. 4- auepebt , unD fcjmari't^raun ij?* S)er ig. 4; ^<br />

es ^0*<br />

»


fi 95oD bet ätogtm bmmm 9?aupe.<br />

• H- f $api(ion aber 1(1 mie fig. 5. S)aö ^SJldnnle<strong>in</strong> f^at etwan 60. fubtKe He<strong>in</strong>e<br />

Daö 5Beib*<br />

«^dcleln an Den ©eiten Der p^(* »Körner, al^ an geDerüelen ;<br />

le<strong>in</strong> ober nid)t. @o ^at jencö au(^ gelbltcfee ^iü^cl , Diefeö meijfe. ©le<br />

53uncte auf Den Slügelti fwD fd)n)arj. ® te untern Jläsel j<strong>in</strong>ö tjon Den<br />

Obern im ©i^enbeöecft, baben e<strong>in</strong>erlcpS^rb mitbcnobern, unDnurfafl<br />

In Der ^itte e<strong>in</strong>en e<strong>in</strong>igen fc^mdr jlid&en gleden. ^er gelb unter Den gliU<br />

$eln ijl ©d)mefeU gelb, mit fc&marjen glecfen, Dat)on Die größten alö Drep«<br />

ecfe obert)aIb auf Der ^itte berab / auf bepDen leiten aberDerfelben ifl<br />

tt)icDer e<strong>in</strong>e Oleibe runDe Jlecfen , unD unten am ^auc^ gegen Die ©eiten<br />

öuc^ jtvep 9veibom<br />

Dben auf Dem^orDetleib b^^tft^ i^mep groffe fimarj-blaue glecFerr, aleJ<br />

©amraet, melcbe nad) Der 2lueDcbnung oDer gufammen^iebunq Deö Zeibi<br />

immer itvo0 sroffer oDer fie<strong>in</strong>er merOem ^uf Den imi) '^bfd^en nac&<br />

Dic#


23on bct (jrSgtm hxmnm 9?aupc. ^<br />

Mefen sröflern 5(«cfen jliaD nocö jmep Fie<strong>in</strong>ere , bie aber meiflenö im ©i^ert<br />

unter Dem ^ug beöecft bleiben. Ober jeDem i>on ben j\Dep grdjprn 5(uncten, unb h<strong>in</strong>ter jeben üonbcit<br />

fle<strong>in</strong>ern e<strong>in</strong> merecFi^e^ gledPle<strong>in</strong> mit n?ei)Ten ^uncten. ©iebci Stbfd^c<br />

ftaben oben «uf bemiKäcfen mP 3m^^* tot^ b^lbe Knopfe ; ouf beai<br />

©c^wanj fte^t e<strong>in</strong> furjer Sapfe, 3ir Selb i(l auf Dem üvücfen mit fle<strong>in</strong>e»<br />

r^aann i^erfeben/ am i?cpf aber unb an ben ©eiten [<strong>in</strong>b längere, ^m<br />

^alö (lebt auf jeberSeite e<strong>in</strong> Idnölicfeer^nopf mit »6aaren,unD nebe«<br />

cm hm Qiim auf jebem ^Jbfa^ aui e<strong>in</strong>er. S)ie gö jfe ^aben 'e<strong>in</strong>e bicFe<br />

fleifc^iöe «©aut, tt)o fie an bem Seib jlc^en. ©es ^ageö fi^t biefe iKaupe<br />

meifkn^ platt mit Dem '-öauct) an ber CH<strong>in</strong>be an/ etwan Juj ()ocb über ber<br />

€rDe am ©tamm, mit bem Äopjf unter fic&. S)ann fte fri§t nur bep bet<br />

^aä)t,ml(i^ti Den ©c^aben f^r verr<strong>in</strong>gert, D


H^ 23ön bcc größten lu*mtitcn 9\aupe,<br />

tletiöcl/ ober unten an Me ^dume, oöer an Den nditjlen gdunen un5 Ju*<br />

^en In Den ©ebduDen e<strong>in</strong>. $£)aö ^efp<strong>in</strong>it tli Idnölili) 2 1. goö, an bepocn<br />

€nDen jugefpi^t, unö 5 . goO oDer g. £<strong>in</strong>ien breit« SÜ3eil fie il)re Idngilen<br />

»f)aaremit e<strong>in</strong>fp<strong>in</strong>nt, nosro Da^^ewebc filzig unDr6tbHct)»ötau, bepe<strong>in</strong>i«<br />

gen fstmarjgrau» ^le D^aiipen^^aut liegt <strong>in</strong> Der e<strong>in</strong>en ©pi^e Des @e»<br />

fp<strong>in</strong>nff-^Deö <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en fle<strong>in</strong>en Dvaum jufammen gefc&oben, üdü fubtilen unD<br />

n)ei(fen5)^eel)Taub, tt)clcj>er auö Dem Dicfen ©äfft mirD, Den ftejule^t t)on<br />

pc^ ge^en ld§t, unD t)on anDern ^artide<strong>in</strong> Der Spant ^ie ^uppe ^ot<br />

öu|]*er Der ® ro jfe nid)te fonDerlic|)e(J toor Der geme<strong>in</strong> jlen Üiaupett*5irt , unD<br />

l)lüolIfi>lc&eö tt)eijprt ©taubeö, welcher fie jugleic^ bei) Den tlarcfen ^e*<br />

twegungen, Die fte <strong>in</strong>Diefem^aufe bep Dem ger<strong>in</strong>fljlen 2tnrüt)ren mac|)t,<br />

bewahren ^itfft^ Dag Die ^aut mä)t Durcfegefcjabct mxb, ©egen Daö lejte<br />

S)ntt^ei( üDm 3ulio, Da^ ijl Den 20. unD folgcnöe ^aQt obngcfebr hkd)t<br />

Der ^apiüon ^erau^. S)ie garb Diefes ^acbtüogel^ i\\ bram^rot^ oDec<br />

gimmet^Sarb. 2Bann er au^0e!roct)en ijl, fmD fe<strong>in</strong>e Slögel, mie bep aU<br />

le« <strong>in</strong>feaen, anfangt ganilappic^ unD n[)eict),Da^er fnecbt erfo lang ber*<br />

um, bif er e<strong>in</strong>en Ort jtnDet, Daran er mit Dem ^opf über fic^ gefebrt fi^eti<br />

fan,Dal)angenDie8iögel jum ^rocfnen unD (leif merDen unter fTc^,unD<br />

öuö e<strong>in</strong>anDer, unD \)abtn ^la^ fonjl merDen fte fruppelic^. (Jr Id^t bep<br />

fe<strong>in</strong>en erjlen Bewegungen e<strong>in</strong>en jlarcf ^ropffen^weifen ©äfft b<strong>in</strong>ten un<br />

\i


Sön ber ^tb^un hmmm 9?aupe, 25<br />

(^perlcgenojftö^ttDeit. ©ie Söffe f<strong>in</strong>DDerScirbnad^tt>{et)cr^eib,abei;<br />

Der 5^oröer»gu§ \\t fc&n?arj an jeDtveDem. ©ie gübiborner ftnb fcfenjatj*<br />

t)iokt, fur^ unb auf ber untern (gelte mie geberüele gefranj^t. ^te ^dnn*<br />

le<strong>in</strong>, bie alljelt V)iel f(e<strong>in</strong>er f<strong>in</strong>bialß bie SLßelbIejn, trafen fitctmae aufge^<br />

richtet ; bte 50Beib(e<strong>in</strong> aber legen fie an \^k bepben ^öeiten ^<strong>in</strong>um. (Btnf<br />

i!)aHn ^H ^dnnleln fe<strong>in</strong>en UnterfclS)eib. 3^re £ebl)affrigFeit mac^t <strong>in</strong> btt<br />

freien üufft,ba§ fie roegeti ber Bewegung uub Mangel beö baburcf>ent#<br />

gangcncM ^affte^ e^er fferben^ alö bie ?Oßeib(e<strong>in</strong> ;<br />

tioann fiebabep e<strong>in</strong>ge.<br />

fperrt f<strong>in</strong>b,(loflren fie afle ^aare üom $Kü(fen unb Jlögeln ab,unb merben<br />

fal)l : tjerlieren auc^ burc() ba^ (letige glattem gan^e ©tucf e anß ben glü#<br />

geltu SlBelcfce^ bep e<strong>in</strong>igen 2Beib(e<strong>in</strong> auc^) gefc^iet^t, tvann fte o^ne ^änn^<br />

le<strong>in</strong> Sper legen muffen.<br />

3()re ^per f<strong>in</strong>b grün, ^ben auf ^wep «Seiten ti*<br />

nen «oeiffen dne1)^ot^,tt)ie anbereg{gurenmebr,pepma^l gefegt; nemlic^ <strong>in</strong><br />

ber neuen editioii im ijlen*$l)eilTab.i7.unbTab.32. Äie^öefd^reibun^<br />

aber i|l f urj ; aud& ifl burcfe hix^ copiren e<strong>in</strong> unb anberö tjerjleat worben,<br />

S)oc^ i|t \i?ot)( bemercFt, ba^ man an e<strong>in</strong>igen biefer Staupen bk fc^n?ar^en<br />

glecfen auf bem9^ücfenbeutlic^fiel)t, bie alö J^Iumen^^ldtter m etnan*<br />

ber jlecfen, b([ <strong>in</strong> bem 2ß<strong>in</strong>cfe(, noo fte anfangen, aOjeit bie rot()en Knopfe<br />

ftnb, unb an ben knöpfen e<strong>in</strong> t)ierecfiger meig.getöpfelter glecfen <strong>in</strong>ö brau*<br />

ne t)erauö ge^t. 3Der ^aud[) an biefer D^aupe, njann fie auc& auf bem<br />

SRuden grau ifl, bleibt bo$ bundfei orange-braun unbrnitfc^marjengö*<br />

gen unb Dv<strong>in</strong>gle<strong>in</strong> marbrirt. ?83eic^eö e<strong>in</strong>e ©pur ijt, ba^ bk graue 3fvau*<br />

pe, fo id[) t)on biefer 2'.rt gefunben, nur burc& ©onne unb ^ufft, <strong>in</strong> mX^tt<br />

fte an e<strong>in</strong>em ^aum me^r alö anbre war , i^re braune garbe Derlo^ren ^a<<br />

be, bie i^r baburd^ gleiiifam au^ge^ogen unb bleid^ worben 1)1. Smifc^eit<br />

jebem g>aar t)on btn s. ^aud^-güffen fmb 2. erhabene ^olfterlc<strong>in</strong>. $Die<br />

4)aare, fo an ber ^i\U beö J^aud)^ (Ic^cn , gc^en e<strong>in</strong> njentg unter ben<br />

5öauc^ i)\mr\, biö ju bem marbrirten (Streif, auf jebem 2Jb"fa^ mad;ett<br />

biefevgaarebrepfd)mabie üuer jlreifle<strong>in</strong>, ba^ m'erte aber baüou/fo gegen<br />

bemfe4)n)an5 ju auf jebem ^


s6 23ön cirtcr ftc<strong>in</strong>en 6^(upfQ[Bcfpe;bie m6 e<strong>in</strong>em 9? jc»<br />

3. SMe ^uppe.<br />

4. ©« gttjeifaUer.<br />

« ®et fc^njarje (Bttdf, ben e<strong>in</strong>iöe beutllc^ auf b


23ön &em9lduplemstt^ifc^ertba*ipautbctcapnf4c 27<br />

wegen i^rer ^ermatiDlung <strong>in</strong> Die Srbe .qefrochen. Ob jie nun ölei4) Dte^<br />

feö mit öiel üvaupm, auö welchen ^>apilionen \)ttamtommtn , geme<strong>in</strong><br />

i)abtn, fo ijl biefe^ t)oc& ju ben Dorigen 2<strong>in</strong>i;etgen ju fe^en, meil cö üicl Diau*<br />

pen nic^t t^un. ®iefe ©c^lupf.^eipe ( ichnevmon,) \\t an £clb unD 5uj><br />

Jen gelb. S)ec ^ruflTOulil jmifctjen Den üocDern unO mtktn Süffen ifl<br />

fd)marj ;<br />

beilegen.<br />

wie aud) Der Äopf unD Die Jüb'boi'ner; fo auö fieben ÖelencFen<br />

® te ^eible<strong>in</strong> baben unten am ^öucb e<strong>in</strong>en fldnen tt^t^ta*<br />

d>el,Der b<strong>in</strong>tenni4)töotg?bt,fonbetn <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em gelben gutteröl bi§ an M<br />

5öaucb^ (Jnbe liegt; unD an Der ©pi^e fct)n)ari i)l 5luf Dem fKöcfen*<br />

©d)ilD i|l tm fc^marjer ^er^wuljl. 2)ie glugel liegen flac^ auf Dem Olö*<br />

cfen übet e<strong>in</strong>anDer, Deren 2iDern f<strong>in</strong>D, wie |ie fig. 3. <strong>in</strong> Den Obern, unD ils.4. fig. 1.4J<br />

<strong>in</strong> Den untern Stögeln oorgejlellt fiuD,<br />

XIV.<br />

QSott l^em Dtaupic<strong>in</strong> Md)m Ht ^aut Ut<br />

. Caprifolien^- ?5Iatter , unb Der '^^Xiiw fliege<br />

' 3efeö ijl Daö Dritte fle<strong>in</strong>e <strong>in</strong>fed , fo '\ <strong>in</strong>ncibalb Der 'Blattei?<br />

pnD I Daüon im jwepten %\)t\\ Dreperlsp befcbrieben worDen. ®enn \n\^<br />

»erurfacben J^noDen , weil fie


28 23ön bcm Diduptc<strong>in</strong> gwifd)en bct $aut ttx Caprif. jc»<br />

tveit biefeö srüne ^arcf eben bie Ur facf) ifl ; warum Daö ^lat grün i(l , <strong>in</strong>»<br />

Dem eö t)urc^ baö i^atu »g)aut(ejn/t)aö fon jlen noelf 1(1/ burcl^fc^elnt, fo folflf,<br />

wann Daö grüne \)aam i\i , t)ag Daö ^felat an fo(cj;yem Drt mii wirD.<br />

233aöt)aberDiefer©affr förgacbenbcfommt, t)on <strong>in</strong>nerlichen ober äü^»<br />

(erliefen Urfac()en ; Die fcl^e<strong>in</strong>en a(fo burc^. ©leic^mie Die 4)aut an e<strong>in</strong>em<br />

9J?o()ren nW fc()n)ar j i|l / fonbern nur \ia^ , fo Darunter i(l S^ann wann<br />

Di^jarte^dutle<strong>in</strong>, (epidermis,) fo oben anber»5)auti(l, üon ber^O^ob»<br />

reu »©am abgeiofet wirb / foijltöwelg/ unb baöanbere baruntcr bleibet<br />

fcfcmarj.<br />

ig.i. ©aö.OldupIe<strong>in</strong> im Caprifoiiumg *5B(at %. i. fi'^t orbent(ict) <strong>in</strong> De«<br />

untern ©eitebeö^lafö, Dag man oben faum Opuren jlc^et, woeöun*<br />

tcn fri§t f bann Mß grüne unter ber obern ( epidermide ) ^löt- ^aut i jl<br />

burc^ bie £ujfE harter worben , ölö bU untere , ba^er nagt c^ feiten grofle<br />

glecfen bare<strong>in</strong>, 2Bann eö ju fe<strong>in</strong>em 'IBac^et^um balb genug gefreflRn,<br />

jie^teö bieweijfeunterfreJTene^aut beöQ3latö ^ufammen, woburc^baö<br />

^lat e<strong>in</strong>e »5)ö^!e befommt , bar<strong>in</strong>nen fp<strong>in</strong>nt t^ fic^ <strong>in</strong> e<strong>in</strong> fubtile^ , gleid^^<br />

fig« ». fam papierneö ^\) e<strong>in</strong> ; \^a^ gelb^prüa ober braunlic{)*grün i(t. fig. 2.<br />

fig. 3. ©urdS) bae ^crgr6jirerungö»@lQ^ fie^tman, %. 3. bag tii^ D^dupletn<br />

wei§'gelb ,<br />

mit e<strong>in</strong>em fpi^igen Sa|lanien» braunen ^oppdn unb jwep<br />

fc^warv brounen glecfen / n)etc()e glecfen am ^opf boc^ fajl immer un*<br />

ter Dem ©c^ilb jlnb , ber auf bem erjlen 2Jbfa^ am J£)al^ , unb ber breite(le<br />

ömSetbijl. ^ie 6. güjfejtnb unter benbrep erjlen breiten $lbfd^en. 5ln<br />

Den folgenben 8. 5(bfd^en f<strong>in</strong>b fe<strong>in</strong>e güjfe mti^t, fonbern hk £Kun|eln ber*<br />

felben fonnen ben Ztib fortfc^ieben ,<br />

neb(l Den jwei; @c{)wanj»8üflen.<br />

$iuf bem fKücfen, wo er an bemj^artenSiuflen'^&dutle<strong>in</strong> anjloflen fau;<br />

ijl e<strong>in</strong> ©tri^ ct\m^ braunere unb ^drtere ^aut über bie s- Sibfä^e Ij<strong>in</strong>ab,<br />

unb fotc^e e<strong>in</strong>jie ^drle<strong>in</strong> , ötö ^ier bemercft ijl, ^ie ^uppe i(l gelb unb<br />

ig. 4. f. auf bem Diucfen wie fig- 4- i()w torbere ^e(lalt aber fig. 5. i^ Wt ^t><br />

toa^ üergröflert* Oben auf bem ^opf ijl e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e k untern glügel pnb alö<br />

iln Seberfiel lauter äran|en auf beiben ©eiten/ nur <strong>in</strong> ber SD^itte e<strong>in</strong> brei*<br />

;


23cn bcratcic^en 9lauple<strong>in</strong> unter tct ^fli» S5fat- §. 29<br />

teö ©treific<strong>in</strong> / woran Diefe weiflcn ^tm^tn \tt\)m. S^te brauiwn 51^*<br />

cfen f<strong>in</strong>ö, mo Daö iDeijfe oon fofgenDen meiflen glecfen fommt , tief brauit;<br />

unt) »eröen etwaö lid^ter gegm bem üor^etge^enben tücifftn , ol^ e<strong>in</strong>e<br />

@dS)att{run9,tt)dct)e©c^6nt)eit ahtt man faummitbioflcn^lugen f«^en<br />

fan. 3m Sunio pnoet man fte jum jtDepfen mat)l <strong>in</strong> folc^en Söldttwn*<br />

XV.<br />

QSott becöJeif^en DtdupWit untec Itt<br />

9)f!aumeii'?5la^^aut<br />

iDttbemSKaupls<strong>in</strong>, fo unter Der Pflaumen» ^(at* ^aut öen tiefer xab.iv.<br />

mirb Der^apilion m Der<br />

2irt nnD®roffe fe<strong>in</strong>e ^a^rung ^at /<br />

^arb gelber unb fiet)tt)eröro(]ert, tt)ie fig. 7. ^ann ba^ ^id)t fig.7.<br />

aw Die S'öfl^^ 9^


h' I-<br />

30 23on bem iRdupIc<strong>in</strong> jttjifc^en bn^m \>tt fc^warj: ic.<br />

aug fri§t, unb juDem^efd^Iec^t gc^orf / bai^on Daö im Dot^er9el)ent5ert<br />

Capitcl bcfc^ricbene CHduple<strong>in</strong> war. ^^ ia^ breiter , al^ unten / unb (!el)t mitten barauf e<strong>in</strong> ro*<br />

t^eö 5tn6pf[e<strong>in</strong>. 2luf t)m beiben ©eiten fmb eben ber9leid)en ©triebe/<br />

bo^ ot)ne Knopfe. 5(m ^aud) f<strong>in</strong>b bie 8. güjTe unb l)<strong>in</strong>ten tit 2»<br />

(5c|n)anjü göjje , mie an ttn meijlen 9\aupert. gmifc^en Un m\)tn<br />

fKücfen* unb ©citen^ ©trieben ftnb auf ben cr|len 3, Slbfd^en 3. fcl)6rte<br />

Carniol- färbe ^nopfle<strong>in</strong>. ©er ©c|)tt>ani; t)at t<strong>in</strong> ©cfeilDle<strong>in</strong>, wie bec<br />

^al^/ bamit eö unter berbünnenuntevfre|tenen53(at*^aut auc& h<strong>in</strong>fec<br />

ftc^ bo()ren fan. fiebe fig. i. ^ann tik geit ^a i\i , tit rechte ©ejlalt ju<br />

befommen unb bie^^aupen^teoe abzulegen , fp<strong>in</strong>netfidbbiefesDvdup^<br />

le<strong>in</strong> an bem 3(vanb beö ?Ö)elben* iblatö , ben e^ beöwegen mit fe<strong>in</strong>en ^ä^m<br />

i;u fe<strong>in</strong>er ©ecfe unb ^efct)ü^ung frumm über fic& xujifbt/ <strong>in</strong> e<strong>in</strong> weijfe^<br />

ßg. 2. ©efptnnjl e<strong>in</strong> , unb wirb e<strong>in</strong>e ^>uppe ; fig. 2. an welcher tk ^lö^cl üorneo<br />

Idngö b<strong>in</strong>ab liegen , biö an ben ©ii)wan^ * 5ibfa^. 5)ic gublbornle<strong>in</strong> (ie#<br />

gen oben etwaö über ben glügeln , ^ernac^ aber );wifct)en benfelben fo long<br />

l<strong>in</strong>ab, alö fie pnb. 5(m i5)2aul liegt auc^ mt ^pi^c ;(wifct)en ttn p jfeti<br />

ßg- 5- ^etab. 2(uf bem !Kucfen , fig. 3. wo Die ^uppe aufliegt , ijl tk diul)' 2i*<br />

nie €ailaniett' braun, bie gan^e ( aureüa ) »|3uppe aber l)eö* braun. $Die<br />

%. 4- fle<strong>in</strong>e (*ule , fo ^erauö friec^t , i)l fig- 4- öorge)ter ^ ^lÄnjenb»<br />

xvir,


93öm «e<strong>in</strong>en 9\öfc('Äefet5tt)ifc^enbet^autK. 31<br />

XVII.<br />

QSom tk<strong>in</strong>m ^löffel^^Kefei: mi\d)m Ut<br />

Jp)aut t)erSBdt)en^?3(atter*<br />

(?^^ er(!en'^^ei( auf fccrvm. Tabelle ^abide<strong>in</strong>en terölelcjen fku mfhnm<br />

g%w nen d\üf,uktftt befc^riebcit/ melc^ei; alö e<strong>in</strong>e ^abe <strong>in</strong> öen ^2ipfeU ^iffff«.<br />

^^^ '^^^'<br />

35läten tlecFt» ^ier folgt üom ® efd)lec6f Der Dvüfe^^efer<br />

^^<br />

e<strong>in</strong>e<br />

befonöm 2itt, wcl':^«/ treten Der® ei j]*e,ji(ijtt)ifd;en t)ei:«S)autbei;2Beu<br />

Den^53ldttcv5u narren, ju Den <strong>in</strong>feAen gebort, Die man <strong>in</strong>tercutes £atei«<br />

nifdb t)2#n fan. UnD ttU id> <strong>in</strong> \>ot\ßtn Söpiteln befc&rieben : 1. Vefpam<br />

iehnevmonem, 2. erucam five papilione<strong>in</strong> ichnev<strong>in</strong>oiiem, fo folgt biCU<br />

3. Scarabeiis ichnevmon. 3«^ 3wl'«>, tt)ann Den neue ©äfft unt) "^xitb<br />

tec SSBelDen fommt, f<strong>in</strong>bct man Di'efe fleiiie D\öjfe(»^efei: auf Den Reiben»<br />

58ldttern,fonöcr(ict) auf üen gelben oDer i'ot()en,Die ctixxiß ^u trocTen (leben/<br />

fie ma^en mit ihren Üvöfleln, not\d)t Dornen i<strong>in</strong> ©ebif ^aben, e<strong>in</strong>e Deff"<br />

nung<strong>in</strong>ö^lat/unb legen Da e<strong>in</strong> €p oDer a^t^ep h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>; t)ie?D?abe,fo Darauf<br />

ttjtrb, frißt t>aö grüne unter ber ^lat vg)aut n^eg, bit aber nic^t mei§ mirb,<br />

tt)ie bie epidermis ber anDernQ3ldtter,fonDern fcbiDarj braun, Die Untere<br />

»^aut aber <strong>in</strong>nen unb aufjen fcbtt)ar^ 3<strong>in</strong> 2fugu(lo fie^t man biefe gle*<br />

cfen fcbon jlarcf, unb tt)erbeu immer groflcr. Sß ftnb aufmandbem ^lat<br />

^iel/raufmancbem nur e<strong>in</strong>er, eö nimmt ojft e<strong>in</strong>er baöbalbe?Slate<strong>in</strong>, fon*<br />

berlic^ an ber Öpi^e. Unb t)a anbere Qßürme bk untere ^aut beö ^la*<br />

tt$ lieber, alö bie obere unternagen, fo bleibt biefer nur unter ber oberm<br />

©iefe^abeijl breit, Sl^ifct); färb, unb alö burc^fict)tig, l)at anhtmJodl^<br />

unb imp Dorbern ?ibfa^en, n^elcbe etnjas breiter, alö t>u folgenben fHib;6,<br />

Süjfe. 5luf bem 9^ücfen gebt auf ber ^ulö*5iber t<strong>in</strong> r6tblicl[)er ©tri*/<br />

ber nad) ben 5üff:n anfangt unbbif^ijubcm i r. 5ibfa^ gebt, auf trelcbem<br />

crnid)tijl,aberaufbemi2 börauf ifieram(ldrcF(len,alöe<strong>in</strong>(^^tlble<strong>in</strong>«<br />

S)er ©dbttJön^ \f 0I0 e<strong>in</strong> balbeö ^nopfle<strong>in</strong>, fo unten tüvaß ge^'pplfen, tai<br />

pe im 5luffc^?tt beflelben ben Seib fort fd)ieben faii. 2(uf bem erjlen 2lb#<br />

fa^am^ölö ijl e<strong>in</strong> (Sc^iicie<strong>in</strong>, untermefcbeö jie ben^opfmcit b<strong>in</strong>e<strong>in</strong> j»<br />

jliebcn ppegt. ®cr ^cpf ifl büane unb ^ajlanten» braun, neben mit<br />

fc^njar^en 2iugen , tt^ae (lumpf jugefpij^et. Fig. i. i(l bie @ro fl*e e<strong>in</strong>er fig. 1/<br />

folc^en Wta\)i, mm (te ^rof (Inb, unbmfit auf bem OiöcFen außjlebt.<br />

Fig. 2. »je fle auf bem95a«4) auöfiel^t, Unb fig.3. bie brep^bfa^e am %. j.|.<br />

^opf


5?opf ttvda^ öerqtoffert, Daf man t)en fc^i\)at^en ©trid) unten am ^ßpf,<br />

baö tu\i^'>'iBnl\\k'm öuf bec ^rujlr uüD Me üetiKu v^o^en <strong>in</strong> Der ^iiU,<br />

famt ben SüjT^n/ t>^Kttic^et fel)en fonne. 3>ie giifl'e ^aben nur ^nopflcm<br />

o^ne 5tlauen, €^ DerdnDert ftc^,nac& abgelegte«: ^aDen-'|)auf,unter bec<br />

fig. 4. ^lat^^aut <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e- ^efer p ^}uppe/ fig. 4- unD nacö e<strong>in</strong>igen "^acjen ftiec^t<br />

%. ^ au^/<br />

auö tiefet: SSermanblung^^vpaut e<strong>in</strong> fcj)n)ar^er fie<strong>in</strong>et 9Rö(Tel*5?efer b«*^#<br />

fig. 5. tDe{c()ec nicfet, tt)ie i)ei: <strong>in</strong> ber 5(pfeU^lüte, dornen bicfere unö<br />

tdngere göjTe i)at, fonbetn n)ie anbete, bte ^<strong>in</strong>tern e<strong>in</strong> tDenig langec. ®ie<br />

glügcl f<strong>in</strong>b oben etmaö getun jelf. UnD wann er tobt ijl/ legt er bie Süjfe<br />

ttieber ju^mmen/m|ie <strong>in</strong> ber ^uppe gelegen jlnb.<br />

XVIII.<br />

Q5on bec füeiffett (Scb ^ SKabe i<strong>in</strong>b mn Ut<br />

fo öarauö n^irb*<br />

^?(ntt man im Si^üW<strong>in</strong>g <strong>in</strong> ber Srbe grabet, ftnbct man allerlep <strong>in</strong>.<br />

fede, welche tbeilö über 5B<strong>in</strong>terö (Ic^ bat<strong>in</strong>nen genet)ret, unÖ<br />

grof geworben/t^cil^ nur ibren $taffemt)alt megen ber ^dlte bar<<br />

<strong>in</strong>nen gehabt. Unter ben erjlen fmb üielerle^ ?!)?aben, iDorauö bep ^eran^<br />

genahten warmen ©onnenfcbe<strong>in</strong>gltegen werben. 3ttier(!en^beiI;Tab.<br />

IX. l^ab id^ ben 5(nfang t)on biefem ja^lreic&en (genere,) ^efc^ledbt ber<br />

gr5jTern ^rb??0^aben gemacht, unb e<strong>in</strong>e bünne fftldngltcje<br />

^igmablwia icb mit e<strong>in</strong>em ^aartjon benbicfernfortfabrem<br />

befdbrieben»<br />

Tab.vii. fig.i. ijl goQ lang, unb ganj wei§, ant»<br />

. . S)ie er(le auf<br />

' gtnommen ber @(<strong>in</strong>abel,unb üviia$<br />

auö^


9{au^'$(i^9e mit bet (S^mm-^m^c^o bäum w^itb. 3:<br />

auöbrucfen fam ©et Mb ^at ble orDenüid&en je^en ^vibfa^e, meiere goi»<br />

ten ober Ülun^dn machen, womluc <strong>in</strong>berijrbe fortfrkd^en', mid) Durc^<br />

c<strong>in</strong>en^eöSod) fommen tm, <strong>in</strong>bem et e<strong>in</strong>en $fbfa^ »acl) Dem (<strong>in</strong>bern »er*<br />

tünnett t unö baö 3itöemeit)e <strong>in</strong> t>k ndd&jlen tubn fan , rt>a^ <strong>in</strong> mm ^u t)ie(<br />

ijl, Sämänner 5Kaum brauet, i|t fe<strong>in</strong>e ^tm^rn^ e<strong>in</strong> ^perunim?l^en Deö<br />

^eib^, tt)ot)ur(^ nic^t alle<strong>in</strong> t)ie feuc&te €rt)e metjt, uaD neben anflebt , fon*<br />

bern auc& e<strong>in</strong> ^b^il beö £eibö fo t>iel öon Dem @c|)aben an Die raube (Jrbe<br />

leibet, al^ betanbere ; t^a fonjl e<strong>in</strong>e£lnie be^ njalien/ förmigen Mö eö<br />

rtic^t auöbauren fönte. Oben auf bem Rg:^<br />

fern Dertern , tt>o er (icf) genebtt , berauf, bag ibn nur nocb e<strong>in</strong> menig ^rbe<br />

fcebecft , t()eilö , bamit bit 2Bdrme ju fe<strong>in</strong>er ^ilb? ^erdnberung unb ^m*<br />

lieben gormirung ^elfe, tbeil^, ^amit er alöe<strong>in</strong>eglie^cje, an melcber aüeö<br />

idrtlicbijl, unbttjelcbelancie unbfolölid&fd^macb^Suife^at, nicbt (jeb<strong>in</strong>*<br />

üert werbe on bie frepe £ufft ju fommen, Snbem er aber migt ^a^e,<br />

m^tn fold^er ^erdnberunö, gani jliü liegt , Dag man fe<strong>in</strong>e ^emegung art<br />

itjm mercft , bab idb offt bemunbert , n>arum er ficb um biefe geit fogar mit<br />

m^t^ mibet aflerlep ©emürme fc^ii^en fam Slber icb babe gcfunben, ba^<br />

er fic^ erjllid) an e<strong>in</strong>en Ort anlegt , ber ibn tma^ bebecf t , a(^ an e<strong>in</strong>e«<br />

^te<strong>in</strong> , ober 2Bur jel , ober »ßolj <strong>in</strong> ber €tbe. »g)ernacb fan er bic ^du,<br />

fo ntcbt bebecft i(l<br />

, fc jleif au^bebnen unb tunb.macb^n / bag Die ^ähm tu<br />

tteenagenbenSBatmönicbtbaran Rafften fonnen, gefcbmeige, bqg fe<strong>in</strong>e<br />

ge<strong>in</strong>be bieOputbe^öerudbötoerlieren , bann mlitt unter beriiBurm*<br />

^aut bit SÖetmanblungö ^ülfe fc&on bat,<br />

*<br />

i\t fe<strong>in</strong>e foii^e Tranfpiration<br />

ober 5luöbdmpfun3burc& bie boppelte^aut mebr ba. 3n ber^Juppen^<br />

©e(lalti(letmoblbemajfnet. 5lm^opf j<strong>in</strong>b auf ber©tirn ^mep e<strong>in</strong>jle<br />

©pi^en, bie etwa^nieber gelegt j<strong>in</strong>b, an jebem^acfen geben Drep©p(<<br />

|en neben e<strong>in</strong>anber alß ^<strong>in</strong>^n au^ e<strong>in</strong>er ^atib beröor , Die etJt>a0 furzet<br />

pnb , als bie an ber ©tirn. S)ie gliigel f<strong>in</strong>b fur^ , unb ul^er tie auf bec<br />

Sörufl dleicbfam jufammen gepacften gö jfe bergelegt. 5(n jeDem i^on g. '<br />

Slbfd^en, bie man febenfan,ijl auf bepben (Seiten mieber e<strong>in</strong>ebretfacOe<br />

©P'^e,unb fa(l runb berum e<strong>in</strong>jele fcbarfe |)aar»«6p''^en. ©er ^dbroan^<br />

^at<strong>in</strong>)eperlep


54 23önbet weifien (Jrb'SJlabc unb s>m btt f^mt^m k.<br />

^}lt Denen , t)ie auötvart^ gebogen , fan er ftc{) <strong>in</strong> anbern Söeweßungen ^c(«<br />

fen ; fonberlic^ aber ftc^ b^rum ju wttfm, um e<strong>in</strong>e ^obte ju bei)alten, mU<br />

c^e er <strong>in</strong> ber Sliegen* &t]Mt jum ^us friecben \)ahn mug. ® le S^i^Ö^f<br />

fig- }. fo ^erauö frie(^t , jie^e fig. 3. i(l e<strong>in</strong>e fonberbare ^rt loon e<strong>in</strong>em @ef^lec^(<br />

ber Sliegen, bie unter mancberlep (^rofle unb garben gefeben tt)erben , unb<br />

fe<strong>in</strong>en fügticbern ^amen alö Dvaub» Sliegen baben fonnen ; bann |ie ne^»<br />

ren ftd) öom Üvaub am meiilen , <strong>in</strong>bem fie anbre fliegen fangen , unb ib*<br />

nen Den ©äfft außfaugen / ja fö gar ber ^efer nicbt fd)Dnen , unb bie Ovo*<br />

feil' ^efer mit jid) <strong>in</strong> ber £ufft aU ^abicbte baöon getragen, ©ie fi|t ta*<br />

ber unblaurt, bait bie ^epDorberngüflebaju immer <strong>in</strong>ber^öbe, mit<br />

benen fte f?br l^urtig i(l , unb jle aU S^anht gebraucbt / t>k ^öeute t)or bem<br />

^a\x\ berum ju breben , tioie e<strong>in</strong> (Jicb^orn e<strong>in</strong>e |)afelnu§. 2Bann pe HU<br />

nen @a jft aus M\ <strong>in</strong>feden bekommen fan , fo fe ^t fie ficb (<strong>in</strong> 53dume , bie<br />

e<strong>in</strong>igen ©ajft auö i)<strong>in</strong> D^<strong>in</strong>ben geben lajfln. Unb fommt bar<strong>in</strong>nen mit<br />

ben^ieb' Bremen öbere<strong>in</strong>, hit eö aucb fo macjen. ©onft fe^t fte ftc&<br />

öuf nicbtö lebenbige^^, waö fte nicbt rauben, unb tt)ann jie gejtort wirb, mit<br />

pcb fortncbmen fam @ie Idjl e<strong>in</strong>en meiflen ©äfft au^ bem «^<strong>in</strong>tern ge#<br />

ben / al^ excremente , ber tt)irb gelb unb enblicb ^tam unb bart. ?£Dann<br />

man fte fangt/ befubelt fie e<strong>in</strong>em bie '^ä\]t)i bamit. 3»^ p^^ ^l^tn Idf t fie<br />

benfelben bietDeilen ttvoa^ \)mnß geben unb ^iebt ibn noieber b<strong>in</strong>eim<br />

@ie tragt ben ^auljla^el <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Sutteral dornen etnoöö <strong>in</strong> W<br />

»&6be , mlö)u febr fpi^ig unb flarcf i(!. ®<br />

ie ©tirn ij! erbaben jnjifcben<br />

ben ^üQtn , unb i)at untermartö graue ^aare , oben ber tttr>aß fc()n?arje<br />

fig. 4. barauf. S)ie jnöep SüWbornle<strong>in</strong> |<strong>in</strong>b n)ie fig. 4- S)a05O?aul; worauf<br />

ber


23on bet ^tof\m iHmh^lmt mit bm 0t fp(§, ^<strong>in</strong>t 35<br />

XIX.<br />

QSon ^ei: gtojfen Dlrtuß^Sliege mit bem<br />

(S^^ig fommt tiefe gliecje auö e<strong>in</strong>er meijfen ^rb * ?5?at)e, fig. i. bk <strong>in</strong> Tab. vni.<br />

^^(i nic()tö öon ber üorderge^enben unterfc^ieben, a(^ ba§ (le Dicfer unb fig. i.<br />

^^ langer ijl, unb e<strong>in</strong>en fpi^igen S;^<strong>in</strong>ttm i)at, fig. 2. aOegen beö gel* fig. «.<br />

ben unb fc^warien H<strong>in</strong>terleibs fönte jle e<strong>in</strong>em tt)ol)lalö e<strong>in</strong>e ?)[iBefpen^2lrt<br />

Dorfommen, ber Un rechten Unter jc^ieb nict)t meif . SiÜe<strong>in</strong> (le ^at fe<strong>in</strong>e<br />

boppelte Slögel, anc^ fe<strong>in</strong>e @ebig= gange, fonbern e<strong>in</strong>en etact)el im<br />

£!}Jaul, \m t>k oben befc()riebene. ©er [^ucfen=@c&ilb tjl gelb^braun/<br />

mitten mit jwep breiten fc^roarjen ©trieben 9ett)eilt» ©ie 2lucjen ftnt)<br />

fd;marj, bie ©tirn gelb , tk ^olble<strong>in</strong> unb bie (Spieen an ben gütili^ornern<br />

fc^war^ ^tt dxiidm > Oc&ilb ijl am ^anä) ttvoa^ <strong>in</strong> t}\c ^o^e gebo*<br />

^en unb Äol)l''fdS)mar/(; famt ben erjlen brep Slbfd^enM^aucfee t bie bar*<br />

öuf felgenben t>tere aber f<strong>in</strong>b gelb, tk ©pi^e tuieber fc^mar j. S^ie gü jfe<br />

f<strong>in</strong>b braum ® ie flauen ftnb lang unb \ä)Civf, unb bie (So^le unter ben«<br />

felben, womit bergleictengliegen aud^ m ttroa^Qlatm <strong>in</strong>bie^öo^e frie*<br />

c^en fonneu; f<strong>in</strong>b lang unb <strong>in</strong> ber^ilte get^eilet, fo ba^ e<strong>in</strong>e jebe^laue<br />

e<strong>in</strong>e befonbere tiat ^ö i(l biefeö bem ganzen @efct)l«cf)t biefer SRaub^glie*<br />

gen geme<strong>in</strong>; moran man fie aucb gleich fennen fan, mie bie ®eper ober<br />

galtfen an i^ren flauen. 5öie Slügel baben tk Signatur, mie ber ®rab*<br />

flictjel fie jiemlicfe an biefer unb ber \)oriflen au0gebru(ft. S)enn |te i^<br />

tepbem ganjen@efc^le(6toieferHabic()t*5lie9en e<strong>in</strong>erlep,<br />

XX.<br />

Q3on Ut fc5ft)atßen W^9taupe, he fi'cp<br />

e<strong>in</strong>en ®ang fpiunt, unb »on ii)xm<br />

Papillom<br />

g^6 l^at bk fonigl. Academie ber 5ßifi*enfc6afft ^u «Part§ ^fnno m^iaue,<br />

1 7 » 7» <strong>in</strong> bem gemo^nlicfeen 3al)r * ^ang it)rer gel?()rten '?<strong>in</strong>mer^<br />

cfunqen, No. V. unter Den ©tücfen, fo j^ur ^rfotfd>unq ^er ^a«<br />

tur gt^6ren/(Pliyfic. General.) be^ Mr.deMairaa ^nmercfung über e<strong>in</strong><br />

€ a gemip<br />

'^*^' ^^*


56 23on bct: fc^warjen (?vb^9?aupe, bk ftc^ c<strong>in</strong>m ©Ätig<br />

qewitp.öl"rea öcfe^f, melc^eö itiDeici^'rbe fic^an e<strong>in</strong> öngefaultcöOc^fen*<br />

^orn ^aufftg öef)dnöet, unD üoit t)at te £6c^er achten fante, mW fie rec()t runD Yoa*<br />

ren , unD tief ^<strong>in</strong>ab giengen. Slber id) funte nic^t mijfen, ob e<strong>in</strong> <strong>in</strong>fea<br />

t>ütä) Diefelben l)erau^geftoc&en,unD Dotjon geflogen / oDer cb e<strong>in</strong>e^ t>a»<br />

tüxä) t)<strong>in</strong>e<strong>in</strong>gefcocben voar, ^nhlld) mercFte iä), Dag txiß 3)?ee(, momit<br />

id)Die <strong>in</strong>feda <strong>in</strong> Dem@efcbirre^end^ret,(!ar(f öerje()ret wurDe,auc^ Da<br />

id; fdne mct)r Dar<strong>in</strong>nen ^atfc. ^eönoegen grub t^ Diefen ^oc^ern na^,<br />

mil id) Deren tdglicli me^r unDenDltd)bi0 4o. gewa^rtvurDe, unDfanD,<br />

g(eii) t>om Sia^ang an, DierunDen; al^ öon (beiDen=5d^^» gefponnene<br />

^amk, Die auf Dem iöoDen De^ ®ef($irre6, über l ©d^ul) tief, an mtm<br />

tiod) amae fmd)ten ^(umpen^^^ll unD €rDe jufammen giengen. ^ö<br />

jiecf fe <strong>in</strong> jeDem ^a'^al e<strong>in</strong>e övaupe, uuD ^wax im unterjlen ^tjeil Deffelbeu/<br />

n)elc^er bep allen etmae^ njeiter it>ar. 5(u|fen an Den Sandten blieben Die<br />

Jtdnen ^rD ,^lump?n l)angen, tt?elc^e mit DengaDen angelangt maren,<br />

tnie auc^ e<strong>in</strong>ige ®etreiD;^6rner,fo Diefe Ovaupen unter Die §rDe gefd^tep;<br />

pet m':^ aueqefr flen ii^mtn. (Sie f<strong>in</strong>D gan§ 6raun>fc|)tt)arj , l^aben Die<br />

16. Staupen spife; e<strong>in</strong> gldn^enD fc^marj^gefaumteö ?<br />

teti


fpiitm,unbVcrttf)t!em^api(tort, 37<br />

(cnfle Denfel6e«nid^t,mei( fie immer 6ei? \i)m ©pdfe bleiben fönten, unö<br />

njann fie bi^meilen oben ^<strong>in</strong>cmf njDto^oDer fon\l öea Ott dnberu mü*<br />

(Jen; beröle{d[)en ^anal md)t notbig &aben ; ^am fie fonnen <strong>in</strong> Die €rbe<br />

n)öbten unb pc^ öerbergen, wo fit moüen : (5onbern es iff Die ©peife, bie<br />

ober ober auf oer ^rDe (legt, bamit fitali},iit ^tmb ^u betfdben fomme«<br />

fonn<strong>in</strong>» Unb meil fie meijlen^ nur btt< "i^ad^tß recft ^erbor fried^en, obec<br />

be^^a^ö ^eimlic^ auö biefen5}^<strong>in</strong>enb!e«5peife benagen, fie e<strong>in</strong>en mftu<br />

ü^ttn unb (geöffneten Ott ^aben mögen/ ficb it man(i^ttkp '^rten 3^aub#<br />

^cfer unb anöer^®ert)!irme, mögen fid)er fepn, weld^e fic^ aüe bor bem<br />

(Sp<strong>in</strong>nengemebe folc^er Sandle fcbeue«. ^erqleic^en fKaupe ift ttvom<br />

e<strong>in</strong>en goß lang %.i. unb ^mei £<strong>in</strong>ien bidP, 2)ie göfleanbem jc^mar^* fig-p.<br />

braunen Seib fiab gelbticj), auc& \)ahtnt>k^ibiä^t,Wi> fe<strong>in</strong>e gufle baröu<br />

ftnb/ e<strong>in</strong>en gelben 6tncb. ®ie 6, 9\unjetn bom ^opf an, morunter tit<br />

Sßorber ^ guiTe ^it)ci\ , fitib bie fle<strong>in</strong>jlen» 5)aö ©ebt§ ifl t)ornen breit<br />

mb fcbarf/ etn^aö abu<strong>in</strong>aaen, unb t^at /jmei; gd^ne, etmaö^u galten. S)ie<br />

göf)[fpi6en neben an btn ^a^m l)(\bm bornen e<strong>in</strong>ige ^drie<strong>in</strong> ; Unter beut<br />

Öebi^ficl)t man ba0 'JÖ^aal mit bengre^fpi^en, melcbeö fieme^r o(t) ön»<br />

bereälaupen ^erauö fcbieben fan,m!t e<strong>in</strong>igen weif * unb gelben dim^ny<br />

t<strong>in</strong>b bamit, alö mit jwep jlumpfen Üiüffe<strong>in</strong> ober Deffnungen, bie Seu(^t(g*<br />

feit e<strong>in</strong>jufaugen. 511? fie pcb au^ Der Diaupen- ^aut <strong>in</strong> t>k 5>üppe üer<<br />

dnberten/ ^ab ic^ an Der ^]>nppe nicbta fotiberlid^e^ gefel)ett. 5iber ber j^a^<br />

piltou/ fo <strong>in</strong> ben erjlen ^ugen be^ ^}aii au^gefroien , i(l ^u bemercfem<br />

©e<strong>in</strong>e Jarb ijl fcbwarj^grau nnt) meelig, bann ber @rui?b ijl ©i(ber*öldn9<br />

lenb unb mit fimarjbraunen 5>uncten gfeicbfam bejlaubt» ?Ö3o biefe<br />

^uncienuidbte bcpfammen flehen/ n?erbeneö fd)mdtjlicbeS(ecfen. 5i)ec<br />

Äüpf<br />

i)l braun-grau mit nod[> braunern klugen. S)ie 5ii()I§orner jle^eu<br />

neben biiiau6f,^aben fe<strong>in</strong>e fonberlicbficbtbare^elendPc unbJbaare; mv^<br />

ben (angfam nur ouf m^ ab benjegt ; tte()en oben auf bem SBirbel mlttm<br />

über ben klugen, feie jwcp paarigen ^aulfpilen ftefteti gerab ^rau^«<br />

® ie b<strong>in</strong>tern Süfle f<strong>in</strong>D lang unb ^aben©pi^en <strong>in</strong> bert@elencFert/n)el($e<br />

mitbemgug e<strong>in</strong>eöabel mac&cn , momit er ben ^eib re<strong>in</strong>igen mb aWu<br />

fc^en Un, mann ficb ^tvoaß anbdiigct. ®ie Jufle unb ber Uib if! Seber^<br />

färb / alö^^ergameu; ba$ etma^ grau mirb, unb fc()immert mit filberti<br />

©lÄubÄ S)l? ««tern giwsel ftnö ma$ mi^Ut al$ bi^.oberu/ m^i<br />

£3 T\U


38<br />

25on btt fUimm SMift-SSiene unb ^cn Ut ?Slabt,<br />

per > gidnjent). $Dcr H<strong>in</strong>terleib ge^t fpilig ju. ^ö cj^fe^ ««^ bemfelbett<br />

e<strong>in</strong>e £eöfpi^e mit bt;ep®elencfert,tt)omit ba$ ^tibk<strong>in</strong> e<strong>in</strong>en @pa(t obec<br />

^iefe <strong>in</strong> Der Sröefui^t, fe<strong>in</strong>e Spet t)amitf)tne<strong>in</strong>ju legen; Die Segfpi^e ijl<br />

etwaö weiflfer/ alö Der £eib, wnb Die Deffnunö berfelben mit fle<strong>in</strong>en ^drleia<br />

befe^t. S)ie Sper f<strong>in</strong>b fe^r weicj), n^ann fie l)etau^ fommen, fleben jlötcf<br />

OH/ tt)ie aUe Olaupen^Sper, unb werben balD ^art» Wt htn ^<strong>in</strong>tern güf<br />

Jen mirb t>k ©pi^e fonberlic^ gere<strong>in</strong>igt, wann etwaö üon ©taub ober ^rbe<br />

ßg- *• im gegen baran fangen bleibt, ©ief)e ben ^apilion fig. 2. er ijl aber offt<br />

ctwa^ grofler/ al^ i^n ^ier t>k gigur loorjleDr*<br />

Tab. X. !S§i3^ gro j]ere ?D)i(t; 5!)labe , welche <strong>in</strong> bem ttodftrigen ober flö^tgeti<br />

Cgö ^ijlgefunbenwirb, unb e<strong>in</strong>en fefer langen ©d()manjl)at, ijlt>ort<br />

^^ Dielen beobadbtet «oorben , weil fie fid; e^er unb ^dufftger fe^en<br />

Idf t ; auc^ jünbet man bie S^liege; fo barauö mirb, üon ben £ieb^abern fol*<br />

cfeerUnterfuc&ungen abgebilbet, unb <strong>in</strong> ben Q3efc&reibungen berührt: aber<br />

biefe fle<strong>in</strong>ere 5lrt i(i immer !)<strong>in</strong>tangefe^et worben. S)a^er will ic^ jene ^ur<br />

ouöfül)rlic^ern*^efcJ)reibung auf e<strong>in</strong>e anbre Seit üerfparen, unb ^ier nur<br />

t)on biefer melben / vöaß id) an i^t bcmercFt. ^ie ^aU wirb etrr>a6 über<br />

*«• '• i Soll lang f fig. I. ijl Dornen urib h<strong>in</strong>ten jugefpi^t ; \)at fe<strong>in</strong>en ^opf , fon^<br />

bem nur e<strong>in</strong> 9JJaul, mit jwep ©pt^en , wel^e fie auf bem Ort auffegt, W3<br />

fte fortfriec^en will, wann fte auffer bem ^M\i ijl ; <strong>in</strong> bem ^\\t aber \(i)kbt<br />

fte f\(S) <strong>in</strong> beflen göc^ern mit ben Övun^eln bes Mb^ fort. 3l)re Bewegung<br />

t(lfon(lauc^mit4)erumwel^enbee£eib^ : tbeil^ e<strong>in</strong>en Ort aufucl)en, tia<br />

t>k üiun^elrt befier bafften ; tbeile fic^ e<strong>in</strong>en ^la| i^n machen , wormnen fte<br />

bleiben lan. ^an fu^t gleich an Dicfer ?07aDe, wie an e<strong>in</strong>igen anberu; bep<br />

öiefen Bewegungen, bie fie mit bem Innern macl)t, ba^ tß noä)n\d)t t>k<br />

rechte Kreatur , bie Darauf werben foll , fonbern ba^ voa^ anberp <strong>in</strong> biefec<br />

£arüe verborgen unb gleid^fam gebunbeu jlerf t , <strong>in</strong>bem aüe^ auffen nocj) fo<br />

unförmlich , unb <strong>in</strong> ber Bewegung unbe^enb ifl. 3Der Scib bat wl ^aU<br />

ten an ber §ü(]e (latt , welche fie fo anfe^et , ta^ jle aud) an etwas glatte^<br />

h<strong>in</strong>auf friecfeen fan. 2(m an^ ^at fie j^wep unter ficb flcbenoc Jpa*<br />

fen/al^e<strong>in</strong>e^abel; unb oben ^wifc^enbeufelben e<strong>in</strong>e Um ßufnpfe6p^<br />

le.


ttJötauö fte \»itb. 39<br />

$e, fo öeraD ^<strong>in</strong>auö flehet, fig. 2. 5(n Den jwei) 5(bfd|en tjor liefet ©pi^e fig.<br />

pnD an jebem ^ep ^pi^en an Den ©elten. 2Bann fte ftd) V)ern)anDelt;<br />

fott)icD DieAiirelia,mie fig.3. gan^^att ©leOc^n^anj^^pi^emitDen fig.s*<br />

»£)afen Darunter ijl wie üg. 4. 5iuf Dem ^opf f<strong>in</strong>D ^ep ^ornle<strong>in</strong> , aU fig. 4»'<br />

t)5ren, tt)clc{)ebraunlicf)f<strong>in</strong>D/ mit IdnöH^en gelb ^öldnjenDen knöpfen»<br />

fig- 5- ^iet)ie(e9^un^eln bleiben am Seib^ aber gan^ platt geDtücft. SDie ßg-r«<br />

garbi)tfohttöSJ^if*i)'f^tb, mann fie im feuchten liegt, unD imtrocfenert<br />

ßraulid^ ; Die rt)anj»©pi^e trüb* gelb ; Die^afen Darunter etma^<br />

Duncfler, alä Der £ejb. 2) iefe ^drte fcfeü^et fie öor Dem ©röcfen Der ^u<br />

De , unD t>cr if)un Se<strong>in</strong>Den , Dann fte f)C{t fe<strong>in</strong>e Dlegung mel)r i^nen ju ent^<br />

ge^em 5lm SnDe Deö ^aji friechen gli^ö^n herauf / fig. 6. mit grauen fig. s:<br />

fc|)mal)len ubere<strong>in</strong>anDeröelestenglööeln , Deren StDern ftnD tt)ie fig.?- ßg-r«<br />

iÖer^etb i|l nic^t fo ^eB^grau/ n)ie Die glögel ; ^at oben feer fcfenjarje<br />

©repangel, fig. 8. unten ^er tm<strong>in</strong> gldn^enben tveiffen ©trelf über Die 3. ß»«««<br />

5(bfd|e h<strong>in</strong>ab« S)ie @cj)»anj * ©pi^e i)at jwep ©pi^le<strong>in</strong>, fo herauf fle#<br />

^en. S)aö?Wauli(lalö an e<strong>in</strong>er ^remme, (OeAro,) Dann eö hat e<strong>in</strong>e»<br />

9lü flel , wie Die ©tuben f gliegen , aber auc{) e<strong>in</strong>en (Stachel oDer e<strong>in</strong>e (5pi#<br />

ie, 2)ie braunen ^(ugen nehmen Die jmep 6eiten De^ Ä'opfö e<strong>in</strong>. 5)ie<br />

fetirn ifl sldn^enD* weif ^ grau, üom Wirbel an fpi^ig, unD gegen Da^<br />

fO^öul breit S^ie gühlfpi^en haben Dornen e<strong>in</strong> breiteö weiffe^ Äolble<strong>in</strong><br />

mit e<strong>in</strong>em fchmar^en glecfen. fig. 9. ®er DlüdPen amJ^al^ höt e<strong>in</strong>en %?•<br />

runDen braunen @chilD. S)ie h<strong>in</strong>ter» güjfe fig. 10. haben an Den ©^en* fig- 10.<br />

cFeln, Die Dur chfTchtig» grau J<strong>in</strong>D, e<strong>in</strong>en f^warjen »^ornharten glecfen , an<br />

welchem harte ^aarfpi^le<strong>in</strong> herauf ftehem<br />

S)ie ©chencFel a»i Den an*<br />

Dem gü JTen fmD nicht fo jlarcf , unD wie Die güjfe etwaö fchwar j mitilei*<br />

nen Strichen gezeichnet. (5ie leben e<strong>in</strong>ige ^age , unD wann Der Söauc^<br />

<strong>in</strong> Der^itte ^ufammen fchw<strong>in</strong>Det, bep ermanglenDer ü^ahrung / bleibt<br />

h<strong>in</strong>ten an Demfelben e<strong>in</strong> fchwarjieö ^olble<strong>in</strong> , unD Die garhe wir^<br />

an Mm Orten itvi>a$ gednDert*<br />

«


i}5 r;n;


JOH. LEONHARD. FRISCH.<br />

INSECTEN<br />

23crt allerlei)<br />

<strong>in</strong> Seutf(l)lant)f<br />

gnt&etfunä;<br />

@o e<strong>in</strong>ige tjon t)er 9^atur Diefer Cr^jaturcn ^erau^^e^eben/<br />

(Samt e<strong>in</strong>et 0^ac6rid)t <strong>in</strong> Ht Xoxvdt V)cn |)r/S(lt<strong>in</strong>f<br />

?bud)f fo i?on Der()lei($en ?9)atcrie/ <strong>in</strong> ^uöcllanD<br />

2J


3iemi!etf , imm^ für Sitfecten m hefem Dievl)tert<br />

Tabcll.<br />

2;6cil 9el)anbe{t \t)irb/ unb auf itc(d)er SxupftVt^<br />

platte feie gipr c<strong>in</strong>e6 jeben ifi.<br />

2(tjf ber erften platte»<br />

I. S>cr timöeiSIat £cfev hix gt5|Tcni 5(rf, miD bcr SBurm itforaiiil ey Fommt<br />

II. 2)fi^civi<strong>in</strong>c .St:i1)l--?0?otUn--Ovfluplc<strong>in</strong> mit ha ?D?t>ffc.<br />

III. 2)it ©(J)l»pf-'S5cf}5e(lcl<strong>in</strong>evnioii) aüß öitfciH 9<strong>in</strong>ti|)KMn.<br />

IV. S)ie (jalb-tvdtv I)ail>-iicl()c Dorniaeüvnupe «nD&et «Papillen im\h<br />

V. ^ic @d)lupf.-^efpi <strong>in</strong> t>etT Oimipcti, Mf ficf; nic^t c<strong>in</strong>fpimun.<br />

VI. ^cf groljc fd)n;ar(ie 5)?ijt -- oöec Ovo!? -- 5lcfci: «nö fe<strong>in</strong>e 3M^<br />

VII. -- ^rr D^afe JF)orii -- ^efcr tri-v miftlcrn 2lrt.<br />

VIII. ^it ÄDt() - Ziffer mit De» (Sc^uUey-'^piiien-<br />

IX. S)ie lauffenöe Äefer --^aul<br />

.- X. 3;)ie feppaen&e Äefer ^mi^^<br />

Znfbev anbctnpUtte.<br />

-- Xr. 53ie gtofTe ©c^Iupf SBefpe <strong>in</strong> Den €i't) -- -- ^efer 9}?at)en.<br />

XII. S)ie greife gvb^ac^ncrFe (Tipula) un& il)V SSSuvnu<br />

XIIL 2)ie taH^f(l)tvan^ii3en 5Q?at)en im?D?i|i'-SBaiHT, unö t)ie gliche iJAtairl*<br />

XIV. 2) er «aSe<strong>in</strong> -^lat-tefer oöei* fjuliu^-'^cfer.<br />

XV. 2)er gi'öne ©c^ilö.-SEJJarien.-^efei* unb fe<strong>in</strong> SBm-m.<br />

XVI. ^a f le<strong>in</strong>e ©paunen^gjjeffer fluf &em %\\l anb fe<strong>in</strong> ^(^pilion.-<br />

XVII. 5)ic bnnH ^^üUiudUm »«ö i^v «papiiion-<br />

:^uf t^iit dritten pkttr.<br />

XVIII. 55er fcljwrtrf^e #atte^e(t; ?SSHrm nnö («<strong>in</strong> ^efer..<br />

XIX. ^a ?D^ill=.^cfeß Der mittlem ülrt, mit rotfjen Slögeüt, tmö fdn 50?öbc.<br />

XX. ^ie fle<strong>in</strong>en fd;lmiglicf?en SJJaDeu <strong>in</strong> alievlet? feueljteni @ac^an , «qb Oie gli^t<br />

öflvan^.<br />

XXI. S)ie'rotf)e5Öeiben;^nofpctt'^'n&c, un-ö öi^glieije öarau^.<br />

XXII. ^a gii<strong>in</strong>e ichnevmon <strong>in</strong> Den rotten fJBeiDen-Jtnofpen^^OiÄÖenv<br />

XXill. 2>ie ©olö ' -- cami et<strong>in</strong>cf ^'^liege.<br />

XXIV. 2)a^ braune Diauplc<strong>in</strong> ^ifcIjen^tDet) ^UMkxn, «nb fdn^efeiv<br />

XXV. ^ie groffe srfuw Siaupeauf ben SÜSeibeu/ imö bicJÖlat'äßefpe, f© lii^yaftö<br />

2>^. €^ iff <strong>in</strong> Sem Brftfen ^^eil e<strong>in</strong> ^rrt^am »ergei^anöeö, bfl§ mf M a^m<br />

Ä'upfer4^Ifl^fe <strong>in</strong> ber Tab.iii. Fig. 2. unb 3. e<strong>in</strong> unredjter ?S3urm jnmO^afex-<br />

J^otn-Äefer qefe^t luorben. €^ foü aber fönfftig mit ©clegenlKit k\) 5ßcf(|r?}«<br />

bun^ beöjenigen Äeferi^, iDojif bicfer gel^örJ, ev<strong>in</strong>nevJ/imtibflfell)!^ bVTJmis^<br />

*


y<br />

Seilt<br />

Societat &er 5Sßiffeiifcf)affteit,<br />

5SiBnict Ijicmic<br />

e<strong>in</strong>iget: Snfccte« m ^eutf(^lanl>/<br />

e<strong>in</strong> Scic^cn fccr jg^öt^a^tung<br />

©efliiteu font^erbaven ^e^ier^e^<br />

Suv firf) W<br />

Statur $tt erforp^eii,<br />

^aö ^atev==^ant) mit uncietiiemen ©ammlunc^ötif<br />

©öWöfil bcr @d)nfftcn 6at)ön/<br />

gieren ju ^dffen:<br />

S<strong>in</strong>tere juni gleiß <strong>in</strong> fofc&er Söemnfjimg<br />

auftumi<strong>in</strong>tcm«<br />

^txAuSior,<br />

X 2 23öi:^


SSontl)e.<br />

p til <strong>in</strong> 2ott^elT,iltt3


___,_..i..M._.«_^ I<br />

I I<br />

——<br />

li<br />

II I<br />

I<br />

ten Auaoren fo i)on bm ^nfectcn v^icl obct wenig gefi<strong>in</strong>c'<br />

Utif nad) unb nad> jucitcicfe l?cvüt)vcn fode.<br />

©erSitff/bcn tiefet Sud) fü{)vcrf ül bem3n()a(tfe{}r<br />

^nfccten. Sat<strong>in</strong> baö 2öort Z<strong>in</strong>icct i^ bcr attacnic<strong>in</strong>c 9?a'<br />

men Vön folgen ßtcatu ven/fo folTtcn md)t nur 0\aupcn un&<br />

bie bavau^ fcmmmbc^apificnm,fbnbcrn aud) Äcfcv/glic^<br />

gen unb anber^ ©ewfirme <strong>in</strong> erfcrberter S^t)l befcf)rieben<br />

fet)n: ane<strong>in</strong> e^ ftnb ax\ft:m <strong>in</strong>mUn Äupncr^gXatten/ ba<br />

<strong>in</strong>eiflenö 5wet)ei1et) ^nm auf jeber f<strong>in</strong>b,unb a(fo unter 200.<br />

Staupen unbSd)metterl(ngen/<strong>in</strong>el)r nicftta^ftelH^n anbre<br />

3nfecte, nemUd) auf ber LXften^ lxi, lxiii, lxiv «nb<br />

Lxvijlen geseicfenet & möcbten bann tu Figuren bcr fo<br />

genannten ichnevmoni^^gliegen/ ober (5d)iupf^'2Bcfpenf<br />

barju gerechnet \terben, weifte auf beriflenr 111/ iv, vii^<br />

IX , XI ^ XX , XXIII , XXVII , XXVIII , XXIX , XXXIV ,<br />

Liv, Lv, LVi, Lxxxix unb xcixftcn 5Matte (iel)en:<br />

9?eb(l ben @d)meiß^5»egen,bie auf ber xiii, xvii^xix,<br />

XXIV, ^xvi[^ XXXVII unb Lxxiflen ftnb, 5Beld)C<br />

U\)tc Strten oflft an ^att ber ecmme^23öge( au6 ber Aurelia<br />

ber 9Raupen/ M frembe ©eburten l^erati^ fo<strong>in</strong>mcn.<br />

€6 ftnb aber tjetjbe ber Sigur nacß auf unter fd)iebenen ^(a^<br />

tm meijlenö e<strong>in</strong>erlei), unb rf! fe<strong>in</strong>e S5efd)reibung berfelbert<br />

babet). Wiit niefjr iKed)t kennte be^ ^n. Sfb<strong>in</strong>i ^ud) Theatrum<br />

erucarum, e<strong>in</strong> SHaupeu ^ ®d)au):>lag / al6 M ^n.<br />

Slanfart^ fe<strong>in</strong>e6, f)eifien. Sann bfeferW unter fed)^ unb<br />

iciergigerlen Snfecten, bieerbefd)rieben,nur eitfer(er)9?aU''<br />

VtWf i<strong>in</strong>b jener unter ^m\) I)unberterfci) üvanpen nur fuh<br />

ner(ei) anbre ^nfeete , benen er nemfid) e<strong>in</strong>en eigenen iKaum<br />

auf ben platten gegonnet l)at; bann bie ichnevmonesunfr<br />

Sd)nKig'5li^gfnftnb nnr neben mir e<strong>in</strong>gefc{)o6en.<br />

X 5<br />

^(t


flaft ber Staupen unb ^apilicncn abjuMben/ imb für bicj fö<br />

fid) n)C0cn bei* 8(uflag bicrevS5efc^mbun(55um2>orau^un^<br />

tecfcörleben ()abcn, bcut(ld) genug, bann c^ ftnb mciftcn^ 1)0^fje<br />

unbt)Drnct)mc^ci*ronm unbSamen/bcncnbictStncbe<br />

^e6 ^upfeilli^c^ mit iilum<strong>in</strong>adons-jfarbcn lieber bcbccft<br />

iDcrbcn,obci* anbcrc bic e6 fel()f!uacbnc()cn/ oba* burd)em<br />

Äatnmet^^gjjdgbgcn nad)ncl)cn (aflen.<br />

©le iiium<strong>in</strong>ir-gatben / it>efd)e man ^ur 23cifclfung fo<br />

t<strong>in</strong>;5Cf)Ud)cr Sarb^23ecanbci:imgcn i<strong>in</strong>bQ3crmifd)un(5en <strong>in</strong> bct<br />

dlixtm biefcrXf)iet1c<strong>in</strong> unmog(td)fo genau t)abc» fan/ ftnb<br />

fm)M) md)t aur^idjcnb/ bocl) (ebl)aift<br />

©ieSefd)reibung ifl fet)r furg^ S^ beitef)t biefelbe me^penö<br />

<strong>in</strong> biefen^uncten: (i)Slufit)e(c&em^aum ober Avant<br />

jebwebe^Janpegefunbeniiwben ;(2) <strong>in</strong> weld)eu©egenbbe^<br />

i^anbe^; (3) meftd) bie^a<strong>in</strong>^e anfp<strong>in</strong>neobersnm iHTWanb^<br />

lent^crbetge, unter ober über berSrbe; (4) ^<strong>in</strong>e bfctTe 9^u?<br />

merz we(d)e auf bic abmddjmtc ^\m ober Aureiiam mv<br />

fet; (5) ©neSaW ober 3eid)en/ womit ber^sDommer'' 2)0^<br />

gel auf ber $»latte bemercft i^, nnb cwa^ wenige^ t^on fet^<br />

nm Llmflanben ; (6) wo mmn e<strong>in</strong> ichnevmon ober @d)meig^<br />

Stiege m Um beö red)ten 23ogel^ au6gea*od)en. Mc^ su^<br />

lammen aU^cit Don ^m\) foldjen 9?aupen^S(rten^faum e<strong>in</strong>e<br />

Ouart'Seite mit grofier anfet)n!icfeer ®rucfer=e)d)rtff't<br />

©ie Sei^nung if! nad) berÄunff/ unb wegen ber ner^<br />

anberten ©teKung jum 0Zad)mad)en fefir becfyem ; abvr bic<br />

grau 38erian<strong>in</strong>l)at wegen ber t)erdnb^rtcn*-2(rt ber Blumen<br />

tmb ©ewdd)fen billig ger<strong>in</strong>nen cimn gro|]en 23or,nig/ fon^<br />

berlid) bei) bcncn / fo ctwa^ nacbjeicbnen wcdem t)dnn im<br />

5t(b<strong>in</strong>oftnbet man ben^eig^£)orni84naf)(/ bcn Qünxm^


®cni lo. maW (fo bag er, über Der @elef)rte, \oüm hm<br />

meiffen23eitrac5getl)an? <strong>in</strong>rec&tbörrtlge®ei\ciibent)on


üefammlct / bic fe<strong>in</strong>e Süfle mitten amSauc^, fcnbetnnm*<br />

am ^örbe^Ceib öie orbentlic^e fec^fe, unb h<strong>in</strong>ten e<strong>in</strong> obec<br />

mc\j ^aar t)Oi* ben ® cl)wane - gü)Ten fiabem 2Bc(d)e id)<br />

©panncnmefet* ^^u nennen pflege /\t)eil fte (je{)en/\t?ieman<br />

etwaö mit Spannen auömijTetf tt?enn fie ben@(t)tvan§5u<br />

Un ÖorbeDgitfien fegen unb e<strong>in</strong>en S5ucfel <strong>in</strong> bei* a)?itte ma^<br />

c6en. ©iefetmbtjon bet BptlenqMatte anbiiS aufbie5o(?e/<br />

unbwiebetnunt^on bei* 9iiten biosut: t5unbeiten/ aucbe<strong>in</strong>e<br />

tecglei^en auf ber 79f^^n» 3« me<strong>in</strong>en bi6()ei* f)ei*au


an/ectd 111 <strong>in</strong>lcdi5 : •<br />

L<br />

250!t Dem tiittben a3Iat^^;^efetv<br />

ie :Scfcr ftnb e<strong>in</strong>e ^aupt-Wrt Ut ^n^ccm,<br />

n)clcl)e e<strong>in</strong>e (jvojTe '2lnja^l anderer ^vten unter |tcö<br />

beöveijfen. ?02an cjtebt if)nen im ^eutfc&en Den<br />

5^amen t>omKtefcn,Daöi(l, nagen, benagen (ro-<br />

dere, arrodere) tDclc^eö auc^ Die niei|len tl}i<strong>in</strong>/ abec<br />

eö i(! Dod[) Die reeicl)en unD jarfen glügeln ^ecfen, oDer^dcreveOber^glucjel l)([f<br />

ben, fo Diefelbcn befc^üljen. öo^lung, runD, itnD glei4)fam gemMbet ^clc^eö matt<br />

bei; anDcrn itefern nic^t fo f<strong>in</strong>Det, Dann mann fie gleich etman rmiDe<br />

glugel l)aben , gebet Docl) lu^rn^n Die ^rufl unD güJTe meiter i>Dr.<br />

felat'^efer aber l}eiJTt man fie , weil fie i^re^^abrung aufDen^ldttertt<br />

Der ^aume oüer Ä\'duter fucf>cn. ^egen Der un^el^ligen ^ÜMnnig^<br />

faltigfeit Der garben f<strong>in</strong>D Diefe runDe ^efer i>or anDern angenel)m ;<br />

unD aucb bep Den ^<strong>in</strong>Dern bcfannt, Denen fonfl wx anDern Snf^cten,<br />

Die fo gefd)vü<strong>in</strong>De laujfenfonnsn/ grauet; Dann manfie^et fe<strong>in</strong>e lange<br />

iv.^tjcil. ^ güjTe


23on im tmhm S(at=Äefet* bcr gvölTcm 2(it.<br />

ot>erüei'um<br />

gufle m \[)mn, j<strong>in</strong>t)aud)unfcf)dDlid;iDe3ent3i?öl)ei|Tcn6 ,<br />

re<strong>in</strong>iöcnöüei'^dnüc ^ßieiDolftc t>c4)/-ix>ann man fie etttja^Dnkft,<br />

e<strong>in</strong>en i<strong>in</strong>ancjenc^mcn ^a^t i<strong>in</strong>D ©ei'ud) t)ün:fic^ ge^^en laffcn. :^ie<br />

on Der Seit t)iel anDern<br />

SnfectenDen^amenöiebt, al^^^vtpem^SBüvmevn, Qo^anne^-^ür^<br />

mevn unD anDern.<br />

^iefe öroJTere, ober öielme^r övoj]te5Irti>Dn foM)en vunDen ^e?<br />

fern ij^ allieit rct&/ ii?ie rDt[)e ^irfcben , oDev S<strong>in</strong>nober, mir c<strong>in</strong>jeln<br />

f(^n)arfeen ^'Uncten, mz <strong>in</strong> Der jigur ^u fef)en. ^ie 2eb{)afftiöfeit<br />

Diefer 9totf)e aber t)erc)e()f, \t>ann fte toDtftnD, unD iDirD^elbli^. orau6 Diefcr ^cfer mirD, befommt e<strong>in</strong>e ©r offeDott<br />

e<strong>in</strong>en falben gol! <strong>in</strong> Die 2dn.c}e, u. e<strong>in</strong> Q>iertel joU <strong>in</strong> W ^Sreite am £)ber^<br />

kib. ^er^opf iftfle<strong>in</strong>, unD bat e<strong>in</strong> fd^mar^e^c^jj-i,^)^., j-^ n^ei^er unter Den<br />

»Öal^'^d;ilD [}<strong>in</strong>e<strong>in</strong>gepgen \rerDen U\\. ©ie©rirni|ln)ei|}lic^. ®ie2.<br />

güf)l'@pi^en fmDfur^/meil Der i^^opf immer unter fid) gebogen if!, Da§<br />

fie Daö Q3lat balD erreid;en fonncn. ®ie ©ebig^-S^^nö- ifi fc^it)ar^,<br />

®er.f)al^'0c|)ilD, unteri))eld)emDie2,Q3orDer|lengüffe f<strong>in</strong>D, ijl^DM^<br />

rellen^gelb, an e<strong>in</strong>igen bleich ^omeran^emrot^. ^3^itten auf Demfelbeti<br />

ijl e<strong>in</strong> ^fd)farber§lecfen mit 2. fc^war^en Jvuopfle<strong>in</strong>, auf jeDer^eite<br />

Diefe^grofferngfecfenifl nod> e<strong>in</strong> He<strong>in</strong>er $lfcv>grauerglecfen mit e<strong>in</strong>em<br />

fcl)ti}ar^en ^nopfie<strong>in</strong>. ^ie jtDep ^bfd^e De^l'eibeö, worunter Die »iei*<br />

^aben auc^ e<strong>in</strong>en Unterfc&eiD J)on Den foIgenDen.<br />

iibrigen güJTe f<strong>in</strong>D ,<br />

5i)ann eö f<strong>in</strong>D jwep erhabene Sl^cfcn auf jeDem mit jmet) fd)n)ar(?ert<br />

^nopifcn ; 5(uf Den übrigen 8. äbfd(?eu f<strong>in</strong>D auf Der 5]fd;graucn oDec<br />

(Sifenfarben ^aut, neben Der ^uIi^-SiDer, vm\) i'd)irar^ei


23ön teilt tnmbm 5S{a^Äefci* bei* ^tb^em ^tt<br />

i\i Der Dvucfen mit e<strong>in</strong>em (S<strong>in</strong>fc&nitf unterfc&ieticn, unt) liefen Dif^^ unD jert^<br />

fdtöDclTelbcnwieDerfc^iDaite Knopfe. 2iufDemcc)1enunDi)ierten2lb^<br />

fa^ na(^ Den gujTen ,.<br />

i|i auf beiDen (betten De^ €<strong>in</strong>fc^nitt6 e<strong>in</strong> ?ülavcUen*<br />

öelbei'glecfen, unD e<strong>in</strong>fc^it>anje^^n6pfle<strong>in</strong><strong>in</strong>Demf^lben. ^iegüjTe<br />

f<strong>in</strong>D fc^tüaitj. $fuö Dem |)<strong>in</strong>tei'n cjef)t unten e<strong>in</strong> 9vacbf($icber l)erau^^<br />

Den langen Oeib nac?)iufc(;ieben; Der fonft fe<strong>in</strong>en gu§ mel)i' l)at, oDev ancü)<br />

ftc{)an)u^alien, iDannDie^oi'Der-'gülKnic^tbafftenfonncn. ^etne<br />

^peife fmD allerlei; Q33ürmie<strong>in</strong> f Diecr amQ3aumf<strong>in</strong>Det, fonDcrlic^ abe\:<br />

Die^^latldufe, DaDon <strong>in</strong> Diefem 4ten ^l)eil h<strong>in</strong>ten foll geDad[)t werDen.<br />

^n flattern f!cf}t man nicl)t , Dag er fcT^aDen t^ut, ob e^ gleich Pen e<strong>in</strong>i^<br />

gen Wirten Diefer^eferßefcl)iel)t, Dag fie Die ^^latter benagen, ^anu<br />

Diefer'^Bm'm fe<strong>in</strong>e red)fc©r6i je cxlanßt, ^dnc)terfic&, permittelj^Deö<br />

5tac^|'ct)ieberö am (Sc^ivanc^, fc-jl an Die ^aum^Dv<strong>in</strong>De an, ja fe<strong>in</strong>er neu*<br />

cn unD eiöentlid)en gigur e<strong>in</strong>eg 6\eferö <strong>in</strong> fommen. (£r fprenget Diefe fe<strong>in</strong>e<br />

le(?te9S3urm=^aut oben aufDem Ö\ücfenent^mep,unDfd)iebtfie mit fei?<br />

ner ^eme.ounö gegen Den 0c|)n?an^ ^<strong>in</strong>ab. ® a fie()t man i^n <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>et*<br />

^ermanDlung6^.g)r!lfe oDer fe<strong>in</strong>e ^upe, ct\d([ß aufgerichtet , Doi^ fe^t<br />

uor fic^ ^angenD|le[)en ,<br />

unD Uu Die güfle unD glügel an i^m ernennen.<br />

^anner<strong>in</strong>Diefer0teUungang^rü()retn){rD, fan er fic^fc^nellaufrid><br />

ten, unD fe<strong>in</strong>e ger<strong>in</strong>gen ge<strong>in</strong>De/ODer nja^ i^m fonflen na^et, mitfolc^em<br />

5luffc^nenengleicl;famerfd>recfen unD ab[}alten/f<strong>in</strong>cct aber balDtt)ieDec<br />

pormartö.<br />

^IQaß m Diefer^upen^gtgur ^ierim^upferftid&weig gelalTen ijT,<br />

am X^alö'^c^ilD unD §lügel-'(Saum, auf Der^uI^^-SlDer Der jmep erfleii<br />

unD brep leisten 5lbfd|e, md) Der£iPer|lric& auf Dem Dritten ^2(bfa|,<br />

famtDem ^<strong>in</strong>cf el oben am »f)alö^^c&ilD , tt?o Der glugel aufbort, Daö<br />

ijlaUeötrüb^omeran^en^gelb. ^iejn)ei;^uncte aber auf Dem .O^per*<br />

fjric^ f<strong>in</strong>D leb^affter pon Diefer g^H'be.<br />

9Cac^ wenig ^ciQcn friec^r Der ^'efer ^erau^ , rotl) , tiiit f($it)ar(ieit<br />

glecfen unD fc&tt»ar(5em ^al^:=e($ilD. Über Den Slugen f<strong>in</strong>D an Diefem<br />

ec^ilD m^) i^^mTc glecfcn, snMfd)en Den 5iugen jn?ep fle<strong>in</strong>e gül)l'|)ornj<br />

le<strong>in</strong>, Die 6. 5^iiffe ftnDfur<strong>in</strong><strong>in</strong>D alle fd)n)ar|, n)ie Dergan^e Unterbaucb.<br />

(^iegattcn ftc&, <strong>in</strong>Dem Da^?DMnnle<strong>in</strong> lang auf Dem


23öm gtimm ^ci)lMctmvWmUir\.<br />

$(uf Da* elften ^upfec^^latte<strong>in</strong> Dci' crfFeti^afel / tfl Mcfer ^efcv*<br />

cS3uvm crftlic^ raie er i|l, ()eniad) etmaö gi'offert^oröcIlelU/ n^cöcn Cci*<br />

(^mliä^Uit i}er3ei4)nimg. N. i.. 3n Dei* ^ertüanDItniö^-Xo^^f^' N. 2.<br />

tflci'<strong>in</strong>fe<strong>in</strong>er©i*Dj]e; UMeerjn&ei'^upeaufDemfKücfen, unDN.3. wit<br />

er t>ovnen au^fie^t; t>cpt>cömon'fD!c^en€*uropmfc^enrunDen^efern mit unter Die 3nDifct)en<br />

tt>ie tk ^reniDenv unD mufle- tjerfudbt i^erDen r ob er auci) auf Deip<br />

Oguntia, mjümf Sufl ^u bUibm \)ab^f tvoran ic| fel^r imiftt<br />

iufDen^latternDe^mijTeiT^of)BV Derane<strong>in</strong>emDrtfle^f , n)o<br />

er mcl)t geuc|)tiöfeit genug Ijatf f<strong>in</strong>Det ficb unter anDern 3n^<br />

fcct^n aud)e<strong>in</strong>gan^ grünet fKaupie<strong>in</strong>v etma^lebbaffter gvim<br />

a\§ Der ^'ö^t r tDD- er grün i(t: ^iefe^ bmmt Die grime i>aut De^<br />

kol)l$ r t<strong>in</strong>ö ldj]et Die weiffe unterDerfelben flel)en. 3ft nid)t fi> Wuf^^<br />

füg<br />

al


s^otten^glicöe/fDDai'ciu^miv^iftbrüun: mtm c<strong>in</strong>Denglirc)cln(£ifen.?<br />

favb, jDcri'db^il&crfcivb ; it>ann Dieobetnglügdim(6i^enan eiiu<strong>in</strong>^<br />

Dcu liegcnv nmc^eufie e<strong>in</strong>en meiflic^^gvauen.^tcgiff obevDem Diücfen<br />

{)erab, Der auö cim'öet^- Rhombss befielt r unD tDCiß e<strong>in</strong>gefaumt ift,<br />

^Öie gül)l^^ornldn f<strong>in</strong>D braun , unD auf Dev obern leiten mittt)ettTeti<br />

ölcid)meir üon e<strong>in</strong>anüec ficf)enDen 5ibfa^cn imtevfcbicDcn. ^k 2iu?<br />

gen jlnD braun, unD. Die Doppelte ^^auU^pitje, .Die dornen ^tüifc&ert<br />

Den ^2luc)eniiber fic& |lel)t; ift rauf) r neben fdjnjavl , unHmten wcig.<br />

^ie SülT^<br />

fuiD-fal)l , imD ()aben an Den ^elencfen (^pi|cn ^erau^.<br />

5<strong>in</strong> Den untern glügeln pnD lanöegvanfeen. 0te legen il)re(£i)er auf<br />

feie matten Äol)lbidtter, unD. mcgcrrDer Äle<strong>in</strong>{)eit jpevDm Die jungen.<br />

mc|)t balD öefc{)en-<br />

tB^<br />

5Da0 fKduplc<strong>in</strong> i|^ N. r.<br />

5Die ^upe i^ou ü^rnen 2.<br />

<strong>von</strong> ()<strong>in</strong>(cn 3.<br />

^ie^otte 4'<br />

«Kr<br />

II L<br />

^o't^i- Wtotuw dimplm..<br />

te Die ^of)!^Sau^ ?, öt)er &er fo öenannfe^üiel^ ot^eiv^.ufben?-<br />

'Zh^n'r Daoon im folöenDen^qeilfoüöeDaittvxjerDen, ni^t<br />

t?on Diefen i£d)lupf'^'efpcn frei) ijl^ fo niufen axid) Die<br />

weiften t)on:Diefen Dlmiple<strong>in</strong>, Diefen gliegen sur'^iafjvung il)rer '^un^<br />

gen Dienen, ^ie le^en e<strong>in</strong> e<strong>in</strong>iöe^^£i> auf e<strong>in</strong> fb(c&c^ Öldui^ie<strong>in</strong> , Def^n^<br />

^laDe fic^ <strong>in</strong> Daö 3(\dupk<strong>in</strong>. Durc| e<strong>in</strong>en mio,tt)ü)r\t<strong>in</strong> pvium l^<strong>in</strong>m<br />

bol>rr/ D2j]liben iSafpv folangesjfriffr, genie|Tr, unDii^m<strong>in</strong>eö fi^em?<br />

geipoi<strong>in</strong>m unD <strong>in</strong> Die^upen^^aut terborgen Ht} ^am^ gan| ^a<<br />

lii)Vt (iv- OliD mir fafr au^ Der .J)eljft> $>0n' i?iclen füllten SdiipUiji,<br />

an flattDcr orDentlic^en^U^cien; oWßit fok^ichnevmo7?esaii^i}ffi'i>^<br />

eben. @ie f<strong>in</strong>D gan^ fd>r*)ar^ ^ unD l)aben gelbbraune giijfe. ^n^<br />

5[)>dnnIciBl)ate<strong>in</strong>$n Dünneif^au!^^€ana{> DiTt^ieUdngeti^l/ al^Dc^<br />

^i^ibU<strong>in</strong>^/ ml(^i^ i)ii\^i^tu^ mm langer n 25au4;/ imD ^ifö)m


6 23ön Ut Mbmi$, WHtlbm hcmim 9?aui?c, mhK.<br />

t)m fünjf fc^iDavlcn 5i6fd(jßn Dcflelben e<strong>in</strong>en cjclC>'6rauncn Sv<strong>in</strong>cj um Den<br />

$eibi)cvu<strong>in</strong>l)af. :^a^'3)^ani]lemiftN.i. ^a6'3öeiblcmN.2. ^ie<br />

i)i)ei:' unO Untet'^glüöel De» ^dnnle<strong>in</strong>ö N. 3. ^eö "Sßeible<strong>in</strong>ö n. 4.<br />

IV.<br />

giaupc/ uiit) i)oii km ^^apilion Hmi^<br />

t)tv t<strong>in</strong> ©riecf)ifd)e^ u auf kn<br />

>ü ma$ent)iet)ötniöen9vaupen e<strong>in</strong> fonöcvC>are!5©efd)Icc&f, Da^<br />

fic^ mieüec <strong>in</strong> untei'fc(>ieDene Eilten abtl)cilci'. ^cil fk l)äuffiQ<br />

unt) cjeme<strong>in</strong> r [)at fajl e<strong>in</strong> jeDei' Auftor etmaö Dat)on öemelDct,<br />

t)ev lid) miCfold)en ^efc()i'eibunöen begannt ßemac^t, aber meiftcnö nuc<br />

obenh<strong>in</strong>. 3n .gieiT ^lanfarfs' ^uc&le<strong>in</strong> ifl noc& Da^ auöfii{}tlid)rte Da*<br />

ton, <strong>in</strong> ä[nfel)en Der anDern ; alö irelc^eu DreiKi'lci) Wirten hcid)xcibt 3c&<br />

mll aber Derfelben nad> unD nad) me[)V seilen , <strong>in</strong>iD i^ren eicjentlidien<br />

Untevf^ieD bemercfen. ^i§ma()l Qzljt Die fecilb-iveiffe balb-cjelbe i^ov*<br />

cn, c[\ß e<strong>in</strong>e litterata. "^Bann man e<strong>in</strong> üollfommene^ '^Bercf oon diiuu<br />

p^n jufammen br<strong>in</strong>gen folfe, fo l)at manlUTac^ DieDorniöenDuiupen<br />

unter allen jueujl ju feigen, weil i^re^3upe alleieit etma^©ulDeneö an<br />

fic^ ^ae, unD alfo Den OSorjucj Deö ©olDe^ mir cjeniejTen mag ; Dann and),<br />

t)agi)onDiefer©olD*3ldn^enDen^upe (Deren t&cil^faf! über unD uba<br />

cljb glänzen) Die ©ejialt aller fKaupen <strong>in</strong> Der Q3ermanDUmc}ö'.S)üIfe,<br />

E>iewir^<strong>in</strong>ere<strong>in</strong>c;emi(felten^^<strong>in</strong>Der'^>upet?eröleic!)en, fc^ion t>ön Den als<br />

ten ^riei^en Den ^'^amen chryfalis befommen, ob fte c^kid) nid)t fo<br />

öldnljen , weld^eö man ^ernad) late<strong>in</strong>ifd) Aurelia überfefet. Unter Dem<br />

Dornigen Dvaupen^^efc^lec&t aber, fe^eid^ DiefeDoran, tieilfiewe^en i&'<br />

ter ^^öuc^j^dblic^en gluöel-Seic^nuncj por anDern <strong>in</strong> i^rem Sommer*<br />

^ogel fennbar ijl.<br />

©er ^opf ijl fc^mar^^gldn^enö; l^at aufDer (Stirn e<strong>in</strong>en ^ome*<br />

ran^en-farben ^rep*$(ngel, oben jwep syi>l)m aiß Dl)ren, unD auf jeDen<br />

Derfelben e<strong>in</strong>ige 5Cn6pfe mit ftarcfen geraD jlc^enDen paaren, "^öcil<br />

(m^i^^v^opf gegen Da^^aul ^t'(^i^^ fpi^iger ^uge^t, fielet er bei; Die*<br />

fem


fem allen e<strong>in</strong>em ^^a^cn-il'Dpifcjleicl;. .<br />

tevDem ^opff,<br />

i\\ etmaö Dunnev al6 Diefolcient)en.<br />

^ei*<br />

^al^ oDei' ^ev^bfat^ ^m^<br />

€*ö {)ci|Ten Diefe Dvaupen Dornicj , «Deil fie üi'el ©pifeen , \ijie t)i-e<br />

J^ornen/ auf DemSeib ^aben, e<strong>in</strong>e jeDe^ivt Dai?on auf il)ve befonbere<br />

^eife. ^lefe ^iev5ate<strong>in</strong>en^reu^'fi)orn, <strong>in</strong>Deff


£Kaupen4oaüt <strong>in</strong>nen öejogen, unD unter Die^upem^auf/ imD Derfelbcn<br />

©c^eiDen gekommen f<strong>in</strong>D ^dngi ,<br />

fie unter ftc^ mir Dem ^opf cjecjen Dem<br />

^ci)n)an{? gefrümnit. f^ann Der S^m(^ i(l nid^t mit dornen üetit>al)ret,<br />

unDDal)er mit Dem frummen Dornigen 9\ücfen <strong>in</strong> Diefer ^rüm*<br />

nnuig befd)n(3t. ^onjl anV;De fie noä) mef)r Don Den (6cl){u))f^^eipen<br />

Cicl<strong>in</strong>evmonibus) ücrDevbt mcrDen, mann Der^^aud) <strong>in</strong>fol4)enn)e()r^<br />

lofen .f)ani5en bloö jlünDe, iDcl^e Doc|) <strong>in</strong> anDever S^it nx\)^x fc^on<br />

i^ve €ner auf unD <strong>in</strong> Diefeibelu br<strong>in</strong>gen n}tj]en.<br />

^enn Die ^Hipen^O^iutuntcr Dem Diaupen^Jell 'obWig iDorDen i(I,<br />

fo fprengt fie Dafielbe auf Dem Üvücfen l)<strong>in</strong>ab entzwei) ; Da fallt Die<br />

fKaupen'.f)ülfe mit leerem ^opf unD güjlen ,<br />

auö mel(i)er fic^ Derber*<br />

larütePapilion jurucfe gebogen , imD nun <strong>in</strong> Dn'$upen?vf)aut fe<strong>in</strong>e enD*<br />

li4)e ©ejlalt fDer ^ruft, Die l)ier a^eij; geblieben f<strong>in</strong>D,<br />

fd)\t>ar^'grün ; Diepep ©treijfe Darunter l)ell'grün; fo auc& Die bei)?<br />

Den


ajött &et*l)alb\tjcig Wb 0b bormgcn^Krtupc/ mb k.<br />

Der ^upe ^crab. ©ie (jroflcn Knopfe f<strong>in</strong>D ö^Ib, Die fle<strong>in</strong>en fci)it>ar^.<br />

^ann Dec OSogcl ^euauö ifl, f<strong>in</strong>t) Die oor^cv cjülDcne glecfen Dur^*<br />

fic&tig, alö e<strong>in</strong>©laö. hieben an Den ^mepO^ren-^pi^en ijl an Diefen ^u*<br />

pen e<strong>in</strong>geic^en, al^ e<strong>in</strong> Ic^te^ Viertel Dom abnebmenDen^onD.<br />

^ev kommet' fQ^ogcI, tt>clc^ec e<strong>in</strong>ei'üon Den crjlcn ij^, Dieftd^<br />

bep 5'Ji*on Dornen 4.<br />

f^er (Sommer^/^ogel üon cbett 5.<br />

iÖie unteren (Seiten Der $?!ugel 6.<br />

(£<strong>in</strong>e ©orn-^dpi^e Der D^aupe 7.<br />

S5 v.xm


ib 230n btttU<strong>in</strong>m ©d)Iupp5[Bcfpe, fo U) <strong>in</strong> fcm ^^mptmc.<br />

IBon kt fle<strong>in</strong>e« @d)lu#SBefpe/ fo fiel) <strong>in</strong><br />

.;vci&eii 3lau|)cn, ^ie pd^ ol)ue @efp<strong>in</strong>n)t ansaugen,<br />

Mim fie ^^apilioneu tDevOeii,<br />

ernef)veu.<br />

^g f)nf Den ^latnx f ^unbiöeun, t)ic nic^t ttiit' t)ie (ScF)drffc üe^<br />

'<br />

'2ii\g^f unD cjuf? Q3ci'öv6|Tevun3öj©(dfet:, font»ern ciud) Cie<br />

(S^dv'ffc Dcö ^erflanDö angejD^nDet.. t)a6 ^at)ve üon Dem<br />

gaifdyeo ju unterfd^eiDen , üicl?9lubegef oftet, b\t> fie Dkfen @a^ , unD<br />

fo 5« fagctif anfdiiöhc^e ^a{)rbeit mieDa- <strong>in</strong>Die|)ol)eöebracl)t, öati<br />

nic^töt>onfic^felb|1:, oöet: <strong>von</strong> cttvae andere, Öca ?iic^t fe<strong>in</strong>et<br />

jrtaturjcy, cntftc^e, un^t>a^bepjet>em (L<strong>in</strong>ier, ce (ty fo tic<strong>in</strong> als<br />

es wolle, (oxvo\)iX>auvnnt:>tXlutuv\^abc feynmujlcit, öaee ge^<br />

beuget voorbcn, ale l^cvm tnenfc^cn. ©iePhilofaphi, Deren ctli^e<br />

jnllitutionesPhilofophicas(5efd)i'iel>en , l)aben fo-gat folel)ecilbci:e?Dte{*><br />

3iun(jengcl)eöt, fontserlicl) bat bei;m@en)üi:me, Da fe<strong>in</strong>e ^e()müttec<br />

tiabep fiuD, ftd) mane^cv ^on Der Unacl)tfamfeit Der SInDevn mit ^ia^<br />

teiflcn laffen. 5116 Antonius le Grand. Infiir. Philaf. p.VII. c.22. l**on<br />

Jien <strong>in</strong>feaen. pag. 579. feq. §. IV. & V. t)a^ fie (jemc<strong>in</strong>ef/ öie ^üvme<br />

j\>ac^fen mcillen^ au^- e<strong>in</strong>ei' faulen CDlatevie. feie Mythologiß^n 1)0^<br />

^en noc^ beflevgeDid)tet / alöfolcfee^ieute, t^ann fie Die M<strong>in</strong>ervam au^<br />

^c6 jupkers S^ixüf uuD Den Bacchura aui5 Deflen ©c^encfel^e^o^lef. 3n^<br />

fi>nC)ev{)eiti|] Dtegliege, tDelc^eanDerelchnevmon, u. id) biil^n (Schlupf?<br />

'^efpe benennet, e<strong>in</strong> Slnjlog Devjenicien c)cn?efen, Dieponöen^rrfecten<br />

^efc^rieben. f^er vpevv ^^maramerDam bat Det ^al)v!)eit<strong>in</strong> Diefeni<br />

^tucf e<strong>in</strong>en fli'imMicbenQSevtbeiDigei' abtjeöebcn, unD »gen: Sijler <strong>in</strong><br />

fe<strong>in</strong>ert'iRG^ten gti Dcö Gcedartö ^ucb Don DenSlaupen unD^nfecten , l)at<br />

mic^ Die fed)teii ©nfic^ten wnD 'iüle<strong>in</strong>uncjen gebabt ^oc|> bat ibnen Die<br />

ÜrtymieDiefegliegeni^aDen<strong>in</strong> Die IcbenDicjenBU<strong>in</strong>pcnfomnien/ no^<br />

Ijiel "iyiacbDencfen »erutfacbt 3d) k^U e<strong>in</strong>s^mabl!^ eitlem fon^ nicbt<br />

t<strong>in</strong>öeübten 9^atnrfünDiger e<strong>in</strong>e tebenDige ^obl-SRaupeseolfnef, unDjfym<br />

e<strong>in</strong>e avol|e3a(;tii«|eaPpv5];aDe]i öiu:<strong>in</strong>iicn ^e^eiget, »oDurc^


a^entct? ste<strong>in</strong>en ©egtui^f5Befpe, fo ftd; üt im dsmpm k- n<br />

ennQ3ei;n)unl5mm(jcicfefeetit>Di'Den. ®annfia'3;imgöt>onDevDvau^<br />

pefunfe ec fie md)t ^ato , n)d er njujle, öa^ Diefe Dvaup.en nic^c<br />

vivipara?, fondcm it)ie DieaiiDeni, t>or()ei' Die


n 23ön tvt tU<strong>in</strong>m ©^lupfOScfi^e, fo ftcb <strong>in</strong> beit 9?aupcn :c,<br />

t)cr 3al)l fagen, it^clc^e tjon folc^en f le<strong>in</strong>en ©c^lupf^'^Bcfpen <strong>in</strong> Den diaiu<br />

pen , unt) fonbedic& <strong>in</strong> Den ^^^elTel-D^aupen ju fei;n ppecjen. 3n andern<br />

fKaupen, Die ©eraebe machen, fonnen fic^ Die lehnevmones aud^ e<strong>in</strong>^<br />

fptnnen, wann fte ^erau6 gefroc^en f<strong>in</strong>D/ obev<strong>in</strong> Den Dornigen D\au^<br />

pen ni4)ty Dann eö if^ fe<strong>in</strong> |olc|)ei: ©p<strong>in</strong>n * (S'Oft <strong>in</strong> i[)nen. Qn Deö<br />

ISlancfartöTheatroerucürum lichte 4. et r;abe e<strong>in</strong>e 9^c|Te^S\mipe;'5^u«<br />

pe aufgemac|)t^ unD <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er 500. ?D^lDen angefroren. & fcbe<strong>in</strong>t, eö fe^<br />

<strong>in</strong>«<br />

ter<strong>in</strong>Der^upe, al^5D)aDen, unD friec^en im gr«l)l<strong>in</strong>g beraub; mei*<br />

flen^ mitten im ?9]aji fangen fie fic&an auf e<strong>in</strong>anDer ju bewegen ;<br />

ben üiel excrementa pon flc^ , Die alö runDe ^ornle<strong>in</strong> an e<strong>in</strong>anDer l)dn*<br />

gen, DaPonDieerflenfc&war^, Die le^tern braun f<strong>in</strong>D; Darauf befom^<br />

men fte Die 51 btl) eilung De^ 2cih6 <strong>in</strong> Den untern unD obern, unD »er*»<br />

^en <strong>in</strong> Der ^Oiitte fe^r Dünne, Dapon fie aucft hT«f/.a oDer <strong>in</strong>feaa beif*<br />

fen, e0bilDenfi


5}0tt fccm gtröfien fd)Waröett a)?iff'Äefct.<br />

SÜ^dnnlelrt Daö ^cible<strong>in</strong> cjleic^fam üoi'^er auf Dm ^anim , tijie m<br />

©elcncfen, Die Di$t ane<strong>in</strong>anDa* f<strong>in</strong>D- i^ieglusel-^lDern pnD wie ^ici*<br />

<strong>in</strong> Der giguu, tDomit fie t)on allen anDern^ ncbfl Den übrigen Uuif^dn*<br />

Den untevfcl)ieDen mevDen. ©ie^e Daö ^eible<strong>in</strong> <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>ei: ©vofle n. i*<br />

«nD <strong>in</strong> Dei* 93evc}vot]erunö n. 2,<br />

VI.<br />

S3ott t>em ävojfe« f(^tt)at^ett Wt'fefet<br />

[b Det öi^olTe fcjwar^e ^ij^^^efei: gleich fef)V befannf ^ tt)eil et<br />

fic^ unter allen ^i(l bol)rt, Den auc^ Daö Q3iet) auf Den ^trajfen<br />

fallen Idjjlt, Da()er er auc^ gran^ofifd) Fouille-Merde ^eijft,^ unD<br />

com D^o^^'^ifl bei) eflid[)en ^eutfc&en,^2lo^*Kcfct: ; fo ifi Doc^ Die*<br />

!en fe<strong>in</strong>e generation, ncbftanDernUmf^dnDenDelTelbenunbcfannt, wie<br />

er auöfiebt/ ebe er e<strong>in</strong> folcber ^efer njivD. ©ie Unmil^nDen <strong>in</strong> Diefem<br />

©tucf Der natm'lic|)en©efct)0 mivD, n?eU<br />

^e^Docbbwrni(^töefcbicbt/DannfobalDe<strong>in</strong>efolcl[)eSveatur^eferbeif*<br />

fenfan ,<br />

fo balDf)atfiei^n)olliöeö2[ßac&^tbum erreicht, unDibr^llter<br />

jum gortjeusen \\)mäxt. ^ß mirD auö e<strong>in</strong>em Doofen ^^efer Uiw<br />

!9^apen?Ä^efer, oDer auö e<strong>in</strong>em Fle<strong>in</strong>ern ^D^ifl^^efer, Dergleichen eö Dieter^<br />

let) Qkbt, e<strong>in</strong> groflav ^$ grabt e<strong>in</strong> fold)er^iflf^efer nicbt unter Dera^<br />

^\\i fo mol)lum fe<strong>in</strong>er ©peife vr»illen, alö um Dee ©attenö millen, tt)eii eR -<br />

Da anDre fe<strong>in</strong>ej5 gleichen antrifft, unDüornel)mlid), it)eil er Da für fe<strong>in</strong>e<br />

(Ei;er unD fünjfttge jungen beforgtill. ^ann ergrabt unter Dem C9ii|l<br />

e<strong>in</strong> 1^0^ <strong>in</strong> Dte^TDe, fndtet Dare<strong>in</strong>Denfrifct)en£9^i(l <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en runDlid)en:<br />

^lump, tt3eld)er meiilenö cpl<strong>in</strong>Drifc^ i(l, bdngtDiefen an Die ©ra^-^ur*<br />

^eln an , Die er mit e<strong>in</strong>fndtet , n)o er fie bekommen fan , unD legt oben<br />

<strong>in</strong> fold)en 9}Zi|l* klumpen e<strong>in</strong> e<strong>in</strong>iget ^t). S)iefe^ Decft er iDicDer mit<br />

ttM>a^ ^liü IM, unD Idjl e6 liegen; fliegt Darauf njeiter, oDer wo mw<br />

terebenfo(d)em Drten fan, fonDern nur Den/ Der <strong>in</strong> fok^er<br />

^ 5<br />

^pet^


14 23ott Um (ji*offett fcf)lt^Äitm S)lif!^Stefet<br />

^pcife tüc&tiö ijl, unt) mann etftc&im^eubfiunt)ubctQ[B<strong>in</strong>ta'<strong>in</strong>Die^<br />

!fm^]3illen üietmal)i cjel)autet, fommt imgrubl<strong>in</strong>cj t)et:fd[)iDarfee.^efec<br />

imvi$' ^k ^upe oDec DieSicjuc, Die er <strong>in</strong> Dev Dünnen unOtDcijten<br />

Q3ei'n)anDlunöö^|)u(fe bat/ i)l()iera&


SSon Um öröflen f{^wMm ?SW^Si6rDcnif<strong>in</strong>D atnObei'^^eib,DieDici'ant)evn am<br />

Unter??eib/ n?ofclb|l Daj§ b<strong>in</strong>dere ^aavunc]enie<strong>in</strong>\reitüonDcm mittlem<br />

ab? unD öCßcn Da^iSnDc Deö ^lud)^ a«Rel)t ^iefJieöcn gcvn De6 §1^<br />

tenO^, tbeilö um Der'^ocjel tDillcn, Denen fie fonft^nv^euteiDerD^n-f<br />

fl)eili^ weil fie Den @evucl)Dei^?9^i(le^al^Dannfc&m'fei'l>abenfonnen»<br />

^er ^efev^^irvmllel)t Tab. vi. n.t.<br />

©ie^upe f f f 2.<br />

©erliefec c ^ ^ 3-<br />

^le S^öset mi( e<strong>in</strong>gebccjen^c ©pi^e- 4.<br />

mitaii^cjebveiteter^pi^e 5,<br />

^ie He<strong>in</strong>ere m\\i etman ^alb fo grof , unD blog Dar<strong>in</strong>nen un^<br />

lerfcf)ieDen, Da§ fie aufler Dem, Da§ fie fo viel kle<strong>in</strong>er ij^, obeu^an^blatt<br />

alö blau^anöelaujfeneretal)!, unD Dag Diegluöel^f^ecfen fe<strong>in</strong>e tiefe<br />

etricbe oDer 3lun^eln l)aben , fohDe<strong>in</strong> ^antj ^laft ftiiD , wie Der D\ü^<br />

efen^@cfeiID. Wn Die^^atur Diefec^l^iere nic^ttveif, folte fie ktcb^<br />

lieb für Sunge toon Den sroflern anfel)en. SlHe<strong>in</strong> ed n)a^ji fe<strong>in</strong> ^^efei'<br />

me^r^ Der ©roflenacb, t>on Der etunD an , al^er^eferbeiiTt, unt^<br />

ij^ enttt)eDere<strong>in</strong>


i6 23öm5nafC'|)öt*n^Mct^;^ct mittlem Sit t,untct teitic.<br />

^(5 -Öö<strong>in</strong>p^efec gejetgt i^orben , Di^ma^l folgt Der i^oti mittlerit<br />

^^ ©coiTe. ©t^ f le<strong>in</strong>lle 5lrt ^at gar e<strong>in</strong> f le<strong>in</strong>et vf)6rnle<strong>in</strong>, tt)eld)c^<br />

man mel)rfül)lenf al6 fe^cn fan, unDfoU!unfftig folgen, d^ ijl Die-<br />

fev fc^waite #^i(l*^efec unter Dem ^ul) - 932i|^ auf Dei;©rai3'^eiDe,<br />

tüte Die anDern <strong>in</strong> norigec Num. vi. 3|| gan^ fc5)n)ar^ , unD auf Dem<br />

^auc^ ni^t fo blau oDei* gvün tt)ie jene. $iuf Dem felffam auiJgeferb*<br />

==<br />

ten unD aui5gel)oblten 9\ücf en (Scl)ilD aim gldn^enD ^ fcbwar^. S)ie<br />

^treiffe auf Den glügeU^ecfen b<strong>in</strong>cib fmD breiter al^bep Dem üor^er*<br />

ge^enDen. ^ie ^<strong>in</strong>ter^güfle aber nicbt fo 5d^nig , Doc& jte^en fie aucf)<br />

fo tDeir unten am ^auc^. (^6 if! e<strong>in</strong> ''Rillen ? ^efer , Der nur auf Dem<br />

gelDe bleibt, unD auf feuchten ©raj^^'SSeiDen : Da^ernii^tfo ^duffig<br />

oefunDen wirD. ^^a^ ^^dnnle<strong>in</strong> l)at nur e<strong>in</strong> fo langet ^orn. ®ag<br />

^eible<strong>in</strong> t»at e<strong>in</strong> abgeftumpfteö, etman Da^ Dritte ^heilfo^oc^), auc&<br />

fuiD Die Serben unD^bblen auf Dem D^ücfem^cbilD gan^ fle<strong>in</strong> gegen<br />

Dem ^dnnle<strong>in</strong>. 5lufler ie^t-bemelDten Unterfcl)ieDen, f<strong>in</strong>D a^fonDerlic^<br />

J)ie glügel*ilDern e<strong>in</strong> unfehlbarem 5Cennjeic^en , Da^Diefeö e<strong>in</strong>e anDere<br />

SIrt, aBDie vorige. Unter Den ?9)dnnle<strong>in</strong> l)


23öm SDlifi'Äffct: mit Un €cl)ufter=|)ih:rtitit» 17<br />

[er !53^i|^^^efec mit Den ^c[^ aufgeridS)tet, unD ni^t<br />

fo geraD ^<strong>in</strong>auß, alß Die langen frnD. ^aß ^eible<strong>in</strong> aber 5at nur<br />

fd)arffe jugefpi^te (Scfen am 9\ucfen*@c5)ilD , an ^att Der ^orner,<br />

unD jnöifc^en Denfelben fe<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e (Spi^e, fonDern nur i?ier erhabene<br />

^noppe<strong>in</strong> , <strong>in</strong> gleicher ^citt t>on e<strong>in</strong>anDer , t> ' n e<strong>in</strong>em d-cfe ^um an*<br />

Dern. S^er D^ücfen-^Sc^ilD ijl nic&t fo glatt , fonDern alß mit ettvaö<br />

erl)abenen ^uncten bellreuet.<br />

IX.<br />

SSott Ut lauffenkn fefet^2au§<br />

auft>enSr^^u^^2)?if^Äefelu<br />

,ann D1e©attungß'3eit Der ^idem^efer üorbep, fangen jte<br />

an frafftloß ju n?erDen, unD befommen C'dufe. (Eß laujfcn<br />

Diefe^dufe <strong>in</strong> Dem ^i|l ^duffig unD fc[)nell l)erum, Durd)Dt.e<br />

Sc^er , fo t)on allerlei) ^nfecten Dare<strong>in</strong> gebol)tet n?orDen.


i8 23ön lict faufitnben 5?cfc^ea«


13cn l^cu Äcfct^Caufcrt/ bie aufbcö Äefcr^ 2db auf :c 19<br />

alö nüljlicf) i|I, Dann Die ^dufe jrnDcn <strong>in</strong> Den Dvo^ren e<strong>in</strong>en Dvt, ftc&<br />

^u Devbergen, unD Da fie fonfr auf Den ^oDen ciefalien wmn, tjom<br />

9^D[)i*auö/ alle 'D^ad^t Den Q3oi]cl Defto fieserer plagen fönnen, Decfte<br />

De» 'i^acjö ojft abfuc^t unD toDtet. irD, unD fe<strong>in</strong>e ^ewegun^<br />

De6Ä^eferörei|Ttil)nleid)tlic& ab, Dann er legt fict), famt Der glatten üau^z<br />

auf Die ^^aut, wann i[)n ttrt>


20 Seit beit M^t^edufctt/bfe auf5e^Äcfev^Cdb aufk<br />

Satieit, i^al^e<strong>in</strong>!*>i*at, Dent)tet)ciMnDig|)65cfd)noUct, ticannctöc*<br />

bogen tt)iviD'. ^on Der n?al)ren 'i^efd)ajfen^cif Dicfc^ 5^*^^^ '^^v ciuffcr fe<strong>in</strong>et<br />

dii|Tedic&en ^axb unD


QUcnbm i^efer^eäufcrt/ bte aitftc^ Äcfcr^ Ceit auf rc, c^<br />

fei)n, welci)cö mon am duffcrn ^eib nic^f jef)cn fan , Dann er ift l)arf,'<br />

abevcrijf cii)Cibcn, unDf<strong>in</strong>D <strong>in</strong>nen ?[)^u^fe<strong>in</strong>, Diefic^ biöanDie obt^<br />

rc barte .f)cut ergeben fonncn, treld)e i^on unten Durc^Den^a*<br />

nal ^af\t oDer ^nfft b<strong>in</strong>niif Fomnicn niacbt. ^abei)fanDurc^<br />

Den COUmD, unD fonjlcn Fe<strong>in</strong>e ^ufft <strong>in</strong> Den i'eib ßc^en, ti^ann Die 2iuö!^<br />

Deb'nunö <strong>in</strong>nen ijefcl)id)t, fonflnoüvDeDavc^ Den €anal fe<strong>in</strong>e QBut*<br />

cFunö erfüllen. 0:^ i\n\^ abei' Dod) Dev 50U<strong>in</strong>D fe<strong>in</strong>e £)effn«n^^ ^a*<br />

ben, n)oDuvd) Die Sufft fierau^ geben fan , t^ann ficb Diefe ^D^u^feb<br />

<strong>in</strong>nen legen/ fonpitüvDeDie^ufft, obfie 9leid)Dcngen)Dlbten 9\ü?<br />

cfen Der Oau^ md)t nieDeriief)en fan, (iDelcbcr njie e<strong>in</strong>e gldferne ©lo*<br />

Cfe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er amhÜa Pnevmarica <strong>in</strong> Diefer f le<strong>in</strong>en mach<strong>in</strong>e fefl^dlt,)<br />

tt»ieDer Dendand ()<strong>in</strong>abc;et)en, unD Den Dafelbjtndc|jten


22 2>omCrchnevmoii) obci^t^Ott bct* (^voffm Scf)[npf=^m<br />

@ie fe^jcn iid) auf Dlcfcn il)un ^au^'-gaDca bisnjcilen fo Wiifft^<br />

<br />

me<strong>in</strong>e Microfcopia juut)olliöenf^eutlid?!eit3uveid)enDgen3efenn?dven.<br />

E<strong>in</strong>ige meijTe^dutle<strong>in</strong>, oDei'runDe^dl()le<strong>in</strong> l)ab id),ocfunDen jan'*<br />

fc^en i{)ncn, n?ofieamDicf|!enaufil)i'engdDenfiunDen, reckte id) bei) fo<br />

^duffigei* QJeume^run.q fui' it>re fjper f)alie, njov<strong>in</strong>nen Die 2c\ni, aU <strong>in</strong> ci^<br />

iier^ug, runDjufammfnciei'oUt lieget, unDglaube, Da§nid)tmef)i'al^<br />

e<strong>in</strong> (£i) auf c<strong>in</strong>ma^l gelegt rairD, mie bet) Den ^c^af^Sdufen, welcfeeö übec<br />

tk 43elifto Deö Seibö <strong>in</strong>nen e<strong>in</strong>nimmt. ^erc)leid)cn bei) Dieferf le<strong>in</strong>en<br />

^Jauö, fonfl megen Dev 3uj3'-9}^uöfel <strong>in</strong>nen fo Diel ^la^nic^t^abenfan,<br />

unD Deren nic^t me^r fepn fbnnen.<br />

er »oit t>er ötoffen


23öm (ichnevmon) ö^ci* bi)!) ^ei* (jroflcn (S(f){upP$B. 23<br />

i[i5 id) e<strong>in</strong>e öroJTe 3^^l »»" ö^" ^iKen bev öroJTen fi^maiten<br />

^ot^^^cfcvn <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en "^lopft^at, Damit ic^ wöchentlich, ja tag«<br />

licl; e<strong>in</strong>en ojfnen, unD i^ve SienDerunöen fe()en funte, fanD ic|,<br />

i)a§ auc^ Diefeö Ungeziefer unter Der €'rDe/ <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er ^D^Den-^eftalf,<br />

nid^f i''i>nDen ^ö^lupf* ^efpen frep ifr (5öfriecf)t Den alten ^efern^<br />

jDann fie i^re Rillen fertig ^aben, unD mieDer ()erau^ friechen, Durcb<br />

folc^e Dejfni<strong>in</strong>g e<strong>in</strong> Ichnevmon nacf); nagt mit fe<strong>in</strong>em 3d[)niöenfci)avjfen<br />

(dtbi^ <strong>in</strong> Die $ille , unD be^a^t Die ?9^aDe mit e<strong>in</strong>em (Jp, tDelc^e^ fi^<br />

<strong>in</strong> Derfelbennd[)ret; Die ?9]aDe <strong>in</strong>nen auö^e^rt ; unD n?nnn eö fertig if?,<br />

ficf) felbflen e<strong>in</strong> Dic^teö^au^, c\\6 e<strong>in</strong> Idnglii^eö ^p, fp<strong>in</strong>net: welches<br />

aujTen e<strong>in</strong>e fc^mar^e, mit flarcfen gdDen creu^?'Weiö übere<strong>in</strong>anDer ge^<br />

fponnene^^aut l)at, unter Derfelben aber e<strong>in</strong>e branne unD glatte, Die<br />

fojlarcfunD^dbeal^^^ergamentijl. (£6 mar auc^ me[)ral8Da^ Dritte<br />

^()eiI\)on Den ^efer^^hiDen <strong>in</strong> me<strong>in</strong>em ©efc^irr alfo öer^ebrt.<br />

©ie (Sc()lupf»^cfpe i|] oben braun, fiebf al^ e<strong>in</strong>e Q3ien, mann man<br />

peob^nb<strong>in</strong>anfiebt: CberDemöebi^, fo^abnigifl, unDam£9^auU)er*<br />

cor liebet, f<strong>in</strong>D gelbe Harcf e .paare, fo unter ficb Reben , Die anDern an Dec<br />

©tirn lieben überfiel). 5i)ie5iugenf<strong>in</strong>Dgro^, unD an e<strong>in</strong>er jeDen Derfel^<br />

benaufe<strong>in</strong>eanDreSirt, mitgelb unD braun marbrirt. ©iegübl-^ornec<br />

ßebcn auf e<strong>in</strong>em ^egel-^nopf , aufmelcbem nocf) ^mep fia^-runDe f<strong>in</strong>D,<br />

i<strong>in</strong>D hon Daö üorDerf?e, alö Daö<br />

gü^l'^Colble<strong>in</strong>, etmaö Dicfer al6 Die anDern ift. 5<strong>in</strong> Der(Stirn f<strong>in</strong>D ^ifcben<br />

Dengubl'|)6rnern3.gldfernebeUeÄ'n6pfle<strong>in</strong>. 5^iegübl^«&orner flehen<br />

über )id) , oDer liegen gegen Die glügel h<strong>in</strong>ter fict). '3Beld;eö alleö am<br />

^opf bepm ^riec^en <strong>in</strong> Die^TDe notl^igifT. J^ieDorDerflengulfef<strong>in</strong>D<br />

am DorDevflen ^bei^ ^^^^^' """^ "^^^ langen gelben vg)aaren bif^t^tf Die<br />

j^eifunter bangen , unD abfonDerlic^ jum Slugen befcbii^en unD bu|en Die^<br />

nen, pnD unterbalb gelb, u. oben an Den ©elencfen oDer am ^ug bvaim.<br />

Ji)er DUicfen-'iSc^ilD ifl runD unDfabl/ aber auf Dem Ober» Seibpe^en<br />

^drle<strong>in</strong>, melcbe gelb f<strong>in</strong>D, mann man fie an Der ^ciu c<strong>in</strong>^iil)t ^er S^^<strong>in</strong>^<br />

ier-'Üeib bat 5. 2(bfd(?e,jeDer5lbfa^mitgelbenvf)drle<strong>in</strong> befranset, u.iHfebc<br />

fur^, banget mieDer^ienen-'^aucb an e<strong>in</strong>em Donnen u. hir^fnSanal.<br />

i^er Unter'£eib l)([t meig-graue ^aare ,<br />

auc|) (tnD an Den giilfe» Derglei?<br />


24- 33ott mm groffcn 5(rt s>m gi*b. ©cönaf^n k.<br />

XIL<br />

Sott etttet grolTett 31tt »Ott ie t)cnt)en©elc()t«<br />

ten, ibbiöl)ei'Dai)Dngefd)nebcn, TipulaegcnenncttncrDcn, Don<br />

Dem cjeme<strong>in</strong>enQ}olcf abec fel^anK ^anifn bcfomt, Darunter all-<br />

()ierDerge'memjle, Da^ manfie wegen Der langen güfle, »f)e):en nennet,<br />

jvelc^e^ e<strong>in</strong> oeralteteö ^ort, fo nod) im


33on eiltet Steffen $rit \>cn gi-b-®cbnafen k. 25<br />

paar , fo etma^ aufmart^ gebogen |lef)en : Unfci* t)cn gü|Tcn am ^auc^<br />

ijl am ndc|)|lcn Sibfa^ nui' cm paar fold)ei' erle^e. ®ie ^orDer-gülJe ließen mit Dem e<strong>in</strong>en ^'nie Hwa^ gegen<br />

Da^ ©efic&V iu, unD befc^ü^en Dajfelbe gleicffaUö um gemelDeter Urfae«<br />

gen Der ()0^en gufie unD De^ furzen ^alfe^ , njie Dann auc^ Der fKücfen<br />

Deswegen fo gebogen i|t, unDDer^opfnieDenDartöfle^t, Domiternd*<br />

^er bei) Der i)k^rung fepn Ean. 5luö Dem ^aul oDer (Schnabel gc^t, als<br />

awi e<strong>in</strong>er @c^eiDe , tm ftumpfc ©aug^^pi^c beraub , mit ttjeld)cr Diefe<br />

gliege Den ^a^t auö Den Blumen , oDer auf Den ©emdc^fen , Die m^<br />

nige @tunDcn über , <strong>in</strong> meldten fie lebet, fanget, dornen an Diefent<br />

«9^auirmD5TOet)Sre^*(^i^en, welche Drei; f'urtjeSibfd^e, unDDorn^<br />

e<strong>in</strong>e fc^war^e (Spi^e , an flatt Dei5 gübl-^olble<strong>in</strong>^ l)aben , Die fo lang ijT,<br />

al^ Die Drei) $lbfd^e. ^rujl uiiDD\ücfeni|l nur fo breit, Da^ Die güffe<br />

unD Slügel Daran fepn fonnen , unD vreiß^grau trie Der ^opf. i^ie<br />

güjTe fielen an furzen Dicfen (Sc^encfe<strong>in</strong> , unD f<strong>in</strong>D Die übrigen 3. '^i^eile<br />

Derfelben fel)t lang, Der obere i(t Der für^ejie barunter, ^ieglügelf<strong>in</strong>ö<br />

bräunlich) unD Durcfefic^tig ,<br />

mit e<strong>in</strong>em ctt^a^ Duncflern DvanDflecfen.<br />

©er ^auc^ oDer Unter*Üeib teil ^aflanien^ braun, oben unD unten<br />

mit fteben ^rebö-i^^uppen beDecft, Die im krümmen untere<strong>in</strong>anDec<br />

l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong>gel)cn, Dai>on Die am 9\ücfen Die Idngfle, Die anDeren immec<br />

e<strong>in</strong>eetwa^für^er, al^ Die DorljergebenDe. S)ie ?D2dnnle<strong>in</strong> ^aben am<br />

^<strong>in</strong>tern e<strong>in</strong>en folbigen^l)etl, mit jnjepfle<strong>in</strong>en ^d^tDan^-^pi^eU; Die<br />

^eible<strong>in</strong> aber Reiben e<strong>in</strong>en langem ^eib, Derl)<strong>in</strong>tenfpi^igjugett, Die<br />

(^pi^e aber fan ftc& al^ e<strong>in</strong>e ©abel tl)etlen, unD gel}t e<strong>in</strong>e fc^tt?at^e<br />

S<strong>in</strong>ie Idngjl auf Diefem Unter * 2eib , bii^ ju folc^er (Spi^jC. Unter Den<br />

klügeln j^e^n an Den (Seiten jiDep 5lolble<strong>in</strong> Ijerauö, tüelc!)en tk Auaores<br />

an Den fliegen unterfd;ieDlic5)e*^ircfungen3ufc5reiben: aberic^"<br />

IV. Z\)ül ^ ()alte


'<br />

26 33ön bcn (angfdjwan^fgen ^at^tn im gjlift^ßajfa* k.<br />

j()aIfefieblogfüc©emicl^f?^Mble{n, t)iet)enüeib (<strong>in</strong> aequiiibrio) ^a^«<br />

rec^t l)a!teB i)d^mf tuiD f<strong>in</strong>D bie glügel Cefüjesen Dafelbfl fo f($nial/<br />

^amit Diefe ^olbletn ftcf) fvep t'ül)rert fonncn.<br />

S)ei: *^UVm 1(1 ^ i. 3n t>ev aurdia - S. Ji){c Tipula - 3.<br />

XIII.<br />

S5ott Un km^^wämim^ 5SRat»eu im 5!)?ift^<br />

^^ legen tiefe gliegen i^re €i)ev / fo wct§ imD langlicl f<strong>in</strong>D , ml)<br />

an Daö faule ^lift* i>Det anDev^ ^affev an e<strong>in</strong> S)oi^. ©icfe<br />

fanden <strong>in</strong> luenig ^agen an ^u gcfc^njellcn, unDDai^^nDc/ wo<br />

t)ec (6 cfen)an^|)ei'au6fommt,befonimet e<strong>in</strong> fd)mar^eö5^ünctle<strong>in</strong>,unD<br />

ibffnetfic^etnjaö, t)af e^nagvDirD/ Damit eö ()an3en bleiben Fan, wann<br />

fid^ Det C'eib anfangt ju vü^ren. (^nDlicJ) tvevDen Diefe €'i)ev njieDen<br />

tunner/ aber Idnöer unD ^an^ Durd)|icJ)ticj. ^onDevlid) tan man<br />

cnDen bepDen leiten Die L<strong>in</strong>ien crfennen; vodd^^i^^lan^m-Am^ q^^<br />

Irunnnt \)om ^opf bi^ jum ^d^n?an^ gel)en ; Diefe ^^evue fan Den<br />

^(^ii^an^ 5^vnad) e<strong>in</strong> imDau^fd)ieben, unD ^alt Die Dünne ^aut Dev<br />

fÖ^aDeau^öefpannt. 3eöi'o|TcvDie?DZaDen)irD, je mebr fan man Diefe<br />

iSeiten-'^ßürl^le<strong>in</strong> eifennen,aber auc& jugleic^ Diecfepeifecjan^ fcbwari?<br />

bvaun im Oeib liegen fel)en. €^ l)mut fi^ tik^^t^mm nic|)t, fonDern<br />

i)ie ^aut n3dc||I immer mit Äa^?9^aul i(l mitfec|)ö @pt^en e<strong>in</strong>ge*<br />

fafft, n)el(^e jüe ausbreiten r imDwieDer^ufammen legen fan, iDomit<br />

jte Die ©peife im Gaffer gegen Da6 ?Ü2aul ju fd;tx>immen ma^t. ^^ie^<br />

fe(Spi^en f<strong>in</strong>D tornen mit fc^tt)av^en3d()nle<strong>in</strong>oDer^dcfle<strong>in</strong> t^erfc^en,<br />

l)a§ fie anä) ttvoa^ ^um ?0^aul Damit Rieben, oDer jld) an Hvoa^ anbdngen<br />

fan. i^aö 3)2aul nimmt mit Der untern Sippen , wie Die @cj)necfen<br />

l^^egen, Die (^peife <strong>in</strong> DenSeib. QBannman!etma6?9JeelaufDaö<br />

tiBa(Ter|lreuet, fan man es gar Deutlich f^5


füiD unter Dem CO^aul, TO?lc^c(5fic im gortte($cn allzeit miffe^f, Dcit<br />

gßib De(lo bcjTei' na(S)mzl)m, weil <strong>in</strong> Den ^aut^-guijcn fe<strong>in</strong>e flarcfe<br />

?9?u^!eln. ^ie jie^en Diefe güffe aufler Dem ^afleiv oDer wann fit<br />

fbnjlenru^en, an Den Üeib^ufammen, Dagmannic^tö al«5 Die fc&mar*<br />

^en jd^nigen flauen fe^en Un. ^IBeil Diefeö ^afler^-<strong>in</strong>fea <strong>in</strong> Der nup><br />

fern^ujftcjejeucjefwirD, fo ^aC eö Diefel()e auc^imm Der ©c^man^ ,<br />

welcl;er eigentlid; D^r üujft^(^anal ifj<br />

}um 5it^em ^o()len. €« befielt aue jwet) banalen neben c<strong>in</strong>anDer, De^<br />

renjeDer üi>rnen fe<strong>in</strong>e befoiiDere Deffnung ^at, wiejnjep^tafen-Bc^er-<br />

UnD^atDrepWd^^r (i)Derlan(j|Ie^^eiti|l, Der ficj Def^net, auf<br />

n>el($em man Die <strong>in</strong>nern9t6()ren Deutlich) fe^enfan; anDiefemijt (2)<br />

e<strong>in</strong> fur^e^^tucf^foauö laufer galten, alöauö Dr<strong>in</strong>gen, befJefyt j<br />

auö<br />

Diefem, alö auö e<strong>in</strong>er @c^eiDe, ^^\)t{3) e<strong>in</strong> fc^mar^eö barteö ^nDe,<br />

an Dem man noö) Die


ig<br />

23öm ^DetnWa^Äefer; otet ^uiiu^ - 5lcfei\<br />

5^afe ifl n^ieöer e<strong>in</strong> ^aax f le<strong>in</strong>cr (Spieen. f^n§ Die aurelia <strong>in</strong> folc^et<br />

gi^urfaf! e<strong>in</strong>er ?!)^öuö gleich fte^t, nur Dagjüc fe<strong>in</strong>e ^ufle ()at, t)ieman<br />

onnfieüonFDmmen ijT,<br />

t<strong>in</strong>t) i)<strong>in</strong>terldfilt <strong>in</strong> Der garten aurdia nod) i[)t' it^eilTcöfubtilcö^mitle<strong>in</strong>/<br />

fo über i^ren ©liefern war. Sl<strong>in</strong> ^opf fan fie auö e<strong>in</strong>er etwci^ ^er?<br />

tjor gebenden garten ^aut oDer ?9^aul , e<strong>in</strong>en (Sou3j^tac|)eI mit e<strong>in</strong>em<br />

falben Jutternl wieöer f<strong>in</strong>den laffen , unD auö Demfelben if)n bercuö<br />

geben laffen, n)eld)eö ^^ilbegutteral unten e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e raube .f)6()e!)at.<br />

S>ie ö^ofjen ?(ucjen , öie fiebat , f<strong>in</strong>J) braun , öag übrige »enicje am<br />

^opf i|1 selb. 5(uf Der @tirn gebt e<strong>in</strong> brauner ^trid) auf Die 9^afe<br />

I^<strong>in</strong>au^^ (ttifwelc^Kni e<strong>in</strong>fcbmar^eögldn(?ent)c^^nopf[c<strong>in</strong>i|I, Die^^^afe<br />

oDer Da^ obere (gaugliac^el^Sutteral ju fldrcfen unD ju fcbü^en. ^U<br />

güiTef<strong>in</strong>Dweig-gelb, aber oben unD unten braun. JÖer^aucj^iflgclb<br />

mit \yct\) ?(bfa^en, unD febr leer unD plat. J^ie Suffe b^^^cn unten jwep<br />

au^e<strong>in</strong>oÄr (lebenDc flauen , unD jeDer e<strong>in</strong>e Dicf e gevfe. ^k ©treiffe<br />

öuf DemälücFen f<strong>in</strong>D gelb unD fd^njar^ , alö (Rammet; f«> i|l auc^ Der<br />

Unter-Seib oben gelb unD fd)n?ari ©et 9^ücfen*@cbilD bat unten ei»<br />

nenDicfenerbabenenDvanD. ^ei;Diejmepgübl'.^olbtc<strong>in</strong>, oDermel^<br />

mebt§öbt'ÄJ^tle<strong>in</strong>, mit e<strong>in</strong>em langen fd&mar^en^drle<strong>in</strong>, anflattDer<br />

$ufft^3iobren jei^t am ^opf f<strong>in</strong>D, b^n fie nocb fonDerbare(I-mpf<strong>in</strong>Dung<br />

t>on Der Bufft. ^o füblen au4> Diefe gfiegen immer mir Dem ^<strong>in</strong>tern<br />

auf Die @teüe , voorauf fie fid) fe^cn , al^ mann fietaDurcft nocfe etn^a^<br />

emp^nDen fönten. 2)ie ^Dtdnnle<strong>in</strong> unD 9IBeible<strong>in</strong> fan man Dafelbjl<br />

t»o()t unterfd)eiDen.<br />

n. i.i^ Die ^at^tf luie fie auf Det^eife liegt<br />

2. Daö ^aul itvoai üergroflfert<br />

3. Der ©cb^an^.<br />

4. Die Q^erroanDlung^'^ülfe.<br />

jr. Die fliege <strong>in</strong> mittelmdßiger ©rojfe.<br />

6. (£<strong>in</strong> glügel mit fe<strong>in</strong>en 5lDern.<br />

XIV.<br />

SSom Se<strong>in</strong>&lat * f efer , oi>er ^liu^<br />

^efcr»


S5öm ceße<strong>in</strong>Wat^Äefer, cbcr 3ufiu6^Äcfcr. 29<br />

[ie ^aum* ot>erQ3la^^efcr, weil fie t)or antern auf t)m «ödiu<br />

mcn l)dujfiöei: cjcfimDcn roerDen, oDcrfonflcnmebr^erumpie*<br />

(jen / f<strong>in</strong>D bcfantcv al^ anDre , \xt\t wcrDcn ni^t nur i[)vcr<br />

©rojfenac?)/ fonDeun auch Den Räumen unD flattern nacbunteifd)ie^<br />

Den, ammeifTenaberDcrScifnac^, <strong>in</strong> weichet fiejdbvlicf^fommcn. ii{$<br />

Daf<strong>in</strong>Der|lli(i)Die ^aten-^efer, t)om?OZonat^?DUiio, DafieDic^du*<br />

meunD ^li'i(()en animetflen befci)dDigen. ^crnac6 Die etmaö Fle<strong>in</strong>evn<br />

3uniutJ'^'eferoDer^-a4)'^'efc«^, melcbewenicj üeute t)on Den ^^aien*<br />

^'efc<strong>in</strong> untevfcbciDen fonnen , unD Dann Dritten^ Die3«liu^'.^'efev , mU<br />

^emanauc^^e<strong>in</strong>b(a^^efer[)ei|Tcnfan, weil iic Die fd(?en ^ajianien-brau^<br />

ite


30 53om n^cig^avunm @d) t(b^S??ancn^gBitvm mit ^c<strong>in</strong> k><br />

ÖUC& fe<strong>in</strong>e untßtfic^ Ö^J^c^öenc^c^manCj^^pi^c, n)iet)ie^^aj)en''5CefcV/<br />

fonDevn ifl gan(? jlunipf unD runD am aj<strong>in</strong>revn. (£0 i)l Da^er mic^ il)r<br />

©atfenanöerö. duffii) iu pnDen, fonDern manc|)e5<br />

3a^i: nuv e<strong>in</strong>zeln.<br />

©iefe ^efc^^DM&ß<br />

S)ie©c(laU Der Aurdia 2.<br />

^et3uliuö'^^cfec<br />

©n gluöel mit fe<strong>in</strong>en 5(i:evn<br />

3-<br />

4-<br />

i(l n.r. Tab. XIV.<br />

XV.<br />

mit Dem ftac&lt(f)en @eiten=@aum/ famt hm<br />

Ö^unen 6d)ilb = ^efev , fo Dav-<br />

u (Snt)C t»eö 3umi f)i^b ic& Diefe '^Büi'm^ auf Der fd)maitm<br />

?!0^elDe Catriplex) gefunDcn, <strong>in</strong> Deren ^Idttec fießoc&erfi-afTen.<br />

^v ij^ \ijei^lic^'9vun , unD Fan Den ^opfunter Den @cl)ilD h<strong>in</strong>e<strong>in</strong><br />

jie^en, tDie e<strong>in</strong>e ^d^ilD-'^rote. ^er ^eib ijl oval-vunD bi^ jum ©c^wan^,<br />

()ati)ornen anDeiiSnDenDeö^c^ilDe^, n^oDerJCcpPerau^öe^t, ju<br />

DeJTen ^efi^irmuncj jn^ep ©tac^el, unD f)erna4) an jeDer @ettc noc&<br />

fecb^jcbcn. ®er @(iwan^ö^f)tfc^malju. S<strong>in</strong>Der (Sc^raan^?.^1appe<br />

fle^nsracv)9runeSu^l*©pi^en l)erauö, Die me^r al6 Die ^eljfte über<br />

Den ^urm (^e^en , weil er Den (Sc^man^ immer mt e<strong>in</strong> ^ic{)^orn<br />

über Den Dlucfen l)<strong>in</strong> trdcjt. ©er anus |lel)t cjeraD überfiel, unD wann er<br />

öen^ot^ Don fic^ tf)ut, tttoa^ mit ()erau^. ^^ friec|)tDiefer ®urm<br />

fel)r langfam , W nur Die 6. Q^orDer-gulTe , Die aber nad) fe<strong>in</strong>er ©rofle<br />

DicfpnD, unD nacl) Der Dritten .5)^"^""9""^'^»^i"^ •^^^^w^^^^*'^'"'"^^lÖie^per,<br />

worauf Diefe^ürme fried;en f weiten alljeitaufDie<br />

untere (Seite De^ ^latö selegt, neben unD aufe<strong>in</strong>anDer, unD mit ei*<br />

nem gldn^^nDen ()art^:n ^dutle<strong>in</strong> jugeDecft , tt)eil6 ta^ man fe<strong>in</strong> (Si><br />

(eben fan, tl)eil^ aber ^tm^ Durcfeficfetig ; Diefer €i)er fmD cjemc<strong>in</strong>ig^<br />

li(| nur fe^^fe oDer peben.


^omtUlmnSlcff(tax\fUtnt% i<strong>in</strong>^ k. V<br />

SßütmQ \\)Xi abödecjtc |)aut lancj an Dm ^c^roan^^i^pi^en über Dem<br />

^'opfmit^ei'umy^um@$u^De^Sei6e^, fürÜvecjenunDDemUnöejicfer,<br />

Daö t[)nen nad^jlellt. @ie brauchen 3. unD mef)r '^Eioge jnm .5


52<br />

123ön bcr bunten SCIcIben^g^aupc.<br />

fte ij^ ?9)eci\Qrun Uiir e<strong>in</strong>em ctwai Duncfcl-iirüncrn^^opf, unD Dcr9lcid)en<br />

ucci) '^Scfeu auf Dem Dvucrcn Sibjaijca : ^onnfic beviil)i'nrurDc, ftuiiDe<br />

fie \C[\\ aufredet. 3m ^2<strong>in</strong>fan,g De6 fSeptcmbevö üccn)anDcItc ^k fic^/ unD<br />

fpan fid) <strong>in</strong> e<strong>in</strong>ige ^M*Q3lüiic<strong>in</strong> oDec ör^"^wi^/ fov\)eitfic über Den<br />

£^ib ^eve<strong>in</strong> giengen , ztvoa^ gelb'öv'ün , unC> faft Ducc^fic^tig Elav. ^ev<br />

Untei-''?cib bcll'bvaun, unD batte Die jmcp ^dcfle<strong>in</strong> am iel anDre Dvaupcn üeiTe^en j<strong>in</strong>D. ©ie fünfSibfd^e am Unter*<br />

£eib/ n)o Die ^lügel aufboren, f<strong>in</strong>D mit e<strong>in</strong>em ^a|lanien*braunen @aum<br />

e<strong>in</strong>gefafft. 3m gvii()l<strong>in</strong>g Deö folgenDen 3cibv*^ ftO(^ Der ^ad^t/^api^<br />

lion auö. Neffen Cber^/glügel l)aben e<strong>in</strong>en (Saum mit langen brau?<br />

ncn grdn^le<strong>in</strong> ;<br />

über Di^fem f<strong>in</strong>D fec^^ fd)n)ar|^braune5lecfen; über<br />

tiefen glecfcn \DieDer f^c^^ Dergleichen He<strong>in</strong>ere ; Darauf e<strong>in</strong> fubtiler weif«<br />

fer nad^ DerO,v>er über Den ganzen glugel, Der am ^'cfe etnja^ <strong>in</strong> Die<br />

^ol)e gebogen ijl; e^e Der grojfe DvanD^glecfen fommt, ij] noc^ e<strong>in</strong><br />

fold)er roeiJTer D.i?er|^rid) , Der aber ni($t fo Deutlid) i|I. 3n?ifd)en Die*<br />

fen allen ifl Die garbDer §lügcln)eig*braun , biö oben <strong>in</strong>Den^<strong>in</strong>cfcl;<br />

unD DieDlanD'glecfen bellebn aug Duncfel-braunen ^uncten. ©ie un*<br />

tern glügel f<strong>in</strong>D eben fo, nur DaO fie fle<strong>in</strong>er unD unten runDer f<strong>in</strong>D.<br />

®ev Seib i(t auc& weiß^braun , unD fajl 2lfc^en?grau.<br />

Tab, XVI. auf Der jt^epten platte.<br />

n. I. ij! Die fKaupe. 2. Die ^erwanDlungg-^ülfe.<br />

3. Der Swepfaltef.<br />

XVII.<br />

SSon kr Junten WltiM^mpt<br />

>nfer Den m\m Staupen, Denen Die ^^elDe (ampiex) jur (Spei*<br />

fe Dienet, iflDiefe Die buntefle , wiewol fie aud) auf Dvoiem<br />

@tocfen gefunDen wirD. &er ©runD am 2c\b i|] fcfemar^,<br />

auc^^opfr^auc^ unDSufie. ^er^opfijletma^fc^mdler al^Derl^eib.<br />

S)er ^al6*$(bfa^ \)at oben e<strong>in</strong>ige rot^e »öaare, n)elc|)e über Den ^opf<br />

l)<strong>in</strong>ab fangen , wann (te Denfelben e<strong>in</strong>riebt. 5(ucJ) ^at Die ^tirn e<strong>in</strong>ige<br />

Der3lei^enrot^e,Doc&für^erev£)aare. ^D^itten am ^opfijl e<strong>in</strong> orange-<br />

gelber


23ön bct bmtcn 9J?c{bcm9?aupe,<br />

<strong>in</strong>*——y—^—M - - - -<br />

,1,<br />

(jelbct ^u\) -' Slngcl , fo Den .^opf <strong>in</strong> },mt) cjlcii^e ^^cil t^cilef. ©er<br />

l'cib TOivD oben Durc^Dtc^uIö-^lDec an folct)en 3;nfcctcn allzeit <strong>in</strong>^m^<br />

.g)eljft


nSijmfitii^atijcngfaftm jfett^^itnn, tmbtcm :c.<br />

^ti'{cl)lc<strong>in</strong>, unD c<strong>in</strong>e<strong>in</strong> ctmae ccutlicljcn UH^iiycnSlccfen. UnD ifcalfo<br />

$at imljtß ^uritc^ mel)t:üon.Dev Dv.uipc Daran.<br />

S)ic Dliiupe ifr auf Dcv j\^ei)tcn platte Tab. xvil. N. i.<br />

©n SIbfaij Dat)on, Den Dukfcn t)ca-cltcl)ci' ju fci}eiT 2.<br />

e-<strong>in</strong>$lb|^i^?,e{ne0eitebcljciiubeicid)nen ^3.<br />

54)ic Aurelia t 5 c^ i 4,<br />

^ev giTJCDfalieu s^ ^^ ? ? 5.<br />

^om fd^watieit glatten gett^lßiitm / uii^<br />

<strong>in</strong> Dem cif en ^^eil Diefcf ^i3cfd)rciLM!n5en ifl V)6n Dem braune»<br />

raiif}cn ai1jcn<strong>in</strong>\)ielem imtcvfc^ieDcni|l, fonDcvlic^ aber Dcv<br />

^autnac^/ rDeld[)e^,"a>eile^tmcrften5<strong>in</strong>blicf benievcJCiDirD, aiic^ {)ic5<br />

3um i)eutlid)(lcn Unterfct)icD Der ^enennun^ %i\i%x tx)oiten. ©anw<br />

jener ifl braun, i<strong>in</strong>Drau[)üDn.f)aaren, DaDieferfd[)mavfei<strong>in</strong>DöI^^fti|l.<br />

^ieöenauernUntcrfd)icDeii)irDDieöe3enetnanDct4;jaIfunc)Dcr«britjeu<br />

S^cfdKcibi<strong>in</strong>i]


2}^it tem?B?iiMefctbcr imtt{cm©vo)lc/!m't jc. 35<br />

cl)cn ^olble<strong>in</strong> ^abcn. S)io junöen Q^Buvmer t)or t)cr k^fcn oDcr öicifct!<br />

^^nufun.af<strong>in</strong>D braun ; jendlKi* fie bei; Dn'^oautimg, je mcl)i' c|d}en Die<br />

braunen 9vücfcn=iöcr)up|.\Mi auöc<strong>in</strong>auDcr ,<br />

Da§ man Die mci|]c .f)aut<br />

t)erfelbcn feigen fv<strong>in</strong> , <strong>in</strong>Dcm \\z Don Dt'm Darunter sr5|7er (]cir'ad;icncti<br />

9^unn alfo auö>]ct)cl}nct tvevDcn.<br />

(i-rl)at fe<strong>in</strong>e aureliam, tüiö anD'öve5?efer/ Daran man au|7cn e<strong>in</strong>e<br />

löilDunc} fe()en fbim, fonDcrii fc<strong>in</strong>clefjte^autbleibtanfratrDcrfelbcn,<br />

erf)ac nur <strong>in</strong>nen e<strong>in</strong> jarfeö meiric£5.f3autlc<strong>in</strong>, mld)tß Der^tefer im^iuö*<br />

fricd)en jurücFe (djft. S)er Kefer i|i oben fc^n^arl?/ Docl; Dae9}Mnn(ciu<br />

nicl)r^ alöDa^'^cible<strong>in</strong>,tt)eld^cöme[)r annfjc -j^uncfen unD &na)><br />

le<strong>in</strong> l)C\t Unten am ^iVAd) aber f<strong>in</strong>D fte benDe aunp , unD {}abcn an Dea<br />

(SnDcn e<strong>in</strong>er jeDen Q3aiicl)^(Scl)uppe e<strong>in</strong> fc^njar^eöglecHcim<br />

©er ^urm ifi Tab. XVI IL N. r.<br />

S)e|Ten gül)I^vf)6rner 2,<br />

S)ie(Sa)\t)an^.^^pi(jen 3.<br />

5$)et; .^efcr , rok er obeuljer au^fie[>t 4.<br />

unten^er ^<br />

©cflen ^übl'|)6rner 6.<br />

S)ic glii(}|]lV<br />

@cf)ttb,<br />

[ad)Dem Daö Dv<strong>in</strong>D-^sBief) fi^on fo Diel^rafftaudbemcjcfrelTcftert<br />

ix'raut unD ©raö^e^ocicn , ifl Doc& Der 93i:|!Defjclben nocb fo <strong>in</strong>e^<br />

ler^nfecten v^ipeifc ; (SonDerlic^ Derivcfec-^rut üon vielerlei)<br />

^cten. ^on Der ©rollern (}aben tt)ir oben Dreierlei; Wirten befef)en. ^ier<br />

folcjeC e<strong>in</strong>e üon Der mittlem. (£^ ifife<strong>in</strong>(Pilularius)^i[Ien^.^efer, Daö<br />

ift, Der an^ Dem^vitl^^iHcn fndtet, unD fe<strong>in</strong>e ^per Dare<strong>in</strong> lecjet; fou^<br />

tern et le^et Die (^'per nur im ^^i|^ l)ier unD Da , mo er fid; e<strong>in</strong>en &'Mij<br />

h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> cjebobret. @o balD Daö (^:\) DieÄefer-Öeflalt befommt, ficljUnan<br />

e<strong>in</strong>en fajl Durcf)fid^tigen unD iDeiffen ^eib , auct) Dergleichen güi)e mit<br />

J)cUen flauen. :^er ^'opf \\l [)eU €a|Ianicn'braun. ©ie guot-^ornev<br />

^el}en neben Dem fc^ipar^?«n 6ebig (jerau^ , uuD f^atm j^M 6. tancjlid&e<br />

0: a ^b^


36 53ört Um SWiff^Äefci* bei* mittUtn ©tofilv mit k.<br />

5ibfd(je. '^Bennjle i)onDem ?Oii|^öefi*e|Ten^a()ßn,be!omnicnfic h<strong>in</strong>ten<br />

e<strong>in</strong>en fd^it>ar^cn ar^en©ann(jang ^ DevserciD<br />

t»a^<strong>in</strong>, mitten über Den dlnctm l)<strong>in</strong>nb ge^t. S<strong>in</strong> Den leiten iil e<strong>in</strong>e<br />

ci'()abene fJeifdMseC'eifle/ Die Den^ucfen unD Den^aud) untcrfc^eiDet,<br />

i<strong>in</strong>D and) übev Den fc^mar^en (^acf [)<strong>in</strong> tt>ei^ bleibet, ^ie bleibt cm<br />

DemDrt, «oo f(e im (fp ()<strong>in</strong>gelec)t trorDcn \)\, liegen, uuD friiJt fic^<br />

e<strong>in</strong>e ^oble <strong>in</strong> Den ?9Zijl l)<strong>in</strong>e<strong>in</strong> , fie fan auc|) frieden, abei' Den i^eib<br />

fd)leifft ^k Do4) auf Det (^eita nad^ , Dann fie liegt fonjl immer fo fvumm,<br />

Dag ^opfunD @4\t>an^ jufammen fommen. ^ac& i)i2vmal)lic)er Jpdu?<br />

fungroirD, nac^ aböele9terCDiaDen?aut, e<strong>in</strong>eaurclia, cDer e<strong>in</strong>gemi--<br />

efelte ^efer^g'iciur, an tt>eld;er man üor anDernfajl aHe©ÜeDer <strong>in</strong> i^^<br />

ren v^d^eiDen erfennen U\t a^ üor Den glügeln<br />

tor, \Die aiic^ Die untern glügel »or Den obern. ^er ?eib gel)t fpi^ig<br />

^U;. unD l)at neben auf bepDen (Beiten^ei|!en^erab, ml(^t wegen Der<br />

ftebenSlbfdl^e al^ e<strong>in</strong>e ^ä^c au6fel)en. 2iuf Dem Dlücfen ijT au($ e<strong>in</strong>e<br />

nieDrigefd^arffCvf)o^^[)erab. Slm(B4)tt>an^f<strong>in</strong>Diit>ep iSv%ii, tr>eld)e<br />

Die Aurdü auf Den Drt fe^t, mo fie liegt, Da§ fie h<strong>in</strong>ten auf Diefen<br />

^pi^en, unD üornen aufDem^'opf; <strong>in</strong>Der^itteaufDengu§'(fepi(?en<br />

öufliegcn , unD D^n ^eib l)ot)l galten fan^ \vk Die gvoficn "^ajyer^^^e*<br />

©tefonnen Den untern i'e;bgefc^n)<strong>in</strong>D ben:'egen, unD fidt)<br />

fcr^Aurelien.<br />

f)erunn)?erjfen.<br />

©ie nehmen Die©c(Ialt im^unioan, t)erdnDernDie<br />

rcsitTe CO^aDen^garb <strong>in</strong> e<strong>in</strong>egelbe^ unD nad) e<strong>in</strong>igen "^agen friedet Der<br />

;^efer beraub.<br />

tiefer ^'eferif? aufDen glügeln rot^^ fonDerlic^ Die ^ü^dnnle<strong>in</strong>, Die<br />

^eibte<strong>in</strong> blag-rot^, tbeil6 etit>aö grau, ©ntge , wann fie alt f<strong>in</strong>D,<br />

wcrDenf^wdr^li^. 54)er 9lü(len'@d)ilD unD Der^opfiflgldn^enD^<br />

fc|)n)ar^. ©ie9}^dnnfe<strong>in</strong> ^aben auf Dem 3lücfen^@c|ifD benDem i}([l$<br />

^cpfie<strong>in</strong>e^oben, unD aufDem^ßpjf Drei) fle<strong>in</strong>e ^eben, al^fpi^ige<br />

^n^pfle<strong>in</strong>, unD unter unD ober Denfelben noc^ jwei). ^ie Drepeftcl)(<br />

man aud) an Dem


23ön i>cn f(e<strong>in</strong>en fcßlanölicfecn 2)?a^en/ <strong>in</strong> alUvUt) k- 37<br />

cmfe<strong>in</strong>emSanalfejlp^jcn, i<strong>in</strong>DfosvogfmD, alö Die oben auf Den flcofl'm<br />

^'otb'^'efern gc5ciöet njot'Den.<br />

QnDeP XIX. Tabelle i[l N.i. t)ic ^efer^!Ü^at)e.<br />

2. Die ^Upe oDeV aurdla.<br />

3. ©er^'efer <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er ©fofle , Do$ mei*<br />

ftenö anö) fle<strong>in</strong>er.<br />

4. ©er ^opfunD 3\ücfenfc|>ilD i^erQVofievt.<br />

5. (S<strong>in</strong> giuöel/ etn?a6 üerörojTert»<br />

XX.<br />

lerlep feuchten faulenden Sachen, unt) ku glie*<br />

lO^ <strong>in</strong> DerCErDe, oDer fonjl Durc^ Die^affe ^u faulen anfan^f,<br />

\\t e<strong>in</strong>e ^ta^rung Diefer ?D^iDen. £0^<strong>in</strong> fie()t Die gliege ni5)t<br />

t»icl , Dann fte i(! fe()r geftljm<strong>in</strong>D, unD fc^lcicfct <strong>in</strong> Den ^<strong>in</strong>?<br />

(fe<strong>in</strong> unD ^6d[)ern Der €*rDe unD De^ ^ol^eö ^erum, it)e fte i^re €pec<br />

l)<strong>in</strong>lec}t. i^ie langllcn fo ic^ cj^fwnDen t>on fol4)en fÖlaDeu/ f<strong>in</strong>D e<strong>in</strong>en<br />

Drittelgon long, mit Durd^fic^tig n)ei|Ter|)aut, Da^ man aüeJ^etDe^<br />

gunö Deö <strong>in</strong>ncrn 93tilc^'n)eityen ^ajffc^ fe^en fan. ^(\^ ^ngeraeiD<br />

lie.qt <strong>in</strong>nen alögett^ unD!an ftc{) im Ärie(t)enau^e<strong>in</strong>anDer De<strong>in</strong>en oDec<br />

jufammenjie^en. .'^ie(Speifeifffc|mar^<strong>in</strong>DemfeIbai, (Sie baten je^<br />

|en'2lbfd^jCr tt)el(5e auf bepDen (Seiten e<strong>in</strong>e (Senne <strong>in</strong>nen ^ab^n, \mU<br />

^e ftc^ im 3ufammenjief)en fc|>lancicm\Dei^!rummt, unD<strong>in</strong> jeDem^ib^<br />

fa^ Ö^9«"Dem3lücfen ju bieget, feer^opf i|^ fo^Ift^njar^ ; Dae^e?<br />

bi§ alö e<strong>in</strong>e 3oDurd) Die aureJia gebogen<br />

n>irD/ unD (Stdrcfe befommt, jvann fie ficf) au^Dc^nt, Die ^aut gar<br />

^ 3<br />

libcp<br />

;


38 23ön&crtrötf)cn®ei&cn^ÄnöfrCtt''S)?abC!t/ i<strong>in</strong>b k.<br />

3nfcctcnnotl)ig, ti?elc^e fiß <strong>in</strong> Dei'geucjiticjfeit Rauten, ^enn hkcav<br />

&cvn; foetnetvocfcne^3ülfen=^vgaut l)abm, jie{)cn Die ©lieber mi^D.ei'fe!=<br />

^en , al55 auö (Sc^eiDen o^ec jleiffen (Stiefeln , aber Die naJTe cDev fcuc^fe<br />

itiu|] al^ e<strong>in</strong> Strumpf Wab öe.iocjcn mevDen. ^ie aurelia ()at Fm-fec<br />

gliicjel, Da|5 Deu Unterleil) fajl noc& jmci) ^dffel ()cri>iM' 0el)t, be^<br />

fommtfc{)n)ai'fec5{ucien/ bleibt aber nn Dcnglücieln unDj^ujTen etmatS<br />

Duvc^fiiitig iDeig, Da^ anDet^e am Ueü)i|löelb?bt;aun. $(<strong>in</strong> (Sd;n^an^<br />

fmD^met) [)eUß ^6l)en, alö vf)i{iteV'^acfen.<br />

i^iegliecie, io l)txamhkdi)t , iflöan^^fc&ttjar^, mit e<strong>in</strong>em untev<br />

ftc& gebogenen ^opfunDfnimmen^ucfel. :t)ie bn^Den gübl^Dcnier*<br />

^c^eiDen (leiten an Der ^ermanDlunöö-'^ülic t'on Dev übricjen ^aut<br />

ab, mann Die ^uumer bei'auö f<strong>in</strong>D , mldyi m^ ^albn-unben ^noppe<strong>in</strong><br />

befielen»: anfancjö auc^ nod) lang f<strong>in</strong>D, aber bernacb fürfeei* irerDen.<br />

S)ei: Oeib ift anfanß^ lang / \Dii'D aber ^ernac^ fl<strong>in</strong>ker. (Sie Tonnen ungeme<strong>in</strong><br />

f($neU lauffen, imD bleiben bepfammen, biöjteficb9egatfctl)a*<br />

5en, t)ei'^e(fenficl)untei'etn)a^aufDei!^-rDe, bepfaltecl^ujft; ti'ai)en<br />

i^reSlu9^lf^i|^Ö(^n|ubei'e<strong>in</strong>anDei'öeleöt/ alö \Dann eömir e<strong>in</strong>ei'tx)drer<br />

ift)DDuv^fieabei:, al^ Doppelt, fc^mäil?ei' fc^e<strong>in</strong>en , alö e<strong>in</strong>igeln. (Sie<br />

bleiben im (23atten e<strong>in</strong>e jiemlid^egeit mit Dem ^<strong>in</strong>tern ane<strong>in</strong>anDeu l)an'<br />

gen, mie (SeiDen^® nrme. ^Icid) Diefem ©atten fachen Die ^eible<strong>in</strong><br />

i^ve(Si;ei' an bequeme Oevtec ju br<strong>in</strong>gen , unD jer(!reuen fic^ Darauf.<br />

^ie ^aDe ij^ <strong>in</strong> Der XX. Tabeli. N. i.<br />


23cn bcv (tvi<strong>in</strong>cn ©cfjfupf^^ßcfpc <strong>in</strong> hm ml)cn k\ 39:<br />

faii^^n Die matten Blattei' <strong>in</strong>ncrf)alb Dicfcö 5\nD|>cn ^u benai)en, und<br />

teil iiocJ) e<strong>in</strong> fd) rejK'nDcn f(^n)acl;cn ©äfft ju iam^n, bleibt Dev^nofpßcje^<br />

fd)lo|[en , unD tveibt nici)t weitet*, ^efonniit aber Die ^BeiDe kxa^t<br />

imUt ^u tveiben, fo gefc^iel^t e^ Diivcl) e<strong>in</strong> anDeid ^(ug neben l}er/ Die*<br />

fer <strong>in</strong>nen befc^dDi^te .^nofpc wixt) aujien Dum, unD Die 93uiDen jitiis:<br />

fd}enDen^ldttevnüeudnDevnfkl)<strong>in</strong>c<strong>in</strong>eQ5etii)anDlim9^4^iu)e;njel(i^^<br />

oni^5aud)Die rDt()egarb nocl) bcl)dlt, ab^v Diegüffe «nDglüciclnebfi<br />

Dem @efic|t, Daö man fd;on Daran ^kl)t, ift fd)n3art}. I^er tlMm auf<br />

Den 6. ^b|a(;en braun / abct <strong>in</strong> Den galten oDer ^ucj-Dv<strong>in</strong>cicn aud) nod><br />

rotl}lid). ®ie glücjcl famt Den ^<strong>in</strong>ter>-gü|Ten jl:e!)en \)oxmn mit Den<br />

©pi(?en t>om ^eib ab. (SoBle<strong>in</strong> Diefe^DiaDenf<strong>in</strong>D/ merDen fteDocf)t)on<br />

eben fo He<strong>in</strong>en ©c^lirpf-'^Berpen <strong>in</strong>nen c\mm^l)X(itr \m niid>Dann Die^-^<br />

fe ichnevmones e<strong>in</strong>e ^^iflang <strong>in</strong> Der 9]te<strong>in</strong>unt) (]ef)alfen , Dag fie auö<br />

i^iefen 93JaDen mürDen. ^{ber Die \)ielma[)lö n)ieDer[)oi>lre experimenra<br />

DDer Unterfuc[)tmcjen f)aben m^^^^f ^^6 ^^ ^<strong>in</strong>e fie<strong>in</strong>egliege mit la»^<br />

Ö^i Süffen unD fc^iDavtjbraunem l'cib. Der l}<strong>in</strong>tei: fpiöi(3 juc}e[}Ct<br />

$iuf Der XXI. Tabell ift N. i. Die 93MDe.<br />

2. Die aurelia oDer ^]3upe.<br />

3. eben Diefe etn?a^ övojTci:.<br />

4. e<strong>in</strong> glüael-<br />

XXII<br />

S3oit t)et ötütteit-@'d)fi!pf^2BefDe <strong>in</strong> ki\ xw^<br />

te <strong>in</strong> i)0V,v]emeiDtcn rotten


40 23ön bei* ©olb^ugigctt ©tmcf^Slicäe.<br />

iDOi'Dm. ©te gü(]e pnD an Den Cl>ei'^(Sc^cncfcln au^) örun, abtt<br />

t)a\^ übdöe on jeDem §u^ ifl braun iiuD tt>ei§. ©ie ^dnnletn 5^ibcn<br />

^5 \o juciefpi^tc ^ducl)e <strong>in</strong>Dec ?Dtittc, fonDcrn melmc^retma^^oye<br />

oDec e<strong>in</strong>gebogene/ tt?cil fie fe<strong>in</strong>en l^eg-^ta^el baben. (So ijl <strong>in</strong> Diefeu<br />

Xxii.Tabell nuv 1)^6 ^elble<strong>in</strong> abgezeichnet N. i. Unt) N.2.e<strong>in</strong>glü'<br />

Qüf<br />

meil Diefe <br />

I)ab ic^ Den ^urm gefunDen. €t l)at e<strong>in</strong>en langen ?eib , v^ornen 6,<br />

güffe / tt)ie Dec 5CeUei:#*2ßüi'mcr (afellorum) guffe f<strong>in</strong>D. (E6 gel)et e<strong>in</strong><br />

tpei^^gcauec &n^ über Den 9\ücfen ^<strong>in</strong>ab ,<br />

unD<strong>in</strong> Demfelben e<strong>in</strong>e<br />

braune S<strong>in</strong>ie.^^ebenDiefem^tnc^ f<strong>in</strong>D f le<strong>in</strong>e graue 5vnopfle<strong>in</strong>,alö^]3era<br />

le<strong>in</strong>unD !le<strong>in</strong>evödrle<strong>in</strong>, e<strong>in</strong>zeln Dajipifc^en. ^^iegarb De^ 2cib^ ift braun,<br />

fonDerlic^ Deö ^<strong>in</strong>terleibö, Die 8. ^Ibfdt^e ftnD runblic^, neben c^n Den ©ei*<br />

ten ijl: e<strong>in</strong> run^lic^ev \t>eij[er iSaum, mit e<strong>in</strong>zeln »paaren, ©er 0d)tt)an^<br />

ge^tfpi^igjU/ unDijt unten im ^<strong>in</strong>tern e<strong>in</strong> 9]ad)fd)ieber, Daöifl/ tt\x>i\^<br />

dg e<strong>in</strong> Su§ , Den Der QBurm h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> unD ^erau6 tl)un fan , jeneö , Dag er<br />

im^riec^ennid)tl)<strong>in</strong>Dere/ Diefe^, Dag Der lange H<strong>in</strong>terleib Fonnenac^*<br />

gefc^oben n^erDen. 5luf Dem ^opjf ifl oben e<strong>in</strong>e gigur Don ^o^ern 2U<br />

nien, Die wegen DerFriaion etwaö^attf<strong>in</strong>D, neben f<strong>in</strong>D jwcp^^nopfe,<br />

oug welchen lange ^aare l)eraug geben, an ^att Der giHl'^orner.<br />

J^a^3angen'©ebigijtbiegfam, unD<strong>in</strong>©elencfenam^opf, fo Dag er<br />

e<strong>in</strong>e ^eite mit Der anDern abpu^?en, unD oben Drüber ^erfaf^ren fan.<br />

^\t Diefem ©ebig ergreijft er allerlei) weiche ^ürme , ^laf^^dufc unD<br />

Dergleichen ju fe<strong>in</strong>er


25cn e<strong>in</strong>em f (e<strong>in</strong>en braunen DJaupIe<strong>in</strong> sujife^en 5Wt) k. 41<br />

ttjerDen, aii Da6 (i\) ©iefeglücjei f<strong>in</strong>DDoppelt/fc^r t)ui'c^fic^ti(),t)ag man<br />

me<strong>in</strong>te eö fep ^av nk\)tß jn)ifä)^n D^n 2(Dern , Die Daran al^ e<strong>in</strong> ©arn^^ejs<br />

flnefeauöfc()en. 5illegdDcn oDei'SIDern Daran, fon?ol nacl;Der^dn9e,<br />

al^nac^ Der £x»er,f<strong>in</strong>D mit fle<strong>in</strong>en ^mie<strong>in</strong>befc^t; @ief<strong>in</strong>D t)iel langet<br />

alöDcrl^eib, unD h<strong>in</strong>ten runD, unD l)dnc;en auf bepDen ©eiten mit^^<br />

ber Den ^eib bcrab. I^er l^eib ift DuncfcUötün ; Der ^alö ge^t lang<br />

^erüor; Die äugen ftel)en fc^r erl^aben beraub, unD (tnD f4)5n ©olD^<br />

öldn^enD, fo lang Die gliege lebet : aber tt)ann fie toDt ijl, tverDen fte<br />

braun. Öie 5ül)t? «offner f<strong>in</strong>D lang, unD ()aben me^r ol6 ^unDert<br />

fle<strong>in</strong>e ©elencfe. ®ann man fte mit ^dnDen berührt, Idjft fie ^<strong>in</strong>en<br />

@afft üon fic^ geben, melc^er alö ?0^nfcben » ^off) fi<strong>in</strong>cff. ^6 giebt<br />

e<strong>in</strong>ige. Die über 3c II lang, anDere aber faum balb, oDec gar nur e<strong>in</strong>en<br />

tierDten *^()eil fo lang jtnD, al6 Die bier abgebilDet i|l.<br />

^n Der xxill. Tabelle ifl Der ^^<br />

fc^en än)ep SBldtterit, unb km ^efeiv fo<br />

5(nnDie^ld«erim5ei(fen (Sommer anfangen!raf]ftlc^^utt3e^<br />

'' Den an Den Dbll-^dumen, auc^ e<strong>in</strong>ige gelb oDer fcbon trocfen<br />

_ f<strong>in</strong>D,f<strong>in</strong>Detficf) e<strong>in</strong> ^efer, n?elc^er jtDifd)en jtt)ep glatter, Die<br />

aufe<strong>in</strong>anDer liegen, e^gcfc^e^eo^ngefe^r, oDer Dur(^anDeregdlle,al^<br />

n>ann fie jufammen gebogen oDer gebrochen f<strong>in</strong>D, e<strong>in</strong> oDer jtrep (£-per<br />

legt, fonDevlid) auf 5lepfel * unD ^irn ^ Daumen. 9H5orau^ e<strong>in</strong><br />

iKduple<strong>in</strong> freuest, Da^ alfobalD Daö obere ^lat anfp<strong>in</strong>nt, unD Da«<br />

untere anfdngt jtt>ifc{)en Den 9^ibben oDer 5lDern, it>o eö am tt)eid)|Ten<br />

ift, ju benagen, ^ann eg \Deiter nagt, fp<strong>in</strong>nteö and) Das obere ^:ölat<br />

tveiter an ha^ untere/ unD xmt fic^ <strong>in</strong> Diefem ©efp<strong>in</strong>nft r nicbt alle<strong>in</strong><br />

lV.Ct)eil §<br />

. ^


42 23öit t^rgtöncn CEBeibcm^Kaupe mit 72. gaffen k.<br />

»ot miöern ^nfectcn, fonöcrn auc& i^or Dem, n)a6 £)a^,obcrc ^(at^u<br />

ftarcf aufDrücfcn mDcf)tß, fp<strong>in</strong>nctnuc?) fe<strong>in</strong>en ^avten ^otHufc<strong>in</strong>an«'<br />

t)ei' , unD ^d)iii;^t fe<strong>in</strong>en meieren l^eiö Damit. €*^ ift braun , unD n)jrD<br />

ctman 3. L<strong>in</strong>ien lang, mit c<strong>in</strong>ati fc&iDar^en .^opf. QlBann eö fic^ ter^<br />

njanDeln n^ill, nac^ üievma'oliöev Lautung, fp<strong>in</strong>nC es? Doc^ ^lat noc^<br />

fefjeu an, iijivDe<strong>in</strong>e ord<strong>in</strong>äre 5Ccfei'?Aurelia , unDf<strong>in</strong>cd)t e<strong>in</strong> f le<strong>in</strong>et' ^e^<br />

fer bemuö ; ©er i^t auf Den glüöeln. Der 'S^xh nad), alo set)obelfe^<br />

n)ei(^e^^ol(5,iX)ann e^ alt iDJvD, mit ctwa^ fd;iDai'^en['<strong>in</strong>ien()iccunö<br />

Da, melc^eö e<strong>in</strong>e fc^wait- gelbe gatb mac^t, 5^ei' 9vüifen^(S'd)ilO,:<br />

famt Detn .^opf, ifl fd)D)av(j; alleö gidn(^enD, al^ pöliit. ^ie öan^>e.<br />

geib^v^ejlalt iji oval, Der untere i^eib i)at n\d)t$ befonDerö dou anDenv<br />

^xefern, alö Dag Die ^arau^n)ir^.<br />

.i^^(S' ij^ Drefe^ e<strong>in</strong> (Genus) ©efcl)led)t t>onfKaupen, unD OTefpen,<br />

^S^ fo Darauf t^evDen, ipelc^e^ nod) fe<strong>in</strong>er re4tüer|lanDen,Don<br />

^^ Denen nemli^, fb <strong>von</strong> Snfecten gefcbrieben. gn^ep (Speeres),<br />

^rten j^nDet man etnjan , Daoon ^k e<strong>in</strong>ige ^^ac^rk^t gegeben , Die an^<br />

S)ern aba, Deren ic& fcfton miterfdjieDlic^e gefanmilet, pnD i!)nenunbe?<br />

fanut geiDefen, oDer ^aben n^ie Lifler geme<strong>in</strong>et, eö fep m (partus noihus)<br />

oon e<strong>in</strong>em ichnevnione oDer^S^meig-Slicge l)ergeFcmmßn,Dag<br />

e<strong>in</strong>e gliege unD fe<strong>in</strong> ^apilion beraub fomme. (öie^eParriii.n.xiii.)<br />

©ne^\)on Den fle<strong>in</strong>flen^ab ic^ oben befc^rieben^ ()ier foU Die.örofle<br />

folgen , fo i^ biö^er gefunDen.<br />

Gcedart \)at Diefe grüne diaMV^ unterfud)t, aber man mt) auö<br />

me<strong>in</strong>er ^ef^veibun^ fe^en. Dag eu nicljt piel Dapon ergrunDen fonneu/t<br />

fo


25ört bei* gtfnien ^Bcibert-SHaupe mit 72. ^aUmK. 4?<br />

fo ttol mcgen Da'€icienfc|)njften DjetDtcmpe, aB Vüegen M ^efpe, fö<br />

3m ?[)Jajo f<strong>in</strong>Det mau (ben ichnevman oDei') Dicfe^lntv^^Befpe<br />

fc^on oufDen ^eiDen unD ^'vlen. (^t ojfnet mit fe<strong>in</strong>eu f^arffen unD<br />

övofiea ©ebi^'äancje Öie obere ^aut, Dev nDof)nlic^eniehnevmons.(5per, Die, icf) im<br />

jweiten '^^eil befc^rieben; aber alö ic^ fa^e, DagDi^feJ£)6t)enam^lat<br />

gar balD mieDer i^ergieng^n, unD an D^rDeffnung erlaHnte,Da6 Diegn«<br />

fetta fc^on ^eraujJ, unterfuc^te id) eö lueiter, unD fanD Dafj SRdupleirt<br />

^erauö fommen gani^ grün üon garb, mit fielen galten, n^el^e galten<br />

ic^/Da fie gtog\i?urDen, ^um ojftern jel)lte, unD ^wepunDficben^ig ^


44 ^ött tce gvfmen ®erbcn-^laupe mit72. galten k.<br />

dnöen bzxhl)Xt,fan fiesraif4)en jeber galten e<strong>in</strong><br />

flaveö^ropf!e<strong>in</strong>ad}fen, fp<strong>in</strong>nt fie jic^ im Sommer ju<br />

€nt) De^Sunii, 5mi|($enDie3^wi>^ unD anDere ^ol)le Deuter an beii<br />

^dumene<strong>in</strong>,mite<strong>in</strong>eml>a?teu9^c^,DaöüollS6cl)ergemac^talö93tafd)en,<br />

Damit Die ^Hfie Dmc^i<strong>in</strong>nen fonne^ unö il)nen nie^t auf Dcm^eibe<br />

bleibe, ^m i)erb|l aber friec&en üiel an ei'l)abeneOertev <strong>in</strong> Die (SrDe,<br />

t<strong>in</strong>D fp<strong>in</strong>nen ficb Da mit folc^en ^e^en e<strong>in</strong>. (£^ fmD Die gdDen fel)C<br />

ff ai'cf, Dag man Diefeö ©ef^<strong>in</strong>nj! nii^t gar leid)t e<strong>in</strong>Drücfen fan. ^a$<br />

fonDerbaife an Diefen Slaupen ifl; t)a^ fiefi^ nid)t iDie anDre iKaupe»<br />

jule^t l)aütmf unD unter Der le^ten^aut ju e<strong>in</strong>er fo genannten Chryfalls,<br />

oDer Aurdia votxhm ; fonDcrn fie behalten Die Staupen *^aut,<br />

n)el(^e mit i^ren 72. galten enge jufammen fc^rumpet^ unD befommt<br />

önter Diefa* ^aut i>it gliegen f oDev ^efpen - ©eflalt<br />

^ie fii^ im ^erbfUe<strong>in</strong>gefponnen/friecben Den gi'ü51i"0 ^^^ folgen*<br />

tm'^a^x^ au^; unD fmD Don Dengc6jten^:5lat?^cfpen. ^ei'Ä'opff<br />

l^at e<strong>in</strong> groffee gang^en^^ebig, fonDer!ic|) bei) Den ?D«dnnle<strong>in</strong>^ fo p^ übet<br />

c<strong>in</strong>anDer legt, unD b<strong>in</strong>ter Der^pifee no^ 3dl?ne bat ^k *2lucicn fie?<br />

6eni>ornen an Da*0tirtt,swifd)enDenfelben pnDoben Die Drep^($ei^<br />

tet'^noppe<strong>in</strong>, unDunterDiefenDie gü^l^^orner, Die l)aben e<strong>in</strong>en run*<br />

Den (Stirn ?Ä^nopf, Der erpe $ibfa^ Derfelben ifl Der Idngfle, unD Der<br />

miDerefe^rfur^r famtDenif an t<strong>in</strong>lc^em DcrDicfe totl^-gelbe gübt<br />

^olbe liefet ®er DluGfen*@d)ilD ^at^me?; ^«Ijleiöe<strong>in</strong>anDer/aU<br />

e<strong>in</strong> »per^ gef!altet, Dat?on Der obere ober fie<strong>in</strong>ere <strong>in</strong> Der ?9Utte gefpal»<br />

tm ifl. S>er |><strong>in</strong>ter*oDer Unter *Seibi|] fc&tt)ar| unD Idnglic^ ; l)at<br />

Ijep Den^eible<strong>in</strong>^ aufler Dem Dag er breiter ifl; auf fünf Sibfaljcngel^<br />

le Dl<strong>in</strong>ge [)erum. S)ie gujfe fmD an Den iS^encfe<strong>in</strong> fcbn^ar^, Da^<br />

Äftrige i|l gelb^rot^- 5^er Öber^Seib l)at tuiun am ^art f mt ^al^ <<br />

irnDfonfl, graue ^aare; meiere bep^ Den ^Ireu/ tx>anni^r begatten Dor*<br />

t^epiff^ voller Cdufe fmD ;Daooti tiz teeren 5^ig?|)ülfeB Dat<strong>in</strong>nen ^om<br />

(jen bfetben. 5Dte auf Den Srlen tt)erDen no(| e<strong>in</strong>mal fo groß, i^e^<br />

^eible<strong>in</strong>^^<strong>in</strong>ter^^eib ifloon i}mtm anbi^ über Die .f)elftgan^ gelb,<br />

unDgeJt com @d)man^e mitten auf Dem fHücfen noc^ e<strong>in</strong>e(Spi^e <strong>in</strong><br />

len erfjen gelben ^fa^ l;<strong>in</strong>e<strong>in</strong>. Sie g<strong>in</strong>get/ fo fi^ fon(l na^e iufam?<br />

tnen,


2Jort bcr grünen 'SJci&cn-^lanpe mit 72. galten k. 45<br />

men^ unD ojft cttDaö u[>ei:e<strong>in</strong>anDer lecjcn, jle&cn bei)il)ni n>eit ciu^c<strong>in</strong>*<br />

önDer. ®aö ?DMnnle<strong>in</strong> t>on Denen, fo auf Den (E'vlen f<strong>in</strong>D, {)at unöe*-me<strong>in</strong><br />

lange Dbevv(^ct)encfcl, unD famt Dem ^eiHe<strong>in</strong> nic|>t fo Dicfe<br />

ßvaue ^arle<strong>in</strong> , \m Die fo auf Den ^eiDen j<strong>in</strong>D.<br />

S)aö ^erumfc^lagen mit Dem Seib, gefc^iie^t bei) Dicfet 5(vt iv>e^<br />

gen Der fle<strong>in</strong>evn ^4lupf-^erj>en,njelc^e <strong>in</strong> Diefe^lat^^efpen i^re<br />

Suncje legen ; (^0 Da§ e<strong>in</strong>e fold)e ® efpe Die anDeve i^er^e^rt. 3^<br />

babe e<strong>in</strong>mal)l 16. ?[)^aDen Der fcS)\i?ar^en khnevmonen/ unD nic&tüon<br />

Den fle<strong>in</strong>ftcn, auö e<strong>in</strong>er folgen fKaupe friec^en fef)en, Deren jeDer fi(^<br />

e<strong>in</strong> Dünnet ©efp<strong>in</strong>nft mac|)te, unD fic^ Dar<strong>in</strong>nen i^ertpanDelte. ^a$<br />

anDre ma()l fanD idS) e<strong>in</strong>en Don Der imitm ©roffe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er fo!c|)en<br />

fXaupe. 9IBeld;e bepDe ^rten Pon öd}lupf ? ^efpen icl;Funfttö be#<br />

fc^reiben miU.<br />

^ttf Der XXV. Tab. ijl tt, I. Die befd)riebene!Kaupe.<br />

2. Die jufammen öefc^vumpte 'tKanver<br />

fo an flatt Der Aurelia i||.<br />

5. Die^lati'Sßefpe, wie fteauf Den<br />

^eiDen,Da^®eible<strong>in</strong><br />

4. ^ =^ tt>iefieaufDen(Jr^<br />

Ien,Daö^dnn{e<strong>in</strong>.<br />

5' e<strong>in</strong> £)ber*unD e<strong>in</strong> Unter-^glügel


JOft LEONHARD FRISCH.<br />

^<br />

INSECTEN<br />

^Bou allcrlcp<br />

^i^nWidm C<strong>in</strong>meccfl<strong>in</strong>ken<br />

Unö n5t()igcn<br />

35ai(t)unden<br />

9Jon ^iefeln frie(^cll^enull^f[iegen^en3ulän^tf(()cu<br />

eiDliritte,<br />

©mnblic^m i^ntbecfunäf<br />

©0 e<strong>in</strong>ige t)on t)ec ^^^atur t>iefer ^ceöfuren ^crau^ öeijeben/<br />

un& m Srganijung i<strong>in</strong>ö SBcrbeffcrung &fr mDm.<br />

gönfftec X^eiL<br />

©amt e<strong>in</strong>et 53ömbe, wct<strong>in</strong>nen \>on be6 jperrn Joblotf?<br />

^uc^e ton t)enen ^er(\r6|Terung^^©lafcrn <strong>in</strong> Dicfem @tücf<br />

t)« 3laturP^ ©ottlieb NICOL AlT"^.


9?cäificr,\t^ai5furlnreaa <strong>in</strong> bicrcmfunfffcu^t^dlbcfcfiricbm<br />

mtUn. ^(^ der DrDnunci Der brep ^'upifci'*^(atc?n, unD Der<br />

Tabell.<br />

flc<strong>in</strong>cn Tabellen Caivaiff.<br />

2U\(i)etevflett ^upffn^piattc.<br />

!. aSom (\to(Tcn fcf<strong>in</strong>jor^cn ^Dl^


^oi) - ©ele^iten ^evni,<br />

©ev j^DC^lobl. ÄonigL Societ. i)er 3Bij|enfc{)aften x\\<br />

SSevliU/ treuflei^igen Obfervatori,<br />

^iDmeunD ubcmld)eic^<br />

T)en fönfften ^Df«<br />

3u SJeicugutig me<strong>in</strong>er grcutie<br />

©lcirf)\tJic über anbcrc bc)Tc(bcn23cr^ü(jc, alfcauc^ubcr Wc<br />

9lcid)mdßi3e Unterfuijung c<strong>in</strong>igcv Snfecten<br />

«Ht» foliJÜC^<br />

Über ttcdTdltnc^c bc^ prcn 3cu(jntt]cö bcficibcrt, x^mmu<br />

mit Menfl.ftreunMic^ft; Bitt^,<br />

oasann bcr bcbccfrc ^immcl ba6 grcflc J^crn^Sfai? bi^tt^ei'-<br />

Im au^ öcn ^antnjn legen f)ci|]ct,<br />

©a0al^bann,bct)g(firortömifcbcr©cbu(b, ^^


Q^occebe.<br />

n t>cm j?öif|>crgei>ent>ert t>iert>ten Zlytil ^er :8er*relbuttg<br />

öcr Infeacn 10 ^er 3»il>alt t)e6 ^ut^e bes «^rn Alb<strong>in</strong>i,<br />

c<strong>in</strong>ee iEt)gcllant>ifd)cn lUal^lere, fo er t?Ofi bcrt Infcaen<br />

I>erau0 gegeben, <strong>in</strong> öic Porrcbc gcfc^ct tvoröen. £^le*<br />

feemal^l folget e<strong>in</strong> Hue^iig <strong>von</strong> t>em, wae^r. Jobiot, e<strong>in</strong><br />

«Sranijofc , <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em 25u^ t>on t>cn Pergröfferunge^<br />

(plafeni , <strong>in</strong> bUfem ^3tüd ^tv Viatuv nßtfdyidi^ten font>erbÄre0 bc^<br />

merÄet ^tvZ'ttt\t>c9^nd)eift:<br />

Defcriptions & ufages de pluficurs Nouveaux Microfcopes<br />

tant fimples que Gompofez. Avec de nouvelles obfervations , fai'tes fut<br />

«ne muUitudc <strong>in</strong>nombrable d' <strong>in</strong>fcftes , & d' autres animaux de diverfes<br />

«rpeces qui naifTent dans des liqaeurs preparees & dans celles qui ne Ic<br />

fönt po<strong>in</strong>t. Par L. Joblor, Profe/Teur Royal en Mathcmatiqucs, de 1' Academie<br />

Royale de |Pe<strong>in</strong>ture ic Sculpture; ä Paris 171 8. 410.<br />

2:a0 ift:<br />

25cf (Bcbtaucb <strong>in</strong>tterfcbicMidjcr mmn V^crgrölfetunge»<br />

afften , nac^ *5r. 3öblot0 Jeugnig, ber<br />

erfle gctvefen/ ber e<strong>in</strong> Microfcopium nac^ Pati0 gemad>t/ toomit matt<br />

bie


J>ie ©äffte , un^ was tiarituten ijl, bcfcf^en Föititcit. VOdd)t Titt<br />

af1^erc Der«<br />

*TiT. Mobloc ie^t 3u grd|Toit<br />

fleiiicn fd^ivirnmenöcnCrearurcn im bloflen VDafifer, fo man auf aller»<br />

l^en vtapitcl t?OM öett<br />

Xt>ürmcrM gel;an^eIt trirt>, ^ie er im XX)an>r gefunden, <strong>in</strong> wcl4>e6 er<br />

2(ufJern geleqct I>atte.<br />

3m 17 tcn dapitel berid>tet Öer ^utor, ^a0 nic^t alle<strong>in</strong> unter<br />

liefern VX>a|Ter?ünne e<strong>in</strong>ige gröffere fcyen , fo Öie He<strong>in</strong>ere frejT^n,<br />

fon^errt t>a^ aud> fle<strong>in</strong>c ^ar<strong>in</strong>nen r fo t>i grofjen freficn Item j)ag<br />

man i» ber Dögei ^r<strong>in</strong>df U>ajTer pielerley folc^e il>icre f<strong>in</strong>t>e, t<strong>in</strong>t> wie<br />

man es mit ^em XDaflfer machen mi'iJlTe, wann man, «regen öer dare<strong>in</strong><br />

gelegten ©ad^en, folc^e Ibiere ^ar<strong>in</strong>nert f^n^en vt>i\l 3m 1 8 ten dapi«<br />

tel Oebt <strong>von</strong> t>er (Bebnrt/ tDadjetbum «nö Cot) fold)c0 (getrürma.<br />

Cfm 19 ten t?on e<strong>in</strong>em liegen VDurm lm^ pon 2^ä|^mictcn, fo lang <strong>in</strong>i<br />

XPafler gefebet. 3m 20 |'ten folgt tt?Je^er t)Om Jt<strong>in</strong>weidjen gcwijTer<br />

UTatcrien, un^ ^tvar pon ^er Rnebarbara; 3m 21 Oen <strong>von</strong> 6ei^t, ixxe<br />

ftnb tbeil0 iEgig» tbeüe un^ me<strong>in</strong>en« bloffe© tDaffer, s>a,e man ftel^eti<br />

i<strong>in</strong>^ ebne anbere ITTaterien etwae alt weröen lafft. 2)ie Zubereite«<br />

ttn aber ft«b 5war auc^ allezeit nur lanlidjee ober faltee geme<strong>in</strong>e«<br />

tOafieri txxs aber über obgebad^te 3^räutcr, ober anbere Vegetabiiia<br />

gegoflfen, i<strong>in</strong>b e<strong>in</strong>ige ^^it barüber gelaflTen ivirb. Ötv b^t folc^e tPa^<br />

terien <strong>in</strong> unfere fo^enannte 5wcfer»@iafer, ^ie oben fo weit ale wn*<br />

ten f<strong>in</strong>b / e<strong>in</strong>geweicbt, fyevnafüf nad? e<strong>in</strong>iaen (Cagm obir Mionaten»<br />

fiacbbem be6 Vegetabiiis 2lrt war, mit e<strong>in</strong>em gefdjnit enen Seber'^iel<br />

e<strong>in</strong>en Cropffen fol4>e6 Xt)afier0 auf (<strong>in</strong> etwae boI)l gefd^liffenee (Sla6<br />

ge^baUf uni> 5U Hacbt bevm ^icbt mit bem Microfcopio befeben , ba<br />

er t)Ann t>ic Infefta <strong>in</strong> biefem Cropffen a'fo betrci ifl.<br />

i)a« bemcrdfte iit alles <strong>von</strong> il^m fclbfl alfo gefeben worben , auege^<br />

nommen im 27. Olapitel fei3t er ^it Beobachtung i<strong>in</strong>te Infefte, fo auf<br />

>ep 7teii platte «m» 1 1 . Pel;etf ^i$ ilpm e<strong>in</strong> guter greunb gegeben. 2luf<br />

)i 3 eben


23ömbe.<br />

eben biefcPi platte (>at er num. 12. e<strong>in</strong>e bcfOHÖere (gepalr tjon e<strong>in</strong>em<br />

XX)afiVr;tX)itrm f Öeffen ctan^cr ^^üdfcn al« e<strong>in</strong> (Befielt mit e<strong>in</strong>em 2^nc*<br />

belban» wie t)ie u8^en tragen, Mieful^a.<br />

VOann man bie iKßigBd^langlcm auenimmt, i<strong>in</strong>t) etwan not^<br />

e<strong>in</strong>en XPurm, b<strong>in</strong> ic^ t>er feftcn tUdmim ^a0 t^ie t?ieien anörrn r Si'<br />

fluren alle ^ufammen , auf ^en 5wi5lif platten nuf e<strong>in</strong> e<strong>in</strong>igee CJnfect<br />

f<strong>in</strong>ö, welche« ftd) 3ufammen^i.'l>en unt> auf allerlei 2Irt auee<strong>in</strong>an^ep<br />

öcbnen ^aben; öa»<br />

^upcb nur noc^ auf bie 2lrt ^ep Ttusbebnungen geben IcaUf uu^ nicfet<br />

ten , Sifcbe mit nabclfd)tt>änQen, VDajTerFa»<br />

, Ren, :;^reb0f'd?eercn ^^eulen, Sphscroides, 2laknunb bcrglcicben ntni<br />

mt £^er t?orbergcbenben Hamen auf i>m cvn platten, ale : XO^f<br />

berfpulen, Sadpfeiffen, Sd^wancn u b. g. au gefc^iveigen. ige iverben<br />

biei^e fcbönen 2lnmerdfungen erfl ibr redjtes .ßid^t bePommen, wann<br />

tnan babey feigen wirb f <strong>in</strong> wag biefe XPaffer XPiirme enbiid) perwan«<br />

belt werben, ^c^nn id) glaube nid)t/ h biemal>l <strong>von</strong> eigener iErfabrung nicbtfl;<br />

fage, t>ci^, wie aus ^<strong>in</strong> ü:tTignX»iirmleln bie betanten Flemen i^gig^<br />

Sliegcn werben, fo bie ^^an^ofen Anges nennen, fo itxrben aus bem<br />

J<strong>in</strong>bern 'Jnfect, t>as fiA) fo unacblid) mabl uerflellt, e<strong>in</strong>e 2lrt fle<strong>in</strong>cc<br />

rOürmermit 6. Süffen, obne ^liigel, bie auf ber ^aut, fo auf ber*<br />

gleiten fteb^n^^« XPaffer gar balb wiv^, l^erum fvU^m un^<br />

fpr<strong>in</strong>geiT.<br />

'<br />

I<br />

,


ml> wn im größten fc^wav^en ^oI|;^Äefer,<br />

<strong>in</strong> welche« t^ieMcffte j^ol^mat)e»ewan^<br />

ii)^ ^ef^reibung Der ^afur jweier ber grSgfen ®tirmic&. ^er »&i>l|*.<br />


QScrt ^cm (^roßten tlHi^ i 2Burm*<br />

tm Pillulariis,fietc im IV. ^dl i . platte 6U Tabelle, ^ic Sufle fitiD Don<br />

gleicher 8dnge unD ju fe<strong>in</strong>er ^emeguni] unD ^a^run^ bequem. €c ijt<br />

nidt^t nur <strong>in</strong> faulen ^ol|j^pdnen,unt) <strong>in</strong> ©erber-Sol^e, fonDern <strong>in</strong> allerlei)<br />

?9Kjl/ Der etmae t)icf i|^, unD fajt ju €-rt)e merDen mill. «^Bann er fe<strong>in</strong> ^l^<br />

ter erreidf^et l)at, nimmt er Den ^aff t au6 Dem ^<strong>in</strong>Dern unD f lebt mit Dem<br />

?92auIunD Den Siifff" Den ^rmalmten^OiiflüDer (ifrDeum fid>^ufammcn,<br />

t)amit ibm <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er^crmanDlunc} fe<strong>in</strong> Infe£l jufommen, unD ibn,Dieateil<br />

er fo lang mcbrlo^, unD o^ne ^emeöung, unD ^rajft ju entfliel^en lieget^ fo<br />

leid)t!i(^ befd)dDigen!onne.<br />

@etne^ent)anDlun(iö;§i(jur iflim Dritten ^eil befc{)rieben,pag.7.<br />

unD ijlauf Der Dritten platte fig. 6.n*y. abgezeichnet 5llln>o auc^ Der grof*<br />

fe 9^afel)ornFefer flel)t, fo Darauf n?irD. €r liegt <strong>in</strong> Dicf<strong>in</strong>^illen,fo alö e<strong>in</strong>e<br />

^elfd)e^^uggro§ ifl,nic^t lang <strong>in</strong> Dcr^urm^aut j^ill, fonDern er mad)t<br />

tiurc^ e<strong>in</strong>e allmdblige ^emegung Diefelbe auf Dem S^ücfen berflen, unb<br />

flreifft fie a6>. $n Der neuen ^efer^aut aber ru()et er bi^ jur ©ommct><br />

gcit.<br />

: , COlit Der vf)ol^maDe aber, foDafclbf^fig.i.unDj.ftebt, unD^iebergiT^<br />

f)ktf^(t\)t eö alfo tu. ^ann Daö ^eible<strong>in</strong> Dc0 i)ol|!efer^ fe<strong>in</strong>e fo fud)t e^ e<strong>in</strong> ^ol|,Da6n)egenaUzumelergeud)tigFeitju'fau^<br />

len anfangt, al6 <strong>in</strong> feuchten kellern, oDer an Den ^fdlen, fo <strong>in</strong> Die €i'De ge*<br />

jgraben f<strong>in</strong>D, oDer an Den Daumen fo auf Der SrDen liegen, gefd)iel)t- ^er<br />

^eruc^ Dtefcö fauknDen /)Dlfee6 jicbt Den ^efer f)crju,fo balD er im ücrbcp<br />

fliegen oDer fried)en e<strong>in</strong>e (Spur Dalben befommt ^n Dergleichen ^of^<br />

Icg^ e6 fe<strong>in</strong>e ^per, e<strong>in</strong>e^ oDer mel)r,nact)Dem Daö ^ol^ gro^ \% oDer an i^ie*<br />

len Orten ju faulen beg<strong>in</strong>net ^eld)e^ aud) an anDern Inre£ten ju be^<br />

»unDern ijT, Dag fie ni^t ^u Diel €i)er auf e<strong>in</strong>en ^laM^Ö^« / Damit Die<br />

50jaDen nic^t e<strong>in</strong>anDer bernad) Die 9^at)rimgn)egjel)ren, unD alle fterben<br />

muffen, fonDerlicI) bet) folcbcn Infeften, n?ic Die |)ol^'5)iaDeijl, Die fic^<br />

au|teri^reml^oc^nic^ti)?ol)lbfn)eaen,unDalfonicbtn?citer!ommenfan,il);<br />

rei)^abrung JU fachen, n)ann fiean e<strong>in</strong>em Ovt fel)it,Da h<strong>in</strong>gegen e<strong>in</strong>e dlc^uf<br />

pcfeon e<strong>in</strong>er Jiobl*^Nf[an|ejur anDern Frieden fan. ^ie ^i;erftnD Idng^<br />

lic^, <strong>in</strong> Der ©roffe alö ^ier Fig. 3 . auf<br />

Der i jlen platte unD i . Tabelle ju fe


23on beut 0f,tm W\l^mm.<br />

<strong>in</strong>Dem cöDaö^eburte-^^lieD cra>aö lang ()cra{iö tl)un fan. ^ann t)cc<br />

^ßiirm im (!;i)Cicrßcl)tc


23ött bem grofftcn 9)liiI'3Burm.<br />

oDct mUtn Umjldntcn fcQtxJ" fan. ^a^ ?o^, wjor<strong>in</strong>ncn jle ftc^ \)«c^<br />

tranDeln irill, nmc^t fte fo breit alö L)cr Scib tuirO , njann er ali5 ^cfcr<strong>in</strong> ücc<br />

Ö^ci'tranMungö'^uIfß liegt, unD l)crnad) ijT, mann er al6 !^i^


93ött Um größten SWifl^CSitrm.<br />

3a Die ^(!trac|>n<strong>in</strong>c) Dicfcr §üfe(*^6rnci' fu^i'ct jut)iclfon(lt>crboroencn<br />

€ie|enfd)ajftcnc<strong>in</strong>c0lnrea6. & Ijabcn aUc^ol^r^efev t)ieS(vt nntüicl<br />

onDcrn i^cfern öcmc<strong>in</strong>, Da^ fie mit Dem^acfcn an Demv5)al6'@c^ilD Durd)<br />

e<strong>in</strong>cftarcfc SInrcibunc) e<strong>in</strong>en ^autöonftcj) geben fonncn, DaberDieÄ'<strong>in</strong>Dec<br />

e<strong>in</strong>ige Dat>on©ciger bei j]en. ®iefe^ t^utauc^Diefer fd)n)ar^eunD unter<br />

tJen Sangbornigen Der grolle «pol^fefer. 3c^ babc jraep Urfacben Diefeö<br />

2er?<br />

liert gleich alle Dlegung, wie Dann Der ^errAuäor Diefer Obfervaiion<br />

felbjl erfabren , Da§ er al^ toDt im Gaffer gelegen , würDe alfo !c<strong>in</strong>en<br />

(bleuen ^(^mcr^en im Selbe t)erurfad)t baben.


33on bcitt (^reffen piil^OBuntt'<br />

?(l6^ßurm !an cvnoc^iDcnioevDagewcfcn fcpn , DaniiDatDÜrDecr balD<br />

e<strong>in</strong>e a^^cre Dcjfnung purc^ Don ?9iagcn, ja Diird) nllc .^nod)cn ge^<br />

niac()t ^abcn , wann ftc i()m im ^eq gcjtanDcn irdren. 3m (Sp ^citte<br />

cv nicl)t e<strong>in</strong>ma[)l (\uöfi'iecl)en !6nnen, unD n?arc er auööef*rod)cn, fo<br />

^dtte er fc^on alfo f le<strong>in</strong> , Den ?0^iacn Dui'c^bo()rt, t^ann er fo lang \)^\tu<br />

leben Bnncn, raeil fe<strong>in</strong>e @peifcüoril)n Da war: S)a§ Diefer ^Ccfer Den<br />

obcjemelrten Saut i^on fiel) gegeben j)abe, Fan n)ol)i fei)n. "^öeltien Die<br />

cs$ciber,','o il>n gebracl)t baben, mit pip pip auögeDrucft, wie Die Obferva-<br />

tion \\^t : oDcr aMe ic^ e6 oben iiiit e<strong>in</strong>em fnarrenDen @eigensJ!aut i^ergli*<br />

c^en, wann e<strong>in</strong>er mit Dem §iDelbogen auf e<strong>in</strong>er i^eife l)<strong>in</strong>rer DemiSte^<br />

auf Der ©eige (ireid[)t.<br />

^ann Da^ Gaffer ^<strong>in</strong>Dertfolc^en Saut bei; an#<br />

Dern i^efern nic^t. €^ f<strong>in</strong>D ^ajfer^^efer, welche unter Dem Gaffer<br />

Dergleid)en ()eUen Saut üon fic^ geben Bnnen, Dajj fie mic^ bewogen, <strong>in</strong> Der<br />

Acu(ticapDer@e^6r?^I!ßif|enfi^ajftDiefem Kapitel i>on Dem i>ernel)mli*<br />

c^en Saut unter Dem ^arfer, fold)e €)rcmpel bep^ufeBen. 5lbcr Dag <strong>in</strong> Der<br />

Obrei-vation|^ebt,e6()abe Diefer ^eferaud) <strong>in</strong> Der ^iid) folc^eö fnarcen<br />

l)6ren laffen, \\\ it\'\>a^ befonDcr^. €ö mup Die^Dhic^ nicbtDielgettigfeit<br />

nie^r:gel)abt baben ; oDer e6 wirD gewi§ über c<strong>in</strong>^oDer jmepmabl nid}tgeL*<br />

f(i)e^en fepn, weil ftd) Diefeö Colphoniumgar nicfet ju fold)er giDel fd)icft.<br />

.<br />

gubeflern begriff Der bi^b'^'tigen ^efd)reibung Deö grojTen J^ol^*<br />

Ä\fer^, ijlauf Der crjlen ^upffcr^^latte auf Der erjfen ^<strong>in</strong>faflung oDcr<br />


23iMt b(t Cochenilf^.<br />

titbcii)tm ^orjug behalten, f^ann Der (S-i^nccfcn^^urpur i|l gar nic|)f<br />

mc^r.iii Dem ©ebrauc^ bcFannt^ mirD mä) um vieler llnifldnDevrillcn<br />

nic^tmc^r Dare<strong>in</strong> Eommcn, eb l()n öleic^ Die ^^Uurfi<strong>in</strong>Digcr ttjieDerum<br />

toDliig entDecfcn füllten, ^er Kermes oDer Carmef<strong>in</strong> {jat im garbcn e<strong>in</strong>en<br />

c;roj]en(Sto§ gelitten Durc^ Den Gummi-Sacf^unDDieferaMeDcriunDurc&<br />

Die Cochenille, tvelc^^e annoc^ Dieöanabar|le()Ocl}vct()e§arbi>onibrei*<br />

5trt ijj. ©af; Kermes oDer Carmef<strong>in</strong> ju Den InCeclen ()e{)5re, ijl <strong>in</strong> Den<br />

Memoiren Der §ran^üfifc^en Academie Der ^i|]cnfd)afftcn , Anno<br />

i33.DonMr.GeofroYDenjimgern9e5eigctn?ürDen. (^0 beijl<br />

1714.P.<br />

aui$ Kermes im Orient e<strong>in</strong> ^Burm, unD feigen Die5{raberibrun$lrticfel<br />

t)or, fo voirD Alkermes Darauf , Der <strong>in</strong> Den 5lpotf)ecfen befannt ijl, fo auc^<br />

»on folci)en Qßuvmern öemacl)t ijt. 5^er ^^aum, svoran man Diefen Kermes<br />

pnDet bci|t ^ate<strong>in</strong>ifc^ Hex, aculeata cocci glandifera bei) Den Borani-<br />

Gis,e<strong>in</strong>e ^rt (Et^en, fo man ^^^rb^^eer^-fic&cnauf'^eutfd) nennen fonn*<br />

te,i>on Deffen ^^öldttern unD jungen trieben er alö fle<strong>in</strong>Ci^eerle<strong>in</strong>oDer<br />

^ld0le<strong>in</strong>, fo ruuD unD ^-rbfen^-groj^f<strong>in</strong>D, gefammlct wirD. 3n eben Die^-<br />

fem ^abröang Deö 1 7 i4ten3al)rö fyat e<strong>in</strong> anDercöiü^itölieD geDadbter^o^<br />

nigl. Academie Der '2Bi|lenfdH^jften no($ e<strong>in</strong>e) auöfü^rlid)ere ^ef^rei><br />

bungDiefeöInredsange[)dnget,<strong>in</strong>n)eI($erDa^ugi?fc^etn3irD,Da§manDie^<br />

fe^ldöle<strong>in</strong>fammle,unDbcfpren9efiemiti£§ig,n3eilfon|iDie§liegcn,foitt<br />

Diefen ^Id^lc<strong>in</strong> f<strong>in</strong>D, auöfriecbcn. f^icfe ^.?^ef


8<br />

95ött bCt Cochenille.<br />

(vefparumlchnevmonumjn)üüonic^bi^j>eif fc^on öiefcdcp befc^ricbcHi<br />

unt) <strong>in</strong> allen fünfftigm^ teilen njerDeracöeni&m^l^cngejubefd^reibcri<br />

^iefegliegefncc^t an DcmiStcncjcl befaßten ^cautcöb<strong>in</strong>ab an<br />

pnDcn. .<br />

Oeflfcn ^iic^cln , roc^megen jte e<strong>in</strong>en garten Seib bat, al6 e<strong>in</strong>en ^acnifcSu<br />

Daß fie Die raube €cDe nic^C acbtef , unö jum graben <strong>in</strong> Die (SrDe unD<br />

öu6 Derfelben oornen jwep breite Süfle l)


25ön bCt Cochenille.<br />

^(i t)rang i^m balD Daraiijfdnc Materie a(6 flc<strong>in</strong>e^drlc<strong>in</strong> au^ Den tiefet<br />

an dnant)ci' (le()enDcn poris ooDer ^auf^^oc^crn f;erautj, Da§ cö <strong>in</strong> Furier<br />

Seit Damit, d6 e<strong>in</strong> (Sc^aafniif^BoUc, bcDecft mar, cnDlic^ aber gan^<br />

Daniit üerDecf t murDc. ä)iefe ^ßolle i|l o^n gmeijfel nur Daiu f Daß foU<br />

d)e'3Bürme<strong>in</strong>DerQ}ermanDlung6'3eif m5c)en t>erbür3en, unD oor an?<br />

t)ern Infeflen fid)er fepn, m\ö)i fie fonll befd)dDi(jen unD t5Dten fonnten.<br />

©erelcj)e ftd) furchten niüf=<br />

fen, Dag fie <strong>in</strong> Der9leid)en "gdDen t>on D^aupen unD^Sp<strong>in</strong>nen beban^en blei#<br />

ben,9leid)jurücf geben, mann fie folcbegdDen fpüren,fomirDeöaud) bep<br />

t>iefen^olIen^?5dDen gefd)ef)en. ® ie Urfad) De6 langen ^erum friechen<br />

l)C[b icb enDlicl mobl gefeben , Dag cö nur gefd)iebt, e<strong>in</strong>en bequemen Ort<br />

3ur Q^ermanDlung ju fünDen, unD fic^ Da juüerbergen. ^ann Diefe Cochenillen-^ilrmer<br />

fcbon <strong>in</strong> ibrem ^onen-'gelUiegenunDfpuren, Dag<br />

fte efma^ berührt, fo fie befd)dDigen !an, üerlaffen fie Diefe^ '^Bollen gell,<br />

cil6 melc^e^ ftc^ i'm unD Dar anbdnget unD <strong>in</strong> fic^ felbfl filmet, Dag fk eö<br />

liiert mitnebmen fonnen im fort!rie(Jen. ^ann fk e<strong>in</strong>en anDern Ott<br />

d^Daun gefunDcn, r\)ad)ii i^nen aufö neue fol(^e ^olle au6 Der ^aut.<br />

J^er^aucbaljer befommtmenig^oüe, meilfte Daraufliegen mujfen,<br />

imDmcile<strong>in</strong>ige mit Dem ^au($ an Der (Seife Deö®(afeö lagen, <strong>in</strong> melcbetn<br />

ic^fie^atte, Funteic^DaDurc^alle^fe^en, tt)a^<strong>in</strong>Der


lO 23i^n bCV Cochenille.<br />

cim^auc^,^opjf unD9lücfen. fDierotl)e§arbc ün'dnCime ft^ am gan«<br />

^cn Seil) <strong>in</strong> fc^mai^. ^k ^(ügcl bcciabcii fic^ b«vau6 unD mnren irciglid),<br />

unDbc[)idtcn unter aücn ©HeDctn alU<strong>in</strong> Die fc^5nc Carm<strong>in</strong>-retbe<br />

gai'b an Dem 9vanD^(Stric^ unD fe<strong>in</strong>en ^(ecfen , trelc^er ^ier <strong>in</strong> Der giöui*<br />

fc^mar^ bemercf t i(!. $lu6 Dem ^<strong>in</strong>tern giengün jn?ep ^ufc^e fc^neemeif?<br />

je ^aare, Di^t neben e<strong>in</strong>anDer, etman lo.^aac<strong>in</strong> jeDcm. ^iefe^aa*<br />

re maren alle lancjeu alö Deu l^eib, unD Dienen im ^ric^en unter Dei'^rDc<br />

mifDenlBiute<strong>in</strong> Idn^qö^nn DieDcftnun()be|Ter;iur9lüef!ef)rDer5lieöe ju<br />

erhalten, f^ie Su[)kf)ornKnnniir ibrcn i>ieien ©elencf en be^eu^en au4);<br />

tag e^e<strong>in</strong>c'2lrt^c|)lupif'^efpen oDa'lchnevmon,i|]:.<br />

.<br />

Diflum fäpienti Tat.<br />

gi^Q^h f<strong>in</strong>ticalle^ e<strong>in</strong>crlep mit Der Cochenille, jtt)ciifleau($ ni^f, Daß ic^<br />

\^ fo t>iel3eu()en befommenmerDe, aU <strong>in</strong>el fid) bemül^en mcrDen experimenta<br />

Damit ju mad)en, oDer fie nur bloß geöene<strong>in</strong>aDerl)alten. ^a6<br />

tS für Q3ort^eil Dem SanD br<strong>in</strong>gen f5nne, megen Der garbe, if! nic^t not^ig<br />

3u beiveifen. €<strong>in</strong>fluöer»pauöl)altertt)irD Dabei) weiter nac|)Dencfen,unD<br />

tc^ n)erDe bep ©elegenbeit nic^t unterlajjen, me<strong>in</strong>e e<strong>in</strong>fältige ©eDancfen<br />

fünfftig Daüon ju entDecfen. tlnfere $(lten l;aben e^ne gweifel Diefe<br />

€rnDtebej)*erüer|lanDen, unDfelber^uf<strong>in</strong>Den cjcwußt, n^aö il^re unad)t^<br />

fame ^ac^fommen, unter Dem fremDen 5camen Cochenille, anDern^^^a*-<br />

tionenjclunD t&eur abfaujfen. ^ie^lojler ^icilen eö fajl fc^on \)ür tau*<br />

fenD3al)ren,vermiculum,^ßürmle<strong>in</strong>,n?orau6Da€§ran|6fif($evermeil<br />

tt)orDen, Die ^od^rot^e i^eibi'garb. (€^ ij^ <strong>in</strong> Den nad>9e^cnDen Reiten ent*<br />

tüeDer mit Den vermiculis cDer Carm<strong>in</strong> ^üvmk<strong>in</strong> tjon Den ^^Idttern<br />

tjermencjtmorDen, oDerman f<strong>in</strong>Det fonjt e<strong>in</strong>e unDcutlid)e unD ungen-ijje<br />

»Verleitung DaDon.) .3n Dem Regiftro Prumienfi pag 467.<strong>in</strong> Leibniizii<br />

Colle£l. Etymolog.flel)t, Daß e<strong>in</strong>ige Untertl)anen Deö €lofler^ feiere vermiculos<br />

liefern oDer ©elD Dafür jablen muffen, ^ßeil aber Diefe Lieferung<br />

J)on£eutcn gcfc^el)en, njelc^e nafee an grancfreic^, nemli^ <strong>in</strong> l'otf^r<strong>in</strong>*<br />

(jen bei) ?9ie^ njo^nten, Da man eö üün Den Carm<strong>in</strong> auflegen fcnnte;


23ön bei* Cochenille. n<br />

€<strong>in</strong>e 5Ii*t üon Damaliijcn ^r{ncf9^cl)imn. €<strong>in</strong> ^opff, ctman e<strong>in</strong> cßicrfel<br />

toon e<strong>in</strong>er 5\anne oDcu ^laa^i ^


12 23ött bct gtöficnfcftttJamnStubcrtJiSc^abc.<br />

3nn)otnern, Dtcofftmit?D^cl)l<strong>in</strong>it)t'eni")aufernumgef)cn; fo if^ eö t)o^<br />

t)on iDcnigen ctmaö genauer bcti'ad)tet, unD üon fe<strong>in</strong>cnvfo uicl mir n^iffcnD,<br />

red)t befc^rieben tnorDen, Damit man immer nd[}erc ^ege pnDen moel)te,<br />

firtben, on allen erblicftunt)<br />

toon ^^enfc^en unD ^ief) »verfolget unD getoDtet werDen, fonDernaud),<br />

tuegen i()re6 breiten unD iDeid)en Seibe^ v>iclfac^er ^efc^dDigungunter*<br />

jDorjfen fcpn. $^a6 "^ßeible<strong>in</strong> bat Fe<strong>in</strong>e glügel, fonDern nur jwep flei^<br />

neDicfe^dutte<strong>in</strong>mit e<strong>in</strong>igen §lugel=$lDern, an Dem Drt, tto bep Dem<br />

591dnnle<strong>in</strong> Die Flügel l)erauö gel)en , wie n.i. auf Der Dritten ^abell Der er*<br />

ften platte ju feben. ^or Der legten ^dutung ijl Der ^alöfc^ilD Deö<br />

^ßeible<strong>in</strong>ö fd)mdler aU Deö ?Didnnle<strong>in</strong>ö fe<strong>in</strong>er, nad) fclcf)er ^dutunej<br />

ober, wirDeöan folc^em (^d)ilD unD am Selb breiter, au^ tk Slugei*<br />

^dutle<strong>in</strong> rünDlic^er. xOaö ?02dnnletn n. 2. \)at alle<strong>in</strong> Slügel, wel(|e5<br />

Die 'JMage Diefe^ Ungejiieferö um e<strong>in</strong> mercflid)eö t^erm<strong>in</strong>Dcrt, fo Da§ man<br />

nid)t nur <strong>in</strong> gewiffcn ^duf^rn unD Dertern Deewegcn fe<strong>in</strong>et^ jtnDet, weil<br />

l)ie^eible<strong>in</strong>nid)t fo leicht Dabm !ried)en fonnen, fonDern man \)atc^<br />

c^uch <strong>in</strong> ganzen SdnDern wegen Der ^luffe beobachtet, Da§ fie über folc^e<br />

ncc^ nid)tgcfommenfmD. !^ie Doppelten Jlügcl aber, Die Da6?0ldnnlc<strong>in</strong><br />

i)at, Da Die Obern Die Untern Decfcn unD bewahren, geigen, DagDiefeöInfeä;.<br />

Dem e<strong>in</strong>en (^efd;Uc5)t nac^ <strong>in</strong> Die €lafle Der ^'efer Qü)ktf Dem am<br />

iDern^


33on bcr gtoffcn fc^itar^cn (Sn\Un'^


neTD^rlQVü^fcn ij^, fo ifl c6 tvie ^ier n. 3. aböc()üi5ßf, l)at e<strong>in</strong>e ^c^dife<br />

^crau6 flcV'^ö, lang^ b<strong>in</strong> al^ e<strong>in</strong>e &w ^o" 1 8 Sahnen, unD 8 oval run^'<br />

t5e galteiv ^\t>ifd)en fv^cUtH'n mi:Dcriim 5 &nd)z ftnD. f^Dicfe 3al)iK Oic*<br />

tien L)a.\Ur t)a|} Die vul va nur Dem Obern -^cil Daö ^\) ücfro bcjlcr feft f)aUm<br />

fan,TOeid)c immer <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en 3a{)n oDer ^^liejfe n^citcr, (wie fonil <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em<br />

£RaD,Daö t)ergleid)cn3d[)ne bat, SU gefd)el)en ppe.gf) Dah<strong>in</strong>ter e<strong>in</strong>fallt, biö<br />

t,a^^j)5\T)C\)^riti1)eilf)n'anöifi:. er@tad)el^@pi{5e, jb an Den ©elcncf^n Deö^<strong>in</strong>tcr^^iiffe^if^, re<strong>in</strong> ab-<br />

®ie jungen fcbcn gleich fo mi mk Die Eilten. UnD c^dy alfo bcp ibnen<br />

fe<strong>in</strong>e fo mercflid)e^ern3anDlun(5 V)or, tviebej) Den Staupen unDanDern<br />

bißb'^r befd)riebenen <strong>in</strong>re£ten. feie geboren Df cwegen <strong>in</strong> Die OßermanD^<br />

luncjes^oDermelmebr ger<strong>in</strong>ge ^erdnDerung^^vSlajye, Darunter Die@riU<br />

(en unD $aifd)rec!eni^eben, Die allefi oorber fc^on, bi^aufDiegiügel,<br />

feaben. €v5 wirD racDer ^Idnnle<strong>in</strong> nocb ^eible<strong>in</strong> alter alö e<strong>in</strong> 3abr,<br />

unDibve^eniKbrungitlebmfo gar ^duffig nic^t, <strong>in</strong>^<strong>in</strong>febung anDerec<br />

Infeäen; Danneöfannic^t alle ^0(^en m €9 jum abfallen reif wer*<br />

tm, fommt alfo ni^t auf 50 3ungeDaö3abroD\irc<strong>in</strong>eöjeDen3abrc^^<br />

Seit Duri^. ^eil ^^ ^^^^^ h<strong>in</strong>gegen nicbt nur e<strong>in</strong>e gen?i(Te Seit De^^abr^,<br />

fonDernDa^gan^c 3abr Durd) gefd)eben !an, fo ij^ Diefe Q}ermel)rung<br />

6cp Den jungen tiatoonDeflobduffiger. 51ui5bi^b^t:gemelDetemfannia«<br />

aud) leic^tlidb c<strong>in</strong>eoDer mebr 5lrten fünüen ibre^<strong>in</strong>nijlung ^i b<strong>in</strong>^^ern, tb^<br />

te Q^ermebrung ^u j^oren , oDer fid) gar Da\)on loi} ju niad)^n. ©ann iit<br />

fommen nid)t<strong>in</strong> fte<strong>in</strong>erne, oDer mit^\^lcb bemorffcne ^AnDe ^ie Q3ret»<br />

ter, womit e<strong>in</strong> 3immer belegt ift, womanofft mit ^Olcel umgeht, \\m\Ji\\<br />

fcji gep^^3^^ oDer Die offenen ?ugen immer oerftrid)en werDcn. "^ßo man<br />

unoewi^ift, obane<strong>in</strong>emSvit^ ibv 5luö unD E<strong>in</strong>gang im, ^^^nit man cu<br />

wa^ ^Dteel oDe« 2lfd)e, unt) wirD Deffen g^wi§ ; er fdu jft fie auf Den i^retter*<br />

^oDen<strong>in</strong>Den untern S<strong>in</strong>imern mit beilKn "Gaffer; legt alle ?lbcnDrlei*<br />

ne ^eitlen mit Q^ogeUSeim bejtrid)en r<strong>in</strong>g6 um ibre ^^odyer, Daran alle<br />

^i\^t c<strong>in</strong>^b^il bangen bleibt, biß \ii alle weg ftnD. (Sd) wefcUf^ampff<br />

<strong>in</strong> ibreSocber geblafen, toDtet ftegleid). 2luf Den ^orffern/vr>o man nod)<br />

njcgcn Q^ielbeit Dc^ feau-^oli^c^, Die ^dnDe auö lauter auf e<strong>in</strong>anDer<br />

gelegten Daumen macbt, f<strong>in</strong>D fie font)erlic^ llarcf, wegen De


gon bcv (^rctlcnjg)warben ©rubcmgc^abc 15<br />

de fiiiD Dcömeqcn <strong>in</strong> Den ?0^ofcon)itif($en Bnbcrn fe^r lycaiffig , Daß matt<br />

6jfent[ic^c^C|\'{)leaufcie^en la|]en, Dagfienicl)t<strong>in</strong> ^^erei^burg c<strong>in</strong>rci(|c«<br />

niDgcn , unD fle^r Dafclbit e<strong>in</strong> folc^eö vg>au


^ 23ört bct ^^tani^^Caufe,<br />

üj<br />

*£l^ei'übcrt)en ganzen Selb» €i5tt)dre Dann, Dag Die <strong>in</strong>nere ^i#$iDßC<br />

öamitanöcDeutettvdve, tpelc^e ic^ aber mit Dem blofen ^uge nic^t fe*<br />

|)en!5nnen»<br />

©cc 5lc^feU@d)ilD tj! auc|) nur efma^ bceifei* al^ DieanDern galten.<br />

7,' ^ö ift Dei' Seib nic^t fo Idnglicl), fonDern breiter unD h<strong>in</strong>ten nid^t fo jii^<br />

8. S)aö ?9)aul dornen ni^t fo Dicf, fonDern nur m eme au^ö^fp^"«^«<br />

*<br />

»Öaut jtt)ifd)en Den bepDen f!drcfern ^^eben^^nDen.<br />

$. Unten am ^auc^ gebt alk^Diefeöfo weit, al^ oben Die ^ucfeljle^en,'<br />

'<br />

xoit e<strong>in</strong> (^aum ^erau^.<br />

10. ©ie^aaref<strong>in</strong>Dl)duifiger,ni($tnur neben am Selbe ^erau^, fonDern<br />

1<br />

1<br />

auc^ aufDem Selbe.<br />

. ©ic §ülTe f<strong>in</strong>D auc^ anDerö <strong>in</strong> ^errn Red! gipr, fonDerlic^ Die e<strong>in</strong>ige<br />

^laue an jeDem me^r e<strong>in</strong>martö öcbogen.<br />

12. !^ie 5u^ll)6rnle<strong>in</strong> befielen auö runDen unD ^nopf^formigcn un{><br />

*'ni


Ut, weil aufler Der du(]*erlic^en©e|lalti6reü()rlc|c ^igcnfcbafffcn fafl ei-<br />

neclcp ftnD. iel an i^rem gaDen b<strong>in</strong>ab , mann fol?<br />

c^e^ *D^e(l berührt mirD, meiere fic^mieDer()<strong>in</strong>aufbafpeln an folcfeemga<br />

Den.


n?ant)eln njoUcn, friechen fie <strong>in</strong>üie^<strong>in</strong>cfel Der®cbduDe ot)erDer^:Sau^<br />

nie, fp<strong>in</strong>nen ftd) nidt)t e<strong>in</strong> , fondevn banden ftc^ nur mit e<strong>in</strong>em g^^Den mic^<br />

tenum Den 2db , unD mit e<strong>in</strong>igen anDern flnDen ^c^man^on, ba% t)er<br />

^opjf unter \i6) banset, ^ie ^^ermanölung^^^ülfe, fo md) abgelegtec<br />

fKaupen^^aut/ Dicuber t)ierevg)üife ^<strong>in</strong>ab i3ercl)Dben mirD, ^frooc fommt,<br />

ift löeiglid) mit fc^roar^en punften : 2Iuf Dem ä\ücfen t)at fie,\i)ie aud) auf<br />

bcpDen leiten, e<strong>in</strong>en @c{)mefel«.o»?t^''^n ^treijf. 2ln Den Punfteo<br />

pnD Diefe ^upen e<strong>in</strong>anDec nic^t allezeit gleich, unD gef)t auc^ Der gelbe<br />

&nä) nijt aUejeit Durc^ e<strong>in</strong>eriep punde; f<strong>in</strong>D Dabep e<strong>in</strong>ige*' 2ib*<br />

f% Dornen on Den erjlen<br />

(Sommer* Q3ogeln , hat meifle §lügel mit fc^war^en 5(Dern, unD tragt<br />

fte <strong>in</strong> Der ^o^e , wann er ft^t. @e<strong>in</strong> 5eib ifl fc^imu^ unD njeig<br />

l>e|laubt. $)k fc^roar^en pblborner b^ben ^olble<strong>in</strong>, an Deren<br />

DorDer jlen ^[)cil e<strong>in</strong> gelber ^lecfen ijl. ^ie (gaug^^pi^en f<strong>in</strong>D unten am<br />

CSHaul jufammen geroUet, Die er au^^flrecfeft unD Die Blumen Damit lan#<br />

gen fan, Den@a|ft jufaugen. ^ann er fic^ gepaaret batjegt Da^^eib


&a, morauö fie fcic($cn, f<strong>in</strong>D runD unD mi^, liegen auf Den t, n>oran unten Die fecbö ^orDer^güjfe f<strong>in</strong>D, mel(^e^ Q}or^<br />

ter^^eil oben 2. D^un^eln ^af, auf Der erflen Diun^clam^alg, fo Die<br />

^le<strong>in</strong>efle i|T, f<strong>in</strong>D Drep Orange- rotbe^n5pjfle<strong>in</strong>, auf jeDer ^tiu. 5iuf<br />

Den anDern bei)Den,Die etn^aö breiter f<strong>in</strong>D,|^el)en über DenSüffen im\) folcbe<br />

^nopfle<strong>in</strong> neben e<strong>in</strong>anDer ; Did;te an Den grauen ©trieben, aufDem fKü*<br />

cfen b<strong>in</strong>ab, ijl aufjeDem ^b^a^ aud) e<strong>in</strong> fol^e^Orange-farbeö.-^nopfle<strong>in</strong>,<br />

unD an Demfelben e<strong>in</strong> üierecfigeö fc^mar^eö glecfle<strong>in</strong>, meli^e^ mit Dero*<br />

bern l<strong>in</strong>cfen €cfe an Dem ^nopfüe<strong>in</strong> fielet. Unter Diefem fcbnwr^en ^le*<br />

cfen ijl e<strong>in</strong> fd)n)ar^e 5(ugbraue, tt)ieDer über e<strong>in</strong>en fold)en ^nop^e<strong>in</strong> mit*<br />

ten auf Der (oüUf unD unter Dem ^nöpfHe<strong>in</strong> e<strong>in</strong> it>eiffer (Spiegel, unter<br />

i[Dcld)em n)ieDerum jmep feiere .^nopfle<strong>in</strong> neben e<strong>in</strong>anDer f<strong>in</strong>D. Ubn De»<br />

pjTen ijl/nDlid) no(^ e<strong>in</strong> weiglicbe^ »^nopfie<strong>in</strong>. cj2enn„^^j„^lj|'^?)^gj,<br />

ben jufammen jcbl€t,fo f<strong>in</strong>D auf jeDer (Seiten acbtc ^uf Dem (S^man^i»<br />

^ucfel ijt e<strong>in</strong> He<strong>in</strong>er fc|)mar^er glecfen mit e<strong>in</strong>em Stmmet^farben ^nopf.<br />

^luf Den jtDeitcn 5ibfa^ \>or Der ©c^n^an ^^.SClappe ijl e<strong>in</strong> Dv<strong>in</strong>g i>on blaffen<br />

Orange - färben ^nopfle<strong>in</strong>. !^er fKc^nm jmifcben Den D^eiben an Un<br />

(Seiten ift fd)iDar^ unD n?ei§ maibrirt.


10 2)ön be\: CScibm ^ 9iaupe.<br />

fuc^t fie e<strong>in</strong>en Dli^, otct e<strong>in</strong> Soct> <strong>in</strong> t>em ^aum oDer t)cjyen D^<strong>in</strong>De, über*<br />

fp<strong>in</strong>nt ftd^ dar<strong>in</strong>nen, Idjjt aber e<strong>in</strong> Süd)/ t)a^, fie rcicDerlJ<strong>in</strong>terfid) beraub<br />

low, roic fie Dann gleich \)%xo.\xi !riecl)t, mann man Daö ©efpltiftetma^<br />

parcf berübtt Öa ftef)t fie auö njte n. t. Tab. VJ. ep foli^e L<strong>in</strong>ien, Die fo grau e<strong>in</strong>ge«<br />

fa§t f<strong>in</strong>D. €ö f<strong>in</strong>D fed)ö 5Ibfd^e auf Dem D^ucfcn mit fold)en (^tricfeen<br />

^0 Diefe aufl)oren, ijl lern fc|)n}ar^er langUd>t)ierecfigi.'r ^-lecfen, al^<br />

gelben ^nopf. 'D^id) Diefer Lautung ift<br />

(Sammet, mit e<strong>in</strong>em Orange •<br />

fie, n)ie n. 3. Tab. VI. ^a Der Ä'üpjf<br />

wieDcr fcbmar^ mit e<strong>in</strong>em gelbli^en<br />

J^rep*2lngel, Der ^(ecfen oben auf Dem Diücfcn über Den Q^orDerjgüfien<br />

tveig^grau. !^ie ^nöpjfe überall Orange • gelb, ^a^ anDre am Seib<br />

fd)n)ärfe unD weig marbrirt. f*)cr9^ücf en^fetreiijf n^ei^^grau mit fd)n)ar^3<br />

li(^en 0tri(^en, Der ^ucfel'.^'nopff oben Duncfel^omcranfjen^gelb, wie<br />

au(i Der^dbman^''.^nopif,Der auf Demiöucfcl '\% og?I/<br />

l^at l)angenDe glügel/ fiel)« a 5 . und. 6.<br />

;<br />

VII.


2^cndnVmQBitrrfi,bcrait6bcr^^crbe5oibf!>tnmt. n<br />

VII.<br />

QSon e<strong>in</strong>em ^ucm, becim^otNuöt^ei:<br />

9>ferbc 4!cib fommt.<br />

,H e<strong>in</strong>et \>oti t>cn entfallenen* ^otj 'fallen e<strong>in</strong>e^ ^fert)e6 (t^<br />

(l(\rcf rul)Vte, unDctraaöfortroIUC; unDnianalfo DaßNospoma<br />

&G. auc^ im trocfenen mit e<strong>in</strong>em anDecn ^eraegunö^s<br />

verbo c\6 natamus fagen !unte, fanD ftc^ e<strong>in</strong> '^Burm t)ar<strong>in</strong>nen , Der raie<br />

Tab. VII. n. i. gcflaltet war, fc^mar^ ^vD^garb; e<strong>in</strong> 5i)nttc(*3oü Dicf,<br />

faj^ 3oU lang; 3»^ ^^^ ^^^^^ ^^^^^^^ ^^^ öeßen Die ^nDe, Da er itvoai<br />

juflcfpi^t mar, an Dem e<strong>in</strong>en €nDe gan^ runDlid), Dag man fajl fe<strong>in</strong>e<br />

Öeffnungfebenfunte, an Dem anDern abern)are<strong>in</strong>eDeffnung, foal^ e<strong>in</strong><br />

fSeuteljuihmmen gelegen fd)iene, Da§ Die S^unfeeln oDer galten etraa^<br />

jldjf <strong>in</strong>Die»?)6bc OunDen- $im M>cmaren ^5ibf%5um biegen unD<br />

?ßc\i>egcn DeJTclben; anjcDergalfe De^ ^^ugö tt?aren runD benimfle<strong>in</strong>e<br />

fc^arjfe^pi^enane<strong>in</strong>anDer, Da§ Der ^urm, mann erfteetmag aufrid^*<br />

Ut, ni(t)t l)<strong>in</strong>ter ftc^ fan gefc^oben merDen, meil Diefe^pi^en gleich <strong>in</strong><br />

l)a6 n)eid)e ©eDdrme c<strong>in</strong>Dr<strong>in</strong>gen, alfkVDaf il)nFe<strong>in</strong> excrement fürtfd[)ics<br />

ben fan , mann er nicbr fclbfl beraub mill , unD ficb De^megen ummenDet.<br />

^0 balD id) ihn, fe<strong>in</strong>e ^ermanDlung ju unterfucl)en, <strong>in</strong> e<strong>in</strong> @efd)irr auf<br />

frifcbe €vDe gelegt, bat «'fiel; Dah<strong>in</strong>e<strong>in</strong> bi^ auf Den ^^oDengeboI^rer, unD<br />

iji Daf Ibft bei) Pier i[ßocben lang liegen blieben , biö Die fliege, fo Dar<strong>in</strong>nen<br />

gerfte, ibre ä^-'i^iflU^Ö ^rreicbtbatte, meiere i>on <strong>in</strong>nen Der ^urm;»g)aut,<br />

fogan^fteiiffrorDenmar,alöPone<strong>in</strong>emC*pDie(Spi^erunDberumabl5fete<br />

i<strong>in</strong>D au0 fül(^cmi!od) DurcbD€n6ang,DenDer46urmimb<strong>in</strong>e<strong>in</strong>!riecben<br />

<strong>in</strong> Die €rDe gemacht Mtu, bjrauö fro(i. ^ie machte balD e<strong>in</strong>en Duri^s<br />

tr<strong>in</strong>gcuDen ^autmit i()ren "SlUgeln, Pief jidrcfer alö Die fo genannten S?ire*<br />

ttten oDer ^remfen. %vt ©cflalt i(l, mie bicr num. 2 auf Der Vllten<br />

Tabelle, ganfe ^aflanien-^raun, Dcd) immer e<strong>in</strong>^eil mcbr eDer menigec<br />

1^ eil üon Diefer S^irbe. ^ie ^^lügcl ftnD Darunter Die beilegen, unD baben<br />

<strong>in</strong> Der ?01itte e<strong>in</strong>ige ^tvoa^ Duncf lere glecfen. ©er D^ücfen i|l im ©runD<br />

t)er ©i<strong>in</strong>flefte, aber mit meig^braunen Dicbten |)aarcn al«? e<strong>in</strong> ^el^ be*<br />

fe^t« ©ie klugen fcbmar^, Die (6tirn breit, oben mit barten 0cbetDel*<br />

Än6i)ifeti. 3}^ittcri<strong>in</strong>Der^aut,mümitDerCBorD€r^^>pjfb^Decfti(l,fieb(<br />

^ 3 man


22 g?ön ctnem QBuntt, bct aug bct ^fcrbc gcib fommr.<br />

man e<strong>in</strong>e Dcffnung, tt)oi'auö Der Dvüffd Der gliecjc ge^en !an, Der n?ie an ei?<br />

«er (Stuben? fliege iff^ unD biö an Daö duflerile [)<strong>in</strong>e<strong>in</strong> gejogen n)irD,<br />

^er ^au(^ ijt gegen Die ^rujl glatf, unfen aber mit (itma^ langem »!r)aai<br />

ren al$ Der ^ücfen befe^t, mit 4. ^bfd^en. ©aö ©eburö^^lieD fan jle<br />

weit ^a'au6 tf)un/ tuiD fcümmet eö unter Den ^auc^ ti<strong>in</strong>. ^^omtt fie i[)r(<br />

€i;er, njelc^e Idnglic^ unD m e<strong>in</strong>em €nDegan^ fpiljig f<strong>in</strong>D, Dergleichen<br />

fie e<strong>in</strong>ige<strong>in</strong> Dem Olafe geleget, an e<strong>in</strong>e Oejfnung De6$ferDe6 Dornen am<br />

fiSWoDerb<strong>in</strong>ten leget, Da Dann Die ?i)^aDenDat?ün <strong>in</strong> Den?9^agen oDer <strong>in</strong><br />

t)a6 ©eDdrme fried)en. ^er meij?, m\6 Diefe fm<br />

(angf)aaviäeu


33cn bcm humm ^Wc-ttettiOtBurm» 15<br />

fc^eiDe fte-t>amit Don Dcn^^aDctv alö t\>e{d)c Uim §ü|fef)at>cn, unDfid)<br />

enDlicl) aud) <strong>in</strong> andere ©cflallt t>ctn>anDeln. ^lottm abei* nenne id)<br />

Diejenigen Infeda, Die OaaÜerf)anDlio5fnDenCBoiTatf)3u zernagen pfic?<br />

gen. Unter fold)en ?)3^otfen « ^urmevn fan man t)te, fo id() i(jt befc^rei^<br />

ben tt){ll,t)or andern fd)aDlic^ beijTcn, annlfie unter Den lani3lebenDen:In-<br />

fehlen ijT. ^ie mei'Jen Infefte flerben <strong>in</strong>nerhalb 3af)r^ ? 3^if ^ t>on i^?<br />

rer ©cburt an ju red)nen. J^iefe ^tOtte aber l)ab id) überjwei 3a5r<br />

<strong>in</strong> e<strong>in</strong>er z<strong>in</strong>nern ^ud)fe (weil (Ic fic^ Durd) bolfeerne @d)ad)te<strong>in</strong> Diircf)*<br />

freflen) tnit e<strong>in</strong> tt?eniö ^oUe erl^altcn. ^ann \'it alfo <strong>in</strong> e<strong>in</strong> liegcnDcö<br />

^ülleneö ©emanD oDer geug e<strong>in</strong>itiaf)! .qefomnien ftnD; fo bleiben fie<br />

nid)t alle<strong>in</strong> lang Dar<strong>in</strong>nen unDDermel)renfid)un5el)lici\ mann man nicl)t<br />

<strong>in</strong>mierui nad)fief)et, biö fie alle^ Durchnaget l)aben; fonDernfiefonnen<br />

ftc^ aud) mit gar weniger ^a^rung lang be()elffen, unD warten, bi^ fie<br />

Durd) «f)ol^ unD anDerö Durd[)genaget unD neue ^peifegefunDen. &x\)a$<br />

(larcfgele<strong>in</strong>iteö^acf^^nppier, fan folc^e ?OMterien, biefiefuc^en, njol)l<br />

tot Dem Ä'efer fd)ii^en,üon Dem Diefe Rotten l)er!ommen, wann man fte<br />

lüobl c<strong>in</strong>wicfelf. lÖann Dag ^ßollcne geug Riebet <strong>in</strong> Der ^ufft, oDer <strong>in</strong><br />

feuchten Dertern balD geuc^tigfeit an ftij, unD fangt DaDun^ an e<strong>in</strong>en<br />

©eruc& t>on fic^ ]\i geben, Den eöim trocfnen ni(^t Don fifj» gibt, weid)ec<br />

^zvnd) Diefe ^efer gleich ^erju ;iicl)et, ob er gleid) unferni§5erud)nid>t<br />

«mpf<strong>in</strong>Dlid) i|^. ^m^ Rapier aber per[)<strong>in</strong>Dert/ Da§ fol«$er ©eru


^ 25cn tcm htmmn Sf?öttcrtjQBurm.<br />

ttie oDcc »öafen: h<strong>in</strong>ten ^cr f<strong>in</strong>t) fte mit fle<strong>in</strong>en paaren (ang^ ^cra^<br />

bcfe^t> ^ev cl*« bcpm ^onrncnf^em Die D^cgcnbogcm färben ba*<br />

ben. feiefer@i^n)an^ b^^lt Die ^artifeln Der fie<strong>in</strong> zernagten ^oUe,<br />

t)ie auf Demjiigefpi^tenl^eib liegen, <strong>in</strong>Die^o^e, fcbleifftimDDrucftfieim<br />

^orifrieclenetwaövunDbenmijufammen, lUiD füllet fie e<strong>in</strong> tDcnig, Dag<br />

Da^ 2o


^ ^om ffe<strong>in</strong>en (St^ccf ^-5?efec. 25<br />

tlntcrfc^ieD \)^x, alö auf Den fc^war^en glu.odn obm auf jeDcn e<strong>in</strong>«ntv#<br />

fen ^unct.<br />

Tab.VIir.n.i. 3ft Der Soften ^ovauö<br />

er mit.<br />

^iefc^ ijt Die Dritte 5(rt Don gett '^t)on Den ©rojften ijt.<br />

(gegenwärtige ^efc^reibung ijt üon e<strong>in</strong>er fle<strong>in</strong>ern glatten %ku


26<br />

25cm mmn @|)i^cf ^ Äcfct.<br />

ficH^t/ untibepbeöjufammen e<strong>in</strong>e $fuöDampifun()t)onfkb gibt/ n)eld)e<br />

tiiefc^ Infea ^ei'ju kdit J^ec ^urm, n)ie er auö Dener. \)om Ä'efer an*<br />

gefetzten ^i)ern!ried>ct, ijt glatt, imD €ifenfar[v fonftaucbipieDie^rüf^<br />

fern oejlaltet , alfo Dafj i(i fe<strong>in</strong>e ^iönt' wjcöcielajfen , im t) nur auf Die ober#<br />

jDebntennjeifenfan. «2ßann erfic^Drepmal9et)dutetbat, fonimt fe<strong>in</strong>e<br />

('Aurelia; ^upen"(55ef^alt au^ Der üierten ^aut. ^k abgelegten ^aute<br />

f<strong>in</strong>D rotblicb braun unD bleiben fleiff, alö aufgcblafen; nur Da§ ftc lUvn auf<br />

t)em9lucfenbepm|)alfefon)eitaufgefprun9en, al^ ^um berauöFriecben<br />

n6t[)ig i|^. €e! geboret Diefe ^Vt '2Bürme unter Die v|)aupt'-€<strong>in</strong>t{)eilung<br />

J)er ^D^ütten , unD jn)ar unter Die i)3'iOtten^^ücme, morauö *^efer merDen-<br />

5^ann anDere Rotten üermanDelnftdb<strong>in</strong>PapilionenoDer etn^aöairDer^,<br />

Scb üerflebe aber unter Dem 9^amcn ^^ottm Die^ürme; fo Den liegenDen<br />

Q^orratbiierjebrcn , fo i>DnDeman!malifd)en oDcrvegetabilifcbenfKeicb,<br />

Daö if^ Don lebcnDigcn (5!reaturen üDer ©emacbfen auf Der €rDen, ber*<br />

fommt. ^eld)er '2ßurm^ Wirten febr t)iel f<strong>in</strong>D, Deren De? mcifle ^bften nicbt Damit<br />

j)elffen mill, Durcb DieQ3ergdnglid)feit möge befd)dmt unD abgebalten<br />

n)erDen,oDergojiPungen,e^ wegzugeben, feilte e6au(^fd;onbalb corrumpirtfepn<br />

, unD alfo offt gejmungencr^eifefrei)gebig\i3erDen, eDerDen<br />

^reiöi>errtngern, 0oi|^ üiel?0^etaUenDerÖvofl, Dem ®olD unD Silber<br />

aber, Daö DemdW niebt fo untermorffcn, Daö ^acbgraben Der !^iebe an<br />

flatt Der ^ßürme. Unter Diefe f le<strong>in</strong>e ^totten-^efer reebne icb auc^<br />

Den im jmeitcn ^eil , num IX. auf Der anDern platte, Don mir Damabi fo<br />

genannten ^roD^^vcfer , \^eil id) ibn t)K\e erj^e mabl <strong>in</strong> altem ^roD gefun?<br />

Den, Daid)ibnjubetra(ibtenanfitng, unD nocb nicbt nsu^tc, n>oerfonft<br />

@cbaDent[)Ut, bist' aber beplduffig b<strong>in</strong>^ufei^c, Daß id)nad) Derzeit, Da<br />

icb Die ^ücber-'^ßürme unterfucbte, gefunDen , t>(\^ Diefeö Der fcbdDlicbe<br />

®urm ift, Der DieDicfjlen ^ücber nad) Der gt)er, Durd) etlicb bunDert<br />

^Idtter, anfdnglicbnuvfogrogalöerij^, mit e<strong>in</strong>em runDen?od)Durcb*<br />

^obrt; bei^ncicb^ber, mann er fid) t^ermanDeln n?il{, breite tfe>n^<br />

Sirt i\\ Den Siebbabern De6 ^^üd)er«Qi3orrat^^, Durcb alle Seiten, e<strong>in</strong>e grop<br />

^ann tbut man Die papierne ^üd)cr <strong>in</strong> obere 3im*<br />

fe ^lage gemefen.<br />

mer , fo bleiben fie jmar trocfen , unD \)on Diefen '^Burmen frei), aber Daö<br />

gcuer l)at m$ <strong>in</strong> folc|)en Oertevn Die fd;6n(ten ^ikl)er^


23öm fU<strong>in</strong>cn ^)>(chMct.<br />

s^^Dtfcn '^cfer fe()r c|efdf)i'iic^ f<strong>in</strong>D. ^ann ftc befommen Durcf) alleSugs<br />

l'5c^Ic<strong>in</strong> unD (Spalte Die (Spur bcc Q^crDccbniß, unD h'{e4)cnDa h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>,<br />

^ßann Da Dic^üc^cr mit^oIfx?!^ccfeln unD


28<br />

S?cn bcmOGBaffct- Bremen .-gBimtt.<br />

X.<br />

QSon Im QBaffec^ Bremen ^^ucm , unb<br />

err Gccdartl^at t)ie9iöurt){cfc^^urm6aufcje}dc5ncf, m\d)t<br />

abec<strong>in</strong> Dcn^opcpcn, fonDa'licl)<strong>in</strong>Der^atc<strong>in</strong>tfct)cnDc6^ciTn<br />

^ij^erö ju SonDen cicDrucf t, fc^on cttpaö ücrftellt num. 144. f^ie<br />

Stnnicrcfunößn De6 «g)crrn Gcedaitö f<strong>in</strong>D ^urljltd) Dicfe . i) Da^erDtö<br />

SlBurm^ ^^abruncj nicfet erratl)cn, ja 2) nid)t e<strong>in</strong>ma^l e<strong>in</strong>e Ocjfnung<br />

5>cö Seibö Deswegen, üornen oDer ()<strong>in</strong>tcn f<strong>in</strong>den !onnca. ©a§ er 3 ) ft^<br />

<strong>in</strong> Die ^rDe mfrod^en, unD wann etibnaufDenDxücfencielegt, fic^um»<br />

tt)ent)enf6nnen. ^a^ ^t 4)t)ie^dltcmel)r alj^Die'^ßdrnie gdiebet, unD<br />

t)a§ er s)Der(}lcid)en'3Bürme im^tvn'ü öcfunDcn, bie il)maber im Au-<br />

guftonjieDergeftocbenfepen, ofene 6)eni)li(i)i()re^ci'manDlun() jure{)en.<br />

5^ief le<strong>in</strong>en Inre£te, Die er aufDentoDten türmen ciefcben, f<strong>in</strong>D Die lauf*<br />

fen-Den 5dufe , Die id} im tjierfen ^eil num. IX. befc^rieben.<br />

J^err ©^noanmierDam i|^ meiter gefommen , unD bat <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er Ge-<br />

neral Hiftorie Der Infeäen Tab. IV,Diefen


^cn be m gBaffer ^ Igtemcn ^ OOButm. 29<br />

borgen lebt; unt) um anbwr ^c^wierigfeiten millen, <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er ^ctmanö^<br />

h<strong>in</strong>g unbefannt geblieben, bi^ id) enDlic^ t)a6 meijle ton fe<strong>in</strong>er 'üiaturöc^<br />

funüen, unD Da^, maö i^ tjorhcr confus unt) flücfmeife bemercf<br />

, ^ernac^<br />

teutlid) unD oollicpfr jufammen gefc^ricben ^abe. 3($ babe Diefer bepDcn<br />

D^atur*Ä'unDign'b<strong>in</strong>terlct|Tene2<strong>in</strong>mercfun(ien n}a{)V befunden, auc^ fo gar<br />

l)eni)^anien Bremen bebalten, wann ^err@d)n)ammerDammumDec<br />

©leic^b«if if^iüen t)ie fliege, fo auö Dtefem ^ßurm wivD, alfo nennt. ^U<br />

ßentlid) aber f<strong>in</strong>o e^ nid^t Die geme<strong>in</strong>en Q5ieb*^remen, Deren 5(rtcn id) al*<br />

le Dagegen gebaltcn, fonDern e<strong>in</strong>e gan^anDere^rtüon fliegen, mieauö<br />

Der ^^»efcbreibung , unD auö ibrer ^ibbilDung crbellct. €^ fonnen Diefe<br />

^urmelangim^rocfenen unD <strong>in</strong> Der ^ujft leben, unDf<strong>in</strong>Dalfo<strong>in</strong>gen)if*<br />

fen Q^erflanD (amphibia) Kreaturen, Die im ^aJTer unD auffer Dem<br />

Gaffer leben fonncn. 5lber im ^ajfer kben jic nic^t \)on Der "äBafer*<br />

?ufft, roieDiegifcbe, fonDern üon Der Suffe ober Dem


Idtiflcu waren , aber nuc megcn Der 2luöDc[)nimci im ^erauöf ctcd)en Dci'<br />

gliese. ft)a$ ^aul oDec Dcc (Sc{)nabel ^at üornen iwei) fle<strong>in</strong>c |)af (e<strong>in</strong><br />

nebene<strong>in</strong>anDer, womit ftc^ Der ^iirm wnta Dem 'Gaffer an nvcny^m'galten<br />

fan, Damit i^n Die <strong>in</strong>nei'ehijft unDDaö ^Idöle<strong>in</strong> am@d}man^<br />

nid^t <strong>in</strong> Die «f)o[)c [)cben !6nne, wann tv nid)t will, ^ann man Die ^aut<br />

re($e anfielt , ift fie üoU Qan^ fle<strong>in</strong>cf fd)wai^cr punaen, womit Die graue<br />

öDer braune ^mt befprengt, unD fonDerlic^ t)k bcpDcn handle Idngö ()<strong>in</strong>*<br />

abgejeic^net f<strong>in</strong>D : nemlid) auf jeDem ^bi(^% alö^wei) fc^male»g)er^^gi(iu*<br />

rcn nebene<strong>in</strong>anDer. %m


23ön 5cr ^tümn JSJlctbmidxanpt ^i<br />

auf je^em ® eleticfe auf tTemSiflcfeiTj^t t>em<br />

Papilion, fo i)arau^ iDtri).<br />

^ie ?0)clDe (Atriplex) ifl e<strong>in</strong> ^muf , tcii imUv Infeacrt (^pcifc<br />

'<br />

ifl, Da^cr ic^ au($, a\^ ic&Diefc Kreaturen, fo Q5(atfci: frejTcn,<br />

jufammlenunDju ne^rm anfieng, fol<br />

über Den SülTenijlmieDerum e<strong>in</strong>e gelbe^<strong>in</strong>ieldngö^<strong>in</strong>, Dod)etiDaö meij^^^<br />

gelber al^ Die am fXiicfen. Über Diefer gelben ^auc^^^<strong>in</strong>ie, ( VDelcbe<br />

J)ier, ttJte Die obere f le<strong>in</strong>e, m ^abler^@d)attierung nebenernanDcr |ie*<br />

^enDe perpenciicular-(Stricble<strong>in</strong> anDeutenj ifl e<strong>in</strong>e ^Üichnig^-rotbe^<strong>in</strong>ie,<br />

Die biernur e<strong>in</strong>e fd>raar^e Dünne ^<strong>in</strong>ie ifl, an Derfelben flehen Drei) meiffe<br />

fc^mar^-gef^iumte punfte nebene<strong>in</strong>anDer, unD mitten über Den T,m\)<br />

^<strong>in</strong>tern tDieDcr e<strong>in</strong>er. S)ie (Sd)n)an^''^1appe ifl auch an ibrem dufferflen<br />

f^tpar^ ^^\mwU S)ie guffe f<strong>in</strong>D Dirf, unD eben fo ßrün alö Der Seib, mel^


32 95on bei* (\rftncn g?lclbcn ? 9taut^c><br />

d)it b'xi 2 3oU lang wirD, imt> e<strong>in</strong> wttd goU Dicf. ?9lan fan Diefe<br />

fKaupe Die Afpeacn-Sivawpe beiJT^'n, rocil man Daö gcic^en Dci Oppofition<br />

untiConjunaion au(^ Dc6 (jeüici'Dtcn unD geDriften ^($e<strong>in</strong>^<br />

fid) Daran e<strong>in</strong>bilDen !an. ©ann eö fel)lt e<strong>in</strong>em <strong>in</strong> Diefcr Materie fe^r an<br />

9^amen. 3bre geit ijl im Junio, <strong>in</strong> n)eld)em fie <strong>in</strong> Die €rDefriecht , unD<br />

fic^Dafelbj^e<strong>in</strong>fp<strong>in</strong>nt, bleibt au($ Da je^enüoUe?D]onatl) liegen, Daö fol^<br />

öenDeSabr im Majo friert Der Papilion ^erau^. Qd^ \:)c^b e<strong>in</strong>e folc^e<br />

3^aupe ju Anfang De6 Julii noc^ gefunDen, aber fte tvar nic^t gefunD, Dann<br />

ic^ fanD, Dafj ifer e<strong>in</strong>e @(^mei§^S liege e<strong>in</strong>ige €per auf Den ^eibgelegt hon Der 2irt Der ^^acfet-^ogel , mit ItegenDcn, unö<br />

m^tmitaufgerid)tetenSli4geln. f^er^opff ijl oben (£fel*grau, bi^an<br />

ten d


.- 23on mct Ke<strong>in</strong>en g(rt gc&fitpff ggcfpcn. g;<br />

XIL<br />

QSott e<strong>in</strong>ecM 6(S(upff^QBef^en(ichncvmonum)<br />

l)ie <strong>in</strong> t)er run^lid)ten grünen SSSeiDen-<br />

Siaupe öefunl)en tt)ovl)en*<br />

im feierten ^cil l^ah ic& biefe ^SBeibcn-D^aupe bcf($i'ic&en num.<br />

XXV. pag.42. meiere unter Dem ;©er($lec^t Der Staupen ijT,<br />

auö Denen fe<strong>in</strong>e gmeifalter, ronDern^cfpen*§lie(jcn, oDcr Qtoff<br />

fe ^lat^'^Bcfpen fonimen. Qc^ \)0,b auc^ Dafel[>|l p. 45t>emer(f t , Dag, un*<br />

geachtet Diefe D^aupe felbjt e<strong>in</strong>e ^efpen^5(ctt|l,neöod)offtali5Dlaupe<br />

l)en f(e<strong>in</strong>em unD ö^'oJlTccn


54<br />

23ctt cirtct S(rt @(I)hipff^ CfBefpcn.<br />

pedtiöcfponnen Ratten, unt) alfo i6.t5cil^ 9}ldnnle<strong>in</strong>, t^cilö ^etblo<strong>in</strong>,<br />

Doc^ mß(}C Darunter Don Den Scfetcrn. S)je ^dnnle<strong>in</strong> ftnD e<strong>in</strong> njcnig f (ei*<br />

nee, ()aben e<strong>in</strong>en mel Dunnern ^au($, unD f<strong>in</strong>D Die Dflegcnbogen- färben<br />

cn Den glücjeln mcit fc^oner, al6 an Den glücjeln Der ^eible<strong>in</strong>. ^n bep«<br />

t)erlei) ©efc^lec^f ifl Die garb fc^raar^ , Die pfle (lelb, Die §ü[)If)6mer (an^<br />

mit ml f le<strong>in</strong>en ^Ibfd^en. !^e^ '^ßeible<strong>in</strong>ö ©rofle i jl mie Bier im ^'upffer^<br />

^tic^, auf Der XII. '^abell num. i. Da^^dnnle<strong>in</strong>/ wie num. 2. unö<br />

t)ie ^lügel - 5l0ern wie num. 3-<br />

XIII.<br />

9?0(& tjptt e<strong>in</strong>em ichnevmone, bet <strong>in</strong> ben gvön^<br />

run^li(t)en 2Bei^aT= Staupen eviDdc^ft<br />

ö ij^Da^ ©efc|)lec^tDerichnevmonumfoöro§, unDiftre^catur<br />

fo wenig unterfu^t, Da^ic^mirüorcjenomnmi, allc^, maöic^<br />

De^mecien bemercft, auftufd)reiben,unD Denen i)^aielerlep Infeaen <strong>in</strong> folcbem Sc^U ^urü»<br />

cf e bleibt, wann ^U auöFried^en. ^an fd^fießt aud) Darauf , Da§ fold)e«<br />

©efp<strong>in</strong>nil: nid)t eben allezeit bep Den (bd)Iupjf.'^efpen fcpn muffe,<br />

unD Daf? eö nur orDentlic^ gefc^eben muffe, wo Daö Infect, we»<br />

gen Der duflern ^ufft, gefd)üfet fepn mug, weil aber Der ^alg Die^<br />

fer?)l;uipe fo DirfunDflelflr ift, Da§ weg?n Deö^iegenö oDcr 6'nDrücfen^<br />

imöScrreilTen^fo<br />

leic^tlicfe nid)t^ ;;u fürc&ten, foFane^, wie bier, unter*<br />

blei'>en. ^^^nn Dergteid)en Ichnevmons ?ÜZaDen , che fie Die ^efpen=j<br />

unD olfo nod) jum fp<strong>in</strong>ncn tüchtig fmD, an e<strong>in</strong>em<br />

^cftalt befommen ,<br />

Ort ihreö 0.bu^e^ beraubt wcrDi'n , fp<strong>in</strong>nen iU gleich etwif^üor, Damit<br />

ij<strong>in</strong>en ferne SufftoOei;^äj]efo kic^t iufommen fan, wie ic^ e^ auf e<strong>in</strong>i^


^e fcltfame Wirten t)on i^mn öefe^cn ^abe. ^ann Dct Ichnevmon alfo<br />

fdne iStdrcfe unD Seit bekommen 5«f, nagt ecft($ mit fe<strong>in</strong>er fd;arjfen<br />

^eig'-gange Durd)Die Dlaupen-^nit. €c ift9an^fct)mai'^tnitgelben<br />

Untcv«(^ct)encfe<strong>in</strong> unD plfen. $Öic Su^l^^rnec ftnD fo lang al(5 fe<strong>in</strong> ^üb,<br />

t)aö Übrige ^at er alleö mit üer oben befd)riebenen ©ejlalt Der Ichnevmonum<br />

geme<strong>in</strong>. 2(uö Dem (Stachel Diefeö Infecleö fc^lie^t man richtig, Da§<br />

c^e<strong>in</strong>^eibletn fep/ Dann eöiji Der^ege'(S(a(^el, Der mit e<strong>in</strong>er (äc^eiDe<br />

alö e<strong>in</strong> ©egcn bcDecf<br />

t<br />

, trelc^e ^c^eiDe aber nac^ Dem *3:oD meijlenö bon<br />

e<strong>in</strong>anDer jle[)t, Da man im^eben Die ^ugen fo genau nic^t feben Tonnen,<br />

fo Da§ e<strong>in</strong> Unerfabrner lei($tli($ Drei) Ötac^el Darauf ma^en fan. ^er<br />

^tad^el felbff !an fic^ ^n^ar aud^ <strong>in</strong> Der ?9^itte fpalten, njeil Die


^^7^twa?9cib?c)tun"li^, al^ Die Slpfd^^latfer. ^fufDemSlmfenjlcf^t<br />

man Die4>ulö-'^^«^l^^"


53cn bcm gti<strong>in</strong>cn Sdt^ft^anner» 5^<br />

XV.<br />

QSon ^m gröneii Slu^fpannec mit ben 6,<br />

n)eilTen 3lücf eii = ^^akn unb km mi\Jm @aum an<br />

l>er Seite/ mit) mit ^e^ fc^tDar^en 23acfen=<br />

Streifen ^ unö fe<strong>in</strong>er Papilions-<br />

®eftaUt.<br />

aT ^ier Dorl)erc(c^ent)c 5(u^fpannei' f}atu nur e<strong>in</strong> ^aar t>oit<br />

Dm ^auc^^gtijten, öicfer bat noc^ e<strong>in</strong> ^actr t>or Oenfclbcn,<br />

unD alfü nur 24>ciar ^auc^ Süfle n?eni^^er, aU Die anDern skau*<br />

pen, fonieij!enö4^aar Derfelbcn ^abcn, mad)t Da5cr im frieden auc^<br />

e<strong>in</strong>en kle<strong>in</strong>em ^ucfel. (Sr fci§t (abrotonum) Die ^tab^^^ur^ , fo im<br />

92ieDer'^eutfc^ent)Dm Late<strong>in</strong> abcrutceöenennetmirD. fbie^arb Diefcc<br />

9^aupeijl^lat:;9run, vok Die üorsemelDte, f)at aber hk tDeilfcn L<strong>in</strong>ien<br />

tiic^t (Seitü>art^, fonDern alle 6. auf Dem 9^ücfen , Die aud) t)icl Dunner<br />

f<strong>in</strong>D alö jene , Da^er id) \u nur gaDen cienenner habt 5t)ie e<strong>in</strong>ige aber,<br />

fo an jeDer (Seite, al^ e<strong>in</strong> (Saum Der [^ücfen- greife flel)et, ijiftdrcfer<br />

^tt ^a(ö (Sc^ilDunD Deri^opjf ijl etn)a6ö(dn^enDer örun al^Der^eib*<br />

UnD Die fc^njar^en ^acfen ? (Streiffe,fo i?om iDIaul an Dem t<br />

fo (leiif i|t. 5Die Aurelia ift glan^enD braun, fonDerlid) aufDem Dvücfen<br />

unDaufDengiugeln, tjorncn aberijiftegrünlid) unD unterhalb Den glü*<br />

geln grau bi^ an tiit (Sc^nxm ^^pi^e.<br />

feer Papiüon ifl e<strong>in</strong> i)^a(it^Q3ogeI unD alfo grau unD ftmar^^braun<br />

Dtl^e<strong>in</strong>e^ule; tt>a6 l)ier <strong>in</strong> Der gigurDuncf (er gemacht, ift fdmar^braum<br />

^ittm aufDem obern "glügcl ftebt im Duncf elften braunen glecfen e<strong>in</strong> fcbr<br />

iDeijfer charafter, fajlal^e<strong>in</strong>(^ciecl)ifc^eö epfilon t)on Dem Fle<strong>in</strong>ern iiU<br />

p^abet ©ie §ran^en unten an Den obern glugeln f<strong>in</strong>D mi^lid) mit brau^<br />

nen Dajn[)ifd)en. Jt)ie untern giügel f<strong>in</strong>D oberhalb Orange- braun, unterbalbfcbwar^braun,<br />

Diegran^en$lfcf)farb, bepDeglugel aber mit fub^<br />

tilen ^dvle<strong>in</strong> ubcriogcn/ Daß fie <strong>in</strong> Der (Sonne fci)5n flldn^en. ® ie *&aare<br />

€ 3 an


• 5öie<br />

an öen ^c^encfe<strong>in</strong> Der §ü|Te pnD weiggcau. l^DeujpoUige ^ucfel braun<br />

un^ mit unterfd)ieDl{c^en >)o^en ergaben, ^ie ^aug^epi^e ijt unter<br />

t)


aScrt bcn gcfeffigcn S8f(it f 3J?ctfcn. 5^-<br />

©mtiit jte mecjcn t)cö ^ef*'n'ö bcfd)ü^?t fctjcn, laffen fte M6 ^lat, fo libec<br />

i^nen mit C>em ©efpitif^ ^ei'öcfpannt i|l, unbcfc()dDi()t, i<strong>in</strong>D benagen<br />

nur Da^ Untere. Sbr ©ewebe ijl allezeit n)eiM6ci)eric), t)a§ fic f)<strong>in</strong>ter fic§<br />

unt) t)or fi($ kommen fonnen unD entpie^cn. ieDer h<strong>in</strong>auf fonimen f onnen.<br />

©ei'Ä'opif unD Dei' »f)alö^0cbilC) ijlgldn^enD fc^marfe; aufDem Dvücfcn<br />

ftnD neben Der ^uH ? 5iDetr auf jeDem 2ib{cii^ jmep fd)\'Dari?e punfte D«<strong>in</strong><br />

bloflTen ©eft($t nac^ , njann man e^ abergenauer befiebet, f<strong>in</strong>D Dicfer pun-<br />

fte mebr auf jeDem 5ibfa^. ^ic merDen biömeilen über balb gell lang,<br />

unD fp<strong>in</strong>nen |1($ en&lic^ Dichte neben e<strong>in</strong>anDer <strong>in</strong> längliche ^per-formige<br />

©emebe e<strong>in</strong> ,<br />

auö aH'lcI)en fic^ hernad) im Julio mie Die (SciDen>^ürme<br />

Der Papilion beraub bobvt. ^t hcel^"^ßercf i|^. 6, giiffe mit Drep lang«! ^ilm<br />

cfen , unD an jeDem ©clcncfe e<strong>in</strong>e bcrDorgebenDe @pifec. (^c<strong>in</strong>e ^arbe<br />

ijt febr trei§, Die klugen im ^opjf fcbroar^, an Dem dujTern [HanD Der %{iu<br />

gel pnD fe(^6 tc^mar^e pun


unt) fic^ ent)Uc^ iufammeti Di^t anc<strong>in</strong>anDeC; Doc^jeDeöfKduple<strong>in</strong><strong>in</strong>fe<strong>in</strong><br />

eigene^ ^dlöle<strong>in</strong>, e<strong>in</strong> jufp<strong>in</strong>ncn. ^cr^opffOerÖlaupeij^fc^mar^, Da^<br />

^al6 * (^«^ilDk<strong>in</strong> (jetl)dlt unD auc^ gldn^cnD^fc^mar^. 5iuf Den ^er)en<br />

^Ibfd^en De^ Scib^ famt Dem ^^xo


23önbet(5c5af6>?atton älu^en unö<br />

l[)<strong>in</strong>ter ftc^ e<strong>in</strong>en ^aB - (Sc^ilD.<br />

Tab. XVUL num. i. Äie gtgur e<strong>in</strong>er ^d^af^Sau^.<br />

2. ^<strong>in</strong> €p Derfelben.<br />

XIX.<br />

QSonl>cr^unM^Sau^*<br />

vit Die ^unDe toor anDern ^l)ieren Damit ge^udlet pnD, Un<br />

man i^r im ^0($''$;eutfd)en mobl Dicfen Atomen geben.<br />

^onfl {)d|5t man Diefeö Ungeziefer gdcfen oDer im 97icDcr^<br />

^euijay<strong>in</strong> ^dcfcn. Q}om 5llt^ ^eutfd)en tacfen, aufleben, anl)nngcn.<br />

^at)on bei; Den gran^ofen Die verba attacher, attaquergebliebenftnD.<br />

Sünfftev €i>eiU g ^err


23önbct.^nnb6^5au^.<br />

^m Francifcus Redi bat Mc Sdufe, fo alkr^anD^bicrebGJcncerö t)a*<br />

bcn, <strong>in</strong> Figuren üoröcftellct, aber Diefe unD Die t){« üor[)crget)cnDe<br />

^c^af'Sau^ nid)t, aucj) nid)t Die kkt folgenDe flieöenDc ^fccDe-^auö.<br />

Zubleiben oift Die öcme<strong>in</strong>ejlai S)<strong>in</strong>9e imbefannt, trcilmanjumelauf<br />

taö fi-eniDe unD feltcne gcDencf t. €^ ^alt fic^ Diefe ^unDö^Sauö fonften<br />

öuc^ im^ol^auf, Daber fie fo bdujfiö an Den 3agt>^unDen gefunDen<br />

jDii'D; melc|)e Die ^ßdlDet unD ^üfc^e Durd)h'icd)en ; unD <strong>in</strong> bollern<br />

Stallen e<strong>in</strong>gefperrt fepn müjfen , unD n?irD i>on e<strong>in</strong>igen Da^er ^ol^^^ocf<br />

öebeiflen. "(^ie|^ecftil)ren^opiftie(f<strong>in</strong>Die$aut, unD <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en porum<br />

l<strong>in</strong>e<strong>in</strong>, Dafmanfie mit©en)alt beraub jiebcnmug, unD tbut Daö bep<br />

fo weniger (£nipf<strong>in</strong>Dlid)feit, Dag man eömeiftenönid)tef)erfüblf/ al^<br />

ttjann fie fc^on e<strong>in</strong>e3eitlang gefocjen h(^t. !X)ann fie fuiec^t an aUe ^\)k'<br />

re, Die^^lut^aben, unD n)irD an e<strong>in</strong>igen, a(6 an ^üben unD anDern,<br />

ungeme<strong>in</strong> Dicf unD gro§, fne(^tau(^ni^tebet: betaue! , bidfteDolIgenuno<br />

iji. 5In Denfü genannten €cD'laulicb ; e6 i|l fe<strong>in</strong> ^bfa^ am Seib alö Der ^opf, (b<strong>in</strong>ter tt)eld)em e<strong>in</strong> cjelb^<br />

lid)er?5kcfenaufDcmScibi|l)oDermclmebr nurDa^?0^aul. (Sie bat 8«<br />

güjTe, jeDen mit fünf ©clencfen, Die fonf^ al^ Die güfiie Der 5CleiDer=Sduf«<br />

au6febcn, Docb nur mit e<strong>in</strong>er fpi^igen^laue. (^6 an ibr betrachten n^olte. ® ie €per f<strong>in</strong>D runD unD gldn^enö<br />

»eifcalö tofe^^ijffe. ^aß ©eburt^ - ©lieD iftnic^t gan^ unten am<br />

iöaucb/ fonDern etn?aö gegen Die ?9^itte Defiolben. €^ lagt Daö ^eiblc<strong>in</strong><br />

im €perlegen jugleicb e<strong>in</strong>en bellen (Safft au^ Dem ?Dlaul, momit eö Dk<br />

(fpcr am S^ibe bebalten, unD biö an Da6 ^aul b<strong>in</strong>auf jicben , ja tbeil^ gar<br />

über DaPbe auf Den .^al^^^cbilD br<strong>in</strong>gen , unD <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em itlump am ?ei^<br />

U bepjiimmen bebalcen fan, <strong>in</strong> Denen e^ alfo (lecfte unD Dar<strong>in</strong>nen pari).<br />

eiebeTab.XIX.<br />

XX,


-- 33cn fccr fffcgenbcn uferte Qan^.<br />

XX.<br />

43<br />

QSon bei: fliecienben 5>fccl)e^^2au^-<br />

(Ric<strong>in</strong>us volans.)<br />

Icilbkfe Sliecje t>ie ©eflallf dner (Sc^afTau^^^f, !an fte ttJD^I<br />

' unter if)re3a^loDcc Manien gefcIcttüccDen. ^iebat e<strong>in</strong>en<br />

Deutlichem ^opjf unD $alö al6 Die «^c^af ^au^^unD fd^tDar^e<br />

Slugen. S)er @aug* «Stachel ifl nic^tfolang^ auc^Daßguttecalnid^t.<br />

^ann fte lauift Dem ^khf fo fur^ere ^aare h^^t, fonDecIic^ Den ^ferDen,<br />

nie()i:


44<br />

23omfat)U'grftnen ^Umidkv.<br />

au* Den jungen an^Ä oDcr biefe ^aufe ifererjJf^a^ruü^ na <strong>in</strong> Di«<br />

$^efter fliegen , unO an Die jungen (^ö^mlbm fnecken.<br />

Tab. XX. n. i. 3i^Die©etMtDei:2au^.<br />

a. ©n giücjel mit fe<strong>in</strong>en ^(Derm<br />

XXI.<br />

^^ ij^ Diefe^ e<strong>in</strong>e 5lvt Tgenus) Die w\ anDere (fpedes) <strong>in</strong> fid& 6e^<br />

'<br />

gveifft, mclci)e i$ ubev()aupc ^tatn?icflcr ^ciffe, unD<strong>in</strong> Dicfec<br />

-_ evften Centurie ncd) Fe<strong>in</strong>en Dat-on [)ef(^rieben I)abe. €ö f<strong>in</strong>ö<br />

He<strong>in</strong>e Dlaupen, Die Da e<strong>in</strong>zeln üomevlten ^(uöfc^lagen Der^ldfferan Die-<br />

felben benagen, <strong>in</strong>Dem fieftc^üorfeer <strong>in</strong> Diefelbe e<strong>in</strong>liefe<strong>in</strong>, Daöijl, fiemif<br />

tfei-em^efp<strong>in</strong>j^umfic^bemm 5ie{}en: tbeilött)egen De^^etterg, tl)eil^<br />

mm ibrer ge<strong>in</strong>De, ft^eiiu fepn. tiefer faI)l*grüne^(ataMcf ler mactt<br />

tjiel ©emebe unD ©efp<strong>in</strong>jt , <strong>in</strong> ©egen^alfung Der anDern ; n)irD übcv i)alb<br />

Soll lang, ^er ^opjf ift gn<strong>in</strong> mit fd)n3aiten (Strichen, ^ec ^ali5^<br />

ecbilD ifl gegen Den ^opff ju gt'ün , gegen Den ^eib ju fc^mar^. ©a^<br />

e


23em fd)wat^en ^lmvi(fUt. 45<br />

Qi Qibtwn Diefer 5lct e<strong>in</strong>ige 9iv^uplciii, meiere oben aufDemfKij*<br />

rfen iwep €p* formig« ^ar^en^abcn, Deren Papilion, qU\(S) \m Die<br />

Dvaupe,, üon Dev ^ter bcfcl)i'iebenen fonft nid)t unter fc^ieDenwcrDenfan.<br />

^0 l)ab i4> aud) e<strong>in</strong>en grünen ^l fernem<br />

^ mt) Diefe^ Ötauplern SofllctnöA 5


J^ie Aurelia 3.<br />

5*3cc Papilion 4.<br />

cißie fit Den £Kücfcn jd^ef. j.<br />

^ec Papilion , tt)ie ec auf Dcu (Seite anjufe5en. ^.<br />

5{m Papilion ijl DecScib tt)ei§ al^ (Silbe^ölan^enl) , unD alö ttii^<br />

?9^teel beflreuf , tvelc^e ?0)cel'^tduble<strong>in</strong>Do$, wann man eö mit guten<br />

Q^frgt'ojTcrun96=©lafernanfi2^ct ,<br />

Die^ecfe DeöSeibö unD Derglügel<br />

[<strong>in</strong>t), mie Die 'gcDecn bep Den fe<strong>in</strong>em<br />

Papilion.<br />

>eil Diefe 9laupe fc^tuar^e , gelbe unD meifle S^-^rb an fi$ \)atf Un<br />

fie, <strong>in</strong>^nfel)en Der anDecn^latmicfler, fo fe<strong>in</strong>e fo fe^c unteü*<br />

fc^ieDene färben baben, tt>o^lbunt l)eij]en» !^ec!Kücfen ijl<br />

fdf)ft)ar^al^(Sanmiet, Dec


23cm h<strong>in</strong>ten S3{atit^tcffcr. 47<br />

^al^'(S($ilDlc<strong>in</strong>, mcld)eö auf bcpDen leiten e<strong>in</strong>en \Ki|]cn§Iccfen ^af.<br />

^k üorDcrjlen ^roei) §ü|]e|le()cn unter Dem ^alöfc^ilD, Die folcjenDen<br />

imr) ^bfd|e, movunter Die anDern Q3orDer'§üjte f<strong>in</strong>D, f)abene<strong>in</strong>eu<br />

fcf)waiten puna gegen Dem .gx^lö^u uberfic^/ <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em gelben ^lecfen.<br />

^en fc|n?ar^?en S^ücfen fdumet Idngö ^<strong>in</strong>ab e<strong>in</strong>e gelbe run^Iic^e^mit?<br />

^<strong>in</strong>ie e<strong>in</strong>. ;Öec ^aud) ijl: fi^n^ar^ , Die güfle Dünne, unD etmaö €ifcn*<br />

färb,<br />

©iefp<strong>in</strong>nenfic^jum anDern mal)l im September e<strong>in</strong>, unDtverDen<br />

auf Dem^rauf, foDd)fen.'3ungef)ei|t, offt gefunDen. ^iefc^uipe<br />

froc^ lang bcrum , unD fachte e<strong>in</strong>en bequemen Oxt ^id) e<strong>in</strong>jufp<strong>in</strong>nen , wU<br />

cfelte fiel) aber allezeit <strong>in</strong> e<strong>in</strong>n)«i|Teö©cfp<strong>in</strong>njl<strong>in</strong> eiu^late<strong>in</strong>, trelc^eöfie<br />

juglcid) um fiel) l)erum jujog. ^ie Aurelia ifl braun, unD mann Der Papilion<br />

auöfried)en raiU, bobrt er <strong>in</strong> fold)er Q^ermanDlung6'|)ulfe fid^ au^<br />

t)em@efp<strong>in</strong>nj^ unD Dem^latauöDerOeffnung, foimSufp<strong>in</strong>nengeblie«<br />

ben, ^alb beraub <strong>in</strong> Die frepe ^ujft, Da fprengter Den D\ücfen auf, unD<br />

ik{)it alle ® lieDer auö Den (Sc^eiDen Der vg)ulfe beraub, mie man e<strong>in</strong>en f^c?<br />

genau^iiebt, unD Id^tDie^ülfealfotJor Dem ^oc^ jlecfen. (^c<strong>in</strong>e^-arb<br />

ifl braun-fc^raar^ immer e<strong>in</strong>er anDern, m<strong>in</strong>Der oDer mebr. €ö ifl e<strong>in</strong>e<br />

CD^otten- fliege, ® ie ^orner unD Sufle ftnD e<strong>in</strong>^ um^ anDer mit fc{)mar^<br />

^en unD vpeijfen (Striaen ge^ic^net. ©ie ^ufe f<strong>in</strong>D nicf)t fo lang, al^<br />

fon|tenfol($e?9^otten baben* !Ber9lücfen^6cbiiO ifletiraö g4:5jter al$<br />

bei) anDern , unD tk ^lugel mit e<strong>in</strong> paar gemdfferten fttmar^en £luec=^<br />

©trieben gejieret, mld^t Die anDern Duncfeln$(enDerungcnDerfbn|iun;=<br />

Fennlid)en Duncfe<strong>in</strong> garben ttvoa^ ^crauö ()eben. ^a(^ Proportion Der<br />

Slaupe ijl Diefer Papilion mir auö fe{)r i?ielen ane^eir fo fle<strong>in</strong> ^erau^ öergr6|Terrer 5lbfa^ , n>ie er neben an Den^&<br />

tenauöfie^r.<br />

5. JDie^ermanDlungö-^ulfe,<br />

C i^ie 3}^otten»Slie0e.<br />

XXIV,


4$<br />

g?ottt tvaun^gcflvcifften ^kmidUt-<br />

XXIV.<br />

gSu<strong>in</strong> 6wun ^ ö^ rtcetffteii ^laMdkt unb<br />

fe<strong>in</strong>em ^apiliou ol)er Motten %iitQt<br />

liefe braune Staupe tt)trb faj! SoH lang, ©er ?Kucfen ijl: Breit<br />

imt) braimlic^. f*3te jtpei) leiten *er<br />

^opff tf^ breitlion fold)em ©efp<strong>in</strong>njle mbtt 5fc)cr ^apilion ijl e<strong>in</strong>e Diel<br />

öroffcre Rotten-Fliege al^ bie vorigen bepbe. ©ie färben f<strong>in</strong>D (trie be^<br />

ollen ^ad)f*^ogelnDon Der Rotten'5irt,)V)on fe<strong>in</strong>er M>^afftiöfeit,fon»<br />

t)ern braun t>on unterfarf^?en<br />

^tric^le<strong>in</strong> mit fe<strong>in</strong>en (Ecfen unD @pi^engcmad}f. 5\ur|, founanfcbn-<br />

li^ Diefe Q3ermifd)ungDer§arben Dcmbloffen^lug, föDortreflicbifrDie<br />

CBcrmifd)ung unD Sluö^icrung ,<br />

njann man ti mit Dem Q3crgro|Terung6'<br />

^laö befielet, ©ie Aurelia [^ gelb = rotl) Dornen unD an Den glügeln,<br />

cber Der Unterleib ijl braun^rot^ , unD auf Den L<strong>in</strong>ien , wo fie aufliegt, auf<br />

t)emDvucfen, fc^war^d'ot^.<br />

Tab. XXIV. f^ie Slaupe i. ^k Aurelia 2.<br />

©ie ?)3^otten-§liegc 3.<br />

Q3om


diu fut^^'i^ltgcr ^Haub^-Äcfcr. 49<br />

'XXV.<br />

^<strong>in</strong> furß^flööit(J^i:9ta«6^^efennit fernem<br />

Sangen ^SBuriti/ au^&emevfommt; i)on&ev<br />

jmcpten ©vö|Te.<br />

;^on t)tefem ©efd)lcc^f bcr^cfcr tvill ic^ ^um ^efc^Iuß t)et ctflcn<br />

Centurie tioc^lc<strong>in</strong> paar Sivfcn fc^cn, lücll noc!)!c<strong>in</strong>ev Darim<br />

ncnüoröefommcn. 3d) nenne folcl)e tiefer fur^^fiuglig , mi\<br />

fie fo fur^c '^lügel fe^iben , Da§ fic Den ^eib Faum Da^ Dritte ^5^il beDc*<br />

cfen , nenilii^ mitDerobern^ecfeDerSlüciel, aber Die garten Unter-glü*<br />

flcl, al6 Die rechten, womit fie piegen, f<strong>in</strong>D meifTenö langer al^ Der Unter*<br />

Seib üon Der ^ruft an. Um Diefer glüöcU^ecfe millen f<strong>in</strong>D fie untet<br />

ten ^'efern, unDift wo^l anjufel)en, raie \k Die lan.aen Unter -glugel<br />

unter Diefe fur^e fÖccfen befornmen, fie !rümmen Den »f)<strong>in</strong>ters^eib itt<br />

^ic «Öo^e, bu^en Damit Dieglügel crf^lic^ unten c^b, unD fd)ieben mit<br />

Demfelben folc^e Slögel, ( Die ttjegen i^rer EKibben alö(Sc^loj]er*ge*<br />

Dern fic^ gern <strong>in</strong>e<strong>in</strong>anDer falten, wann man fie e<strong>in</strong> n?enig auf i^reu<br />

®rucf »Ort br<strong>in</strong>gt,) gar leic^tlic^ e<strong>in</strong>en mä) Dem anDern, unter Die<br />

!ur^«n @panif($en sSIdntel, Denen Diefe glügel-^ecfen gleich fe^en»<br />

IKaub'Äefcr aber mu^ man fie nennen, tt>eil ft« mit i^rem fpiljigen<br />

3angen'©ebi§ Die ?92aDen unD anDere nacfenDe "^Burmer anfallen unD<br />

au^faugen, ©egcnmdrtige 5(rt ijl: pon Der jmepten ©rofie , weil id),<br />

um iöequemlic^Eeit willen, Diefej5gro|]e^efer?©efc^le(^t <strong>in</strong> Dret) ©rof^;<br />

fen gctbeilet; @ie ^dlt fi($ gern im ^ie^'-^Olifi auf, <strong>in</strong> welc^em^<br />

c^e er iKrfault, gar »ielerlep Infeaa if)rc 9^a^rung ftnDen. £D2an 5at<br />

Dergleichen ^efer bi^()cr mit unter Die Forficulas gerechnet, Dieweil Die bc*<br />

fanntejienForficulae l)<strong>in</strong>ten e<strong>in</strong>e gange, unD Ciud) fo fur(je Slugel ^a^<br />

ben, unD <strong>in</strong>sgeme<strong>in</strong> D^r^^firmcr genennet werDen. tiefer ^efec<br />

aber bcit Die 3rtn9eni($t, fonDern Der ^urm, worauf erwirD. €^<br />

raubt Diefer ^urm fo jtarcf , al^ wenn er ^ernad)^'efer ift. 5{nfdnglic^<br />

ijl er <strong>in</strong> jmep Lautungen gan^ weig. Die @c^n3an^*@pi^e nur ®a*<br />

bell)ajft. 3n Der Dritten «^dutung aber befommen Die 5ibfd^e De$<br />

5eib^ auf Dem fKncUn €a|tanien braune


50<br />

gilt futfefü(^U(^cr 9{aub^^cfcr.<br />

^<br />

fc()tt)ar^4raun; t5ct|)al^^^raöen<strong>in</strong>3ldc&en, unD gd^t ^m<strong>in</strong>i biöan<br />

tiegüffe. ®ic ©abclroii'Dam @4)manfj e<strong>in</strong>e gange , tDoniit er Dag,<br />

«)a^ er jur^eute beFommt, auc^ ^{ntcrmart^ galten !an. Unter Dec<br />

0(^n)an{j?5an9e öcf)t m6 Dem ^<strong>in</strong>tern eüraö alö e<strong>in</strong>'gug; n?elc|)eöic^<br />

ten "?^ac^f4>ieber bep Diefen unt) andern lang4cibigen türmen ^u nem<br />

nen pftecje, Dann er fe^t Diefen ^acl)f(()iebcr auf .Die €rD«, unD fc^icbt<br />

Den Seib Damit fort, cDer ^^It fiel) Damit an. 3m Junio DertranDcln<br />

ftc^ Diefe '^Bürme <strong>in</strong> ^efer^aurelias. $ln Denen, n?o Der ^al^ - fragen<br />

angebt, rot^e ^aare f)ert)or|le{)en ; ftnD er|llic5> meig unD werDen feer*<br />

na4>braun. i^er^efer, fo^erau6friec^t,ij! braun, fe<strong>in</strong>e ^orner^a*<br />

benjroolf runDlic^eSlbfa^e, Der ^eib unter Den fur|en klügeln 5<strong>in</strong>ab i(l<br />

feuncf cl oDer fotbig^braun , Die ^<strong>in</strong>gtl ^tt\ia^ ()cU'^vauner. ^tx »g)al^*<br />

eDerS^ücfen-^c^ilDfamt Dem ^iCopfffc^njar^.<br />

Tab.XXV. ;^er^urmna(^ Der Dritten Lautung, n.i.<br />

5^ie ^'efer-aurelia nac^Den>ierDten^dutunö. n.2.<br />

©eriCefer. n.3.<br />

XXVL<br />

Älc<strong>in</strong>^en, ot^ev mn htv Dritten ©reffe / fammt<br />

im ^efe^^SJurnt/ toorau^ er mirt<br />

(m$(nf^nö tie^ 5ruf)I<strong>in</strong>cjö unD M £Olonatl^ö 2{pril^ fanD ic&<br />

im troefnensO^ift, Der Docf) fe<strong>in</strong>e ^<strong>in</strong>ter-geuc^te ncc^ hc^tu,<br />

miD fonf! nü$ frifc^ mar, e<strong>in</strong>e $(rt gelbe fleitie i^efer-^'SBür^<br />

<strong>in</strong>e, Daö if^, Die ftc|> gern Doppelt jufom Sott<br />

lang, e<strong>in</strong> (Sec?)(Iet-5<strong>in</strong>te breit. ^er^opjfn?ar(£a|lanienjbraun. JÖie<br />

gi'iffe Ratten fafi gleid^e^dng^ ^^Jcb n?ar Fe<strong>in</strong> fonDerbarer^acf am ^<strong>in</strong>^<br />

ut^^h^iif wk fonf! bet> Den^efer-^aDen; Ubcr Daö waren 7- paar^auc^*<br />

güfle Daran; 5tuf Dem S^iicfen ^<strong>in</strong>ab fa^ man Die ^ulö*$IDer Deutlic^^<br />

«itD am (^(^mani mar e<strong>in</strong> fur^eö 3*^^PP*^<strong>in</strong>- 3^ iH^Nr fte Der ^ermanD?<br />

lung; je geltet; m


23cn e<strong>in</strong>em ^fftncn ©rai?^9{dut>fetn, ^<br />

^ülfdwn fie roicanDcre^cfer, unDmieDecauf Decüeticjen 25.f!m


(o)<br />

Infeftem<br />

@ö ba befleißet mt^<br />

$ncunimbbrct)gi9cr(ei)9\au^' @cd)jc^cit rme, bic Sflbcße duf folc&ci: ^uj?(fep ^lflt(( , unb bie »jcm, bie pflslna »um<br />

^u6fpannec, fte]^e(^pannett?!9]ef' - - « - J^ic Braune 5(vt - -<br />

fcr,Daöijl9laupcn c[)nc^auc^' V, 2, 17, 39.<br />

§uffe / t)ie t)a (jc^^H/ al^ it>ann iSlat ? ^ßefpcn , Ichnevmones,<br />

man mit (Spannen mijfet. otier Flcjne (Sd)(upjf"^erpcn <strong>in</strong><br />

JDie^dccn^fKaupe,vulgas,^uni« Den ^aum- flattern, aufCien<br />

t)efpot H, 3/ ^^r 38. ^i4cn oDer Dlujlec* Söldttcm<br />

Sölat^Sduffer, fle<strong>in</strong>e 93^o(ren^fKau^ 11, i, 5, 24-<br />

»en. V,2,i6, 38« - - • - S(uf tm ^elDen^'


9\miicv.<br />

^U\tmt\ <strong>in</strong> rDt()(tc^cn oDer tt>eif* ^ie 6unte ?9MDcn ^ .<br />

fcn 'Raulen. II. i, 5,22.<br />

- - - 3n t)


©vaue fU<strong>in</strong>e ^dÖen^Olaupc. III,<br />

2,8,18.<br />

(^taue f le<strong>in</strong>e Obj^bflum^fKaupe.<br />

m, 2,9, 19.<br />

^nmegroffc^efpen-Ülaupe, IV,<br />

2 2 ? zL2<br />

6rüncö ^o^V'?9^otten"ÜvdupIem.<br />

IV, I, 2, 4.<br />

©rüneö ©rag'?9lomn*!Kduplc<strong>in</strong>.<br />

V, 3,27, 51.<br />

©rüne?D^elDcm3laupc.IV,vi.22.<br />

paarige fKaupc, fte^e^dren*D\au*<br />

pe. 11,3, 10,38. item 1,1,3,14.<br />

1,3,5,22. 111,2,11,22.<br />

^eimiclen, ficf)C^elD'©ciac, I, i,i,t.<br />

^ül^fcfcr, fte^e^efev.<br />

^ol^bocf.V, 2,19,42.<br />

^unöcfpot, fiel)C Q5di'en^9^aupc, ir,<br />

3, 10, 38.<br />

^ülfen^3lduple<strong>in</strong>.I,4Aii/37- h4f<br />

12, 39.<br />

^cfec auö^cit>cn, ^SSurmcn unb<br />

IKaupen.^lc<strong>in</strong>e^vüJTc^^cfer, tn<br />

Der 5lpffelbaum j'jölüt, 1, 4, 8, 32.<br />

- - 3iDifcl)en Dct ^aut Dei' ^ci*<br />

te«^^ldttcr,III,3,^7r33»<br />

-- ^u^^pecfn)üntiern;t)cr9Vo(]*e<br />

f($maitt h 4/ 10, 35- IV, 3,18, 34.<br />

- - ^crflctmfj^njar^btauncmit<br />

Dem 91'aum £iuerf^nc^ über Die<br />

^lüöcl,V,i,9,2 5*<br />

• . Siuö Dem epargel'DlaupIcm.<br />

I, 4, 6, 27. ©rofle {d)mx%t<br />

ciBaffer^^efer. II,2,7,z5. :^cr<br />

9?cftij!cr»<br />

flerne gelb-gefaumte. 11,2,8,33.<br />

iirmcrn. II, 2/9/3^-<br />

- - ^uö Dem gelben ?D^eeln?urm.<br />

111,1/1/1.<br />

?(^afef)orn!efer, III, i, 3, 5. (te<<br />

^e 9^afel)orn.<br />

i^efer, rimDe^^'efer, fo man©otfe6«<br />

(bct)df[e<strong>in</strong> nennt. IV, 1,1,<br />

2, 15,30.<br />

?D"afl^cfec, fie^e^ijJ.<br />

i. IV,<br />

ii'k<strong>in</strong>er brauner ^cfer, IV, 3^<br />

24, 41.<br />

©roiie^ol^fefer. V, 1,1,1.<br />

- ' ^u^ Den ^lotun mit Den lan»<br />

gen (^d)tt)an^'Jpaaren.V,i,8,22.<br />

^c<strong>in</strong>-'iSlatfefer oDer Julius-<br />

^efer. IV, 2, 14, 28.<br />

^ur(^pügl.fKaub!efer» V,3,<br />

25. 6c 26", 49. unD 50.<br />

^ranic^'SaulV, 1,4,1 5»<br />

Sdufe. ^unD^lau^. V, 2, 19, 41.<br />

^cJ)neU'laujfenDe Sau6 auf ^e*<br />

fern u.anDern Inrea:en.IV,i,9,i7.<br />

geflfi^^enDe ^'efer^-Sau^, iV, 1,<br />

10, 19.<br />

^ranic^'^aulV, 1,4,15.<br />

gliegenDe^ferDlau^.V,a,2o,43<br />

(^c^af'Sau^,V,2, 18,40.<br />

^aDen , oDer ^mm, Die fe<strong>in</strong>e<br />

güflfe^aben.<br />

( I ) %\^ meld)en ^litc^m mxhcn.<br />

^dfe^^^^aDe, 1, 4, 7, 30.<br />

®ünne fc^ldnglic^e€'rD'^aDe.<br />

1, 4/ 19, 34-<br />

J^icfe meifle ^rD ?9^aDen, toot*<br />

au6 Olaubfiiegen werDen. III, j,<br />

18, 35. 111,3,19,38.<br />

^^aDen im ^ifl^^afler mit<br />

lan*


k<strong>in</strong>c|cnocnfefec Der ©fügte. lll.i,3/^.<br />

^er mittlem 5{i't. iv. 1,7, 1 5.<br />

1,7,21,<br />

5f^eP*fKaupe,Dief^Dvnige,fol)aK><br />

n)ei§,f)alb(]elb.IV, 1,4,5.<br />

^m:mim'^ajter,t5.at)ie^ap<br />

ferbreme I>ei'aue fommt. V. i, fHaubfiicgcn. 111.3, 18/ 35« ^^^ 3^<br />

10, 2g. 19/ 38'<br />

2) 93Mt)en, auöit>elc^en®d)(up(f* Dsaubfefer. V.3,2 5,49 .V. 3,25,50.<br />

^efpen werDen, fiel)« @c|)liipjif' 3\aupen, fte^c <strong>in</strong> Dem dWP^ c<strong>in</strong>c^<br />

cjBeipe. jeDen^l)ei(^.<br />

3)^aDen, au^ttjet($en^eferwer' !Kt4(Tei!efer. fM)e^efer.<br />

Den, fie^e ^^efer, alöl. 4, 8/ 32. (Sacf;^cfpe, fiel)e®efpe.<br />

III. 1,1,1. V. 1,1,1. ^c^apau^. V. 2, 18,40.<br />

?f!^avienfefer.IV.i,T,iJV. 2,15, 30. ec^lupff^^efpe, fte()e^ßefpe.<br />

CÖldDe. Arriplex. ^ie bunte ^M'^ (^c^mammcnfiieöe. 111.2,7,17.<br />

Den*9^aupe.IV.2,i7,32. (gpannen^^leffer.nxigmitfc^vüav^<br />

,<br />

- - ©nme ^MDen * Dlaupe mit unDgelbenglecfen. III. 2, 5,14»<br />

Conjun£tions geic^cn.V,2,ii,3i, - - @nm*(}elb unD fc^war^ be*<br />

- • ^raun{)aaci9e ^ÖlelDen-Dlau* fprengt. III. 2, 5, 1 5.<br />

pe 111.2,11,22. - - 2)ev f le<strong>in</strong>e aufDem^iU. iV. 2,<br />

- - ^aupe pifc^en Den ?9^elDen* i5, 31.<br />

^lat^^duten. III. 3, 15,32. - - J5)er grüne mit Den miflen<br />

S^eel. ?Üleeht)t.cm Dev lange getbe. @tri$en auf jeDer (^nu> V. 1,<br />

i"- 4^1/1- 14/ 35- ,^ ^.<br />

^ ^d^war^e ^Zeel^^c^abe. V. - - Dergcunem{tDen5.ttjeij[enii==<br />

1,3/11- nien aufDem3\ficfen.V.2,i 5,37.<br />

?9?i|i^^ieneDiegrojlere.IV.2,i3,26. 0pecfmüvmeunD^^efcr,l4,io,35.<br />

feiefle<strong>in</strong>ere. 111.3, 21,41. IV. 3, 18/ 34. V. 1,9.25.<br />

^ij^fefer, Dei:9re(fete.IV,i,6,i3, (^parsel^D^auple<strong>in</strong>. 1.4/^/27f^cc<br />

mit Den €ic|)ulterfpi^en. ^ilUDlaupe. 11.3,11,41- IV.2,1 5,31.<br />

IV. 1, 8, i5. ^aiTec^^efn'. 11.2/7/ 26.11.2,8,33.<br />

^ix nüHim ^rt, mit vot^e» ^«P


JOH. LEONHARD. FRISCH.<br />

INSECTEN<br />

<strong>in</strong> ^eutf(^lant)f<br />

aß5ilt»unöen<br />

SSon biefcmfrif^cnt»eunnb fliegel1^ett3nlant>i|c()cn<br />

miimt/<br />

ItunMtc^en <strong>in</strong>tbecfung^<br />

^0 e<strong>in</strong>ige Don Der ^atuc Mcfer Kreaturen ^ctau^öegcbcn,<br />

ttnl) juc (Srgan^ung unb 23n'be(fcvun(j t)cr «nbctn.<br />

©attit e<strong>in</strong>« tönigcn SRac^ric&t Don jmcpcr ^a^lcr Arbeit <strong>in</strong> t>icfcc !D^afccie,<br />

ih) 33cnD. J. Hufnagel blofcn ^^bbilbungcn cunaci' Infeacn unb<br />

(2.)Son<strong>Joh</strong>.Gcedarts8ibbtlbun9cnimbS5cfc^fcibuncicnwlci:<br />

Infeäen unb ben unter fc^ieblid)en ^^u^fertigunc^en biefe^ %ud)g«<br />

»lEHaDH/ »erlegtö ß^vitbpl) ©ottlieb Nicolai, 1740.


5Ba§ für Infeda <strong>in</strong> t)iefent fcc^fteit<br />

Ux i)vei) Äupffer^^ ^Matten / iiiiD t>ev fkimiu<br />

Xabelleu darauf.<br />

2(uf öetrerpcn ÄupfTev-Platte»<br />

Tabell<br />

L J^UFlc<strong>in</strong>cDlofenftocf^^cfpdntien (SpongHs CynorrhodI oUt) mofi«<br />

gen (Simanimem@cmdd)fen am milDen EKofen^^tocf«<br />

II. ©icfi^mar^c^^efiel^D^aupcunDi^r^aptlion.<br />

III. ^k gelbDornigc bläuliche 9\aupe mit i^rcm 3m(!t)falf«r.<br />

IV. :^{eörunefc^n)ör{j.punctiree3^aupe auf Den ^dOen fam(t)er öelbcn<br />

^efpcn^gließc fo Darauf »irO.<br />

y. ^ie gclof


S)em<br />

S. R. Imperii Nobili,<br />

Aulae Casfareae Palatiique Lateranenfis<br />

& Confiftorii Imperialis Comiti^<br />

t)cr fveDcn 9veid)^ftatt Sdigfpuvg Phyfico,<br />

unl> l)er ÄapferliC^eil Leopold<strong>in</strong>o-Carol<strong>in</strong>seAcademix<br />

Natura^ CurioforumPra'fidi,<br />

Sll^ e<strong>in</strong>em gieffen ^(fkUm ^ec övimNi^<br />

Ubcitcicl)t hiermit,<br />

Suc ^eseuöuno femec 0ö()cenl)eu<br />

5t(^ e<strong>in</strong>e@puv e<strong>in</strong>er ftetigen €nfennt!ic&feit,<br />

liefen fe#en, ol)cc erften 1 &cil t^e^ äft)a)tett<br />

^unbert^ Der genauem<br />

Unö bittet <strong>in</strong>jlatiDig<br />

2^aö biu'd) 2}cranfc^ung bc6 berühmten S^amenö c<strong>in</strong>c^<br />

fo f«rtrcjfli4)cn .^aupfcö Die gottfefeimö fe<strong>in</strong>er öev<strong>in</strong>gen Arbeit<br />

'<br />

c^nfei^nlic^ 3U machen fuc^t<br />

©er Auclor.


Q5öl•l•e^c<br />

id> angefangen <strong>in</strong> tiet? Pörrct>e allezeit etwae üon öeneil<br />

©d^rifftcn »u gcöencfen, t>ic t>on t>iefcr Mjteiie tuv6)0<br />

gängig 'ot>eF nur beylvüiffrg ^aiibdn. Unb t»a0 porncl^m»<br />

lid) öcc flucliren&crt CJitgenö an<strong>in</strong> Sef^en, iveld;c <strong>in</strong> Mefcm<br />

C^eflc t>epnatur»*jiRorie e<strong>in</strong>ige na4>n


93örrcb^<br />

nciä)bcmZtbm Q^^ildymt, n\9 t>u:^hmivn,Vfiil Flgurcrt flnö ctlid;e<br />

maf;!, bo^ <strong>in</strong> a»&ci'er Stellung Qift^it, t>Al)it bie lHa^ler un^<br />

wRiipfcrf?c(^er nic^c, unb Uimn babey I;at, ber biefc (Ereaturen rem<br />

«et, fo iverbcn bie 5el;ler iric^t aüe<strong>in</strong> bcl)alten, fonbern oI>ne Jweifi<br />

ffl pennel;ret iverbeff. 2?ann welker lITaf^Ier, b^r niicfem VDeiben < ^ofl^ ' ^efer ^wan^fg folcfee (Belencfe g«?<br />

mac^t f<strong>in</strong>b, t>a, er boc^ wie; alle »5olt5' 2^efcr nid;t mcl^r ale ^eljcnt<br />

«n jcben ^orn b«t. Lnß ifl e<strong>in</strong> ger<strong>in</strong>ger Umftanb, aber er l;<strong>in</strong>:f<br />

bert bod;, ba^ man nidjt fagcn Fan ee fcy e<strong>in</strong>e folc^e Figur (ad<br />

vivum) naä) {)(m jjeben gcmac^t^ 1^6 ifl e<strong>in</strong> ^mnsddytnt n?o?<br />

burc^ man afle ii fo genante nympham ber Selb. (Bride ge^eic|>»<br />

itet ; C'Aö ift bic Figur biefeö Infefte. e[>e C0 fem üolügee ?H^<br />

ter ober VDac^etijum errerdjet, ba T?ielmet>r bit geflügelte ö'guL'<br />

l^ättt i:\Un gefe^et werben. 2)Ann wer bit unterrd>ieöene<br />

CBeftoitm mi9 Infea« nic^t xvol^l i?erper;et| vov unb «acb ber<br />

X a l{Qtcj»


23crrcbc.<br />

Itt^tm «Sautung, t>cr maä^t aus eirtem iwty unb mel;r anbcrc. Da«<br />

^tpölfcc Älat ^?at ^ie S«9"r n0, vo\e C6 im iJ:y lieget;<br />

fortjl i|l fe<strong>in</strong>e 2lbbilt)ung <strong>von</strong> anbcren fretllb^cn Jj<strong>in</strong>gen c<strong>in</strong>gemen«<br />

get. iEö f<strong>in</strong>t) <strong>in</strong> allen 336, gigurcn, gro9 un^ fle<strong>in</strong>. l?aruntcr ftnt)<br />

50. greife unt> mittcl«$treyfalter ; 14- f le<strong>in</strong>e t)erfelben ; 22. grotT«<br />

unv> He<strong>in</strong>e :j^äf:r ; zjcrley ©p<strong>in</strong>nen'S'gwten. 12. j^angfü9^S«<br />

groffc Sliegen (Tipula) 11. fo genante Dutigfcrn bie aud) Sran^^i<br />

fi\6) Damoifenes I;eiflcn (Libeilae.) Die Übrigen Fle<strong>in</strong>en ?lbbjlt>ungctt<br />

f<strong>in</strong>t> tl;eil6 fo fc^le^t ge^eic^net, t»aß man Faum feigen Fan, unter wel»<br />

^C6 i6aupt«(5ßr^l««I)t e<strong>in</strong> iet>e0 gel>6ret, gef4>tt>cigc wie man es im<br />

font)er|>eit nenne. Der an^erc t71al;ler btv uns etn>ae t?on Infeöen<br />

I><strong>in</strong>terlan'cn 1 ifl <strong>Joh</strong>ann Gudart ot>er Goedart (<strong>in</strong> nieberlc<strong>in</strong>bfr, fo <strong>in</strong><br />

Mefem 6tücfe bcr »ornel^mflc ift, ö<strong>in</strong>reil fe<strong>in</strong>e wirbelt nid?t nur <strong>in</strong><br />

2(bbilbungcn, fonbcrn auc^ <strong>in</strong> fd^öncn 21nntertfungc!t bePel;et. Dcc<br />

bey 25. Dal;r bamit umgegangen r t<strong>in</strong>t> t)iefc (treaturen ^u nebt^»^<br />

gcfu^tf bis er ibre PertranMungcn gefeben , unb bie fcbbncn Papi-<br />

lionen mit garben abbilben lonntn, Die erfle Edicion folcber gea<br />

tnablten Xbbilbungen <strong>in</strong> 3^upffcr nac^ gcj^oc^en, war <strong>in</strong> Hieber*<br />

länbifcijcr ©prad)e, welche aber balb rar würbe, ba ftc boc^ vosf<br />

gen folIid> war, fonberlic^ wegett<br />

t>et Vlamen fold)er Sprache <strong>in</strong> brey Cb^Hen, ber erfre Zfyiii ijl<br />

mit bcm^Dilbnüs bes Auftoris Goedart gelieret, nnt> bat iiit^m Titul:<br />

Metamorphoris& Hiftoria Naturalis Infe£torum Auftore Joanne Goedartio.<br />

Cum Commenrariis D. H. de Mey Ecclcfiift. Medioburgenfis ac<br />

Doft. Med. Sc duplici ejusdeni appendice, una de hemerobiis, altera<br />

de natura cometarum & vanis ex iis div<strong>in</strong>ationibus, Medipburgt<br />

8 VI) 1662.<br />

}>er Auftor Goedart ^at fe<strong>in</strong>c Unterfudjung ti?ie er fle mit e<strong>in</strong>er<br />

2Ut ber <strong>in</strong>feftcn «ad? ber anbern üorgcnommen, unt> irie fu i\)m<br />

unter bic 6


ajcrrcbe.<br />

X^m^btm ant>CCntExperiment Vommt bA9l t>OnMey c, 2.


:Bcf(^tdbutjgPcl;et<strong>in</strong>Cap.<br />

SSörcebe»<br />

XI. Von ^cc Semt>rc^affc öcr If>icrcim«p<br />

er, t>agar ntd?t5 \?ont>cnInfeacrti(l, ^A)>on man öod>t>iclExem.<br />

peifltiößtern,<br />

überall ni^te neucö ober gri<strong>in</strong>blii^ee, aucb t>iel frembec ale pom<br />

*Unterfdjieb bcv re<strong>in</strong>en unb unre<strong>in</strong>en K>iere p.iaö. pon Cb'crcn ^o <strong>in</strong><br />

ber bci!ig«n ridjrifft ale jüV'cn'Pcl gebraud?t iperben ^it tTJenfdjen ^u<br />

befdja nen ober ^u unterrichten Cie anbern, fo etwa nodf 3« ber<br />

IHaterie berlnfVaen gericijtcc fi"b, banbeln <strong>von</strong> VOtirmern, fo e<strong>in</strong>iget)<br />

IHenfc^vn bey .^.eb^nten »n j^eibe gcwacljfcn. p. 69.<br />

Von


t)Ott bon ^«uft^redfett p 8i.<br />

Von -öierten p loo. un^ ^nMfd^<br />

Von xnMcn unt) <strong>von</strong> ^cn Ääufett.<br />

Von Öen '-ameifen, Scorpioncn un^ BpiMiteti.<br />

3fft ter Dedicarion mclöet er, t>a^ Goedart öbep bUf«n 24.<br />

Experimenten geflorbe«.<br />

ffifiMicb ^at fid) aud) ^r. M. Lifter clft Xtliti(Blkt> btv TKbniQl<br />

iEngcIlaiiöif. Societät über ben Goedart gemacht, un\> fe<strong>in</strong>e annurdungcn<br />

t)ariib2r aufgezeichnet, öabey aber nur ^ee Auftoris VOorte be^alttn,<br />

unb btc 5ufaRe ber Dorigcn latetnifc^en Editionen iveggelafien 6on»<br />

berlic^ ifl bae was Goedart oI^neiE<strong>in</strong>t^eilung unter e<strong>in</strong>anber gefegt, wie<br />

i^m jßbes unter ble «6anb gefornmenr vann er ee genel;rt uub abge^eld?«<br />

na, ober trasvielmebrnac^ fe<strong>in</strong>em lobe alfo unorbentlid? I;crau0 ge?<br />

geben tt>orbcn,m beßere 0rbnung un^ unter gewiffe 3Ditcl gtbracfet,<br />

tvorben. VOicwo^l er felbft bae Wer* nlc^t 4>erau6 gegeben, fons<br />

öern fe<strong>in</strong>e ba^u geborige Papiere mit 2tnmercfungen unb anbere<br />

iE<strong>in</strong>ridptungen e<strong>in</strong>en fe<strong>in</strong>er greunbe abfc^reiben, imb fiir bie Pol'<br />

lenbung bee übrigen forgcn laffen. IDie Äij^erifc^en 2<strong>in</strong>mercfunge»<br />

g«b««t nic^t burc^9 gan^c »ui. t)le Pornebmfle unter allen ijl,<br />

ba^ er überall bemerdt, ttJO e<strong>in</strong>e Sliege ober VOtfpt an fJatt be«<br />

ertrarteten papillons aus ber Äaupe unb beren üerwanblunge/<br />

^ülfe gekommen ifi, t>A^ et mcifiens e<strong>in</strong> fo genannter Ichnevmon,<br />

tae iP, e<strong>in</strong>e Schlupf» VOefpc getrefen, tveldjee Goedart ntc^t gen?ufl<br />

I>at f ober iim anbere 2trt pon gliegen, bie mr.n ©djnieißs<br />

*jliegen ^eift. CJn bcn meijlen anbcren ift nickte fonberlidjee, <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>igen erblidft man etwas Unerfabrenbeit. 2tle t>a§ er p 109.<br />

fec,t bie VPortc bc0 Pi<strong>in</strong>ü 1 16. c ig. i^af) bie Gallier au9 bcn<br />

2Mrden <<br />

^bcer bättcn <strong>in</strong>adjcn Hennen, bättni U<strong>in</strong>e VDabrfc^e<strong>in</strong>«<br />

lid^ireit, b:i e0 bOf^ bie '^ii^ifö^z Mauren nod? b^wt ^u Cagc<br />

tbun, iveil bicfer Äaum e<strong>in</strong> gett 5ur tOagenfc^mier fyat, ba5<br />

man freylid) nidjt wie bcn 6afft im SrübUng abzapfen Van, foni<br />

tern mit gcuer l;erauebnngen mu0. «öernacJ? weil Goedart bm<br />

X X X (Snm^


SQövrcbe.<br />

(Bruno «ö(^ ni^t gel^abt vom Urfpruiig t>cp <strong>in</strong>fcaeit, öa§ fe<strong>in</strong>te t>iv»<br />

fclbctiau0cttt>a6 aitöere entfiele, ot^eraue «wae kblof«0 l>crfommetr<br />

fonöern e<strong>in</strong> jeöee pon Pater wnb muttcr fdnce flleic^n. 60 enn#<br />

nert «Serr Äij^sr t>Jefe XPÄt;rl;cit an Mntcrfv^ietJii^cn Orten,<br />

P '44-<br />

^USiguv<strong>in</strong> ftnb fauber gefloc^en auf 14 Platten, ba^on 8 <strong>in</strong> Foho,<br />

4 <strong>in</strong> Quarto uut» 2 <strong>in</strong> oaavo. £51« pUttcn fJnt) nac^ 35efd)aftf<br />

e. g.<br />

fenl;eit öer gifturen <strong>in</strong> grojTc ober f le<strong>in</strong>e, nti^v oöer weniget?<br />

Selber getbeUet ; In iebem Selbe if^ bie :j^aupe, biePerwanb«<br />

lunges^ülfe.unb ber papilton,ober fonjl e<strong>in</strong>e Sli«g


IV. Von bm Infeaett mit Mvcbfidjtmn klügeln,<br />

^ie^et Zittl iH fk<strong>in</strong>, tmt> nuv 5wey Tltun t>ao(Mt abgc^clcb^<br />

mt, atjc^ nur wegen bee Methodi gefegt, fo bk <strong>in</strong>feften alfo<br />

iiÄcfe ^enSIwgeItt cltttl^ellct. XX)elc^ei£<strong>in</strong>t^elI«!tg bey t)eii gei'<br />

fliigclten Infeflen wol^l Fait !bel;altefi tvcrteit, aber man mu0<br />

fle tveicer treiben^ nemli^ Auf bh L<strong>in</strong>eamente ot>et: Spanne<br />

2lv>ern t>er SUigel.<br />

V. X>Onben dienen '2(rtei1. t>leret€fceUfltt?icbmmt wegen<br />

^e0 Methodi ober mucn Äfnridjtung gefegt» benn e0 ijl nicfet<br />

tnebr al0 e<strong>in</strong>e e<strong>in</strong>ige 'Jtrt fummeln bammta» bemerdft,«nb gc»<br />

I^öret 3« ber piertcn Seftion, weil fie but(^|t^tigc Slügel b ale bie (Brillen<br />

«nb ^euftbrecf en.<br />

5:)arunter geboret bier Num. 119 unb Num.<br />

121. Num. 120 aber gebr^t wIeber unter um anberc ^rt<br />

mmUd> Viilamter:Äefcr mit Furien Slügeln,baruntcr fc^nlykv<br />

Num. 120. a. gerecbnet tverb^n, i>a9 ift ber UtaycnsVOurm,<br />

wlewobl er eigentU(b t<strong>in</strong>t Fur^e 5lügeM)ede b^t unb Fe<strong>in</strong>e<br />

Slügel barunter, aber Num. 120 c. ift e<strong>in</strong> (Genus) (gefc^Iecbt fo<br />

t>telerley anbere unter ftd> aleSpecies begreljft, Num. 120 b.bac<br />

Fe<strong>in</strong>en beyge^eicbncten 2^efer, es witb aber e<strong>in</strong>er t>Avam, t<strong>in</strong>><br />

Qtlyöva alfo 5ur Vitm Seftion.<br />

VII. X)on ^m v^CUfcbredren, m mv «<strong>in</strong>« e<strong>in</strong>ige -JCrt Im<br />

lÄupfer» nemlicb Num. lai.uHb geboret wie vorgcmelbet unter<br />

e<strong>in</strong>en anbcrn Citel,tt>atjn man bieiE<strong>in</strong>tI;eilungnAc^benSl«S^J»^<br />

bei;aUei) will<br />

)c )( )(<br />

a<br />

viir:


23orrcbe.<br />

VIII. Von (tllcrley fliegen un^ VTliidm, öarumct gc#<br />

lyövit auc^ nod) ivae <strong>in</strong> öcr loten Seaion, n, 144. (lcl;t. Wie«<br />

u>v>^l ber Auftor foid^ceVOurme PerwanMung nic^t 5u fc[;ctt<br />

bfFommcn l;at, es wirb Aber e<strong>in</strong>e S^cge baraue» welche iv^ <strong>in</strong><br />

me<strong>in</strong>er crpe» Centune befc^rieben, wnb e<strong>in</strong>e tPAfT^P'^f^»"^<br />

genennet l;abe.<br />

XL X^onben WurmernfonmnfonflScolependras ^)etgt<br />

ift nur e<strong>in</strong>e Titt im ^Rupffer »orgePcIlt. Uitb bie folgenbe<br />

Num. 142 ^janbelt r>on fd^länglic^en Würmern <strong>in</strong> b<strong>in</strong> »Erb»<br />

et^ivämmen. tOeil aber SI«fgen aüq ititfm ©t^langle<strong>in</strong> wer^<br />

tien , ge^^örct biefe Numer unter bU Viil. Seftion.<br />

X. X)OU t)C!l Sp<strong>in</strong>nen , worunter trieberum nur t<strong>in</strong>t c<strong>in</strong>i3<<br />

2Jm<br />

2lrt, nemlicJ? bie langbe<strong>in</strong>ige ftet;t.<br />

Appendice f<strong>in</strong>b Jöefc^reil ungert unb ^rey ^up|fer 'Platten<br />

voll Siguren t?on glug^mufd^eln unb Slug • 6c^ne:rcn. £?ic t>ier<br />

« ^j^upffcr platten aber mit 3^cfcrn, bie man m lEngcIanb ftnbct,<br />

tverben imCItel (Murae) flumm gcncnnetrba^ ifl.bey benen fe<strong>in</strong> Harne<br />

Ober 2)efd?reibung ifl. Ä0 f<strong>in</strong>b au^ bie platten nid?t oöilig mit<br />

giguren befe^t, fonbern überall noc^Äaum 3umel;>r Wirten, fonberlic^<br />

auf ber 4ten, weldjeö e<strong>in</strong>e oaav- platte/ unb nidjt mc^ralö 5 Figuren<br />

<strong>von</strong> XVaf\cci:Eif Sl»«ß^" ^*^ 2luf ber erflen aber ftnb adjt«<br />

5el>nerley :Kcfer, auf ber anbern breyerley 5^efer, ?Teben^el>rterlcy<br />

gigurm <strong>von</strong> ^^aiimVOAn^m unt> eme Siiege. 3tuf ber brittm<br />

fieben^el^nerley 3^efer. 2tlU n?ol>l geieit^net mb radirt.<br />

I.^cii


I.<br />

QBefpe <strong>in</strong> Un (Spongiolis Cynorrhodi<br />

am mlkn 3vofen=®tocf*<br />

\@ ift biefe $irt (Sd^lupf^^cfpeii fc^on tjDti dniöm<br />

' betrachtet unD bcfc^rieben trorDcn. 2llö ton ^lan«<br />

]ßi cfartcn im ©c^aupla^ c.45. n. 10. unD üon D. chri-<br />

^ ftian Menzel Decad. 2dn Ephemeridum Nar. Curiof.<br />

Anno 2do. ^ecjcti c<strong>in</strong>ifler Um|ldnDc aber unD fort'<br />

t)crlic^ wegen Dev §igur, Die i>on bepDen nic^t ^<strong>in</strong>ju get^an morDeu,<br />

^abe ic^ pe nic^t Dorbepge^en mollen. Unter Dem ^aupt*^itel Dec<br />

Ichnevmonum oDec(Sc^lupf-'2Öefpen ijlDiefeö e<strong>in</strong> neueö (Genus) ©e*<br />

fc^iec^t, Da^ nic^t mic anDere, <strong>in</strong> Die glatter Dcö ^aumö, ttieim er*<br />

flen Tomo Drep folc^e ^lum bef($riebcn raorDcn, fonDern <strong>in</strong> Den<br />

@tamm felbj^ unD Deffen Dv<strong>in</strong>De fommf. 3m (Sommer nagt Da$<br />

cjßeible<strong>in</strong> üon Diefer fle<strong>in</strong>en ^efpc mit ibrem fc^arjfen Sangcmö^big<br />

vi.^()eil. ^ e<strong>in</strong>e


2 23on bcv fle<strong>in</strong>en 9?öfcn^^tecf -^^Bcfpr.<br />

e<strong>in</strong>e f le<strong>in</strong>e Dsjftu<strong>in</strong>cj <strong>in</strong> Die £)\<strong>in</strong>De DeöDvofcnflcdö, <strong>in</strong> Üicfe Ot'ffnung<br />

kqt fte Diird) iferen ^t(\d)d Die (Si)er jnjifc^en ^tamm unD Dl<strong>in</strong>De»<br />

(Sie (lii^t nid)t, raie e<strong>in</strong>ige me<strong>in</strong>en, Die ^5(ici' mit fok^em ^rac^el,<br />

Dann eö ifl e<strong>in</strong> Sege @tad)el, oDec^pi^e jum ei*<br />

feg ^<strong>in</strong>fc^ieben Der e<strong>in</strong>en, unD 3ii^öcf*jiel)cn Der anDcrn ^dffte Dad<br />

€p bequem an fe<strong>in</strong>en Ort Durd}fc()ieben. !*)er ^tac^el Der <strong>in</strong>fca^n<br />

n>omit fie h<strong>in</strong>ten |led)en ijl aüejieit <strong>in</strong>nerf)alb Dee^eibeö, Diefer ^egc-<br />

@tad^el aber mirD auflerlid^ gefe[)en; i<strong>in</strong>D fan nic^t üenüi<strong>in</strong>Den. 5)ie<br />

CD^dnnle<strong>in</strong>, jbnDerlic^ üon Den grofferen ichnevmone Den.id) Tom. l.<br />

e<strong>in</strong>e (SacfQBefpe oDer(gp<strong>in</strong>nen5^^6Der genennef, [)aben foli^e i>erbor*<br />

9ene^efpen'@tad)el,unD geben f^mcrljlic^e @tid)e Damit, mie id)<br />

auö Der €*rfa[)rung njeijj : aber Diefe kle<strong>in</strong>en t{)un eö nid)t. eld)en ^ernac^ auc^ Die D^<strong>in</strong>Dc<br />

ungleid) unDT)aarig oDer mccfig trdc^ji, fo mirD Der Doofen -^tccf,<br />

fonDerlic^ Der ^ilDe,nac^Demäl^aa§DDer3al)lDer €per, fo<strong>in</strong>il^n ge--<br />

leget worDen, febr fropfig. f^^ie ^aDen fo c^u^ Den €pern irerDen,<br />

fangen Den jufd)ieflenDen (Sajft unD Seben Da\jün n^ie e<strong>in</strong> 5l<strong>in</strong>D im<br />

ED^utter^Seib; bleiben au


33ön bit Hdnm 9?öfcn


Oc\gfK(\(ömifdncm^i<strong>in</strong>6 <strong>in</strong> i^rcr$autücnt>af)mftnt),unt) fiabcnfie<br />

^kr<strong>in</strong>nenrcd)tDieKafev^^rt, an it>clct)en öae'^Sdn^arte auffen i|lunD<br />

Daggleifc^ <strong>in</strong>nen, anltattDQgftMiftcnDai^gieifd) an Dcn^[)ici'ßn au|Tm<br />

miD Die ^noi^cn <strong>in</strong>nen ftnt». f^ec Dvcfcn^'^traucfc oDcv Cynosbatus<br />

i[i fe<strong>in</strong>er \?on Den 3üngflencCei' DenÖefunDcflen nie5r,mcr<strong>in</strong>nen tiefe<br />

'^efpen if)re€i)cr legen, Denn <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en. 0cfunDen unD jungen (^tamm<br />

VDirDumnfieniepnren. ^er,^uf^iej)"cnDe (gafft n^ürDe Diefe ^3^^Den<br />

me^t l)<strong>in</strong>Dernal0ne()Vi'n; wie Dieaüuife^r Hifcl)ief)enDe ?9h!tter^^tilc&<br />

UnD irirD DaDur($ Der @a^ bej^dtiget,<br />

e<strong>in</strong>em 5l'<strong>in</strong>Dt bifc^\Devlid) ifl.<br />

DaJ Dielnfea-d il)re^ta{)run9 unD SortpPaniung nur <strong>in</strong> f^<strong>in</strong>gen fu*<br />

4)en Diegan^ oDer t{)eil^ corrumpiret^unD anfangen ju üerDerben.<br />

Q$ünDer(^d)drffe il)re^3av(5, Der^auc^ unD DieSüiT*^ ^trd(\^ braun-gelb, Derlln«<br />

terleib Idnglid). ft)ie'^eible<strong>in</strong> mit ibren^eg


23ön bx\:%\mv^cn ülcffü^dsium.<br />

Derfelbcn e<strong>in</strong>e gaw^c "iBruf, 'com ?tiifana Dcö Augufti an, mit ^rcm<br />

ncjfdn gtoß gcioöcn. 3n Der crjTai ^dutung n)crDcn fie grün unD<br />

ödb befprengcf mit ;trei) gelben pnnöirten ar(j^gldn()enD, Die Q3auc^ ? güjte<br />

örau,n}ie Die leiten. ®er 5(opffgldnöenD fc^n^ar^ mit Pielen flei*<br />

nen ^drle<strong>in</strong>, Die auf lauter gldn^enDen itnopjfle<strong>in</strong> flehen (uann man<br />

ije mit Dem ^ergr5jTerungö=(^la§anfi€bet. ^ßann Die3eit i^rer ^ec<br />

dtiDerung Der duiTerlic^en ©ejlalt Da i|l,friecben ^k auW<strong>in</strong>anDer unD<br />

fuc^t jeDe e<strong>in</strong>en Ort fic^anjubdngen. ®iei)^e|Teln gebn il)nen üon<br />

Den flattern fe<strong>in</strong>en fo jdf)en (gafft, Da§ fie fic^ i\\ e<strong>in</strong> ©emebe e<strong>in</strong>^<br />

fp<strong>in</strong>nen f6nnen, obgleid) Die ^ceffeln an Den (gtdngeln fonft jdbe<br />

gluc^ö^gdDen t«ben. 9Ißeil \cil. ^ nic^t


6 2>cn frcr fcf)\t)ari3cn 0?cflc( -- 5Kaupe^<br />

nic^t treö^m^en mDd)tcn, Giengen j'te fic^ cUc mit e<strong>in</strong>igen 'gdDcn an<br />

Den ()<strong>in</strong>teccn "S^fK" i-'^^^'« ^*^ ^^'^ iSc^acbtel-S^ecfd an, unD al^ Die<br />

sBcrmantlimgö'^ülfe ftd) <strong>in</strong>ner[)alb DccDuiupcns^öautgcfontii't.fprcn-<br />

gete fie Diefdbc ^aut auf,unDl)icn3t)a mit De.iK^'opjfunt«vftc^,nac()*<br />

Dem fic üotl)et fo \eit fc|)n)ar^ö.<br />

l)aarig al^ fie \)\%x mit (Strid)en be3eic&net,Döö anDere \>\^ an Deni^aum<br />

if^^omßran^en=''garbo^nefc&n)ört^eSlecfe Die '\xi Den oben befcf)rieben<br />

f<strong>in</strong>D. ^ie untere @eite DerDber^^gTiiöelbatDic Drep 3vanD?giecfeti<br />

fonDerlid) Uw ?D^ittlcrn Deutlich <strong>in</strong> erma^ ^otl)ig?gclbirütl)en ^(a^.<br />

J^ie UBteren "glügel leiben fcS)tt)ar| braune ^vun^elrt <strong>in</strong> c<strong>in</strong>anDer. @o<br />

f<strong>in</strong>D auc|) Die ^pi^en an Den glugel-^Saum nic&t fo ^erauö^fte^enD<br />

R)ie bep Dem obigen. JDie »|)6rner aber unD Die pet) ^orDer* §ü||e<br />

IPpU fte bepDemfelbismb^fc&rUben pnD/ nemlic^ jene braun mit e<strong>in</strong>em<br />

selben


33ort bei* gelb ^'böttti^cn bläulichen 9\auf.^e.<br />

selben gtecfcn üocncn am ^olblc<strong>in</strong> Dicfeabec fiiiD anä ?0]aul gcköet, fa§<br />

«r nie Darauf f^ebO fonDern nur auf Den t>icr anDcrn»<br />

1. ©iß Dvaupe.<br />

2. ^<strong>in</strong> Sibfa^ DaDon ctma^ groffcr gcma^^t.<br />

3.<br />

4.<br />

S)ie Staupe üormert^.<br />

^<strong>in</strong>termert^ unD an Der ^dtt<br />

5. ©crgmepfalfer mit auögebrcicefcn glugcln oDcr it^k Die<br />

^lügel obermerf^ anjufeben.<br />

^. ^it jufammcngcicören glügc<strong>in</strong> oDcr Yoii fic mUxmxti<br />

an3ufcf;en.<br />

<strong>in</strong>.<br />

Q5on Ux^ti^Mnim UmM)m Staupe.<br />

K<strong>in</strong> f<strong>in</strong>Det Dicfc 9Viupe auc& aufilöeiDen unD ^Irfd&^^aumm<br />

_ .J imjunio.


5^aci)Dcm ^oal^-ÄH'ncjcn auf Den jmei) Darauf folg^nDen $(bftHen f<strong>in</strong>D<br />

nur t>ier f^otnen, auf jeDer @cite Der ^ul^-SlDcr jmcr), auf Den 8- 5ibfa^en<br />

Darauf aber jeDeömal)! ficben fold)e ^orn?5icjie ; auffDcm<br />

(Scbmanfj Diere, unD neben Der @d)wan(5'' klappe nod) e<strong>in</strong> ^aar.^iefe<br />

f^orncn''2ic|te be(lo[)cn au6 untcrfiieDlic^en ä)ern (^pi^en oDec (Sta*<br />

cbeln, DicDier5ie|ieaufDen DorDerfien jraep 5ibfd^en, haben jeDer fünff<br />

^fac!)elrt,unD neben ftc^ auf Der^aut an Der ^ulö-StDcr e<strong>in</strong> fd)n)ar#<br />

^ei^ ^neppie<strong>in</strong> ; Der 5lfl fo mitten'auf Dem EHucfen - (Strich (oDer ^ulö-<br />

SlD^r (l^tbc^tnurpei), Die üier übrigen aber neben Derfelben l<strong>in</strong>iö<br />

unD redjrö jeDer uier^pi^en. !Die mittelfte (Spi^e auf jeDenfItl tjl<br />

Die Idngfle unD |ldrcfe(le, Die fo neben l)er f<strong>in</strong>D immer e<strong>in</strong>e efanAö nieDri*<br />

ger am «Stamm atö Die anD2re, unD r<strong>in</strong>ciö ^erum mann Deren vier f<strong>in</strong>D,<br />

lüo aber nur Drep, Da iji auf Der^eite gegen tk ^Nul^-'SlDer e<strong>in</strong>e n?e«<br />

niger. ©er^fi auf Der^7>nl6f5iDerf)ai fe<strong>in</strong>e- eigene ^^cben.-Spi^e al*<br />

le^eit gegen DenSljl juDeroor ibm gegen Dem ^opff jtu iMt. SeDec<br />

5Dorn am 5111 hcit e<strong>in</strong>e fc^mar^e, fijarjts unD jlarcf-e (Spi|e. Q}on<br />

t)em roeijTen ^drlc<strong>in</strong> tiefet jeDeö <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en for fic^ ju fallen unD Die i)7afen-(Spi^e<br />

auff Dem ü\üc!en über ftc^ ju fe^ren, e^e fte ftc^ aber au6 Der D\aupen«<br />

S;^m beraub t^ut,^dngtftemitDem^opff gan^ gegen Den (^(Jbman^<br />

gebogen. ®ie anDern fle<strong>in</strong>en ^pi^en Deren fe^fe auf Den D\ücFen<br />

b<strong>in</strong>ab ftnD, l)aben dornen e<strong>in</strong>en fc^mar^en D^<strong>in</strong>gunD m njeiflTeö €nD*<br />

^pt^le<strong>in</strong>. ©ie mittelfle oDer Dritte üon oben ^crab ijlDiegrojie,Die<br />

duDeren immer ^tmai f le<strong>in</strong>er, fonjl f<strong>in</strong>D Die L<strong>in</strong>eamenra Diefer ^ülfe mie<br />

Der Dorf)erge^enDen. Unten an DerfKücfen-'^o^e fangt fie am erfteti<br />

an filberne unD gülDene glecfen ^u bekommen.<br />

®en 2$^m Junii?rocl)en Die ^apilionenauö, meiere e<strong>in</strong>er, Der<br />

Jjld^e^^icre nur obenh<strong>in</strong> atifie^ef, leicht für e<strong>in</strong>crlep mit Den tjorigeii


55ott ber gelb^'fcörnfgert b(au(ic()Ctt9l4upc.<br />

«nfe^cn!an,Dann Da^ meijlc Der garbe iDcr Slugcl oben unD unten,<br />

fommtmite<strong>in</strong>anDci' übere<strong>in</strong>. 3$ b^^be fte aber mit §lei§ ^ier neben<br />

c<strong>in</strong>anDerfe^enit)cllen,Da§man Den UnterfcbeiD Deutlicher fe^en niDge,<br />

JDann Der je^t beschriebene ^at e<strong>in</strong>en meifen Punft auf Der fd^mar^«<br />

braunen v&elffte Der Unter ^^lugel, meiere [)ier etma^ Duncfcler im Ä'upf*<br />

fer gemacht iji. 2luf Den obern Slü.O^l unD am DvanD nur ^mei; fcl)mar^e<br />

glecfen, b<strong>in</strong>^^egen jmei) groffe unD Drei> Fie<strong>in</strong>erc abc}efonDerte bom OvanO:<br />

gegen DemÖeib ^i bciternid)töfd)it)arfee^aufDen§iucjeln,unD Dercjleü<br />

^enUnterfct)ieDeme()r,tt)elcl;e man leic^tlic^ au6 Den gtgurcn felbjlen<br />

fc^en fan. ^ilfü Da6 man bierDurd) fc^on Drei) üon folgen '']3apilionen<br />

famt i^ren AurelienDerQ^erroicrung entceiifen !an, Die mircflic^ üon<br />

c<strong>in</strong>anDer müflen unterfc^ieDentt)erDen,gleicj)n)ief(e alö 9\aupen unter»<br />

f4)ieDen ftnD.<br />

©ie Dlaupe fte^t au^ mie gig. r.auf Der crjlen '^ktu im<br />

Dritten ^dD.<br />

J7)ie Aurelia üDer Q}ern)anD{ungö^vf)ulfe. n.3<br />

^<strong>in</strong> SIbfatj i^on Der Dvaupe mit fe<strong>in</strong>en ^tric&en, Punzen unö<br />

dornen. 2.<br />

J^cr ^apilion mit ausgebreiteten klügeln. 4,<br />

nk ^k obenber auöfe^en.<br />

©er 5^^^pitii>n n>ie er )i^t al^ e<strong>in</strong>er Der bei; '5:age piegf, mit auf*<br />

gerccften glügeln, mic fi« wnten ausfegen. 5<br />

IV.<br />

03011 ^ecöcötten fc5ft)at^^pi<strong>in</strong>aireen 9tau^<br />

pt auf ^eu ^2ßeit)en=35lattcvii/ morauö gei&e 5ßefpeu*<br />

fliegen oDev oc^lupf=^2Sei>eii w>n\)m.<br />

(^i fommct Diefe^ Infea Deö 3a^rS jraepmaM/iitt^rü&l<strong>in</strong>gunt)<br />

'^l im (Sommer. ?Oian fi'nDet cöam meijlen auf Den ^eiDen,<br />

iDienjo^l fü <strong>in</strong> Ermangelung Derfelben aucl> auf (Stac^el-^eer unD<br />

Ö^ofen ? ©trauten fi^en, welche wegen Deö ^ßeftcr^ ctma^ gelitten<br />

^ 3<br />

oOec


otJcr Mangel am (^onncnfd^e<strong>in</strong> unDtJCt fcet)ßn ?ufft feaben. ^ann<br />

t)ici'e fliege e<strong>in</strong>en c2BciCen''^aum f<strong>in</strong>M, Dcc tregen ^^ö f($mad)en<br />

f^nebö ü


Rieden fiiiD aud) e<strong>in</strong>ige ^uncrc, n>eld)e Dic',n)et}tc^uihe voll machen.<br />

®ieoritti'9veil)ebetlc[)ßtaii^ e<strong>in</strong>em (ang-m^uncc oDcr(Stii($U<strong>in</strong> unD<br />

im\) f le<strong>in</strong>en ^uncten, Daüon Der e<strong>in</strong>ecj^i)*^^ Den^opf iw ctn?aö{)Ol)Dm&\ücfen an, bi^Xi\)^t auf jeDen Slbfa^ üon Drep ^Sunctcn ; Daoon<br />

Dci erfteunD größte etjuaö ecfig unD meiflenöDrcoecftg/DeranDereabec<br />

IdnöHcl) ijT. 5hifDer©cl)n?an^^^lappei(te<strong>in</strong>fd^,trar^er§lecfen. 3n<br />

Dem üorDeruö'lben'^beilftnD auf Denpep^ibfa^^en ^<strong>in</strong>fer Dcm»g)al6«<br />

5ibfa(5 smx) fd)mar|e^uncfc <strong>in</strong> Der S<strong>in</strong>iemit Der Dritte Dvei^eDeran*<br />

Dem ^uncten im cjrunen.<br />

^ann Diefe3f^aup2i^re©r5fleunDtr)r5lIter erreichet M; friede<br />

fte feom^^aumljerab <strong>in</strong>Die€rDe,fp<strong>in</strong>net ftc^ Dafelbjl <strong>in</strong> e<strong>in</strong> f(|n)ar^eö^<br />

unD üonjehen @afft hart unDDi(^t9ema(i)teö©efp<strong>in</strong>ft e<strong>in</strong>, dar<strong>in</strong>nen<br />

sieget ^\i if)reDvaupen^^autnicl)e auö, unD befommt fe<strong>in</strong>e ^ernjanD^<br />

lungö'^ülfe (Aureliam) n)ie anDere 9\aupen, fonDcrn an Deren flatt<br />

bleibt Die Dvaupen'vf)aut,<strong>in</strong> welcher fi^Denn erftlic^ e<strong>in</strong>e 5}^aDe n?irD,<br />

unD Darauf Den ^<strong>in</strong>jc^nirt oDer mittlere f^^ünne De6 Seibeö befommt,<br />

iDOüon folc|)e Creaturen <strong>in</strong>feaa (svjofxa') ^eijfen. ^nDlic^ fommt e<strong>in</strong>e<br />

ßelbe^Befpen-gliege 5erauö,fo Die Svaupem^aut unD i^rpapierne^<br />

|artc6 ©efp<strong>in</strong>nft Durd)fri§t, unD ()erau^ friert, ©ie klugen unD Das<br />

fpifeiö« 3


12<br />

^cn ^ct ^übf


fliD örmi^unD behalten nur Die @d)uppcn noc^ n3ei^Ii($ß (gpi^en. ^t<br />

fri§t allcö maö er Don frifc^cn oDec trocf^ncn glcifd) cDer 5Iag antriiff, fo<br />

mit Dcm^Oiiflauf Daö§clD!ontmtot)crauf Demg^lö flirbt. 9H$eil cc<br />

ou4)aufunDanCen©etrait^gclDcrnöcfunDen n)ict),fri^t nt>k jeitiöcn<br />

Corner fo etiran auffallen, unD ^abe ic& fie e<strong>in</strong>e geit lang mit i<strong>in</strong>^zmiiit<br />

ten ^rob unferbalttn, Hücil Der Slaß ^ ©ejiancf ju ccfclbafft mui'De.<br />

©nicje'^Bajjer^^d^necfm Dicmic|larbcn,önifenficau(^ gleich an,unö<br />

mit Sifc&j^^opfcn 5abc i^ fie lang erhalten, Dann Da friechen fte alle<br />

^<strong>in</strong>cf cl <strong>in</strong> Denselben Durcl), unD nagen Daö <strong>in</strong>tventige C{h. fangen ftd^<br />

fo (larcf an if)rc ^eutc, Daß fie fic^ Damit <strong>in</strong>Die^o^ejie^en lafien, unt><br />

»enn e<strong>in</strong>er e<strong>in</strong> ^tucfle<strong>in</strong> 5^a^rung f)at,fd;lcpt er eö gleich 5i"f^^ fic&<br />

©Der gar meg,tt)anne<strong>in</strong> anDererfommt/ Der mit freffcn will. O^ad^Dec<br />

itnDern ^dut<strong>in</strong>ig f<strong>in</strong>D Die Qungen braun, unD^aben auf jcDemSIbfa^<br />

C)re9


14<br />

_<br />

g3om snajen^OBimn.<br />

Q3om ^mplBmivu<br />

^^ ö^I)6ret biefe^ <strong>in</strong>fefl unter bie Don micei(5cntlid|-|43«nctnnfc<br />

_, ^ürmcr^Daö i|l,eö Friec^t nic^t o&ne p(]*e roic e<strong>in</strong>e ^aCe,<br />

fonDßrn aiifSüjTen i<strong>in</strong>D ()af fe<strong>in</strong>e §(ügel; Da^ec geb^ceC eö nic|)ti<strong>in</strong>tec<br />

Die5?efer, n)ie e6 t)on e<strong>in</strong>igen mit Dem ?Ü2AJen - ^efer, Dem t'^amett<br />

mi), Dermcnget irirD. €tlic^e b^^ben Diefen ^urm late<strong>in</strong>ifc^ Den<br />

S^tamen Profcarabaeus ()?ö?^ßn, ic^ !an o,btt ni4)t fcf)en mai'um ? al3<br />

t)a§ fie etnjan treten Deu fim^en Slügel^aitigen ^dutle<strong>in</strong> auf Dem<br />

fKücfen ibn unter Die fur^?pg(igen5^'efer^eblenn)olIen. i^ie^mipt»<br />

^i^enfct)afft e<strong>in</strong>e^^eferö ijl Daß er Die jmet) §lugel unter jmep bar*<br />

ten^cdPen bergen !an. S^iefer'^ßurm aber bat gar fe<strong>in</strong>e glücjeljum<br />

fliegen unD tt)a6 er an Dem Ort bot n)0 fonjlen DieglücjelftnD, Da tjl<br />

nur e<strong>in</strong>e^aut fo Den *^<strong>in</strong>fd)nitt jmifcben Dem Dber^mD Unter* 5eib<br />

Decft unD Den Dicfflen "^^b^ii Der leiten e<strong>in</strong> menig fc{)ü^t, trann er <strong>in</strong><br />

Die raube ^rDefriecbt.<br />

^lan pnDet ibn auf leimigen 2(cfer*5^lDern oDer ungern, im<br />

fO^onat ^M), v>on Dem er D«n tarnen befommr, unD <strong>in</strong> tDel^er ®c><br />

genD er e<strong>in</strong>mabl gefunDen rcirD, DawirDman aUeSf^br ibnn/ieDerftrt'<br />

Den. ^clcfeeö für Diejenigen Die ibn jurSIr^enct) gebrau.*^en,unDfoiv<br />

t)erlt$ Die ibn <strong>in</strong> e<strong>in</strong>iger fö^enge baben muff.'n e<strong>in</strong>e ^equemlic|)!eit ifj.<br />

(Ec frigt t?on Der grünen (Saat unD anDern ©raö. ©er garbe nac^ fmD<br />

t)eren jnjcperlep; Diemciften fiuD violei - fcbmarfj, Die anDern i)Cibm<br />

©ülD^'Jarbe, mit ^run unD rctb gemengt, jlreiff n)ei§ über Den SeiK<br />

C'ö fiiiD aberbepDe e<strong>in</strong>erlei) ©efd)lecl)t, uno gattcn fid) mit e<strong>in</strong>anDec.<br />

cjßclcbcö e<strong>in</strong> unfebibabreö ^enn^eicben Dag Die ^l)'\m fo folcb^ö »cn<br />

Si^atur tbun ton e<strong>in</strong>erlei) Specie mite<strong>in</strong>anDer f<strong>in</strong>D. €r tragt Den<br />

Ä'opf febr unter ficb gebogen, bat e<strong>in</strong>en (cbmalen D^ucfen^^Scbii^ unD<br />

jmei) al6 ^lugel gcf^allte Dtücfen * ©ccfen unten Daran, Die ^aut<br />

tiefer ©ecfenunöDe^Kucfai'S^ilDö an welchen bi0n?eilcn Diegivv


23ömS)tajm^Q[Butm. 15<br />

$e an e<strong>in</strong> ^aar Orten tiefer e<strong>in</strong>öeDrucft i(^,ifl a(ö Corduan; am Seite<br />

aberetmaögldtter, ^ie ^uf)hi36rnerbe|ic{)en au6,^n.o(f©elencfen,<br />

DiebepDem^eible<strong>in</strong> auf e<strong>in</strong>em ^nopf an Der (Srirn fte^en,unD faftei»<br />

nerlei) ©roffe ^aben, bi6 an tiaö vorDevfte, foalöe<strong>in</strong>^nöblc<strong>in</strong>gcjlakef.<br />

Söep Dem ?!JJdnnle<strong>in</strong> abtt fmDfte hjie <strong>in</strong> hicrbepgefcfjtcn ^igur ^Bann<br />

fteftc^gattenJofpieltDa^^dnnle<strong>in</strong> mit fe<strong>in</strong>en §üb!?»g)6rnern uit>oü<br />

an Deö ^eible<strong>in</strong>ö fe<strong>in</strong>en unD ^dlt fic^ mit e<strong>in</strong>em Äug DeneöDarmiC<br />

machen !an, Daran an,unD mit Dem 93^aul reibt eö Daö ^ieiblc<strong>in</strong><br />

jtt)ifc^«n Den %ü\)U Römern ^erab auf Der ^tirn. @ie fangen e<strong>in</strong>ige<br />

(StunDen mit Dem ^<strong>in</strong>ter * ^htil C[(\ e<strong>in</strong>anö^r. ^ann Da^ ^eible<strong>in</strong><br />

fegen mill, grabt eö^'c^Deömetjcn etroan 3pW tief <strong>in</strong> Dic2rDe,unD nad><br />

Dem liegen friec&enfiemieDer beröorunD leben noc^ e<strong>in</strong>ige ^age, <strong>in</strong> Der:<br />

crflcn fuf)len ^^ac^t aber n^erDenfie matt unD (Serben, ^ie jungen<br />

fried)en noc^ im 3unio Dej^elben 3a[)reö auö, ftnl> rctf^gdbe/ hon ftc^ geben njann man fte fangt. ^eld)er@afft<br />

bepDen meiflen ftmcft,bep e<strong>in</strong>igen e<strong>in</strong>e©lei(if)eit mitetmaö'^oblrie*<br />

c^enDeö i>


i6 23tMr25?ajcii «SBunn<br />

ongetfi^rt juraerDen, f ommtcöyonanDc'rn Uvfac|cn, tiaruntec tkwt-<br />

ne^mfteijl, Dag fien)egen,Dcö ©äffend unD gort|cugcn6 if)r?i: 5li't e<strong>in</strong>*<br />

aiiDccDe|ioleid)tecfiaDen,imD anfiel locfen, n?ie cfman c<strong>in</strong>Joicfd) utn<br />

fold)e geit fldccfec riecht, oDec c<strong>in</strong>^'ater e<strong>in</strong> ©?jldncfe \mä)t. ^i^d)<br />

t)idmc\{)ligci; Häufung <strong>in</strong> Dcrm lefjten fie erf^ Dieglügel'fürmi.ocD\ucf^<br />

©ccfen be!ommjn,bldbcnfieubcc ^<strong>in</strong>tcc^ <strong>in</strong> Der leimigen ^cD^^mo<br />

t>ie ^(^\fi ni(^t b<strong>in</strong>fommenFan, <strong>in</strong>§ um Die ^Ü^epen^ßeif Deö anDeren<br />

Sa^cö« J^te Eilten fterben aöe'noi^ <strong>in</strong> Dem 3cif)re Da fie Die ^i>er gelegt,<br />

trann efn?aö falte ^dc^fefommen ftnDfiegleid) maft unDtoD. f^ie<br />

Snngen aber fricd[)en <strong>in</strong> Die ^rDe. Q3alD nacJDemfieau^Dcn^pem<br />

ge!ro(^en,lauffenfie|larcf Oenim unD auöe<strong>in</strong>anDer i^re^^a^rung ^tt<br />

fud)en,^aben an i^ren ^<strong>in</strong>tern e<strong>in</strong>en^v\c^fc|>ieber,Daöi|l etnja^ al6 e<strong>in</strong><br />

^ug, Daö fie auö Den »^<strong>in</strong>tern f)erauö r^un, auf Die v l)i\b<strong>in</strong>, fonDern i^rcn ^cib nur nac^fc^lcppen,<br />

fonDerlivi) Dic^eible<strong>in</strong>, fo lange fie Den 2üb Doli (ifpcv ^abcn. ^el*<br />

(^er ^ccnac^ febr c<strong>in</strong>fdlUtpann DieSeg-geit oorbep \%<br />

n. I. €<strong>in</strong> €i><br />

2. €<strong>in</strong> au^gefroc^eneö 3ungc^.<br />

3. *5öie eö auöfie()et njenn c0 Dcrgrofiett mirb.<br />

4. ^<strong>in</strong> ^eibie<strong>in</strong> Don Den grijnlicben unD ©olD-^atben.<br />

f. €<strong>in</strong> ^D^dnnle<strong>in</strong> i>on Den (d)tmu'^ "^iol^garb^n.<br />

6. (g<strong>in</strong> Sül)l'43ovn De^^dnnle<strong>in</strong>^.<br />

VII.<br />

neu fapilion |o t>arau^ unv&,<br />

^m ecüen «^l^cil Deö crj!eii Tomi f^aU i^ auf bec XI. unDXlitm<br />

l^y« Tabelle Der Dcitren platte jmeperlep Derglei^en sg^otten üor*<br />

fiePeaet unD befc^^ricbe», womit Di« m^mM^^ ml fleme<strong>in</strong> h^t,


*35onbcr©ra6^5;^fi(fcn;g)?öttc. 17<br />

ta^n' id)nui' Dci^jn]ige,moi'<strong>in</strong>nenrt2abtonDcrlic^untecfd)ieNn i|I,unD<br />

fo üiel id^ DAüon beobachten tau, i)'m anführen ttitl. i^^ lecjt Cec<br />

fii^.gcniDß ?Ö^orten?^apilioa fe<strong>in</strong>e €t)ec an Dürre ©riv^fldngcl Die ef*<br />

iuan jum ^oi^jien S<strong>in</strong>i^n Dicf oDec Daö jmolfftc'^^eil üeniScfl, fo<br />

balD Die lanoüc|)cn ^t)ei: lebenDi^ Darauf, meld^^ im Slnfang Deö<br />

(oomnicr^ oDcrimMajo ^efc^lcbet, fo bcnaqcn fie gleich Dicfe Dürre<br />

^rdn.qel, meiere oom^bciu tdglic^ bene[jeriDerDcn,Da§ fte mid) beno«<br />

t\MU^n\ä)t\Qldt für DiefeCrcaturen (>.aben. ^30^ Dem abgenagten<br />

tvaö nid)tjut^^a()i'ung Dient hieben fie anfänglich fid) Die»f)üifejufa<strong>in</strong>*<br />

tnen/UnDhiccöen immer mitaufgerecfter^ülfe aufDenfe(^ö ^orDer-<br />

gülJen fort. QBenn ficf^drcfer merDen tkbm fte nic^t nur Die de<strong>in</strong>en<br />

abgenagten ^articulnane<strong>in</strong>anDer,fonDern


'^ i8 ^cn bct (&u^ ^ulfctt ' gH tat<br />

1. S<strong>in</strong>e 'C)ulfc mit Dem ©ra^flangel h%l\%k>t<br />

2. S<strong>in</strong>cj^ülfe au6n)eld;ei; Die93ecmanDlun9ö'v5)auü^erau^<br />

fiebt.<br />

3. €<strong>in</strong>c^ülfee<strong>in</strong>c^3un(jen.<br />

4. S<strong>in</strong>guncjßö Daöeciect)tunD fe<strong>in</strong>e ^ulfc <strong>in</strong> t)ie^5^e \ßX,<br />

5. Jt)ei:^apilionoDet:^otten^§lie9e.<br />

VIIL<br />

|3e fd)Ie


SiMt bct ©abc( f 6($wan§ * 9\aiit?e. 19<br />

©abcl Dabn) <strong>in</strong> Die Xooi)^ recfcn, auö etnanDei: tftun, unD mit fold)€ir<br />

jmei) 'SaDct! über DcmSnb g^gun Den Ort tüo ftc berührt njcrDen, e<strong>in</strong>e<br />

fel^ame ^:öM)?viun9 mAc^nn. f^af? c^ j;uc QJerbutung c<strong>in</strong>eö Sufalleö<br />

Don e<strong>in</strong>em gdnD DicferD^aupe gcfd)ie5t,tf! (jcvpig, n)el(ftec eöabet fep,<br />

tt)ie unD marum ecftcbDaOurc^ ab{)altcn laije, ()abeic^ncc^ nid)tfebeit-<br />

fonncn. 3n t>cm '^r)len|)'jnDertDiercc^^efc^rctbunoimirrei)tcn^^heii<br />

ijt Die^iU^9\aupe bef4)rtebenuaDc)?3civjctn)orDen,Da^ fic f;<strong>in</strong>t?r Dem<br />

iCopf fonne Jimei) fokt'?n)eid)e^p!feen ()ervnig qc{)en laffen^njenn man<br />

fie anrü()it, meiere aber iucjletc^ e<strong>in</strong>en üerDrieglic^en ©?ni^ üon fic&<br />

Qib<strong>in</strong> ; älfo mei)nete id) Diefe rotben 'gäoen murDen eö auc^ thun,<br />

aber Daömenfd)lic6eDvie($enemp|<strong>in</strong>Det nid)f^ anf)i?r,tt?ann aber Do^<br />

e<strong>in</strong> ©eftancf Daijon öf^fpubrt n?irD, wie eö tDabrfN^e<strong>in</strong>lic^ \% mu§ et<br />

fe()r fubtil fepn,unD nur oon Den fe<strong>in</strong>Dlid)en Inf^acn Diefer fHaupe am<br />

meiftenempfunDenmerDm. ^^ann DieD\aupegro§ geirerDen, tt»cr*<br />

l)en Diefe ©abeh^pifeen ^drter, l)at jeDc fUbm grunlii^meilTe unly<br />

fcbmar^'Punctirte Dr<strong>in</strong>ge ^erum^unD bei) jroanljig fle<strong>in</strong>e ^acfcn unten<br />

Daran, immer ^met) oDer Drei) neben c<strong>in</strong>anDer, melcbeö bezeugt, Da§<br />

tiefe 0pt(}en eicjentlicb nje^r unD fe<strong>in</strong>e bloJlTen gubl-^pit^en f<strong>in</strong>D, tDie<br />

Die ©rillen unD mel)r anDere <strong>in</strong>feae baben. (^ie tl)un imi^ trenn<br />

fte ermac^fenf<strong>in</strong>D Die rotben ^dDen feiten b^rauö, cö fep Dann Da§ fie<br />

gar ^art angegriffen oDcr berubrt merDen, aber nac^ Der »g)dutungtl)un<br />

fte Diefelben oft beraub, obne Da§ fie berührt merDen, Damit fie Diefel*<br />

Un gangbar machen unD Die alte JpiWit an Den (Spieen abfalle, ^la^<br />

Der leljten vf)dutung f<strong>in</strong>D Die ;<strong>in</strong>3cp5lolble<strong>in</strong>famtDenDI)ren- förmigen<br />

^obenauf Dem Ä'opfnicl)tmebr Da. !^er ^c\\^'(^i)il^muv mU<br />

4cn pe Den Ä'opf e<strong>in</strong>rieben Faniil^arter unD glatter al^ Der ^eib, \^c[t<br />

Dornen jn)ei) fc^mar^e 53uncte njoDie^olble<strong>in</strong> geflanDen f<strong>in</strong>D, unD ifl<br />

grün, bat über Der (Stirn e<strong>in</strong>en mi\Jm ^aum, aber an Der ^\\\v,t^<br />

gegen Den Dtücfen ^u (melc^eö hiermit @frile<strong>in</strong> fo<br />

an3efi4llt,Da6 erauc^njeig fcS)e<strong>in</strong>tiufei;iu ^eraaun>^ci;um abcrijl


TO 23iMt bcr ©abel ^ Scfimanö^Plau^e.<br />

r€d)t vr»ei§, imD ndt^fl: Daran <strong>in</strong>ncrljalb Dc^ Rhombi, fo ^icc mit<br />

^trid)lc<strong>in</strong> bemercft alö mit (Ratten, ifl an tb^ilö folc^cn Dvaupen<br />

öud& €<strong>in</strong>9^ofcnfrotl)ev0aiim.<br />

©ieiSpUsel-Si^cFcn an Den^iten<br />

f<strong>in</strong>i)tt)elH,ot)al5ri<strong>in</strong>t);UnD f4)tt3ac(j e<strong>in</strong>gcfajjt. ©ie (Sci)n?an^^^ läppe,<br />

n)elc^e fte öffnet mnn \u Die Excremenra t?on fiä) t^ut, obcc Dec<br />

(S(^n)an^*©abcl bat unten ji^cp kle<strong>in</strong>e fd)n3ar(^e ^pt^cn liefen, Die<br />

ctwa^uberftc^gcFrümmctf<strong>in</strong>D. ^enn if)C Decket!} an Diefcn^pi*<br />

^cn jufiarcf ant)dn9f Dag et ni


MefeSrocige e<strong>in</strong>en ot)cr ^cp^agcöcRant)en,|!ccfretd) ücn eben tiefen<br />

S5aum toon temDie üorigen tnaren andere Dare<strong>in</strong>, ©a nun Diejeit<br />

M ^<strong>in</strong>fp<strong>in</strong>nenö Um, i>edo()r \6) mk, hi^ i(^ i^nen ^cum^Di<strong>in</strong>Den'auf<br />

t)ie ^tDe leflte, an tiefe Irgfen fteftdi),fu(^fen e<strong>in</strong>e ^icjfe an terfelOcn^<br />

f<strong>in</strong>gen anten^opf ^uerjl: ju übevfp<strong>in</strong>nen, fo offtfte Die ?saDen ^reu^*<br />

aeife übet e<strong>in</strong>anDec jogen, bijfen öuö Der D^<strong>in</strong>De e<strong>in</strong> ^pdnlc<strong>in</strong>, unD<br />

f leben eö mit e<strong>in</strong>en ®ummi * (Sajft auö Dem COZauI Da5tt5ifct)en. ^Ifo<br />

i)ag nic^t alle<strong>in</strong> Daö ©eroebe c<strong>in</strong>edep garb mit Det Dl<strong>in</strong>De iriirDe, fon*<br />

titti m(S) e<strong>in</strong>erlei «^arf c fcatfe, Dag i($ Da^ ©efp<strong>in</strong>jle ni4)t n?urDe ci«^<br />

funDen ^aben »ann id) nic^t Den Drt Derfefben anfdnßli($ öefef^en.<br />

3n Diefem^au0 blieben fie bißDagfolgenDc^abr <strong>in</strong> Dcnä^apb^ilb im<br />

^o{^, balb mit il)rer Sicbeit b«Decft. ©ie ^ermanDlung^.vfoüife<br />

( Aurelia ) ijt braun unD bveit. ^er ^Japilion t)(\t fe<strong>in</strong>e leb^affte'gar<br />

ben fonDern alö Die^^ac^t^^ögel. S)er Dvucfen f)(\t e<strong>in</strong>en oierecfißen<br />

fa^lnjeiflfen paarigen (^(^ilD, an ivelc^en Dornen tmep fcbtrai^c ^un«<br />

cte jl^ben. ^ie |)aare am ^opf ftnD auf Der breiten ^tirn unD jtt3i*<br />

fi^en Den 5iugen weigiic^, Die^2luoen fc^mar^ unD auf Den ^\ucfenflß*<br />

{)en n)ie an Den Hermelln-^dllen fcj)TOar^e36ppe<strong>in</strong>,fo bier braun-baarige<br />

glccfle<strong>in</strong> <strong>in</strong> grau-n^eiflen. ^u "glügelf<strong>in</strong>D faflSlfd^en-grau unD Die<br />

giguren mit fc^marlj-braunen (gtric^le<strong>in</strong> Dar<strong>in</strong>nen, ^k ferner f<strong>in</strong>D<br />

fcfenoarfe mit braun ^rotfeen SeDerfiel^.g)^^*'^«- ^^^ ^^ib ijl unten<br />

ar{j»braun mit meiß-braunen paaren, Die fc^mar^en §ü|fe mif^f<br />

paarig, Die untern ^lugcl Sifc^en-grau n3ie Die obern. ^ie ^IDern ab^t<br />

an bei;Den etma^ braunlid). J^iefe Dlaupc fri§t feiten Deö ^ageö, ^i^t<br />

immer (liU unD halt Den «^^orDer^Seib mit fe<strong>in</strong>en Söffen etma^<strong>in</strong> Die<br />

.göbe. ^ann man fiejm<strong>in</strong>gt ju Eriecfeen fo gefd)ie^teö al^ ^to§#<br />

mi§, wann rteft


22 Scn bei* aBul(^Ätaur9?aut^c.<br />

IX.<br />

Papillom<br />

K^S^2(n nennet tiefet Verbafcum bec Sate<strong>in</strong>« im ^eutfc^cn '^ßuH«'<br />

^^JO<br />

Ä'mit, wegen Dec njolliöen ^aace, fo überall an Demfdbcrt<br />

f<strong>in</strong>D. f^ ie eilten l)abenfüc®oUe; ^uUe gefaßt, Da^ev Daö Adjeaivumnoc^<br />

'füllen bci§t, 9Ißo im 3unio tiefet Äcaiit <strong>in</strong> cftna^<br />

ttiacjccn unD tuocfenen ^runt) (iefet, jünDet man Diefe 3Uup2 Darauf,<br />

€ö 5at fiepav Die ^cau CÜ^erian<strong>in</strong>, unD Alb<strong>in</strong>us fd)on, abei' <strong>in</strong> jaiec<br />

Tom. III. Edit. pofter. Tab. 29. f<strong>in</strong>D fe<strong>in</strong>e garben Da^u cjefeljt ; <strong>in</strong> Diefcm<br />

Tab.i3.ijtaud)aUeööat;iufur^ befc^rieben, unDmirDaufc<strong>in</strong> ilium<strong>in</strong>ic*<br />

U6 oDecmit färben bß|lric^ene6(E;:empIar Dabei; gefe^en, Der ^enfel<br />

mupe i^nenmebtalö DiegeDer reDen, Die^etra^fung Deri)^nurn)a5<br />

i^re eigentli^e 51bftd)t ni$t. €ö i(t Diefe D^aupe ttjeig unD gelb, unD<br />

mit gelben unDfc^n3arfeen(^tric{)le<strong>in</strong>,aud^ Dergleichen groflen unD flei^<br />

nen f^uncten auf Dem Dvücfen unD an Den leiten, befe^t. ® ie ©tirn<br />

f)at Diefe ^uncte unD


©ef($lc(^t fd)on bep Den Dlaupcn, öuf Diefcm @a(^ .qcörüntct. cjga^<br />

fd)5nci: unter Dcnfelbcn an ^Jarb unD anDern i(l, Da ifl fünfftiq Der^api^<br />

lion e<strong>in</strong> ?9^dnnle<strong>in</strong>, unD l)at alöDann n)ieDcrum fct)6n?re garben al^<br />

Daö'^öeiblc<strong>in</strong>. !t)ic cßerwanDluniiö^vÖulfe i|li'otf)4^raununD ^aC<br />

C)iefeöbefonDei',Dag Die^pi^en Der glügcl üor Dem ^eib beraub |]e^cn,<br />

t)ie fondbßi) anDem fejt anliegen, Da6 Dient if)nen Daö f^rücfen Deö<br />

Unter* Selbem befiec abjubalten, unD me^c D^aum ju baben Dcnfelben<br />

auc^üoi'ftc&^ubemegen,tt)ennctiDan unten im(53efp<strong>in</strong>(l e<strong>in</strong> fi$dDlic^e«<br />

InfeB Durii Daö^efp<strong>in</strong>ft oDcr^late<strong>in</strong>brec^enmolfe.Denn Der Unter--<br />

€eib i^ Daö e<strong>in</strong>ige Daö Der e<strong>in</strong>gefperrete un,;eiri(]e ^apilicn belegen<br />

fan. ©er 3n5ei)falter i|^ e<strong>in</strong>e ^ule oDer ^acfet *^ogcl unter Den<br />


24<br />

23ön bei* @cb{u|>f'Q[Bcfi>e.<br />

6, J^ic Slaupe <strong>in</strong> Der Q3evmanDlungö'


*


26 ^6\\\ fle<strong>in</strong>en a^^li ^unu><br />

id) m Cicfcm ct(lm ^^cile üe6 anCecn ^un^ett6 auc^ e<strong>in</strong>ige ^rten<br />

fcfecn tDill; nemlicb c<strong>in</strong>cö'oon t>cm Genere t)a^ mit Dem blcjifen ?D^aul<br />

fangt, tric c« Die ^:5lut^(SgfUf)un; Da^ anDece üon Denen fo mit Dem<br />

OD^aul faugenal^tDieDie^o.ufc; Da^fCiittefo mit e<strong>in</strong>em @fa($el fangt<br />

olö tt)ie Die i|l trieDer e<strong>in</strong> folc^eö vf)autle<strong>in</strong> um Di^ Oejf^'<br />

nung,aber etmaö He<strong>in</strong>er alö Daö ^orDere, momit erfic^ fefl auffegen,<br />


23cn e<strong>in</strong>er 5ifc()^Mt§. 2 7<br />

©a^ci' fud>cn Die 5ifd)c Die c<strong>in</strong>pk'ffenDcn füllen OuicUcn un& ^ä^c<br />

Damit jij folc^er <strong>in</strong>feacn Io§ roci'Dcn, Da fte fonjt gerne <strong>in</strong> jic^cnDen<br />

^ojTn' f<strong>in</strong>D, tveil jle Da mctr ^a^rung pnDcn, tpegen Der Infeacn fo lu<br />

if;rci'@peife Dar<strong>in</strong>nen leben.<br />

n. I. f7)er faugenDe ^urm.<br />

2. QBie er frtec^r.<br />

3- 3Bie er fc^a^immt.<br />

XII.<br />

QSoit e<strong>in</strong>er Mt^^^mif»<br />

^(§OnDer anDern^2lrt Der <strong>in</strong>feaenfo Den kaufen cjlcic^^^ab« ic^e<strong>in</strong>e«<br />

^^^ an Den f le<strong>in</strong>en gifc^engefunDen,fo mit e<strong>in</strong>er ^aupfanüergli^en<br />

^erDcn. ^6 iftfle<strong>in</strong>,Doc^ breit al6 e<strong>in</strong>e^anD-^auß^^at Dornen ^weo<br />

S<strong>in</strong>gen womit fte Daö?icl)t fil)m Un, Dannti^enn id) Deö ^'lad^t^ mit<br />

Dem 2iar|fen<br />

Seib,unDix>enni^rDa|TelbcmieDerflef>f/ oDer fte fommt mit Dem breiten<br />

Deö Scibö gegen Daö Gaffer , fo überl^^irfft fte fic^ unD !ommt <strong>in</strong> Den rech-<br />

ten ©ang.


-28<br />

Scnbct Jifct) ^Sau^.<br />

Mcfcn anficht f<strong>in</strong>t) jwcp fc^ir ar^c ^Iccf «-n a\^ ^u()?n : neben tcm 9\ ü«<br />

den ftnD oben unD unten jwep längliche glecfen, unten' aben auc^ jtDi*<br />

f^cn Den^uqenunD ^ujTcn jnjep runDe.<br />

a. 311: Die ©roffe Oer Sauö, unD »ie fie oben auöpel^t.<br />

b. ^ie fte unten auj^ficbt.<br />

1. Sil Oa^cßort)er*^b?il obenr)er^ eta^aö ötoffet: gemalt<br />

2. s!)cr SCcilformigeDvücfcn.<br />

3. ©ie 8 Suff»^ n>ie fle im (gc^njimmen unt) ?5ctt)fö(n liefen.<br />

4. !^ie 2 pffe womit fie fid) anmalt auf Ccc iöau^'^eit^r<br />

5. ©iC2^c^n)an^'^gi#n)annfieöctat)eMen.<br />

XIII.<br />

man im »g)o$teutfc5en ttjecj^n t)e^ allgeme<strong>in</strong>en i)^amen^<br />

f^©l ^ liefet 5lefet:ö nod) nic^t e<strong>in</strong>^ ift, unterließe id) mid) e<strong>in</strong>en <strong>in</strong><br />

fcen^angju br<strong>in</strong>gen, n)elier mit Der "Df^atuc unt) anDern Um|lanDen<br />

tJiefeö <strong>in</strong>Teag etttia« m^v übere<strong>in</strong>fommt, unD e<strong>in</strong>e ©egen^altung<br />

mit tien ^aum -^an^en leitet. 3c^ bcilT^ Ä'efer traö Die Dünnen<br />

unD fubtilen Unter »^lügel mit ßdrtern Dber^^ klügeln DecFt. ®a^<br />

tßunDie ^aum-^an^en <strong>in</strong> ihrem ganzen (Genere) ©efc^lelicb« Manien befom*<br />

iticn, f)eiit m«n ^an^cn/Wcilfieni^t nuv m Di^ ^m-^an^en<br />

faulen


fangen fonDcrn aud) mci(!enöfo fl<strong>in</strong>cfen» ^Bann man Den^^amm<br />

%an^m fe<strong>in</strong>em Urfprung nac^ nehmen mclre, wurt'^ «»r ftcb jmac fo<br />

ejqenth«^ nicf>t ^ie()€C f»^icfcn. ^ann er !ommt <strong>von</strong> Der ^anr,,tDOD<br />

<strong>in</strong>nen Die^an^jen (tccfen,unD t?arau^ t)ie^6lajf?ttben ploöen^oa^ec<br />

pe mö) ^BanD * ^dufe, unö bep e<strong>in</strong>igen ^BanDfcfeen \)weiii ^ipßl<strong>in</strong>^ Dom glcijTen, wie m berühmter


30 SScn bix %\mUxn ®aflt^r^QSJan^c.<br />

UntCl'fUi^CC tec'DiatUC unö ?9]it * Q5liet) Der Academi« Naturae Curio*<br />

forum <strong>in</strong> Den Ephiimer. An. Udo p. 197. <strong>in</strong> D« ^ej'c^rcibunä tiefet<br />

Inreai5,mie Co üor D^r letzten J^duti<strong>in</strong>g au?ifief)f,ncb(^ anCernllmfldn'<br />

Den berichtet, ^icfe ^ujft^'Jölafc Dient abfouDevlicb Daju, Dag fic Dcflo<br />

fc^iKllec<strong>in</strong> Die^Dobe W)fcn fönaen, Dann fie ncbcen fic^ öon S'licgeft<br />

Die auf Dem ^a\fx fc^mimmen oDcc Dare<strong>in</strong> fallen, ^ii^t fanget fie<br />

fe^r fc^nell.unD mann fie Dicfelbe bemei|lern!an, nimmt fte fie mitunter<br />

tc^6 '^afler unD faulet mit Dem «otacbel wrnen am ^opff Dcrfelben<br />

Den^afft auö. !Öiefer(Stacbel jlecft <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em giitteral, unD ifl fo<br />

(tarcf/ Da§ er auc^ Durcl) Die^aut Der^dnDe .oeht/ane fie Dann e<strong>in</strong>en<br />

Der fie unacl)tfam traairet empf<strong>in</strong>Dlid) jiecfeen fonnen, Dicfer^tac^el<br />

hat oben e<strong>in</strong> Drei)ecfic')e^ »g)dutle<strong>in</strong>, unD unter Demfelben e<strong>in</strong> ©elencfe.<br />

jfeie klugen f<strong>in</strong>D gcog^ gldn^enD unD mit fubrllen @!tt?r*'^ercf. ^ie<br />

fel)en fcbarjf Damit auö e<strong>in</strong>er jiemlicben '^iejfe De^ ^affcrö b^rauf<br />

tvann etwaö )>\\ ibrer ^^eute Darauf fcbn)<strong>in</strong>imet. Sf^^'st'balb Der Drep<br />

;g>dutun.gen iji Die örünlicbe %\tb if)re^ geibe^ an e<strong>in</strong>igen mit braun,<br />

an auDern mit etmaö rotbaemencir. ^eil Die Sufft-^lafe am Seibe<br />

mit ©eroalt mu§ unter fiel) geDrucft merDen,ruDern fie mit Den ^<strong>in</strong>?<br />

ter^pfie«


Söön hn fii)\naUm or Der legten Lautung»<br />

2. ^ac^ Der legten ^dutung.<br />

3. 5(ugen,@tirnunD^aul"^Ca$eU<br />

4. €<strong>in</strong> Dber^gluöeU<br />

5. ©nUnter^Slügel.<br />

XIV.<br />

Q5oft Ut MUm QBaffer ^Qßrttt^f.<br />

^^€il^opf,^alö-(Sc^{lD,§luöel unD Der 2eib Darunter breiter i%<br />

ale an Der anDern, fan fie DoDurc^ ttJobl t)on Derfelben unterfd)ie«<br />

öen merDen. Über Diefe^ ijt Die garbe Derglügel gldn^enD fc^n)ar|«<br />

braun, Die «Stirn breiter, unD braun^gelbnebflDem 9Mcfen'@c^ilD,Die<br />

klugen f le<strong>in</strong>er. iöie ^Kml liegen <strong>in</strong> Der ?9iitte ettraöubere<strong>in</strong>anDer,<br />

t>od) i|t Der untere '$;l)eilDerfelben, Der f)ier <strong>in</strong>DerS'gut Der Ober- glü*<br />

gel Dl)ne^uncte gelajfcn morDen, Durd)ftd)tig, unD au(]*en mit Dem<br />

Dichtern ^rric^ wie be» Der anDern etnoaö gefdumet. ä)ie Unteren<br />

glügel f<strong>in</strong>D fel)r roei§ unD Die 5lDern Derfelben Htoai anDern. fÖie ^<strong>in</strong>^<br />

tern§u(fef<strong>in</strong>Dnid)tfolangiüiebe9 iener,unD Die oorDeren güffefur^<br />

unD Dicf,mit e<strong>in</strong>er iciaue. Die fajl fo lang al^ Der gu§ ift,unD fici^<strong>in</strong>il)^<br />

rem ,©elencf auf Den §u ß Ic^t, n?ic fi^ Daö


32<br />

23cn ba* breiteren QBafffr-QÖan^e.<br />

legt, Dem eö fef)C 9l\t bleiben über h<strong>in</strong>ter <strong>in</strong> Det€rDenicbt mit pom^afler mofteer«<br />

ujaifen, idb ^abe fieimgrübl<strong>in</strong>g bepm Umgraben e<strong>in</strong>eö ©arten-^öce«<br />

jc0/fo nal)ebep e<strong>in</strong>em Raffer mar, e<strong>in</strong>ige mahl gefunDen.<br />

n. I. e<strong>in</strong>e Pon Den groflern breiten ^afler-'^öan^en Por Der<br />

legten ^dutung mann fie noc^ im ^afler ftnD.<br />

2. €<strong>in</strong>e fo auf Dem S^ücfen liegt.<br />

3» ®ie ihr 50^aul^(ätad)el anjufeben.<br />

4- ©er^tac^el am5CcpfmieeraufDer(Seite mi^K\)t<br />

5. 5Die}mepQ}orDer;§ü|temit Der langen Älaue.<br />

6. ^<strong>in</strong> Cber ?Iügel.<br />

7. €*<strong>in</strong> Unter^^lügel.<br />

8. €<strong>in</strong>i tj5lii3'flu05emad;fene na$ Der legten ^aufunö-


fcl)eii Ulli) t)en ^:)Jiipi(ion mit fd)mav(peiig[ugeluunt)<br />

fed)^ i^eitjeii glecf eii ^arauf.<br />


34<br />

53i^» ^^^ ^aiw mit bcn 8> ^cbtt^icf^^tiutctt.<br />

güjTe waren na^e bcpfammcn unD ftuntien lan(5 ^erauö. ^ag ecfte<br />

Ä'noppe<strong>in</strong> unten t»om ''^öaiic^ an ttar öa^ fle<strong>in</strong>ejle mit fnr^en braunen<br />

^drle<strong>in</strong>. ^aöndc^lie Darüber auftratrö QiQm Cen9vücfen^u,ti)aret^<br />

tDaö gvofeunD l)atfc Idnacre ^aarc, unt) fo auc^ Da6 Dritte. Siber auf<br />

t'em vierten unDfünfftmflunDenDte^eDnv^ielc allcöuifammcn braun*<br />

fd)\ijar^ ^iefe Staupen frechen im Manio ß i^rer ^crdnDevung <strong>in</strong> Die<br />

^rDe. ft)arauf nuij^e id) Die^Ülutter Diefer Duiupcn rec^t betrac^ten,Danu<br />

cß wurDe mit Die^cffnung gmommcU/Die neuen ^apiiionen <strong>von</strong> Dett<br />

^ßeil mir e<strong>in</strong>e ©ülD^itefcr^^iaDe, Di«<br />

c<strong>in</strong>ge!rod)enen Dvaupen ju fe^en ;<br />

tcl)unbcDac^tfamer^eife<strong>in</strong>Der€rDe Deö@efc^icc6 gelajfen i)atte, alle<br />

auffraj? : Da fanD i^,Da§cg e<strong>in</strong> eigen tlid) er ^apilion, unD Da§mir Die<br />

fc^rvat^enuuDweilTen ^^'eljldublc<strong>in</strong> fo fon(l auf Den glügelnf leben im<br />

fangen unD mit ungefc^icften angrcijfenDer^dnDc ab9en?ifd)t n^aren.<br />

® o§ ij^ eö maö fouDerbareö an folc^^nglügeln, Da§, trann Diefe.^^'^^^'J^i^<br />

dbcjewifc^t , Diefcibcn Den fliegen ^glücjcln gleichen, welc^eö bei) anDern<br />

t\'\&}t gefd)ie()t/fonDe2n fie bleiben auf anDerc'äßeife Ul)\ uno aböefd[)abcn.<br />

S)ie n^eiffon ^lecfcn f<strong>in</strong>D mit iveiflen «S)dtle<strong>in</strong> beDecf f,tt3ie Daö übrige mit<br />

jS)n)arf;cn, na<br />

nengleic^faniüergulDeten gelben glerfenauf Dem erfien 5lbfa^, unD Dec<br />

fünfte ifi alö e<strong>in</strong> l)alber D^<strong>in</strong>g üon eben folc^er ©olD-gelben ^arbe, bie ju<br />

bepDen (Reiten an Den'Äaud). (Sonfiift DerfKücfe.^^ebbfc^roar^^unö<br />

!duqöl)<strong>in</strong>abcnt>a6gldn()enD unter Dcn^drlc<strong>in</strong>^fo gleic^fam Darauf ge*<br />

flcbt licacn, n)ie auf Den glugcln unD .<br />

nid)t über fic^ j^el)en : ^cr<br />

^ucf el<br />

aber foaU e<strong>in</strong>ige nebenc<strong>in</strong>anDcrliegenDe ^ülfte erbeten |M)t, iit viä^t<br />

öldnt?cnD fdm^aitj. ar^,<br />

mir Da|3 gleich unter Dem ^Copf oDer unter Dem fü^aul e<strong>in</strong> al6 ©olD ^ gldn»<br />

t:enDer gelber §iecFen ift, über n)eld)em noc^Did)team?DhiulDaö crfte<br />

^aar SütTe fie&t. S)ic ^übl-iborncr f<strong>in</strong>D fd)ir»ar{:v unD baben über 40;<br />

^clencf e. S! ie Saug^^pit^e if> lang, tvann er fie au^ Der D^olle tbuf, m^<br />

fuiO fonfl fe<strong>in</strong>e ®pi(jcn am ^Imü ^ufebcn. '^libm amilopf f<strong>in</strong>D e<strong>in</strong><br />

^aar FU<strong>in</strong>eiöldttcr, Dcrgleict)en fon|lDie ^ulen üiclgvoJTcre l;abcn.<br />

I<br />

(>>,{ ic ?)\aupe.<br />

2. ^er ^^apilion.<br />

3.


JOH. LEONHARD. FRISCH.<br />

§ef(|reiMiiö<br />

INSECTEN<br />

mümtf<br />

SDei:<br />

^0 ei<strong>in</strong>(}e »oii ^er SJatur ^iefer ^veattireri ^erau^ö^fl^f^tr,<br />

imb iwt ergangung imb 23cv^eflctn<strong>in</strong>g ^cr rtnfcerm<br />

Scn <strong>in</strong>feaen auefiil)rlld)e<br />

S5e9v?39^/ »erlegte er;vif?opI) ©ottlieb Nicolai, 172g,


^ a fn m dl<br />

lop. Sptitlopf iic&raDer,<br />

AfleflTori it$ Collegii Medici, unb ÖOme^ttteit<br />

2{pot^ecfer <strong>in</strong> aserl<strong>in</strong>,<br />

©ö Wöl}( wegen 6cr ungeme<strong>in</strong>en SSBöfift^aten<br />

UnD<br />

m feeL Confiftoriai-giar^ö unb «Prof!«,<br />

©o@fe unfcnn Sei:l<strong>in</strong>ifc6ene(oi!efjGymnafio<br />

SJBegen ©e<strong>in</strong>er eigenen beftanbigen ©fttigfeit gegett<br />

qm^u ©cöuk/<br />

3fnt)cfffti,<br />

S)iefen ©lebenden $:öeü bev Unterfuc^unflerr<br />

&er 9?atuv<br />

Set InfeaeHf<br />

§tu* fonfcwrbaver §oc6ad)tung unt) StfantlicOfeie,<br />

unD mit 2(nmunfc|)un9 Diele« ©ee^enö,<br />

Uni) gugleicß gebac^tei* bei)bct tlmtm Sl^anner/<br />

2il§ fe<strong>in</strong>et J^evrn @vo^ - @c&tt)ieäer - 58atev^,<br />

m\\> J^errn 6c5n>ieäev^aSater^<br />

5(tt* cwf t»icf( SBcifc D« fönfftig^n ^iit ^\nUxkf{(n wcHeit<br />

{Der Audlor


iTiUt ^m ®efehrten, Ut <strong>in</strong> ntl^m ^titcn W<br />

e<strong>in</strong> Profeßbr <strong>in</strong> ^talkn im Bononieofifcfjcn<br />

Gymnafi'o, iHa^mCilö Uly/Fes Aldrovandus,<br />

^onbcdicö bernbmt, €r wat ProfeiTor <strong>in</strong> bct<br />

Stfanmni^ unbeifcrfcb/Unoi tcx mtMi^cn<br />

D<strong>in</strong>^e/ unb hat bicfcr fe<strong>in</strong>er Profeifion ge^<br />

tttäjf/ imtCY andern elnc^itrifft \jen bcn<strong>in</strong>feaen <strong>in</strong> Fciio<br />

ftevauö ^e^cbcn, wc(d)e i638.pn/anbern maU auföde^et<br />

trorDcn/ mit wl gii^uren, <strong>in</strong> ^clefd)mtren, nnl^ <strong>in</strong>Satci


Qmtf bcn fte x^on jlc^ geben* Mci niclu' Phüoiogiicf), als<br />

genau l>i(Iö<strong>in</strong>f(f), |)at <strong>in</strong>cl nnv i^on antcrn Scurcn ßcöo^<br />

lYt/ unb Hiebt aik6 an^ etßcncc Stfalnnmg, tuten* ih bei*<br />

23ouvcbe felOilen benennet/ balicv i&m mancher nld;t fo (c icßt<br />

ötaubetf al\5 er anbern (]ieö»anbet i)at ®a^ \t?ar bci) b(ni<br />

Ariftoteie aucl) fe<strong>in</strong> genngcr S?el)(er, tag er mefcr \i^önfrcm^<br />

tu d}a


SBotrebe^^<br />

\>icxliUf itnD fcfcjcntc, x^cn bcn geme<strong>in</strong>en 9?aupcn, ttwan<br />

66. giguven. ^on licn Q3cntjanb(uni^cn bcrfelben Ijl \t?c^<br />

ni^ vi*ti


Sni Wittm S5u* ffeöct im i. unb 2. (Japitel wn bet<br />

^ImCf mb pag.346. ftnb gwangig gi^urm bcrfclbcnj<br />

pag- 348. fimffunt» awan^ia/ «nb pag. 350. wiebec jwan*<br />

ßig. 3m dritten 6*apttcl i^on tcr Stiege^ bie Ephemer« g


^ai^^ammmmmmmmmmmmmuttmmmmim iii t i<br />

S?olte^e.<br />

m<br />

'<br />

"<br />

" i"i rwi ' m iiii . .. i .i<br />

ftnb, S'ap. 4» t?ort bcit gdufen. Sm ff<strong>in</strong>fftcn gap. i^ort<br />

t)emRic<strong>in</strong>o, mt ^imö^ßaufcn/ (^öolg^Sccfcno 3m fcd)*<br />

Pen l)anbe{t bei* Auaovt^on bcn Sf^öcn. unb me<strong>in</strong>et, nacl)<br />

t^r alten UnwiiTenöeit/ fte wacbfcn au6 bcm ©taube p. 564*<br />

23cnbertfo(;enanatertDb^2öucmei'nr (deforbic<strong>in</strong>is, ober<br />

forficuiis,) ftefict im a^ten (Sapif'cl, mld)c Pen bcn ,^\iu^!v<br />

enSptgcn/ bie fte tj<strong>in</strong>ten aB S^^^^^cn Ui^cnr (atc<strong>in</strong>ifd) affo<br />

fenennet werben^ töcüö abcc untccble^iiröffiuiliöcnÄi^^<br />

et% tfieiB untcc bic t^ielfußiöcn M \\i Piel<br />

^on bcm ^{aut^^iirm, ©ciHen^ober (bcfKor^'^öurmr<br />

\t)e{c^eiv wegen fe<strong>in</strong>er swci) t^orbecn^ftlTe/ bie mu^WlmU<br />

wui*ff8t)öi:bei*nS*üiTeng(eid)|le!)en, unb lueil er e<strong>in</strong>en Caut<br />

wie e<strong>in</strong>e ^^(b^ ©ritte macben hm, Gryiiotaipa (atc<strong>in</strong>ifcb öc^<br />

nennet wirb, ^m ^ü)cnbtn gapitel fielet i^cn ben spondyiis,<br />

aber nur etit)a^ wenige^ unb ungewiffc^/ mb f<strong>in</strong>^<br />

tiefe "XBärmenic^tanberö, aU bk m 9tenSapitelbefc6ric^<br />

beneGryiiotaipae, wetcfee/ e()e fte nacf)berV)termal)Iigen<br />

Lautung Slitgel bekommen/ unter ber Srben, a(6 grofie<br />

weiffe^Biirme berum wuljlen, unb auf e<strong>in</strong>em ?iCfer, ober<br />

<strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ©arten bk 'Gurgeln bed©etraibe6/ ober bei*<br />

bagoben aUeo gelb wirb, unb v^er*<br />

©ewadS)fe abnagen r<br />

birbt.<br />

So ftnb au^ bie55{ai)en^Äefev unb Äot()^Äcfef<br />

ntb^ anbern folcbe fd^dblicbe "^urme / eöc fte $^(iige(<br />

bekommen, ©er befannteffe OTabme ift <strong>in</strong> Seutfcblanb<br />

(^om ®ort <strong>in</strong>nen ober üv) 3nget; M ©tettter Annai.<br />

Heiv. fcbreibt: p.278. „A0.1479. v^erwüdete e<strong>in</strong>e ©attung<br />

„Türmer, welcbe man <strong>in</strong> bicngenganben3ngcre au neu?<br />

s.nen pfleget, unten am ©ewürgle <strong>in</strong> ber ^rben ba6 €rb^<br />

5,©ewac&^f mb fonbcrlicß H^ ©ctrdibc, unb würben<br />

,)VOll


„<strong>von</strong> ^cmS5ifc!)Cff t^cn Cofanne ^urc^ e<strong>in</strong> weitldufftfg^<br />

„Mdhitorium an ^a6 öeWicfec fRcd)t gen gofanna citiitr<br />

„t)crurtöcUt imb befc&worcn/ bag fte fottcn m^gcCen v^on<br />

,,t>cn Selbem; S<strong>in</strong>bcröitJO fcciffen fte (^rb^^nged<strong>in</strong>g, gm<br />

ger<strong>in</strong>g; unb Simnt <strong>in</strong> ber alten S^Ci- 6:t)rom p. vii. nem<br />

net tte Snbcrle, ©ie UnwiffenOeit , weil man bie 3Jer^<br />

tt?anbhmg t)iefer'2ßurme nld)t «nterfucßt, f)at au^ e<strong>in</strong>et^<br />

!et) llnaejtefer 5Vt>ci)et1et) aemacfet. ©a6 eilffte g'apitel<br />

Ic^ fünften S5ud)6 feanbek t^on i^m (5ccri?ionen , imb<br />

ftnb wt gianren ba<strong>von</strong> ta, S)a6 gttölffre, t^en ben<br />

©P<strong>in</strong>nen, mit 29. gigniem ©a6 bret)?,e()enbe/ <strong>von</strong> t>tm<br />

Afeiio, ScUer^Oßmittf obetSifle^^ntm, ®a^ vietgc^<br />

ßenbe vom J0I0, ift bet) ißm e<strong>in</strong>e §(rt <strong>von</strong> Scoiopendra,<br />

aber eö i|l n!d[)t6 geiV!ffe6 ba<strong>von</strong> gefegt. ®a6 funff^e^em<br />

be <strong>von</strong> ber ScGiDpendra,öbei: bem vielfftgigenOßr^QBurmf<br />

mW 9. gtguren.<br />

3m fcd)ßen ^itc^ i(! im erffen Kapitel vlef <strong>von</strong> bett<br />

®urmen uberl)aupt; S^ti anbcm <strong>von</strong> t^tn Sßurmen im<br />

59?enfc&en; 3m Mtun Von ben 5ßürmen <strong>in</strong> anbern U^<br />

Ijcnbiüenffveaturen; S^n vterbfen <strong>von</strong> ben TOitrmen Ut.<br />

^e\vd(l)fe; 3^^ fünften, (de Tec^d<strong>in</strong>e,) <strong>von</strong> bm $oI§*<br />

®imnen; 3«^ fecbften vom 9Jegen?5Burm; ^m fteben*<br />

len(deT<strong>in</strong>eaO <strong>von</strong> ben^letber^unb anbern SWotten un^<br />

&d)aUn; ^m aefjenben t^on ben ©d&necfen, Uifm^an^<br />

ftabenv unb4. gigtircn ba<strong>von</strong>.<br />

3m fiebenben Sti* fommt er aufhat ^Baffer^Unge.^<br />

jiefer/ fonberMianf ba^, foimgReerifl: ai^ <strong>von</strong> ben<br />

®affcr^Äefern, <strong>von</strong>ben®afler^6p<strong>in</strong>nen; ©onberftcft<br />

l)at er <strong>von</strong> @ee^ Sternen v.74^,^\m\) mib ;^\tanei(j o>vcf\c<br />

gipren. SnbScö liefen im^ln^ange i<strong>in</strong>biuröefäebliebe(><br />


ncnStöcfeit noc^ e<strong>in</strong>ige ^ol6@cf)nitrc, unter bencn abm<br />

auflcr ^CC TarantuU p.764. unt^ bCfSeta aquatica, obcr bCttt<br />

Swim^^SBuciti/ ni(*te fon^er(icf)e6 ift. ©iefcn 3wirn^<br />

^ut-m Dab ic^ aud) im S(u6^®i^ff^t^ «nJ^ feuchten Oec^<br />

ternöefunben, ciMßnicfjt tiefet:/ aB enrnn e<strong>in</strong> öcmc<strong>in</strong>cc<br />

Swim-cbev ^alvS^ten, unb mancfimaW @ttul)4ang,<br />

ttia^t feitfame Greife unb Äiummen mit fe<strong>in</strong>em ^nb <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>antei% for baß et auf e<strong>in</strong>em f(elften qMag fe<strong>in</strong>en langen<br />

Selb i^ufammen br<strong>in</strong>gen fan. Sr I)at auii) ()ier etwaö v^on<br />

tem^^öutm/ foid) im fünften XheK, auf ber erften platte,<br />

<strong>in</strong>ber lobenTabeiie abgebtlbet/ unb nocb e<strong>in</strong>ige ©ee-Ster?<br />

ne: Ob nun gleicb atte S^öut-en fcblecbte |)o[^^@cl>nittc<br />

ffnb/ fo flnb fte bccb beffer unt> naturlidier , weil e6 lauter<br />

Orig<strong>in</strong>ale, alö be^ jonftong Äupffer|licl)e, weil fte nur Copeyenba\)önftnb/<br />

unb nocb weiter t)on ber OTatur abgeben,<br />

gjlan ij! biefemSKanne \)ie(Sbre unbSancf wegen fe<strong>in</strong>et<br />

gleifieö, Sorgfalt unb Xreue fcftulblg , unb <strong>in</strong>t Urfacb m<br />

wftnfcßenr M^ aurgortfübrung fo notbiger Unterfuc^un^<br />

gen nocß mebr Aidrovandi m6(^ten auffteben, bann e6 Ifl<br />

e<strong>in</strong>e Materie, welcbe aeben m\i mebr folcbeaKännernicbt<br />

^t^fcböpffen werben, bocb mug fe<strong>in</strong>e unnüg^<br />

SEBeitläufftigfeit babei)fei)n»<br />

m\f


Sfuf <strong>in</strong> «fffeit platte<br />

Tab. I.<br />

^m Ut fltofTcn |fumfot<strong>in</strong>i^eit<br />

Hxmi tt)irK<br />

fic^terabgebüDet ifl. ^ie (Ißcft tmmct <strong>in</strong> Der faulen<br />

^eiDem|)oI^'(2:i'De, unö verbirgt fi4) Dar<strong>in</strong>n, tDO-nn<br />

tfen sefunDe«;<br />

fteiemanD€ngett)aI)i:tt)kD. ©icfanfc^nclllauffen^t<strong>in</strong>ö<br />

ifl Dee^n «<strong>in</strong>e gefangen n)OTDen, t)a fte c<strong>in</strong>«i' ant^^tn \\)»<br />

m gleichen ouf Dec(£cDc nad^ißf. ^en^s.Augufti<br />

?)af man tiefe auf tm gclD Bcp ^coflen 9S5eiDen(l6«<br />

unD tt>ati alfo iia^e an m geit fxä^ |u i\)m ^er*<br />

ttjantilung ju bereiten, Da§ fie ftc^ gleich öeö dnDern ^agö, unter tetn<br />

fle<strong>in</strong>en ^rDfcfeoUen, mit welchem fie nacf)$iaufe getragen muite, <strong>in</strong> e<strong>in</strong><br />

tec^teö fKaupengefpInfle unD gaDen»€p etnfpan, unD


95on Ut gvoffen^Snvmformiäen €v^9?aitpe.<br />

<br />

tt)^3enl)c6Dlciben^im^ricc^en<strong>in</strong>DetSrÜcctiTDaPvdrter, qH t).x aiiccce<br />

?cib, an.' €ai>an{cr>braun 5 an Den &icßüf»<br />

fc^ ttk Die (5«itcn ; Die 8p;eAd»$uncte, an jeDcm ^2illa^ auf bev^cn 6ei»<br />

ten e<strong>in</strong>er, f<strong>in</strong>Dmfc|)rcar^cn(^aum<strong>in</strong>n(icfagr.unD<strong>in</strong>ni^nmr.§lic&. ilbit<br />

Den


58oit t>ev äi'uueit Sm^m-SHauj^e.<br />

Tab. IL<br />

^on Ut 0mm ^htknMam mit km<br />

ti>ei|]eu un& rotten Streifen an kn ©eiteiv<br />

famt it}vm ^apiliom<br />

(€il tJcv grönen D\ßu))cn ^kUtk^, mu§ n<strong>in</strong>n fie «n'f e<strong>in</strong>igen ^^nn^<br />

icid)en untetfcJctDcn. ©annGcEdart^ötOicfecjrünel^<strong>in</strong>Dcntf<br />

Di-iupemite<strong>in</strong>ecanDernoemicnöt. (p. 01.68.11.24.25. Der >3on«<br />

t)tfd)cn Edirion.) ^tc fo cr ücn eben Diefec 2{rt öe^altcn^l^at Alb<strong>in</strong>usfab,<br />

VIII., ömn^apilionncmlid) e<strong>in</strong> ^fouen»2iu{) auf tJenglugeln ^af, Da<br />

C)iefKaupe^?ivH'rövüu mit e<strong>in</strong>^m blauen


4 95on t)et* grunett g<strong>in</strong>kn^SIatipe^<br />

flehen au^ cttDag gr offccn ^unctsn, c\lö Die antsern auf Dem Selb, unt) jlnö<br />

juKt?tn)ei^,oDfitnact>^efc^affen^cltDe65ilter6Dec9iaupc9elb, baöiji,<br />

wenn penocfe jung, e&cr fic^ c<strong>in</strong>fp<strong>in</strong>nen n?iü, mil fie olt genug: ^itkn<br />

on Dtßfcn [fragen ^uncfen^fKci^cn ifl'e<strong>in</strong> ldnglicl;ei'^j3uvpur^rotI)erglcc!,<br />

Der h^lb m Dic^uncte, l}alb am^Jcib hevaul ge{)t, <strong>in</strong> Der CO^itte üroc[^<br />

f(^tt)arfj*ro[}t ift, .'^ie ^c^ttan^fpi^e if! fieiff unD lang, unDgeI)fDie<br />

Ic^te fKci^e üon Den gtofletn ^uncten^S<strong>in</strong>ien m iht i)<strong>in</strong>auf/ ^ifc^en tüeU<br />

c^enftef^onblumerantblau alg@cfemel^n?er!iji. ©ie^^wan^flap'<br />

pe ifl ii^malf worauf e<strong>in</strong> v mit^unctcn^<strong>in</strong> Det?D^itte^urpur'rcbt mit<br />

etlicä&en noeiffen oDer gelben ^nepflc<strong>in</strong>. ®er Seib ifl an Den leiten sU^ecr*<br />

3run,unD tt)irD o^nüermercftgegen Den dlntUn efnjaö ©ra^grun. Q3on<br />

Denen, Die i(^ im Äugufto <strong>in</strong> Die €iDef riechen lieg, unD <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e^ammct<br />

fe^te, fro4)en im Majo Datauf jweo auö/ Die fs^ paarten,unD mit Den üo!*<br />

UgenUnteüi^^ieD jtt)ifc|)en bepDedep® efc^lef^t Don Diefen^apilionen wie*<br />

fen. ® a6 ?Sndnnle<strong>in</strong> 1)


_ -<br />

_ —<br />

•<br />

tm ßcf{gen ^opf, t)ie ttJeiffen Knopfe/ oDer ^uncte am 2t\b, unD t)ie f^td«<br />

gm (Reiten *^fi4>e gar Deutlich; aber fie raaten noc|>ni(|tüon lautet<br />

^nopfenjufamnicnöcfc^f/fonDgcnnural^^tric^^öiengcnauc^etma«<br />

fcümmcr unD ^d)raubenformigcr. ^ac^ Den ^dutungen waten Die<br />

Üldupldn anejeit fc^on irelg, unD tt)urDen aflöcmacl» grün.


Sie OUrnkv-'^ümpt<br />

fen f<strong>in</strong>t) auc& fc^mavfe. ®ie ©c^man^fpi^e ooet Der (Sdjman^japfe i(l<br />

^c-meran^örngdb. (Sicfroc^ös^-^^^ößn^Ößcbfl <strong>in</strong> Diei£cDc, oDct unrcc<br />

^ieÖßrctitreDecSödumß/ worauf fiegcfccfien/ unD morauf(ie,ir>eilmati<br />

f&lc^eöUn^ejieferfdfen Darauf ftnoct, unD njdlfißgrün i|l, ^ouroeaiflen<br />

üovbec ijecmcrcf( morDen. 3l)re gar {> ücröe^f gar balD, trenn fie fic^ üer^<br />

önDcriimiD. 35ce^e<strong>in</strong>>anDluiici


35on I)ei* övolfett to^tli^ ^öelkn^pititie.<br />

liegt 5\T)ifc^cn jtt)eprau()en unö grünen über rt(6jlc^ent>ßngutteral^^p{*<br />

§cn/ ir oran unten e<strong>in</strong> Doppeltet haariger unD tig an Die üotDcr»gufic gc*<br />

fpaltcnerab^dngenDer^ait. ä>ieUnter*glügelf<strong>in</strong>Dfle<strong>in</strong>unDsrönm{t<br />

e<strong>in</strong>em üioletbraunen a>ei§ e<strong>in</strong>gefa§ten £lt)etftceijf. Unterroart^ l)C[bm<br />

Die Obern unÖ unccrn giugel e<strong>in</strong>en meijTen 2ibfa^»(5(ric^ gegen Daö SnDe<br />

Dapon, unD fi nD jn)ifd)en Den glügel-fJiippen e<strong>in</strong>ige Idnglic^e gelbe glc«<br />

cfen. ^a^ PorDare unD mittlete paacgufie hat e<strong>in</strong>en paarigen Unter*<br />

fd}encFeloDer ober Wienbe<strong>in</strong>, ©er untere ^aucbüomD^iJcfen an/ bi§ an<br />

D{eb<strong>in</strong>f^reDeifnung/i|igclbl;ct,unODiefeDeffnunglj^e<strong>in</strong>öro(Fer


8 SBott Ut avoffen vbW^ 'Pl^^ti ©pfntte*<br />

(JUC& e<strong>in</strong>ige rocgen Der 2(r( Der govtpfian^unö Der Sp<strong>in</strong>nen e<strong>in</strong>en 3tt>eifel<br />

^aben, fan ic^ üecfic&ern, Da§ td) gefeiten, n?ie Der coitus 9efc^tel)f. S)a5<br />

^eible<strong>in</strong> unD?!0^dnnle<strong>in</strong> friechen an e<strong>in</strong>em <strong>in</strong> DcrÜufft auögefpanntenöe^<br />

n)ebeetn)anüierg<strong>in</strong>gerbreitt)onc<strong>in</strong>anDerjufammßn,enDlicb nbcrfona*<br />

i)t, Daijtemiti^rengüjTen, unDfonDerlic^ mitDent)6rDerfiengül)ljgüfi<br />

fen mit e<strong>in</strong>anDer fpielen ; ä)er coitus i|| Darauf nad; Dem fitu De^ gc^eig»<br />

ten membri ni^t Durc^ ^riec^en auf Dem diMm,voi<br />

Xum6if£ernn)ieDevl)of)lt. 3Da^ le^tema()l fdftt Daö CD^annle<strong>in</strong> an e<strong>in</strong>em<br />

gaOen &erab, unD Eriec&t an fe<strong>in</strong>en »origen Ort<br />

2(n Den ac^t 33aucö^oDet ^cujl^gulfen ifi ju öemercfcn, Da§ Da^<br />

t)6rDer|le unD ^<strong>in</strong>terjle^aar Die !angtlen,Daö jn>ep t« ^aac itwa$ förier/<br />

DaöDritteDieförjejlen. ^abenane6.@eIencfeoDer^^uge, welche mit<br />

|wep runDen ^^eilen <strong>in</strong> ibren|)roblen oBer acetabulis ge^cn,auf aöe^ei«<br />

ten fe^r biegfam ftnD, Doc^ Dabei; ^ecfefdiDeife, wie bei; Den Ätcbfen, \)oc<br />

fid^ unD unter ficb e<strong>in</strong> ^nie machen. (Sie f{el)en mit Den (S^cncf e<strong>in</strong> oben<br />

na^bepfammen, unD f<strong>in</strong>D Da Duncfet^ unD Innen uofl, am Dicf|len unö<br />

(Idrditen, metDen aber weiter fterab immer Dünner unD gleid)fam mei§<br />

unDDurc^fic^tig/ l)abene<strong>in</strong>jle aufrecht jle^enDe^aare, nebjl Den fle<strong>in</strong>eu<br />

liegenDen ^drle<strong>in</strong>^ Die ^duffig Daran fmD, wie am ganzen Selbe. Über Di«*<br />

fe ad^te fmD noc^ jmep f le<strong>in</strong>e gü fle am?D]aul,Die fie alö |)dnDe gebraui^f^<br />

unD aUeö Damit regieren fan, mit Der e<strong>in</strong>igen ^laue, Die Daran ijl, aBc6 bt*<br />

fuf)len; ma« fie frißt/ Damit jum?S2ault{)un,Dr4en unD menDen. (Söf<strong>in</strong>ö<br />

<strong>in</strong>bcpDen(^elencfen,DieaUeieit, wie an Den anDern güflen, ane<strong>in</strong>anD^c<br />

(te^en/jmep Ä'ugeln,Die ^al5 <strong>in</strong> «<strong>in</strong>anDer,tt)el(|eö ^h ju aaerlepQ3en)egun»<br />

genlciiitma^t. ^annfletr<strong>in</strong>cfenroiB, bobltpe«nitDiefen5)laul@pi*<br />

|en,oDer gü^l gnjTen,e<strong>in</strong>en tropfen nacb Dem anDern, unD tl}nt i[)n jum<br />

sjjiaul ^aj5 ^:9Zaul l^at unten jmep ^(^aujfeln, <strong>in</strong> Der fOJitte Die ldng<<br />

lic^^Dicf e «nD runDe 3unge,Die fernen e<strong>in</strong>e Drepecfige jufammen gezogene<br />

Ö^ffnung bat, fo Da| c« fc^c<strong>in</strong>t, Die gunge Diene jugleid) itv(>a^ auö^ufau*<br />

gen ; wo Da6 ^aul oon e<strong>in</strong>anDer gel)t, f<strong>in</strong>D 3d()ne Daran, wie am Ärebö^<br />

©ebi6,n)irD üon e<strong>in</strong>er f le<strong>in</strong>en^ippe unten getragen oDer geflu^t,obcn abtt<br />

mit Dem ^angen-öebif, al^mit Dem ©aumen, beDecft. ^i^(^$5at\Qtn^<br />

©tbig&at e<strong>in</strong>e fcfwac^ polierte f^ornerne^laue/WelcSie fic6 <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em @c^


9Son kr ötojfett vhhtli^ (jelbeit ©p<strong>in</strong>ne.<br />

lencfe bemcgcn, offnen unDfc^licjTen fan, wie e<strong>in</strong>^^afc^enmefiev; tüo fie<br />

fiel) iu)lie§t oDec nieDeclegf, f<strong>in</strong>O unter il)r mi iei: gd^ne e<strong>in</strong>*<br />

Dcucft. Über Diefen pe^ ^ci^-^^llauen ftnD DieSlugen, tt>oDon Die Au-<br />

^ores5a)art?iclfd)reiben,abecic^f<strong>in</strong>De Doc^ ^<strong>in</strong>e «tmaö anDercOage fc(*<br />

cl)ec ac^t blasen, al6 fie baben. 2InDiefer@p<strong>in</strong>ncpnD Die 4. mittlem ouf<br />

e<strong>in</strong>et erhabenen @tirn seraD über DetDeffnung Der gangen im


lo ?8on hr ©arten '€p<strong>in</strong>ue*<br />

n. I. fr)ic (Sp<strong>in</strong>ne.<br />

2. ^ix Söc[uä).<br />

äUftCtll TtattCTab. IV.<br />

2. 2)er penis caran.<br />

4. :i)ie ep<strong>in</strong>n'3i^en unten ft::i SSauc^, unt) etma^ srojlec<br />

aflc<strong>in</strong> gefegt.<br />

5. JDcc anus.<br />

6. ©ic (Stirn mit üen 8. ^u^en.<br />

7. S)a6 ©cbiO an Der etirn, unD e<strong>in</strong>eSanc^cn-^laue<br />

alle<strong>in</strong> gficid)ncf. ,<br />

8. ©a6?S]aulmitDer3un9ß^ar<strong>in</strong>nßn,i<strong>in</strong>ttie3iitt9^^»^''i-<br />


2ÜOä* II. WtU Tab. v!<br />

n. I. S)ic @piime.<br />

2. !Öa§ ©ebi§..<br />

VL<br />

S50tt kr f(emeii Idttglidjeti sBaum^ SB


12 SS ott berglet)ermau^gaug.<br />

©ec^au'i)()^( neben e<strong>in</strong>en (gaum, unö auf jeDemSibfa^ e<strong>in</strong>^nmeiffen<br />

^unct. @on|li[lDccgeibfc^n)acibraununD()af6.2lbfd^c. ©legi«<br />

gur oben auf Den Slugelnijt meig, unD <strong>in</strong> Um tf^\t\Q tcrfclben f<strong>in</strong>D e<strong>in</strong>i'<br />

fle fc&war^e glccfen.<br />

Sic VI. Tabeii auf Ut ^m\)tm ^lattt<br />

n. r. ®ic ^aum*^an^e <strong>in</strong> i^m natütlicjen ©cojje.<br />

2. Sfroa^ »ergrolTett<br />

3. cjlBie fte auf t>er ©eif e au^fieF)f, öa man tie »ortier*S«(r<<br />

unDDen^aucfe fefeenfan.<br />

4. €<strong>in</strong> 5u§ mit fe<strong>in</strong>en trep ^Wm.<br />

5. (£<strong>in</strong> üorCc^gug, wie et jufammevn mebr<br />

b<strong>in</strong>terwdctg. 2llö icfe ji« i" betrac|)ten auf e<strong>in</strong> Rapier fcfeüftcitc, frechen<br />

ftenid)tt>Dcfi^oDet b<strong>in</strong>terfic^üomQJapicr mQ, fonOern nur immer im<br />

^ui^ \)tmiv, Da§ ibt Üeib menig au6 Dem Centro Dabcp fam,unD fui)lten<br />

na^Dervg>autDerglu0cl, lebten n)obUn>cv'^age,alö fiemotttDurDen,<br />

recFtv'n [m Die jnjep t)orbern5ül)l^gü|Te <strong>in</strong> Die^c^e. S^erO^ücfen l)Cit<br />

€<strong>in</strong>e3ei*nungtt)ie^Iun<strong>in</strong>)ercf,unDam@tanimt)Jefe3^1UiT<strong>in</strong>)ercf6i(l<br />

tix @aug)]a(Jcl. ^ie güfie ^aben fe<strong>in</strong>e doppelte cDcr e<strong>in</strong>fache ."^louen,<br />

)t»ie anDcre Üdufe/ fonDern fie |)abcn?0^uöfe<strong>in</strong>, tnoniit fte ft(^ anbalten unD<br />

gleic^famanfaugen fonnen. 5)enn e^ftnt) tiefe ?dufenuc auf Den glu*<br />

geln DecS^eö^f'"^"!*^' ^" Die^aatc fommen fie ntcbt/ Dober würDen pe<br />

Idcbt berab fallen, rcenn jie pct) nictf fo anl)alten fönten. 2i!fo f>at Die gle»<br />

t)ecmauöfoüiel,alö|i^»omCBo9el{)at, nemlidbDieSiugel,tiuc^3U;5lftc[><br />

tec Q56gel "^laqe, nemlicö e<strong>in</strong>e 2lct Don ^ogeM'dufcn. ^ie i)] bicr Tab.<br />

VII. etn>aögroj]er gemacht, Dann fie fonflgav fle<strong>in</strong>/ ta man ot)»e ^er*<br />

firoffemng wenig Oaran fe^en fan.<br />

VIII.


vm<br />

SSom blauen m\\> ^tnnm(iMwi>^tt^lfm^<br />

^efeiv unb t>em SBurm, n)orauö er wirK<br />

l2lö©efc^le^tDetflcmenrunt>mS5aum'^cfßc t^eift fic|> In onge*<br />

me<strong>in</strong>t)icl'2lvten. 3cbl)abebig!)crnutc<strong>in</strong>e2trrDaüon bcfdjrieben;<br />

nemli(| im eierten ^t)etl Deöer(?cn^unDenö num.I. Da6 örojle^<br />

fo ro!)tcr garb i|] mit e<strong>in</strong>igen fc^mor^en glecfcn. ^kx tt)iö ic& etnjci6 n)e#<br />

nigc^ t>om blauen unD grünen fe^en. *2ßtejli^ tieanDern gern <strong>in</strong> Den<br />

©arten unD an Ben Dbit-.^aumen aufhalten, fo iß Diefeö am meiflen auf<br />

tan (rücvn oDer (Slfen^ ( m Alno, > bj§n?eilcn aber aiic|i auf Den "^Beiöetr.<br />

Scfebabe Die blauen anfdn.olic|) alle<strong>in</strong> für Die ^eibIe<strong>in</strong>ge^aIren,unÖf<strong>in</strong>D<br />

eöauc^mciflen^, abcri^l)abe()erna(iiumofftern0efe{)en/ Da§auc|)Die<br />

örüncn ^m'blc<strong>in</strong> gcmefen, unD Die blauen CO^önnle<strong>in</strong>. 3m Anfang Ded<br />

juniif<strong>in</strong>Derman Dicfe^efer l)öuffig auf geDac^len Räumen, Da 'ik fic^<br />

paarsn. f4!)a^ ]lBeible<strong>in</strong>i|iofftfoüoll(5:i;cr, Da§ Der Unterleib »eitun«<br />

ter Den ^Sügeln berget ijel) et. tf^ leget feirjt iangli4)en gelb- rol)ten (£pet<br />

auf Die^ifen-'^Idtter neben unD an e<strong>in</strong>anDet; <strong>in</strong> 8.^agen fciec^en ftc<br />

auö/ alö e<strong>in</strong> ^urm, Der e<strong>in</strong>er fKaiipe glei«| jlebt mit Dem f^it)ar^en\^opf<br />

unD Idngikt runOen Seib, aber nur mit 6. DoiDer^^üßen', er \)Gt fe<strong>in</strong>e<br />

S3auc^güj]V, unD am @ci)n)an^ gebraut Dem anu e<strong>in</strong>gortf^ieber De^<br />

langen b<strong>in</strong>t-crUnbö (jerauf; ^k\'^ 6.i)orDer^gu|]e ^aben e<strong>in</strong> ©ctencfe<br />

nie!)!'/ al5 fon(icn Die3vaupcn bafeen, unD flehen Da^er nelJen weiter biu^<br />

auö. ^cr 5lopf ijlf ic<strong>in</strong> unD f an ficb unt.'r Dem f4)H)arfeen J^olö'^c^iI&<br />

verbergen biö an Die ^tirn. J^ie (Jper fle{)cn aufre


'<br />

Q3«K)anDlun3r*^ulfe an. ®cc ^efer, \vam\ ei* örun itl, ()at e<strong>in</strong> öldn*<br />

^enOeö^cuU/ alöDieCantharides oDcr@panifd)en§!{escn, Die blnum<br />

Qba f<strong>in</strong>D üiöUt/imDnjieblau-angclaujfcneciSfal)!, bsi)Deüonit<strong>in</strong>ci' abf<br />

fc^icjfßnDengai'bc, tnie öie rol)teu 'iD^aricnj^iBürmn'/ fonDern tt?cnu fie<br />

feiclSa^reaU f<strong>in</strong>D, bleiben fie eben fofc|)ün, ab'imSt^ben, un5 Dienen doc<br />

anOern, Die ^app^n, Da^ ^ovö^rtheil ijon Sc^ublaDen, ^c^vu^reln<br />

unD anDti'iS Damit uu^jukgsn, \)ano. xt^am man tk tedjtcgvit <strong>in</strong> M)t<br />

mmmt, tan man jie ^u tauf^nDai <strong>in</strong> g<strong>in</strong>em fUma »])!af5 oöh ^tfen be*<br />

fomnien.<br />

n. I. 3ilDet^ui'tii,mieci'aufDem^U':len fii'l^f.<br />

2. '^Bie a- auf Der ^eite fielet<br />

3. ©n Slbfa^ Oaüoa.<br />

4. (S<strong>in</strong> ^'cfcu, D^n man grün illu<strong>in</strong><strong>in</strong>irgn fan.<br />

5. ^<strong>in</strong> anDercC/ mQ<strong>in</strong> Deö blauen Illum<strong>in</strong>iieng.<br />

pilioii mit bem rotten geib unb Unter^glugeüi/<br />

^^^9^ Majo bab id) e<strong>in</strong> ^>aar 9efunDen,Dic p^ ßoöattef; unD an mam<br />

Q^ Da- l)ienöen/f<strong>in</strong>D alfo übet ^<strong>in</strong>tev6 <strong>in</strong> Den ^ulfcn tjerborcien <strong>in</strong> Dec<br />

^^ (StDe (jeroefen. ®a6 3)^dnnlc<strong>in</strong> ifl »cn Dem "^eibje<strong>in</strong> nicl)t un»<br />

terfd)ieDen,al6niitDcnldncjerngeDa'nanDen^oruern. fDer^opfunD<br />

fKücfenifiiSammct''lc^mait't)aaciö. ©er^alö ^at oben unD unten ei^<br />

nen rotten SCracjen, foDaß oben c<strong>in</strong>Di<strong>in</strong>g, Dcrg<strong>in</strong>nobcDro^t, unten e<strong>in</strong><br />

5^>racjen oDccDa^ breitere '^b^il/ alö e<strong>in</strong>llberfcblag oDcr etn)aö^urpur*<br />

tobte becabhangenDe ^alöb<strong>in</strong>Dc. 51u4> haben Die bepDen oorDer^gulTe 0»<br />

ben an Den (^c^encf e<strong>in</strong> noc& efma^ robte|)aare Dat)on. ©teOber g!uge(<br />

f)aben üben Drei) njelffe Idnglicbe ^lecf cn unter c<strong>in</strong>anDer,Daüon Der mi? tk*<br />

re Der f u2fee(le,Dev untere Der Idngjle ijl;auf Den übrigen breiten^beilcn Cec<br />

g!üc}el;fletne\üci|TeSigur,aI^e<strong>in</strong>©ciec|ifcfcc6Kappa,oDei1!ate<strong>in</strong>ifctc^X.<br />

:5^;.'fc^oi|TioDertt)ei^'gelblid)e5lccfenilnogan^ b^^vum mit e<strong>in</strong>em gelb»<br />

rotten @aum e<strong>in</strong>gefaßt. S)ieUnte^Slugcl f<strong>in</strong>D9vo[cn=rol)t miffc^mar»<br />

^engiecfen. ©ep2$ii?illunUwtofc6n)ar^f}aariö unö<strong>in</strong>D^iSibfdtHMj<br />

et*


Hiva^ ßiaulic^ unterhalb Den fc^roar^en paaren. Dbcrtt)drf^ unter tim<br />

glücichi i|^ Der i'eib rol)t, imD gebt bcpm ^Mnnle<strong>in</strong> mitren unter Dem ghV<br />

ßel^gpalt fi?) fct'tt)ai1^ev


i6 aSom Cbj^^Buvm itt 95iriieit unt> Stepfelit.<br />

Stbfa^. ©ecD^ucfm cntict fic§ auf Den (Seiten mit eben e<strong>in</strong>er folgen<br />

ß<strong>in</strong>ie, ölö Die ^ulg^SlDec ift.<br />

n. I. S)ec ^apilion.<br />

2. 2)ie ^aupe, wie fie ftc^ ^<strong>in</strong>fer fic^ biegt -<br />

3. ©ie ^upe/ nac& i^cer legten ^dutung.<br />

X.<br />

a5om£)5)>SSuvm <strong>in</strong> kirnen uitt) ^epfeln.<br />

[Sc^e<strong>in</strong>e^apilion/ oDcttie^Ü^ottenflicgc, fo ternocb foß befehde»<br />

ben iDctDen/le^et e<strong>in</strong> Si; auf e<strong>in</strong>e ^lun, rad^te Die gejunD^iie nie*<br />

mabli|i,[onDernafleieic e<strong>in</strong>en ^Infrog unDtDKm^el Dcö^affrö<strong>in</strong>*<br />

nen{)Cit/UnDDa()ecauc^ e<strong>in</strong>e folefeeSluöDdmpfung bep ihr ijl, Dag Diefe^<br />

InfeaeöbalDemppnDet, Dieweile<strong>in</strong>junaGöüon i[)r9^al}rung bcp folc&ec<br />

Corruprionj<strong>in</strong>Det: unDDaönac^ Dem^Ü^aa^ Deö <strong>in</strong>nci liefen SlnfloJTeö,<br />

unD nac6DemDi:f/tt)oDei'2luöbru$folc^^6@^ruct^am nieijlengcfc&iebf/<br />

oben bepm^lut^e=^u^en,oDet unten bepm (Stiel. ^leibrDaöDbjlun*<br />

gefunD, fo nagt Diefeö auögeEroc^ene D\duple<strong>in</strong> glcii^ Durc^ e<strong>in</strong>en porum,<br />

Die an Der (5(|elfeDe^ Dbjl^ gro§ unD ^duflfig ftnD/UnD Dr<strong>in</strong>get bep fe<strong>in</strong>em<br />

tdgliiien


18om Ob|f^SSnrm <strong>in</strong> SBiriten nni 51epfel<strong>in</strong> 17<br />

ttm 5lbfa| oDcr |)aupt''5altc 4. ^unctc,fo ta^ ,jn?ep t>Dr unb jmep ()<strong>in</strong> tec<br />

Der ?D^tftel*galte flehen. §tn Den «Seiten gcf)f e<strong>in</strong>e roci|Te O<strong>in</strong>ie ldni}ö 5<strong>in</strong>#<br />

ab, Da f<strong>in</strong>D auf Den jiiJep me<strong>in</strong>en 2ib|a^cn neben Drep fa{)le ^uncfe,alö e<strong>in</strong><br />

^Iceblat/Daüon D^c obere über Der tDcifTenS<strong>in</strong>i^, Die^mcp anDern untcc<br />

Derfelben rief)en. ^n Den anDe?nj!eifctfarben Slbfd^enf<strong>in</strong>D nur jroep foU<br />

a&er fan erau^Den^cpf<br />

folegcn, Da§ Die (gtirn, oDer De(fen ^orDcrtbeil, fo e<strong>in</strong>em ©eftc^t gleicb<br />

fie!)t, <strong>in</strong> Die |)ö^elommt.


Ig 35oit Um ^iitm u^^ krB lat^J^aut.<br />

3» ©« ^utm auf Dt't : '2tBtlct>en UntcrjUtcomanDa^<br />

litt) Daju fe^cn muiTcn/ weil noc^ e<strong>in</strong>e anDce SIrt <strong>in</strong> Den flattern e<strong>in</strong>ißei'<br />

^alD'^dume i|^/ Die nocfe mö^t üoBiß W fonnen untcrfui^t nöci'Den.<br />

® iefe f te<strong>in</strong>c ^lat^glieöe legtoüf Die matten glatter Der ^dumcfc-nD'er*<br />

lieb Die anten ^erirm nic|>t 2nffi unD ^rajft genug ba&en, e<strong>in</strong> ^i;; ^at<br />

Wmni, fo Daraue fried)t,nagt ft«^ gleich unter Den) ^^ <strong>in</strong> Die 0bevf^aut<br />

I)e6''i>lat^, unDfri§jtuntcrDemft(&cn fort, ©ieg<strong>in</strong>ie, oDer Decfrumme<br />

gug,Den er mad)f,ij] anfdngli^J)aarfle<strong>in</strong>,unD mirt) aU.iidl)li{4) nac^ Dem<br />

%act)ötl}i]m Dc^^m m$ grotlfr. €6 l)at Dicfer ^ucm e<strong>in</strong>en f^mar^^<br />

braunen köpf, Der gan^flacl) liegt, mit e<strong>in</strong>em f^aif


In ttt vg)55e- @ie mhlt dou Der ^emanDIung öle mUxt^du H$<br />

^icite, m\\ fie Dafelbfl ttjea^n ^f^ S^cgenö unD Der |lavcfeirD^i(>b.e to Die (Seifen an*<br />

9ef)en,if!njieDer e<strong>in</strong>e fol


20<br />

3Soui)er6^i(t)=2aul<br />

fonöert. ©et ^apilion^ fo Da6 nnCrc 3al)r Darauf im Junio auöfriecbct/<br />

ijlobenunD unten gari^^ilbcrfarb/auf DenDbeC'glüöclnnus mitmv<br />

öcn fci)n>ar^en ^tcic^en. J^ieSiu^en f<strong>in</strong>t) grau, vH^üec fcfettar^ec gl«»<br />

cfcn; Dec 2eib \)oU Sänger Jpaore, meiere am Jr^mmn bei; e<strong>in</strong>igen au^<br />

gebreitet; bep e<strong>in</strong>igen fpi^ig, juCammen geben, f^ic Unteifüffo flnD<br />

üoO fcttt)ar^er^uncteiDie^4)encfel paarig. ©^eUnter^glußclfmD<br />

cbenl)er gnnfe n)ei§.<br />

n. I. S)ie Ü^iupc.<br />

2. ^ie Der Ä^epf oornen bep Den jungen f)\aupcn auöfte^f.<br />

3. ^opf unD ^alö'^c^ilD bep Den auögemactifencn.<br />

4. 3^i>ep Mcfen^Sibfafjc mit Den Drep gelben L<strong>in</strong>ien.<br />

%. ^•<strong>in</strong>'^i)eil \pon Der^erti über c<strong>in</strong>m^^öuc^^gug big an<br />

Den gelben ^trieit<br />

^^^gen tn* jmep


58on i)en€(5metp''gKeöem n<br />

Jabenauc^^rcilTelndnönDer^aben. €nDlic^i(iter(gc^trön^,tt>dct«<br />

mm ^rcböfc^mani fef>r d^nlic^ iff/ tonn c6 liegen nöd) Der Ä^üer lange<br />

@cl[)uppen,al^Äün§»95l«4)e, Darüber, unD ifl<strong>in</strong>t)er5)]itfe efn>flö er()a^<br />

ben. äujTen ^eruni if! aOe^ fransig öüer fafig an^opf unD(ü4>iIDen^<br />

ober Der @(^man^ &af an Den langen @c^uppen nocö unten an Deo-<br />

0eitet> f le<strong>in</strong>e 9iet?en'(gc^iippen;- an meieren ecfl Diefe gafen pnD^<br />

n, I. ^U ?auö <strong>in</strong> iljrer natütlic^en ©coifer<br />

2. '^rgrojTert<br />

3. ^ie fte unten auöfie^f.<br />

4. ^ie fle oben au^fiel^t, fonDerlicJ ttv^^mn^<br />

XIV,<br />

§30n ^eti @c|)mei§^sa'eöett mit ötau^unt^<br />

f^'21n &fi^t fre <strong>in</strong>^g^me<strong>in</strong> @c^raei§rgliegen^ tceif fiei^re^per auf<br />

( ane^ gleifcl) fegen , Da^ nur e<strong>in</strong> n>f nig anfangt alt unD faul jt<br />

^ mtTÖcn. i^abcr man fofc|feIn{e(Sa©efc^mei§ nennet, au4)Die<br />

^npilioncn Degmegen ©djmetterl<strong>in</strong>g beiffen, ^-^ gibf üielerlep anDete^<br />

foBDerlic?) Der garbnac^, aber Di^feöifl Die geme<strong>in</strong>de. (S^e batrobte^u^<br />

gm,.e<strong>in</strong>en5ei|Tc-n mit e<strong>in</strong>em f4)Jrar^en Greift mitten Dur(ibi^ <strong>in</strong> De«<br />

9lacf CR. ®:e ^m\) Jübirpi^en fInD alö üdne ^öc^nen mit e<strong>in</strong>er ^aax*<br />

Diimn^^pirje. Siuf Dem aKbffltben Ovucf en fmD <strong>in</strong> Der?9^itteDrep fcbn^ar^^<br />

fammcreparallel.^treiife, unD neben auf>eDcr^citeno4)e<strong>in</strong> fi^matcr<br />

Dergleichen, ^er x£)<strong>in</strong>re\1t';bifl oben unD unten n5ci§ unD fi^;mar^g^tt)ur'<br />

feit. ®ann man Diefe ^^ßurffeJ auf e<strong>in</strong>er anCei'n (^eite anpegt/fof<strong>in</strong>D Die^<br />

fo nDcif njaren, bernacfe fc^n?ar^. ^jß^nn-Da^ ^ilßciblc<strong>in</strong> fe<strong>in</strong>e(5:per m^t<br />

fo ba!D!o§n?eTDen,unD auf a<strong>in</strong>tJaö legen fair, ft> tragt fre Dicfelbenbepft^,<br />

t^r^ficlrb^nDignjerDen. ('llöic^v<strong>in</strong>e cuf e<strong>in</strong>em ^töd faulen gleifcb fi'en^<br />

unD etrua^Drucfte, froren Die ^aDenau'« Dem ©eburti55©lieD mit flar#<br />

cft^Sflegung beraub, i<strong>in</strong>D fo balD fie b^rau^n?aren, jerfprengten oDcr^er*<br />

njjcn )\t Daö^:öaigle<strong>in</strong> oDcr Sp'^uife, troriwnen fir e<strong>in</strong>gehüllt jlnD im Sei><br />

bt, e<strong>in</strong>e joDe befonDerö, unD (Mengen gfeic^ an am faulen gleifcb julfcfe»<br />

unDiu nagen, n)urun au^t<strong>in</strong><strong>in</strong>xp^^iqenfogrog, al^fietpeiD^ufunJem<br />

S 3<br />

i^e


22 SBott Uv hvtitm ® aff^r ^ 3B(tn§e.<br />

':^;e stiege ifl amPcib bicrunt»Da mit e<strong>in</strong>zeln jlavcfen paaren bcf^|f, an<br />

^cnDlücfen'@ti'd(fcnldn96()<strong>in</strong>,fonDei1i4)<strong>in</strong>tit)cn»f)<strong>in</strong>fcrn(^^<br />

waölangecn i<strong>in</strong>t>9leic^ weit <strong>in</strong> DerO^ünDe f)etum ftc^enDen, ^u^^cfc^ö*<br />

^ung m sartcrt ^auf. ©ie ?D^aDen ^abcn ()<strong>in</strong>ten ^men 'D^acl)fc^ieber,<br />

K)ann jlc Dornen Die ^^lulfpi^e auffeilen utiD Den 2eib weitet* benjegen<br />

tüoilcn. Ubec Dem «öitttctt^eilij^ e<strong>in</strong>e cjrojTcDeffnung, fo <strong>in</strong>nen ^oM unö<br />

auffen l)etum mit e<strong>in</strong>em on kle<strong>in</strong>en ^novpli(t)en (^pi^jcn beQljt if^?<br />

Da^ man weit l)it^«i^ l"^^)^- ^^'"' '©^vf <strong>in</strong>nen ficbct man Drc!) sclb>';oi}te<br />

Idn^ilic^e Corner neben i<strong>in</strong>anöec liegcn/tDclcte^ Die ©puren ßon Den rob»<br />

tenSluäenil<strong>in</strong>D/foDiegliegebsrna!:!) befomnif/ m^ ifl netf! andern Um><br />

(lanDen e<strong>in</strong> ^en?eiGv Da§ Der S)]r.De |)<strong>in</strong>tcitl)eil Der Sii2iV-^ca'Drcet)eil<br />

«jivD. ^l^fie au^ößma^.fon maten, nemlicb nad)4.^aacn, Uo^-nx [ie<br />

alle nacfe e<strong>in</strong>anDec oom gl^ifc^ meg, t?erf>ecffca fid) m et breiten SBajTer^SBan^e mit Un<br />

pei) gaiifl^Älauenunt) t)ci' ^<strong>in</strong>tern :2ufftv5f)ve.<br />

[3e breite ©eflolt, Der ©auöpac^el, Die 2lrt Der Slugcl, unD anDre<br />

UmfidnDe leiDen Die OJersleicbung Diffe^'^affer^Infea^ mit ci»<br />

ner ^an^e gar wobl. ©er ^>pf ifi fef)r f le<strong>in</strong> mfd)tn Den jtre^<br />

totDetjlienSulTen oDecgang'IE(auen,bat unten e<strong>in</strong>en(Stacfcel oDer^aug*<br />

fpifje, tt)omitfteDieanDetn Infeaa, fo jiebe!ommenfan,t6DtetunDauö*<br />

fanget, auc& e<strong>in</strong>en gar emppnDlicb <strong>in</strong> Die^anD Wenfan. ©iegang*<br />

^üjfe lieben immer üornen offen oDer jufammen gelegt, unD werDen nicbt<br />

jum geben gebrauc|>t,Dienen aucb ^igleicb an ftatt Der§ublb6rner,Dte jbm<br />

^m Die ^an^en ^aben/UnD Die auci? <strong>in</strong> Der ^^irte alfo gebogen f<strong>in</strong>D. ©a5<br />

brcis»


%0n t>n "bvütm 503affer^3Ban|ie. 23<br />

6mre ^l}i\\, ald Der ©c^encf cl tiatan, l)at üorncn e<strong>in</strong>e Sluöbolunö, n>or*<br />

e<strong>in</strong> ftc|) Dec Untnfug üom ^nie an biö ^u €nt)e, olö e<strong>in</strong> ^af4)enmejTer,l){n*<br />

e<strong>in</strong> icßenfan, Damit Die 5^1auenic^f|]iimpf,oDei' Der Sußnic^t (bleicht ob*<br />

gebtoc^cii njerDe, vreil fonll Daö Infea fid^ nic^t mehr nel)ren fönte, ©ie<br />

glucjel fu)D Doppelt, Die Dbcrfiucjd nid)üDurc|)öebenDj5 tief unD unDuvc^^<br />

fidjticj, n)i2 bei; Den ^efcirn,fonDernDaö untere '^beil/fo weit eö biet' <strong>in</strong> Der<br />

4.Sipt; bemercft, ifl; Durc^ftcbtig, tt?te bei) Den^aum^qiBanlen. @o<br />

?otl)f'''bivifieibn|Itnau|Tenij^; fo ft^on ij^ fi^ <strong>in</strong>benUnterflüaclnunDauf<br />

Dem Daueren Damiitcr,. Dann Diefer ifi CD^enje^robt, famt Den SiDern an Den<br />

Unterpiuöen, n. 5. ^cr ^auc^ ifi unten <strong>in</strong> Der ^im etn>a(J erhoben,<br />

K)or<strong>in</strong> Daö 3ngcn)ciD, unD bei; Dem '3ßeiblc<strong>in</strong> auc^ Die-€per liegen, ^ie<br />

fKöI)rc; fo b<strong>in</strong>ten Mxmf i|! nic^t, n?ie bi^p Den ©rillen, Dec Oegflflcbel, Dann<br />

ci5f)ntf;ei)ieraucf)Da^£0]dnnIe<strong>in</strong>,fonDernfiei|!3um Pufft fcbopfcn. @ie<br />

1)1 (jefpaltcnunD bat <strong>in</strong>nen e<strong>in</strong> Süngle<strong>in</strong>ibnciu^jupu^en. @ie fahren Deß«»<br />

jüe.aenoift <strong>in</strong> Die cf)5I)eunb|lecfen Diefer DUbreSTtunDlo^auö Der gldd[)e<br />

Des -^Baifcrö ^cvauö. ^IBann ii^ Da^er Da6 ^aJTec oben mit etmag QU<br />

iibergoifcn,oDcr?rQcbI Darauf 9cfli'CUt,Da§fid)e<strong>in</strong>eDunneJ^aurDavübec<br />

scjoaen, baben fie mubfam e<strong>in</strong>en Ott gefugt Die Ül6l)re bcrauö ju j^ecfen^<br />

xto nid)t0 Dercjki'^cn rnnr. Wlan ftebt aucb bif meilen ^Idgle<strong>in</strong> au^ Detfel»<br />

öenba'ouögeben. @ie bangen alfooffr lang mitDcm^opf unter ficb,unö<br />

lauren auf e<strong>in</strong>e ^eute^fie njci'Den abf t DaDurc^ auct) offt Der gifcbe^eute.<br />

Die fie Da obb^blen ; n[)ien:Joblni4)t Piel fafftige^ an tbncn ijl. ^ann fie<br />

noc6nicbtaui^(]c<strong>in</strong>acl)fcn,if!DiefeüufFfr6breauc^ noc|) nicf)t fo lang, fon^<br />

Dem Fürljcr, aber etn^a? breiter, unD Die Unterflugel fmD nod>, n^ie num. 6.<br />

Do(^ 'ill CcrÜlucfeii unterhalb Dcrfclben fc^on bDcl)robf. ^ann fie alt<br />

iDerDen, bifcmmcn fie robte^idufe, i3on n)elc|>enlcb im folgenDen 17cm<br />

€apifet etmaö fagen n)ill.<br />

n. I. 3fl Die^ßaiTer;^an^e, n>ie fte auf Dem fKücfcn lieöl<br />

unD Den '^öauch rceifct.<br />

2. ^ie fie auf Dem Dvücfcn ouöfi^b^.<br />

3. ®ec ^'opf.<br />

4. ©n Obcil!ugcf, fo meit $r t<strong>in</strong>t^n etma^ fi^mdr|er, 5a<br />

ifj er Durcbficbtig.<br />

5. 3fl e<strong>in</strong> Uriteiftuge!, Def[?n SlDevn ^enjM'oht f<strong>in</strong>D, Da^<br />

ar^um Die giügel Der ©tuben^glietjen.


s4 ^ott htt grofen fc^maleit ^ßajfe^®an$e.<br />

6. 3|1 öeü Ülücfen rait unreijfenUnterpüöeln, Da6 übrige<br />

XVI.<br />

230« Ut gtojfen f(l)maleii SSBalTei^San^e<br />

mit ^eiiSaiiä^Snifleii uiiD t^ev f)<strong>in</strong>tern gufftvo^re.<br />

!^3e 1(1 mit Der üorl)crgcl)ent)ciu<strong>in</strong>erlepGenus,aber e<strong>in</strong>e anDrcSpecies:<br />

^m ^opf ifl e<strong>in</strong> fpi^'gcö CDiflul, fe<strong>in</strong> Der ?Dtitt2 e<strong>in</strong> ©eUncfe<br />

l)al;n)0Mu6fie e<strong>in</strong>ejiibxik^augfpi^c tl)un/ .unC tiyre'Sciitc toD«<br />

fen unD auffaugen fan. J^^ieSlugen liegen mcic am Dem iCopf i>ervwjg,<br />

unt) f<strong>in</strong>t) gldn^cnD-giau mit fc^roart^en ^unctcn. ©ie ^rr eo ^ong S^iT'J<br />

ge^cn gkic^ neben Dem Ä'opf l)erauö, unD mcilDieoicr asiDern'i^üiye^oc^,<br />

fo fonnen amj^ Diefeni(^t fo fur| fcpn, n)ic bip Der breiten ^anfjC/i<strong>in</strong>D {)a«<br />

tenDa{)er längere ©^lencfe,UHD e<strong>in</strong>cömcbr/Ole jene^|lel)en cm 4) Die


9?ort t)eit Saufett auf ten ^Saffer ^^^gn^di 25<br />

ttmn jiebt Den Su'iff'Sarwl ganfe i'unt) mitfen Darauf liegen, ^cc ?Snuc§<br />

^at e<strong>in</strong>e ©cfeatf^^ößi e<strong>in</strong>e d'cfe Der Ehrten ldng4i}<strong>in</strong>a^ SIScm 51n|cf>ets<br />

nac^f)afmeDccDicfeöoD«n)otl)er0c[)cnDe^lnreäe<strong>in</strong>en}dtcrc^ermanD*<br />

lun^» a\6 Dag eö fid) üierma^l l)^iitet/Ma(1^.Detti allezeit fe<strong>in</strong> Slaa^ gemac^<br />

f


26 3Som ^rebg' formige« t[Sa|[er'^iivm><br />

n. I. '2B:e jle <strong>in</strong> ibtst nat&tli^en ©löjTe i(i.<br />

2. ßtisQ« oerflröiT«tt.<br />

XVIII.<br />

ijr örojle Wirt) etmcn 3ofl lang, Die Ut>


35Dm öeltcjruiien ©paitttm=!5?effer» 27<br />

He firrti, <strong>in</strong> eben folcl)c6 J^Iui-^affer unD ?0^oig|1 K(;f, unö Data; fo 6alO<br />

önfan9en,n)ieCic^\'cbfe,juiltncfen. J^icfeobgctabte^leit^^eitcn mit<br />

Den Ärebfcn,unD anDre Um(ldnDC/la|Tcn <strong>in</strong>üeff^n auc^ nod? C:cfcn^4)!ug<br />

|u, Da§ fiefe<strong>in</strong>lnfeift f<strong>in</strong>D, mdcbeö jjc^ tr>:tter ücituanCelt, fonDern m^<br />

Den^Spcrn <strong>in</strong> folc^egigut friectt/ unD nacl> gcfc^c^enec ^muuna


28 'Son t^er S)?Menformierflüijel, t\H^ld)e3dbi)raun fc|)e<strong>in</strong>cn,ab2re{»<br />

nc?9^i)i'tiri:Dcn\üei§ön'jn* fd)n)ar^amOrc!)tlid)cn^")aaren i)abm, Dfif^c^<br />

fe<strong>in</strong>^<strong>in</strong>fcl fo lcid}t nad)mad)en ir uC. ® ann nad)öem moft Denglüödöe*<br />

flcn Dae?iit Dtebr, nac^Dsm fii^^t mau biß ^d)on[)cit Der ^ciemifdytcn %^v<br />

bcti. 3ivDcr ;5cf'c gccji'nDi'ai^lopf iflDaiMü e<strong>in</strong> fle<strong>in</strong>cv f4)it^ar(jci-g!c(f,<br />

untn- Demfelbcn j^üci) mi^Mjt (\mä\]cm errid)e, Darauf e<strong>in</strong> t^ci^lid)<br />

gerb2rötJr*)diTcvta'etrciff,rtiicfct4T5ar^cnetric|)ene<strong>in</strong>3sfaßt,unterCt^^^^<br />

S7af)f, OurdjjVac|)cn, unD e<strong>in</strong> breiter n5eiij!!d)cr €tteiit darauf am aufK^<br />

(rnCeOcöSiügdö,t>i;to&«nunD unten it?eiülic^unD breit e<strong>in</strong>gcfdumi, t^a»<br />

üDnc<strong>in</strong>icjegl'iefcnant)en€nDenccn)a^irc!|]erfiuD, cl»5öcranDcre. 5)e&<br />

eaum0er'g(ü3cl[>atant)enSeit^nfie<strong>in</strong>cfc^ti)arfee33re^anöcliu)^cif*<br />

fcu/ unD unten mac^t t)ie föit>ar|^ (2mfa|Tunöö--e<strong>in</strong>ie 0cm blo|)cn 5lu5<br />

ölcic^falöfc^njar^e^uncCe, auf meiere Dtt\&aar'gran^^enjuKl)tFomc'n.<br />

S)ic Unteifugel f<strong>in</strong>t) ()ell*braun mit weifjgelbcn grnn'^en. ^^opf unD D^u*<br />

cfen i|l bcaun;aud; Der Scib^n Den Sibfdljc-n nur f^tt5arl^braunen.f)aaccn,<br />

Daö übrige ©iibcrfarb/Oer ^opf unD Die gü{)ll>6cnevmbep Den^j^iotten-<br />

n. I. r^iefKaupe,n)icfteiUpe^enpfle0f/n)anni'ünic^tfriJ3f.<br />

a. ^i^ ^apilipn»<br />

XX.<br />

>^ j<strong>in</strong>Den fid) bc^Diefem Infea fonfi alle ©gen fd)aiften Der anDcrn<br />

K ^aum«^an^en, f^nDerlid) Der ^ani^cn^ÖetlaiKl/ alfo, Da§ eö<br />

nmg'Daruntet gcfeljet werDcn/Obgleid) Die ©e|)alt mei)t e<strong>in</strong>er 93^u*<br />

cr< öl^ic^*.'f. ^ie5ül)l^6rner f<strong>in</strong>D, a!^ ^tDfp güiTc/ fo unter Den BugcR<br />

5aunli


SSott ^er f($tt)ar^ctt Stielten =3föijpe. 25<br />

liegt bi^ ouf Die ^rufi l)<strong>in</strong>ab ^if4)cn Den puffen. fi)ic Obcrpögcl bobc»<br />

unun e<strong>in</strong>en gcgitterren^bfc^, tt)ie Die muflen, au4) fo gar Die^^ajtes*<br />

'äßanlcn l)abcn/ uuD Diellnmfü^d f<strong>in</strong>D fcbmal, unD au(|/ n?ie bei; jenen/<br />

t)mc^fic|)ti.q, mit e<strong>in</strong>igen SiDernldng^berab, imD »ei^lid), njc<strong>in</strong>n man fi$<br />

anDetBeite anfleht. (Sie I;muen (tcb t)ierma[)l, t<strong>in</strong>O befommm na^<br />

t)emle{}tenu5al)lc)ieg%?l.


5d 2Soii e<strong>in</strong>et* fc^wavi^ert €rb = 3Jaupe.<br />

^n^]>apilion ij^ e<strong>in</strong> ^ac|)t»aö oicferntpeilTen^uncten. 5)ie9^afe ^at gleich*<br />

falö an Der Öpi^erociiTe^tmcte, unD an e<strong>in</strong>igen ijl ouc^ DaöSlug meii.<br />

S)icfe ©epcbter |1er)en gegen Dem Seib ,ju,unD alfo gegen e<strong>in</strong>anDer. Unten<br />

onDenglügeln i(i e<strong>in</strong>e töeiife^<strong>in</strong>ie mit e<strong>in</strong>er t<strong>in</strong>tt<br />

lanäbeiuigeii €rb-'5!)tucfe (tipula teneftri) 5)011<br />

\>tv mittlem ©rojTe, fo &arau§ mvt).<br />

13^ Staupe ^at nicbtö an ftcb, Da0 fotiDerld) "Jö^f^r^ibenö brau$f,<br />

al^Da§fie(£rDfcbmar^ mit e<strong>in</strong>em gldn^fnD=fcbn)ar^en^opf/unD<br />

^ e<strong>in</strong>em Dergleicben ^ücfen-^cfeilD. JÖie ^uppe oDer ^ulfe Da*<br />

Don ijl tauc^igfc^war^ mit \\x>i\) .f)orn1dn, neben bnau^ furzen glügeln,<br />

wnD jwifcjen Denfelben Die f«cj6 gulle neben e<strong>in</strong>anDer ^erablie^cnD» 93on


tmb e<strong>in</strong>et* lattfll&efniöeit ^vi-WtMe. 3t<br />

Den untern Slbfd^en f^n^ c<strong>in</strong>it^e üortüdrC^ mit jttiep ©pi^cn üerfcl)cn, am<br />

^<strong>in</strong>tern aber ftnD Dicfer^pi^en fe4>fc unDmebr, neben an Dengelten<br />

ldnööl)erabi|l<strong>in</strong>t)er?9]ittec<strong>in</strong>@aum oDerSlbfa^. ^er^opf Der?D]ü*<br />

efe bat groffe fcbnoar^e Slugen mit jmep güblbornetn bet) Oenfelbcn. orauf Die le^teDicfe(ScbuppcFommt/antt)el*<br />

4)etDer Selb bdngt.^icferbejlebtauöKben^bfd^en mit Dem ©(iman^^<br />

iji f^njar^, mitten mit e<strong>in</strong>em gelben (fetric^ auf jeDemSlbfa^^ »elieju«<br />

fammen e<strong>in</strong>e S<strong>in</strong>ie macben , unD jeDer Sibfa^ l)at e<strong>in</strong>en gelben fcbmalen<br />

0aum berum, au^ Dem^cbman^ gebe» jn^epfle<strong>in</strong>e ©pi^en betaut.<br />

^ieSujTe ftnD lang, bciben e<strong>in</strong>en tejen@cboncfcl am Seib, Darauf e<strong>in</strong>en<br />

langen ©dbencfd mit e<strong>in</strong>em eben fo langen ^e<strong>in</strong>/UnD Furien Unterfug<br />

mit jiDci; 5tlauen. Unter Den glügeln gebt/ mt aö Den ^tubemglie*<br />

gen, an |!att De^Unterflugcl^ auf be^Den leiten e<strong>in</strong> Dunneö(Stdngle<strong>in</strong><br />

beraub mit e<strong>in</strong>em ^Idtle<strong>in</strong> oornen Daran, fo obne Sroeijfel jum gen*<br />

cfen De


JOH. LEONHARD. FRISCH.<br />

INSECTEN<br />

<strong>in</strong> ^eutfc^lanö r<br />

5lbbilt>unöeu<br />

xmb iwx evgan^ung imb 23cvbeficrung teir andern.<br />

SSSov<strong>in</strong>nen m ber 3?oiTel)e wn ^\\ S^f). ©cf)tt)ammevt>aml<br />

Traaat t)on ben <strong>in</strong>feaen e<strong>in</strong>ige S^ac^vic&t ubcvl)aupt cntfialtcm<br />

3n t)en folöentxix aber ciuc^ t>UUi <strong>von</strong> Demfclbcn<br />

55eSK?39^/ »erlegte e()Viflop(> ©cttlieb NICOLAI, 1750.


ifjt.<br />

S t


tt)o|>Im-Wenten SECRETARIO<br />

|)er iNSEcxen<br />

©ncm gtojfen ©onnct* 6er grftnbfic^en Unterfuc^ungcrt<br />

unö<br />

tbntctl^avemCicb^aber tcrratclienSammlungm bcrfcltm<br />

Sßic auc()<br />

©af t)iefc hie<strong>in</strong>e biö^erige ^xbeit a5erma()l eirim fo giiKiöen un&<br />

UtlD<br />

gut* 93atl(8erung aKcr gebufirm^m<br />

)(<br />

2<br />

®^r Auiftor<br />

a^or^


icrv 3ö{5rtnn @d)\t?am<strong>in</strong>cvbam Doa. Medic. t^at<br />

Anno 1669. e<strong>in</strong>en Traciat <strong>in</strong> ^oHantifltcr<br />

®pmd)e !)crau^(5u3ct>cii; \vM)tx e<strong>in</strong> aUo^cnuu<br />

m^ Q3crßniu]cn bcr €>cltt-itcii- cvwciCt hat.<br />

€83cil aber \MdeivtHX»3 i»>Uaiibifdje nutt ftv bequem wat<br />

a(6 e<strong>in</strong>e anb're löprad)/ tfr ei tnlgi'arujC^jlfdie überfe^t/<br />

iiub An.no 1685. ^u llmii)t m 4. I)evau6(^egcbcn \t>crben,<br />

Bilder ^luflai^e, alö ^ec iieiuc<strong>in</strong>eflcn/ \m l)ter foUien.<br />

@c<strong>in</strong> 3\t^ecf if! o^'^^^^ftn / bie \i?imbcrbarcn ^cvvoanblum<br />

gen bei' <strong>in</strong>fti^H'n übeii}aiipr ?^u weifen, biCricr niovite geit<br />

uni) ^elciKnlyCjt baben, ^»iefelben <strong>in</strong>fonbevbcit nicitimitfti^<br />

ger lu m^m. on aber (eiber! nicbr^ am 2iä;}t gefom.^<br />

men iff. €r tl)eilt iiKc <strong>in</strong>feaen <strong>in</strong> S<strong>in</strong>felnmg il)rer 23er^<br />

itJan^e(lmq <strong>in</strong> \?ier Sia\Jm :<br />

©ie erjle 01 i^erjeniöen bit Ulm gliigel befommen<br />

unb ö(eld) t^crn et an it)re (Seftalt baben, bie (te bi^ an6<br />

^nbe bebalten/ a(ö@pim]cn,eaufe/9\egenwuune/@cl)nc^<br />

cfen/ u. a. nt<br />

Die anbre art 1^1 berjem^jen/ bie ,^u(e^t Jiücjef be-fommen/<br />

aha tMi6 al6 ^iirme aus beni ^t) fned)en;<br />

t()ei(6 it)re recbte ©eftalt bi6auf bie glügel l)aben/ bereit<br />

(Spuren ftcf) bcd) bei) ben^dutunöen mel}r t<strong>in</strong>b mei)r i


umficö ()enim, itt e<strong>in</strong> ^cfiugcltc^o <strong>in</strong>fea, alo Me ^"^-[dfcO^<br />

ober 2(ag ' 5(icgcrt unb un;5cöfi(f)e aitbcrc. ©ic ©djlnpf-<br />

QBcfpi'IT (vefpae ichnevmones) U. (J. Itt»<br />

Cc^ttlcl) K§t er e<strong>in</strong>ige/ bi^ ci* tridit unter bfefc 4. (Jf äf-<br />

fen vecl)nen fan/ weil er e<strong>in</strong>ige bav^on nlAt gefcnnet !)at.<br />

'JBe(ebeicf)aber, \\^ann i&i bigmabl im gubiefcm 53unctbc^<br />

Auaoris kommen ^auf <strong>in</strong> ißre fflaffe fegen miß.<br />

& Mi |)err ed)Witmmerbam burd) ^rünblttte<br />

^ibei'Ieijunij a((cr(ei) Auaorum <strong>von</strong> unterfc&ieblidjen NauoDmf<br />

bic <strong>in</strong> ber Sefd)retbun^ ber fnfeacn fcnber(id)if>;<br />

rer iSern^anbUntgen geirret/ allen ^iac^^ommcn tic 'iöm<br />

urt()ei( I^ieri^cn a{


Ut Derborbcne fo weit <strong>in</strong> bcf i^ufFt/ baß man c6 nicl)t be*<br />

grdfitn fan. ©annbaö3itf!nimcntbe6@<strong>in</strong>nc6/\t?oburcß<br />

c^ gcfcl)id^t, ift nec6 nutt e<strong>in</strong>mafi(vec6t unterfucbttt)ci-ben.<br />

e^ fommt abcvbaö llngeMct* auf bievetbcr^cnbcanima-<br />

lia ober vegetabiiia, \rcil il)re ji<strong>in</strong>gc <strong>in</strong> bicfcr 2>crberbnfig<br />

^^afitung i<strong>in</strong>b QBacl)ötlmm ftnben Tonnen. Q^ gcratf)cn<br />

e<strong>in</strong>ige auf be6^i*.@ct)\ram<strong>in</strong>crbamc^2}?ci)nim(;/ wannfte<br />

mcvcfen, H^, efnc@att^nicl)r a(ö fcnflcn fl<strong>in</strong>cft/ oberccfel^<br />

ftafftcr au6ftet)t,wann bie <strong>in</strong>feae bav<strong>in</strong>ncn Icbenbi^j werben<br />

flnb. SlKc<strong>in</strong> bie <strong>in</strong>feae machen ben ©efiancf ntc^t/ fonbcrn<br />

freftnb mirbieUtfaite/ baf^ erftc{)mel)i:alöfontlenauöbvei*<br />

ret ©n ©tiicf jfeif*^ ^ci^ man t>ot tetn Ungesiefcr t>er^'<br />

waftret/ fault ot)ne baf]e(be/ unb befcmmt e<strong>in</strong>e i)aut, ba^<br />

mau ben©ef!ancftaum {)a(b fo <strong>in</strong>nm wirb, ^ann aber<br />

bie S)laben baffelbe burcßbobren^unb alte 'J^articfeifonbern/<br />

tmun fie aBe6 untere<strong>in</strong>anber/ baß man aucb ben®efiancf<br />

<strong>von</strong> bm <strong>in</strong>nerftenöarenben^articfeln riedjenfan/ welcher<br />

foulten nur t^on bm au)Terlten wegbampfet. 9^tcf)t ah$<br />

wannbie<strong>in</strong>reaentdH'6frifiie6 unb gefuubeö berührten/ ba^<br />

jum wenigilen uuferm Urtbeil nad) nocb frifcb ifl. S^mn<br />

bie ^apilionen Um ifire Sn)er unten an bie matten unb<br />

weltfenben5?ol)(blatter/ unb t^k au^gefrod)ene5Haupen fref^<br />

fen al^bann nid)t nur biefranfeu/fonbern aucbbieöefunb^<br />

fd^e<strong>in</strong>enben Slatter. 3^ öcfünber aber ber Srieb m bcn<br />

5>er6fprcflen e<strong>in</strong>e6 ®ewdci)fei^ ; je weniger benagen f?e if<strong>in</strong>.<br />

3lattbembiecorruptionifl/nad)bemfommtUnöeaieferbar^<br />

auf ^uf e<strong>in</strong> (ebenbfgc^l^ufcnfeetftd) t^e<strong>in</strong>eSlae^giicge, ob<br />

cö gteicb <strong>in</strong>befivn PoKer Saufe iff/ Ui an ben Jebern unb <strong>in</strong> ta<br />

^ant cjenug t^erborbcnen @afft6 {tnben. 2Bann man bie<br />

Ä'rajft e<strong>in</strong>c6 Saum^ erfennet/ welche man an fe<strong>in</strong>en fd)wa'<br />

d)en ober (TarcFen trieben unb Sweigen (cid)t ernennen fan^<br />

fofan man e<strong>in</strong>en fd)wac&treibenben, ber fonjl V)cüllngc,^fe^<br />

ter würbe gewefenfemv burcb bcfd)neiben beöfrbcifußigen<br />

5)o(ße^, unb buec&anbve fleißige ^ßartungbat^<strong>in</strong> br<strong>in</strong>gen/<br />

bap


mmmmmmmmt^mmmmmmmmmmmm^ ——————^^^^^ ««—^—^»—i^^mi^ «i m —^—»—«—<br />

taf^wcI>cr9?aupcnDd>Mcr auf tl)n bleibt ©m<strong>in</strong>irann<br />

|ic l^tc »(attfr o^cr S5iurben anbeifieit/ fommt if<strong>in</strong>cn i^Ici^<br />

^uvielSafft tn^aKauI, tag fce aufboren unb ttf^fviccben.<br />

5Dab<strong>in</strong>öe(5cn ble matten Sldttcf gang itcö^cfvcficn werben.<br />

©iegduluna fcmmt ebne <strong>in</strong>feac/ i<strong>in</strong>b lefet ble ©<strong>in</strong>ae/ fo<br />

ibr unrenvorffen ftnb, <strong>in</strong> f(e<strong>in</strong>e Xb^t(eiu>n e<strong>in</strong>anber; \rantt<br />

g(elcl) ^c^^ <strong>in</strong>fea, \t?e(cl)e6 <strong>in</strong> folcber gduUmg 9?at)runö ftn?<br />

bet/ nicbt baju fan. 3nq(eicbcn wiVi .t)err Sc^tDam<strong>in</strong>er^<br />

bam aud) ben Jebler be6 5)n. ®^jebart6 wiberlegen/ weletKf<br />

mei>nre/ eöfteben e<strong>in</strong>ige ©lieber ane<strong>in</strong>em<strong>in</strong>fea, ba6u;itec<br />

anberer ©cflalt erfcbe<strong>in</strong>et/ el)e e^ au^gewac&fen/ m e<strong>in</strong>em<br />

anbern Ort, a(6 fte bernac^ (leben, ttann e6 Dollia au^c^e^<br />

H^acbfen unb im t^oßfcmmenen älter nacö fe<strong>in</strong>er (egten<br />

.^autung erftte<strong>in</strong>t aber fe<strong>in</strong> @a| barttiber ift nirf)t al(^<br />

geme<strong>in</strong> unb ebne alleg(uöna6m. Obgleich an ben meiden<br />

bieSüflliiernad) fmb tro fte tjorßer oewefen, unb berÄopf<br />

it>ü er i>orber war. ®a6 i(t/ gum firempef , obgfei^ bei^<br />

^apiiion^ Äcpf DT wo verber ber 9{aupen ^epf war/ ebe<br />

pe fid) <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en ^>aplüen t^erdnbert: Unb eb man gleicb an<br />

e<strong>in</strong>em auC^gejegenen ©tiefet fcebet, \>Ci% ba e<strong>in</strong> Su§ bar<strong>in</strong>^<br />

ncn gcuHfcn, unb m e<strong>in</strong>er keren @(beib^/ \ic


..<br />

^-:il fie fic^ abßtirt mzt ^Icic^^ütcfen cyl<strong>in</strong>drifc^cn'^ernjant'Iunc)^^<br />

« I<br />

mn<br />

i .<br />

»J)ülf


ifffi mtbe <strong>in</strong> bicfcm gtm ^f)cil meirtctl&e''<br />

tamß f(f)6neö55ut& nic^t nur, tüte ic^ fotiHefl bcp an*<br />

Dern fold)en ^uc^crn getoati/ <strong>in</strong> Der cBomDc beiüb*<br />

reii : fonDern, fo üiel Die wenigen Söogen tciDcn, Die<br />

jcDem fl^<strong>in</strong>cn ^5eil gctviDmct f<strong>in</strong>D, Daffclbe buvd^ge*<br />

_ l)mm behalten , unD dnige genauere ^nmcvcf unflen<br />

unD ^cfd)ceibungcn, anhangen unD s<strong>in</strong>fugien.<br />

Unfct Den Slrfcn Der Infeaen, tktit S;)tu ^c^tt)ömttiert)am<br />

iw fv<strong>in</strong>ec er|len 51bt()cilun.Q {^^t, -f<strong>in</strong>Dpag. 60. aud} Die (Sp<strong>in</strong>nen.<br />

ige lobt Dafclbj^ e<strong>in</strong>ige Audores fo Den?iebf)abecn'DieferUnterrud)Urt'<br />

gen aUerlep^lbbilDungen Dcrelct)e^err@cbn)Qmmcr£ram<br />

Die Bpr<strong>in</strong>g-Bp<strong>in</strong>ne F)^i§f , rccil jle ibre ^eute mit e<strong>in</strong>em (Sprung<br />

ju erbafd^en pflegt. Richard Bradley <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en philofophical ac-<br />

VIII.(tt;eil. ^ count


i. Tabeli.<br />

2 ^ie6cor))fon^©p<strong>in</strong>ite^ol)er<br />

count of de Works of nature. Lond. 1721. 4, lyat auf Ö^t 2.\.^m<br />

5?upfcr*^lafte. (6) ©ie ^edcrt^Bp<strong>in</strong>ne: unt) fc^f, ta§ Mr. Dandridge<br />

140!«; (Sp<strong>in</strong>nen flböejeic^nct I)abc. 3c^ ^abe im fiebenDcri<br />

^[)cll num. 4. cfn)a0 t)on ^er (harten »Sp<strong>in</strong>ne, oDer fo^aianntcii<br />

Cfcui5»Bp<strong>in</strong>ne oemelDct, unt» n. 5. alö dne befonDere 2irt(7) bif<br />

^auiujr<strong>in</strong>öejKBp<strong>in</strong>ne oDcv Bramm Bp<strong>in</strong>nc befc^ricben. &i^s<br />

ttiaf)l iDill ic^ nQ(^ E<strong>in</strong>leitung t)eg Au^oris p. 64. l)<strong>in</strong>,vut[)mi (8) Dre<br />

Bcorpioix Bp<strong>in</strong>ne, ot)er Die Xiisen Bp<strong>in</strong>ne mit «Scorpiom^c^eö'<br />

rcn. 3nqlei($tn (9) Die (£i-ö^Bp<strong>in</strong>ne mit Dem ^^yci% Ba:c^. Unö<br />

(10) Die tkim i*ott;e XX^ßflcv* Bp<strong>in</strong>ne.<br />

ne »öp<strong>in</strong>n'^pi^en oDer Deffnungen Daju ^at, tan man e»<br />

Doci) mit eben fo guten ^mq, njegen ttt ©cjlclt unD ^^emg»<br />

gung, mit ^srr @c()mammcrt)am untc!; Die Sp<strong>in</strong>nen oDcr a$ unter pc^ öen>enDet, unD f<strong>in</strong>D<br />

niebi; vunD aH breit. $^ec Seib befielt am Drep ^^eilen. 2lu^<br />

^opjt/ ^rujl uiiD '33auct). ^a Die «Sp<strong>in</strong>nen fonjl nur ^mr) ^()ei(<br />

^aben, Dielanqbe<strong>in</strong>ige gar nur e<strong>in</strong>en, ^n ^'opff {^ tjorncn ^ugi*<br />

fiiiiit, unb b^it fe<strong>in</strong>e Ceffnung an Der (^pi^e^ n^eldbc t)cll He<strong>in</strong>er otiÄ«öl)erau0fle^vRDen|)dvle<strong>in</strong>ifl/<br />

^ifc{>(n meldten Der©aug»


S)ie !Ki^it\"^p<strong>in</strong>m mit ©covpioi^Sc^eeitm 3<br />

d)cl h^tani Qt\)t, mit mld^tm fte ir)re 9^ai)vung ju fic^ mmnt, unb<br />

Die 5öcutc, fo fte mit Den ©c^ecrcn balt, au^faugf. (^^ muffen flei*<br />

nere ^()tcve fcpn nie Die (Stuben ^gliecjcn^ Die fte fangt, Dann mann<br />

i{^ e<strong>in</strong>e fc^on \)cAb gctoDteCe ^/tuben^gliege ju it)r marfJF, lief fic ooc<br />

t)ec ger<strong>in</strong>glien Q)emc0Uiicj Det güjTe njicDcc n^e^ üon Cecfdben. ^cc<br />

l^-eib ()at oben an Der ^ru|l feet ga'.t nacö e<strong>in</strong>en Sibfa^, VöMm ^a^<br />

lianicn braun ijl \m ^rujl unD ^opf. ©ie önöern jebn gRuntpcln<br />

De^ 2zib$ {InD fot5ic)'2lfcl)facb. Äic !Kun|?{n oDer D^itig? qoec<br />

über Den £Küifen, mcrDen <strong>in</strong> Der Wtta mit e<strong>in</strong>em €a|lanienbrauncti<br />

&xid) öctbeilf, unD ftnD mit Furien ^dcletn befe^f.


4:-<br />

S)ie €vfc>S})<strong>in</strong>tie mit i^em €r)et^Sa(f.<br />

n)eöenl)iefef (Zpei «@Lacfö e<strong>in</strong>^epabme bleiben, ba§ fte tie @acf*<br />

©p<strong>in</strong>ne olier ^acBrogcr<strong>in</strong> ^citjt- ®ic S^^^b Dcrfelbeti if!:€ailanißtt<br />

kett unD<br />

sidn^?enD: f^ie flc<strong>in</strong>ern bleiben.run&unDüofl^ cj^on-Den grbfFern'<br />

ober fdRtiiac^ Dem^^^oUti^meitenDieerb^benegldit^ ettüa^e<strong>in</strong>. ^ffiie<br />

bü) Dcni;^ieren.Der2lugapfehbalD:alfD e<strong>in</strong>fallt, wann, fie toDtf<strong>in</strong>D.-<br />

S)al^^err^d!0U<strong>in</strong> i(!?mitten am 55aiict). De^ ^ffieibie<strong>in</strong>^v gleich m^ter-Dsm^eburte^^iieD<br />

fefl.angefpßnnen/Ä'ugel ruöD, tt# ttnDjlarcl;<br />

(^fil^t. (£6'muf n&tbn>et^'^i5 fcbon etrciaö' Daran > oöer aM ge^pon^nen<br />

fepn eb:e>f?« Die tnn*(Bpi^en herauö breit unD:fcbma^;l, mie fieeönotbiö^<br />

f<strong>in</strong>Det/ unD o^rfertigt Diefcnfeacf, irel^cr raegen Der guff^), Die immer;ouöt<strong>in</strong>em<br />

Gentro arbeiten, nic^t anDern al^runD wjerDen !an. . UnD Dii§j<br />

ft^.alf!X^De;> Sä&cn ^eraui^ie&e, fan man Datau^feben;, tDcmn: man»<br />

i^t Den


\i-X>k Surtöcn aus Dcn:€perngcFro*en f<strong>in</strong>t), ttjelcfeeöri^cmi^fmlKc*<br />

öunsen gleidi fpüfeccn fm ©er^öInteD^cib iflnac^' t)emSiwbefl)ec)li*en^1auen, fofieüornenb^iranmie aü^ep<strong>in</strong>»'<br />

jicn haben, unD fje alle<strong>in</strong> ^i^afc^en^^UlefTer an Da« Dicft^bcil'onle»<br />

öen. ^eben Denfdben-f<strong>in</strong>D:Die>jtt)e9 Sregv^pi^env momit pe tl)re^<br />

^eute balten, Deeben un& nac^f^ieben fonnen.^ ©aö- ^D^annle<strong>in</strong> w<br />

mo^ an DerSl<strong>in</strong>»-'<br />

D.e üon.^ien? Daumen,, im 5 lü§ 'Gaffer- fcbDH' fealb' mfaultf<br />

QiU^m. @ie bat Pe<strong>in</strong>e-^rutl- mie anD^re Infeäa o&n- hTOfm- \f>n»<br />

Dem noie Die langbe<strong>in</strong>igen gro|tm'^p<strong>in</strong>nen, Die gfiff^ am ^auc^ gegen»<br />

Dfaö^?DJauUu.- S)iefeac^tgülFe belegen fid) am Üeibe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>emMnopfr<br />

ol^im'acerabaloj Dau^jn Die b<strong>in</strong>ter|lenfunf:©clenfe()aben^ Diet)itCs'<br />

obrere ober jcDeö^auf Den bipDcn^eiten mit Drep flarcfen paaren üer?-<br />

(«tetr i|l: *i^i?mit p? i<strong>in</strong>^'ilßaifeiv fo-f$ir«a aaufifen fonnen/ cle-^anDrev^<br />

2i 3)


6 ®ie f(etite m^t ^afcr ^ ©p<strong>in</strong>tte.<br />

sp<strong>in</strong>nen \^) '^rccfcnen. ^ann tiefe ^avlc<strong>in</strong> ma(J)en Si'cifc fKut)öt<br />

auö Den ©elencfen Der ^nü|]c. !i)ie rctbcgarbe feüimt ücn e<strong>in</strong>en ro:<br />

ti^cn ^a^tf^ Den ftc <strong>in</strong> fiel) ^^tbcti, unb nalje an Der ^aut gan^ jd^e<br />

lio^t. öo Da§ er |\üar nirt Deai n?ci|jcn atisS Dem Seil) lautft, mann<br />

man fic jerDiücft: fic^ aber cileid) fonOcre, unD cn Dem ndii'ilen Dtt<br />

(fangen bleibt. Sd) babe fie cnidje ?OIonate <strong>in</strong> ihrem nen5o[)nten<br />

6]üoö i<strong>in</strong>D?5lii§^^8a{fer crl)QUen, ücn tixlc^em icj taglicl) jum me*<br />

K-iöft^n au0 Dem©efd)irrurepmah[ etröa^ ab'^üCjCjTen/ unD mir frifi^en<br />

E5ieDer err^^f- ^iß 9^ offelle war m.%t fo ^vo^^ n?;e e<strong>in</strong>e S<strong>in</strong> [e, mieibrem<br />

umDlic^enVei6e. 3c& tunte if}rc S<strong>in</strong>gen mit fc<strong>in</strong>evlei; ©ki^ cntDe*<br />

cfen , «nD tnu^,re Doc^ fcblieffen Da§ flc faf);!« , Danvi nwnn icb fubtilel<br />

?<strong>in</strong>el)t öleicl)fani ^'ornk<strong>in</strong> roeiö auf Da^ ^äBuffer jlrcuetef fo Famen ft'e<br />

au^ Dem 5}iO0ö beraub, unD ftengen Die hcrabfaUenDen 932e()l*^arti*<br />

cfeln auf. ^on Den (Sp<strong>in</strong>n ^(Spi6en tünU id) auä:) ti.ii^W pnDcn,<br />

ober Die membra genitalia fielen gleich [)<strong>in</strong>ter Ocn gaffen. ®te jme9<br />

^rei'€;pife?n H^'ö^n üornen über Dem ?0]aul, trelc^eö nur e<strong>in</strong>crt<br />

(göugfladjel t)at. 'ilBann ic^ le^lic^ ^tma6 93Iel)l i)<strong>in</strong>e<strong>in</strong> n?arf,famen<br />

feie grolTern feiten me^r l)crDor, tuelc^eö ic^ i^ret ^attigFeit jufc^rieb,<br />

aber na


©ie f(e<strong>in</strong>e rot^ie Gaffer-- ©p<strong>in</strong>ne. 7<br />

!i?ei(Te Infeaa anf^cnv Detflleicjen gavt t)ief<strong>in</strong>nrfl^e obet mit öer Sp<strong>in</strong>bel geDrebet treröcn fan, unb alfo<br />

e<strong>in</strong>en feilen (g<strong>in</strong>fcbiaa <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e Äctte geben, bie öon anbern gaben alS<br />

Se<strong>in</strong>en, 2Bolie, oDeredbe i(l. S^ann ^ur S^itk, reann fie ni4?t gar bie?<br />

f<strong>in</strong>b, balten {k nicbt- 2)er9U'icben@eiiM'rcfe, unb »on blefcnS^fftern mar bec<br />

3euv]ion@fii<strong>in</strong>en'Sßeben, rooDon Dem ^v5nia <strong>in</strong> §rancfrei(ö ?ubmig Dem<br />

Xivtm f<strong>in</strong>e 'Bejle ift übcrrcicbt irorben. €^ ijl leicht unb trarm, was man<br />

Da<strong>von</strong> niacbt. Unb i(|? b'^be WiitUi gcfunben Diefe OJefle <strong>in</strong> grojler quanti-<br />

tut i bekommen. @o bid;t ober biefeg n^ollige (Sp<strong>in</strong>nen »siejl ift, fo öurc&*<br />

Dr<strong>in</strong>ijücl) i|} eg Dccb für bie jungen Sp<strong>in</strong>nen, wann jle aiiß Den €üern aeh'O*<br />

d)en f<strong>in</strong>b. S!Br!cbe Si;cr bar<strong>in</strong>nen b.!cl;te <strong>in</strong> e<strong>in</strong> 5tlumpleiu alö e<strong>in</strong>er .r)afel«<br />

imf? (irp§ iufanimen ge^'cbtt liegen. X)\i Fle<strong>in</strong>en (Sp<strong>in</strong>nen balten (leb not&'<br />

dniae 'Sage <strong>in</strong>- unb a^x ^iefem32efi auf, fallen aber be«) ger<strong>in</strong>ger ^Sen^etjungy<br />

?)ie fie für gcfdbrlicl) baiten, jeglicbe an ibrtm Jfaben berab. S)nnn bep ^e«<br />

wcb«'iö)er cucb (iarefer Bewegung Der ?ufft ober e<strong>in</strong>eö pom SB<strong>in</strong>D nnftoji<br />

fcnbcn ^:3irte^ 'J)un iie e^ nicbt. SDiefe alfo <strong>in</strong> Der ^ujft ban.;ienDen fle<strong>in</strong>e 6p<strong>in</strong>*-<br />

«en a erben leicttltcb tenjegt, unD Drcbeu fiel) i()re?fdben balb <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en e<strong>in</strong>t«-<br />

flcn jiifammen, an jyelcbem \k jtcb fammien unö n^ieber b<strong>in</strong>auf <strong>in</strong>^ 9>e|l frie*'<br />

(ben: biß fie jicl; trennen unb \t\i( ibr ©etocbe felb|len macbt.-<br />

tluf Der 66jU'n ispelte, fei^t .^err gc^irammcrbam ju fe<strong>in</strong>er erftcK ©altung bef<br />

Jnfedcn aud) Die 2Jrten Der ^'nufe, unD befcbreibf p. 172. e<strong>in</strong>e DJienfcben»i?aug^<br />

^r eigentücb. Hellt jie aud; \>om Sf) ober »ou ber griffe an, Dutcl) eilf groffe<br />

unö tU<strong>in</strong>e ^^lo.nten m jlupier »or. SiBelcbeö bie cr|ie fpcciale ^^cfdreibune^<br />

«<strong>in</strong>ciDev <strong>in</strong>feaen ijl/ Die man unter Dtr Generai-j&ifiorir b^rfelbcn. <strong>in</strong> biefem


tlV. Tab.<br />

'S5ki


Saufe rttif im ^vo^m 59?aifem 9<br />

t)en ^tiopf am ^opf bewogen, nutn. 3. ifl bie l?eib*Sau0 n)iV ffe nuf<br />

Der untern @ßite cuöfteljt, Damit man Daö ^^O^aul fcbcn fati n)orau5<br />

Det @auci'


im ^etbf! ni*t tiel?aufe baben; unD e^ Da^er (i^mm fci> öiefelbe»<br />

an it)nen ju ^nt>en al6 fonjlen. ©ann fte bekommen c<strong>in</strong>m ooüigsrrt<br />

gcib, ()aben fc^on gebrütet, unD DaDui* Ten jungen Die meiflen^iaujc<br />

anaebanget^Dieficbalfo DomSllten auf Dcn3unöcn Deren manc^mabl<br />

Diel f<strong>in</strong>D fo üettbeilcn, Da§ man nicbt lelc|>tlic^ e<strong>in</strong>e ju fe^en befommt.<br />

3c|) babe Dabes imgrubUngDießdufeauf Dem<br />

jufebcn.<br />

^^<br />

ha


füt! r.iuiieiHim tie^J^cr ftJcifcHf tunnnmöncrnffifibUmictörncff^« bi>S?5tiU«<br />

li<strong>in</strong> aber, wem mau ji'e «ocl) «n if)'ie^lol)i tvai)!<br />

fen <strong>in</strong> bcR 6aa-


I 33!a«e<br />

Pag. 75. 5?ottimft uiUec l)ie ftlleülrf ticrlnfcaea nöcT) &cr ©c^ivammertami«<br />

fci)en ^<strong>in</strong>tl)eilung auc5 DevDU'acn'SBiivm, batjeu id) hilÖcI)erten<br />

Jp)aut De« 5Bäble<strong>in</strong>^ gar ba!D beraub, unD fucbt Die fül)le unD fencl)te €'rDe.<br />

aßftnn man Die Siegen<br />

- SBürnier ju fold;en unD anberu cxperimcnten, auci)<br />

ju 5ipot5efertf(I;en Slrjnep i)}?itfeln <strong>in</strong> SKenge baben railf, <strong>in</strong>glei([)en tvo mariv<br />

»iel an DieSifcl).-2ln(jeln braudjt; :Äocbtman ivelfc|)e S^ufbldtfer, ober fonjl<br />

tt>a^ ^Bittereö <strong>in</strong> 5Ba(|er. Sßann e^ Dann geregnet unD Die9iegfU'5ßürme<br />

i^re Beber »pn Dem e<strong>in</strong>gcf^itvemmten ©cblamm auöbuljeu, gtefft man e<strong>in</strong><br />

wenig h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>. 5Belcbc i'5cber man <strong>in</strong> Den ©arten unD ^ofen an Den fle<strong>in</strong>cn<br />

unD glatten SrD»^l^§le<strong>in</strong> fe um Diefelbe« liegen gleic[) fennen fan. ©0 balö<br />

öer 5Burm Die $Buterfeit fpfirf, friccbt er b^rau^. 5ßel(()c^ Dann mit Den<br />

äßörmen im i'eib eben fo Durd) Die bittern 5Ö?ittel jugebet. ©le @t)er baben<br />

Die Salb DerSIegen^SBötmer/ fo lang Da^Sunfl^ nocf) Dar<strong>in</strong>nen liegt; ^ernaeö<br />

trann DajTelbe }u Der (Spil|e Deö ^pe^ ^erauö gefrod)en, rcerDen pe (£a|lanien<br />

braun, unD fallen nid}t leic|)tlic0 m, fenDcrn bel}aUen im ^locfenen il)re<br />

runbe ©tjlalt.<br />

Pag. 77. gol^t <strong>in</strong> Der etficn Slaffe, Der ?Bluf-€ae! Deffen€i)er i(5 gleic^fal^ ge»<br />

funDen babe. €r legt |ic emjeln t)ut unb Da an e<strong>in</strong> ©tücf J^olij , oDer an e<strong>in</strong><br />

©ra^ im ?l!3ttffcr , wo er Sf^abrung für fid) unD fe<strong>in</strong>e jungen füiiDet; unD ma(!l)t<br />

e<strong>in</strong>e s«be €afianicnfarbe ^aut Darüber , alt? e<strong>in</strong>en ^üt, Der fe|t mit Dem ÖianD<br />

^erum angetlebt tjt , unD mit Dem mittlem tieifen ^b


SDie ^tov^Mml 13<br />

6et) aßen ftnfce» Ü15fr biefe* trauc&f e<strong>in</strong>e üicl ^rönblic^cre Unfetfu^i<strong>in</strong>g.<br />

(Jrfllic^ jiHD üid Infeaa iDdc^e e<strong>in</strong>e fo mit öerauöae^ctiDe Vuivam ^abcn,<br />

t)a§ man |ie leic|)tlic& für öen penam anfeOen tm. ©ie l)abcn |ie aba Deö^<br />

ttfflen fo lang/ iDcil fie il)rc (£oft? <strong>in</strong> tk (£rDe oDec <strong>in</strong> ©palfe unD Dtißen Iföc»<br />

muffen, lüelcljeg J)te (3c|)necfm ou4) tf)un unD ibrc St)ec alfo <strong>in</strong> bie €rt)e iu«<br />

fnmmen legen, ^e^megen ^biti folc&ec Infedlen 5öeiMf<strong>in</strong> f<strong>in</strong>ifte imet)ei(et)<br />

Oeffnungen. €<strong>in</strong>e jum empfangen bie dnDece äum (gpec legen- 3* ^abc<br />

biefeö im erflen ^i)eil Don Den J^elb^Örillen gar au^föl)rlicl> gejeiget SJana<br />

bieje legen i()re S»)er, burc() i^re barte m^ bönne l^eg-Bpißcn, vooDuttö fe<strong>in</strong>e<br />

^nipfdngniö gef^eben fan, treil ber ©aamen De^ Di3?dnnle<strong>in</strong>^ wegen fe<strong>in</strong>ec<br />

!6ruigen ©eflalf e<strong>in</strong>e gan^ flnDre Deffnang erforberf- 3"« briiten baben<br />

tiei Infeaa gett)iffe ©lieber, J^acfen unö anber^ ©pi^en womie fie (i^ im<br />

«JJaaren fe|] an e<strong>in</strong>anber baKen fbimen, 2ßag nun bie Auftorcs föt bert pe«<br />

iiem balfen, \ia^ih( id) für e<strong>in</strong>eö »ort biefen brepen ön. 9Bann mon bei<br />

Bradley 5lbbilMfng be^ »orgegebenen penls unb ber batunter jlebenben Deff»<br />

nung önftcbt, fan gar njobl e<strong>in</strong>er bapon ^lafi baben, unb nocb eber a(ö Hit<br />

monftiofe Ü)?e<strong>in</strong>ung »on Hermaphroditen. ^a§ man bep e<strong>in</strong>igen üKenfcbeii<br />

unb Xbieren foltbe monflra f<strong>in</strong>be, bie bepberlep ^lieber baben, fan niemand<br />

ISugnen! aber e<strong>in</strong> gan^eiJ Genus ber lebenbigeri Kreaturen ju folcben mon-<br />

ftris JU madjeh, fcbe<strong>in</strong>t mir bep nöcö fo ^^rceijfilb^ilften ©rönben aü^uüernje«<br />

fien iu feo«. ^d) babe nod) fe<strong>in</strong> glaubroürblges! (£;;empel üon SD^enfcben ge*<br />

funben, bte ben ©hebern nac[)Androgyni, unb babep <strong>in</strong>bepberlep@efcbled)l<br />

gleicb göltia gewcfen. O^ocb weniger Da^ e<strong>in</strong>e ^erf:: bn balb Ä<strong>in</strong>ber babe ieu«<br />

gen, balb Ä<strong>in</strong>bcr gebabren fbnnen. fbet) ben ©(i)aafen ^ab id; aucö Hcr-<br />

icb H^ bt-r ©cbafer e<strong>in</strong>ige l'ämmer nnbetübrt liet; alö Die jurBucbt ganj un«<br />

tucbtig blfnn^en werben. 2)aö maren 'ßmmt, batten bepberiep ©efcblec^f«<br />

©lieber, unb über baß no(() biefeö monltrofe öabep, Daf ber Ur<strong>in</strong> bep. allen<br />

unten aug Dem Scroto iwifcben ben jwep tefticulis ^eiauö gieng. (iß f<strong>in</strong>S)<br />

alle '^mttiv 0}?i^gtburten, unb jur uatürlicbtn »^crmebrung ganj untucbfig,<br />

fan aiicb bie boppeite Ü^atur bep e<strong>in</strong>igen Infiatn wann ja e<strong>in</strong>e öa ifl, ni(bt<br />

aU e<strong>in</strong>e angefcbaifene Drbnung e<strong>in</strong>e ^ ganijen ©efcblecbt^ glauben. SBie bie»<br />

fe neuern fttb eftra^ öbereilenbe Philofophi \>m 9\ege«'Sßürmern unD ©c^nc»<br />

tfen bfjobfn trollen. ;<br />

gjep biefer ©elegen^eie \)a ber Autor p. 77. ber er^»@cb^(«fen flebmcfr> Jvitt ic8<br />

oucö e<strong>in</strong>en cpn bm ^kp ©cl^necfen b^fcövviben i<br />

35 3 Vll.SSoit<br />

• .


«4 !8ottt>


mit im fpiiiä Jtiä^^te^tem J&aufr. is<br />

Den (le bt^ (tc^ unö an fic^ baben. ^on mldtm au4 öi« €i:D#<br />

®($necfen im G<strong>in</strong>tec e<strong>in</strong>e \)axU ?:()ur üor i^re ^öuf« mac^jcn.<br />

I4)et unt0r(li;^f)eil otcr Die©pi^e De^»&oufe6 bleibt roie f« öu^ Dem<br />

^t) Qtttmmtn, alfo Dag man Daran fel>en fan, m gxo% ci im erfleii<br />

Stu^frie^en gemefcn. ^ie ^nfd^e machen tDc^en De^ (le<strong>in</strong>en €i(«<br />

fel^anfdngli^ Daö^au^ gat balD gtbiftXf abet wann Datforificium<br />

n)ä(tfl;tt)irD Dergircfel fc^mcl^ler, unDijiDa^^a(6gt()umnic^tme()t<br />

fo mcrcf liefe.<br />

«DZanfan ofleSlnfd^e n)ie an aflen @cbnecfenunD?Wu#<br />

fcfeeln fe^n unD ^Men; bom ^p an bi^ Da« »f)au6 DoOfommen ifr<br />

®eil Oec (Sc^necf <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em angebo^rnen ^aufe fejl h^tiQt, fo (an<br />

« fe<strong>in</strong>en anDern alö runCen Slbfa^ machen ^ Da fonDetlicfe aud^ f«i«<br />

l!eib runD ijl, unD Der Slnfa^ \>on mm gefc^iebt: 2lm du([er(te»<br />

ifnDe euieö jeDen ^nfa^cö/ wann pe Denfelben fcbliefien, ma^en (tc<br />

um Der n6tl)i9en (5tarcfe willen e<strong>in</strong>e ttxüai DicFerc S<strong>in</strong>ie, al< e<strong>in</strong>en<br />

'^at


•#<br />

l6 aSOtt fee<strong>in</strong> Libellis<br />

l^aUW/ Utt6 wa^ ju i[)m ©pcife Darauf fcjmimmf , üa'je^rm formen.<br />

!^tc »öc'tnet Diefec 0c&nccfen f<strong>in</strong>t) fiac^, unD macf)m e<strong>in</strong>en fpi^icjen<br />

S)ccpancjel, Dei:?cibi(t grau mitfldnen fc^mar^englecfen befprengf.<br />

3m Augulto flacbcn nm aflcjßic bcp allcc (SorgfalC/ junci unD alt<br />

t)aüon. ^eliieö ju oevl)<strong>in</strong>Cecn ic^ noc^ fe<strong>in</strong> Mittel f<strong>in</strong>Dcn tonnen.<br />

^^nlJec 5Wft)tcn 6^iüanimütt)amifc^cn Sibt^eilung &et Inreflea, p. 78. {tnö öie,<br />

-u.io unölio) glögcl bi'fommm, aber uiUir diu'c uni^ejTüijfKfR @ij!alU auiS<br />

11' fi)em ^0 tricUjen. ^arutUcr ftcljen öle SBürnie , tBocaaS Die fcgenanntcii<br />

*<br />

.*-'*^unitfern, (©cDiilübüU, Libelle,) fonimcn. Ilßt;?! e<strong>in</strong> jcöc^i'nnt», ja fa(l jeDc<br />

' '. ^taöt/ tiefem <strong>in</strong>fea e<strong>in</strong>en nnDem Onanien giebf, rcec&e ic|). Dem i^tfct nic^f<br />

befirccilid) iu fallen, be^) Dem Dramen Libeila bleiben,- \m ic& bci)Demi03ort<br />

5J3apiliott wegen Der üielen 33encnnungen ()ii& bleiben muffen. P, 176. \i^i<br />

ber S^ai Autor auf Der gten platte 8 Siüuren »on e<strong>in</strong>er e<strong>in</strong>iiien 5Ut Der«<br />

felberi; nemlid) üora (Jo an, Durcö Die 4. .^duiungen, bi^ ^u i(>rec redeten<br />

©r5jfe. €^iftauc& Die aSeft^reibung Dabei) fo fc&ön, Da^ man (ie a!ö Die<br />

t>(ittc fpccialc SBefcjjreibuna <strong>in</strong> Diefem ^ucö a»fel)en fan.<br />

VIIL<br />

95on t^ett Libellis Ml fo^eitätittte«<br />

©er övoiTern 2{rt<br />

)^(ec fo Pielcn ©cf4)ied)ten bcö Ungejiefevö 5^^ "liJ^ fe<strong>in</strong>et fö<br />

picl s]D^ul)e unD ©(^miericifeit alö Diefe6 gemacht, ©ann ii<br />

i(l e<strong>in</strong> 'SBajTet'Infecl, Daö man pom (Jp an nicbf tDOl)l grog<br />

jic^en fan ; UnD f<strong>in</strong>D Dcffelben fo üiclerlep SIrten. S)ie ©roffcn fan<br />

man Der Sarbe nac^ e<strong>in</strong>t^eilcn <strong>in</strong> gti<strong>in</strong>lic^' blaue, <strong>in</strong> gelbe, rotfce unD<br />

graue. äBelc^e garben i^nen auc^, aufgenommen Die rot[)e, nac&<br />

Dem^oDe bejidnDig bleiben, ^egcn Derl'eibös©e|laflf, Der gr6(ferti<br />

Sirt fan man Die Deuflic{)(le unD gleich <strong>in</strong>ö ©efic^t faDenDc (J<strong>in</strong>t()ci?<br />

lung machen, <strong>in</strong> Die, fo e<strong>in</strong>en runDen unD langen Seib feabcn, unD \x^<br />

cgcn Den ©roJTetn mit Dem runDen Ca-<br />

Die, Deren ^eib breitli(t ifl.<br />

nai, f)ab icj) e<strong>in</strong>ige aSeible<strong>in</strong> Pcrma()rr/ welche nicjt längliche ^*per<br />

legen,


k^^tt/ aU bie breiticibiöe Dcö^O^^'**" Auftoris, fonUm ö(5n^ runfc«,<br />

cud) nid)t qUi^ m ^afftt, fonDern^vfllic^ on i^rcn eigenen ^cit>, nn<br />

it>cld)^n fiö Drömcgcn tie unt^n cmöet^ogcne unD 9UlleiMt)eii e<strong>in</strong>ge*<br />

frummtc »f)nut dcü c<strong>in</strong>anDer tl)m. ÖBclen fbnnen.<br />

51uö maö furSIDern oDerDlibben unDgdcbern Die Dur(|)fi(tfigen<br />

glugcl be|lc!)cn, fan man bier au Der gigur fef)en. :^ie d)Mrd)en<br />

jmiicl)en Den grojTern £Ribben pnD 4ecfig Die anDern meijlenö fünf* i. %ihc.<br />

ccfig. ©ie glugel Der ©rofferen f<strong>in</strong>D i unD i falben SoO lang , unD t. vjIl*<br />

I l)alben 3olI breit , mo fk am breiteten f<strong>in</strong>D. 21m legten ^iei'i» " '<br />

n. I.<br />

fei Der Sdnge 5aben Die meijien e<strong>in</strong>en ldnglid)cnglccfen, oDcr e<strong>in</strong> paar<br />

ÖcfülUc?!}^a|'ci)eH jmifc^en Den tiorDer(lm bepDcn D^ibben, meld^er beo<br />

e<strong>in</strong>igen gelb, bep Den anDern fd)mar^j i|l. ^o ergclb iH Da f<strong>in</strong>Daud)<br />

Dieienigcn^^:j)2arct)en, fo Die ndcfeflen an Dem Dvücfen (JnDe oDer^elen*<br />

cfe Der $5l"gsl ^\nls, cfft biö 3. Omien breit, mit folgen ^ammet^aff*<br />

ten^vlecfcn auögefuftt. 3«^"^^J^Nfcfung DercocDerften cDer duffer«<br />

VIII. (I^eil. C Pen


18<br />

SBOtt im Libellis<br />

penülibbm an jet)«m glühet, wo et am breiteffcn, t(t In t)ßtü)^itfe aB<br />

an Dem fcb^\)dc^jlen Drt Dctfelben e<strong>in</strong> fle<strong>in</strong>cö qoet^öanÖAtroCurc^Der<br />

glugel £l\anD ^tvoc[6 e<strong>in</strong>tt?artö gebogen fcfee<strong>in</strong>t. iöie ^iutecn glügel<br />

aber l)a(>en i^ven bteltcflen ^beil am Seibe; aMo ^k um Deö^auc^S<br />

jr»iUen ettt)a^ lunD e<strong>in</strong>wärts gelten, Damitflenii^tanDenfclbenanftof*<br />

fen, mann ec üoR ©peife oDec bei; t>cn artö jlel)enDcn ^li)2\\ Daran, c.ucfe Die ^u(ft<br />

l)<strong>in</strong>ter Dem S^aucb Dcuefen, unD iid} red)t im ©emi^t galten fonne.<br />

^iScgen Deö'2Inreib<strong>in</strong>ö unD Slnfctlieffenö<br />

tm ?Bug noi e<strong>in</strong> ^autle<strong>in</strong> alö e<strong>in</strong> Dünnet ©aum au Dem (Jatcfern<br />

SianD Deö ^ugö.<br />

ijl an Dem e<strong>in</strong>wärts geben*<br />

^ev ^opf if? an Den ©rDflevn ubec Dtec L<strong>in</strong>ien breif, unD jmep<br />

L<strong>in</strong>ien Dicf. ®ie Slugen f<strong>in</strong>D Daö ©r6§te Daran: melcbc auö un^e^*<br />

lii fle<strong>in</strong>en ^picgel^fKuten oDec rhombiSj (\[6 auö gef^t^obenen ©it«<br />

tcr^^ierecfcn bejiebn. dar<strong>in</strong>nen flct) Die ©<strong>in</strong>ge fo |u Diefer ^i'ea#<br />

turcn ^rbaltung Dienen/ abfonDerlicb Die piegenDen Infeäa, alößiuei«<br />

fairer unD Sli'^ö^n, fidb oud) im fcbnellen glug nöifteüen, unD nicbt fo<br />

bolD auö Den2iugen fommenfonnen, fie mögen nocl)fL>Jeltfamegiug»<br />

krümmen Dabep macben. ?!nan f<strong>in</strong>Det auf Diefcti grp|)en @itfcv'?]ir*<br />

gen biörccüt'n meiffe^Srcu^e, aud) Blumen» formige n?ci|Te gleiten,<br />

BDclcbc* ict) fiu jufammen gebeilte *^erle^ungen Der 2iugon balfC/ De«<br />

reu Tcarben l)crnacb folc^e gigur macben. 55)ie 5iiigcn geben bep ei-<br />

©igen oben am Ä'opf über Der


f>Uv io^tmnntm 3uit(jfetm 19<br />

(Sd[)ilb tjcrnja^rt. €<strong>in</strong> ant)erß 2Irt Pfeile beiffcn bic ^c^cibcn^^ol^<br />

|C/ momitman annoc^nuf DerSirnibruflnacb Dcc @(^etbe fd)ic|Jt.<br />

föie @tirn cj^bt niirten jnoiic^en Den bcpDen Slucjen mcir l)crau^, r; Vlc^ttt.<br />

unD b^^t Uta- i)cmu^|>obenDc Sßhmt oben ^mep gro(]e, fo mau eigent* ^- '^"*'<br />

li^ t)ie (Stirn e nennen fan, unD bei) e<strong>in</strong>igen fcnnlicber alö bcp Den ""^^<br />

anDernijI, neben bev aber noc|) jmep fle<strong>in</strong>ere Darunter, woran öie<br />

Sitten Der langbducbiöcn unD breitbdtict)icjen auc^ unierfc^teDen füiD.<br />

0bec Der @tirn fniD Die ^wep •^aax Dünne gü()b^6rncr Die au6<br />

funjf^l) eilen beftobcn: 2iuö DeniÄ'nopf, fo unten Daran i|i, unD auö<br />

üier immer ctraaö Dünnern Idnglicben ©elcncfen.<br />

3n5ifdjen Den gü^l'-Öornern i|] bep Den örofletn nur e<strong>in</strong> Fcl)U<br />

fc&TOavjcr öldnjenDer ^nopf, bep anDern anDere unD me()r fle<strong>in</strong>eiöu*<br />

cfel lille aber baben ober De«t ^ubl» Römern e<strong>in</strong>e f le<strong>in</strong>e »f)ol)e alö<br />

e<strong>in</strong> ^dc^lc<strong>in</strong> fo Darüber [)erauö geljt, tpeil Die gül)l'^6rner ütoaS<br />

tief <strong>in</strong> Dem Mopf (leben.<br />

i5)a0 CD^iul b^f (3) ^<strong>in</strong>e fe(!!leI)enDe Unter* Sippe<br />

(b)(£-<strong>in</strong>e ben>e(}lic|)eDber» Sippe amifc^en Den unterm ©rirn»<br />

^o^en.<br />

( c ) 3tt>


20 35o» e<strong>in</strong>em SSurm tt)oi*au§<br />

uüf Me 6et> e<strong>in</strong>igen <strong>in</strong> Der ©eflaUf efma^ unförfc^ieööti ftn^ f^ie<br />

* ^* fcd)^ Sufle belieben jcDcv auö e<strong>in</strong>em furzen i<strong>in</strong>D e<strong>in</strong>em langen (Bc^en»<br />

' cfel/ auö e<strong>in</strong>em ^cbienbe<strong>in</strong> unD e<strong>in</strong>em Unüetfu§ mit ^m\) ©elencfen;<br />

cnt)erent?ocDcren£'ie3n)et;frummen flauen flnD. S^cc lange @ien«<br />

cfct unD t>aö ^ebienbc<strong>in</strong> l}abcn auf Der untern


e<strong>in</strong>e 6vejtleibt(je Libella UUmt si-<br />

Renten ^aFcnunt) neben an fcen legten ^njeo^lbfd^^n fcl)arjf nj<strong>in</strong>cflicfye<br />

@pte?cn. 21m @d)n)an^ f<strong>in</strong>by.


©ßficjf tvucff, unD möcl?t, t>a§ fic tDicDcr an Die (St<strong>in</strong>te ^ufc^nelif,<br />

n>anri man fie aufbebt, mcldjcs man lci(t)tltc^ tbim ^mt a-ann Dec<br />

^urm tort ill: «^ic ifr Durctfic^tic), jiemlid) l)avt, unD {)at iDeijfe<br />

^Dern , an Dem &ppcn.* (Spalt bat Dte^ untere ^eitc flc<strong>in</strong>c »f)(^^^*<br />


©ie lattäfei^i^e Libella fvietf)et 2;<br />

guiTm aUi neben an öecD^ffnung mt> an öen |)dr(em Derfel^cn ob,<br />

i<strong>in</strong>D Die (Stachel fc^lielfen [id) ^ufammcn. ?0^an mu§ immer fvifc^cö<br />

glu§»ann ic^ e<strong>in</strong>ige<br />

?D^^f)U t^arauß fc!umr, i|l poti Der nmnn ^t, Daö^D^dnnCe<strong>in</strong> al^-<br />

gxüp übec(3olD gladiiriiDD Da^ ^jg^j^j^j^ ^,|^ jjj.^^,^^ g^U^ ,^()er(S3clD<br />

..^ellrtcbcn, Da Der ©ian^ cci^ ©olDdDurd) Die garbe Durd^fcbt<strong>in</strong>t (i^<br />

hat am !'i\n>i niduö bcfonDerö i^or Dt^n groiTcn , tvaö Die ©licDer oDec<br />

'^bcilc feU'fi anlantif, nur e<strong>in</strong>ip.o nnDcre Difpolition unDProporrion,<br />

'S)ie glüß>1 h


obere |)dlfftöütß«cfigö2it)Ci'*öt)ei'0li6&ßn*;fJldümle<strong>in</strong>, biij mtm funf--<br />

ecfigc. 0ic nagten fi4) i>oii Deivg^-'-'öCrt ^Jß f«e <strong>in</strong> Dcuüuift «v^afc^en<br />

formen, wie Die ö^'^lT'^" «lir Den ^viptlion^ti tljun. iDIan fan <strong>in</strong> ei»<br />

tiem ()eai'u (^aal e<strong>in</strong>e ^a^D Damit an(l^ti


©olbbraunen fkimm Libella^ 25-<br />

im September fc^on <strong>in</strong> t)tr ©r5iTe alö ^uxJ^m (culices) ö«funt)en.<br />

S^iefeltfamen Special -Sf^amcn fo tk^t bepOe ^ttun nemlii »gcrc<br />

3o^ann Don Muralto unD ^ecv ?9lenjd ton Dem Libellen #^urm<br />

gebrauchen, Da fie Dcnfelben Phryganium unD Indalma beifien, f<strong>in</strong>ö<br />

tbm fo Duncfel/ unD braueben fo DielAuaoritdtunD Srfldccnö^ alö<br />

Der anDetn ibr General •9ia!)men Nympha.<br />

P. 84- ^^^I)rt öcv J^frr Auaor fett <strong>in</strong> Uv €rie^!unci öcr ©ovfcu Der jtKDfen<br />

Glaffc fdner lufcctcn-i^iatöeiluiig, imDfagf, et tüoüs e<strong>in</strong>e 9i)^aiiicr lfl)ven Die<br />

garbcii icr ^cufcl;rccFen ju beO^I^fn- ^Sidcbe 5)?aniec i(i um Dcc grolle«<br />

©tönen roillen, tt3ol)l f)d(te roiffen ni&gen. 5)aun Die anDerii, fo wo^l Die<br />

mit Den blauen Unter --Slügeln fl(g mit Den rotten, {)ab tc^ nur auf D^abefn<br />

e^efiecfty uuD <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em itiol)lDennaä;ten |)5liern @eiai\c trocFen werDen lajlcn,<br />

Da il)te Sarbe annocl) unöernnDcrt ijl. Siber Die ^räjlten ©tünen »etliereti<br />

il)regarb,foH^erli(^ tuann fieetman ju fpat gefangen werDen, Da (ie ibrera<br />

gnDe aal)e fmD. & itl Dicfe^ Infea nod; bet) IcbenDen 2eil) e<strong>in</strong>er fold&eti<br />

Corrnption untenvorjfen , Dfl§ nnDcre fo ivobl un fiieöenDcn aU fricc^en«<br />

Den llngrjicfer, fie cor sbrem ^oD befc^cn, unD <strong>in</strong> il)nen, mie fonjlenimSIa^^<br />

gleifft)/ %M metDen. UnD Dag ift Die Uifae^/ matum fic fo unerfnttlic^ fref*<br />

fen , unD Den @eiväd;fen iolcI}fn @c()aDen tl)un. 2)ann Die meiften >:on Dem<br />

«nDern gcpficielten Ungciiefer, fut|)en nac^ Der leisten >C)autung iii(!^ nur ju<br />

gatten, unD ficb ju»ermcl)ren, unDfreffen iKnig, al^ Die ^apilioncn/'unD<br />

anDere Die nur e<strong>in</strong> Inftrumenr "^aben, etroan e<strong>in</strong> ^r5pfle<strong>in</strong> (Ba^t ju i^rer €r*<br />

baKung ju fauAen. 2lber Dicfe, nac&Dem jie ficb gepaaret, unD €oer geleget,<br />

fangen etfr an ^auffenweife Dem grünen ©cljaDen ^u tl)un. Anno 1728.<br />

jiaben fie iu Der 5J?ar(l 5ßranDenbnrg mani^en 2Icfer öbel iugftic^tet. Uuö<br />

Da mir e<strong>in</strong>e quantirat Daüon iugefcl;icft wotDen, l)ab id) <strong>in</strong> Den meiften nic^t<br />

nur 5. big 6. weif|e lumbncos,"oöer 3^aDel=Dicfe SBfirme, Die t^eilg ^alb €1'<br />

Icn lang gemefeu/ ()crang getrau, fouDcrn aucf) uod; Dabei) aniTer Den ©efaf»<br />

fen unD ©dngen De^^fntiCttJtii^^ f<strong>in</strong>« quamität i>on ©d;niei§-5iicgen'^aDen,<br />

Die fic^ <strong>in</strong> il)nen tf)cils fc^im <strong>in</strong> Oartc Bdjalm jur lefjten 53crman&lung e<strong>in</strong>»<br />

gefcDloffen (matten- 2l!g i^ Die 5:)icf|len Darunter öffnete, Drangen Die ivciiJen<br />

^ngemeJDö an e<strong>in</strong>anDer lagen.<br />

9^ad;Deni icDdllc^ au^ Dem 2eib genommen, fo gar Da^ ^crj, fanD ic^ nid;tl<br />

»onDcnSBörmctit.mebrt, Der JC)cuf(treit lebte aber Dod; nod; »iel ©tun»<br />

Den \


XII. Tab.<br />

26 aSom @c^aum^9Burm.<br />

fe an Dielett Drtfii f^bi' t»öni{o ^n^ ^^^ »Ä^ öou i^ret; fon&etlidjen Se»<br />

f^äöigimfl ^it grüc^te ^5«. 3i:n, Yoai<br />

öer Auaor üpn öicfcn Uua^jicfci; fdjrcibt. Unb ()abrti micö nur e<strong>in</strong>ige ani<br />

bcrc <strong>in</strong>fcae, TOdc()c tiia« feiten antrifft bi^^er aufae^Älten, ba^ icJ; Die^cu»<br />

f(I)if"cfen nodS) nic^t fo bettacljtt'n f6nuen, mc ic^ Die gelb -Onne betrachtet,<br />

iveil man (te alle ^a\}t artreffen fan. Utit) wili-e ju wünf(öen ba§ ntan aul<br />

Sljiia e<strong>in</strong>e ^Scftlji'cibnn^ berfelbeu üon e<strong>in</strong>em fuu^tigcngclcfjrten, l)nben Bnnte,<br />

bamit man bie Oaltr tci' O.'iligen ©cl^iifft idd i^rer ae?acl;f/ ober e<strong>in</strong>öleic!;«<br />

wiS »on il)nen gebraucht wirb, beffei' üer|M)en fönnte. Xiai<strong>in</strong> ic^ l)nbc noclj<br />

fe<strong>in</strong>e julänftli^e ?5*'fcbrcibnng gcfc^cn, tvci^ec Der 3(vt ^eiifc^recfen trclcfic<br />

»on ben ^n^cn f unten gegcffcn tveibcn, noc^ auc^ bcrjetuijai bic unfev« glei^<br />

fe^en. ^mn \^ e<strong>in</strong>en &ak btc mU ^anb lang ilt.<br />

XII.<br />

fßom 6c^aum^SBuim<br />

^ Majo unt) Junio pnDct man an Den^IBeiDen e<strong>in</strong> it)aßf fo Dal fie ni^t fo treiben fonnen al^ fonflen , weil Der ftiOfle»<br />

^enDe ^afjt bei; Den klugen <strong>in</strong> e<strong>in</strong>ige corruption tommt i^a^ jie^t<br />

e<strong>in</strong>e 2irt Ung^M^r l)erjU/ xoMt$ bot) unfern ^ercn @c!&n.->ammer»<br />

tarn p. 86. Locufta pulex f)cifrt. ^ann Die ^'rdufer auf Den^ie*<br />

fen auc^ tVcoa^ üon fol(^er Ädlte IdDen , fo j<strong>in</strong>Det man Diefc^ Infea<br />

fi!eid)fa!lö Darauf. €^ friecht alfo, tcann eö au^ Dem €p awß Der €r#<br />

De gefroren , i)?ol)<strong>in</strong> t$ W(i\)x\6)m\\6) gelegt n^orDen, auf Die trauter<br />

unDaufDie^eioen. ©arauf 14) eö nac^ Der erj^en »f)äutung biö<br />

$ur legten gefunDcn.<br />

Öer Ä'opf i(l breit unD famt Dem .g)aB'@4>ilD gldn^enD ftwar^.<br />

©et2eib5at8.2it)fd^e i(l oben unD unten bräunlich/ neben am ^au


J8om @c5rtiitit^5Sitv«t 27<br />

tttan tmm c^übm glecfcn aU D^n 5(uöapfel |tef)t. ^k^u^l^bttitt<br />

ftnt) fd&tt)aii?-'^'f^i»»/ 1)^^^^" 5- ©flencfc, Dtcüom ^iTopf on, moran<br />

fie an DcviStirne |lel)cn, immer fpifjigcr jugdben. ^egcn Dc^ (^oug^<br />

(^ta^ü$, Den DicKöInfeatat, 9Cl)orC c^ unrßi; t)ie ^GUimunD^iat#<br />

f<strong>in</strong>ufe. Vierer «Saug» (Stachel Qil)t t>om ?9^aul an unteü t)ic ^cuß<br />

jmi^d>«n DiegülTc b<strong>in</strong>, cafclbjl ijl er ang^mac^fen unD f!e[)f geraD un*<br />

tcr fic^, ilicH <strong>in</strong> i,m\) l)albcn »g)«If^" ^^^ ^^ ^<strong>in</strong>er (55(ieiDe. unO l^at<br />

e<strong>in</strong> f^mar^jc^ ^pi^le<strong>in</strong> al^ i^on «f)orn. Riefen s25fa^el flecft ec <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>en pomm t)eg ®e'n?ci' Damit gt^u^t, l)tH Dabep<br />

Den ßeib <strong>in</strong> Die ^6!)e, unD f4)iebt Darauf Denfelben h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> fo lang et<br />

ifl. ^i§ Qii^W nid)rcnt^eil^ bei; Den ^nofpcn unD ^lat» klugen,<br />

Dafelbjl nimmt er folgern Siuge allen ^ufc&ieJKnDen^afftnjeg^ Da^ e^<br />

DecDrccfnet, tiöann er aufgel)6rt {)af. (feonfi bo^rt er a\iä^ Die^laf*<br />

tec an unD fuc^t on<br />

er fe<strong>in</strong>e 9^a!)rung haben fan, fangt an auö Dem ^<strong>in</strong>tern al^i^dbaum<br />

^erau0 äugc[)en, nacfe proportion Der 3


28 ajom Saug ^'®uvm auf<br />

ge^en ifl ?ct)ar{nnen weitet gefommen, t>o§ et öon öem ^efet e^maö<br />

nicf)t meloen fonnen, alö ii nnnoi^ t^un fan; ^eil mit t>tel ^e*<br />

jDigbeit Der Obfervationcn t^^%X) fe^lt. 3a Den giguten , fonDet:h(i<br />

t»et^euO'c6cn Uberfe^ung, ifi mir De^ ^afetö giguc fo üerDdc&tig, al«<br />

Der J)ier berdren.<br />

^m fiel)t aucö Darauf Den Unterfc^icD Deö Srlcn^^ojft^, unD Dcö<br />

QßeiDeit*®afft^. ®et^c^aum«'iBurm t)at jmat me()r ?9Mtetie<br />

um fi(t) al^ Diefer. 2lbec eö f<strong>in</strong>D met)t Olafen al^ ^^'^it unt> Det<br />

cß^utm ijt aud) ßtojier. Riefet auf Den €rlcn ifi Dabep ixxs> Dem ^eiDen» Sauget. €t fangt be^ Den Änof»<br />

pen, laujft gern nacfe Det qüet, frdgt Den »g)<strong>in</strong>ter»^eib <strong>in</strong> Die ^of)e;<br />

^cbtDen^eib auf; unD Drucft Datmit Den (^tac|)cl Dc|lo (Idrcfct h<strong>in</strong>»<br />

«n. ®ie ^ugen aber (Teljen nicfct fo mit l^etaug. ©aö übrige fan<br />

man ciUe^ au^ Den giguren fef)en.<br />

num.


im eifert Dt^ei* ^xk\u 29<br />

num. 1. 5luf öec XIII. Tabelle Det II. ^{atfcift e<strong>in</strong>et ^«flc&<br />

jum onDernmabl 9el)öufet.<br />

n. 2. ^Ct Die ^aut jum Drittenma!)l abcjelc^t<br />

n. 3. »Se<strong>in</strong>e natürliche ©rolfe.<br />

Wa^ er na^ fe<strong>in</strong>er legten »ödufung fiir e<strong>in</strong>e ©cftalt<br />

^efomme/ ^abe i^ no(^ nicjt gefunOen^<br />

XIV.<br />

SSott eitter ^tt öef(l)tt)dn^tet SSötme, Ut<br />

e<strong>in</strong>ige Ufev^Slap ^eifTen; unb wn l)er uuäefc^wan^<br />

ten gliege fo i(\vm^ \t>ix\>.<br />

^ J2ic6t)em i^ ^dt<strong>in</strong>le<strong>in</strong> unD ^^Beible<strong>in</strong> <strong>in</strong> i^rem ©a«en gefan^<br />

[(fcigen, legte Daf ^cible<strong>in</strong> balO Darauf €^cr, unD Die meiden<br />

^^ al^ e<strong>in</strong>en gilj neben c<strong>in</strong>anDer. ®ie €'per fmD t)oll fle<strong>in</strong>et<br />

(gpi^en ane<strong>in</strong>anDerv Da§ fei« Raffet Da^ifd)en fommen Ean,<br />

Dabcr bleibt gleich Die Suffe Dajnjij^en gefangen r Da§ pe mcig<br />

au^feben> Da fie fonjl gan^ fc^war^ fmD. .<br />

UnD Da5 jeDem iSp<br />

t)or anCem ^rau^. 5^acb wenig '^agen froc|en Die 3ungen au^^<br />

unD VDa$ Daö ^a|]er nicbt glei(| erreichen funte, Dae (larb. ®ie<br />

aber <strong>in</strong> Da6 QBaiJer famen / ficngcn an Drep au«^Iafe Der Dvaupen c. 32. befcbreibt Die gio|7te 2lrt<br />

ffQ^an beilTf |te Ufer*2ia§> tDcil (ic^ Der ^urm oon Der grofften 2lrt,<br />

am Ufer <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Soc^le<strong>in</strong> aufmalt;. Da^ er fic^ gemocht, ^crau^<br />

ibnDie/fomitSlngeln fif4)en, nebmen, unD an Den SIngel flecfen.<br />

©leic{)n?ie man fonjlen DieDu'gen#92Bürmcr Daran (?ecft/ ttjelc^e ma»<br />

Deswegen ^]>pr*fiag hci^t, n^eil fte aucb3um5ia§ an Die Sfngcl Diencrr.<br />

^pr aber b^-fTt <strong>in</strong> Den i)tieDerlanDen e<strong>in</strong> Siegen^ ^urm. ^ann<br />

€$ Die ^oBdnDer »ßajft beiffen, fo gef$ref)t c^a n>eit Diefe Slifgcn Die<br />

fut^eßeit, nemlict) etn? an e<strong>in</strong>en Qlag^ Den man fie ftel)t, fo Dicfjpiegcn,<br />

Dag fie an Den geteerten €^($ijfen b^fften unD fangen bleiben, ^ie<br />

^ 3<br />

>POl;l


5o S5on e<strong>in</strong>er ^xt äefcf)tt)anfim* Mimc^<br />

tt)ol)l Daö m#et>aoen .g)aurc ftiiD, öann ftß babcn fi'd) mit ojft


W e<strong>in</strong>ige Ufer ^ 2Iap I^eiffeit<br />

n. T. ^k glie^e ohtt '^tt üon Ufei'»S{a§.<br />

2. ©n Unter jglügd. 3- ^*<strong>in</strong> Cbei^glugel<br />

4. S)ei' <br />

gcfpvungener glo5 \y>^ti, e<strong>in</strong>en grojjen Rumor im Cl)r bei) Dem na*<br />

|en Tympano, oDer©et)or»^ldtle<strong>in</strong>/ oerurfactt/ fo ijl ni(^t6 befferö<br />

olö e<strong>in</strong>em fold)en ^atienten Dag D^r Dornen gere<strong>in</strong>igt, obDer^urm<br />

etttjan ()<strong>in</strong>ter flcfe friec^t, n)eiler DaDa^gett r\\d)t me^r fo empftnDet:<br />

n)o nic^t fo !an man re<strong>in</strong>eö ^aum»Del an e<strong>in</strong>em <strong>in</strong> folcfceg Del ge*<br />

tunkten $ferD*.£)aar<strong>in</strong>ö Dbi^ fli#n laffen, nur mit Den flc<strong>in</strong>ftcn<br />

tropfen unD Dabep Daö^ferD'^ö^^'iJ^ immer ettt)ag fe<strong>in</strong> unD iDieDer,<br />

auf unD nieDer bewegt, Da§ DaöDel unter unD t)ot Da^Infeßfomme/<br />

fonjl wann man üiel Del b<strong>in</strong>^<strong>in</strong> 9i#n miQ, ge[)t e^ ni$t an, Dann<br />

Die ?u jft rcirD DaDutcfe gleich) cmgefct)lo|iren, wor<strong>in</strong>nen tat Inre£l lebm<br />

fan, unD ge^t DaDur($ immer ndber an3 Tympanum n)elc^c6 Den<br />

Hermen unD Den (Bcbmer^en mmz\)Xt. @on(l beijT


52<br />

3Som O^v^^urm.<br />

§ofler. ^ö UQt t)iefei; ^ui-m fe<strong>in</strong>e €i;ec <strong>in</strong> Die €rt)e, oDec jtt)ifc&en<br />

ölte Sl<strong>in</strong>De an Den ^duimn, oDcr untec^uno ^it)iKben Die ©te<strong>in</strong>e.<br />

3c^ b^tCe e<strong>in</strong> ^eiMe<strong>in</strong> <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em gellen ©Kife, tuelct^cö fe<strong>in</strong>e (£per <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>e |)ot)le <strong>in</strong> Dec (EcDe im ©lafe legf«, tmD mW c6 mcrcfte, Dag fie<br />

wucDen ©c^aDen nehmen, trii^ U Dief^lbcn immer an e<strong>in</strong>en anDecn<br />

Ott, mie DieSimeifen. 5^er@cl)aDe aber !am tJDn Den?S^Umen,oDei*<br />

9Äe^l»5i}^ieten,t)ie »onD^m 3)^e|)J ubri^ uoaren, roomit idt) e<strong>in</strong> anDerö<br />

Infea <strong>in</strong> folgern ©lafe gene{)rt'unD tom etmaö srolTcc al6 Die ^i)er<br />

»aten/ Die festen fiel) Daran/ unD fauciten Die m?i}]eR über Qls<strong>in</strong>terg<br />


Sßon e<strong>in</strong>er £


34<br />

S5ieiie ^efuiiben mvitiu<br />

XVI.<br />

Sßon timtlmi fo auf e<strong>in</strong>er S3tmeäefu«*<br />

2Id) Proportion tcö?eibö e<strong>in</strong>er ^iene, nnD nac^proponionfe«<br />

fVÄ^ l'viufv fe auf anDern Slicgen fol^vc ©roJTe fujen, ifr DUfc 2ci{ii<br />

^tt)\: qrog, fo Dag ftc e<strong>in</strong>igen Die auf grclTen Mogeln f<strong>in</strong>D, gleich<br />

foüimt. (Sic i|i halb fo grc§ al^ fie j)ier abgezeichnet, ©er^aug*<br />

^tad)c( Q?{)et Dcrn horizontal jum ?ihaul beraub, Der ^opf iji fe^c<br />

fiac^, unD f<strong>in</strong>D jmn) frumme ©pi^jen tmm Dem (Saug«


aSon ^er mi^m 33(at^2aufe. 35<br />

cM (6) lebendig , dnen fc meitßn ^ccj üoa ^an^ig nö$ Berl<strong>in</strong><br />

fam. älfo Da§ id) fo t)icl Dabei; auf cmmabl bcobnd)ron an Obfcrvari^nen fehlte, Dann<br />

tteiVlben tttrD au(l)Derste unD lofe *5:beil nicbf er|c^5pfen, fonDern<br />

tDeil &at?urd) Inr^fla tjorfcmmen, Die iä) <strong>in</strong> Der ?DMr! ^ranbenbucg<br />

noc^ nid)t cjcfunDen, oDer Die üieflcicbt nic^r Dar<strong>in</strong>nen .(](fimDen n>ecDcn.<br />

fc)iv '3\'b\\^ Diofcö Infefls ift auf Dem ^larfcrn<strong>in</strong> Der ^igur üor*<br />

^QoflvOt. ^le braunen gubl 5 »Ö^i'nfr belieben auefieben cplmDrifcöen<br />

Sibfli^en.<br />

J^ie ^iucien fmD K^mar^, unD nabe an Den gübl'»ö5c*<br />

nern. 2iuf Der u<br />

%Q gegen Da^ iD^aul |]ei)t. 2ln Den 6. fcbmar^en §uf]en i(i Der ©c^en*<br />

cfel Der ldn.a|le^()eil, Der Unter^gug ^at fur(pe5Claucn. f5)aann fic leben, ölö mann fte toDt fInD, Darauf gebt e<strong>in</strong> fur§er(^aug«<br />

^tacbel, momit fie ibre ^abrung au^ Dem ^lat faugen. 2iuf Dem<br />

Äopf f]ci)en jnjep ^^ürjlen über ficb/ Did)t t<strong>in</strong>e<strong>in</strong>anDer. ®er i)^acfen<br />

ill mit Drcn über fid) jlebcnDen 33ldtlc<strong>in</strong> beDecf f, 932itten m^ Dem diu*<br />

(fen fleht e<strong>in</strong>e^<strong>in</strong>ieDurd), mel^e neben mit ^n)ep9\eiben folcber tueijTea<br />

^(dcle<strong>in</strong> befe^tij], Deren auf jeDerD^eibe ficben^'alö^cbuppen über e<strong>in</strong>d<br />

onDer liegen, ©er ^ieib ifl oval, mann man ibn obne Die auben annocb bcitren, maren<br />

nicbt Die ^^UnnU<strong>in</strong> mtc man geme<strong>in</strong>ct bat,<br />

^ 2<br />

foHDern cö maren noc^<br />

iange,


36<br />

«Uf itt Matricaria*<br />

ims^t, we!c6e b^naft Idtigere acöauben befamen. SMcfcn 9^abmm<br />

klaube m^ mit D?t Oefet ()iec ju c^cbraucfccn erlauben mülTen, tüeil<br />

id) noc^ fe<strong>in</strong> beqocmerö ^oxt öcfunCen. ^^ nenne abix (gc^aubc<br />

t)a« »aö an Dem SnDe Ceö Unter *Scibf^ t){e[eö Infefts noc^lan^ b<strong>in</strong>ab<br />

gebt. €ö iß langer alö Der Ovale Scib; am (2nDe jmepecfi^, bejlebt<br />

unten unD oben auö e<strong>in</strong>igen gleich »trciten langen ©tiicfen, roelcbe<br />

»Die le<strong>in</strong>ene ^Idtter-^^rciten an .c<strong>in</strong>anDer gefc^^t. Oben machen Diefe<br />

^örciten fec^ö erbabene galten an jcDa' (Seite; unD <strong>in</strong> Der ?0^tttc C)er'<br />

fclben Drei; nieDrt^e, Da^on Die mittlere Die breifefle ijl. Unten (leben<br />

tiiefe weifte Blatter ganfe glatt neben e<strong>in</strong>anDer, unD (<strong>in</strong>D am ^nDe etma^<br />

ouftcerte gebogen, ^i fpr<strong>in</strong>gen Diefe ©tücfe bi§a>eilen <strong>in</strong> ibren 9^a»<br />

ten auf; fouDerlicb nac^ Dem 'XoD Deö Infefts, Da man jlebt Da§ <strong>in</strong>»<br />

nerbalb Der (Sctiaube nicfet6 al6 e<strong>in</strong>e fcbwammige^D^aterieroi« etnjan<br />

tai ^axd <strong>in</strong> Den ^<strong>in</strong>fen oDer <strong>in</strong> Den J^oHunDev^^-ödumen auöfie^t.<br />

cjBoju Diefe (glaube Dient fan icb nocb n\ä)t feben. ^ie legten<br />

gelbliche, runDe unD pa^e ^per an Da0 ©lag, au^ welc&em nac^e<strong>in</strong>i»<br />

öen^agenDie3ungenau^geProcben f<strong>in</strong>D. iÖie3ungen baben gleich<br />

Ode ©lieDer unD gran^en auf» unD an Dem ?eib wie Die Sllten, au6»<br />

genommen Di« ^*aube. Sd) ^abe nicbttf Don e<strong>in</strong>er ^dutung fpu«<br />

ren tonnen Die fo Dielen Infeaen geme<strong>in</strong> ijl. 2)ie 5ilten flerben balD<br />

nac^ ibrer ^crmebrung. S)ie ^wm^ b^l^^» ^»n barte^ Seben unD<br />

{l«rben ni^t lei^tlic^ wann fie ^al)rung befommen. S)ie üielen<br />

auf Der |)aut j^ebenDen ^ürfile<strong>in</strong> unD ^öiifcble<strong>in</strong> Derfelbcn jcigen<br />

Daß fte wegen gewi|TerS5efcbu^^ung De^^eibeö Da f<strong>in</strong>D, fo wobl wfDec<br />

Die falte Üufft, al« wegen DerFridionoDerSInreibcnöan ^arteOeiter.<br />

©ann il)re langfame Bewegung, Die fle mit Den meiflen ^latt#?du«<br />

fen geme<strong>in</strong> ^aben, unD Der ^S^angel Der glugel, jeiget, Dati fie ft* <strong>in</strong><br />

t>ie n debilen Spalte, unDS^i^en, oDer<strong>in</strong> Die SrDe verbergen: woju<br />

ibr Dauerbaflftcö Seben fommt, M^ fte weit Darnach f riechen f6nnen/<br />

fo wobl alö m^ i^rer gewbbnlieben 9^abvu ng.<br />

P. 99. €)e^encft Der Auftor &cr ©cblupf'5ßffpen mit bre^ ©cbtüdn^cn ünh mit<br />

e<strong>in</strong>em (Scbmanß. SIbet B(t)Voäntii hat f ft)ic tie Ephemerides cCfr Uffr W Öat)On icfe l)icr n.<br />

XIV, e<strong>in</strong>e befd)ritben. €1 «ft Der Uq( etocb^I bi'fn' @d;!upf^«a3efpen, m\i<br />

4)en fte <strong>in</strong> t>ai faule ^ollj ftccfen, «nD ibre (Iper bnburd) h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> lemH fSn«<br />

«sn, wie im erfl^« %W^ n. i. 99R ^(n SdO'Övilien geici^t ivorbe». 5Bc»


gen fe<strong>in</strong>er spönne flberiMrmif tmm^ntUtal Derfe^en, welt^c^ fi(^ halb<br />

nüd} if)rem 'ioö eiifiiüei) fpaltef , unt) ^crnac^ b«^ 2Infil)cn moc^t, alö n^nim<br />

c^ bi'ep ©(t)n}ftn^e nwcn. 25ipN Suttfral ober biefe gefpaltene@d)cibe bie»<br />

öet ßcb oiff üm^, ia Ij<strong>in</strong>öegen bec etacöfl gerab unb (leiff bleibt. SDcc<br />

Jb«t ©^n^animerbötn ifl (jier<strong>in</strong>iien weiter (jefommen ali i(^, bn§ er biefct<br />

©cötüanft»5BcfpcR Sper unb SBürme famt ber QJenrnnblungÄ.-^filfc befom«<br />

nie«, n^eicfeeii necb md)f flnben fönnen; Sßeflen ber unterf4)ieblicbeB unb<br />

Dielen Slrten aber, fo wobl niit a\i o^ne ?egc » ©tatbel , werbe i^ ibm ttcW<br />

gleich fiD«/ wo nicbt übertreffen, wie ic^ bnnn biefelben fünftig e<strong>in</strong>wog!<br />

juni tveaiafren im Äupfer»@ticb werbe mittdcilen: Ißcil icb <strong>in</strong> Unterfud)unft<br />

il)rer SJiafm- fonfi nicl^t weitet fonimeo fönnen. Onbeffc« folget &i« Die 55?»<br />

f^^reibung.<br />

XVIII.<br />

T)tt @cl)wefel^äelben ©djlupf^SSefpe auf<br />

bm $apc^2ßfil>em<br />

[€t$aupt4lHtcrf(t)ieD Der Ichneomons-ot>ct ^c^lupf • ^ef*<br />

pen 3^aupen i^on Den anDern fKaupen i(l Die 3^1)1 t)ctgü(re an<br />

Dem ^ciuc^, Dann Die anDern l^aben jum ^oc^fien aufftir Den<br />

6. Q?ovDec*5u|T'^n uuD 2. ®4)tt>an^sgu(]en nur aiu am £dbe;<br />

tiefe aber jebne. Um <strong>Joh</strong>ann Baptift fönD id6 e<strong>in</strong>eflrodeSö^KBcfeme*<br />

fcl* selber '^BefpcnD^aupen auf Dcn5>apcl»^ßiDen, Der^opfijlrunö<br />

«nD gldn^cnD * fd)n)ar^. @ie n)eiDen etman 3 tiertcl 3^0 lan^ / unE)<br />

f)aben neben auf jeDemSibfatj Deö 2eib3 e<strong>in</strong>en fc^mar^en runDcn gle*<br />

cfen. 3n Den erfle« |)dutun9en f<strong>in</strong>D fie.orunlid), unD baben nur auf<br />

Dem crflenSIbfafe a<strong>in</strong>^al6 e<strong>in</strong>en gelben ©aum, am Jr)\nux^2


3S auf bell ^apel^3Bef5cm<br />

tfanDlunci^*$ülfc fan man alle ©lieDec an i'onen crfgnncn, noelcfee<br />

Dornen neben c<strong>in</strong>anDa* ^ufammcn QcU^t fiiiD. 3{Di]d)en &?n erlabe*<br />

nen klugen \ii\i> auf Da* &im t>k "^ähU^bxmx t)on 7. ©clencfcn,<br />

unO DemÄnopf worauf fte flehen, Oec ficjj m fe<strong>in</strong>em 9?dpf][«<strong>in</strong> bcm^öf-<br />

S)€rfkücft'n (ScfeilD ()aC 4. v&61}Cn <strong>in</strong>^ ^rcu^, baüon Die Dbccc (jeggii<br />

tem^öalß al^ e<strong>in</strong>^cr^ ö«|lalrer,Die untere aber fpi^ig ^erab gel)t,unD<br />

unten an e<strong>in</strong> ^leeblat üon gelben unD Hcoa^ <strong>in</strong> Die ^M)e ftehenD^<br />

puppen j^oiT^ ©i^if Ö^i!^c töau(t) b^tf i?bcn Slbfdi^e oDer Üvtenien<br />

ane<strong>in</strong>anDcr berum. ;Daö SOldnnle n \\t fcfcma^l unD flc<strong>in</strong>tic, unD<br />

trdcjt t)ie fc^wdrtjlicfecn glugcl ctroaö über e<strong>in</strong>ander, ©aö 'tlBeible<strong>in</strong><br />

^at e<strong>in</strong>en fur^eti^ecje^ ^cad^el am^auc^, Der |n)ifc^en 3me9t!icb f<strong>in</strong>Den fan; @ie f<strong>in</strong>D<br />

cjßadbö gelb, merDcn über e<strong>in</strong>en Soll lang. ®er Ä'opf \\t fcbmarfe/<br />

unD i)at jn)€p g"^)^^"^^"^'^' "'^^ ^^^9 n)et|]>n unD 4 fcbnjar^en D^i;i*<br />

oen oDer 2lbfdtjen< Daücn Der an Der &\xn Der Dicffle, Die feigen^<br />

Den immer etn^aö Dünner f<strong>in</strong>D. 'D'Jeben am |)alö iji an j^Det


95011 im (leiten flvofien S31at^2aujfetv 39<br />

guß mt\)t dm geibc. J^ct D^ucfen mUt (ic^ an be^b^n (Seiten mit<br />

e<strong>in</strong>em fleifc^icen ^oum. S)iß ^c()en Slbfd^c babcn Diel galten , foif»<br />

Dctlic^ am ^auc^/ Oa§ tt)ol)l üicre an jeDem Sibfa^e f<strong>in</strong>D. ®ie £Rü*<br />

cfcn*2lbfd^e9c!)cn a(^ ^c^upp?n über Den^auc^ etmatf ()etüor. €^<br />

jie(>tDicfec ^lat'^dujfet fe<strong>in</strong> ©efp<strong>in</strong>nft auö e<strong>in</strong>er @pi^e am ^avl<br />

unö flebf Dnffclbe mit e<strong>in</strong>em "^^ropfie<strong>in</strong> ©öjft fo jiiglei^ ^erauö Qn\)t,<br />

öucb an e<strong>in</strong> glatte^ ^^lat an. SÖep Der ger<strong>in</strong>öpen QSeroeöung Die er<br />

fpul)xt, l)Qt ec Dercjleidjcn bcauneö '^roppe<strong>in</strong> am ?D^aul. ^en Ichnevmonem<br />

Darauö ju beEommen möflen DiefeSInmerdPunsen Dienen,<br />

€rf{lic^, Dag Diefer^lat»gdujfer öcrn/ unD bep Der öec<strong>in</strong>gflen ^eme^<br />

ßung Die er nic^t 9en)of)nt \^, 5erab fallt. 3"»" anDern Dag unten<br />

€cDe fct<strong>in</strong> mug <strong>in</strong> Dem @efct)irr, mo man i^n ndbrt, Damit er h<strong>in</strong>e<strong>in</strong><br />

friechen fonne, mann er jicb DerwanDeln mH. 34) befam e<strong>in</strong>e^ar^<br />

tbet) imSulio, Die ftckn felbfl [)erab, unD frollen <strong>in</strong> Die ^rDe. ^eil<br />

fie aber fic^ nid)t DcrrcanDelten, gab ic|) e<strong>in</strong>em anDern ^ef^toß fo^alO<br />

fe<strong>in</strong>e ^iDe, njelc^eö iö^ im 3unio gefunDen hc^tte, tteil i


^<br />

m\m ^(^Wn h^t Dicfe ^BetwanDlunc; nic^t «reichen f6rtttcit. JD^c<br />

Äopf l)af jracp f*mat^e ^iugen. ©en jie^et fie aber fo an ftc|), Ca§ man<br />

tl)ngavnic|tfic^t,unDDie|)autDeöScibön)dtDatübci:l)erge^t,n)oDurc&<br />

t)«t £eib üocnen üiel breitet a\i Der ^<strong>in</strong>tcr»Ocib »irO. ^ie benagen ntic<br />

Die oberc^aufDe^^lateöjunD machen balDDa^balD Dort e<strong>in</strong>igeglecfen.<br />

c^Bann fte fort! r ie(*en l)eben fte jeDen 5lbfa^ woran Die^auc^^gü ffe f<strong>in</strong>ö<br />

lanöfamauf t»er<br />

Sefpe, fo timui mh<br />

[iefer Ichnsvmon oDer Diefe @cblupf » 9S5efpe legt ibrc (im<br />

. J im Slpril bornen gegen Die ©pi^en Der jarten ^flaumem unD<br />

^ Slbricofen -.glätter. @ie f<strong>in</strong>D weiglicb ^ cyl<strong>in</strong>drifcb / unD<br />

gangen me<strong>in</strong>en« fle<strong>in</strong>e gafm Daran , Da§ fte fprcnglicb auöfe«<br />

bcn. 3m ?9^ajo frie($en weiife S^duple<strong>in</strong> beraub, welcbe e<strong>in</strong>en<br />

fcbwar^Tn ^opf b^iben , Der breiter Der Seib ijl. © ie 6. güiTe<br />

f<strong>in</strong>D auc^ f^ttjari, Dann fonfl ^aben fie fe<strong>in</strong>e. 2im ^opf (leben<br />

jwep gul)ll)5rner oDer gül)lfpiien, Deren jeDe t)ier runDe ©lieD^r mit<br />

f^mav


a3om grünen ^lat-aBicffer ml) itv Sffiefpe tt 41<br />

ftooil^en Sp<strong>in</strong>aen haf, imD imtticr mn Fle<strong>in</strong>ct i|l ol^tcr antm-<br />

(g)ie ?an Do^ ?9laul l}eraufii fd)iebcn/ »eil fic il)c ^cn)ebe Damit an<br />

tic^ldttn* fc(lmact)Pt, unD mifOemfelben fp<strong>in</strong>nct, -4)12 ^(*ilD*<br />

le<strong>in</strong> am ^al^ f<strong>in</strong>t) ^cd)fc^tt>ore?; J5)n' ['eib ifl gnn^ cjvün. ©er<br />

^aiic^ ü\vc\i bleich-' örün. ^te .galten auf Dem D\ii(J<strong>in</strong> I)«%un.<br />

S)ie ^ul|j'2iDer nber ctaniö DuncFcIgrun, fo mtttm auf Dem d\Mm<br />

Iduöö b<br />

iiTb nn&) Die J^aut |u fcl)en ift. ?D^it Dieff^n galten fan fle<br />

ftd) gcf(tn><strong>in</strong>D fertfdieben. act)?gelber ad)eg«lben gnoicTel an ^m tmai l)ixcimhd)^t\l><strong>in</strong> 9\ucfuv^ttUW<br />

gegen jeCem '2ibfa^ (Saum über gelber unD leb^ajyter.<br />

n. i. ^ii fKaupe <strong>in</strong>.if)rer,nafnrnct)en ©vop,<br />

, 3r<br />

2. C^ben Diefelbe cwa^ flr6|Jcr,<br />

®ie ^ßefpe,<br />

4 ^<strong>in</strong> Sub!l)orn.<br />

5. i^<strong>in</strong> ^^aar giügef.<br />

S??fl{(!er,/


?JBaö <strong>in</strong> im ©ritten 'X^eil M mim\ fpnnUn,<br />

ober im 2(cf)tcnt(}eil bicfe6 QQ5ercf6 bcfcfn^iebcn Witt».<br />

I. S)ie'Oau^.<br />

VII. Q3on Den glu§*@4Hecfen mit Dem fpi^ig^jugeDrettenUaufe.<br />

VIII. %ot\ DenLibellis oDcv fo genannten Sungfern/ Dergtogern<br />

fX. ^on e<strong>in</strong>em ^utm, mta^ e<strong>in</strong>e bteitldbige Libella fcmmf.<br />

X. Q^on ttm ^JBurm / worauf Die langleibige Libella fricc^et.<br />

XL Q5on Der ©olDgrunen , unD ©olDbcauncn de<strong>in</strong>en Libella.<br />

XH. ^om@$aum/^urm.<br />

KIII. ^om @au9»


JOH. LEONHARD. FRISCH.<br />

INSECTEN<br />

93ort afferlet^<br />

W>hiMnm<br />

pönt)licf)en ^nt&ecfunflf<br />

©0 e<strong>in</strong>ige wn ^e^^?atlu• t)iefer (Ereatuveii l^eraiiögeäeberr,<br />

©amt e<strong>in</strong>er SJomber wcnnnen e<strong>in</strong> ^n^m^ an6 bt^ ^crrnFran-<br />

c^ie öud) e<strong>in</strong>cc<br />

cifci Redi )^ud> t>on ^vjjucjung Der <strong>in</strong>feaen entbaKen iff.<br />

35efd)reibuii3 t)er ©trief) -^eufd)itcfeit^<br />

«IBdc^ß <strong>in</strong> biefem 3abr flcoffen ©c^nDen gctban- 3«> übrigen voixh tM^ jufol^e<br />

»eOvtS^^A »erregte ef;riflöpl> ©Ottlieb NICOLAI, 1790,


i^Kw-^^JkA"<br />

'' -t^'.


SS<br />

c&><br />

D. AUGUSTIN<br />

BUDDEUS<br />

f 6ttigL ^:^dfmth t<strong>in</strong>t) 2ei()^Medico, &e^<br />

Ober^Collegii Medici AflefTori; Diredori ^erC^asfis<br />

Phyfico- Medice kl) tef Völlig!, Societat <strong>in</strong><br />

S0SiJTenrd)afften; Profeffbri Anatomk unDPhyfices<br />

bei) ^emColIegioMedico-Chirurgico; QBie<br />

au^ t)er ^apfeil. Academ. Nat. Curiof.<br />

SBit>tttet Mefett SJeunte« ^^eil<br />

m<br />

2)ci; ^efd>i*eibung<br />

INSECTcit<br />

(fe<strong>in</strong>er gcbüf>rcnbcn |)od)ac^nmg/<br />

Itnb aH mm Jg)0(^gultfgen S^u^eit<br />

atterlci) 53crfiu1)^ fo «ntfi* fe<strong>in</strong>et* Diredion <strong>in</strong> J>ierem<br />

^tücf, tlöf)cr bep ©dcöcn^eit öffentlich porseleflC<br />

wovOcn.


Ranclfens Rscit, Äeib;2(vi5t ciitee (Srog^eti^ottö v>on<br />

Slotcni3, ^at ferne nad)vic^'tcn vom X?eijtjc{j £>ie<br />

Seugung t>ci* Infocleit 511 eifotfcbcn/ nn öeii Carolum<br />

Dati, latc<strong>in</strong>ifc^ ^c(dytitbm. VOcl&}te 23ud) v>on<br />

Henrich Wetfte<strong>in</strong>Buct)banMem m2(m}iei-Öam, va)iöei:<br />

, Aufgelegt unt) unter: ben Bd)nffcen t^icfze gelef^rten imb fUu<br />

^igcn Untetfuc^ere bctVtatiiv rorangefeQnrouöen. An. 1686. 12.<br />

^u ifi e<strong>in</strong>er: <strong>von</strong> ^cu erjlcn <strong>in</strong> ^^^«^^^'^'^ gctvefen/ bei- t)ie bl<strong>in</strong>öe<br />

ITTe<strong>in</strong>ung btv &tldynm fe<strong>in</strong>ci- unö aller vorigen Seiten <strong>von</strong> bzt<br />

Beugung Der Infetlcn, entseelt, unö mit grunDlic^er^^ifa^vung<br />

roiöevlcgen ^elffcn. Be<strong>in</strong>e cvi^c probe [)at er mit ^enSüegen ge*<br />

möd>t, ivetd;e i^re ^Zy^tv auf'oae fanic Steife^ legen, öar<strong>in</strong>n er<br />

vielerlei 2ivmx gefunOen; un!:) bUfce Oabey, Da^ bUUüncn<br />

f^^lupf^XPcfpsn iid) and) auf t:kft mcit:>en gefcijt, unb fit mit<br />

fZ'^ttn <strong>in</strong>nm gefüllt, fo öaf? er bernöd;> an ftatt e<strong>in</strong>er Bc^meif?«<br />

SHege fo ^eraue kommen follcn , biß 40. foldp'e khnevmone»<br />

a^ Mm Stiege <strong>von</strong> üuf^:n iy<strong>in</strong>t<strong>in</strong><br />

kommen fonnen, f<strong>in</strong>b ol;ne tHa^en gellieberjt,-C>od) muften<br />

fte feft vermad)t (c^fn, bann er l)at gcmercJt , bafy (U öurc^<br />

tjetvircfte i)ecfel bßbcn C>urct)bobren mib e<strong>in</strong>br<strong>in</strong>gen ivoUen,<br />

p. 40. Bonberlid) t^atm ce t>it XViabtn avelc^c gleid) ane t>m<br />

it'^tvn nad) t>em legen brechen, tvcil fie bev mand)iv ^iit^c<br />

öiefie nic^t anbr<strong>in</strong>gen tan, gar rciff glcichfam iverC>en, unO<br />

faj<strong>in</strong>od) <strong>in</strong> t>tv (Bcbnvt t>a& ^ig vvoröen* f<strong>in</strong>C^ , ala bit<br />

Küchle<strong>in</strong> <strong>in</strong> t>en ISyern öer .^üncv. 2)aber p. 41. mib 42. <strong>von</strong><br />

t<strong>in</strong>tm oiveiffcl \ic^t , ob nid;t e<strong>in</strong>ige Stiegen lcben^ige iVla><br />

öen geboren, p. 43. fdngt er an bit nävtifd)^ tlle<strong>in</strong>ung t,n<br />

erse^len, Oag fovief geglaubet, e^ f6nnen^iejie*@c^m>arme<br />

aue


die e<strong>in</strong>em tobten (Dc^fen-ober l^<strong>in</strong>b ge^cugct werben, t<strong>in</strong>><br />

fctht p. 61. t>at, bit Wcfpm peifd>ftc^ig llnö, n?elcl)C0 viel^<br />

leidet c<strong>in</strong>tr^e an bem toöcn 2\<strong>in</strong>0picl; gefeiten, unb ver<strong>in</strong>c<strong>in</strong>et<br />

t)it\c Wc\pm fo iic fnv 3icne ßngcfe^en , feven t^avane ge»<br />

tvac^fcn. p. 71. Tqq. folgen fc^one 2lnnjercFi<strong>in</strong>gen <strong>von</strong> Oeit<br />

©coi'pioncn, imb <strong>von</strong> bei: XX)iiFimg it;re0 Qticl^a <strong>in</strong> cücclev<br />

TL^teren, babei- Auftor t^abc'^ bleibt, t)c|5 öitrc^ ben Srad^et<br />

^ugleic^ e<strong>in</strong> fubtiU& Ccopfle<strong>in</strong> toblid)tn Raffte U). bie U^um<br />

t>e ^omme, x\?elct)e6 fold)c SuföUe v>ei*ur|ßd;)e. Unb ivönn<br />

folc^et Safft biicct) viele @cid;e eifd)6pfc if^, ftnb bic Bci(^e<br />

nid;t el^et* wibei* toblid; ale xvann fiel) rolct>er: ©affc cufö<br />

nnit geförnmlet ^at. '£0 f<strong>in</strong>b böbey 3. S'Sut'en <strong>von</strong> Tuneta-<br />

nifct)cn Scorpionen, wtlm tHcben im faulen Sleifc^ gemad;t, bö^<br />

eu fie <strong>in</strong> alletley Qdffce get^an , bie fonfTen t>icftm (Stxvntm<br />

juiviebeu f<strong>in</strong>b, ale <strong>in</strong> (Hciec^ifc^en XVän, <strong>in</strong> ^^j^ig, <strong>in</strong> Citron-Qöffc,<br />

ja fo gat e<strong>in</strong>ige <strong>in</strong> 0el, ale t>m allgeme<strong>in</strong>en tob*<br />

Iicl)en Bafft alleu fi^civucme, unt) {cytn bod; nict>t gefJotbert<br />

(ivelci>e0 audj> anbei-e werben bc5eugen mtj(|en xvann fie es<br />

nur probiven wollen) fonbern ^aben^i^re gewo^nlid^e Wulfen<br />

gar balb um fid) bekommen, unb fid) bav<strong>in</strong>nm verivanbclt.<br />

VOdd^co <strong>von</strong> ber Unburc|>br<strong>in</strong>glic^feit i^rer ^^aut, {xva9<br />

t)icfe Baffce anlanget,) unb worauö ^e<strong>in</strong>acl) bie ^^ulfc wirb,<br />

e-<strong>in</strong> genugfamce Seugnufj iit. iDody ^at er babey gcmercFt,<br />

Oag bic Infefta ,<br />

bit er <strong>in</strong> anbcvc Bdffte get^an gehabt, nid}t&<br />

befioiveriigcr l;ernac^ au6gefrod;en unb lebenbig geblieben,<br />

aber bic fo im 0el gcwefen, ft^n balb nad) bem 2luehied;eM,<br />

ja :l;eil9 nod) im 2(u6fricc^en gef^orbcn. p. 103. wiberlegc<br />

e<strong>in</strong>igen wabr bcfunben. p. 106. fcijt er etivae <strong>von</strong> bem langen<br />

fi^ebcn ber jungen Bp<strong>in</strong>ncn. Unb nad>bcm er nod; em unb<br />

mbu& vom Bp<strong>in</strong>nen? (Bewebe gefd:)rieben, tommt er auf bic<br />

K 3 (Bau*


S?o^re^e<br />

(BöUapffel unt> öie Wnvmc (o t^äv<strong>in</strong>ncn f<strong>in</strong>t> , wo<strong>von</strong> et: ^ct*^<br />

nad> p. 117. fqq. vvciclduffciöer ^(Jiit>elt; lIn^ fcl;reibt Ööfauf<br />

möerum t?omBp<strong>in</strong>ncn^(S>eipebe p.117. unc fie C»af|clbc fo weit<br />

<strong>von</strong> e<strong>in</strong>em 23ßum s<strong>in</strong>n an^el•^ bt<strong>in</strong>G^m. SDayon man öbei:<br />

beute 5u (Lage gcxvijjere ^£ifat;ti<strong>in</strong>g l?at. P. 121. folget e<strong>in</strong>t<br />

iefc^relbung Der Ka^maC)cn u]il> ^ev Sli^Sen fo ^civaiw<br />

ivei-C^en. P. 135. Tqq. fte^t ctxvae <strong>von</strong> Seugung Oet S^ofcbe*<br />

P. 143. ^ötct e<strong>in</strong>ige 23dlgletn an 3lättcvn, Occ Ciematis ot»ci:<br />

Vjtalba; <strong>in</strong> Kupffer flecken ta|]cn anc^ e<strong>in</strong>ige S^ecfen an bcn<br />

)iX5ei|^t>o<strong>in</strong>' flattern imb Tiuewad^fun^m an Den 5xi"^eigen yx>eU<br />

d)t fa(t mit öen Sct>vi^ömmcn cn t>en Cynoibato obei- i<strong>in</strong>lOen<br />

Äofen-ScocP ubctc<strong>in</strong> fommcn. Zbcv cv i)at<strong>von</strong> fe<strong>in</strong>em öie<br />

Infeöa auefricc^en ftl)m. 2iud) nict)t (p. 144.) yon öcn 25dlg*<br />

le<strong>in</strong> an Oen 23lattcvn bei* Phillyrea fecunda Clufii P.J45. f<strong>in</strong>det<br />

man c<strong>in</strong>e^c(li)i-cibunge<strong>in</strong>e0 Iniefts fo fte jtölidnifd) cavallucci<br />

^eiflcn/ fcl;c<strong>in</strong>c e<strong>in</strong>e fpecies Des )P0«j]cr?Infe£ie8 $u ^c^n t)av>oH<br />

ic^ im VII. Z^cil num. XVi gcC»ac^t. P. 153. \^ant>cltct <strong>von</strong> t<strong>in</strong>ev<br />

2{rt Bct)lupfj IX^efpc <strong>in</strong> C>m Bc^wammcm P. 160. veifdüt eü<br />

bcv öen Galläpfeln , öoc^) auf e<strong>in</strong>e 2ltt Öeu oeugung öei* Ink£kn<br />

bie nid)t <strong>von</strong> ^Zyan bev ttTuttei: , fonöern auf anöre<br />

tDeife gerc^cl;cn foll, &c<strong>in</strong>e 3eivei^tvn:e fmö <strong>von</strong> h<strong>in</strong>ev<br />

XX)id)ti^Uit , unD verdienen nidpt i<strong>in</strong>t>crl;iol;lt ^n nreiden.<br />

tibey ^ae fagt er p. 162. co ftecPcn ie VTiabm <strong>in</strong> t^n (HalUdpfcltt<br />

©fft übet $wey 3^^^* / wcld)ee xoibcvnm e<strong>in</strong> Sct)l^t^ ift 2^^<br />

t<strong>in</strong>tcf allen folcbcn Infctlen fe<strong>in</strong>em älttv ale e<strong>in</strong> jc^r rv?irl>, voit<br />

fciiici- ö5eburt9'Seit an/ oDcr pom Dem 2lueh'fed;cn an ^n<br />

ved^nen. P. 163. vetfptidjt er e<strong>in</strong>e vjifforic bev tmtctfd)ie6e><br />

nen Silicate t)er ^£id>bdumc i;nC> öei* lnlcQ,cn fo \>on ^cnfelbcn<br />

fommen. '^.0 i(l aber ntd^re ba\>on ?)crauß gekommen. P. 107.<br />

fögt er t^on t:'em tPnrm <strong>in</strong> t)m IKitfcbcn, ha^ ce e<strong>in</strong>e §iica,e<br />

TTcröc ^te ev Dcfclbfl befd^i'dbr , i<strong>in</strong>b im isupffeiiad;) vovf<br />

f!cut. ^i:bent>ßrelbftl;anöelt ei*aud; x">on Dem Wntm<strong>in</strong> t>en<br />

i^ßfelnufjen. iDeren Perv^anMung er abet nie gtfe^cn. P. 174.<br />

lonimt et' auf öie Wuime <strong>in</strong> öen ppotimcn , ivoraue e<strong>in</strong>e<br />

tXlotteu fliege vveröe. P. 178. r^^qq. befc^veibt et e<strong>in</strong>ige Vev^<br />

\vant>f


wöiiölimgen bcv ^öupen, vocil abcv h^<strong>in</strong>c Si^^^nn aiid) wt*<br />

ntg vccl;tc Umf^dii^e ^öbey ftnö , öicncji fie^gau wmi^ p.it<br />

^cfovöcri<strong>in</strong>t; ^ct giunöüd)en Unccifucl^unr^cn. P. 187. rnc<strong>in</strong>t<br />

ec falfd;licl;) t>ic Äöiipeit ^abcn öte t^yer ßclcgt, <strong>in</strong> Die ficl^<br />

öic iHaöen Deu Hc<strong>in</strong>cn ^d^lupf-^Wcfpm c<strong>in</strong>ip<strong>in</strong>ncn , wann fie<br />

ßU0 t)en 2^ßupeu gc^roct)en. P. 190. t;at: cv öic X^n-ruöüMun*<br />

gen t>eL- X^Duimcf <strong>in</strong> t^en I^noOcn Der XlDciCicft^23ldrter nic^t<br />

erfahren fonuen, t»tc id) im öuöcrn (E^cil befcl^viebcn/ C>oc^<br />

^ac cc öiefelbcn ön öen iSldttevn p. 192. <strong>in</strong> Kupjfcu (Icc^m<br />

Ißflen. P. 194- tvi>d)lttv, ba^ cv auf ^oUtmbcv'^25\ätuvn<br />

(£ycu gefunDen ^ ivouauö tpurmcu woi-Oen f fo Die 23ldtteu<br />

geffcffen, «nö ftd> ^ernac^ r^eife <strong>in</strong> SUt^m mvwanbdtf ans<br />

t<strong>in</strong>i^m abetr fcyen fc^hipf * XPcfpcn getroc^cn, wie t>ie Sig»?<br />

renseigen, Die öabey gertoct)en \mb. XVcld)t Bcfc^L-etbi<strong>in</strong>g<br />

e<strong>in</strong>e öer öcutlicl^flcn <strong>in</strong> tiefem 23uct)Ie<strong>in</strong> ifl^ cbcv t>ody nid>t<br />

3ureid)enC)^ Oaf^ man i^v ebne neue <strong>in</strong>iö n?eitei*e ^£rfabn<strong>in</strong>g<br />

tföiicn tonnte. F. 19g. f<strong>in</strong>t> öie ß^cber* tt>utme Oct Bc|>aafc,<br />

ttnö öcr i5*^i*»^t öJt ^ie25er3)reibung'Oer ß^aiife, unb t»a er Die cuf<br />

Den Kcfcrn niema^l gefe^en ^ ^at cv h<strong>in</strong>gegen gefunDen<br />

t>a^ Die Tlmciftn allci-ley Zvtm r and^ jeDe eigene 2h'C tänfc<br />

!?öbe. fJt^z cv abcv bic Oufe fo er ab5eid)nen fßffeu <strong>in</strong> 2nu*<br />

pfcf vorftcllt^ ift 5« vor nocl; e<strong>in</strong> 23ilDnuf5 e<strong>in</strong>ee Sccrpii mar<strong>in</strong>i,<br />

xcdd)CQ fßj^ mit Det ^iguv ubci- e<strong>in</strong>Fommt \o ich Tom.<br />

VIII. Tab. VI!I. abge^eic^nety clö Den XX;«rm cu0 itjcictscm<br />

e<strong>in</strong>e 2{rt Dec mixtdmä^io^zn tibtVizn fommt r<br />

Ducy Bci>n?chii3e 5« fpiJSig fmD. 2luf Den XXVH-J. duodcz 1\vl<br />

Jiui* Da|] Die<br />

pfer flattern (mD t^it md{un ^iü^mcn <strong>von</strong> &,cMitn auf Den*<br />

geflügelten Cbtcren , Darnad>/ vom XTunfd^tn an, and)<br />

Die ta\\ic c<strong>in</strong><strong>in</strong>ef Dicifilf^iger (Il}tcyc. 2lu|fcc bkfzn jmD Da*<br />

bey cuf btv XVlI. pictte Die tHieDen a\.\^ t>tn e<strong>in</strong>qcniöd)*<br />

ten Bvjd:)cn, unD 2(poti-)ecFcr Coj^fcauren. 2(i5f Der 2>ftcn Der<br />

Z^ton^lPPuim' liefet:. UnD 26, 27, 28. treyerlvy 2(}ntiren.<br />

)( a Po»


^ Von t)cm (Geflügel f<strong>in</strong>J) öa. I.<br />

Tab. I. ©teyerley ß^aufe tJoit ^abid)U\i unt) ©perbet'n.<br />

53otret)e<br />

II. Pen öev gtoflcn 43iö«e.<br />

X. öVDCycclcy fi^aufe auf öeii unlöen (Batifeii.<br />

XI. ovve^erley fcaufc aufOeji^rad^lauffe<strong>in</strong> oöep QelbbvöU)»<br />

mn lMbip,m.<br />

XII. ^ie ß^aueauf m \vtif$m ©tai'cn.<br />

Tab. X^ontnenfcbcn un^ €()tcr £auf5cn.<br />

XVIII. iDie geme<strong>in</strong>e KlciDcrltujö.<br />

XIX. ©ie Silp,lau0. ©ie £au0 auf öcn 2\e^b6c^crt.<br />

:<br />

XX. iD!cCamcelj£au0.<br />

XXI. iDie t£fd0' Haue.<br />

XXII. 2Die £ßuo auf öcn 2{frican{rc!}en füiöt^crn.<br />

II.<br />

. - iDie auf Den 2ifi-icanirchen ^i'nncn.<br />

XX HI. 6\vcynh'^


i^e id) <strong>in</strong> Un &d)mnmmbixmifd)m Tnftat<br />

tDcitec Q^h^, tüie id) im VHI. Q:()eil Diefn'^^e»<br />

fcbrtibungen Der Infeaen angefangen ^abe : ^iö<br />

\d> juDor ctn)aö t)on Den v^cufdiirccfen Dei* gvof"<br />

fern 21rten tep un6 überhaupt melDen. ^ernac^<br />

<strong>in</strong>fonDer^eiC Die fc^dDlicJcn (Strich<br />

> »geufi^recfen<br />

bcfc^reiben, n)el4)ß ftc^ Diefcö ly^ofte 3a5r <strong>in</strong><br />

Der ?D^vircf ^rantJenbuvg ^dujfiger alö <strong>in</strong> tiel i?orI)erge5ßnDen 3a[)^<br />

rcn e<strong>in</strong>gcfunDen , unD öroJTen ^(^aDen 9etl)an Reiben ; bepldujfig<br />

(iuc^ e<strong>in</strong> ?Dlittel beiü[)ren, tt)ie man Diefelben mo nic^t gleich) gan^unö<br />

gar vertilgen, Doc^gar balD fo Dijnne ma(^en fau, Daß il;re 3aj)l<br />

Dem SanO nic^t mel)r fo cmpf<strong>in</strong>Dlic& fcpn witt>.<br />

SSon km Stauten |)eufcl)recf,<br />

jag ^orf ^eufc^recf i(i Der erften ©pöbe na(^ Deutli^z unÖtJOrt<br />

> Der Seit unD öpeife Die|om<br />

4)«u. ^cil man Die ^eiifct)recfen alle 3al)r im ©rafe / unD jüc<br />

«^eudruDe- 3eij antrifft, ^ber \i\% ^eDeutun^ Dcö ^ortö fc&recf<br />

ixter %^%\\ % ift


^Dm Slameii ^eiifcfjtedP;<br />

i(I fd)t tjecaltet unD üielen unbsFannf. ©c^rccfen l)ie^ üot altera<br />

fd)reiten/ fpr<strong>in</strong>gen, f)upfcn; oonDicftMn fc^recfen unD D^m clrea llop«<br />

fcn, mit Den gü|]cn aufllo|]en unD nuffpr<strong>in</strong>ö^n, nennen fie Cie Eilten<br />

unD anDi'C annocb <strong>in</strong> aßciiei; '^cutfd^cn £anDevn,<br />

al^ im Lexico Frifii 15^4. HotAvfcfyvcdcn.<br />

3n


Cnitt^eihmj^ itv ^eufc^vecFeii<br />

j)on ficbuerlei) (jvötleni unt) mittlevii Slrten ^eö<br />

evften ^aupt'-öefc^lec^t^ t^erfeibe<strong>in</strong><br />

^ ijl fe<strong>in</strong> ^unDec Daß Die Dcientalifc^en ^cfcn unö fo mbi*<br />

fannt f<strong>in</strong>D, unD Da§ man Den Wirten <strong>in</strong> Sco. n. t). 21. fc<strong>in</strong>m<br />

5^a<strong>in</strong>cn geben fan, fonDern Den »f)ebraifc^en biö^ec behalten niuf»<br />

fcn. ^i\i Die Siube, (^eloam, »Öargol, i<strong>in</strong>D ^lagab. ^cil man ^tn<br />

5(rtcn, Die bep unö f<strong>in</strong>D noc|) nic()( e<strong>in</strong>mabl 9uimen öegcbcn. Db<br />

öleicfe nic^t alle Octentalifct)e üon unfern Slrten fo ab9ei)en / Da§ fie<br />

nicfee öleiien ^anren fouten befom<strong>in</strong>en Fonnen.


58oti rot^flüäliöen unb blaufludltöeit<br />

diel am ^<strong>in</strong>tern baben. Unt> unter Denen Oie ^it baben, anDerec €(*<br />

senfor*<br />

fcemelDtcc ötoffet ; n.i. Dc|Ten gacbe i(^ an Den Oberflugeln, ^opf i<br />

unD ^al^fc^ilD braun, Die langen fKibben an Den Dbecfjüöcln, unD<br />

fle<strong>in</strong>en qoec^SlDern jlnD gelb, ©et Kj)al^fcbilD bat üiec boben am<br />

^amm, unD macfet gegen Die glügel ju e<strong>in</strong>em OB<strong>in</strong>cfel/ alö e<strong>in</strong> 3i*<br />

pfeltu(^ fo tbeilö Reibet tragen. UnD Die erbabenen ^uncte unö<br />

g<strong>in</strong>ien an Dicfem ^allf


9?om \>tv 4M\ 5tett ^t1^ 6tm ^vt ?<br />

Dem Äniet<strong>in</strong> meiBlid)cö ÄniebanD. See Sipfel De6 »öalöfta^enö ifl<br />

bei) e<strong>in</strong>io^n iDei§gclb gefaumf.<br />

S)ie sBiccte Eict 1(1 ctn^a^ fldrcfec unD Dicfer Don 2i\b i<strong>in</strong>ö<br />

©c^cncfeln alö n. 2. unD 3. ©iß Slugcn f<strong>in</strong>D braungclb tt)ie Der an»<br />

titn qH«/ abec «raa^ breitet* alö Dec anüerti/ unD (leben <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em mei^s<br />

liefen 53acfea. ©ec »f)^l^f4)il£) W «<strong>in</strong>^« fel^c (lumpfen «^<strong>in</strong>cfe!.<br />

S!)ei' Diücfcn^iSc^ilD unD Det Ä'opf, oi>en jmifc^en Den Slugen, ifl<br />

fot\)\Q braun, fo auc^ Dec Unter» unD H<strong>in</strong>terleib. SIber Die ©c^encfel<br />

unD gü)je (<strong>in</strong>D angepefem se^eic^net. ©er Unterfug unD t)


Soll 6ett Stric^^i^eufc^vecfett<br />

S)ie fiebcnDe Sli't ift f (e<strong>in</strong>er alö Die anDecn , qeboit Dod) noc^ un«<br />

tßt Die ^Dlitfelmdgigcn ; i|l braun


9Son im ol)I


m-<br />

8<br />

«Bon ben ©trid) - ^ciifi^vecfett<br />

Denn not^ig wace Dag aUe eanDleufl)e <strong>in</strong> Der *D^d&e e<strong>in</strong>anDec bepj^un^<br />

Den oDeu Daju junQ unD alt aufeebottcn murDe.<br />


SSort im ©ttril'-J^eufc^vecfem<br />

UmnQ e<strong>in</strong> gcmifTe^ ©elD auf jeDem ©ocf ^u 2o\)t\, olö e<strong>in</strong>ömaljlö e<strong>in</strong><br />

fol(tec »öeufc^recfens^c^matm fe<strong>in</strong>em ©ebict öroiJcn D^u<strong>in</strong> Dcrur*<br />

fact)en tcoUte, unD befam m wenigen ^agen jmMff taufenD (^dcfe<br />

»oll. 9H5ßlcfeec SanDmann »irD nicfet njiflig etmaö beptracjen, wann<br />

fe<strong>in</strong> ©etraiD DaDurc^ oecfc^ont bleibt ^oDurc^ Die ^elo^nung<br />

öerer fo Die gefuflte


10 aSott Im ©ti1(5 ' ^eufc^vecfem<br />

unD £)a§ Den ^<strong>in</strong>üern^frael erlaubt worDen, auc^ DicfcSirbc ju e|Ten,<br />

f^iiDerlii^ t)ie 4o.3a()c ubci* <strong>in</strong> D(?tvOan flei'ct)e^m \%<br />

?J3on t>eu dujTetn ^f)ct(eitM2ei&^ ht<br />

^3e Su&l'^omcv oDct t»emec)iicfec ornen am<br />

_>^'opf ^abcn, woomit fte dlcö befü&Ien Tonnen ma^ Da^ Slua<br />

nlc^tsnucjfam jeigcf, be(!d)cn auö efroan 25. ©dencfcn , n)eli^c auf<br />

e<strong>in</strong>em runDlic|)en ^nopf <strong>in</strong> *unD an Der (Stirn |^e{)en. 5öie mittkrn<br />

i)oi' Diefen jInD Die Idnöflen unD cyl<strong>in</strong>drifcf) , Die üorDern meiDea<br />

immer ttv:>a^ fur^er unD flc<strong>in</strong>er. feie ^dnfl^ n mciftn^ unter fi0 ,<br />

©b fie Diefelben glcid) auct) getaD <strong>in</strong> Die *g)obe richten f onnen. ^eil<br />

Diefe ^orner e<strong>in</strong>er Der torneI)m)]en (S<strong>in</strong>ne Diefe^ Infeflö, fo jlel)ef<br />

ibr ^nopf au(^ <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er -^o^Ie, Damit er »om 5<strong>in</strong>|lofTen im ftavcfett<br />

Spr<strong>in</strong>gen nicfet befc^dDigt werDe. Mt Diefen gül)l >^bxmxn i(i<br />

t>aö san^e ©efc^led)t Der Slrbe Don Den anDern fel)r unferfdneDen^<br />

tt)ie <strong>in</strong> ^ünjftiser ^efc^reibung Deö ^roepten |)aupt*©efcblec!)tö D«i:<br />

^euf^rei^en beroi^fen «werben «jirD.<br />

jDic ©tirn |at <strong>in</strong> Der 5D]itte e<strong>in</strong> wenig unterhalb Dcn5ul^I*|5)&t<<br />

ttern <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er de<strong>in</strong>en ^iejfe e<strong>in</strong>en {)eUcjldn^€nDen ^^nopf, Der rok e<strong>in</strong><br />

2(U9 auöfie^t/ treil a neben !)erum e<strong>in</strong>e irciffe iridem unD <strong>in</strong> Des<br />

£D^itte e<strong>in</strong>en fc^roar^en ^ug^Slpfel hc^l ^ie ijl <strong>in</strong> Dem mittlem<br />

(Streijf Dornen am J^opf pon Der garb De6 Seibeö, aber Die jttei; 5^e*<br />

ben* Streife j<strong>in</strong>D meiflen^ unterfc^ieDen/ meijlenö pon e<strong>in</strong>er öelbli«<br />

c^en garbe.<br />

IDic 2(ugen f<strong>in</strong>D an Dem oberffen ^h^W Der ©tirn* (Seiten,<br />

Damit fte jmif^cn Dem ©rafe unD ©etvaiDe <strong>in</strong> Die J56l)e fel)en fonneu/<br />

tüann il)nen


3Son t>m @tr ^c5 - ^eufi^recfet?. n<br />

f <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em gleic|)feitigcn .^<br />

^ri^ngel itiit Dem auf &ec re 5ll>fd^e <strong>in</strong>#<br />

ner^unDaufler^alb fe^enfan.<br />

IDcv ^al6^Bd)itD beDecff Den natfigen ^ateunD Die (Scjultern<br />

Sflbep Den ?9^annle<strong>in</strong> grün, be^ Den cjBeible<strong>in</strong> braun, beFommf abec<br />

leid^dic^ aUerbanD abgefc^oflenegarben, f)(it oben e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e »öoh«<br />

©Der (2)(tdrfe üom ^a(£m an bi§ an Den "SS<strong>in</strong>cPel gegen Die gj^itte<br />

De6 Slnfangfl Der glügel. ^eben Dief^m @cS)ilD*@rat f<strong>in</strong>D bep Diele«<br />

jmep braune parallele ©freijfe.<br />

SDet: S.tib l)at ac^t Slbfd^e. i5)ie 35ru|! Ifl 5art, töeil Diefelb«<br />

wegen Der ^ol)en Spr<strong>in</strong>ge ojft (partim 9?ieDerp^en «uifallt. cqq^<br />

Den fec^ö gujTen gebraust er Die DorDern alö^dnDe etwa^ ju galten,<br />

DenÄopf jubu^en unDDie^jornet abzubiegen, Die er Durci) Da^ ^aul<br />

|iel)t unD re<strong>in</strong>igt. 2luf Dem mittlem 5>aar (Tester am meijien. 5DJitDem<br />

W<strong>in</strong>tern alö Den Idngjlen fpr<strong>in</strong>gtec. S)iefe Bpnng* Sdfle haben<br />

flarcfe kennen, Da^ (te Damit üon Der €rDe iwifc^en ^oben »öalmen<br />

<strong>in</strong> Die gujft fpr<strong>in</strong>gen unD Daoon fliegen fonnen. S)ei: e(^enfel De«<br />

epr<strong>in</strong>g^güjfe \)(\t oben unD unten e<strong>in</strong>e ecbdtffe neben »eichen iroeo<br />

Spo\}\U\)lm oDer «K<strong>in</strong>nen 'formige cßerfieffungen (<strong>in</strong>D, <strong>in</strong> Deren e<strong>in</strong>e<br />

ta$ (gcbicnbetn De# guffeö geieget mirD. «Dlitien ^wifc^en Dm<br />

Obern unD untern Dr<strong>in</strong>nen iß Det er^abenße unD Dirfße ^^eil, Der be-<br />

gebt auö 22, Doppelten 3)iuöfcln. :^ie ?0?uöfe^SöanD Der grofferrt<br />

äwolfe tau man <strong>in</strong> Der e<strong>in</strong>en untern 2luöl)o^lung D^utltc^ fii)tn. g(uf<br />

Der anDern @eit« gegen Die glögei pe^f man Diefe ©c&enfei'SKuöPeln<br />

ixter^^eil. € qUiA,


-- n SBott im @ttic5 J^euf($recfen<br />

öleic|)fan^, t)0(^ nur Die obern Doppelf, Die anDern fc^etnen nur e<strong>in</strong>fach<br />

<strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ^ogen ju liecjcn. ® a6 ^nie Diefer »g)<strong>in</strong>tecfufie i|i flatcf unD<br />

bteit wegen jwep f le<strong>in</strong>et @c&ilDe welche auf bepöen leiten Dag ©e«<br />

lencfe beroa^ren. ©ie @pnnö*^erüe wirD gefpannt, ttjann Daö<br />

ed&ienbe<strong>in</strong> <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>e guge an Den ec|)encf el selegt wirD. 3l>re ^xa^t<br />

n)ann fte un^cDel)nt ooer ung«fpannt i(l/ balt Daö aat ©pifeen Idng^ {)ncib, tiDclcfce an ibtem Dicfern ^\)ii\ n?ei§lic^,<br />

an Det @pi^e abix fcbmarl^ f<strong>in</strong>D, ®iefe @pi^en Dienen Den langen<br />

.^<strong>in</strong>tevleib unten unD oben ju te<strong>in</strong>igen , \^te oucb con Den glügeln<br />

t)ie etnjan an Den D^ibben angelegte ^^atetie abjuüra^en; ficb gegen<br />

Dem vt>a^ ftc^ h<strong>in</strong>ten naben miU, ju n?ebven; unD n^cnn fie auffpt<strong>in</strong>?<br />

gen tDOÖm , Den gu§ an Deflo mefct Dertetn oDet fiebern ^uncten<br />

onjufe^en. ^ie ?9^dnnlc<strong>in</strong> fonnen mit Diefen mittlem ^b^^ilcn Det<br />

güfe, mit Det <strong>in</strong>netn (Öcite Det omit fie Die ^ißcibietn<br />

cbet Uri^acbe n^iüen an fiatt M <strong>in</strong>erten oDet Ä'nocbelö noct> oier foU<br />

c^e ^pi^cn. J^et Untetfut, bcflebt auö biet üote<strong>in</strong>anDet |lebcni)cn<br />

^o^leu/ wellte an e<strong>in</strong>igen unten jufammen gewadbfen f<strong>in</strong>D, fonDcrs<br />

lic& Die Dtep b^ntetn. $ln Diefen (Sol;len ifl noc^ m ©elencfe, wo*<br />

tan


-- 58ou im ®txi^ ^eufd)recFeit* 13<br />

ran Die jn?ep auöelnanDcc ftef^cnDe frummc unD ^'^x^x^z .flauen f<strong>in</strong>D/<br />

imifc^en welchen raiDec e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e @ol}le i(l, ®tefe (Spieen ^ob*<br />

len unD flauen, f<strong>in</strong>D auc^ an Den anDecn merguiTen, nuc ^ie ic^ Dafür ^alte auc& |um {)6ren. (Sie »ifc^en au^<br />

Die Slugen unD Den ^opf Damit ab.<br />

®ie glugel ftnD Doppelt. S)ie Dbern f<strong>in</strong>D nur ©ecfen Der Un*<br />

fern, mie bep Den ^'efern, aber ni$t fo ^art , »eil Die Äefer <strong>in</strong> Die<br />

(SrDe, <strong>in</strong> ^ol^, oDer anDere ^arte ?0^aterien friechen, woran SS^ Die<br />

Unterfiugel ^erreiifen tuürDen. S5et) Dem OJJannle<strong>in</strong> Der ^ö^ufc^re«<br />

cfen Dienen Diefe aDeric^e unD (leiffere Dberfiuöel au


3[)re erj^c neben *2iDct t)dlc tci6 obere äuffete ?l)eil Heiff. S)tefe«<br />

cuffcre 'Ib^il Decft Den Wbtt\ f)lucfen,i(l Die e<strong>in</strong>ige galfe fo DerDb^v*<br />

glügel l)at, feabep o|)ne ^lecfen. ©eren fonfl uberaa tiel pnO,<br />

fenCerlidb <strong>in</strong> Den fluropfen Triangel <strong>in</strong> Dec erften ^elffte e<strong>in</strong>eö jeDen<br />

C)berj^i4Cjelö. S)iefe gtccfen pelzen jwifc^en Dem öioffern unD flei^<br />

nernSKibbcn, unDf<strong>in</strong>D gegen Detit^eib ju tf^elld fc^marje feicrecfige<br />

giguren r tl^eil« aflerlei) brauKe groffe puncte. ©egen Daö 6nDe<br />

ober ftnD Die tneiilen merecftg, unD e<strong>in</strong>zeln ^ oDer jtre^f Drep, bi^ oifi<br />

on e<strong>in</strong>anDer, aber <strong>in</strong>nen nicfct fd)n?ar^ ou^gcfüflt. (gonDerlic^ im<br />

ia« @eburfö*oD


gort im 6trid^^J^eufc6recFen. 15<br />

ki <strong>in</strong>fea^ ^at> ic^ fe<strong>in</strong>e "Stt^örme <strong>in</strong> i^nen gefunDcn , trclct)e Doc^ <strong>in</strong><br />

unfern ßtojfcn frönen imD stauen ^cufc^recfen Die voit olle 3al)C<br />

^aben gar ojft f<strong>in</strong>D. ®ie ic& funfftifl bep ^efc^iei^ung Cecfelben<br />

im loten '^t)eil melDen miß.<br />

QBannt>ie£c3e'3^if ^^P ^^^^^ OTeible<strong>in</strong> fommt, fo 6Ictb( e«<br />

tom groffen 3ufle pu'ucf e. Dann e^ fuc^f dnen bequemen Ort jum lesen.<br />

S>a^ fÜ^dnnle<strong>in</strong> unD 91ßeible<strong>in</strong> f)Cit Den^rieb nidt mi\)x e<strong>in</strong>en (3atm<br />

iu fachen; um tnelc^eö willen eö mif Dem ötoflien Raufen gepogcn i|!.<br />

UnD \\)Xt ^abrung pnDen fte e<strong>in</strong>zeln leic!)tlic^ {)\(t unD Da. S)al)«: bat<br />

man fte nacbDem Der groffe ^^warm fc^on e<strong>in</strong>ig« ^age t^orbep ge#<br />

wefen, Dcc^ noc^ auf Dem gelD angetroffen, ©er 5bnli4)en ^eu*<br />

fc^recfen unD fe<strong>in</strong>e @tcic^ * »Jjeufc^recfeu ou^gefrocben. iÖiefer frem#<br />

Den Spätl<strong>in</strong>ge »erDen aOi^age fctn)d^er,unD bangen jtc^/nebftDe»<br />

£anD» |)eufc^recfen t)ou Diefer 5lrt, mann fte flerben muffen, an e<strong>in</strong>e<strong>in</strong><br />

©raöbalm, unD bleiben alfo Daran mann ftetoD f<strong>in</strong>D fleben, merDen<br />

«m Die 5lbfa^e De^ tfj<strong>in</strong>terleibö Dief/ meil Die ©drung Der gdulni^ Da*<br />

felbd Da# Dicfe Der Unternbaut i)ixci\ii qDeHen ma^t. UnD ift<br />

glei^faHö QMttCi^ pe nicbt fo bdujftg bepfammeti flerben, al^ fie<br />

mtternanDer fliegen , fonff murDe Dad ©effdncfe unleiDlic^ fepn. ti<br />

ifl fe<strong>in</strong> gem6bnlion e<strong>in</strong>em<br />

feoDen»®eruc& bep tjrel ^ttif^tn übertrijft. ®o Da§ eö mobi<br />

glaubii* ifl, Da§ er ^rancfbeit unD ^tft t?erurfad[)en fan. ^ie<br />

<strong>in</strong> 3falien e<strong>in</strong>dmablgff(t>eben, Da e<strong>in</strong>e fo groffer^enge üon e<strong>in</strong>em<br />

5BJnD <strong>in</strong>^ ^eer gemorjfen unD an ta$ Hnlt getrieben motDc«;<br />

rnoDuri^ e<strong>in</strong>e groffe 5^e|l entflanDen» i|?.<br />

Huf Der €rffen ^afte iR Die STrbe mit ftebe« $(rten Derfefben*<br />

I. Der gro(Te Drientalifcbe ^eufcbrecf.<br />

II. Der geme<strong>in</strong>e 8anD#^eufc^rece mit rofben Unterpögeltl.<br />

Uh tf^t Zm» -ö^ufcfet^cr mit blauen Unt^rjiuß^lii.


-- i6 gSoit im @t<strong>in</strong>d) ^euf(^recfen<br />

iV. Dec OatiD » ^nifc^rccf mit oorrien yor^^n unD h<strong>in</strong>ten<br />

weiOen Unterfluöeln.<br />

A- : j'V.; tei ^eOQi'une SanD^ ^eufc^v^cf tiec<br />

UnterfHÜQcIn.<br />

mittlem 5(tt mit njeißm<br />

VF. t)ec gan^ meiglic^e »geufcjrccf ^(!t mittlem 5ltt.<br />

VII. Dec braune unD nur auf Dem S^ucfen grüne |)eufi$recfmit<br />

tteiß^n Untevfiügcln.<br />

V<strong>in</strong>. t>er (Stticfe^^eufcferecf Don t)ec fremden ^o^flieöenDctt<br />

2ltt , mit talb !blel$ * selben unO balb tpelJTen Unter»<br />

püöeln.<br />

^. cffiie Die Oberlippen Defielben au^fe^en.<br />

10. Die langem gccffpi^en.<br />

1 1. Die @tirn mit Dem ^nopf Dar<strong>in</strong>nen.<br />

12. 13. tia$ Sangen » ©ebi§ auf beiDen ©eitert.<br />

14. Da^duflerj^e ^<strong>in</strong>tert^eil Deö SJBeible<strong>in</strong>^.<br />

15. Da^ geojfnete ^<strong>in</strong>tert^eil.<br />

16. Daö jugemact)te b<strong>in</strong>tert^eil M CD^Snnle<strong>in</strong>^.<br />

17. Da0 geöffnete ^<strong>in</strong>tert^eil M ^mt\\m$*<br />

18. »S<strong>in</strong> (Ep.<br />

19. tier ^lugel.<br />

3n Dem üorigen viilten ^^eil ^abi$ M @c5»ammerDam«<br />

^aupf ^<strong>in</strong>t^eilung Der <strong>in</strong>feam angefangen Durcb <strong>in</strong> ge()en, unD b<strong>in</strong><br />

Dar<strong>in</strong>nen bi6 p. 99- <strong>in</strong> Der 5luflage Der granfeofjfcbcn Uberfc^ung<br />

gefommen, Da er Die^efpenunD fonDerlid) Die ©c|)lupf » ^efpe<br />

unter fe<strong>in</strong>e Dritte grofle ^lafle gefe^et. UnD ^abe mit e<strong>in</strong>er Sirt Da*<br />

Don Den «ten


SBon kr?pitten^9Kefpe. 17<br />

toie o0TOalbßn»^c|lec jui'ammen (jebauet, faj^^ugeUrunD, DatJon<br />

t)ie größten e<strong>in</strong>en t)albcn 3">fl I^J^^it f<strong>in</strong>D. 34) nenne e6 De^ropgcn<br />

^iöen , treil fc()on untei:f4)ieDli4)e Unterfuctjec Der 9^afui: Der Infe^en<br />

Dergleii^en runDe Seimen* ^du^Ie<strong>in</strong>, meiere unterfc^ieDli^e<br />

5^ot^*unD Söaiim*ÄMeP''1S)?aDen3U machen pflegen, wann fte fi^<br />

DertoanDeln mollen, ^iflen genannt, unD De§megcn au(^ folc|)en ki*<br />

fern überf)aupt Den §^atnen Rillen? tiefer (Scarabaeorum Pillulariorum)<br />

gegeben baben. (£ö ijl e<strong>in</strong> grofT^ö ©efcjlec^t Der ^efpen oon<br />

oflerlei Sirfen, welche <strong>in</strong> Den keimen friec^en, unD ojft <strong>in</strong> Den Seimen»<br />

^dnDen Der^^^^fer e<strong>in</strong> Socfe machen, Den Seimen auöbö^len oDec<br />

^o^len bauen i^xt 3ungen Dar<strong>in</strong>nen baben. 9S5oi)on Diefe e<strong>in</strong>e fon*<br />

l)ecbal)re 2lrt, Da§ fie i^r Seimen '3Re(i felbjlen runD b^rum bauf,<br />

unD unter Dem frepen »g)immel fo fef! an e<strong>in</strong>en Dürren 21fl I)dngf, Da§<br />

eö <strong>in</strong> aßen fKegen unD (Schnee auöDauret,- unb Dabep fo Dichte, Dag<br />

e6 Die ?9^aDe oDer Da6 3unge Dar<strong>in</strong>nen njiDet Die h<strong>in</strong>ter »^dlte<br />

fcpu^en fan. S)ann e^ ifl <strong>in</strong>nen glatt mit e<strong>in</strong>em ©en?ebe au^geflei^<br />

Det, womit nic^t alle<strong>in</strong> Die Seimen *^arti(fe<strong>in</strong> fejl ^ufammen Q^il^aU<br />

ten, fonDern auc() Die Swf^öc ^« Sujft abgel;alten werDen. ^6 i(I ei*<br />

ne 5irt Sp<strong>in</strong>nen» oDer Ö\aupent6Der , wie im anDern ^l)eil n. r.<br />

Die ©ocfwefpe. ©ie bauet Da6 5^eft non Seimen, tragt Da e<strong>in</strong>^<br />

@ptnne oDer D^aupe h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>; legt e<strong>in</strong> ^p Darauf, unD flcbct Di? le(jfe<br />

Dejfnung ju. 92Bi€ man Dann üon Der ^aut Deö uerje^rten <strong>in</strong>feBg<br />

5^ad}fpuren <strong>in</strong> Diefem Sdmen»^p f<strong>in</strong>Det. S)ie ^Q^i n. i. ifl <strong>in</strong> Der<br />

^^itfe ctmag breiter ald »ornen unD h<strong>in</strong>ten, liegt wegen Dc^ vunDer»<br />

@ebdufe6 immer uvoa^ frumm. 3^^^ Bewegung ij] langfam. ®er<br />

Seib \)iM ^ebcn galten oDer Dvi<strong>in</strong>^ln. 3!^ wei^lid). ;5)cr 5Ccpf aber<br />

n. 2. weißgclb, alö3fabcae. ^a6 g<strong>in</strong>gen »©cbig Daran fcl)war^»<br />

9lBo Daö ^du§le<strong>in</strong> auf Dem 2lj> auflieget, ifl eö ctn^a^ e<strong>in</strong>gebogen.<br />

2<strong>in</strong> Der crfg hdnvir, unD als e<strong>in</strong><br />

®ür(lle<strong>in</strong> fie()r, Dag fiel; Doc^ m^m fe<strong>in</strong>er fubcn fubriU-n ©doncfe<br />

fiunT*


18<br />

aSött itv ^iaen^9Befpe*<br />

fcommon fan. Siüifc^ert Den gu[)I*^6tnaHt i|l e<strong>in</strong> gd&er glecfm.<br />

^aö 'D^ifcn* ^lat i|t al6 e<strong>in</strong> Idnglicbeö |)ßr^ öejtaQfef , Daoon Das<br />

obcte ^l)eil gelblich- \Xi\Ux Dicfem ^lat i(l nic^t e<strong>in</strong> Sangen ^Oebi^<br />

tt)ie bcp Den anDern ^efpen, fonDern toielmebt e<strong>in</strong> ©tanöen^^ebi^.<br />

Dann e« ifl fajl ö^n^ gecaOe mit f le<strong>in</strong>en Bm* d^älmn, unD liegt<br />

gceufe* n)ei§ ubece<strong>in</strong>anDei:. Unter pem ^^f^i^ ge^t e<strong>in</strong>e ©aug » @pi^e<br />

luie bep Den fummeln ^etauö alö e<strong>in</strong>e gablid)« 9iiage, Die neben<br />

jmei) paac §reg* ^pi^en bat, Daoon Daö Idngjle paar oon funjf @e^<br />

lencfen ijl. S)ec ^opf i(i fcl)ii uaUmam gebogen. G<strong>in</strong>tec Dem<br />

furzen '^al^ i|{ am DlücTen e<strong>in</strong> fcbma^let gelbec fragen* @tnc^-<br />

^ie glügel n. 4. jleben im ^ucfel aui e<strong>in</strong>er gelben ©c&uppe ()er*<br />

au«, Die neben fid) noc& e<strong>in</strong>en gelben glecfen h^t, ftnD ttm$ rauchig<br />

fc^roat^. ®ie S^uifen *(Spi^e \)at emen gelben fc^maf)len @tdc&,<br />

unD bep bepDen ^nDen DePben l<strong>in</strong>en gelben abgefonDecten ^unct.<br />

S)ieguiTe JTnDetroa^'rofbgelbec, aber Der ©c^encfel ^alb fc^matt-<br />

®te l}<strong>in</strong>ter(len unD Idngjlen ^aben an Der Unter ^Änie.'^4(« l^^9<br />

©pi^en, n>ie Die fummeln, if)ren D^aub Damit ju lyalttn. ©ec<br />

»g<strong>in</strong>terleib n. 5. befielt, au« e<strong>in</strong>em Dünnen^ unD aü6 e<strong>in</strong>em Dicfen<br />

^beil. ©er Dusne fanget mit e<strong>in</strong>em fubtilen Canal an Der ^ru|i an<br />

unD W am ^nDe wo Der Dicf e angebt e<strong>in</strong>en gelben @aum. ®er Dt*<br />

cfe ^beil beliebt mi 4. Dber*(Sdbuppen. J^aoon Die obere Die gr6?<br />

j!e unD fall <strong>in</strong> Der COIitte e<strong>in</strong>en gelben etwa« obliquen ötuer- (6tric&<br />

hat; unD e<strong>in</strong>en gelben (Saum, welchen aud DieDrcp f le<strong>in</strong>ern i^cbup»<br />

pen Darunter ^aben, 93an Den untern ©c^uppen [^at nur Die brei*<br />

teile e<strong>in</strong>en gelben (gaum. Der <strong>in</strong> Der ?9^itte iwep (^pi^en ftat. ©te<br />

anDern Wmä[)lern ^aben nic^t« gelbe«.<br />

gSott \>tt hmttn ol»er &o(|)fdtbiäen £e^<br />

men-aßefpe.<br />

iimen»^efpen fan man (le nennen, »eil fle <strong>in</strong> Den Seime«*<br />

^ cffidnDen, jeDe« '7>aar aHe<strong>in</strong> unD befonDcr« i^re Soc^er unD ^e*<br />

ftcr machen, ©ie beiflen <strong>in</strong>menDig Den beerten geimen ab unD tragen<br />

ihn becau«/ unO Da« tidujfiger an Der ^eite Der ^anD Die gegen


SSoti im j^oi^fatbigett ?S!efpeu. 19<br />

9)loi'9€n flel)t, alö an anDern.


20 SSon im l^oc^favbigen SBffpem<br />

fern qI^ Dm ^cibleln Der Pegjlac^el bewuö 9el)f , wann jtc tob f<strong>in</strong>ö,<br />

oöcr e<strong>in</strong> mcnig geDrucft n>orDen. ©cc Unterleib ijl tok blau ancie»<br />

lauüfenur @ta{)U etn?a6 trüb, gan^flac^, ^at nur jmci; @4)upperT;<br />

unD <strong>in</strong> Der ^itte etroaö ergaben. ^^ ftnö Diefe SOBefpcn Don merets<br />

iep ©rofien. ©ic 9r5fiejlm fealb 3^11 lang, ^a an e<strong>in</strong>igen am ^bt»<br />

tnkib t)aö griene flarcfcr alö Daö eioktblaue, an anOern tQ$ blaue<br />

ßdvcfer al6 Da^ grüne. UnD fo f<strong>in</strong>D auc^ Die 2. folgenDen fle<strong>in</strong>ern unö<br />

mittlem Sirten, welche tc& für Die ?0^dnnle<strong>in</strong> ^alte. Sibec Die f le<strong>in</strong>pl<br />

^tf ifl gan^ blau^grün am ^orDer^ unD am |)<strong>in</strong>fer»Seib»<br />

N. I. ®ie cffiefpe.<br />

s. ©ie glügel.<br />

3. ©er H<strong>in</strong>terleib ttjie et oben ^er au^fie^t<br />

4. ^ie er unten auöfie^t.<br />

^^wamraerDamm fommt p. 100. auf Die ^efpen, fe^t abej<br />

fa|^ nur il)ren blo§en tarnen. Mr. Reaumur h<strong>in</strong>gegen ^at im Tomo<br />

Der ©efc|)icbten Der ^arififc^en Academie, fo Anno 1719. gefamm»<br />

!etn?orDen, gar t)ielauöfül)tlicbe6t)on e<strong>in</strong>er SirtDcrfelben, unD beißt<br />

Dafelbjl Die ^ßrneiJTen Die großen ^efpen/ Da()er ict üon Diefem <strong>in</strong>iea<br />

ju er(l etnöa^ melDen will.<br />

XL<br />

^on t>en t^Wnifett,<br />

(er'D^amen dornig fommt ol)ne gweiffel oon |)orn h^t, Denn<br />

i[)re güM()orner Dornen am ^opf jlnD üb^r l)alb Soll lang. 3(i<br />

a\i0 raabrf^ie<strong>in</strong>lii^ Da§ Da0 lafe<strong>in</strong>ifd)e crabro Don Ki^as fommt, oDet<br />

tDie Voffius im Etymologlco fe§t Don K?^«c unD ße^a Dom gleifc^?<br />

frejfen; n?eil Dicfe <strong>in</strong>feGe Dor anDcrnfTieififiefTig. (gjpanno.gel aber,<br />

Der Sl^rfifcbe ^^amen Derfdben , ifl m ©ieicfenüg unD Hjperbole<br />

Don e<strong>in</strong>en pngeiDicfen i)^agcl Der ^Sauren Den ^U an Dem ^agcn<br />

gebraucben, mie^etcbfeU^^igel unD anDere; meil Die ^orniflcn fo<br />

Dkl im ßccicnbolt Der dienen unD ^efpen f<strong>in</strong>D. ©ic (^plbe (i§) im<br />

wm S^oxni'ß ift Die ^nDung i^, KDorauö aucb e<strong>in</strong>ige li^ gemacbt, unD<br />

fagen vg)6rli^ für vf)orni^. 5<strong>in</strong>Dcc aber »öornte, ^ornfe, «öu'^n^ii^/<br />

*&ovneig u. D-j. »eil fie fo grog, ip \\)X


S5ort Un ^ovni^m. 21<br />

lieber. Dag Da^ geme<strong>in</strong>e fpvictroorc Dat»i>n i(l: a^ fonnen 7ben Derfel^<br />

h<strong>in</strong> e<strong>in</strong> $ferD umbr<strong>in</strong>gen, ©ie ^oben if)re ^^ftci <strong>in</strong> Den alten Nob-<br />

len ^dumen,unD ^utef ftc^ jeDerman i^nen ^u nal)e ju !ommen. !5)a*<br />

^ec Die Oate<strong>in</strong>ec •. mit Dem ©pric^wort noli mbroncs irritare man<br />

- muQ Die »öörnifTen nic^t böfe maö^<strong>in</strong>, Dor fc^dDHc^en beuten raarnen<br />

»oflen, Die manchmal)! üecdc&flii ftnD, unD Doc& groiyen cßerDcui<br />

machen f5nnen. UnD wann Die *Söorte Der .^eiligen ©c^rifft <strong>in</strong> ei*<br />

gcnrlic^en ^j^erflanD genemmen werDen , Dec ^ecc {)ab^ ^otniflen<br />

tor Den 3frae(iten bergefanDt unD Die ^eiDen geplagt, iH eö natür*<br />

li(^moi>lbeflreiff(ic^, unD au# Der 2lrtgemd§ Die ©Ott njiDer Diefe<br />

©ünDet oDer (Eananifer gebraucht, Da er il)nen fo fc^impflic^e ge<strong>in</strong>De<br />

lugefc^icft, Die fte unD i^r QJiel) gcqbdlt Dag fie nic^t bleiben fonnen,<br />

uno Die jie <strong>in</strong>6 ©eftc^t gefloc^en. 9!Bie er Den 53^ili(I«<strong>in</strong> e<strong>in</strong>e o.nDre<br />

fc^md()lic^e ^lage im ^<strong>in</strong>Dcrrj jugefcbicft<br />

(Sie ftnD im fetten unö fruchtbaren SanD fe^r gro§ unD ubec<br />

önDertbalb 3oa lang. 3l)re Jarb i(i gelb, fcbmat^, unD braun, Dec<br />

^'opf ifl oben l)erum braungelb, Die Siugen fc|)n)ar^, mit e<strong>in</strong>em fub*<br />

tilen ©itter <strong>in</strong> oiel taufenD rl^ombifc^e Siugdpfel getl^eilt. ^ie (le^ett<br />

ali Der wac^fenDe uuD abne()menDe ?D]onD neben e<strong>in</strong>anDer. 3n<br />

Der mitte Derfelben f<strong>in</strong>D Drep, tbeilö braun, t\)ti\6 fi^tüar^e Änopf»<br />

le<strong>in</strong> Die alö ®la6 glänzen. S)ic gü^l«^6rner befielen au^ im^<br />

^5eilen Daöon Daö für^ere auf e<strong>in</strong>em fcfemar^en ^nopff nebeti an<br />

Der (Btirn^^lafte beraub (le^t, welche gelb i||: Die ^otner aber f<strong>in</strong>D<br />

braun, unD Daö längere ^beil<strong>in</strong> lo. anDere abgetl)eilt, Dat)on Da^<br />

«rRe Da^ Idngffe, Die anDern big an^ (5nDc t)on gldc|)er Üdnge e<strong>in</strong><br />

^ürflle<strong>in</strong> jufammen mac|)en. S)ie Ober» Sippe \\i aucö gelb, oDec<br />

ön Den groffern braunlicb- S)a^ gangen *©ebi§ i(t gelb unD liegt<br />

fo über e<strong>in</strong>anDer, Do^ Die l<strong>in</strong>fe ^öljfte über Die rechte liegt, DaDon Die<br />

üier 3d()ne gldne^enD fd)tr»ar^ f<strong>in</strong>D. Unter Dem ©ebi§ ijl e<strong>in</strong>


22 %on im ^ovniffett.<br />

jivep ^bfä^en fcl)n>ac^, Daö punftirte mitten am Slbfa^ braun, Da^<br />

übrige punBiite gelb. ®ie glüoel fmD fafl fo lang al^ Der Peib<br />

unD ctn)a6 trüb, n^o ftß am Selb |lel)en mit e<strong>in</strong>em gelben (Sc^ilDle<strong>in</strong><br />

bet)ecft. ®er ganfe ^eib i(l mit furzen ^Mm befe^f. ® or<strong>in</strong>nen<br />

bepaüen e<strong>in</strong>ige weife Saufe ftnD, Dicole leere »gülfen Darauf liegen<br />

monn jle toD fmD. ©ie güiJe boben am legten 5Cnic unten jiDep<br />

©pi^en^ Die ^^cufe Damit ju^balten, Dergleichen kle<strong>in</strong>ere @pi^cn<br />

nud) an beiDen (Seiten t>er 4. ^ibfa^e De« corDer gufleö über Den<br />

Alanen pnD. ^ie fangen Die giogten gliegen unD sp<strong>in</strong>nen, unD<br />

freffen fte; fi^en Deswegen auf Daö 2la6 unD beijTen €>tucfe b«rab.<br />

Jöie weitere Untecfuc^ung Diefe3 <strong>in</strong>feaa ijl gef%lic|j, man muO \\d><br />

am gofl^en geibe n>iDer (le gUicbfam bewaffnen, unD mu§ Docb im*<br />

mer fur4)fen Da§ niie ^Dvneife.<br />

2. Der owDer^^opf.<br />

3. e<strong>in</strong>e .öelffte bon Der ®cbi§» gange«<br />

4. Die^tücfe De6 ^oiDalcib^.<br />

5. Dieglügcl. 5. Dgr H<strong>in</strong>terleib unten.<br />

7. ^er H<strong>in</strong>terleib oben.<br />

XII.<br />

S3on bei! etäeutlic^<strong>in</strong>i SBefpem<br />

jaö P^<strong>in</strong>ifcbe Vefpa ijl onerier? mit Dem "^eurfd^en '^efpe, unD bep*<br />

^^ De mit Dem©riecl;ifc^en o-^>jJ, oon welchem DaöSigma wegbleibt,<br />

unD auö (pii^ Vcfp worDen i%


95011 im eiggnttic^eit SBefrem 23<br />

fcab<strong>in</strong> oerweifen. (^d)roammei'Dottim be?ic^r«t Da^ er fteben 5irtcn<br />

tierfelbcn gefamttilet. ®ie fo ic^) öefamnilcf/ i<strong>in</strong>D umtUx) ^eicfenung<br />

DcrSlügcl baben, obec auf 0cm »öi"^'^'«i^ ^^^^ unt«fct)teDm fmD/<br />

jeiget biet uie XII. ^abeü Der onDern platte , ouf »clever nur Der<br />

^<strong>in</strong>tcilcib i(i Der mit e<strong>in</strong>em Dünnen €anal an Dem £)betUi(><br />

(janget.<br />

N. r. gg Die ndc^jTe 2irt nac^ Den »f)orm|fen, ml^t Die grojfen<br />

5^e|lev an Die^dum^Slefle cDer oben an Die gatfcn unD Sparren<br />

<strong>in</strong> Den ^duJTecn mM, UnD ifl mofyl e<strong>in</strong>erlei mit Denen fo Die<br />

9^t'(ier <strong>in</strong> Die SrDe mad^en, afleö nac|)bcm ei^ Die Sahrö^geie il)nen ju<br />

id|Tt, oDec atvDere naf)e 0peife Deö Dbfice unD Deö 92Bcui(tocfö erfor*<br />

Derf. S)et anDcrn ^eflec {)ab ic^ nocj) nic&t aOe gefunDen.<br />

N. 7. fd)e<strong>in</strong>t nur Der UntevfcfeieD De6 ©ef(tlec|)tö ju fepn/ M<br />

CD^dnnle<strong>in</strong>^ unD Ded en Die ftcö <strong>in</strong>^oDcr au6 Demfelben e<strong>in</strong> ^^efl machen, Daoon ic&<br />

Tab. IX. unD X. jwct) Eilten befc^rieben.<br />

Den<br />

i5)ic garben allci; Diefec 5ffiefpen i(l gelb unD fd&njar^ tt>ie be^<br />

«f)ormfien. ^k ^'^ejlec Derer fj> unter Den Stellen anbauen<br />

f<strong>in</strong>D im ^eibfl, Dem D^iub Der ?9^difen untecröorffen, welche fie oben<br />

ouftacfen unD Die g<strong>in</strong>gen h^xcwii freJTen. S)ie <strong>in</strong> Der €rDe^<br />

merDen auf Dem geloe e<strong>in</strong>e ^peife Der %ü(i)\ar^<br />

i|i e6 oben mit dnem n)ci§en gens^tbten ^ccfet lugemac^t, aße njie<br />

n. I. todb ifl Die ®ccfe um Diefe @c^eiben anDtt5 <strong>in</strong> Der (£rDe alö<br />

<strong>in</strong> Der Üujft. 3" Der €vDe f<strong>in</strong>D lauter papierne (Schuppen im<br />

Diomerer ali e<strong>in</strong>e ^cfpe lang ijl, übet e<strong>in</strong>anDer gelegt. 3n Der<br />

Sujft aber*i|l Die 93^^terie n)?t|ter unD vunD um Da^ 9^efi berum itt<br />

i'<strong>in</strong>ten t^on unterfc^ieDener breite gebogen. 3


24<br />

95ort im J^ummefm<br />

Dem ganD üonDiefem Infea befanntift: ©onDernnac^ 5lnlcitunflt)^«<br />

^^mammerDöm^ atroc^i ^on Den fummeln fagm.<br />

XIII.<br />

a5ott t>e« ^ummcltt<br />

"^"^ö<br />

ifl bet i)^amen Dicfec roilDen €ct*bicnc oon Dem Saue öenom-<br />

^ men, Den fie im fliegen machen; tt)ie (le im gian^ofifiien um<br />

eben Diefer Ucfacfee mißen bourdons !)ei|Ten. 3)lan nennet noc^ <strong>in</strong><br />

grancfen, Den^()onDem e<strong>in</strong> f<strong>in</strong>genDec ma


aSott bett ^ummelm 25<br />

flen ^nie^^Uö geben jtücp ar^ unD Dönn»()aai'ig/UnD<br />

tia$ b<strong>in</strong>terflc ;^rittbeil n)ei^4«fltig.<br />

XI. ^me f le<strong>in</strong>e gelbe 2lrt bdncjt Da^ ^e(l mt Die ^IBefpen <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong> 2o


126<br />

fBDtt ttn ^uttttneln*<br />

piert)a(ft, uno at^et Di« jungen. 3c^ fairO e<strong>in</strong> "D^efl öorfdt>m ctman<br />

t>on 24- Seilen , DODon Die ^nmn fcl)on Die Seile jiemUc& füllten,<br />

ttjaren wei^^un-D fa[)eaae6 an ii)n€n e<strong>in</strong>er ?[)]aDe gleich auJlecDem^'opf,<br />

Öer etwaö runD unD Den fummeln 9leict)1t>ar. iü)et Seib l)atte abcc<br />

ouf Der ^rufl t>iel Ü^un^eln , <strong>in</strong> roeliie ic^ ctroaö fliefigeö Have^ ^ö»<br />

nig fiie§en lic§, Daö fönten fte mit Dem D^un^eln gar be^enD ^um<br />

^aul fliefen mad)en, M^ ti immer üon e<strong>in</strong>er ävun(?el, Die ftc roec^*<br />

fclweife ecl)cb«n fönten, jum sg^aul pog. 3c^ lie§ alte «öummeln auf<br />

hm Blumen toDt fc|>lagen, unD mit Den ^onig^^ölafle<strong>in</strong> fo <strong>in</strong> ilynen<br />

ifl, &ab i^ Die Sunden gro^ gefüttert, ©ie bangen mit Den 5^opfen<br />

unter fic^/ unD Die alten laffcn Daö ^onig mit Dem


aSon Un j^ummefii. 27<br />

xiir. Q3on Den m\p !)aari9cn 5irfen ^af dnc t>on Der Dritre«<br />

©roflc nieDrige Dünn (lcl)enD< ^drleiii/ ober an tm ^ugen De« ^;n#<br />

tersSeibiö fo Dicf^oartgc gcan^cn, Dag eö fo oiel njclfiTe qiiec ^ti'^iffe<br />

<strong>in</strong> f^pn fc^c<strong>in</strong>cn. ®ec 33viU'1) aber ifl Doli rotier ^aare.<br />

XIV.


2$<br />

3Sott im ^umttteln.<br />

10. ^ie Seüen üon Den cctijnarigea fummeln.<br />

1 1. ®te ©a&el am ^<strong>in</strong>tern Dcc '2lre oon n. XIV.<br />

12. S)ei' ^ummeb 5Copf t?on n. xil.<br />

p. 100. kommet (Sd)n)ammert)am auf<br />

cssafff^ermac^fm, unD r)evnacl) S^M<br />

tiit ^^ucfcti, ble <strong>in</strong> Um<br />

bekommen, <strong>in</strong> öec Suift jlie^<br />

gen, fi* gatten , unD Euc|e 3eit mit ibrcm (Bfac^el Die ^abrung<br />

faußen, au^ £lKi!nfcl)en unD ^kl) Damit plagen. Sc befcbreibcf<br />

«<strong>in</strong>e^ctDaüon, n?clc|e Di^troon fe<strong>in</strong>en fpecial ^efc^reibungen ifl<br />

<strong>in</strong> Diefem ^ud^. i5)ie ^ücme Die ec <strong>in</strong> Ä'upfec üorfleBt me<strong>in</strong>t et<br />

fepen c<strong>in</strong>evle^ <strong>in</strong>fea , vootan ic^ aber fel)C jmeijfele. p. 103. me<strong>in</strong>t<br />

et* fte tl)un Den Cmal oDei' (Sc&roan^ n)oDut4) |ie 2lt()em l)ol)len biö*<br />

jueilen <strong>in</strong>g ?SUiul xoann et fe<strong>in</strong>e ^rocFenc Perbi)ren, aber eö if} e<strong>in</strong>e<br />

anDre Ucfa^, Dq6 ?)3^aul wüi'De nic^t trocfen mac!)cn, fonDcvn üiel<br />

mebtndjTev. ^«s 9ef4)iel)t DaO er Diefe ^iufft»3\obre re<strong>in</strong>ige n^annetmaiS<br />

l)ittc<strong>in</strong> oDec Daran gekommen/ fo Da6 ^ti)em ^o^len b<strong>in</strong>dert, ©aö<br />

©leic^nu^ üon Den ^aiTer'Q3ogcln, fo er Daju fe^t, i(t gar wiDe«<br />

t>ie (£vfa{)rung. ©ie geDern Diefer ^ogel ^aben an ftc^ m fettet<br />

c^cfen, Da§ fe<strong>in</strong> "^Balfet leic^tltd) Daran t)angcn tleibt. ©aber,<br />

jDann fie DiegeDe<strong>in</strong> Dm4) Den ^d^nabcl jie^en, gefc^ief)t eö Diefel*<br />

beju re<strong>in</strong>igen unD miDer <strong>in</strong> DrDnung ju br<strong>in</strong>gen , nicl)t fett ju ma^<br />


3Sott kv


XV.<br />

^Sb öleic^ Det ?0^apen * Äcfcc e<strong>in</strong> fo öcme<strong>in</strong>cö Unöe^iejfcc ift^ ftcib<br />

55^0 id[) Doc^ noc^ nic^tö auöfül)rlic()eö Don ibm ju melDcn, fonDern<br />

fuc^e noct). ®ie ^aupt« Ucfa4) i^, t)a§ untcrfc^ictlid^e t)on Den<br />

öröjTern ^cfcrn, fonDeilic^ Die fo öenanten pillularü, Die fic^ bep if)«c<br />

üecroanDlunö <strong>in</strong> f)arfe ^^lücn e<strong>in</strong>fcblieffen , el)e fie ^efet ©ejlaU be*<br />

fommen/ al6 treilTe Dicfe ?9]aDen <strong>in</strong> Der ^cDe jlecfen, unD pct) ne&*<br />

ren biö ju i()rer üermauDIung. ^icfe SJiaDen bob i^ jum ojftecn<br />

gefammlct, ober me<strong>in</strong>en 3tt>«cf mit Den ?0^apen*Ä'efern nid^t erteic^f^<br />

<strong>in</strong>Deflen ober e<strong>in</strong>ige anDece DaDuccI) entDedfr, Dat>on ic^ Tom. iv. ei«<br />

nifle !Ko§joDec ^or[)*Ä>fec unD Den ^e<strong>in</strong>blat* oDeu 3uliug ^efet<br />

befc^rieben. ©n anDetö ma^l Da ic^ fol^e ^D^aDen mit e<strong>in</strong>igen üon<br />

Dorigen unfetfc^ieDenen ^enn'3^i


5lopf iH plat , unD ö^I^- ^^^ 3.^"fl^" ® «(^i^ ' t)iel langer unb frl^i*<br />

ger alö anDecec Ä'efcci» S)?aDen Diefeö @efcl)le(itl 3m übrigen ifl<br />

fe<strong>in</strong>e @e|]aüc mie Der anDecn Piilulariorum t)aüon im iv. "^^eil c<strong>in</strong>i*<br />

ge f<strong>in</strong>D, immer jmepfac^ jufammen gebogen, h<strong>in</strong>ten mir e<strong>in</strong>em @acf,<br />

Dar<strong>in</strong>nen Die Seucfetigfeit unO Die Excremema ftc^ fammlen, unt> Den*<br />

felben fc^mdv^lic^ machen. S)ie meifle ^erroanDlungö^^ülfe \)at un*<br />

ten jnoep breite @pi^en, an Denen 3U unterjl imep fle<strong>in</strong>e (Stachel f<strong>in</strong>D.<br />

9^eben an jeDer (Seite f<strong>in</strong>D an Der obcrn Sibfa^en De^ Seibö »ier groge<br />

fcbwar^e ^n5pfe, an Den anDern aber nur fle<strong>in</strong>e. h<strong>in</strong>gegen auf Dem<br />

Ü^öcfen Diefer untern Slbfd^e üier Dergleic^e gröfle Ä'nopfe. 2lüe we*<br />

gen De6 fKeibenö <strong>in</strong> Dem ^^illen oDer <strong>in</strong> Der (£rDe. a \^ an Der anDern Slrt, fo ic^ jugleicö<br />

mit Diefer genel^rt an Den leiten bepm ^alfe gelbe Rhombos oDec<br />

Dierecfige l)arte glecfle<strong>in</strong> fanDe , Da ^aben Diefe fe<strong>in</strong>e Dergleichen.<br />

S)icguI)l»H5rner baben 4. Slbfd^e Daoon Die mittlem Die ^ep ldng#<br />

Pen, Dag DorDerjle Daö für^cpe ip, aOemere aber Idnglid) fmD.<br />

©er Ä'efer wirD »on Den meipen für e<strong>in</strong>en 3J^apen»^efer ange«<br />

feben, Die ibn nicbt itn>ae genauer betiöcl)ten. €r ifl ober nicbf fo<br />

braunrotb mie Die ?Dlapen*^efer, fonDern gan^ blag* braun; Die $6r#<br />

ner haben fdne glätter , morauö Daö Dicffte ^beil bepebt, fonDern<br />

f<strong>in</strong>D Dicbte . wann Die 3)2apenfefer Dorbep ftnD^ uftD 1^ nic^t<br />

fo grog. 5lnDeret fle<strong>in</strong>en Unteifc^ieDe au gefctweigen.<br />

€3 i.0ec


Cuc


58om !9J(tvieii -- Ä'efev be^ ftad)Iid)en ÜSumi 53<br />

t)ie aiiDem ütten , )b ic^ Dabei; gcfunDcn üon eben folc^cn Wurmen<br />

fommen, alö: c<strong>in</strong>iöe fo unter eben Dem $Ölat ftcb üecnoanDclt, maren<br />

fd^mar^j mit jmep gelben glecfen , auf Den glugeln unD am ÜlücTfcbilD<br />

fcig ^u Den glügeln gelb. n. 5. e<strong>in</strong>ige f<strong>in</strong>D \^}Xii(\x% mit än)ep iotj)en.<br />

glecfen auf Den glügeln. n. 6. E<strong>in</strong>ige f<strong>in</strong>D rot^ mit iwep fct'tt^ar^en<br />

glfcfen , tt)ie Tom. iv. n. I. Die groffte Sli't Dier glecTen bat. 'hix,<br />

S^ücfenfcfeilD bep Diefetgarbeifl fc^it)ar^ mit biet weiffen glecfen ; Det#<br />

gleidjen garb auc^ Der ^opf bat. n. 7. (S<strong>in</strong>e 2lct bab icb Dabep gc#<br />

funDen an njelcber icb jmeijfle ob pe üon dnerlep'aBurm mit Diefenfcp.<br />

tiemlicb n. 9. ^ie bat auf Dem €cb6gelben !Kücfcn unD Seibe mi<br />

weiile giecfen, fo mit fcfewar^en L<strong>in</strong>ien m ^veu^ e<strong>in</strong>gefaflt f<strong>in</strong>o.<br />

XVII.<br />

aSom ftci#c6en3Suvm,t<strong>in</strong>l) t)en gelb t<strong>in</strong>t> \^v^ar#<br />

^er ^uncten auf Dem D^ücfen W^^- Slber <strong>in</strong> Der 9^dbe pebt er auö<br />

wie num. 2. Daran man jwep fKeiben fol(^er ^uncte auf Der 9\v'd)teti<br />

@?ite über DemD\aum Der '^vXi^^^ii, <strong>in</strong> Det^J^itte auf Dem fKücfen<br />

febcn Fan. €^ f<strong>in</strong>D Diefe ^uncte grünlid)e gUcfen , Die fcbnjar^ e<strong>in</strong>*<br />

gcfafft f<strong>in</strong>D. ©ie jwep erflen Slbfd^e n. 3. pom ^alö an baben Drep<br />

t)ievccfige glecfen auf Deren jeDen e<strong>in</strong> paar S!)orner Oeben. §iuf Den<br />

folgcnDen ftcben Slbfd^en f<strong>in</strong>D auf jcDer ^t\Xi Deö mittlem si^ücfen*<br />

D\aumö e<strong>in</strong> grüner ovaler glecfen mit oierccfigen fct'iüar^ e<strong>in</strong>gefofft,<br />

unD unter Denselben e<strong>in</strong> grüner alö e<strong>in</strong> S^tx^ mit fcl)tt)ar^ gefaumet. S<strong>in</strong><br />

allen glecfen iji Daö fcbnjar^e Dicfer unD fldvcfer an Der ^eite Die ge«<br />

gen e<strong>in</strong>em anDern glecfen gemenDetif]. UnD jlcbt auf jcDem e<strong>in</strong>e ®orn*<br />

fpifee mit e<strong>in</strong>igen ^eben* dornen. 2iuf Den leiten Dcö^aucb^ ifian<br />

jeDem Sibfa^ e<strong>in</strong> fcbnoarf^er punct mit e<strong>in</strong>em folcben ^orn.-<br />

^n ^'efer ifl gelb, unD bat fcbn?ar^? glecfen, tt)cicbc auf e<strong>in</strong>i*<br />

genfo sufammenfloffen, Dag Dieglugel fcbwar^ mit gelben jglccfe«<br />

fcbe<strong>in</strong>en. DDer et ifl rotb mit fcbmnr^cn runDlicben ghcfen.<br />

num. I. ifl Des -IBurmö g« jlalt n)ie er Den blofen 2iugen porfommt<br />

3. ^\% Dur(& e<strong>in</strong> ^ergrpiy$rungö^(^la^ auäiubr.<br />

3. ^^«<br />

'<br />

^"^ ^<br />

«^^--t.x c


34 ^omffiü^d-'^efev aii^ftetiien IHfitim.<br />

3. ^ic Die cvpcn D\eit)cn ©o<strong>in</strong>fitcfen auf Den Diucfen vom<br />

^aiö an auefebcn.<br />

4. iSet Ä^fec <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>et ©roffe.<br />

5. ©er ^ef«t wann cc gelb uuö ecf i^e fc5TOat^e ^Mm ftaf.<br />

c;-rr c^.uuU^ 6. S)ev^efecn?annerrot^u.nic6f foccfiöef^war^egleefcn^at<br />

^<br />

XVIII.<br />

©er blaue Sluffeh^efer au§ t>er fle<strong>in</strong>en 2lrt<br />

\ai ©efdlecfet Der <strong>in</strong>feaen fo <strong>in</strong> Den ^ffiur^eln Der ©citdc^fe fic^<br />

alö 'iBütmec ncfercn, unö l)crnac& geflugeU {)eroor!ommen, ifi<br />

fe^t 9Cogr unD fd)n)cc ju unfcrfuc^cn. Unter DeflTcn mu§ man Di«<br />

©tuäweifen ^Inmecfungcn aufjeic^nen. Damit man ©cbrittmei^ »ci*<br />

tec !omme, wo cö nidjt laufföroeiö gefc^e^cn fan. ®ie aber Dicfee<br />

^efec wegen fe<strong>in</strong>er 9^atur unD ^^a^rung ju Dem ^ur^el« gemürme<br />

geboret; fo mu§ man il)n wegen fe<strong>in</strong>er ©eflallt ju Der 21rt jel)len, Die<br />

man f^uffel^^ßf^c nennt, weil fie e<strong>in</strong>en fKu^il oDer langet Wlaui ()er*<br />

ou6()aben/ welc^cö bep Den Late<strong>in</strong>ern au6 Dem ©ticctiifc^en probofcis<br />

beiJT^. ^i^ ^^'^^" ^^^^^ "^"^ "'^^ ^" unterfc^ieDlicbe ©rofs»<br />

^M*^*^<br />

fen 'ibeilen<br />

, ob fie gleich ade nic^t fonDerlic^ gro§ werDen, fonDern<br />

Die gröflte 2lrt etwan Den tle<strong>in</strong>cn 3lofen:JODcr ^aum»Äefer nabc<br />

fommt. ^on Der vierten groflfe ober üon Der fle<strong>in</strong>flen 2lrt bab ic^<br />

e<strong>in</strong>en befcbrieben (im erften ^b^il "• 8 ) fo <strong>in</strong> Der Baumblüte gefun^<br />

Den witD. UnD e<strong>in</strong>em Den man <strong>in</strong> Den faaö oon Der uier*<br />

ten ©roffe. ©e<strong>in</strong>e gaibe untevfcbeiDct ibn am meijlen r>on anDern<br />

Der Diecten ©roffe , Die ifl a\i Duncfelblau angelaufener polictet<br />

^tabl; fonDedid) Daö sQ^dnnle<strong>in</strong>. ^icfc blaue<br />

mcbtfo fcbon, fonDern i(!fcl)wdr^er. ©erSlüJTcl iflfrum gebogen,/ bat<br />

unt^n fe<strong>in</strong>e jmci) locber, alö il^^afenlo^er; unten neben am erjlcn Drit*<br />

tbeil Die Süblbörner, Die er am EKu|Tel über ficb bieget, Dag Die ^olb*<br />

le*n Daran am Ä^opf, unD bepm anfang De6 3lü|l"dö beraub (leben:<br />

g)ie Js^(\o>d [)(ib<strong>in</strong> jeben fubt'.lvj ['mien , Dapon Die ndcbflen an Dem<br />

SU<strong>in</strong>De unten jufammen geben, unO Die Dajwifdjcn Daber, wegen De6<br />

cjß<strong>in</strong>felö etwoö fur^er fir.D. ^Un tm Die 2lugen faum erfenncn,<br />

^e nahe neigen Dem ^cfenabel [<strong>in</strong>o. ^aö woran fie (leben am<br />

Ä^opf


-- ^efer ie$ '^oüm fc5n)iilen^en 5Suvm^. 35<br />

ivtf.f m itwa6 breitet- aU Der (Schnabel; unD (lebet balb im Mcfcn<br />

al6 e<strong>in</strong>e Äiigel o[)ne weifcrn ^a!ef unD ©efcncfe, Doc^ mit e<strong>in</strong>em<br />

fennlic^en Slbfa^. ^Der 9vücfen oDer Daö f^^ oben über Der 53tu[i iji,<br />

glänzet niel)r al4 t)ie glucjel/ roeil fe<strong>in</strong>e l^<strong>in</strong>icn Döran. J^ic fecl)ö<br />

§ü;Te f<strong>in</strong>D öon QUidyn l'dngc unD ^icFe, Der (5(t)encfel i(l Der ldng|]e<br />

§:i)cil, am Seib unD am Ä'nie etirnö tünner olö <strong>in</strong> Der ?S^itfe. ^ci$<br />

Ä'nie geht im i^er , Me ijt,<br />

au6 Deren i^eib Durc^ ofle porös Dcö [Hücfeng lange bellen* ^a(i><br />

re beraub getrieben n)crDen,n)ounnen fie fic^ <strong>in</strong> ibrer '^ermanDIung^*<br />

Seit oecbergen. 3m fünjften ^beil bab ic& n. 2. Den 3obanniö<br />

§ÖIutanirm befc^rieben Dert>on DieferSlrt.ijl, unD roorauö eitreglie*<br />

ge fommt. Siuö Diefem,t>on Dem i^ biet fcbreibe, tüirD e<strong>in</strong> ^efer. ki<br />

haben Diefe "3Bürmle<strong>in</strong> jmar fcbon Idngüc&e ^aare, auf Den jeben<br />

Sibfd^en ibrcö weiffen Oeibeö. Warn fic fl^ aber oermanDeln xooU<br />

len, ttjelcbc^ im ^mio gefc5ieb(, friechen jte <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en ^<strong>in</strong>cfel, wo*<br />

felbjT, \Dann fiefaum angefangen (liü ju fitjcn, Diefc "^Boflen^^aare<br />

t)e6 Dlücfenö fo lang unD Dicf beraub tradbfcn, Dag man ni(^fö mebc<br />

Dom ^urm fiebt. UnD ob fie gleii^ geflort werDen , friecben fie aui<br />

Der ^Ißoüe bßtau6, unD fc^roi^en ibnenan e<strong>in</strong>em anDern Ort tt)ieDeu<br />

anDere *g)aare berauö. 3" Denfelben üermanDeln fte ftc& <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en<br />

^ef^Y, Der ibre ©vofie bebdlt, unD im 3uIio fc&on beraub fommt ®tc<br />

ixtet IWl S ijt


36 SSBurme m^ kauiiett €t)eir ^ 95Iafem<br />

i(l matt fcbwar^braun, unD 6 parallel mit e<strong>in</strong>anDer flehen, ^r l)a(<br />

(irolTe fct>n3ar|e öldnfjenDe Slugcn; fur|e gufie n)te Die runöen fU<strong>in</strong>en<br />

53aumȀ'efer oDcr ^Olarteti^^^cfec.<br />

n. r. Dei* 2Burtn. 2. D^r ^cfec <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>et' ©rojTe.<br />

3' der Ä'efev eti^a^ t?cr9t6|Tert.<br />

XX.<br />

3Biivme (tilg ben braunen €i)et^5Blafen an kn<br />

^itfcl)cn uni) Pflaumen ^^aumen.<br />

r^m Svüljl<strong>in</strong>q ftnöcf man an e<strong>in</strong>igen franfen imb maacrn ^jlaumfti» S55umen<br />

,0<br />

l>ffl«n< »tib xothi ^Olafen (Jrbfen» grop, offt e<strong>in</strong>jcln, pjft »iel nic&t weit »on e<strong>in</strong>«<br />

fluDec, an Dünnen ^'^fiflcn. ^m Slnfan^ ftnb jie weicf; unD »olf; ba§ fe<strong>in</strong>e Oiun^el<br />

baran, unö i|l e<strong>in</strong> ©äfft bav<strong>in</strong>nen, ber voit (gperbomr ^eraug fliefft, wann e<strong>in</strong>e^ ac<br />

bröcff ober befcl)5bi(}t wirb. 2)ie braune J^aut wirb cior balb auijen l)att unb i&\),<br />

ber @afft <strong>in</strong>nen trocfen, unb oI«( 5Boüe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>anber, bar<strong>in</strong>nen e<strong>in</strong>^i) an bem anbern<br />

lieat. 3fm 3nnio unb fjulio fciec&en fle<strong>in</strong>e 5BfirmIe<strong>in</strong> ^eraug fo thÜM ftnb, fla«<br />

d;en Scibeö wieÄenec-Sßflrme, mit jtrei) J^5rnle<strong>in</strong>, ober nur mit 6. güden. ®ie<br />

machen fic& unten an biefer SÖ3ar|e,an ber5R<strong>in</strong>be be^S'^-^fiS^ e<strong>in</strong>e Oeffnung, unb Frie«<br />

c^en beraub, e<strong>in</strong>eö ba^<strong>in</strong> baöanbere bort()<strong>in</strong>, t>a^ idi) fe<strong>in</strong>et me^r üon ibnenaufbem<br />

SSaum l)aben f<strong>in</strong>ben fönnen. 35iö id) enblicl; bet) Vlnterrucl[)ung ber Ül<strong>in</strong>ben- Saufe<br />

on ben Zitronen »unb ^omeran^en«5£aunien auf Die ©pur gefütumen, \)a^ eß et*<br />

roon aud)an ben ^ffaumen^SBaumen folc!)e55flum' Saufe f<strong>in</strong>b. 5Bieaber biefeSGBar--<br />

tjen entließen, weil i(|) fe<strong>in</strong>e ©pur e<strong>in</strong>e^ @augeng aiiß ber 9v<strong>in</strong>be f<strong>in</strong>De worauf fie<br />

f<strong>in</strong>b; wiebie (it)a bare<strong>in</strong> fomnien, unb ber üorberge^fnbe ©äfft; \)abK\) nod; nicljt<br />

f<strong>in</strong>ben f&nnen. 2lüenj ©(^e<strong>in</strong> nacl) f<strong>in</strong>b i§ eben bie asütme üon wel(I;em ber AIkermes»<br />

(Sarmcf<strong>in</strong> unb (Karm<strong>in</strong> Fonmif, unö ben man mit fo groffen 33ortf)eil <strong>in</strong> ah<br />

len ^t)eilcn ber Sßelt fammlet, auf e<strong>in</strong>em ^aum, ber bet) ben ßotanicis !)ei(yt Hex<br />

aculeata cocci glandifera. g}?an Uli be^<strong>in</strong>cgen lefcn \Mß 3Inno 17 14. p. 133. <strong>in</strong><br />

ben Memoircs Der ^•ran(j6fifd)en Aeademie ber üöiffcnfc{)flilten, unb fonberlicf) pag.<br />

438- Der edition<strong>in</strong> 4ti) gefd; lieben woiDen,biö i^ mü) ijenauererUnteifuc^miämebc<br />

9Jacf)ricl)t geben unb bie ölüc|;l)eit ober Ungleid;l)eit geigen fan.<br />

I. bie ^lafe^ a. bec SBui<strong>in</strong>.<br />

XXL<br />

25om ^efer <strong>in</strong> kn kannen ^i)erblafen m hm<br />

nagt m ^efer <strong>in</strong> biefe erflbej


aSon im ^ef> mtb f(e<strong>in</strong>en gBefp. tn folc^ett 53lafeu> 37<br />

Äopf/ Wf It^c öi«


9?eunten %t)ül<br />

I. ^efcltcibung t»$ö örojTen Orlentalifc^^n »f)cufct«cfcn. ^<br />

ir. ^eö geuHitien .5«?ufirccfcnö mit Den rothen Unmfiuöeln.<br />

III. ®eö ipcufdjrccfcnö mit Den blauen Unteifücieln,<br />

IV. :5)e^ ^ßufd)rccfcn mit Dcn.'^Beigen, unD obm etnjnö r6t[)lic|ett<br />

Unterfiügcln.<br />

V. ®cö ^eü^gtünen ^cufc^recfenö Dcc mittlem 5irt mit weißen<br />

Unterfiügeln.<br />

VI. !^e^ cian^n)ei§licfeen ^eufc|)vecfeng, t)et mittlem 2(rt<br />

VII. ®eö braunen unD eben ©uncfel grünen ^cufc^rec^enö mit<br />

tt)ei§m Unterflugcln.<br />

VIII ©ec ^tric^beufc^recfen o&^t Det fremden ^od)pie9en&pn 5{rf<br />

mit weisen Unterflieöeln/ Die oben etnoan bleich gelblich fmO.<br />

IX cßonDec^iHcn*c;LBe|pe.<br />

X. ^on Der ^oc^fdcbigen Seimen »^efpe.<br />

XI. ^on Den «Qovneilten.<br />

XII. cßon Den ei^cientlic^en ^efpen.<br />

XUI. Q}on Den .|)ummeln. xverle^ ^(tten.<br />

XIV. cßon Dct @corpion»5lieae.<br />

XV. csom ^rac^*5lefct oDer Suniu^^^efer.<br />

XVI. Q5om runDen ^lat-. oDer ^D^arien * Äefec Der ^mr^tm ©voJTe<br />

.mit2.S%^i*^««'^f^"'<br />

XVIL Q3om ftacfelic&en ^urm unD Dem gelb^unD fcfwart^flccfiöeti<br />

?9latienȀefer Darauf.<br />

XVIII. cQon blauen D\üjTel'^efet au^ Den fle<strong>in</strong>ern gelDruben.<br />

XIX. cBom gelb^ficcfigen^efec auö Dem tt)oUenfc^ü?i^enDen ^urm.<br />

XX. ^ürme auö Den braunen (gocrblafen an Den Daumen, ftl^ Die<br />

Carm<strong>in</strong> Türmer fmD.<br />

XXI. ^'efcr auö Diefcn braunen ^peiblafen.<br />

XXII. @$lupf*^^fpen <strong>in</strong> Diefen braunen ^p«v^lafen.<br />

i* t t<br />

,


JOH. LEONHARD. FRISCH.<br />

INSECTEN<br />

<strong>in</strong> ^cutfc&Ian^<br />

Cl65ilbuttgeit<br />

SSon tiefem Wec^cn^cn mb j!lc9ent)cn3nlant>ir(^m<br />

mimt/<br />

&tMUiä)tnmMim,<br />

©ö e<strong>in</strong>ige t^on fcer9?aturt>ieferSreat«ren ^erau^gegeteUf<br />

«nö jw Srödn^ung unD SÖerbefferung Der anOcvn,<br />

^cbj! e<strong>in</strong>et "SSorrcbe/fDor<strong>in</strong>nen berTradlat t)eö^rt*<br />

3o&» ©c^wammertam^ tJcHenfcö fcnrc^geganaen<br />

rnirD, tDclc^ec im Siebten "^feeil anöefangen morDeri;<br />

Unfc mit e<strong>in</strong>em 9Jegi(ler üitt l^ie Centurie fcer <strong>in</strong>feden,<br />

fo <strong>in</strong> Diefen fün jf '^^eilcn, nemlic^ üom vi(en bi^ XDcr<br />

bef(^i:ieben mort)em<br />

•;b


StegtftetJ<br />

I. ^om 5to§ » fiift'ö^n ©ee* SBurm mit t>em ©d!)i(b.<br />

II. SÖom^apilion mitfcfctDnr^^unbmeifflecFigenDber^J^üöefrt Utt^<br />

^omemn^ea'gclbenUnrerjJläöclt), famt fe<strong>in</strong>et D\aupe»<br />

III. c3ott{)crbtau^5runnc{)enÜlaupe mit gelben ©treiffen unb t>e»i<br />

^apilion baioom<br />

IV. ®ic weijTe harten* ©p<strong>in</strong>ne mit b^mS<strong>in</strong>nobe^ rotten DiiidPm^<br />

V. c3om2i3a!Ter.SI)Tct<br />

VI. ?öön efnec fle<strong>in</strong>en ^tt ^ae^ ^il^&i^,<br />

VII. c3om ötauen unD njeif lid^ marbrirten i^pannmeffer unb f*^mpi mit btep gelben ©ttid^en auf<br />

bem ^alö ©c^ilo unb i^xm gnocpfalfer,<br />

XVn. ^om btaunen ©pannme jfet mit ^tDcp £)^ten # unb ^^9 525tt*<br />

efel*^6pi^en unb fe<strong>in</strong>em ^ap'lion.<br />

XVIII. Q5on Det hrnttn bucFlicb liegenbcn (^^atten* (Sp<strong>in</strong>ne»<br />

xrx. ^i>a bet ^alm^ Ü\aupe unD r^rem ^opilion.<br />

XX. 23on bet Idnülic^at flto)pn ^otl)*SUJan|e unb bet 5


©fttt<br />

Medic<strong>in</strong>^ Do6tori^<br />

U§ OßCC^CoUegii Medici Decano^<br />

SJ^itöliet) t)cr ^onialSocietat t)er2Bi|Tcnfc|)afftert;<br />

i<strong>in</strong>t)<br />

ProfefTori Therapeutices 6ct) ^^ttt Collegio<br />

Medico - Chirurgico,<br />

llberretd^et<br />

liefen Se^enDcn ?;i;etl Der ?5cfd)relbune)onOeni ^crfammU<strong>in</strong>öcn ojtmivii)li3cn '5$ovtl)CJl<br />

ferner senlegcn ju fonnen,<br />

©erAu(n:or,


^iflorie r ^k er überhaupt v>on Un <strong>in</strong>feden<br />

^ecau^ge^ebenf bt^ auf bie Äefer ^urd^geöan^<br />

öenttorben; unt>stt)av <strong>in</strong>tergrang^ltf^en<br />

Uberfegung <strong>in</strong> 4to biö auf p. 112.<br />

3n bemiXfenSI)eU iff^ umber2{bwe(t^*<br />

lutt^ wiümf befferif wa^FrancifcusRedi <strong>in</strong>fe<strong>in</strong>emTra^at<br />

\:»onSi*5eu9ungl5ei'<strong>in</strong>reacn batf notbtui'ffti^e<br />

SDIelbuug qtfd)c\)cnr babci) id)^er3ejTentaju gu fügen f bag<br />

cä fd)on 1668. 3tananifcl) gcbvucftf unb A0.1712. mit fe<strong>in</strong>e«<br />

anUm 2Bercfen mc^ct aufgelegt worben.<br />

3n biefem xben Stell fol^jet ^ier m jiatt ber 23örr^^<br />

fce ba^ übrige gar f wa^ <strong>in</strong> 9ebad)ter ^ifrorie <strong>in</strong> tieft ©um*<br />

marifd)e(Sr3el)[ung gehört f bamit id) nidyt burci) (S<strong>in</strong>men*<br />

Sung me<strong>in</strong>er S<strong>in</strong>merrfungen/ annod) burc^ t<strong>in</strong> paar Centimen<br />

ben £efer aufbalten möge,<br />

Pag. 115. er;^e(){t err bagei fed)^2(rtenberi)?aref)crn=:Re^<br />

fer <strong>in</strong> fdmn ^dyadytctn v^erwaftre / bav^on id> aud) id^cn<br />

3itei) befd)riebenf nemlid) nur l^ic S)Mt\nlm. ©ie 2ßeib*<br />

le<strong>in</strong> f)arernicbtgefannt^ fonbern,tt)eüftefurftere456rnerf<br />

ober nur nlebrige@tummef t^on hörnern öaben^ ffir e<strong>in</strong>e<br />

befcnbre*2Irt angefeben. (So me<strong>in</strong>t er aud) faifd)lid)fta^'<br />

fcie9?afeI)orn=^efer Pon t^en groffen Coffis ober Spcl^^^M^<br />

ben


SSomfce^<br />

Äefern ftnbf i^ie n)egeni()rer(Jrb^i(lenf wor <strong>in</strong>nen ftc fid)<br />

)^mmnt>tit\f Püiuiani benennet ttierbcn.<br />

Pag. 114. gcöencfet ev be^ fo genannten geut^2Surmö<br />

cber @d)r6berö f fo 5rang6f[rd) Cerf volant, ber flieöenbe<br />

^irfd)f we^^cn fe<strong>in</strong>er Körner {)eigt. ffri&atabei* baö25etb^<br />

le<strong>in</strong> f weld)eö fönfi fe&r geme<strong>in</strong> ifl ^ ni(^t babei) gehabt / tttt<br />

nii)tgewufl/bag eöbaöÄeible<strong>in</strong>tJonbiefem^efeu, wann<br />

ei: eö andb ^tlnht h^it t mll eö viel f(e<strong>in</strong>er ifl f unb nur e<strong>in</strong><br />

Sangen ©ebigf nid>t aber ^lirner h^t<br />

Pag.iiT. fagter <strong>von</strong> 2iMttm ber |)o{§''936cfe (Chevres<br />

volantes) Ober |)cI^Äefer mit langen ^6rnern; \?on 17. 2(^<br />

tm mit fördern Römern ; unb 9. 2(rten mit noc^ fördern<br />

tDelc^e^ gufammen 47.2trtenftnbf bieer äße f)aUf juwet<br />

(^er@ummeid)nod>nid)t gelanget b<strong>in</strong>. Über biefe^ fegt erf<br />

man fönne tk SSJannle<strong>in</strong> kidyiiidl^ aw im 4)6rncrn t)on<br />

liem ^Beible<strong>in</strong> unterfd)eibenf ttelc^e^ id) nod) nid^t ftnben<br />

fonnen. 4><strong>in</strong>gegen bab idy ctwa^ gefunbeu f ta^ er nid)t<br />

bemercf t/ nemlid> bn^ l>k 4)olg Äefer <strong>in</strong>^gcfamt fonnen an<br />

i>en4)ornernerfanntf unb Don allen Äefern unterfcfeieben<br />

werben; bann fte babenaUe jeben^lbfage unb®elenrfe an<br />

ten Römern f fie mögen lang ober fm^ fepn,<br />

Pag. 117. folget ctwa^ \?on bm (Bclbgtunen ©t<strong>in</strong>cf^Äe-<br />

ferUf (Bupreftis,) bat?onerabernid)tfagtf wiet^ieler ^^Irten<br />

t)at Stf weil id> tJieler*<br />

lei) Wirten ba\:)onf)abe , unb nod) fe<strong>in</strong>e lHfd)tcihen fonnen^<br />

wt^m Sfangel ber benötbigten Erfahrung, 3* ^^^ fte<br />

aber bocb künftig <strong>in</strong> .Tupfer (led^en laftcn ^ unb fo Diel ba^u^<br />

fe^en f alö id) babe, !Bon bem Äefer / weld^er mwaxti ge«<br />

brürf re gülbene ^uncte bat^ bab icb and) e<strong>in</strong> ^aar^ unb nod5><br />

anberef ba an flatt ber QSurfel Slugen ober ^uncte^ .^norfle<strong>in</strong><br />

nnb ©olbgrune ^ii)m t)ctam flehen. 23on Un ??uP<br />

;


23omt)e. '_^<br />

fd^tefern^ Uuwtt auf eben fcleferpag. 117. getencft/ ^ab jc^<br />

aud) t)ie(ev(ei) Eilten f i<strong>in</strong>bfc()on t)on i)en f(e<strong>in</strong>em e<strong>in</strong>ige be-<br />

fc^tteben* @ö fmb aud) i)on l^er ^iemlld) ßi^ojfen S(aj|e bei*<br />

staphil<strong>in</strong>enf oter5;)öRanbifcö Versl<strong>in</strong>dern f e<strong>in</strong>ige \n teerigen<br />

%^i\{tn U%tyM\. ©ie 2}?enge bei* Strten V)on benen f fo<br />

man ©pr<strong>in</strong>g^:^efei* nennf ^ unb wot^on ber Audor pag. ng.<br />

fd)reibt; ubertrift ^(e andern MeiSivten^ bieid)gefam(etf<br />

atleanberSaf)!. 3d) ^ab abei* ncd) fe<strong>in</strong>e grfabiung \>m<br />

ibrergeupngf t<strong>in</strong>b ^v


53orrct)e.<br />

Pcig. 131. fclqt Me 4te dlaiTc f ta ha^ <strong>in</strong>fed , ef^e c^ tJerwatt-<br />

Mt wivt»; e<strong>in</strong>e 2}iabe ober ^ßurm ifi^ afs bie <strong>in</strong>eiflcn SHec^em<br />

(i©a ber Audor gu^fcicb p.140. e<strong>in</strong>e fe(tfame?i?iefnun^^ i>Dm<br />

©eftancf be^ mabigen 5(eifd>c^ bat , <strong>in</strong>öem er me<strong>in</strong>t/ t>\c Wla-<br />

^en (aflen ihre excrementa Im weid)en faulen Sleifcfe fallen;<br />

fcaDon e^ fo fl<strong>in</strong>cfe. ) 9luö )>id bergleid)en S)Jaben uferten<br />

bernad) SctUut^fwefpen ; Sr red)net aud) ta^n t^it hülfen-<br />

^urme im® afler f imb I^ie fliegen f fo aa^ ben 93aulen m<br />

Un ® e \tad)ren hemmen. Pag. 147. tefcfereibt er; un^ bat im<br />

Äupferflid) t)cr^e(?cllt ben2ßai|erbremen^Q3?urm/ fcenicfe<br />

imvten1l)eil t'ererSIenCcnturiebefd)rieben^ untnne<strong>in</strong>tf e^<br />

werben bie geme<strong>in</strong>en 25remen barauö f tt>e(d)e ba^ 9?iut<br />

auf^fauvjen unb im ©om<strong>in</strong>er lia^ 23ie^ plagen f welches aber<br />

e<strong>in</strong>e gan$ anbere Sliege ift.<br />

Pag. 13T. wirb <strong>in</strong> e<strong>in</strong> SapiteljufammenciefligtaDfe^^f wa^<br />

ernid>t unter tk obi3ebad>ren t^ierßlafTen br<strong>in</strong>(5cnf«3nncnf<br />

nem(id>baö Ieud)tenbe3o[)annif ®ui<strong>in</strong>dv:n, MeScülopendracberMillcpeda<br />

, berÄcrnwumtf weil ailjm biei'<strong>in</strong>nen<br />

unbekannt gewefen ; bie Scarabxipillulam, weld^e aber jegt<br />

fcefannter ftnb ; foaud> bieibm unbekannten QBaflcrfefcrf<br />

bat^on man bi^ber imer mehr entberftr unb v?ie( anbie mehr.<br />

erfe(jt cnHiifyaiid) bie'Sccrpionen banmter, unb bat i^k<br />

fle<strong>in</strong>ern unb bengroflen <strong>in</strong> Tupfer (led)enlaj|en ; eäfd)e<strong>in</strong>t<br />

aber t fte geboren mebr unter bie giftigen Jbicre, t>k nid>t<br />

eben <strong>in</strong>feae ju nennen f fcnd würbe enb(id) bcr 2ßaffeif reb^<br />

auc^ unter bie <strong>in</strong>fedle mütjen gefegt werben.<br />

3um 95efd>lu6 beioeifet er mit geuaen f t^f^ er über<br />

jwolfbunbert allerlei) <strong>in</strong>fcae babe geigen können. 58eld)eö<br />

e<strong>in</strong> groffeö 3^«^l»"ß (^^^'^ ^leijfeö unb lobdcben 23cciierbe<br />

bk 9?atur 5U erforfd)en. Ob man gleid) bier<strong>in</strong>nen mit bem<br />

^oeten fagen mug, wegen ber 23iell)eit biefer Sreaturcn<br />

Paupei'is eA numerare pecus.<br />

XX<br />

:<br />


_^<br />

g^orre&e^<br />

^<br />

® iflfajl e<strong>in</strong>tmerfe§([c{)er ©duil^ef öag fe<strong>in</strong>e befon^ei'nij^<br />

fabrenbeitenDonbea<strong>in</strong>fcclen ftnb t^er(o()i'entDcvfcen; c^ec<br />

<strong>in</strong> ^anu aeuihm f bie c^ t\\d)t fortfe^en fcnnen. Sc l)at<br />

gwareimn25öipfcl)madE gegeben/ wie et* i>a\?cn i\x^d)Xiih<strong>in</strong><br />

gefonnen (^eitJefen f ix\^tx: e^ijl Damit bie25egiert>e l)ei*8ieb^<br />

feabcr folc^er S<strong>in</strong>ge wwt ()igiger aemad)t worl^'em ©ann<br />

ec^atpmSJiuUer fe<strong>in</strong>et t^ier ©äffen im Wn{)ang au^fü&r-<br />

lid) 6efd)i:ieben ^ unt» mit fd)6nenÄupferftid)en tJOtftetteri<br />

laifen : i) (2:<strong>in</strong>eSJIenfd)en^ßau^ t)on bei*9?ug an bii^ ju i^rer<br />

red)ten ©rofie. 2) S<strong>in</strong>e ubellam ober 3wnöfet* tion bei*<br />

Ötoffem §iit; auf eben fe fd)6ne imfc jievlid)e 2Seife, 5) S<strong>in</strong>e<br />

Slrt ^2tmetfen mit aßenllmflanben. 4) S<strong>in</strong>e 2(rt ^ms^tn^<br />

nemlid) i^ie mit J>en \^m 23uifen=Sftfd)e{n auf bem 3lU'-<br />

unt» t^iec langen .t)aar 'Süfd)e(n nthtn ()<strong>in</strong>auö am<br />

rfen t<br />

Äopf unb Scib f mit il^rer S^etanbecung \xn\i mit bem ^api^<br />

lion, 5) ®ie Q3eranbenmg e<strong>in</strong>er Secret-gtjege buvci& äße<br />

9l(tei% 6) ©ie Ubere<strong>in</strong>funfft bei* Seranberungen e<strong>in</strong>e^<br />

grofc^e^ t)öm S^ an f unb e<strong>in</strong>er 9?el(fen^ 23(ume v^cm ^(iten, bag ber^r.Auaor fe<strong>in</strong>et 9?amenö @e^<br />

fcad)tnijg recfet ^^amit pereitigtf \xr(t t^or titn bicfflen<br />

, Tradaten f^ieDou Un asorjug erhalten ^at.<br />

I. ^om


I.<br />

- -S'^ää«<br />

fe<br />

mit tem ©c^ilK<br />

TTTtTT?-"<br />

f^^J^i<br />

3efeö <strong>in</strong>fca öat ter ^en* ^to^X- Secretarius ^(eirt<br />

üon^DöPjig önmlij^ 9cfcl)icft^ <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em (5Mafe/ imge^ün*<br />

^en Hquore, unD \io!iiiX) fcl)6rt abgebe ic^nef. SDem i(| eö ju<br />

^^ren^icrtooranfe^e, nebjl ojfentlicten S)andP für biegü*<br />

tipe Communication. 2luö Det löte<strong>in</strong>ifc^ien 53efctreibung/<br />

Die erJU9leic^mitgcfart^t, aMDid) baö not^ige, mit fe<strong>in</strong>er<br />

Srlaubnug/ famt me<strong>in</strong>er unt>oröre{jfenDen 5}?elnunö/ ^ier t)<strong>in</strong>ju tfeun»<br />

Lit. A. i|l t)aö <strong>in</strong>fed, n)ic e^ auf öem ?Kücfen öuöfie^t/ ^at e<strong>in</strong>en<br />

rotbbraunen bucfliefen oci)ilö ; mlcfeec alöÄefer^Siösel über Dem 9\üj<br />

tfen liegt, aber <strong>in</strong> Der^^itte nicbt ^oon e<strong>in</strong>ander gebt/ fonbern toon e<strong>in</strong>em<br />

(Stüdf adentbiitben i(l. ^er ©repangel ; jmifc^en »elcbcn Der »g)<strong>in</strong>ter*<br />

leib \)ix


33öm 5Iog fiißfgen ^ee^lBurm mit ^em (Scfeil^<br />

Knopfe an, ble nocaen ber Fric*!! n über tem 5tcpf jlcben^ i^n ;;u fct)ü#<br />

^em 5)ie ^(jcjen j<strong>in</strong>D ui<strong>in</strong>n bic j\\) i; J^oljf^n M''bcn Der ^Stirn , über mU<br />

ä)tn and) Die j'n) p ^üblfpi^en fiub fie 311 r^ jniqem ©jcfe 5«blfpi^eit<br />

bc(leb


33cm ^apitiött mit ((kWiXt^tn imfc mi$ficäim k.<br />

C. 2li3ie er auf öem diiidcn ^ebiH)et mut bem (5c^i(t>, unb<br />

tt)as ber ejwaö auf9efd)njttcne @c()ilD för diibb<strong>in</strong>'V^an*<br />

te (>at ; Die i^n jlciff ^a(tm.<br />

cl. 5!)ie 5ü()lfpl^ert an Den 2luöem<br />

e. S<strong>in</strong>eö t)on Deni;mei)i>örDer|len5ü^l^6t:tt4iün/ obet e<strong>in</strong>er<br />

t>on Dem erjlen 5)aar Sö|]*en.<br />

f. iJittec t)om anbern uub Drirten ^aat*<br />

g. SIner t)on Der Driften ^xt, oDer Den foIgenDen 8. 5^aarem<br />

IL<br />

Q5om^api(ioit mit fc^fvat^ctt unb ft)eiff!e^<br />

ötgcnOber^SlugcIn 0Dmerangcn^c)elben ,<br />

Untere<br />

Slügcln, unt) mit rott)cm £ctbe*<br />

'U 'E<strong>in</strong>fang Des Junii fanD ic^ Dicfen ^>cipilJon a(ö e<strong>in</strong> $aac im ®af*<br />

ten ane<strong>in</strong>anDer fangen. ®aö SLBeible<strong>in</strong> legte Darauf bep loo.<br />

t\)it alö ^]>er(en an c<strong>in</strong>anDer. 3« e<strong>in</strong>icien ^agen froc^cn Die 3un*<br />

gen beraub , unb frajfen it)re ^perfcftöl^" runD l)erum ab. 3d) ne^rte fie<br />

mit 53renn*^e(fd^ Q^Idttern, Stnfdnßlic^ waren fte braungelb mit lan*<br />

gen .paaren , auf roelc^e fie o^ne ©c^aDen ^erab fallen fonnen , tuann fie<br />

an e<strong>in</strong>em JaDen, bep ^ecii{)run9 Deö Q5lat^ / morauffiefi^en/ fid^aua^<br />

Den Dvun^eln oDer ^nDen Des >^latö, Bot<strong>in</strong>nen fie öleict)fam üerflerft lie«<br />

gen ; bcraue mli^m unb fterablaj)>n. ©ie Durc^freffcn Die 35ldtter alö<br />

©iebc, unb i^r i^otl) liegt balb ^daffig unter bem (Stengel, n)or«uf fie ft*<br />

^en. SDie lange-i Jgiaau (leben auf e<strong>in</strong>igen d\ti\)tn brauner Ä'nopfe,<br />

©2r ^.. pf iil gelb. SDer 3Rücfcn , n)cldi)er baib gelbbraun mb , l)at l)er'<br />

nac^ 5tt)ep Dveiben üon 1 2. fcl)n)ar^eH Ä'nepfen ^<br />

felben e<strong>in</strong>en gelblidben ©treiff.<br />

unb mitten jtrifc^en t^m^<br />

@ie frod^en im ©lafc, n)ormnen pe voa*<br />

ren , immer <strong>in</strong> bie 4)6be an Da^ ^ maö Darauf gebecf t war. Slßerben et*<br />

tt)aö länger, ala anbere Ovaupen <strong>in</strong> il)reni 'Filter ; frejfcn nur be^ ^^acMef,<br />

unb tt)enn jic Daher Deö ^age bemegt n^eiDen , bleiben fie lange iliO liegem<br />

2(n Dtn@eiten l)aben fie e<strong>in</strong>ige 3Reit)en fleifdbige ^aut, auf jeöer -g>6be<br />

Derfelben e<strong>in</strong>en ldnp,lict)en braunen ^nopf / auf Deren jeDen e<strong>in</strong>ige t^eilfJ<br />

lange, tt)ei{p fm^t'S^adtt jlcben, mie oben auf bem Dlücfen, unD DeflTen<br />

fd;n?ar^enilnoDen/ Die runD j<strong>in</strong>D unD tjornen gegen dem -^al^ ju mä)<br />

'4 2, e<strong>in</strong>e<br />

5


QScm ^^atM'licn mit fc^war^en unb tt^eif ^ccf l^cn :c.<br />

e<strong>in</strong>e f(e!ne^Dt)ebaran|)aben. ^.e^i-^ter'Sül'R oDtr^d^roa- 1^ JüjT^<br />

pnb langer , als an t^eils ancern iKaupen. 'D^a4) b^r legten i^ciutaiig<br />

xtnttn f\t gan^fc^nöar^, ba§manaud) t)on bem gelben Dxücfen^ (Etiicb<br />

nic^*6 me^r rie{)t. ^al)er ^ab id) Die Dvaupe l)ier im Tupfer ausgelajfen;<br />

bann es i]i nict){5 befonDere Daran roefter ^u mercfen.<br />

2{bet ber '7>öpilion i)l fc^on 9e;eid)net. ^ie D6er^S^ü(;eI ftnb<br />

fcfetioar^. abn)art6?l)dn.qenb, als an e<strong>in</strong>em üiac|)t-^OMel, unb jeDer mit<br />

(^!i)\ noeifen gleden befe^t. ^er ober jle fit bt öüf Der ©c^ulfer , x^ Der<br />

fle<strong>in</strong>ile üon oben her, ber anbere füOt bie (5pifee bes Jlngel^, unb gc^t<br />

runblid) <strong>in</strong> bas (5cbwar^e. Unter biefem fiMb ^n>ep etitas breite unb runb*<br />

li(t-c. ^on Dem folqenben ^aar / fo etncas n^eiter aus e<strong>in</strong>ander lieben,<br />

i)l lit ge^cn bem ^eib Idnqlict) r«nD , ber anbere neben ibm bi0n:eilen edPig,<br />

ober c(\.^ e<strong>in</strong>J£)er^ geilattet. ^on bem legten 'pnar i)l ber gegen bem<br />


©fe blau 9nmlicf)e 9laupe mit gelten (Stveiffen.<br />

III.<br />

2)ie 6(aii^grf<strong>in</strong>lul)e 9taupe mit ge(6ett<br />

@trt(ffcn,unt) öcr ^apilion t)at>on.<br />

|v(n j<strong>in</strong>bct jie ju €nt)e b\>\'tU Q3<strong>in</strong>^ imD ^T^flaumcn» Räumen , abcc<br />

'«'^•' immer c<strong>in</strong>jelm S)er Scib ift Meergrün, ot)cc e<strong>in</strong>er $(r_t üon<br />

gacbe , Die man bleumourant nennt ä)er bi^'r punctirtc ©treijf auf Dem<br />

D^ücfon ijl (3d)n)efel9elb ; unD auf jeDer Seite noc^ e<strong>in</strong>er , Der ertrag<br />

fc^mdblet \\t, S)icfe untere (Streife fniD o^ne ©aum t)on anDerer Jarb.<br />

® er ^opf unD Die JüiTe fmD eftras bleid)er blau, alö Der £eib. Oben auf<br />

Dem ^opf i)(it fie jwep fc^mar^e Jlecfen , unD fan Denfelben biß biilb über<br />

Die gUcfen unter Den f4)mar^ punctirten .g)aI^'@c^ilD Mn^<strong>in</strong> M^ b^n. ®ie<br />

gre§'@pi^enjlebenettt)aöanrD)^lult)erauö; unD über Dem ^aul ijl e<strong>in</strong><br />

S!)rcpa;ifliel ; neben an Den ^öacFen auc& e<strong>in</strong> fct)n>ar^er Slecfen, ®et<br />

^alö, an Dem fte Den^opf beraub tlrecfenfan, ijl gleicher blauen gar be<br />

mit Dem l'eibe. ©e^ ^alö» ScbilD unD Der erjle ^^bfa| , unter mld)m<br />

Der erjte ?8orDer'??u§ jlebt ; bat mcbr fcbmar^e ^^Nuncte , alö Die folgenDen<br />

5(bfd^e. ^iefe ^])uncte macbcn 6. S<strong>in</strong>im auf jeDer (Seite , unD pnD alfo<br />

Dcrfelben auf jeDen ?lbfa^ jimtfdjcn tem ^al£^;©c^ilD unD ^d)\t>w^t<br />

j^njülfe. ©er erjle 21bfai bat fe<strong>in</strong>e },\vc\) obern ^^uncre auf fic<strong>in</strong>en ^o'<br />

^en oDer^öucfe<strong>in</strong>, auf njelcben jroep fur^e unD jldffe vg)aare (leben , mt<br />

auf Den mcijlen anDer.i ^'Puncten auc^. $lm Jgi<strong>in</strong>tertbeil unD (Sc^roan^<br />

fmD Dieff ^Uficte etmaö anDerö. S)er cjUbe ober» unD Die j^nvo cclben<br />

untern ©treiffe bcjlc^en aus gelben gkcfen, Die auf jeDem 5{bja& jlnD,<br />

Die man aOe alle<strong>in</strong> jiebtr n?annfic|)Die9iaupcau^Dcbnt/ Dann im ^ug el*<br />

nee jeDen i?lbfa^eö ijl bas gelbe nic{)t. @ie bleibt feiten auf Den ^idtiern,<br />

jbnDcrn wann fie gefreffen bat , fi^t fie neben am 53aum. gu E<strong>in</strong>fang<br />

Deö Jiuiii bort jle auf ju frffm<br />

, fi^t e<strong>in</strong>ige "^afle H'iü, fp<strong>in</strong>nt Das ndd^jle,<br />

n^aöfiefünbet, auf Dem ficijcnOxt, worauf (iefi|ef; j^ufammcn, naget<br />

ob , tt)a6 flc erla-gen Fan , unD mad[)t e<strong>in</strong> weijfeö, jteiffec unD ^Vipicr.-glei*<br />

^eö ©efp<strong>in</strong>n(l um jicj; ^erum. S)ie ^erwanDlungö^'&ülfc n>;rD \>xamu


©le itjeiffe ®at*fäi ©p<strong>in</strong>ne mit bm k.<br />

mi) , unD im ©cfp<strong>in</strong>nfl i\l itwa$ tiaxan, t)aö jle blaullcf) macft, n)ie öa^J<br />

hlam auf Den ^paumeii.<br />

S)ei; ^apilion ijl e<strong>in</strong> ^ac|)t?^ooe!, braun / mitbrep ane<strong>in</strong>anber<br />

fle^enben weif punctirten gUcfen auf Den Slö^eln/ Die <strong>in</strong>en e<strong>in</strong>en fi^tvari<br />

punctimn ®^cfen babcn,<br />

! ^ie OJaupe.<br />

2, ®ie (B^mw.t^fUm ^etfe!6en; mit i^ten ^unctm,<br />

3. ©ie^enDanolanöö^^üife«<br />

4» J^en Q>apilion.<br />

• IV.<br />

5)te füeiffe ©arten^ Sp<strong>in</strong>ne mit Um<br />

^3efe Sp<strong>in</strong>ne ijl im September gefunben trorDen , meig al^lßkt^t<br />

tt)ei§im@afft : 5)ie rotl)«» ^<strong>in</strong>faflung fan t)e§n)?ö^n e<strong>in</strong>^ranl<br />

auf Dem 3^ücfen feeiflen/ m\i fit eiumartö ^^lumtioercf {n?n)eif#<br />

fe l)at. ^ß 9el)et Diefr S<strong>in</strong>falfung Dee SRücfene au^ e<strong>in</strong>em rotten glecfeti<br />

öuf bem 5lnfanö beö fKöcfen^. ©ie legt i^re €p?r <strong>in</strong> e<strong>in</strong> gtön^sraueö<br />

©efp<strong>in</strong>njl, fo üwa^ ^<strong>in</strong>fen^fotmt^ i(l. ^s\)U Ziagen |lel)en t>ornen am<br />

Äopf, wie hier<strong>in</strong> bet i V.Tabelle bemercft; \>m mitten unb 2. grojfe ne#<br />

ben batan : ©<strong>in</strong>b gldn^enbfc&mar^ unb jleben fc()6n an ber noeiffen ©tim,<br />

l)a§ man fie beutli^er fe^en fan^ 0I0 an anbcrn ©p<strong>in</strong>nen. on<br />

it)tem runben ^p*©efp<strong>in</strong>n jl nic^t leic^tllcf) l)<strong>in</strong>n)eg, oter mann jte noeagehtf<br />

fold^tfte e<strong>in</strong>en gaben batan, antvetc^em ften?ieber i;u bem^tben fernen<br />

fan. 3c^ bab fie auf bem Diptam gefunbcn , auf beffen flattern fie jlc&<br />

etnjaö angefponnen \:^atUf famt i^ren ^\)m*<br />

! ®ie©p<strong>in</strong>ne,<br />

a. 3()t^p»@efp{nnff.<br />

3. 3^te Sfugen,<br />

4, ®ei? SJücfeiv^ranfi etwaö beutlid^er»<br />

V.<br />

€«


23om!S!afiet*^Sl(rd<br />

^'B pflegen tljeilö *-^eutfcfee Die SQBürme, fo üon anbern Ma-^^üu<br />

me pencnnt n^erDeii ; nacj) bem tate<strong>in</strong>ifcfecn tarnen Afellus , ^\jiU<br />

iBüi'me 5U nennen ; treilnunbiefec imSCBajfer: Den ^tflel^OBüt*<br />

wen 0d) ftc^t , \)(ib id) i^m ben tarnen SBojfcpSip segeben. So ifl<br />

e<strong>in</strong> ^urm ; Der fic^ im gd<strong>in</strong>b piefcnDen 233aj]ec an ben ^ur^eln ber @e*<br />

njac^ je Dar<strong>in</strong>nen öuftdlt , jart unD noeic^ ^om ^eibe ; unb nebrt fic^ mit beti<br />

gettigf eifen, t^it <strong>in</strong> foIcl[>en 223a|Tent f<strong>in</strong>b. €r ^af ()<strong>in</strong>ten jmep gablige mit<br />

e<strong>in</strong>zeln vg)aarcubefc^tegu^(fp;^en, welche an e<strong>in</strong>em furzen @tiel fiebern<br />


8<br />

35ott e<strong>in</strong>er f {e<strong>in</strong>en 2(rt bei* 2tag" Jltegen.<br />

t<strong>in</strong>b baDurd) Die kle<strong>in</strong>ere ^a^rungö* '^'\\Jm am Unterleib gegen bö^ ^i^ni<br />

treiben. ® aö grellere aber fonneri Die gre§* ober S^ng* Jufe galten.<br />

2)ann üon brcp@clencfenberfelben i)l baöDörbere breit, alö e<strong>in</strong> Coffel<br />

gcjlaltet; unb Die^laue tiatan ületwa^ langer / al^ onbenanberngüp<br />

fen, t)atbabep e<strong>in</strong> (5}elencfe, baU^ al^e<strong>in</strong>$afd)en»^effer <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e guge<br />

fan geleget werben/ &ic befmegen babepiff; bamit fle fic^ nicf>t abm^tf<br />

ober fon)l fi> leicht befcfedbigt mficn fonne. ^ie untern ©pi^en, fo ^^wi*<br />

fc^en ben Mn^^J^en pffen jTe^en^ t) ©pr<strong>in</strong>gen geme<strong>in</strong>.<br />

©ie fc^t M fpi^ige ^TBorbertbeil an bie obern ®pi^cn am |)<strong>in</strong>tert^cil,<br />

jlrecft alöbann bie obere ^eljfte beö £cib6 j!eiff, unb fd)nellt hk bepben<br />

(griben beö Seibö \)on e<strong>in</strong>anber ^ tvoburc^ |le etlict)e gofl weit oon bem Ort<br />

»egfpr<strong>in</strong>gt/Wofte liegt.<br />

5)ie ^erwanblungö^^ülfe iil braun unb alö e<strong>in</strong> ^onnc&en ober<br />

gd^gen ber anbern fliegen , nur t)a^ man t)a^ breite '^^eil nod) ftcl)t/<br />

fdmt bem ^aä)i^kba, ber itwa^ ausmärte (le^t a\i^ ber garten »&ül#<br />

® le Sliege i)l gldn^enb^fc&warfe , fo ^erauö friec&t. ® er ^orber*<br />

^opf<br />

je unb fc^war^ ijl


.<br />

93öm grauen uni weigfic^ marbrirten ®pann<strong>in</strong>eiTei\<br />

^opf i\\ 9ClDlic() , bot e<strong>in</strong>en dnqeiogencn [Küflel, vok tk ©tuben* Slfeqen.<br />

Sluct) pnt) Die giiffe an Den @e(encfcn unb uiiten gelblich, ^^ ^at Diefe^<br />

Ififec^ fe.nei^pcr an e<strong>in</strong>en groJlTen^öl^'Äefer gelegt, btn Jc^Kvtva^ren<br />

«>oUe, worauf <strong>in</strong> furzen bep 50. foldjer Sli^fl^n gefommen»<br />

! X)ie^:0?aDe,etn)aögroiter,aföfIei(!/ wieauc^<br />

2. ©ie ^ermanblunge^' «Öülfe,<br />

3 ® ie gliege <strong>in</strong> ibrec ©ro j]e.<br />

4. €ben Dieje mit e<strong>in</strong>em S(ügel, efttJ(J4öcrgr6(fert/ baf mcm<br />

bie ?JDern M ^In^üö [eben fan.<br />

5» 2)er Äopf mit Den *^ugen unD Dem c<strong>in</strong>gcjo^enen ÜvuP»<br />

VII.<br />

^om gcrtuen unb ft)eii^(fc|) marbrii:^<br />

tcn ©pannmcfier*<br />

[lefe 2trt He<strong>in</strong>er Ü^aupen bab ic^ nie ouf Den ®t^äd)ftr\ ftnben<br />

fonnen/ worauf jlejlcb gro§fri'(fen ;<br />

aber febr ojft unD bauffig<br />

ai) Saunen, ^^dnoen ur.D 53d«mcn/ (Deren '-öldttcr )le Doc{) nicbt<br />

fre|]en.) @ie n)irD etroan balb goö lang, unD i|l <strong>in</strong> Der ^ittt ctvoae brei«<br />

ter , al0 b<strong>in</strong>ten unD loornen. ®cr Äopf i)l f(e<strong>in</strong> , grau unD fcbwar^ mar-<br />

brirt. SÜJann er Die üorDern ^üfjt fortfe^en miü , unD Den tüb auffegen/<br />

füblt er tjorber mit allen 6. öorDer^güfl^n juglcic^ e<strong>in</strong>ige mabl auf Daö, voo»<br />

^<strong>in</strong> er frieiien tDiö. 2)ie ^3ul9='2iCer mitten auf Dem Diücfen b<strong>in</strong>ab i(l<br />

grau unD mit roeiflcn Dünnen ^lummercf/ a(^ mit 6 c^ni^mercf gegiert<br />

Söelc^e Dünne gieratben grau e<strong>in</strong>gefaßt f<strong>in</strong>D ,<br />

Daö graue aber ttieDev mit<br />

breitern njeiflfen ©trieben. 5luf jeDem 2lbfa^ f<strong>in</strong>D oben jmep Ätt5pfl;'<strong>in</strong>f<br />

unb Der Dliiien ijl, ale e<strong>in</strong> erbabencr i?iflen'!t)ecfel/ mit €cfen. ÜBk Die<br />

§ü jfe jleben , Deutet Die Jigur <strong>in</strong> Der VII. Tabelle mu ^er 5>öpi(ion , fo<br />

^erauö tomt, i jl t<strong>in</strong>t '^lotttn'^litQt, grau, mit njeijfen ^uncten unD ^trev<br />

fubtilen, braunen unD tv<strong>in</strong>cflic^en £luer*£<strong>in</strong>ien auf Den Siögeln, auc^<br />

langen jran^en an Den €nDen Derfelben. S)ie jigur Der ^ermanD»<br />

lung^'|)ü{fe i(l b^Q €a|Tanien.braun,unD mit anDern gan^ geme<strong>in</strong>, ©e«<br />

3. JuJii frocben fcbon ^X^dnnle<strong>in</strong> unD 2Beible<strong>in</strong> Darauö , paarten ftd^, unD<br />

blieben lang an e<strong>in</strong>anDer bongen, wie Die ©eiDen^^Bürme, guifnDeDcö<br />

julii fro(f)eu t)k Sangen m$ Den (^pern, nwren fc^wat^, unD Ratten e<strong>in</strong>en


10 33on ict im\)Un 9(rt 28o{f^mi(d)'9taupe*<br />

ttjcijlen^alö ; auf tem mittlem 5ibfa^ t)ec u^m jmep t)orber* ^üfe ei«<br />

neu e<strong>in</strong>igen mcijfea ^unct ; auf ben folgenbcn öiemt 5. \Deifle O.uerftri«<br />

d^e ; auf t>em @c&man| n^lebet e<strong>in</strong> ^uncfe^ meifleö ^ünctle<strong>in</strong>. SBell<br />

i(| nic^t pnben Fante , njaa fie fraff^n ; ftabic() bie übrigen Obfervationctt<br />

nictt foitfe^en fonnem 3nDe|]en ift Do(i) öad mcijle Daoon btmxdU<br />

11. 1« ^ie Staupe.<br />

2, ^<strong>in</strong> 5(bfa| ber [Kaupe, mie er t)erör6j]crt au^fie^K<br />

3. ©ie^uppe. •<br />

4« S)ei: ^apidoii*<br />

VIII.<br />

Q5on t^ei* 5ft)et)fen Hit QBP(f^mi(^^9laupe<br />

unt) jl}rcm Papillom<br />

(3^^ 5lnfangbeö Jnnii \t>irb fte fc^on »oniö erwac^fenöefunbem ®ie<br />

r lü S^^^^"' ^^'^"^'^ f^^ Ö^'^'^^'^ n^/ f<strong>in</strong>b fe^r fc^on. ^er ^opf ijl blag*<br />

^Sli^ blomuranf. 5!)er£Rücfcn;(5titit ober b{e£iuie auf ber^ulö.-ät*<br />

bei' ijl meig, neben mit ^n)ei) Drieamgelben ü<strong>in</strong>ieu/ itelcje ©amct#n)ar^<br />

damafcirt, uub auf jeDem 51bfa^ tln fc^marlcr ^unct bariimcn. ^ie<br />

britte £<strong>in</strong>ie \\l breit uab blomurant , mit fc()n3öt^en Iduölic^en '^Udcn , m<br />

biefem ©treiff i|1 e<strong>in</strong>e ^omeran^cn = gelbe ?<strong>in</strong>te. darauf fommen i>it<br />

P3aud^»©eiten. ^iefe fiiib b(a§=blümurant , unb fangen fid) mit benfei«<br />

hm lugleicl) ^it langen fablen ^aare biefer Svaupe an , t)a fie fonjl obenfjer<br />

nur mit furzen bläulichen ^ßnaren befe^t i(l. 3" ^i^f^n ©eiten? ©treif»<br />

fenijl e<strong>in</strong> gelblicher Di3gonai-@trid)^ <strong>in</strong>tueli^em fcl)tt>arlje^uncte Dorn<br />

Obern l<strong>in</strong>cfen 5LB<strong>in</strong>cfcl beö ^Ibfat^cö gegen bem untern rechten (le^en , hit<br />

l)ier mit e<strong>in</strong>er fc{}tt)ar^enSimee<strong>in</strong>gefdgif<strong>in</strong>b, fo n^cit nemlid) ba? gelbe im<br />

Slbfa^ gebet, v&ierauf folgen bie Sup'Ütunljeln am ^aufJ). »IBanneö<br />

fteifcö SOBetter/ Friect)cn biefeülaiipcn immer auf ber (^rbe im ©rnfe, un&<br />

fc^lagcn mit bem ^or^erf ^eil bes ^eibe? auf bepDe leiten , fid) m UWih<br />

m: ee bic 9^<strong>in</strong>p.el«ü\aupen an ben 53dumert ;^n tbun pyogen. (5ie fp<strong>in</strong>ncu<br />

ft4) an ben ^^asiltfngeln <strong>in</strong> (larcFe , ldnglicl)e unb mcijie 'S^^^m' ^ycr e<strong>in</strong>,<br />

Kt>k t)ii ©eibem^örmc, unb befornnien it)re ^apilione>Oc(]a(t <strong>in</strong> ei«<br />

«er t^üift, t)ii abgebilDft i|I.<br />

SDer 3^apj(ii>n iilejn ^^ac!)t*^ogel mit ^an^enben S^wöcln, brautr«<br />

rorl;,


230tt ^et* ^kti' ©ptcflfett^ SSfotte, h<br />

rotft, mit jtrcp wcigltdjöelbcn üuerffrcljfcn über Megliigel , fo ctimß n>tU<br />

lenl)ajft e<strong>in</strong> bcn^eitcn f<strong>in</strong>b. ^n^'opf i\t{ti)t unter fid^ (i.ebosem ^ie<br />

»£)aare öuf Dem ^udd fiiib c/mae rociflicf) ; S)[e SHlj^'-ftürncr unb Die<br />

©tirne <strong>in</strong>ö(etc()cm ^a .&i!iter*£cib jlebt an bem '^ucfc( unD an bec<br />

^rujl fo genau an, t)a§ man fe<strong>in</strong>en ©nfc&nit( unb mercfiic^e @onb^<br />

xmQ , \m an anbern <strong>in</strong>fedeu/ fe^en fam<br />

lit. a. ®ie gan^c Staupe,<br />

b. ^<strong>in</strong> 2ibfa^ mit e<strong>in</strong>em 5u§ / «nö mit ben C<strong>in</strong>len unb ©tri«<br />

cS)en auf e<strong>in</strong>et ©cite beö £eib^,<br />

I. S)ieroeii]r]>u[ö;£tnie*<br />

a. $Die Oiieanene £<strong>in</strong>ie»<br />

3. ©ie^Iomurante.<br />

4. ® te Q^omcmn^cn-öclbe S<strong>in</strong>ie.<br />

5. S)ie bieii<strong>in</strong>ourante $öau($' ©eite mit ben ö^Ibe«<br />

Diagonal- g-kcfem<br />

c. ^ie Aurelia.<br />

d. '^it 53öpi(iom<br />

IX.<br />

Q5on bei* .^ieit^@pt;o|Tcn# Spotte«<br />

^^öCKdupIe<strong>in</strong>, tDorau^ biefe ^otte mirb/ bol^ret/ fobalb e^ m^<br />

bem ^p 9e!cod)en / am du|fer)len e<strong>in</strong>cö 3tt>eisö am ^ien^-^Saum,<br />

ober^ienfo^ren, (^icfernO ^^^^^ ^^ ^o" bem^Bciblc<strong>in</strong> gelegt<br />

ttjDtben , burc^ ben jarten ©c^u§ ober tk t^orberjle ©4){^e e<strong>in</strong>e Dejfnung;<br />

bie man b^tnac^ immer fe()en Fan , mW fold[)e ©pi^e balD t>ertroctnef»<br />

SBann e^ ettuan tm^ g<strong>in</strong>gerö breit l)<strong>in</strong>ab gebohrt, fo fommt ber ped)ige<br />

ober ^ar^ige @afft ju ber gemacfcten 223unbe <strong>in</strong> t)k Dx<strong>in</strong>be. 5Da bleibt e^<br />

t)ann , lebt t>om flüßigen ttd jTerigcn ©ajft , ber tk ©pl^e fort treiben folte,<br />

unbflebet ben pec^igen @öfft auflen um fid; l^erum, alö e<strong>in</strong>e^afclnug<br />

0ro§. 50on ben f(Jma^len ^isn^^Sldtle<strong>in</strong> ober grünen ©pi^en bleibt<br />

^ier unb ba e<strong>in</strong>eö <strong>in</strong> bicfem Spat^, .^noben pi)tih SBann ee^ fic^ ^u t>er*<br />

tioanbeln anfdnpt, welches im äB<strong>in</strong>ter 9efd)ie^t, ta ber Q5aum*@nfft<br />

niö^t mebr iufd)ie)tet / fo legt e^ fe<strong>in</strong>e braunlid)c Öiaupen* ^aut ab , unD<br />

Hcibt <strong>in</strong> ber S^crmanblungö* ^iilfe liegen. t$ be()dlt e<strong>in</strong>e ^6!)le <strong>in</strong> bie*<br />

^ a fem


12 23ön <strong>in</strong> Äien^ ©pvcffen^ ^Sflottt<br />

fem ^tä)t Dar<strong>in</strong>nen C5 (ic() bequemlic^ trenben unD umDre^en !an , fo lang<br />

eö lebt ; Die aber aucfe tyernai^ , trenn eö <strong>in</strong> Der ^uife ifl , niä^t ju grol<br />

bleibt , Damit e^ nid)t umfaDe unD mit Dem Äopf unter ficf) fomme. on ibm gc^<br />

tnad^ten neuen £ocl^ gar balD l)erauö ; 3n Den anDern aber , fo im ißaffet<br />

flecften, blieben pe, o^neS^eiffel, treilfie Dodbno* e<strong>in</strong>ige Jeuc^figfeit<br />

befamen , unD bcrwanDelien fict) Dar<strong>in</strong>nen. 3>ie ^^uppe 1(1 Idnglidi) mit<br />

8» ^bfdöen. S)ie Slügel* gutterale f<strong>in</strong>D gldn^enD fctnjar^.<br />

Sm Kerlen frocb Die ?0?otten. giiegc au^. 'p(it e<strong>in</strong>e '^dii^u 5li4*<br />

gen'Sarb, mit langen neben ^<strong>in</strong>auö jlcbenDen Sübl^örnern/ unD mir eitern<br />

jugefpi^ten Q3ucfel' fragen. 5)ie Jlugel l)aben nacb Der üucr \^\mx*<br />

|e gewdfferte ©trciffe / Die neben mit n?eiffen ^^u^cten e<strong>in</strong>g? fa^t.<br />

1. S<strong>in</strong>Äien#2(ef^le{rt.<br />

2. ^ie Aurelia fle<strong>in</strong>»<br />

3. €ben Diefe groffer Dornen ^cr«<br />

4. SGBie fte h<strong>in</strong>ten ber auejie^t.<br />

5* ^er Papillom<br />

x.Q3on


fSon ^er ^Un 93aum= SHaupe. ij<br />

X.<br />

Q3on bec Jlien^^aum^Dtaupe.<br />

ANno 1728. waren Mcfe Diaupcti <strong>in</strong> ber3)?ar(f ^ranDcnburö ^auf#<br />

p.q auf ben ^1cn*5ödamen, unb fraffen t)ie fpi^iöen ^latle<strong>in</strong> ber*<br />

jelbcn fc^r ab« ^d mirb bie Communication bicfer Öefd)rcibun3 e<strong>in</strong>i*<br />

gen Sicbfjabern ber ^amc^ @^fc^i(^te nid)t unangenehm ^cm ;<br />

fonberlic{)<br />

tenen, bie etman mit mir gern wjfen njoBen, waö <strong>in</strong> ben 9^6mifcj)en Ü\ect)#<br />

ten bie Pithyocanipe für e<strong>in</strong>e ®e)lalt Qet)abt / ob man üieneic()t burd) biefe<br />

ouf t>\t ©puren baju fommen mod^te , biö man mel)r Unterfuc^uiigen<br />

berfelbcn anjlent. ^er 5topf ip braungelb / mit e<strong>in</strong>em noeijfcn X^repan«<br />

gel. S)er Seib i(l ^^omerau^en'gclb mit fielen fle<strong>in</strong>en unb fc^n)ar^cn glc*<br />

äcn. ©ie üier Knopfe auf btm erjlen unb andern 2(bfa^ f<strong>in</strong>b g<strong>in</strong>nober*<br />

totf>. ® ie t)iületfcl&it)ar^en SLB<strong>in</strong>cf el auf l>cn 5ibfd^en l)ahtr\ },mi) *^ufct)*<br />

le<strong>in</strong> braune ^aarc über ftc^. ^eben an ben ©eiten auf jebem ^bfa^ \\t<br />

e<strong>in</strong> meijfer ©piegel mit braunen ©trid^cn bajtDifcfeen r uub gelbe 9^un#<br />

^eln über \im SwIT^"-<br />

233ann pe hm ^opf unter fic^ büdt unb e<strong>in</strong>^ie^f,<br />

fo ge^en l)k }^m\) > fd)n3ar^ tioletten ©triebe h<strong>in</strong>ter bem pcils boc^ htxm^f<br />

n)eld)e / n>ie t^ae treijje babcp , mebr mit Jcbern , alö mit paaren , bebecft<br />

pnb. ©er @d)\t)an^^?Surfeli)[laud) an e<strong>in</strong>igen erbabener. Slufbem<br />

$KüLfenijl mitten e<strong>in</strong>groffcrtt)eijf:rbrepecfigerSlecfen, alö l^ier Tab,X.<br />

lit. b. bei; ber Oiaup?. (a) 51uf Ten anbern $(bfa^cn i(l nur e<strong>in</strong>e '3)'mat\),<br />

tt)ie c. nemlic^ e<strong>in</strong>e meißlicb^ ®pi^c im üiolerfct)n)ar^en ; unb <strong>in</strong> Un ÜQ<strong>in</strong>*<br />

cfeln babep auf jeber ©ite cm ü^a^ grofferer meijTer ^lecFen im brau*<br />

neu. ©ie fangt im SieJT^n gern an ber (Bpit^t beö ^^latö an , unb frigt<br />

eö immer b<strong>in</strong>ab meg» ©ic ܧt hk excrementa bäujfig üon fict) faden,<br />

&a§ unter manchem Jöaum allep fcbmar^üoü baöon lag. ©ie t>erfriecfct<br />

(td^ \)om ^aum tteg, n)ann fi. fi f) »ernoanbeln miO , jwifcjjcn bie raut)en<br />

^H<strong>in</strong>iJen, unb fp<strong>in</strong>ntfid) <strong>in</strong> e<strong>in</strong> noeiffeö is^Jefp<strong>in</strong>njl e<strong>in</strong>.<br />

5)er^apiltoii frDd)^u^^lnfangbe!pAiiguniau^. ©ie paarten pc&,<br />

n)te bie ©eiben>^ürme ;<br />

f<strong>in</strong>b ^ac^t.^^öqel, unb üon unanfebnlicf)et<br />

garbe, datfee^^arb, mir rDcijpn S^ärUh, al^ mit ^eel bejlreuf. 55ei)m<br />

^dmilc<strong>in</strong>, fo an fi.;e;r3cC)erfieliqen5ötIbornern;;u erFennen, geht e<strong>in</strong><br />

gen?dflrertcr0.ucrj?rcitf ^urd)bieglügel, ber nid)t fofebr tt)ci§ befidubt;<br />

mun am©aumbc{^^ajfecfarben0-uerflreiffe0 flehen fd)n?ar^e glecfen<br />

5Ö 3<br />

un^


Q3ont»ei*25i{fett''9taupe,<br />

unt)^]3uiictc, b!C mc9enDermct|]en^drle<strong>in</strong>am53)^dnnfe<strong>in</strong> fc^njar^brciutt<br />

fniD. ^cpDe ^ahtn auf Den Ober^ giuge<strong>in</strong> e<strong>in</strong>en tDeijfen fajl Drei;ecfiöett<br />

glecfcrt. ^ie Unter-- jlü^el f<strong>in</strong>b braunm^ ^ unb nid;t roeif bejldubt»<br />

®er teib ijl üon ö(eic{)a' garb uub fel)t' paarig. $S5eiI fc^ e<strong>in</strong> ^^aar Da*<br />

Don im ©atten bcfommea , l)at t»aö ißeible<strong>in</strong> balb baraiif jfenilic? grop<br />

^pecgelesct/ ciuö meicbeti au^ nod; im Augußo bie Sunden (jefrochen»<br />

!£)ie Dvaupe. (a)<br />

®ie 3eii:^nun^ auf berfelbetl» b. c.<br />

©as ^3}Unnle<strong>in</strong>. d.<br />

^aö ^ciblelm e.<br />

xr.<br />

Q3ßttbei*©afm^9taupe»<br />

^3^f^ 3vaupe \\i m September o^ifnnt)tr\ morben <strong>in</strong> ben knüpfen<br />

be^ Hilfen* ^raut^. SBann (te Mn i\tf nagt fte e<strong>in</strong> £oc& <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en<br />

foli^en Ö3liit^e* ^nopf ^ unb frißt aUeö aus Demfclben ; mmm |le<br />

»Dn e<strong>in</strong>em nict)t groi genug werben Un, nagt fie e<strong>in</strong>en'anbern an. 3bte<br />

garb ijl (Stbfcn^gelb. ä)ie SÜ3<strong>in</strong>cfel auf bem dliidm f<strong>in</strong>b fd)ivar^»<br />

braun, unb macbcn allezeit e<strong>in</strong>en gelben bajn?ifc{)en :<br />

^ie^Nulö^^lberge*<br />

^et burc^ biefe 2i3<strong>in</strong>cfd , unb mirb <strong>in</strong> jebem berfelben gleic()fam <strong>in</strong> e<strong>in</strong>e pa-<br />

reiithefm gefaßt, '^imtn an iebem ^<strong>in</strong>cfel f<strong>in</strong>b 4« ^>uncte , an jebec<br />

©eite i^mep. ^o fte fe<strong>in</strong> 53ilfepgiccfen, baöonbergrojlc <strong>in</strong>nen<br />

fct)\Dar^gefitntr unten rvM E<strong>in</strong>ern fcbmaf)(en ttjeiJTen Saum; hit anbern<br />

feaben e<strong>in</strong>en breitern meiffen ©aum,u, <strong>in</strong>nen nic^tfo t?ie( bunfelfc^imar^eö,<br />

1. Ä)ie 9\aupe.<br />

2, 2Die Aurelia. ,<br />

di !Öer Q)api(iom<br />

XII.<br />

QSDtt ber graiiett^ofjl'Dtaupe ter mftlectt


23cn itt grauen ÄoW^ dtmpc ict mitfern ©reffe.<br />

^3cfe d\aii\>i fi^t auf Dem tDei|]en ^ol)I* ® er ^opf ijl fc^warfe.<br />

Öcr £eib 2?tfiigmu mitT


i6 Q3i>n ict weig' mb fc^war^fprenglic^e« (Sp<strong>in</strong>ne.<br />

ön teöem 2lbfci^ i^mcp Dij]eite? , ^m\) jenfeit^. ©aö breite ^()eü , njo öec<br />

^opf Det gUege iiegt, ()at {töi)$ ©ptfjen; 5ie tjornen roeict), alö ^aare , n^ie<br />

aui) Die 'ü^ebcnfpi^en ftiiD. ©ie ^}?aDe fucfet i()te ^u^rung mit Dem fpi*<br />

^jgen *^^eil , n)eld)e9 l)ei'nac|) baö 45<strong>in</strong>tertf)ei( Der gliege mirD ; Daran fmö<br />

^mep ©pi^eti, öl0 e<strong>in</strong>e @abel , ttjelche Dle^]!)Jabe öuffe^t,unb b<strong>in</strong> h<strong>in</strong>ter*<br />

leib nac^f4)lcppet/ fobagDaö breite '^IWI ober ber^piegel über fidi) ge^<br />

fel)rt liegt, ©ie gliege , fo l)erauö fommt , i)l gan^ fc^mar^ , legt i^rc<br />

Soer offtnut <strong>in</strong> Diefcuct>teSrbe, mor<strong>in</strong>nen ic^ Diefe 5J)^aben jum 6 jfter«<br />

gefunben. ©ie i\\ fo n?ül)I an ^ei' ® e)lalt, dö mit Den ^berö auf Den Slü#<br />

ge<strong>in</strong> / öon Den ©tubcn# fliegen unterfc()ieben.<br />

1. 53ie SÄabe ober tartgctt)orbenc Aurelia.<br />

2. 5Bic i^r breitet ^()eil auefic^t<br />

3. ©ie Slicge.<br />

4. (S<strong>in</strong> glügel bat)on.<br />

XIV.<br />

?3aum^ SH<strong>in</strong>bcn^ ©p<strong>in</strong>ne*<br />

^%S ifletne tjon be» iißanb^ (Sp<strong>in</strong>nen , ober bie jwifclett Me S^<strong>in</strong>*<br />

ben»9tt^er? friec^en Bnnen ; bie il)r ©eroebe niä^t <strong>in</strong> tk frepe<br />

?'.;fft bdngeu , aac^ nic^t <strong>in</strong> bie 2Li3<strong>in</strong>cfel machen ; fonbern fle<br />

fuc^t cm He<strong>in</strong>e ^-ebrigung; jum^v^mpel, e<strong>in</strong>e'^ieffc <strong>in</strong> Den O^<strong>in</strong>ben,<br />

oDer wo e<strong>in</strong> ?()l glatt am^^attm abgcl)auen ift, unb bie Dv<strong>in</strong>be n^iebec<br />

barübcs; wac^fm mifl , M runb ^erum e<strong>in</strong>e ^öl)e wirb, ^<strong>in</strong> SGBeiblciri<br />

tiefer %tt fpann <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ®lafJ, foetman brep goß im Diameter t^atUf<br />

unb Dem Id) ^Stuben* ^iiCQtn <strong>in</strong>ö (^(aö marf , Den leeren Dvaum Des ®{a»<br />

fe^DoüS^Den €reu^n)ei^ burc^etnanber, bai bk ^ik^cn bar<strong>in</strong>nen be#<br />

bangen bleiben muj^eii. ^? fa§ aber felb^l an ber SCÖanb Des &\a^t^ , unt><br />

featte e<strong>in</strong>@eiüircf öI^ e<strong>in</strong>en breitgebrucften fallen unter fic^ , <strong>in</strong> bejfen<br />

^itte bapbe üicl €pet U^^c. 5llö bie 3ungen au^ biefen (^pcrn <strong>in</strong> me^<br />

nig '^agen au^gefrocberi voaren ; machte es e<strong>in</strong>ige ^oc^en barauf gerab<br />

gegenüber im8}la^ mtebemm e<strong>in</strong> fold)«^^ £eg= ©emircfe ^ unb legte Dar*<br />

e<strong>in</strong> fajl eben fo öiel ^per^ 5ie cuc^ noc^ balb Darauf lebenDig n:>urDcn*<br />

äßclc^eö e<strong>in</strong>iget unac^tfameip ZiuH Me<strong>in</strong>ung fajl aubejidtigcn fc^c<strong>in</strong>en<br />

moc!)'


2Sctt 6a* Saffcebrauncn CErt= SHaup^, 17<br />

möchte, Daf Die ©p<strong>in</strong>nen^ (Jpet ol)ne guttun e<strong>in</strong>e^^3)?dnnldn9 frud)tl)at<br />

fepn fonnem alle<strong>in</strong> cö bleibt genoig , Da§ fe<strong>in</strong> @p friidbtbar o^ne ^Ii?dn«*<br />

le<strong>in</strong> fepn tan* ©icfe (Sp<strong>in</strong>ne bel)ieU tk fc^o» frud[)tbar gemachte Reifte<br />

im Selbe , unö (e.^tt fie nic^f jugleic^ mitDer erjlen Reifte , »eil fie PieQeii^t<br />

ter^tnbert »orten ; ober ju matt Dajii gemefen ; <strong>in</strong>Dem fie Diefe (e^te €pec<br />

ei:(l legte , Da id) um ber 3«naen mlQen me()r glieqcn h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> geworffen, unö<br />

pe alfo mcbt ^abrung unö ©täircfe belommen bötte, Die folgenden gat ^u<br />

legen. 3m oaober n:>utl>e fie matt , bep aQem Überf!«§ ibret^ Jutterö<br />

unöba peüorber, wann fie hungrig »ar, nicbt »artete, bis Die Jliege im<br />

©emebe bebangen blieb, fonDeniDtefelbegleicb aufler Dem ©cmebeüber«<br />

fiel, fo lie§ fie enDlid) Diefelben fangen, unD (lart. Unten am 53auc^ gebt<br />

Die^&aut Deö Oiücfene auf bepDen (Seiten etwaö f)<strong>in</strong>e<strong>in</strong> , unD ld§t e<strong>in</strong>en<br />

fS)voai^<strong>in</strong> SRaum , an Denen b<strong>in</strong>tetn €n&e Der anus unD t)k ^p<strong>in</strong>nfpi^en;<br />

um Obern gegen Dem Üiücfen tia$ ^eburtö* ©lieO,<br />

1. ®ie Sp<strong>in</strong>ne.<br />

2. S)er ^<strong>in</strong>terieib.<br />

3» S)ie 8. 5iugen an Der ©tirne»<br />

.<br />

XV.<br />

^m Ut Staffeebcaunen (Jcb^Dlaupe mit<br />

i(i)mx^m ®txiii)m neben auf ftebenSlbfa^e»/<br />

unt) i()rem 5)apiliom<br />

(?^ 'S)? April ^abic^ fie <strong>in</strong>Der^rDegefunDeu/ Da ftefic^ ebenüerman*<br />

riSh ^^^" "^'^^^^ » unD im Odober , Da§ jie auf Der Alf<strong>in</strong>e , unD auf tan<br />

^Si:^ ^(l»5)?elDen oDer ^o^I.eproflTen fa§. 5>er ^opf \\t gelb*<br />

brau« , Der ^üden €affeefarb , Die ^ulö» ${Der braun e<strong>in</strong>gefaßt. Untec<br />

jeD , unD auf Dem legten 2lbfn(^ üor Den<br />

CScfeman^' pffen ijt gar fe<strong>in</strong>er. X)ie ©eiten unter Den fcbmar^en gl^'<br />

cfcn flnD »ie Der DJucfen, aber etnoaö fd)tt)ar^brauner , ^abenfc^ar^e<br />

X. ^(>eil € balD<br />

;


^alö.oroffcre,talb He<strong>in</strong>ere 53uncte, mlcf;^ ^ufarnen e<strong>in</strong>en obliquen ^{nc&<br />

Don g^ecfen ge^aen Die Snjfe machen. 3» t)ei' ^tt>mtn ^äatmQ i(l m<br />

jlatt öiefet StcdPen e<strong>in</strong> f^war^er ^nopf , unb bie ^c^tuefc (- gelben ^tn'^<br />

(i)t ftel)ct man nodh nicbt. Dber&alb Der ©c^t^an^Flappe , Die man nic^t<br />

teutlict) fe^en fan , i jl t<strong>in</strong>t Üe<strong>in</strong>e |)öl)e , nnt> unterhalb oDer ()<strong>in</strong>(er Derfelben<br />

e<strong>in</strong> fcl)mav^branner glecfen. ä)er©c^n)an^ tjl ^ufammen geirad^feiT^<br />

unter welchem bie jirep ©c^trani^* ^flfe jle^en , unb i)at fe<strong>in</strong>en ©palt.<br />

S)ie roeiffen ©pie^el an ben Letten fan man nic^t rt>ol)\ feiern<br />

©er ^apilion i(t e<strong>in</strong> ^ad)t>^ogel , ber boc() fe<strong>in</strong>e giögel nicfet fo ah*<br />

t}ä%\Q ttä^t, jbnbern faft eben ober parallel mit ber Siä(i}t, njorauf ec<br />

fii^U 5(m ^immelfal)«^; ^ag frod?en mir e<strong>in</strong>ige am, ^\t Ober* 5;(ü#<br />

gel berOÜJeible<strong>in</strong>fmb mitfc^mar^enunbnjeiffen fubtikn ^uncten befaet»<br />

5iuf ber er(lenj1ar(fenüvibbe bepgliigele jle^t e<strong>in</strong> fc^i\?ar^er Jlecfen <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>em meif braunen Ü\<strong>in</strong>g , berrot^braunöefdumet ; n)o t)k Skibbe mit^<br />

tcn burcf)9el)et , ijl er ett^aö gegen ha^ l)<strong>in</strong>tere Snbe ber ^iii^ü e<strong>in</strong>gebogen,<br />

l)a§ er fajl e<strong>in</strong>er Ö^riDe gleich» ftet)t , ober roann man Me bramie ©pi^c iibec<br />

bemfelben, fonberlid) bep ben ^dnnkia, anfielt; i)l er e<strong>in</strong>em ^er§ gleich»<br />

5<strong>in</strong> biefer braunen ^pi^e ijl e<strong>in</strong> oval- runbcr tt)ei§licf;er gledPcn. Öegett<br />

bic ©pi^en biefer Ober» Slögel ift e<strong>in</strong> fc^n?ör|er glecfen , i>ber ben mi^li*<br />

(^en ^Sorten , momit Die gliigel befei^t ; berg[eicf)cn 0eit3d|]*crte Porten<br />

mebr an ben i)!}^dnnle<strong>in</strong> j<strong>in</strong>b. S)ie güblf)6rner f<strong>in</strong>b tünne unb lang. 5Dec<br />

»i^alö^Äragen am^ucfel^at j<strong>in</strong>^ey.'^löppen, bie envaß abliefen / unb ijl<br />

bep e<strong>in</strong>igen, welche icl) förbie^dnnle<strong>in</strong>balte, Dornen mit e<strong>in</strong>em breite«<br />

tveiglic^en Söorten gefdumt, 51m ^cpf fleben bie jn?ep ©pi^en / i;mtfc^ert<br />

ivelien ber j^ufammen^geroOte ©augrüjjel liegt, gerab i^ctawe, i)ie \Xn*<br />

ter^giügel r<strong>in</strong>brct()gclb, mit e<strong>in</strong>em breiten getvdjferten fc^war^en^Sor*<br />

ten fa(l an ben ijnb^gran^en belegt. !^er Unterleib famt ben Süffen ijl<br />

(Eajfeebraun, m\i t>U Porberflen ©elencfe berSujfe mittt?ei|Ten9ungen<br />

bemercft,<br />

fl. ! ©iefKaupemitabge!ür|tenf(Jtt>ar^en^ogen.<br />

2, ^<strong>in</strong> @tu(f öon ber iKaupe, t)k D:^e ^ogen l^at,<br />

3« S)ie ^^uppe ober Aurelia.<br />

4^ S)er 'ä^apiliom


23on ter (Jrtfarbett (iti- SHaupe. 19<br />

XVI.<br />

QSon Ut \^t1>fatkn (5t;b^9taupe mit bm)<br />

gelben ©trieben auf t)em ^dlö^^^ragen oDet 'J^a^<br />

d'cn^^@c^ilD, unt) i^rem ?)apiltom<br />

^ (^taHn <strong>in</strong> bet ©arten^Srbe ift tiefe TRaupt im Majo jft gefun»<br />

ocn mor&en. 3^re gait auf Dem Ü\ücfen ijl trie Die (ans(5eti}Gd3'<br />

(enen S<strong>in</strong>scr^^^döel/ unter meieren ctvoa^ unfe<strong>in</strong>e^ i\t, \Xntm an<br />

öen ©eitert unD am 53(Hiit> if^ ffe mi^ild) ; bec^acfen'©ct)i{D aber i]t<br />

bumw mit Drep qelben (Bf licfeeit. (Sie ^at fe<strong>in</strong>e ^aate , aba m^m t^<br />

fd)avfeii unD raupen (Jrbe, <strong>in</strong> mcicbe jie jft fricc^et; i(I jcber J^ibfa^ mit 1 2,<br />

knöpfen umü^utf mid)C fo \)axt üU ^orn ober i^fae^ pnb unD glänzen,<br />

^ic erjlen ^mep ^Ibfa^c , worunter t>\t üorbeDgüiTe f<strong>in</strong>i) , h^^bm 1 2. ^no*<br />

pfe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er ii<strong>in</strong>ie e<strong>in</strong>zeln biö anbieunterjien; ba jtrey neben e<strong>in</strong>ander \tt*<br />

^en. 51uf benanDern V;bfdfecn flel)en biefe Knopfe, n)ie l)ier bemercft.<br />

5(m gelblichen ^opf ftnO jn^ep fd^war^e S(ecfen / al^ 5tugen. ^eben bem<br />

5DIau( 9ci)en bie gre{jfpi^en ttYcaB langer bertjor, alö bep anbern [Raupen.<br />

®te ^ulß'5iber ijl fci)\t)dr^ltc6 unbfd}mö^l mitten auf bem Üiiicfen t)uu<br />

Ckbf unb mit jnjep L<strong>in</strong>ien gcfdumet , bie etnjaö l^eDbrauner, alö ber ?eib f<strong>in</strong>b»<br />

S)er 53unct über ben ^auct)*SäJT€n Deutet ben wcijfen (Spiegel an , ber i^a<br />

fa(t bep allen [Raupen i(l. ©ic f riec{>t nur be^ ^^acfetö auö ber ijrbe , unl<br />

frißt aUerlep ^arteö grünet ab. Um ^>ttngff«n fangen fie an (liü su liegen,<br />

«nb nac^ brep "^agen ijl i^re ^ermanblungö»^ijlfe unter ber [Raupen*<br />

^aut \)60ig ^art genug , unD erfc^e<strong>in</strong>t nad:) abge)lreiffter S;)avit fd)on ^eö<br />

€a(tanienfarb. S<strong>in</strong>fangß Jnlü f riec|)t ber ^apilion ^erauö. ^t if e<strong>in</strong><br />

^ac^t'^ogd , batjon Das ^annlc<strong>in</strong> fc^njar^braun unb grau f mit e<strong>in</strong>em<br />

.tt)ei§fprenglic^enSiü0cl*giccfen unb n)<strong>in</strong>ctli4)en meippunctkten (Saum*<br />

g<strong>in</strong>ie. ^a6 2ä3eible<strong>in</strong> aber ijl weiplicfecr braun ( unb ^eigt t)k geic^nun^<br />

t)tt 5iÖ9«l beutlict>er. S)er g(ügel»©aum i(l fr^n^ig / mie bep ben ^ou<br />

ten t ober t>tn Jran^en f<strong>in</strong>b fc^nnir^e ^^u^cfe, t)on meieren bie ^iiiQil» (Jn^<br />

ten fc^ldnglic^ gemad^t werben. 53er «g)er^formige glecfen auf bem<br />

giögel/bert)ier,tviebcpber(Ji;b»9^aupe n.xv., |lei)t, ifl fc^roar^braun<br />

mit e<strong>in</strong>em iDei§brauneniKiiTg/ oberbiefem i\t aud) ber ovale Slecfen mit<br />

eben foic^en Di<strong>in</strong>g unb pon folc^er S^rbe. Jlßelc&e bepbe giccfen man b(\)<br />

€ z Dem


20 23cm tvaunen ©pannmefjet.<br />

tem ^di<strong>in</strong>teiti nic^t fo beutfic^ fe^en fan. Über Diefem ovalen Jlecf eit<br />

gebt e<strong>in</strong> fc{)ldn9(ic&er Porten üon Drep Jßogen ober Stummen quer über<br />

ten glü^el , bepm ^dnnle<strong>in</strong> fc|>«)ar^ mitweiforau gefdumt/ beijm $ßBeib*<br />

Iemroepc6 mltfc^mar^sefdumt ; anbemmittJern^oöenf a(ö an Dem<br />

Qtöjlen DlefcrO.uer^S<strong>in</strong>ie, ijlnoc^) e<strong>in</strong> ovaler glecfen angefefet, ber braun<br />

unD fcbwar^ elngefagt i)T. ©ie Sü()^^ürner f<strong>in</strong>b o^ne »paare unb bun*<br />

ne. ä)er Unterleib bet) bem JXyjdi<strong>in</strong>leirt famt ben Unterfiögetn braunlic^f<br />

bei; bem sajeible<strong>in</strong> m\%\^, ®ie ©clencfe ber güflc \)o.Ur\ »eifle Dl<strong>in</strong>öe.<br />

n. I» S)ie9\aupe.<br />

2. S)ie Aurelia ober ^uppet)ornen unb aufber ©eite.<br />

3» S)aö2ßeJb(e<strong>in</strong>büm^^apiIion,<br />

XVIL<br />

Q3i>m 6taunett ©pannmeffec mit ^ett sfloei)<br />

^opf^ unl) fKücfen^ ©pi^en unt) fe<strong>in</strong>em grün^<br />

liefen ^apilion.<br />

(5J^


aSon ict hmten (5arten^(Sp<strong>in</strong>tie» ai<br />

xvm.<br />

Q5on bec ßunten buM) liegenben'<br />

©artcn^@pmne*<br />

[Sefe 6p<strong>in</strong>ne i^at W ^rujl faff Immer on bem Untetbauife (icöent),<br />

unt) fk^t auö , alö \ioare fie jwepfac^) jufammen oeboaen , mit öetr<br />

üorber* göflen über Den ^opf ^er» ®er Olücfen^- (gc^KD ^at o*<br />

6en jwep g<strong>in</strong>nober^rot^e Slecfen mit e<strong>in</strong>em tDelflenöaum ctnöefa§t; jmi#<br />

jci)en biefert Jlecfen ifl e<strong>in</strong>e fc^njar^e gipr mit e<strong>in</strong>em njeijfen glecfen <strong>in</strong><br />

ber^^itte, an welcfecr t>ier ©treiffe auf jeberSeite am©c&ilb Ijerabge«'<br />

^en. ^er er jle am weifen @amn Der groj^en rotten giedPen jjT rotb, ber<br />

anDere weif, Der Dritte fct)tt>av^/ Der tjicrte öjieDer weiß am braunen (Saum<br />

Dcö tt)ci§Hdi)en qroflTen ovalen @(^ilOe^. S)ie ^ru(l i jl aud) rott) famt<br />

Dem Äopf, unD Der iöau«^ «Dei^grün, tt)le au* Die S^rb über Den 9^ücfcn#<br />

@d[)ilD unD über Den rotten glerfen 1)1 3m Julio ()dutcte fie jic^ Daö Ic^<br />

te mal)l über ^ai^t , Deö ^orgen^ fanD ich fe<strong>in</strong>e ^aut , fonDern e<strong>in</strong>en run*<br />

Den unD unten ^ugefpi^ten


22 23onter4>Älm^S>taupe,<br />

cfen wei^grau / ober jeber ©freljf mit e<strong>in</strong>er brciunen £<strong>in</strong>ie mitten ^<strong>in</strong>ab ge*<br />

t^eilt, meiere l)ter roeig i]c{ii|]*en, haß graue aber fle<strong>in</strong> punctirt morgen. S)ei<br />

3^ücfen ijl gegen Die ©eiten mit e<strong>in</strong>er tteijfen £<strong>in</strong>ie e<strong>in</strong>gefdumt, unb an bie»<br />

fer Mt e<strong>in</strong>e braune , Die cttvae trei§ marbrirt 1)1. $öie grauen ©eiten^<br />

»g)6^en an jeDem 5ibfa^ uiitten Durc^ f<strong>in</strong>D mif, unb ^aben über jebem gug<br />

e<strong>in</strong>en fc^roar^en ©piegel^ ^unct <strong>in</strong> ber Wim. 9Son n?elcj)en ^uncten bec<br />

nd(^{^e am S^opf unb am


(eö <strong>in</strong> foliter Juge na!)e. S^icfcn ^119 ^nbeu and) t>it ^ott)* 2Ban^etT,<br />

uttb baan t>otaen noch e<strong>in</strong>en f ur^^cn nnD wl bünnern Daran. 5iÖe Drep ®c»<br />

lencfe f<strong>in</strong>t), it)Cöen De? SübleiiP/ mit fc^r fubtilen


24 23on e<strong>in</strong>er mmn Si^b- di(iu\!>t.<br />

c&el^ legen fart. SDßeil id) bie faflöe 223an^e füi; bie unau^sma^fcne<br />

^otb* ^an^c l)alte , l)abc leb fie <strong>in</strong>beffen mit auf biefe Tabelle fe^en vdoU<br />

lern 5<strong>in</strong>erlep fle<strong>in</strong>e '']>arti!cln üon gafen, SöoDen, i)aaren, 4^0!^ , ^dn^<br />

gen (Ic^ an biefe QBan^e unten unb oben an , t^eil^ an ibre fubtilen ^aaxCf<br />

tt>eilö an e<strong>in</strong>e gettigf eit, bit an it)rer |)aut ijl , alfo, ta^ fie wie e<strong>in</strong> tt)o8igfö<br />

©c&aaf t)a\:}it friecfet. S^ ijl aüeö an it)r , mie aii ber otcflern unb tt>a^<br />

f<br />

ctwanuod) ungleich i(l, fanflc^ <strong>in</strong> ber legten ^dumnsdnDern, a(ö, bag<br />

bie Süjle nic&t fo lanq, u. b. 9. föet ^ucfel alle<strong>in</strong> i)at mit e<strong>in</strong>en S^J^if»<br />

fetgelaflen^ bann be(j*elben ©cfcüb fie^tanber^ auö, al^ an bergrojfeu/<br />

unb \)at jTOifcfeen ben glögeln an (latt be^ fpifeigen SB<strong>in</strong>del^ e<strong>in</strong> runbe^<br />

33ldtle<strong>in</strong>. SQann man t<strong>in</strong>t foIc|)e fafi^e 2i3an^e e<strong>in</strong>fpem, öerliett fte<br />

i\)u Safen m balb , »eil fidS) immej etn>aö abreibt m^ m(J^t$ nmU<br />

an^dnöen tan*<br />

n. ! 2Die lange Äetfe^2[ßan^e*<br />

» (g<strong>in</strong> Unter» glügel.<br />

3» 5)er ^opf ttvoa^ ö^ojfer»<br />

4» S>iegafett»2tBar^e»<br />

XXL<br />

QSßtt eiltet gmuen


Xm bittet grauen dth Staupe» 25<br />

iil über biefcm t)et oval- glecfen, bod^ fpi^tgcr, öIö bcp beti anDcrn, <strong>in</strong>glei^<br />

c()en cmln'au!iCg©tnd)le<strong>in</strong>, n)ci§ e<strong>in</strong>öcfvigt, unb mitc<strong>in</strong>n'fdfimar^cn^f«<br />

nie uiJigcbciu ^tmao l)6()er öcgen Dem Uib ju, ijt nocf) e<strong>in</strong> oval-gfecfcn^<br />

<strong>in</strong>nen braun, öuffenfc^ttjar^b^rum, unb über Demfelben e<strong>in</strong> brauner gle»<br />

cfen, bernur überfiel mit e<strong>in</strong>em fc^mar^en frummen obcretn^aööeboflie«<br />

neu ©ftid; bemerkt. 5im (5nbe ber Slügel f<strong>in</strong>b bie 9\ibben mit fcbmari»<br />

6ert©i^ri(ienbejetc&net, unb am aufler j!en ^nb^ »orbengran^en mitei#<br />

nem f (e<strong>in</strong>en fc^trar^en 'Triangel. S)ie untern glüßei ^ben aujTer Oe?<br />

garb Der obern nidbtö befonberö.<br />

n, I. 3^ie Oiaupe.<br />

2. ©ie Aurelia.<br />

3* ^er '73apiliort«<br />

k0tt<br />

ükt hV antccn fünf ^0«'^e,<br />

nemltc^ über bcn vi. vii. viii. ix. unt> xtm.<br />

dar<strong>in</strong>nen jlnb befcbrtcbert<br />

goerlei) iHaupert unO iOte ^opidonem<br />

seilet) Süegem<br />

seilet) Äefei*.<br />

6ei(et) ^ÜBurme nn^ waö fcarauö ttJtr^<br />

i2ei1et) ^oppeIfl:^(}tlge glie^enf o^ne feie iserlet) ^um^<br />

me<strong>in</strong> unö V)ie(erlei) 2Sefpem<br />

i4er(ei) 2BaffeMnreae,<br />

Beriet) ©p<strong>in</strong>nett»<br />

serfet) Saufe,<br />

serlet) ^eufc^vecfen/ afö 5(tten fce« er jlen ®efc^rec^f J.<br />

geriet) 2ßangen,<br />

Die QtöiTetc ^Romifc^c 3ar;l htlcutet Un ill^eir. 5Bo attjet^erretj fkmte ^a^fm<br />

babep / ttirb mitbererpen bie^laffc, mit bcronfcern bie^a^l üb« Dcmbe=<br />

ft^ricbencn^ufecrc anqtmct. 2Bo nur jwcp i»ot>/ b« i(l bie He<strong>in</strong>ere 3o5>t<br />

teö befdH'icbenen^fnfectö <strong>in</strong> fpl(^cm2:^eiK<br />

'


51.<br />

^ gliege VJI.3.21<br />

- e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e Qltt X. 6<br />

Q3>af|*er''2l|Tclirurm X.5<br />

Aldroraudi ©ct)rjjft ÜOtl Infedcn^<br />

<strong>in</strong> Der ^orre^e P. vii.<br />

^uefpanncr f, (rpannmejfer.<br />

53a<strong>in</strong>n^QI3an|en f. ^an^e.<br />

5öaumttDaen'(^con ben gießen etnjaö<br />

^abeIfcf)man|^iKaupe<br />

harten Sp<strong>in</strong>nen f. Sp<strong>in</strong>nen.<br />

@elbe ^^latldutfer<br />

@clbe Scblupv'wefpe<br />

X. 13<br />

Vlil.p.io<br />

Vi. 2 8<br />

VIII. ig<br />

VIIL is<br />

(>>elbbcrniöe unb blaulid[)e D\aapc<br />

vi.r.3<br />

^jelbgrüne SpannenmejTcr vn. 19<br />

Gnedartg On Inieclen/<br />

^wWbeP.vi.<br />

©rüne fct)n>ar|punctirtc d\Gupt<br />

vi.r.4<br />

(5?rü«


&mu £<strong>in</strong>Den»iKöupe mk Drepe«<br />

cfiscn^opf<br />

VII. 2<br />

®rüne »^latnoicfIcr unölchnevmon<br />

Darauf<br />

viii. 21<br />

Jg)a!m» Ü^aupe x.ig<br />

^eufcfirecfen f.<br />

IX. i. fqq.<br />

»5oraeig IX. n<br />

Jbülfc;>^0?otten im ©reife vi. 2.<br />

Rummel aDerlep 5irten IX. 13<br />

»Öufna^cls giguren «je^lt <strong>in</strong> Öef<br />

Ichnevniqnes f. @d()(upflt>erpe.<br />

Jungfern/ (.Demolfelle,) Libella,<br />

fiel)e<br />

7<br />

VIII. 8. 9. 10. II<br />

Junius-.^efeil IX. 15<br />

Sölat^cfer ot)cr \5)?an'en'^efet<br />

IX. 16. 17. IX. p.34<br />

Q51öueÜ\ü|Tc(=^efep<br />

ix.is<br />

€lIern-'Äefec<br />

SHegifleiv<br />

Vll. p. 13<br />

©elbfiecf ige Äefet aus t)em ?[ßoll#<br />

fcfemi^enbeu ?Ö3urm IX. 19<br />

Junius-^efet IX. 15<br />

^efcr auö Den braunen Olafen<br />

IX. 21<br />

auöberSelbfc&abc vi.p.12<br />

Äienbaum-^otte<br />

x.9<br />

{Kaupe<br />

x. 10<br />

©raue^o^il^Dlaupe X.12<br />

Äreb^formige Gaffer» ^urm VII. 18<br />

t<br />

teimen^Sa^efpe t?on ()ol)en Jarbett<br />

IX. 10<br />

£<strong>in</strong>t)en'9^aupe mit txi\)td\Qm<br />

^ ^Opf VIT. 2<br />

£dufe; Die Franc. Redi <strong>in</strong> Jlguren<br />

bat; IX. «öorrcbe.<br />

JöiemSaus viir.iö<br />

J23lat*^au0 Die meiffe auf öer Ma-<br />

tricaria VlII. 17<br />

glebcrmaue^^^auö vii. 7<br />

sB^aifen^Sauö viii. 5<br />

Pfauen üdufe VI11.4<br />

©ct)ilb^£auö auf benSBaum*<br />

blättern vir 13<br />

^tord).£au^ Vlir.6<br />

5Ba|]e^^^a^^en.£auö vii. 17<br />

%i'(i)''\ia\i6 vi.p.27<br />

DDnDenLibellis VIII.p.iö<br />

9}}a9en'5ßurm vi. 2.<br />

^^aifem^aug VIII.5<br />

76<br />

5)^uicn;^efec IX. 16<br />

ib. 17<br />

^elben^3Raupe,t)iefc&mar^e mit<br />

gelben @eiten*©tric&en vii.ai<br />

^otten*D\dupIe<strong>in</strong> unb ^apilionen<br />

barauö.<br />

vi. 2.<br />

©raebülfen'^Jotte<br />

Dbfl^ißurm unb ^otfen»gtiege<br />

barauö vii.io<br />

^ien*@proflen'^otte m^lhtt<br />

gliege<br />

x.9<br />

^.<br />

if^ep 3Raupe vi. 1.3<br />

O.<br />

Dbir^Burm^^otte vii.io<br />

Dl)r'5Ö3urm<br />

VII. 15<br />

Dleanber* jKaupe<br />

© a<br />

VII.3<br />

5)ap;


"<br />

5>. 9Rot^e S[ßafre^©|><strong>in</strong>ne vill. 3<br />

5Jappeltt)eit)en,e<strong>in</strong>^©cl[)lupfn)efpe Dvet^^buntc Warfen- 6>lnne x.is<br />

Darauf viii.is<br />

^apilion f gtvcpfalfer.<br />

miß unDfc^mar^flecFiö mtf to*<br />

(^cnUnterflugcln vir. 9<br />

mit gelben UnterPü^eln x.2<br />

Pfauen* iiäufe<br />

Vlil.p.g<br />

^iüen^aajefpe<br />

IX.9<br />

fKaupen o!!)ne 55oucl^,gü||c flc^e<br />

©pannenmejfer;<br />

!J}?orten*3RdupIe<strong>in</strong> f. gCfJotfe»<br />

98<br />

«Srb'D^aupcnlie^eSrO,<br />

fj^epülaupe Vf.r.'a<br />

2Bolf^mi(c{)*Dlaupe X.g<br />

^elbDornige !Kaupe vi. i. 3<br />

^ien* [Raupe x,io<br />

©abelfe^man^* fKaupe Vi. 2.<br />

Jlie<strong>in</strong>eÄo^l* Staupe x.ia<br />

SOßuaPraut' Staupe<br />

Sßilfen» Dtanpe<br />

£<strong>in</strong>öen' fKaupe<br />

vi. 2,<br />

x.n<br />

VIJ.4<br />

fKofenjlocf.^efpe VI.i.i<br />

fKöp^^efer ber blaue ix.is<br />

©außtvutm bet fc^aumf viir.12<br />

auf Den (EOerti<br />

ibid. 13<br />

©cfeabeimgclb<br />

Vli.1.5<br />

©e^aum^^urm VIII.13<br />

©d)ilt)(auöauft)en55(a«. vii.13<br />

©c^Iupf\ibc|pen;<br />

imIccf)tö<br />

VIII. p, 12<br />

im S^ug mit fpi^igcm »S)aufc ib.7<br />

rot^en Unterfliiacln vii. p. 14 feden, Vlil. ^orn unb im XDen<br />

mit geberf ierip. '^üfc^en vi. 3. 15 ^{)ciL<br />

©dbtupfmefpen^O^aupe fie^e


SHegiflev*<br />

©corpion^Slte^e me^cn il)reö<br />

bie breite mit Den gang^^lauen<br />

^d^man^cs IX. 14 unbberSufftrobte vn.15<br />

©corpiDn*@p<strong>in</strong>ne we^en l\)m grojfe fc^mal)le mit öer £ufft#<br />

(Sc()eeven viir.i ro^re viii.p.24<br />

2öaj]e^ gliege, e<strong>in</strong>e 51« Ephemcns<br />

©ee^ißurm mit bem ©cf)ilb unt)<br />

glof'Söffen X.i o^ne ©cfeman^ ibid. p. 29<br />

©pannenmeflei:, bet öelbstune aßa)Te^2Burm ber ^reb^formig<br />

VII. 19<br />

VII. 18<br />

ber grau unb m?i§ marbrirte x. 7 «SJeijfe ©arfen^^Sp<strong>in</strong>ne x, 4<br />

ber mit ^mep O^^ren* unb ^u^ 2Bermutl)' Oioupe Vir. 12<br />

dPe(»^pi|en X.17 2Befpen afleriep 51rten IX. 12<br />

©P<strong>in</strong>nen / (Iteu^^ (Sp<strong>in</strong>ne vii. 4<br />

fladS)e Öartert»©p<strong>in</strong>ne<br />

ib. 5<br />

©p<strong>in</strong>ne mit ©corpion-- ©c^ee^<br />

ren<br />

^rb'^p<strong>in</strong>ne<br />

rot^e 'ißafler* ©p<strong>in</strong>ne<br />

VIII. i<br />

jb.2<br />

ib. 3<br />

tt)eijTe ©arten? ©p<strong>in</strong>ne X.4<br />

n)e!§ unb fc|)n)ar|e ^aumr<strong>in</strong>*<br />

ben-(5p<strong>in</strong>ne<br />

ib. 14<br />

tot^ unb tveife bucf (iclE> ^iegenbe<br />

©p<strong>in</strong>ne ib. 18<br />

©p<strong>in</strong>nen-^ißebe, welche QcitirdPt<br />

fmmerben<br />

viii.p.3<br />

m<br />

SSan^en im 2Baj]er ft^^e ^af<br />

fer» SÜBnn^e.<br />

CD^iicfenformrge ^oum* 5üan^e<br />

VII. 20<br />

Un^ü^ grofe ^otl)-' ^an^c unb<br />

Safen^^ßan^c<br />

X.20<br />

Sßa|feD@(JneeF mit bem fpi^i^ett<br />

v5)anfe<br />

Vlll. 7<br />

?lßaffer>2[ß\t gelDfcba*<br />

bekommt<br />

vi.p.i2<br />

SBurm;


tt)ipö<br />

SHegifler,<br />

VII. p. 13<br />

unter t)eif


JOH.LEONHARD. FRISCH.<br />

SQon aüerfep<br />

INSECTEN<br />

<strong>in</strong> ^eutfc&lant);<br />

«Son Wefem frk^cnt»en unb ptcgentien 3nlant»lf4ien<br />

©n<strong>in</strong>t)li(^en€ntt)ccfimg,<br />

@ö e<strong>in</strong>ige ^>on Ut ^Mtm bicfer (Jrcaturcn {)crau6 gcgcbeit/<br />

2Infang t)e6 örittcn öunl'ew<br />

9^eb(i e<strong>in</strong>et ^Jomte, tDor<strong>in</strong>nen beö i^mSfnton Doit<br />

ecc<strong>in</strong>t^cnl^ocf 9?acl)nc{)tm ))on aUcr(ci) <strong>in</strong>reden,fo <strong>in</strong> fc<strong>in</strong>m<br />

©c^nfftcn \)k-c unb ba gefunCen n^eiDen, fumarifd) erjcl)lt pnD,<br />

aDclclS)e i)ici:bep aucj? Öeköen^cit öcgcben t)aben, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>igen Der|elben<br />

fortjjufflbrgn«<br />

;öig2^^3n, owlcgt^ €^ujlop^ (?3o«(leb NICOLAI, 1734.


^ietMt>e^XI,iae(ft<br />

II. ©je tunDIicl^e©aug-'^ieteauö fo(c&en Infekten <strong>in</strong> bem^ißöjfer,<br />

m. ®ieflejnm@c^lßng(ic&en*2ßöttrlem <strong>in</strong> Der smnen^m auf Oe^^^<br />

SBalfer.<br />

SV. ®iei(e<strong>in</strong>e öVitue ^öcfemtt Den ^an(?e.nben g<strong>in</strong>geln»<br />

V. ©ne He<strong>in</strong>e SirrDoir^ücFün mit 6«fd}!öen gö^l()6tnenil<br />

VI. (^<strong>in</strong>e gelbgrüne iD^ücfe mit langen Sü^ifülfen*<br />

vn. ^on bem ^b^,<br />

VIII. cgon Der ^lat-fau§ auf ben ^oUimlßf^mf^tm'^ml/<br />

IX. ^on ben ^lat * l'dufen auf bem ^o^l<br />

X. ©ie^uf*Q3lat.*£auf.<br />

xr. ®ie V)!crte 51rt Sökt'£d«fe In bkfem 35Hc|i*<br />

XII. ©te ^lau gau§ auf ben S<strong>in</strong>ben,<br />

XIII. 5)ie 53(at.gau|auf bem glieber übet '^ollunber,<br />

XIV. ©ie fc^mar^e ^^fat^Eaug auf ben Daumen unb ^ÄertJ-<br />

XV. ?8onben^Iat.Si6!)en.<br />

XV[. 2}oji ben


Mottete.<br />

fflta icmn t^tclcn fc(tfammSmbecfitngcn,bie'<br />

$)ctr Simon tjonfcccmtcn^oef ncrmittcfft bcc<br />

Scr^rö(Tmm96^'©(dfergctf)au, i<strong>in</strong>b fc \t)Ot)t<br />

ba Sn9(ifd)cn ©ocictdtbcr 3Biflcnfcl)atftcn,<br />

aB au* anbcm ©dc^itmr <strong>in</strong> Sticfcn mit?<br />

gCtfieitt; tt)Ci(6 <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er Anatomia rerum ope<br />

microfcopiorum,.obeu Betrachtung bcr flcim<br />

ftcn X^cife e<strong>in</strong>e6 S<strong>in</strong>ge t)crmittc((! bcr^crgroffcrung^-'<br />

©(dfcr , t^Ci{6 <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en EpüloHs Phyfiologicis fuper compluribus<br />

naturae arcanis, Ober 23riefen unb0tad)ri(!)ten v^ou v^ie-'<br />

Jen natürlichen ©el)eimm(Tcn ; ftnb aud) unterfcf)ieb(icl)e<br />

SJnmercfungcn, \t?eic^e jur §Hloric bcr 9?atur ber <strong>in</strong>feden<br />

Ö^^orcn,<br />

3n ber Anatomia, bie ?u iJeiben 1687. 4. gebrucft pag.3.<br />

t<strong>in</strong>b 4. Ovie e6 an^att 6.f)eiffcn foltc,) I)ater bepiduffig e<strong>in</strong><br />

paar


mmv ^iimt unb bauten. Pag. no. fqq. jic^t t^tcl t^on tm'<br />

QBiitmcii <strong>in</strong> bcn (öattdpfcln, unb bm gliegm, fc barau^<br />

it?evbcivfltmtbci:cn^2lbbilbimg, fo abcrnict)twof;i(jerattjcm<br />

Pag 119 t)anbclterV)onbm9Wabm<strong>in</strong>bm^cu(cnbciv®i)re(n,<br />

imb \)önbertg(iegcn,föbavau6 wcrbm, unb t^cHct auc^bie<br />

gigurcn v^on alten mit<br />

3n ber eondnuadon bcfSmfcan biciJönbifc^cSocfo<br />

tat berOKit^njItafftcn p.ig:4i.ftct)tt)on bcn(5i)crn, worauf<br />

bk jungen ^cibcn'9\aupcnlnc(^cn; unbbag ftcattqcitbeö<br />

®?ori5cn6hcmi6 fticc^cn. Pag. T7. berct)mbt er melU^^<br />

be/bie bei) ber Äornwurme Srgeugung äumercfen. Pag. 60.<br />

f<strong>in</strong>btJielgipren nad) ber23erörc)Terung t^on ben ©liebern<br />

teöÄormmirme. Pag 69. feq.ift e<strong>in</strong> Urtl)ei( über joh.Fran-<br />

cifci Gnendels Micrographia nova , t^ai h\t^ ba^<strong>in</strong>au6 fäütr<br />

baf5 ftebem Audon,aBfe^rman9e(fjattt/ <strong>in</strong>ni^t^ nu§e ge^-<br />

tt^efen. Pag. 71 rü^mt er ^ Mf ber Äontg <strong>in</strong> QEngeßanb gu<br />

i^m <strong>in</strong>öjpauß gekommen, unb fe<strong>in</strong>e S<strong>in</strong>ftalteubefe^en, x<strong>in</strong>b<br />

gwar ba er eben über ber Betrachtung ber ^(eiber-Cdufe<br />

tt)ar. ©a er bem Ä6nig<strong>in</strong>acl)rid)t %ah im ©cfeerg unb Srnjt,<br />

warum bte l^dufe bk @o(baten (Idrcfer bei)Ten^ wann if)re<br />

Äieiber naß fmb;. a(o wann tte rrocfen bleiben, Pag. 7i. r^q.<br />

I)at er fd)öne 2(nmercfimgen "con bm Simeifen^ <strong>in</strong>bem er<br />

fönberlic^beöbad)ret, ba$ biefe ?f)ierfe<strong>in</strong> im h<strong>in</strong>ter mei--<br />

jlenJ ohne SSeweguug liegen, unb folglid) bieSpeife, fö<br />

fte bc6 ©ömiUer^ e<strong>in</strong>tragen, nid:it fiir fte iwm 2)örratf) auf<br />

bm h<strong>in</strong>ter, fcnbern für iie jungen gel)6re. ©arnad),baß<br />

bk ameifcn kle<strong>in</strong>e (Ji)er legen, au6 bmm QOBürme werben,<br />

unb burd) bae^^ürrernber alten fo groß wad)fen,al6 fte fei)n<br />

follen, S((i5bann fp<strong>in</strong>ncn fid) biefe Pur<strong>in</strong>e m^ ober ma^<br />

eben m (bmchc um|u1) t)crum,weld)e^ bann er(l bie @i)er<br />

werben r bk wir 8(meifen - (5t)er l)eiflen. 3n biefeit S^äntm<br />

mwmbün fte ftc^ <strong>in</strong> Simeifen. gerner ijat er an bm fkv<br />

)(3<br />

nen


mn xoti)m Sdncifcn e<strong>in</strong>en @tac^c( gefi<strong>in</strong>ben, mit bem fte<br />

flecken, x<strong>in</strong>t e<strong>in</strong>en empftnblic^en ©e<strong>in</strong>leiten tJemvfac^ert<br />

ionnen; weldjcn @tact)e( aber bie fle<strong>in</strong>en f($war§en nid)C<br />

^aUn. ®ieÄa(b'S(meifen fmb md)tt)on tt)muntevfuc|t<br />

ttjorben» Pag. 9^^ witb e<strong>in</strong>e S(tt betl(e<strong>in</strong>(!en®aflef'<strong>in</strong>reaen<br />

ijefd)rieben,bie<strong>in</strong> ben <strong>in</strong>fufis ^urei)n pflegen, n^oiion ^öblcr<br />

<strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en obfcmtionm gefc^rieben. Pag. 393. fe§t ei: <strong>in</strong> tm<br />

Epiftoiis Phyfioiogids ^aju^bag er titt taflet fofle<strong>in</strong>e Xf)iete:<br />

leobad)tet, bereniooo. wann fte orbenttic^ fönten juram^<br />

nien gelegt wevbenf faimvunc^ ^ivfeforn6 ©tofc gteic^ei^^<br />

njurben. S6 {)at aber weber Ceeu\t)en{)öefv nod) 3oblot^.<br />

e<strong>in</strong>e ©put* entbecft, wa^>mi^ bieff:ni fle<strong>in</strong>en ©ewurme ttjic^.<br />

®at)on kt l)ier e<strong>in</strong>^aar wdfe, bie id) aübemt cntbecft tjabe.<br />

Pag. 96. bat er bii'@d)mei5'' fliegen , welche auf ba6 gleip<br />

it)r e SKaben lcgcn> aud) t^om Si) an befc^rieb^en,<br />

P^g. 102, ijf<br />

tie grö)Te3nbiamfl1)e scoiopendra <strong>in</strong> Äupffer geffoc^en;Wefc<br />

d)e er leben big ge!}abt/ mb wegen i^re^ ®ebife^unb fd)mer|?<br />

liefen 'Biffe6 unterfuc^t P^g. ik. itt e<strong>in</strong>e Unterfu($ung beu<br />

Gocheniljc, wekte mitmeiitcr ^efd)rcibung ber J:eutf($em<br />

Cochenille überetn fommr, unbbie©leid)!}eit mit ber frem^<br />

Un befldtigtf ja <strong>in</strong> mim ^M)t ha'oon bcfcmen fan. S)ann<br />

Uc SJleimmg, bag e^ nur ^av§<strong>in</strong>ter?8eib e<strong>in</strong>e6 <strong>in</strong>feds fe^^,<br />

wirb baburd')it)<strong>in</strong>fallen,<br />

3n bcn Hpifiüiis Phy(ioiogicisbe^§errn Sccnwen{)oefi;<br />

p ©cfi)i)t.i7i9.gebrucft4. ftitt:pag.64,fqq.^on§aar^bitm^<br />

-- neu QB-ürmen , fo. <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er $ülfe unter btn 2)?eer ober®af<br />

fer^-ß<strong>in</strong>fenliauv^en; wien:c it)re Wulfen mad)cn; burcf) Se^^<br />

wcgi<strong>in</strong>a <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em &äf^ if)re 9la[)rung fud)en ; unbwiet^iel.<br />

anbvc <strong>in</strong>fcäen uutcr btcfcii 93?cer ' t<strong>in</strong>jen |lc^ nef)ren* Pag.<br />

6s. er3ef)lt er, baf] er irrc<strong>in</strong>cr grünen auf e<strong>in</strong>em -gifd)- 5:eic^:<br />

-fd)Wtmeiibcn^auti!a^cf)lid)heme^ürmegefe{)en. Pag.89.<br />

fd)reibt:er.mnt.bm S)lieten auf bmi:Sdfe/,bag il)re .^aare<br />

ml<br />

.


t^icJ trieben pmi\% aU äiiic^t)crmi6 fiakn. Psg 9t. feq \^on<br />

tm ^-SUit'üaufCi], Pci^. n3. i^on brci)ci'kn ?htcn Iht SJaufctv<br />

imb pag.ng. voa'bcv i]i*iMTcn 5vb'öcf)niufi%(Tipula.) unlcbe<br />

and) <strong>in</strong> Äipffer ooro!t ciiunii ,* f ci):^<br />

gi!^,bct*'auct) pag.:^ö3.<strong>in</strong>Äuvft"iTiU'o|5 tun*geueii^^t^a$cr fixt<br />

Ftbras ftabc. Pag. 56^ lUMi bcii S(o^'^j;cnvbiceii)at auMm^<br />

c^en (atlcHrWic ba'5i^iirmcbcrau*5gcfö<strong>in</strong>mcn,btc ennit gtv<br />

tobtctenSttc^^cnijencIjrt, iKld)e baiuvta jTc ijrof] genug ^iv<br />

it?acl)fm waren, e<strong>in</strong> jcbcr fu1)<strong>in</strong>c<strong>in</strong> wcijlcööcrp<strong>in</strong>ft'^n ciiv<br />

gcfponncn, ftd) <strong>in</strong> bcmjvibm <strong>in</strong> g(of)C t>mt?anbclt{)abcn,un^<br />

enblttt bci) wavmct 3^nt au6 bcm ©cfp<strong>in</strong>ll ^cuxx^ ^tHOf<br />

^m flnb,<br />

©icicf)ttiie bcr v^ortrefffic^e Üntafu^cr bicfet g(it ber<br />

©cf($6pffc ®Drtc^, fo ivix <strong>in</strong>fede bi6t)cr benennet, jpciT<br />

©($wammcrbam> mict) mit fe<strong>in</strong>em ^uc^ fo e<strong>in</strong>iieitömmen/<br />

ta^ iii) mid), ba ic^ <strong>in</strong> bei* 23ombe beö e<strong>in</strong>en Jf.cil6 bcffcn ge--<br />

t»a^te, I)evnad) lang bafcei) auft)a(ten mulfcn ; fo gel^t ee mii^<br />

mid) mit ben ©c^^fjjten be6 5perrn t>on if cmtucn^oc^. S(b?<br />

fönbei1i(%ba idj M^ ©(ncf getrabt/ burc^ e<strong>in</strong> SHitglieb betr<br />

l)ieftgen ©ocietat ber ^itjenfc^afftenf bm S^crrn jpof - diatij<br />

3o^Serm.£Hailien, m <strong>von</strong> fe<strong>in</strong>er ipanb i^erfcvtigte6 Microfcopiuni<br />

jur 2)ere^vung ^u be^ontmen^ («jofiir id) bcm^^<br />

felben ^iemtt nöd)ma^[ offcnt(id) bancTe, imb fe<strong>in</strong>e Dioptri-<br />

fd)e QBi)Tenfd)ajft gebnf)renb ru^me,) tt^e{d}e6 mir hiü)tt<br />

V)ie( ©cnüaen getl^an, a(fo> lafA^ Mmit , u^o xi\A)X b^va<br />

£ee<strong>in</strong>ren{)ocftjc;)cn g(eic^> boc^ febr m^i gekommen ; 56<br />

mic^ <strong>von</strong> fo luigcme<strong>in</strong>cr 23crgrcjterimg gefunben; baß id)<br />

d(e6> tra^^ pöblet <strong>von</strong> fv<strong>in</strong>en ©(dfern biefer Srt jl1)reibt/{)a.'<br />

te mit ipoffciu Sergnugen beobad)ten fonnen. ®ann <strong>in</strong><br />

XX<br />


53orrcbe,<br />

e<strong>in</strong>em Irh^flc<strong>in</strong> 2BajTcr, baö nid)t fc v3ro|ni(e ^cl^^nopf<br />

ctncv f (e<strong>in</strong>en wimenben ^tw<br />

turen red)tt)etftc^ert, it)elt$e6 bem Sefer nicbtunangenel^m<br />

fei)n fv<strong>in</strong>,wann er fo ircl)( bie|v^,al6no(^ meimet)ranber^,<br />

fonberiicf) vomn er QBercf^eug unb ©ebult barju ^ar,<br />

au3enf(f)e<strong>in</strong>lic^ alfo f<strong>in</strong>ber.<br />

LSSott


fortCerlii^ imJuniounDJulio im^SBaffererblicfet, njelcfcc^<br />

id^ balö öberDiefc, batb übet e<strong>in</strong>e anberetrocfene Materie<br />

geholfen / tt)ie öuc^ ober ttvoa^ jetDtöcftcttjilbe ?0?it 5Borte roaftr mürben : fuct)et , fo mer^<br />

l)et i^r f<strong>in</strong>ben ? äßelc^eö mir bep biefera ^acfeforfc^en offt micberum m*<br />

pel unb jutraf. 5)anB alö id) etmaö ton ber auf bem »a3a|fer fc^mim»<br />

menben grünen ^JJ^aterie na^m , unb e<strong>in</strong>en fle<strong>in</strong>en "^i^dl batjon rni ber<br />

(Seite bes ©iafeg l)ieng ; unb ta eö trocfen morben »ar f <strong>in</strong> e<strong>in</strong> baj;u mg


23on bcn fdngUd)Crt dl^^^ ?Slimn.<br />

Deiuiitifaag Dcö Jitiihttta^ trüb, Da eg tor&er fcbt flar mar, befam nac^<br />

uttD nad> fct;raarje $iuö^53uneteti, unt) nQij^2,^a^tn bra«^ to <strong>in</strong>red<br />

aus Dem €\) etmag ^erauö , ab^r nocf) ^an^ oval , rok eö im ^p ^ufammen<br />

gebogeagemefen, a(^ wannet noct)eirt^pmdre. ©iefer gute Sfnfang<br />

mad^te.mic^ fo beöietid/ Da§ Da^^ 5lu9 fa|l <strong>in</strong> i^mp'^ac^tn nic^t »om ©(afe<br />

fam, bänu fo lang m^uu noc& öie öoüige a^leitfung bfefer gruc^t €nö^<br />

liefe ^u^ite öett^öpf iu bie Jpo^e, httam^üd) ^rne<strong>in</strong>gebogen (ag, fie<br />

fkng au öa^ ^aul t)ieimal)lö ju offnen , Daö ®ebig bar<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> Die )^tf<br />

wegung ju br<strong>in</strong>gen , alö öaö not()iijile, baö geben bernacfe juerbalten.<br />

^Darauf würben batöt)ie5ü6lt)örnerloöfalö Die ^Söercf^euge , benDrt/<br />

wo Der gelb tjiumia, unb Die ^peife Damit pfu(^)m/, un^p<br />

je JÖöttite<strong>in</strong> ober weSEnobige ba|eö Daö Kerne Sausformige^ürmieih war, melcfeeö mau<br />

tu aflerlei) papieren unbtrodPenen^acfeen friecfeen f(e^r,unb burcfe aQe<br />

@paUen unbgugenfriedjt, fonberlicfe wo etwaö £ebenbigeö börrewor?<br />

beni(l,baffelbe uneermercft i^uj^ernagen, unb wcl^eö mir an bem^cr^<br />

wahren ber au^getrodPneien <strong>in</strong>fedlen fo groffen ^c^aben getbau^at, unb<br />

nocfe tbut. ^aö fdtfamjle i(l, bog c^ im Gaffer gro§ ^ää^itj unb ber*<br />

nacl aüe'Croppeirt beffelben jb bebutfam meibet. 'S^am e<strong>in</strong>ige ^<strong>in</strong>ber<br />

madben nur mit etwaö naffeö e<strong>in</strong>en D^<strong>in</strong>g umfolcfee'^bierle<strong>in</strong>, folauffen<br />

pe nidbt mcbr auö folcfeem naff^n 9R<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>au^. 5)ie Urfacfe iil , bat (le<br />

an iebem üc'! t)tn ^wolf ©clencFen e<strong>in</strong>e^ jeben gübl&ornö e<strong>in</strong> ^drieiu<br />

^aben, wclcfee^ am naffen gleicfeüeben bleibet, unb fte anbefftet; weldbeö<br />

wegen ber Ke<strong>in</strong>en v^drle<strong>in</strong> üm-£)mtern gteicfefaü^ gefcbiebt. ©aber iflt i^<br />

nurim trodPenen, unb jeiget Die ^ergdnglicfefeit, wo anbere^ieten nodb<br />

ttvoas feucfetesi öerjebren unb burcbbobten. Unb baber \:}at eö aucfe e<strong>in</strong><br />

Sangen* ®ebig/ba anbereiS^ieten nur (5ang|tacöel wie tdufe unb glob<br />

\;)ohm» ® aß i(l bit Urfacfe, warum icb fie ^ag^ '^itun genennet. ®ie<br />

J^örnle<strong>in</strong> jleben auf fle<strong>in</strong>en knöpfen unter Den fcbwar jen f<strong>in</strong>gen. §lrt<br />

ber ©tirn ijl t<strong>in</strong>t mercflicfee^obe. gwif^en bem ^opf unb £eib f<strong>in</strong>b<br />

^wep^lbfd^e. Unter jebem ^2(bfa^ ffebt e<strong>in</strong> paar Söffe, ©iegüffe l)aben<br />

woftl acfet


53o!t bct tunbUc^ctt@au9^icte, fo m^ bcm k. 3<br />

jlcn ftn^. S)ie neu au^9m fle<strong>in</strong>en im t)orgebac()ten SBafler ^erum fc^wimmenbe«<br />

l\)imn i(l auc^ e<strong>in</strong>eö, t)a^ febr fc^ncü im Sä^afler if<strong>in</strong> unb tt)ieai<br />

biefe -^feiere im fubtilen grünen ^ooö beö StBapro gejlecf t, unb bar<strong>in</strong>nen<br />

^ 2 juc


^m Ux nmU\^tn^iXx\or iljrer ^ermanDlung fd)ciif<br />

nen fte auf D^r (Seite gu fc^jtrimraen, mit folcfeer ©efc^mtnDigfeit; Da§<br />

»tan auffer Den n)ei|]"en ^eib n'i^tß Daran beobachten fan, ?0?an fie^t m^<br />

Dergüfe,noc|)^etau^|1eftenDegüblfpi^n. SßBie pe Dann ant!^ fdne i)^<br />

fcen/al^DiejTOepfürDerjlengöffe^mittToeld^enfie alkö t)orftc^ mi^ unter<br />

fi^ betaflen , c^e fie Die ©augfpt^e anfe^en. Um 1 1. U()r Deö ^ittag^<br />

feenoegen ftc|> Diefe SäJaflerr<strong>in</strong>fe^a fonDerlid) it» Qßafl^r, 2)a^er au^/<br />

wann Diefes ©eiiourm rot^ ijl/ ju etlic&en geiten um Den WWttaQ folc^e fle*<br />

ienDe 21ßa(fer ale ^utcu^fe^en. ifcie anDere geit ftnD fte auf Dem^o«<br />

Deu/oDer unter Der ^ut; unDmanpe!)t pe niiit fobdufffö, manrö^re<br />

Dann DaeiSßajfer auf, 5llö id[) nun ni^t iDuffe, mie Diefe ^O^ieten allenr*<br />

^aiben<strong>in</strong>s^s^la^ gekommen, DaöDoi^ßujfen fogiatunDniitetrüa^ bejlrp»<br />

^en raar ; 3c() auc^ ober Da^ offt nac^gebac^te/ ttjie Dod^ Diej^ ^jj^ieteii<br />

eDeri&reö gleichen auf Die ^dfe unD auf ^«l adenrbatben !otfien;n)ann<br />

man pe au($ <strong>in</strong> Die ?ufft bdngt j ®a fanD i^ enDIi^ e<strong>in</strong>e ©pur, wie Die*<br />

f^0 mir Derflleicfeen <strong>in</strong>feden ii!J.gel)en mo€|t^/ a(fo j, Da^ pc^ nic|)t8 Der ^er^<br />

gdnslic&feit oiif SrDen ent^ie^en fam<br />

^0 frcdö e<strong>in</strong>€ma{)l e<strong>in</strong>e gefiilöeffe ^iefe aufDer öTifhen^autfe^t<br />

fe<strong>in</strong>gunD fs^neQ berum» ^ann nm Diej«^^tcre avid) glügel baben/ o*<br />

Der e<strong>in</strong> ^b^il Datw)n, mt fm ttwa^ t)or i^nen bemabren ? ^s fei) nun<br />

Diefe oDer tmt anDre Sirt, es jepn ade ^dnnle<strong>in</strong> ober nur tbell^ ^dnnle<strong>in</strong>;<br />

weil ic^ 55^dnnle<strong>in</strong> unD 3lßieible<strong>in</strong> of)ne giiiöet an e<strong>in</strong>anber bangen fnbe r<br />

©0 mirDDoc^ Die geit me^r entDecFen,tt)ann man Diefer (Spur nacö^e^t<br />

^aufenD^utbmaffungen t^un !)ierbe9mc|t jpt?iel/al0 e<strong>in</strong>e e<strong>in</strong>ige ai^<br />

genf(^e<strong>in</strong>litbe ^eobacbtung*<br />

5i(öicb(epc|> e<strong>in</strong>gan^eg(Stöcf.&aut;foDett2[B<strong>in</strong>feru6erpc& auf<br />

Daö2Ba|]*er im@lafe ^gefefet, b^rau^ nabm;UnD tß auf e<strong>in</strong> .©ol^ kgttf<br />

DogDaeißajfet nac^ «nDnacb e<strong>in</strong>trucfnenfunte, fanDic&flcIneiÖ^ieten<br />

ml 0« ^mt im lySalfer ^erum ftpiecj^en t unD ^er unD Dar (Si)cr ; flu*<br />

auf


SÖöit im fkimn @c^(an9cn^Q(Bßtmetn,fö iU)C. f<br />

ouf Dec irocfencn ^av^t Wl\tux\f njelcfce imnrer xn bi^fdbe bo^rmt. 5IIfo;<br />

bö§ ict) Diefe ^:^iefen für Dcti^ anDere^erum fc^njimmenbe '^t)ie!: <strong>in</strong> fo(ct)cm<br />

Infufo galten mug^ bis idj) ^tn^a^ ndt)ei;0 entöecfe/ Dann e^ bleiben mic<br />

noc^m unD önDre ©crupel öabep abrig,<br />

^iefe bieten ftnö gleich Den Saufen; mefc^e bie^oöet<strong>in</strong> bcn^cft«<br />

cfien , fonDeriic^ Sanarien* ^ogel plagen. SlBann bie %rlncföcf(^{rre<br />

nic^tjlettg re<strong>in</strong> gehalten, au^9ett)afc()en unbaupgettljctt werben, biß jie<br />

iTocfen f<strong>in</strong>b , unb alsöann fcif^) Brunnen- ^afler roieber bare<strong>in</strong> gegeben<br />

tt)irb , fö werben bergleic^en £dufe immer barauö fommen. gtlic^e \)Cihm<br />

geme<strong>in</strong>t/ wann man ben Mogeln ©tdngle<strong>in</strong> üon 9^of)r <strong>in</strong> ibre ^epc&e<br />

tnadbe^fo froren biefe ^dufe ^oxi<strong>in</strong> : 5iße<strong>in</strong> eö bienen bieS^obre nur jtt<br />

bequemem $iuffentba(t biefe^ Ungejiefer^, SBoraus pe ben ^oget bC9<br />

beri)^acjt bejlobejfer plagen fonnen,unbauö benfeiben bejfo bequemem<br />

i^re^per <strong>in</strong> bie ^r<strong>in</strong>cfgefcbirre fegen fonnen,tror<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ^ro|;^<br />

fen, ber übrig bleibt, bernact) e<strong>in</strong>e fold^e ?D^enge lebt/ unO baö e<strong>in</strong>s^^öjjenf<br />

Sßofler/ wann eö erKt?drmt/ wleb^ befc^en foitr<br />

II]<br />

fo Die gri<strong>in</strong>^ JPwuf auf Dem SBajTev ma^en.<br />

^3^ 5Beobacl[)tungen »on bie^m britfen Infed,ft>ic6 <strong>in</strong> bem Infiifcr<br />

gefunben, unb mit iMicrofcopüs entberf t, (<strong>in</strong>b X^it^z. ^tfllic^ 5a6<br />

ici) gefi<strong>in</strong>ben, bag biefefle<strong>in</strong>e2Barmle<strong>in</strong>,foal^ fldne Ü^egennjui:^<br />

nter aa^fe^en, ficf) <strong>in</strong> bcm SBafSr <strong>in</strong> un^il>ltcf;er '^enge frnben, akr fei»<br />

Jen auf bem ^öobert^mie h\t anbernrfönbern aüeseit \n ber gldc^e bc^<br />

SBaffer^; fte (rabeafür^anber e<strong>in</strong>e Bewegung im @c&mimmen,ba§fte<br />

fXBedbfefsiDeife bea^opff auf bie l<strong>in</strong>cfe©dte,«nbben©c^mn^ auf ^\t<br />

redete Stammen, ^ierburcb famten fie aOe ^articfeln, bobon e<strong>in</strong>e ^aut<br />

tt)erbenfan,5Ufammen, unb arbeiten unter benfelben fb gefctdfftig / ftc<br />

fe(l ;;a wir(fen/ ha^ man »iel rooo.sropffe jugleic^ fan (ic£\)t\tir\ feiern<br />

SBann man e<strong>in</strong> (Stöcfle<strong>in</strong>^autweg nimmt, i^l balb wieber e<strong>in</strong> anberö<br />

liufammen gel)dngt, unb wirb fo grün im @(a(e; fc()ei»ct aud) fo fcböif<br />

burcfe; bag man e^wünfcfet aac^auffer bem SSBafler nlfo im Del l)abeti<br />

ju fcnnen. Unb ba^ lil; tvoö £


6 ©te f(eilte gtmte SWflcfe mit hm ^ititgcnben k.<br />

auf Dem srojfen ^Baffer fc^mimmf, <strong>in</strong> Epiftolis Philolog. p.68. ^e fcbei^<br />

t!et/öa§ f(cme^Mcfenbarauött)erl)en^ ober fo!{dne,bc§iv1) noc|> riit^<br />

t)ernel)men Umm, tDeöer In^ nocfe nacl^ bec ^ertrtjnDInnc}. Öo balb<br />

t)ie bieten auösefrocfeen, fachen fje auf ^efer^autDie ffernen bar<strong>in</strong>ne»<br />

^le^enben ^^Bürmet, unb faugeit btefelbett <strong>in</strong> i^rec ^ecmanMiirigP;^auf<br />

auö. ti^ad^Dem ic^baögroffeStücf ^öuf ^etauf? nabm,fanb id) nod^<br />

fle<strong>in</strong>e SQ3ütmle<strong>in</strong> Daran, «^elcfee noc|) nicfcf t>ermanbe(t ober tut ^et#<br />

wanblung m Der ^aut öerftecft waren, €ö fc()e<strong>in</strong>et, Da§ Die ^ji^enge Die*<br />

fer 'iSBürmle<strong>in</strong> Die Urfac^ef<strong>in</strong>D, warum Die bepDer(c9^iueit,nemiiC& Die<br />

mit Dem langen Mbt,ai$ Die^Rag^iÖ^ieten; unD Die mit Dem tmMid^tn<br />

£cibe,aiö Die ^aug*^1J?ieten , i.^re €per <strong>in</strong>ö ^a|]*er Ie.^en, Damit fk aUi<br />

Dana i^re^^l^runäöDr unOnac&DerSöerwanDlunö ii)rerfc(5|l anDiefeo<br />

fH3ürmle<strong>in</strong> f<strong>in</strong>Den mog^m<br />

üQüi Seewen^oef p. 113. <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en Phiiologicis EpiftoUs Dreierlei;<br />

Sittm "^ndm geDencft, wiü icfe bep Diefer (^elecienbeit anä) Dreperlep<br />

Deifelben befcfereiben, Wötien ic&aber auc{) nic^tadeö Domigp an er^e^^<br />

len fan, Dod& me^r Daüon »eij unD fe^en Un, als Seewen^oef. S)ie<br />

dne unter Denfelben iil<br />

IV.<br />

^ie fie<strong>in</strong>e gcaue MMc mit Un &an^<br />

9ent)cn SWöcln*<br />

m. ^43iatt€. (^^^B tc^ e<strong>in</strong>en ^erfucf) mit iJtDe unD Q5ra§ madbte, auc& ©erjle <strong>in</strong><br />

0II7 ^^^ Tab. XL<br />

f^"«*^^" ^"^^^ aufgeben He^/ fanDen flc^ im ©ömmer auc&<br />

yiJr Diefe CO^ücfen e<strong>in</strong>. (Bit fpr<strong>in</strong>gen mit flieam ton e<strong>in</strong>em ©. dgiciri<br />

jumanDern, unD bisweilen nabean D''c€rDe,tbun immer ettrongoDiDei^<br />

te ©prünge. i£)ie Jlüsel b^Jben paarige gj^a ^en, auf oet ^aie gegen<br />

Dem älücfen ju e<strong>in</strong>ige fi.war^e ^uncte. 3)ie 8ül)'bi>t''?p i^ahcm 4. 'v^e*<br />

X)er ^ppjf jlcU<br />

IcndPe,, welche mit fd^war^en (Strich em bemeicfi f<strong>in</strong>D,<br />

unterwartP gebücft; unD^at fct<strong>in</strong>oar^e 2iuqen. ^I:'ie Vu'va Der '2iiutletn<br />

W unren ^aar^ unD get)s famtben ^a iren etwüs im $!pei kc^cn ^erau^.<br />

3Bi,e fteDannDie^per/Dafte fc^onbcilb toDt geriicffwareM/ncd) gelegt.<br />

C^Iße^l man ft- wegen \t)m fle<strong>in</strong>en tci^ uno fabMen^^^ucDc/; obitc jte<br />

(octiici) öU bffc&dbigen , nic&t anfaflln fan) ^vr tab i)ac io, ^vfa^e.<br />

^er


25on e<strong>in</strong>er f(cmcn fc^n)at|en2Äöcfe mit böfJ^ig. :c. 7<br />

©^r


23ön bet geftgtftnert SJliicfc, ttnb tJöitiem ^k%<br />

mflöf^e. ^S^3^f- '^^'^^ '^^^^ id) bemerken moHen tt)eit ^dnnleitt.<br />

Söann baö5ßeiblem ^w<br />

legen tt)iö,tl^ut ffe eäan Dertem, tvo bie jun^<br />

öen alöbalb i^te ^a^rung fl'nben. S0 ijl öbec ber glob/ ^mn it aix^<br />

{5emii)fnedbt; eigentlich e<strong>in</strong> Ke<strong>in</strong>er »&ol§*5ButJii/a!ö e<strong>in</strong>e fKaupe, tors»<br />

tien mit 6. güflenf unb e<strong>in</strong>em SRaupen^Öebig, 223er unqebobette Jöeff»<br />

SBretter unter bem $öett?®tro^^atf ber^at aOeö bej?fa.mmenrtt)aö ptj<br />

^abrun^ ber gl6() geboret; unb olfo nie Mangel an benfelbtn. ©ann<br />

ha f<strong>in</strong>b J^ol^^unb ©tro&^^articfeln, t)a ijl 2ßdrme pm 5luebrüfcii<br />

$)ut(fe bie ^erfou/fo <strong>in</strong> folgern ^ttu fcblljft. h<strong>in</strong>gegen baben e^rmö^<br />

^tn\it Seuteifetc öBol^n^SJ»«*»^^ ^^^ '2le(iri(fe begiejfcn^ober mit @rei#<br />

nen ^ktM^ belegen, ober ben ^oben mit garten ^ol| macben (afen,<br />

weil pe gefunben, bag bejlotsjeniger Slß^e beö (Sommers <strong>in</strong> folitcnSimj<br />

ttiern fmb. «i&<strong>in</strong>gegen h^^t mir e<strong>in</strong> Slmtmann er^e^lt, M^ er unter fe<strong>in</strong>^<br />

^tuben^^retter ^abe©eegfpdnef(^iittenlaffm, bem ^ab ic^ geantmor^<br />

l^t,fob6t(Te et alfofiirSIobebe^©ommer$ nicbt forgen, iißie er ^ann<br />

aud^ bdßauf t>a^ gimmer öerlafien müjfen. ©ae geme<strong>in</strong>e SSöI^ me<strong>in</strong>t/<br />

pe wad|)fen au^ bera Ur<strong>in</strong> ; üMn i$ pnb wngegrönb^te Me<strong>in</strong>ungen.


©ie tjtaam gtörte SSaum-Caui? anfbm^lkmnK. 9<br />

3e fauifc^ct e<strong>in</strong> ^immtt iH, je me^r f<strong>in</strong>b S^^^ bar<strong>in</strong>nem Wdtt ?örc«er<br />

ouf Dem Sw§^ ^«>Den l)at, Der mug fie Des ©ommerö alle ^onöt mif<br />

j!eDt)ei|]en ^a^tt auenjafi^en la|]en, fo mi'rD er und) rDeni^Jlo^e ba*<br />

ben. Dann il)re i^per unD 5a3ürmer mcrDen Daburct) getoDfet. SlBann Die<br />

Stürmet cjcnußfame ©roiTe erlangt ^aben , legen fte fic^ jmepfati ^u^<br />

fammen, unD fpianen m (^9 n)ie e<strong>in</strong> ©ciben^^urm um fic^ b^rum*<br />

liefet Sper^abic|)i[)iel()unDei't geöffnet^ unD <strong>in</strong> e<strong>in</strong>igen Den^lo^ noc^<br />

gan^ weil gefunben, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>igen aber fo braun unD Kitig", Dag er mir enfge«<br />

gen fprang« ©ie 2lbbilöung ijl unnoi^ig; mil Diefeö "^^ier Den mej)1en<br />

lefern unter Den 2)aumen lommt»<br />

2Bei( ^r. SeemenJ^oef öui* etnoaiJ Don Den Q$(a^£dufen berül^rf,<br />

tt)iH ic& Diefelben etn?a^ njeitldupger befcfereiben.<br />

So jtnD t)ie(erlep 35dume unD 53fian|en Dergleldben Ungeziefer un^<br />

tertt)orfen« €<strong>in</strong>e üon Un geme<strong>in</strong>den Diefer ^um-. ßdufe ijl<br />

5)ie ßMun^ ötöne ^aum^^au^ auf kn<br />

^S© merDen Diefe*^()iere biüig£dufegenennef, Dann jiefaugen Den iii'^iatte,<br />

©ajft auö Den ^Idtteni/ n>ie Die £dufe auö Der ^aut. ^kft Tab.xiv.<br />

5Jrt ^at 10. Sibfd^e , t(l <strong>in</strong> Der tOlltte Dicfer / alö h<strong>in</strong>ten unD Dornen,<br />

öuf jeDem 5lbfa^ f<strong>in</strong>D oben snoep Knopfe neben e<strong>in</strong>anDer/ über Den fKü*<br />

cfen ^<strong>in</strong>ab bi^ jumo^l falte '^age vertragen , unD e<strong>in</strong>igen Si'ßl^ 1 tt)^nn er nur Die<br />

Jöldtter nicj)t abfallen macbt. Oie l)aben fajl fe<strong>in</strong>en ^al§ , auf Dem<br />

^opf jjrocp gül)1^6rner* 5)ag feitfamjle an Diefer unD anDren Sitten<br />

toon ^aum^' Saufen \\t, tia^ fte nic^t (5per legen, volt Da^ anDre ®ett)är#<br />

me, fonDern lebenDig gebdt)cen, welches id) un^rl)lid) ma^l beobad[)tet l)a*<br />

be. ^ann t>a$ 3uttge bi9 über Die fc&«)ari^en ^ugcn mit Dem Äopf<br />

XI. 'C^ieil. fb \^tu


K)<br />

33ort im ^{at Caufcrt auf fccm So^t<br />

^ermiö {(1/ unb a(fo öuc& bie (Stirn^^nop jfe, morauf bie Ju^l^orner (le*<br />

^en, f) metDert bie gü^I^öifner auc& toö/ biefe rühren fie iubefi^rt; unb tt)m?<br />

ben fit ökis^fam burc& öde ©elencfe. ^erna^ fommen bie "^otbec/<br />

&etauö, meiere fieaud) jletig tii^ren; anb^ule^tbie^<strong>in</strong>tet-^üfftev<br />

güjT«<br />

S)a0 jun^e flebet fo im^t mit bem ^<strong>in</strong>tern mh Sü^fpi^en an bem tu<br />

toa^ ^etau^|le!)cnben C^ebmt^^@(tebe, biö fe<strong>in</strong>e ©liebet öenugjbm ^arf<br />

ttjotben fitiD, otöbann iheifit bie atte; meiere eö immer auf bet »&6^e ge^»<br />

galten ^at, baffelbe auf bem ^iat gel<strong>in</strong>b a&« S)a^ junge i)l fe|c weif ^<br />

»nb fangt gleich an fortüuftiec&em ^ö ^erutfat^en biefe ^dufe mit \k*<br />

um ®i(^ <strong>in</strong>ö ^(at,ba| jtc& baö ^iat bucfelmeife Eriimmet, m^ tbth*<br />

^c^ braun mitb/ woburd^ biefe £dufe ^ugieic^ e<strong>in</strong>en bequ.*men21ujfent^air<br />

^or W<strong>in</strong>b, Ölegen unb "C^au begommen. ® er 3«fuit ^irc&er b^t ge^<br />

me<strong>in</strong>et f eg gebdbren folc^e "^i^'im md)t Itbtnhi^ 3n«^^n ; m\(i)t$ £ee?<br />

s\)enboef mit fe<strong>in</strong>er ^rfa^runa gieicbfaO^ volbttk^i S)ie SSeibte<strong>in</strong> ^a^<br />

ben fe<strong>in</strong>e glügei,aber Die^^dnnle<strong>in</strong> l)aben ^imth unb fc^rndn^ern bie<br />

SBeibleirt auf ben flattern/ auf melcbe fie ilj<strong>in</strong>en nad&piesem fl^eic^e^<br />

bep biefen^bi^rentiDieber tt\m-^ befonber^r uitb mm^ anbeten öemeitt<br />

ti / mie beij ben übrisen 2(rten biefer £dufe fetmer tt)irb gemelbet m$r^<br />

3)em<br />

m.^piatte.Tab.xiv.<br />

I» ©ie ötune £auf <strong>in</strong> ibrcr natürlichen ©rojfe,<br />

a» S)ie Saug ttrta^ üerpöffert,<br />

§,- ®ie ^uncte ober J^nopffe/ w)ie fte jle^etr^<br />

IX.<br />

Q^ott ben ^(ae^^ilufeii auf Im Mi<br />

III. Wrt'^te. ^gj^3eSe 2irt ijl bie aOerbefannt^iTe, votii e<strong>in</strong> jeber £anbmann ttvna^<br />

Tab« XV. ^^ öon^obl <strong>in</strong> ftiuem (harten W. ^ö i(l bie ^um^eit ber Seut^<br />

^® bißb^t fo ötof gemefen , ta^ jte ni^t auf W Urfa^en gebacb(><br />

tt>arum biefe iBürmeranben^o{)rfaugen> fonbernpe f<strong>in</strong>b auf e<strong>in</strong>e ^(a?<br />

ge gefaUeu/ raelti^e Don oben berab kommen füB» @ie bei fien eö btn^ttl'f<br />

tbau, unb me<strong>in</strong>en, biefe 2Bürme macbfen an^ Qtroi^m Siegen * ober<br />

^bau^^topjfen, ©ann fce formen nic^t begreifen, bog fobalb fo ml<br />

Öa fejjn föDen. SDer^obl bebarff Doranbern@ett)dd)fm t)iel gettigHcit<br />

»iibgeucbttgfett, 5[Banu e<strong>in</strong> (Partner biefe bei;be@tücfe <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em iMnb<br />

uic^itDo^l t?erjle^t/fo t)at er^eelt^au ober biefe '^lat^Sdufe unb Duiu^<br />

pen


25on Un 58to^Cattfm auf bm Äof)L a<br />

pengewif. (gobalöDle^ommep^i^e fommt,fo entgei^t b^mf o^l Die<br />

geu^tigfeit, Da gibt e^ ^tiltb,aü, baö f<strong>in</strong>b blau^ötöue 5Burme, njef*»<br />

^ef^(i <strong>in</strong> furzet geit fe&r t)erme!)ren,fie3cbd^ren lebentigcSunöcunb<br />

l>aö^dnnlejn i)f!an^e jjur anOcrrt^<br />

unb fcf)mdngert t>k ^ßeibleln, 2Bann Der ^o^{ fdnc erforbtrfe gcuc^^<br />

tigfeit {)a(, lagt jlic^ fe<strong>in</strong>e £au§ t)arauf j<strong>in</strong>ben. S)c<strong>in</strong>n mönn fit i()tert<br />

©miöfiac^el <strong>in</strong> baö 5ö(at ober ©tengel jledPet^ fcmmt fo üiel 233a|feii<br />

i)et^u geholfen, ba§ eiJ lang ^ernacftnoc^auö ber2Bunbequtnf,unb tie*<br />

fe^ Ungejitfer gezwungen n?irb auftu^oren ;<br />

n>o aber nic&t geucl[)figFeit<br />

genug l>af kommet Unm fo öiel auö Den ?Ö3ur^e(n ^ugelauffen/ t>ü§ Die<br />

tdufe genug feaben, gefc^tDeige ba§ ber ^o^l SiBac^öf^um ^öben foitc»<br />

©ie fi|en an ttn faum aufgegangenen ^ncfpen, unb bleiben biötn be«<br />

^toüember barauf / tioann taß 2Better etmaö gel<strong>in</strong>b ijl, 5£ßann jle er*<br />

n)ac^fen, gebt baö OTitlcre bed £eibö <strong>in</strong>nerl)alb Dem@aum <strong>in</strong> bie^öofte,<br />

unb fie merben runbüc^. ^er Äopff fc{)e<strong>in</strong>et alöbönn tfcoa^ fUimt, unb<br />

bie 8iil)lfpi^en ile^en ni($t me()r fo gerab über pc& / fonbern me^r tjor jlcö<br />

t<strong>in</strong>au^» ^ö f<strong>in</strong>b f4)n)ar^e (fetric^le<strong>in</strong> auf Dem itib , fo bte 1 2. 5lbfd^e<br />

beflTdben bemercfeu/ unb ber ©aum (le^t neben §<strong>in</strong>auö an ttn (B^ltm*<br />

S)tc Corner ^aben fec(5^ ©elendPe^ bai)on baö obecjle ha^ Idngjle unl)<br />

bünnejle/ mit e<strong>in</strong>em fubtilen 5üfel'Ä6(ble<strong>in</strong>,bie anbern f<strong>in</strong>b fa(l gleic()er<br />

£dnge auf e<strong>in</strong>em runben unb noc^ e<strong>in</strong>em ldnglid)en ©tirn^^noDen. ^k<br />

fec()$ SwjT^ fi"Ö an ben ©c&ienbe<strong>in</strong>en »oder jleijfer ^drle<strong>in</strong> Idngö l)<strong>in</strong>;<br />

ab, SDie ©tirn get)et gani flac^ gegen ben ^au($ ju. ©er ©aug*<br />

SRüjTel h


iL ®ic9?ugt(4t'?aui<br />

iii.^]3latte. Tab.-XV.<br />

1, 3unge Saufe mit bem (5autm<br />

2. ©ie ^nopffe auf Dem 3Rücfem<br />

3». $D«t SRücfen e<strong>in</strong>er ^au§ mit e<strong>in</strong>em Sö^l^orm<br />

©i.eiDenv<br />

X.<br />

T>ie9?uf6Iat^2(tuf.<br />

m.^rä«^; jßC^^t<strong>in</strong> fcie ^apen»^ad)tfr6|le bie ^ugbdume Berühren/ oM yOk'<br />

iab.xvL S^^ Berl<strong>in</strong> i72r,gefd[)a^, öertrocfnen t)ie frifc^en ©iuJlTe gan^;<br />

®3k5 Die abet bleiben, f<strong>in</strong>DtJoD ^lat» £dufe. ^iefe £dufe ftnD nur<br />

auf Der mittlem groffen Üvibbe Deg J^Iatö , Dann Da ift immer ftifcpen<br />

gufcfeut De5 ©afftes, unD Dieduffern'C^eileDe^ Q3lateö merDen im Augurtoju<br />

jlarcf unD^rt: ©ie babenDie^atu^ Der andern/ nemlic^;baf<br />

pelebenDige jungeöebabren/Die^D^annleirt nur geflügelt f!nD,unDönDerö<br />

ttte^r. '2tber <strong>in</strong> Der dujfern @e(^alt f<strong>in</strong>b fie unterfd)iebem ^ann (le f<strong>in</strong>ö<br />

gelb ötön ; b^ben ni4>t ft> lange güt)lhorner ; Der £eib ift auf fünff 21b*<br />

fd^en mit ((^noar^en Querftric^en obenber be^eicftnet. S)ie Siüger»^!*<br />

Dem fmD unten etmas trüb, Da§ man fie Deutlicj) Daran !ennen fan. 5luf<br />

Öem leiten "J^unct obn e<strong>in</strong>en auf Dem @aum bep Dem ^<strong>in</strong>tern ijl e<strong>in</strong><br />

fc^tt>ar|e6 ©pi^le<strong>in</strong>^ «orauf Diefeö ^üblfpi^le<strong>in</strong> fle^t, auf Dem ^pi^^<br />

ie<strong>in</strong> ijl e<strong>in</strong> grunlicbee runDe&^nopf^e<strong>in</strong>. 2Die ißeible<strong>in</strong> baben Diefe^<br />

nidbt« ©odböben-^je neben e<strong>in</strong>e ©pur »on S^iiselnv SDie Söffe fmt><br />

grün gelb/iDie DerSeib, aber oberbalb Den^nien am ©c^encfel tjon Dert<br />

h<strong>in</strong>ter füffen ijl e<strong>in</strong> f$tt>ar|er D^<strong>in</strong>cj. ^ie klugen f<strong>in</strong>D gelb» 5)ie5iibl^<br />

^mer ^aben öorne jt^ep fur^e ©elencfe, uaDDann gegen Die ©time:<br />

l^ep längere.<br />

I, 5)iegri<strong>in</strong>»gelbe58lati£au§mitgiügerm<br />

%, S)er £eib e<strong>in</strong>er folc^en Sau§/ mann fie jung !(!•<br />

3-» ®er £eib e<strong>in</strong>e^ ^^eible<strong>in</strong>s üergroffert.<br />

4* ©n Dber^Slügel loergrojfert mit fe<strong>in</strong>ea 5lDem.


©ict)iem2(«S5(rtt'8äur(. 13<br />

xr.<br />

[3efe l)at e<strong>in</strong>en fIa*cn^opfl>unti öornenati bec0^ofe ^epSü^t<br />

t)6rnec gerat) t)or fic() t)<strong>in</strong>auf^/ mit ft(^$ 2(bfa|en» auf e<strong>in</strong>em lÄng«<br />

liefen unö e<strong>in</strong>em runDeniStirmÄnoten, S)ecer(!e5(bfa^t)a\)ott<br />

i(l Der (dng(le,t)ieanbettt' immer filr^er,jebei:t)al&n)ei§,l)a(b braun; fwD<br />

fo lang al^ Die gan|e gauf i(l,o()ne Die^lugeK ®ie Slugen flnb rotb*<br />

lid) braun, neben Den güMfpi^en er^aben^erau«, Die Jlüger geben übet<br />

Die Saug etma^ ^erau^^nemlic^Die obern, bie^abenbe^ jebem^nDe bec'<br />

glügel * Olibben e<strong>in</strong>en braunen IDteijanqei; unD alfo 6, berfelben, $)ie<br />

güffe iaben nur jwep ©töcfe auflcr bem knoten, morauf |le iteben, ttem#<br />

(ic& öen ©c^encFel unö baö (Schienbe<strong>in</strong>. 5)ie ijmep b<strong>in</strong>tern SüfTe b^beti<br />

braune ©d&encfel, Der gug i(l unten a(g an ^eufcftrecfen, bie ^<strong>in</strong>tern f<strong>in</strong>D<br />

bie (dng({en,bie üörberti bie för$e(len,unb(le^en amvg)al^, barnac^ iflt^<br />

e<strong>in</strong> aSBulfl i)ber e<strong>in</strong>e^ru|l>baraufjle&ett>bje ^<strong>in</strong>tern 4» na^e ane<strong>in</strong>ani»'<br />

ber,<br />

m: platte» Tab. xvr.n. 5;<br />

2)ie sroflen unb bie We<strong>in</strong>en g(öflc(ot<br />

XE<br />

^aumßiat^Saufe auf bett Äe«.<br />

^3e ?OUnn(e<strong>in</strong> f<strong>in</strong>b gelbgrün^^aben e<strong>in</strong>e boppel^e Otei^e fd&marge m. ^laH^<br />

j5(ecfenö6etben9^ücFen. SDieglü^el bnbenör6fferefd()tt)ar^e Tab.xvifj<br />

giDicfel alö bie S^ufblatWufe. 5)ie 8ül)lborner f<strong>in</strong>b {^mx^,<br />

l)aben üier Sfbfd^e. ^er©ct)cncferam^imerjlen5u§ ifl e<strong>in</strong> 2)rift5eir<br />

fcbtvar^« ©ie^ugen fcbött Siimober^rot^. S)ie gungen fmb migiic&r<br />

unb baben bie jn)ep9^dben fcbmar^e ^uncfe öuf bem DJäcfen, aud) an<br />

jeber (Seite e<strong>in</strong>e. 5(uf bem^öalöfcbilb baben tk 3urtöen 4. 53uncte <strong>in</strong>^<br />

quabrat,unb auf ber ©tirn an)e9@itri4le<strong>in</strong>,al^ pe^jufammenfieppp<br />

fette ^uncte Idnflö (lerab,<br />

VS 3<br />

xiii.J5){e


©te^Iot^aug auf fccm g(ictei*K.<br />

5)ie ^kt ^ 2au^ auf ^em ^Iti<br />

ober JP)Ollunt>cn ( <strong>in</strong> Sambuco.<br />

EI. ^mte. ßjJ^S^ W ttö^^H ^tt ^^«5 ^aucb, öom


'.Ort im ^ku ^ibW^ ;>^g: 15-<br />

I» S)ie Sau§ <strong>in</strong> i^rev natijrHcb€tr@r6|]e.<br />

S. ®cr ?Kucfen unD e<strong>in</strong> gö^lfeottt»<br />

ö. ^iu ^iim* guf* 7- ©ne junge Caufi<br />

b*^© flnb tiefe glöfee gtgenrlic&^duf^r^ie tikMtidtn, aUt mit fit m-^tattk,<br />

'^ mie Die giobe Rupfen; fan mon i^nen tiöo()t benDia&men ^iau '^*^'^^^<br />

gl6f)e geben- S!)ann ob fle gielc?) mit i^um €au9flad)el <strong>in</strong> Die<br />

33ldttetjlect)enfmieb{e laufe, fo t^un e^ Die^aut^glo^e and) unb f<strong>in</strong>ö<br />

be^wegen fe<strong>in</strong>e Saufe, ©onjl fomma.n fit tvegen Dc^ ©pr<strong>in</strong>genö aucft<br />

33lat>|)eufc^recfen nennen/ alle<strong>in</strong> Die groften ^eufc^recfen jtejfen auc&<br />

offt Die Blatter ^an^ab, unb fln0 ölfo aud| ^\au «&eufd)recfen, ©te<br />

gran^ofen ^öbenDic@lei(|)§eit mit Dem glo^ Ö^fe^^n> unD nennen Diefe<br />

5(rt Puceron , abet Dag fit i^ttmd) olle 55{af^ Saufe Pucerons fteifjen, Da^<br />

iji ju üiel/ meil Die anDern Die 5(o!> * $irJ De^ ©pr<strong>in</strong>gen^ nid^t ^abem ©ie*<br />

fe ^^(at^ 5(o^e pnD meifeelb , ^aben fur^e "SWffkmt , fpilngen miD .<br />

flie^<br />

gen fernen, ifcann fie jemanD ^n , löuffen fit fcfcneß mn Der obent<br />

5ö(at * ©eite öwf Die untere, ©ie ()dufen ftcß / fonDcrlid) Da^ (e;^te m0<br />

jebr mercf lic&, ©^an f<strong>in</strong>Det i()re J^dute mit Den langen §eraui^(le^enDeii<br />

©pr<strong>in</strong>gfuflen auf Den J^ldttetn fangen. §iuf Den glügeln jtnD fie et^<br />

toa^ rotbßelb. S^ie klugen pnD ldnglic&; mfe bcp Den ig)eu(ct)recfen, ahtt<br />

P)töax^t unD Die ?07dnn!citt ^aben ^uncte Dar<strong>in</strong>nen. ®iefe ©pr<strong>in</strong>g;»<br />

gliege W Doppelte Siügel, Dat)on Die obern tmaß bicfer unD harter, unb<br />

^ie untern beDecfen^bepDe aber langer al^ Der Mb fiiiD. ^Die Unter* Siür<br />

gel beDecfen l)alb DenScib, W^ Die^eite, n)oran fle(!ef)en, unD^aben<br />

Dat)er e<strong>in</strong>en 55ug (dngg <strong>in</strong> Der ipelft berab. 3m ©ommcr jlnD Die dup<br />

fern Stügel nicfet ^dcter , al^ Die untern. 3m Junio ^ab icf) fie jtarcf auf<br />

öenÖtofen^^^Idttern gefunDen; fon(!en auc& auf anDern ^^Idtterm<br />

©ie SSeible<strong>in</strong> ^aben nur ©puren m §(ös


ifS 1Bm bm ©mmm-Sdufen ba 58dume.<br />

I. 5Dte natürliche ©röffe De» ^(at- glol^e^,<br />

2» S2>ie ec öuf Dem ?Köcfen auefie^f,<br />

3. SSBie er auf Dem untern £eib ouöpe^f,<br />

4. Sie gluäel mit i^ten >5(Derm<br />

XVI.<br />

QScnben 6t4mm^2äufm ter Raunte»<br />

Mi.^ratt^o l^^^?ic^Dem e<strong>in</strong>ige 33jat* taufe befc{>rieben tt)orDen, melcje, nac6 53e*<br />

Jab.XXl«<br />

|(^ ftaffen^eit Deö©afft9(Dc0^aum9roDer Deö©trau$ö unD Der<br />

'^ ^]>fianjie/auc|)Die,5arbdnDern, Daronter9JdnnIe<strong>in</strong> f<strong>in</strong>D fcbnödrl«<br />

lieber , baben e<strong>in</strong>en furzen £eib unD grojfern ^udPel , aber 5löö


23ön bem SBfat-Caug'Jteffct unb fe<strong>in</strong>et Stiege, ir<br />

£eib mit rotfebrauncn Slccfm bep ftren glögel» ©c^etben. S)ie fünf 2ib#<br />

fd^e (tnb fe^c nob au e<strong>in</strong>atiD« , unt> ma$en öe» H<strong>in</strong>terleib e<strong>in</strong>er ©p<strong>in</strong>n<<br />

Slei*.<br />

, 5<br />

1. ^<strong>in</strong>e juttöe (Stamm/ 8au§/ a(^ e<strong>in</strong> SOBeibtetn*<br />

2. €<strong>in</strong> jungetJ ?5?dnn(e<strong>in</strong> <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>et natürlichen ©rofie»<br />

3. Stmaö üerörDJlert.<br />

4* i^ie untern unD Obern glüdel<br />

XVIL<br />

unb fe<strong>in</strong>er Sliege»<br />

bduffiöerficj) e<strong>in</strong>e Kreatur bermcbrt, jcmebt^atfteSefnbe. Un^ iii^iaue,<br />

terDen5c<strong>in</strong>öenl)er^(at*£dufe iilfonberlic^Diefe^JJJabeunbSlie* Tib.xxn.<br />

ge« ©ieSlieöefiiecjet auf bie^dume, tt)obie^lat*£dufcftnD,<br />

unb banget bafelbjl ön e<strong>in</strong>jleiffe^HdrleJn mitten unter benSdufen e<strong>in</strong>ige<br />

d^CL 'M$ biefen ^pern friecben rotbe ^aben , tt)e(c^e an bem ^drleitt<br />

b<strong>in</strong>ab ftkd)m, fid) mitten unter hk £dufe fi^en,unb fie anfangen ju freffen»<br />

9Diefe ?0?abe bat biefeö befonbere an ftcb / ^(^H^ mit bem ^beil beö ttibs<br />

bie Sdufc frt§t, melcber bep ber Stiege bernacb ber ^<strong>in</strong>tert^ mirb» ©ie<br />

t(l an bem e<strong>in</strong>en ^beil/ tt)orauf fte rubet, nemlii^ an bem »5)<strong>in</strong>tertbcil/ a(^<br />

^at)t f am breitejlen , mit bem (lebt fie fe(l arjgeElebt , ben anbern ^beil ge«<br />

braucbt fte jum güblen um fic& \)tt\xm, unb h)ann fie e<strong>in</strong>e Saug füblf^ faf<br />

fie biefelbe bepm H<strong>in</strong>terleib an , l)dlt petn bie Hob« / bamit jie ficb mit bett<br />

flauen berö.Söfle nicbt fe(l ang5$lat&dnge, nocb fi* auöbem^lauJ<br />

ber ^aU entjiebe , ober ibr ba^ greifen mübfam macbe ; unb fo frift (te<br />

<strong>in</strong> ber H^^e b^r japplenben £au§ l^tn H<strong>in</strong>terleib ab , unb ld§t fie fallen mit<br />

ben übrigen glügeln unb gäfTen. (Sie bat (teben 2lbfd$e. ä)er b<strong>in</strong>terjle<br />

ijt ber breitejle , unb bie anbern geben immer fpiftigec ju» S)ie Dorberflen<br />

bepbe tan f\t am noeiteflen bcronö tbun. Sßann pe alt unb grog genüge<br />

bdngt fie ficb mit b cm bttlttn '^bßirb ber Jliege<br />

H<strong>in</strong>tertbeil , unb bekommt Die JÜcge e<strong>in</strong>en motum antiperiftalticum im <strong>in</strong>«<br />

XI. 'Cbcil. € mnß<br />

t


vs 2)ön im 58(ateauf^gtejfct mb fnitct* ^Imt<br />

Koenbigen; ober im ®ebdrme , t)a^ Da ciuUgc^t ^ wjo iju^or ble epeife tmt*<br />

gange«, ^am Dicglie.Qt au^ Des ^aben^^am betaue itf Heibt biefet«<br />

^ß^-" »ielMufe ha ftrb, bop Die<br />

ibe bur4>pcl&tl9 fangen , o^ne S^^^f^^<br />

gliege mieberam (^ijer an biefs ^ant legen föm ® ie fliege l)öt aud) ci;*<br />

jten fa|l burc^fl^tigen ?eib, fonberlid) 'n)o ble meifen Mtdcn amttibt<br />

f<strong>in</strong>b. S)iefcö i)! blt gtüne ^abe be& >35(af5 U\4> p(\Tm, (^ö gibt as»<br />

fcer auc^ e<strong>in</strong>e braune. Q3epDe freflcn nl(i)t^ , aU folc^e l'aafe* ®er Un^<br />

ferfc^elb berjatbe geiget nid)t0 anbe??^^ als ben Umerfc^eiD be^ mdnnlf*<br />

^en unb n)eiblicl)en @cfd)l.e(^t^. 3)er bmune ijl etvoae cpi<strong>in</strong>bif ifdjer; al^<br />

Der grüne , «nb bleibt braun , voann aucb bie gliege betaue iji. i)ic glie^<br />

gen ftnb au^ etma^ utiterfcbieben. SDap^^eibkJn, ober ble getrefene<br />

grüne cD^abe, \)at im burc|)ftcbtigen ^eibe oben gegen bie ^tu(l ttwa$ bum<br />

äeleö/ fö ic^ für ben &txfiod i)alte. ®ie anbere ^at nickte Duncfeles tat<br />

felbj!/ nemitdb bie gemefene braune ^aht, l)irtgegen ^at fk ttvoaz f<strong>in</strong>tieret<br />

iepm podice , melcfee^ ber penis ju fei;n fcbe<strong>in</strong>et. ^ie Ö^ippen ber Slös^^^<br />

unb alleö anbere ijl fonjl e<strong>in</strong>erJet?» ^er ^opf ij! t)i>rnen gelb , bat an ber<br />

©tirn jmcp bicfe Jüt^lbldtle<strong>in</strong>, mit e<strong>in</strong>em ©elendPe. ©as tflanif ober<br />

Öer ©aug(lad^el , \)at e<strong>in</strong> .orDJ]c6 über fid) gegen bie ©tirn jlebenbe? ^nm^<br />

ul ^ie 5lugen f<strong>in</strong>D braun unb ^abm unje^ltcbe ©itter jlticfee; njelcbe^<br />

lauter ^üigdpfel ftnb / aB bepbem ^XBaffer^lnfecfl , fo man Sungfem-<br />

nennt, $iuf Dem @c()dtel ifebt jn)ifc|)cn ben '2fuqen e<strong>in</strong> fi^marf^eö ^nopf;^<br />

le<strong>in</strong>* S)er S^ücfen ifl qidnienb fc|)a^ar^ unb ^at am ^nbe timn gel«<br />

kn paarigen/ faflburd^ftc^tigen Sßu!(!. ^ie göfl'e jlnb gelb , unb am<br />

Dberfc^encfel tma^ fci;n)ar|braun» ^er |)tnterleib be(lebt am 4 Sib^<br />

fd^en? baüon hk Drcp oberpen oben mit e<strong>in</strong>em frummen gelben Siechen im*<br />

fcf)n>ar^en2ibfa^ a^S^ic^net; ber^^<strong>in</strong>fere i|l ber 'vierte. '<br />

Unten f<strong>in</strong>b biefe*<br />

5lbfd|e etma^meiggelb, unb <strong>in</strong> Der Glitte babenfie e<strong>in</strong>en fi^war^englea<br />

den. 5IOentbalben f<strong>in</strong>b Urf^t gelbe ^aare, unb t^eil ic^ faft auf aüen^<br />

loeifle. He<strong>in</strong>e 4)ülfen f<strong>in</strong>be, fo^aftei^) es für Saufe bicfcrSliegen/ mki)^'<br />

mii) \t)xm ^ob auct) gei^orben pnb.<br />

iP. platte» Tab. xxm<br />

! 5)ie pege.<br />

». fDie '3})aDe grün unb braum<br />

3. ^<strong>in</strong> glü.ael.<br />

4* 3Die tt)cifle |)ülfe.<br />

5^©lebraune-&üif^t<br />

XVlIf;


3Jön fcct @c^(itpf' nngt<br />

a e<strong>in</strong>e runDe Dcffnung <strong>in</strong> Den ^alci, unD fnecbtt)erau£^, 50«^ 5^dnn*<br />

le<strong>in</strong> bat Durcfific^tjge glö^el, Der ^auct) ij! gpnlic^f tec Dliicfen famt<br />

t)em 5vopf braun unD mit ctma^ grün Dcrmcngt. i)a$ ijl e<strong>in</strong>er Don Den<br />

-- ÖtDjlen ÖJectilgccn Der 33lat ^dufe. ^5 Eommt auc^ ojft m gldn^enD<br />

fc^war^er beraub mit folbigen '^kntm, Die nicbt aar lang ftnD, aber be^<br />

;^man^i0 2ibfd^e baben, Die nur alö Serben cDcr ©dgen^Sdbne auefe*<br />

J^en , Die Slügel aber gan^ meig pnD, - ^a^ ^eible<strong>in</strong> mit e<strong>in</strong>em fur^ert<br />

£eg)lac^el am h<strong>in</strong>ter ^ ^anci) , unD 9rüj]er öom £eib/ al? Das ^dnnletn»<br />

3^ babe ibnen juqefeben, mie jte mit Den ^ornle<strong>in</strong> Die DicF)len £dufe tjor^<br />

^er befüblen, unD njann fte e<strong>in</strong>e berübreUf meiert fi'e fcbnefl auef. ^im'^e<br />

l^aben ücrme<strong>in</strong>t, Die 2imeifen toDteten ^\i ^lat^ Saufe, aber eg ijlnicbt fo.<br />

3m belflert trocFenen ©ommer fi'nDen DieSfmeifen weDcr für fi(t, nod^<br />

il)re gütigen ©äfft, Da friedb^n fi^ an Dje^dume, unD fucben Dbj!, Da^<br />

reif üDer faul ijl, unD wann fie Die ^lat^Sdufe antreffen, laufen fiean<br />

Die ©teöen, mo e<strong>in</strong>ige gefoqen baben , unD genje jfen Dec^ n^ieDer üuflief]en^<br />

Den ©ajfteö , ebe fi^ Die ibunDe Deö ^\cAi t)crbeilet. Unter Dem @e<<br />

n)ürme,Daöficbt>on Den '^Int-Sdufen unter önDern nebrt, f<strong>in</strong>D aucb Ut<br />

SBürme, mörauö Die runDen ^efer tverDen, Die man3obanneö»5ßürme,<br />

^errqottö @cbdfle<strong>in</strong> u d. gl. nennet, Diefe legen ibre^per auf folc&e \^v^<br />

flge Ädume, weil i^re 3unge pafelbjl ^duffige^a^rung fiuDem<br />

XIX.<br />

QSon Ht fremden gcoffen Scolopendra.<br />

fe £eemenboeP ^


«^ ^m Ut ftcmbcn gt^CffCrt Scolopendra.<br />

welche idö auc^ ^abe, abtt weil ic& mir nur Don e<strong>in</strong>^eimlfc^e« Sn^ett'<br />

Dorö^aommen ju fc&reiben, tt)ifl \(b t)i^r^ frembe jutücFe (alfett^ boc& Die<br />

gigut mitt^eileti «m Derjenigen miüen f Die bep unö f<strong>in</strong>D» SQBeü ic^ Die<br />

fremDengar nicfet weiter crforfc^en fatt/ Don unfern ober, tt)o icl& nod^<br />

nic^t üiel n)ei§, Docfe Die J&offnung b^ben fan mebt iu erfabren. ßeewen»<br />

Iboef <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en^v^'^fen p.102; bat fe<strong>in</strong>t abieiclb«^nlafren7 unD Dlidbarö<br />

55raDU9 <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en Phllofophrcalaccountof the Werks of natiire auc&<br />

e<strong>in</strong>e, ^k, fo ic& öor mir babe, bebdlt Den ^or^ug üor Den abgeieicbne«<br />

ten. i5)er Sibfa^e unD ©elende ibrcö £eib^ ftnD 20.. wirD aber mit: ^aunr* Del, wormnen man Diefe äßör^<br />

me getoDtet, wie man Daö ©corpion^Del bat, wieDer gebeilet, ^ie fom*<br />

men auf Den ©cbiffen mit Den fremDen haaren naä) 5(m(lerDam , Da<br />

man fie lebenDig fangen fan.. 2ßann füe beijfen; gebtauö e<strong>in</strong>em fubtilett<br />

?6dble<strong>in</strong> <strong>in</strong> Den ©ebflgangen ttYoa$ ©äfft beraub, welcher titn ©cbmerr<br />

|en toetmebren bilfft« ©onjlen geDencfen^ anDere e<strong>in</strong>eö fo üielfügigeii<br />

Sü3urm^7 Der <strong>in</strong> Dem »^aupt e<strong>in</strong>iger QDerfonen gewefen/ unD öon ibnen<br />

gegangen) alö <strong>in</strong> A(5lis üteranis <strong>in</strong> ©cbweDeni^nnaiyoi.p.iSo. 5)iiac&<br />

langen unD graufamen ^opf?©cbmer|en tiatt<strong>in</strong> junger 3)lenfd[) e<strong>in</strong>e<br />

Scolopendrami ou^g^fcbueu^t. ^ben Dergleichen ijl ju äm(lerDam e<strong>in</strong>er<br />

francfen grau au0 Der tRafegefommen^weld^enTHeodorus Kerknng <strong>in</strong><br />

fi<strong>in</strong>em Spiciiegio anatomico abgijeicbnet unD befcbrieben <strong>in</strong> Der 43ffc»><br />

^mercfungt S)er3nD(attifc^e>iSiel^Suj»<br />

xx.SoÄ


93ön bcm {(albnmbmUn^m 23i(t Juf . m<br />

XX.<br />

^onIm (jrtißcunttm rangen ^kU%n^.<br />

^3e Late<strong>in</strong>er feaben jwai; ben ^afemen Scoiopendra bc^aUen , ober ii. «pra«e.<br />

Diefen 2Börmern megen Dert)ielen5ü(fe auc^ e<strong>in</strong>en önbern öege^<br />

ben. €ö wirb Ceniipeda unb Millepedagefunben. SDie'^euf^<br />

fc^en nennen (leobneUnterfc^icD Ohrwürmer r abermattmu§ e<strong>in</strong>en Un#<br />

terf^ieb barunter mad&em ©et eisentlicge Dötwutmy ben ic^ fc&on <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>em anbern ^l)ei[ befc^rieben / ^atnut 6. gü|]e. ®iefe ^ |b ic^ je|f be*<br />

f(^teibe, f<strong>in</strong>b fe<strong>in</strong>e D^nt)ürmer. $lßann anc& e<strong>in</strong> ^enfcfe ouf bec Stben<br />

fdliefe, eö wirb fe<strong>in</strong>et unter ber Srben ()etöorfommen , fic meibew t>a$ Db*<br />

tenfcbma(|, unbfdecben gleich bepfeit^f mann (teeeJ füllen: ^bn bem<br />

gtoflen ^ie(# gu§, bct auö bec ^afe fofl gefommen fepn , fan Idf) nicjf^ fa#<br />

gen ; bann icf) §abe fe<strong>in</strong>en gefe^en , abtx man fan ibn jum Unterfcbieb nen#<br />

nen ben ^afen* ^iel gu§. ©ie gufammcnfe^ung be^ S<strong>in</strong>gularis Juf<br />

t<strong>in</strong>b beö SOßortö t>iel ; fo e<strong>in</strong>en Pluraiem <strong>in</strong> jid) fc^lieft , fan unfere ©pra^<br />

tt)o^l leibem ©anawir brauchen uielSlßorfißr fo', ali e<strong>in</strong> ^Regiment uon<br />

looo» ^ann , taufenb ((Jliefre<strong>in</strong>e SSiclbeit e<strong>in</strong>) unb ^ann ij! ber S<strong>in</strong>gu-<br />

laris. Gesnerus fagt> bog e<strong>in</strong>e 2(rt €nten fep) welche fe<strong>in</strong>e (3d)encFel bö^<br />

ben/ fonbern berengülfe com ^nie an gleich neben bemv^<strong>in</strong>fern berau£?#<br />

geben / baton icb bk grö jfere 2lrt unter me<strong>in</strong>en gefammleten ^ögefn i^ahtr<br />

tk man ben 2(1?%« 5ü§ bel|Te. SDief'r balbrunbe ^ie(^ guf nurrbaf<br />

46.5ibfd^eam geibe, an jebem l<strong>in</strong>tflj^mei/) unbred^t^ i^t^^ü^e} tiar<br />

3eber Juf bot 6. ©eUncfe> mit bem fpt^igen itlauen*<br />

f<strong>in</strong>b 1 84-:Suir^«<br />

©eiencfe. ^ittm m htm ^öaucb ijl e<strong>in</strong> ®trid) , neben melcbcm ade<br />

biefe Süffe beraub geben. €b gebet biefer SOßurm fcbr langfam^ obnge^<br />

acbtetbertJielenSülT^;^ iflimmerunierberSsbev fQJiDerHd> <strong>in</strong> alten üer?<br />

faulten MH , mor<strong>in</strong>nen pcb fe'bt tjielWurmera^fbalten> bie er ju freffen<br />

fucbt/ unD gettjgfeit/bieibnnebrt, unb'tDorunier er öefio bequemer fort»<br />

fornmenfan/Weifernicbt fobidbte auf e<strong>in</strong>anber liegt, tioie ber @önb ober<br />

önbre^rbe. ©er©cbman| b^t e<strong>in</strong>efldnebarteöpi^e; unb mann er'<br />

(tcb 6ffnet, fo fonnen jmeii ©tücfle<strong>in</strong> Sieifcb ole £ipfen beraub geben, ^<strong>in</strong><br />

jeber^lbfa^ i(l baöbritte^beilf fcbmar^ unbglattvfo meit ernemlicb im<br />

biegen unter ben üorber.qebenben ge^ien fan; ®ie übrigen jmep^^beile<br />

^aben breitlicbe ©trii^c oDcr Solren. 233o bai^ glatte aufborr ouf Dem<br />

tfiüdm, f)at jebert^bfa^e<strong>in</strong>^unctle<strong>in</strong> oberi^nopPe<strong>in</strong>/ bomirer nlc^t^u<br />

€ 3;<br />

mcit<br />

,<br />

Tab.viii.


^ ^on im ffa


33öm Mf' (pun0(i)m gtöfien juifur-^cfct<br />

'In mu§ bicfcn<strong>in</strong>feden öetDiflTe^a^men geben , icf^ nenne i()n i^iatu,<br />

^pxiv.g,\\tt<br />

^aid '^ra'i&enbii''a mit ©tbaben fennen lernen , bann fie famen bauf;s i<br />

pg <strong>in</strong> Die ©cAeiib ^traupbera/ wnb fröfen ba tu ^aumbldfter , fonbet^»<br />

(1$ bet iSiiten ab , mad)ten m


Sper MnUgert/ bof fte e<strong>in</strong>en gtofien Q>l(i| ©aat oDer @rafe fa()l machen<br />

f6nnen/ <strong>in</strong>öem |le ble QBut^eln, wie bie ©erjlen^Sßücmer/ (Gryllotalpae,)<br />

»egfreifen, unD bie ©ewdcfefe ober ber ^rbe DerweldPen muffem SIber<br />

wann fie fid) wrwanbeln, unb ju Äefern werben wollen/ mü jfen fie ^ili<br />

(ert; wie bie anbern^Don ^tbe mac&en i wore<strong>in</strong> |ie ftd[) fc^liejfen. ©<strong>in</strong>b<br />

fllfoo()ne gweiffelPillularii, aber bod) nic^t fo grog, olö ber 9?afe&orn^<br />

.^efer, ob fte öleicj) unter ben 55aum .^efern hit grogten fmb. S)eö Un*<br />

fer ? ^eib^ E<strong>in</strong>fang i(l üoD gelber ^aare, nemlic^ ^wifc^en ben jwep mitt*<br />

lern unb ^wep b<strong>in</strong>tern Söffen. 5)oö @ebi§ i(l fur| unb jlarcf , mön fieW<br />

eö nid[)t/benn fte beeren baö^^aul mit e<strong>in</strong>er Untere Sippe, ba§ man nur<br />

e<strong>in</strong>en ©palt feben fan/ unb \)a liegt e^ unter jwei; garten erhabenen ^Idt^<br />

le<strong>in</strong>, ©ie güblbomer Der SWdnnle<strong>in</strong> ^ejle^en m$ fieben ^öldttern/ unJ)<br />

iMenauf3»®«Unrfett,<br />

1 platte. Tab. I.<br />

1. !5)eröan^e,^efcr,<br />

2. ^ix 5topf«<br />

3. ®^ö Sößßit>Jß<strong>in</strong>^ Su^I^orm<br />

4» $Deö £9^dnnle<strong>in</strong>^ Sü^i^orm<br />

5« ©n Unter* SlögeL<br />

.^* iOer Unter ^ ^eib unb ^au$.<br />

XXIIL<br />

I». platte. f@?^3e frieden, wann bier ^ogel tobt ijl, auf b'it ^aare ober Jeber«<br />

TaU.xiv. 1^^ oben am ©.(^nabel/ mt alle anbre £dufe. $öie üorbern Joffe<br />

®^^ ftnb febr luri man lan fte mit blojfen klugen nic^t wobl feben,<br />

bie anbern jwep^aar aber immer um tma^ langer, ^m^ft<strong>in</strong>tern jle^<br />

l^en e<strong>in</strong>ige »ßdrle<strong>in</strong>. ® ie Ül<strong>in</strong>ge um t)tn geib ftnb weiflic^ , jwifcben je^<br />

bem ^oar »on folc&en ©trieben ijl e<strong>in</strong> brdunlicöer ©tretjf öon gldn^en*<br />

, ben 4)dtle<strong>in</strong>. ®er @aum neben am ttib ijl weiglid^/möu4> ^i^ Sü|1«»<br />

®er ;^opf gldn^nb €a(taniett# braun,<br />

I. ®ie f le<strong>in</strong>e gigur, wie fte atn ^ogel i(l<br />

a, ©ieCauf^giöuretwa^mgrojfert,


23on bct Sp<strong>in</strong>ne unb ^ummefn tt 25<br />

XXIV.<br />

^le 6pmne mit jtvei) f^fDac^ett<br />

©ürtel^Slccfcn auf bemSKucfem<br />

i3efe 5irt i|l nur feieret gefegt, mü fie jme? fonberbore Idttfllicje i.^jjrat^e.<br />

fc^tr^r^e S^ecfen auf Dem DJücfen t)at , ii^ie bie gigur n)eifer Tab.iii.<br />

©onjl j(l i^rc Jatbc brauu; t)aö übrige öOeö i|t n)ie an anbem<br />

©P<strong>in</strong>nen. S^re 8, klugen (Ic^cn fo, ba§ Die t>ier övoflern unten^er auf<br />

Den ©tlru/ Die f(e<strong>in</strong>em über Denfclben f<strong>in</strong>D*<br />

! ©ie ©ptnne.<br />

» ©as @ebi§,mit Den 5luflen an DerSt<strong>in</strong>ie/unDmit e<strong>in</strong>ec<br />

grep»>©pi|e»<br />

A<br />

XXV.<br />

Q?ctt t^en ^ummeltt <strong>in</strong> ^M)\tn<br />

Don ©jrnblattcrn*<br />

Nno ijig.'m Julio braclbte e<strong>in</strong>er metner ^efannfen e<strong>in</strong>e »©umme^ r. ^latu,<br />

gelle, alö e<strong>in</strong>e blec{)erne halben 53üd)fe gejlaUet. (Sie mar auö Tab.ii.<br />

^irn f iöldttern i;ufammen gemicfelt, Der Drep ^ biö 4. fac^e 33üDeit<br />

n)ar fünfllic^ als Ocfeeible<strong>in</strong> im €irefel t)erum auö eben (olc^en flattern<br />

genagt, Da§ er <strong>in</strong> Diefe 55üc()fe ficj fc^icfte, unD meil er fe<strong>in</strong>en grolferti<br />

Diameter ^atte,aber Doc^ Die !!23anD Der 5ßuc()fe etmaö Daüon abna()m^<br />

fo boQ er (tdS) etma^ runD ^erum <strong>in</strong> Die ^o^e, unD ^ielf fo fejt, Da§ er nid)t<br />

^erauö fiel, auc^ fo fc&on öefc()Iofren um unD um , Da§ fe<strong>in</strong> @ajft b^raueJ<br />

Po§, oben mar e<strong>in</strong> ^ircfcl^runDer tt)ol)lf«i)lie|TenDer feecFel Darauf, Dett<br />

Die Rummel aflejeif alö e<strong>in</strong>e klappe <strong>in</strong>-Die^o^e bub, DaerDepiiüon |tc|)<br />

feJbil tDJeDer anfiel €ö murDe Dicfe 33la^^ü#fe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em offenen 53run*<br />

mn 5mifc()en Den (Ste<strong>in</strong>en gsfunDen, Da man Die v&ummel immer au^#<br />

unD e<strong>in</strong>fließen fa^. S^ mar alleg mit e<strong>in</strong>er SOJaterie fe|l geflebt auf e<strong>in</strong>*<br />

anDer unD an e<strong>in</strong>anDer. 3nnenmar e<strong>in</strong>DidPerrotb'brauner(5afft, Dec<br />

olö ^irn*©ajft roc^. ^ß fdbien, alö mann eef nur ^orratl) auf Den SIB<strong>in</strong>*<br />

(er mvW, aber bep Der Deffnung Der *^oDenfc^eiben fanDicb, Dag üu un*<br />

ter(lam@ajfte<strong>in</strong>ldnslici;e^ t^ f Übte, auö mclc^em Der?[ß«rm/ mann<br />

XI. ^^eiK S) w


Xab.iy. ^^<br />

sS Son Set dtUn-' ^anpc xxnb iftrcm ^apittcm<br />

tt bi^fen©a|ff anf(5efre|fen^at/roicDercme fold)c Kummer n>:rD, ab bte<br />

es ciebau-et un5 ilRvi^mnc) e<strong>in</strong>gefüa.aisn ^at, (!ß mar hkkß i\) fo fiibtif^<br />

Jsa§ e^ tep c^rrirfaer v-^rfiüttcrun^q J«* flo^. A nno «731. ^e^ 8. Maji fc^icf*<br />

U mic öer^crt Dod >r Kaufmann dn{ e<strong>in</strong>e,tDie fte öuf ber^öit^^-<br />

bie anbcre,tt?ie fie auf Dem f^vücfen aosfiebt,<br />

4* ©ie-Öeftait bei' vci^ten |)iimme(,foOm-au0 ti^IrO^^<br />

f<strong>in</strong>b f4)miir^/ nebj! Der @ant)an^;Ä'iappe, Die 0I6 e<strong>in</strong> ^3appen^-<br />

^,^ n fte ti^ilöqet^amfcn/lil ber gdtmud) aelb^unb l)at f:f)mar^e'l>i<strong>in</strong>s<br />

ete, bie ^mt f^ab aße roei^ unbmiiO'cht !4)er


SMc.g{cifcf)fatt c 9?aii|5e ttnb &cr gtaite 3itJci)faffet 5e. 27<br />

53unctm. 51m ^andi), t>it <strong>in</strong> Der ^lotno ^tlb i\t, 9e!)en auf bepDen @eN<br />

ten,\i)o Die Sit}^ i!e^;erl, über Den ,(\an|Jn ^cib {anqe fc^n?ör^e ©tricj^e.<br />

gBann fte aber ccn3ncl)fen, ijl Die^ö^e oon Den '^bfdien voiklid), unD l)at<br />

^nicje dlm^^^^iunti<strong>in</strong>b unten e<strong>in</strong>en fitmar^en ©piefiel?"5^unct. 5Dec<br />

fe^raar^e 9ii!cfen''5treiff i|l ^dbe<strong>in</strong>gf fwjl ^Die fc^mar^en ^Btricb^ ge*<br />

^en über Die 5ibfd^e oDer Die Dr<strong>in</strong>ge De^ ^cibeö. f©er ©aum, fo Den<br />

föaud) abfc^eiDet, t)at e<strong>in</strong>en meilTen ^trid) über fic^. 5ßann pe fe<strong>in</strong>e<br />

^rlen fiubtt, frij} fte ^<strong>in</strong>Den ^ unD^afelMii§*^idtter, ©ie fciecfef <strong>in</strong> Die<br />

(5rDe, mann fle qeiiug Qefrej]?n jü ihrer ©rojfe, unb üermanDelf fiit ift<br />

e<strong>in</strong>en 9>api(ton mitgeroDfieqenDen glüöcln, n^ann fte aber toDt, !)ängen fie<br />

jlardP ^erab. '3Dei .^epF bdngt fet)r unter ftd), uiiD ijl gelblic^, bat ijme^<br />

fct)tToar|e ^liiaen, unD giiijl^orner üon 40. Slbfa^en, Die mit jc^mar^*<br />

braunen ;^iecfen unD qdben


I talpa,<br />

25ött bet5el&'©viffc mit SRaufwiiitf^^giificm<br />

ir. ^tflt^e. 1$^i3e ^pet biefes gmepfaltetö f<strong>in</strong>b grau unD mit ©treijfen öon oberr<br />

Tab.. VI.. .- J^O fe<strong>in</strong>ab. ^6 friecl;en gleifd^farb rot^e fKdup(e<strong>in</strong> Darauf, Die fan^<br />

^® gen gUlcfeauc^ unter; Den ^pern ön ftc&etni;ufptnncn,unbnut cjtt<br />

Söcl)lc<strong>in</strong> ya laffen^bog fie berauefriec^en unD il)re@peife fucjen fönnem<br />

SEßunn fie nicttslctcl) apiliorti<br />

i>arauö ijl '^Ifcfeen'ötau unt) fc^njar^ gefprenfltauf OenDbei; ^ unO Untere<br />

ilügeln,<br />

! ®ie O^ciupev<br />

i/f^-^ »i"-- gjon tet; Sel^^ ®ciü


23on Ut 5clb''©ntte mit SWaufwitif^ guflcrt:<br />

geIö»®nncB, Doc^ mit D^mUnterfc^ieö, Oat)ie@nllettobcr J&eimc^cit<br />

äbfa^meife i;mirren , unbgUicbfam fo^ ttieman ouf ben Viol<strong>in</strong>en jeDen<br />

©to§ unD ©tctd) mit bcm ^iöelboaen ()6ren fan ; (So ijl Der iaut btefet<br />

groflen S^lD^v^riae o()ne ?lbfa^ <strong>in</strong> ©ntm ©tücfe ober <strong>in</strong> E<strong>in</strong>ern Paut fort*<br />

S)a§ man alfo fe<strong>in</strong> i^efc^rep ciar trobl ouf ^em Jelb unfei fc()e!ben fan»<br />

^5 f<strong>in</strong>gt and) nur bne \n^dnnlem alfo^ un'o iDcFt Dns iißeible<strong>in</strong> ()erju. S^on<br />

ferne lautet er angenebmer, al« ber ©riOen^ £auf; unb fcl>uflt nid)t fo <strong>in</strong> bett<br />

Obren, bontret gcf•^•iel)t meijienö etmaö <strong>in</strong> ber ^rbe. 3l)ve Unter^Slögei<br />

|<strong>in</strong>bau(^n)!ebie5l%lber^aüS'^riBen. 5ßüpc©c^abent^un, ta$<br />

f<strong>in</strong>b gemcirtiqlicb S^k-r , tteldbe ber (jei^iQe £anbmann ober cer arme<br />

S3auer alle 3at)r befden mlü , ober muß . ba mu§ bann mieber neuer ^i(l<br />

öuf folc^c ."^clber fomiren , M<br />

29^<br />

fan ber ^c^rc tvrurm alle 3abf 3unae t)a*<br />

f»en, unb öerm^ ^ret fi4) ilardP. (^ben baö Acfc^iebt auc() <strong>in</strong> ben i^^drtcn«<br />

gil alfo baö 53racben, obtr ^rach lieqen la fien, aucf) um tiefer fd^dclid^ert<br />

$H>ürme willen nü^licl). ^<strong>in</strong>n ji* tt)nben auPaeacfert, ut?b mcil fie fo-<br />

JOiel ^^at)rung nW f<strong>in</strong>ttn , m lauffen fte ficb. (Sonberlid? ^ab id) ange«<br />

mcrcft tia^ er Die Jeui^tiqfeir nic^tertrögen fany f erlomt balb oben auf^<br />

frocFene unb i^irbt. ^ ''cbep für \ik, fo feud)te gelber ^aben, gut if, bann<br />

er fan ficötJa ni*t fo iHrmcl)ren.. ^it><strong>in</strong>eel unb ©etffe, fo tt)oi)l bie <strong>in</strong>'<br />

5t6rnetn , ale ok \(p <strong>in</strong> ben*^opf gefdtt , l)ab icl& fte lang erl)ölten. ©e<strong>in</strong>e*<br />

gr6(le ©tdicfe i)l <strong>in</strong> ben t)6rbern ^aulmurfe-güffen; bamit fan er neben<br />

l^<strong>in</strong>au^ e<strong>in</strong> fcbnjeres ®en)icl)t auf bie (Seite f mtldn oft ; reann ii)re ^ot^^'<br />

Rillen md)t mreic^en, aller (Saat neben ()Ct«ni bie 5S3ur^ci abfrc ffen ; unb-<br />

unter ben ©c^aben, ben ber @cf)rottt)urm t^vd, fo gar, ha^ fte me<strong>in</strong>en, tit<br />

tioeijien ^cfer» ^aben fepen ti^ QBürme, njorauö ©(tirotvDurme »erben ;'<br />

flfle<strong>in</strong> ber ^'d)rotmurm \\t au^ fe<strong>in</strong>em (£p fd)on fb , \m er vüerben foür ber<br />

©eilalt nad) , aufgenommen hk S^ögel. fte ifl mte bie anbern ©riOen/«<br />

unb nsiebie ^eufcfcrecf en , fic friechen g{eid)foai^öbem^p, unb nad) Den'<br />

orbcntlidjen brep 4?^utungen befommen pe eril bieboDigenJ'Jliiger, ic^-<br />

babe begttegen e<strong>in</strong>en Jungen ; Der fe<strong>in</strong>e Slögel noc|) <strong>in</strong> Den @cj)eiben Wi'<br />

ju Den jtioep alten abi?ilben lafiem.<br />

^B\<br />

IfkU


50 25ön c<strong>in</strong>eitt DJaffet-fcferfect^ Mttm ©toffcK.;<br />

i^iaitf, Tab.y.<br />

3 * ^er ^IBurm mte j^ufönimen geißelten grii^eJrt*<br />

a. ^er ^urm nrt ausgebreiteten Jiifaehi.<br />

2, ^<strong>in</strong> junger; aßumi 5^or ttt k^Un S^a\itm\$.<br />

X<br />

i0!t t<strong>in</strong>m M^^yMs^aMHütm ^<br />

m Den fcl)mal)!enS!dtrcrn ot)cv©pi$ca<br />

'^^*^ nem an> Oieid) <strong>in</strong> vorigen ^t)eilen befcl}rtchen, unD bas IKegiileif<br />

über jeben 'il:i)c[l oöet Tomuni .ijeiaen rairö. tiefer betiö^te hk grünen<br />

Söldner oDerSpi^en/ fo Da,§ernur Da6®rüneabfia§^unDi}ßDu;c!)t>iel<br />

glecfen öare<strong>in</strong> machte, ^ie ^an^t ifl u ^ten am 9iüffi , mdd)e man^<br />

föann er rnefot fri§t, nfc()t fel)en fmi , mdl er pc b<strong>in</strong>e<strong>in</strong> |u /hieben pfleaf. SDie<br />

gübi{)6ruer tlel)m, mie bei; anbern 3vüfrl'il 'fccn, am ic^tcn ^\ ütl)eil be^<br />

Sü j]cl5 ,; ^Bm ^abeu ootnen e<strong>in</strong> .^ölole<strong>in</strong> , t<strong>in</strong>ö unfer Denifeiben e<strong>in</strong>ige Fiei^'<br />

iie^/ibfafee auffet Denbenbengrofe'n iiub ndi#eri amfKäfjcl. ^anii<br />

t»jtfef ^i.Hi fortgebt V (Irccft er säef*' dornet ane, Da^ fie über Den 3^ii|]e(<br />

|erab reid)en , i<strong>in</strong>o ful)li Damit ben O^'t mifDieien oefd)rotnDen -^erubrenf<br />

%>obirt it f riecben n)iQ. ^er ?Kü|]ei ifl i)ldn$enD ffbtnnrf ^eben bem^j<br />

feibcn pmn bk fjb^^ßt^en Flügen am braunen kopu ^^t 3^ücferti»<br />

@4)ilb / moran Die Siüßei pi^m ? i|l efi^ae bcübruuner , wiegen berfubtt*<br />

len tt>ei§(t


23crt fecm 9?ufiv{ .^cfciv fo mt^ bm Wtabm <strong>in</strong> k. 3f<br />

XXX.<br />

Q^öti bftn 9!fit(^.^tifiv Co duften tflaben<br />

<strong>in</strong> Den Äcracn Der fauren ^iifcfecn tt)ii b.<br />

ANiio 57;3. als ^^erl<strong>in</strong> tiie JreuDc ^üttt, fi> öelci^ohe föd)!** öm^d* m.^röm.<br />

ben,unD bcmfelben mmt flc<strong>in</strong>e GolJedion loon Inleden j^u jeigsur cr<strong>in</strong>^<br />

ncrte er fid)meuKP iRac^forfttenö l)!er?nne'^, unDfc^idPtc mir Ötcoljnge^-<br />

f4)v \n bcn .fernen bei; fauren grojfen ^irfci)en gefmiDene^efer/ ti^elcTje-<br />

id) p mel 3*^l)r üo^r 'nisnial)! flefi<strong>in</strong>ben l)abe ; unD m;üeicl)r aud) tiocö-<br />

iciamal)! ia fo wei 3al)rcn fof.dnjfiam Dief^cVirt*^irfc^en gewef.n, trels<br />

de [Dii^l öon Den xQ^aDsa <strong>in</strong> i':)rem .^kifci^ oöer nuj|lrlic^en fajfti0en^j)e(f<br />

befrept füiD , Da t)<strong>in</strong>gC4en tit füfiern ^irften tjon ar.bern CD^oöen fel)t<br />

ccfeli)üffi gemacbr rocröen. €0 »aat Dtefer^cfcr, e^e baö gkifi^ Öec<br />

Äfc^e faff;!g noiro, e<strong>in</strong> i^o


^1<br />

®rt §:tfct mit am^ fut^cn dsix^tU<br />

grud)t <strong>in</strong> ^^uttec # teib aM , toaß fle t)on bemfelben ahtm^m , ju i^rcn<br />

&a(^ötf)um anlegen; unD fe<strong>in</strong>e ©pur tJonExcrementen am (Ste<strong>in</strong> laf-<br />

fett/ unö nlfo fel)t jart unöemppiiDlic^flnD. ^aö£oc^, foDer^efer itt<br />

Den ©fe<strong>in</strong> genagt , pe^t man Deutlid) , i jl aber mieter üon anDerer ^aUtitf<br />

ai^ ber ©te<strong>in</strong> ijl , jugefüüf, ?lBdci)eö obne St^^iff^l t)ßn Den 53}aDen ge*<br />

fc^iebt , bömit ibnen Der @afft Des ^ki{d)t^ Der ^irfc&en nicbt b<strong>in</strong>eiti<br />

laujft.<br />

3n Diefem ©te<strong>in</strong> friedet fcbon Der itefer auö fetner Aurelia DDet<br />

5)ie glöget f<strong>in</strong>b aeibrotb / unb baben g. L<strong>in</strong>ien auf ibrec<br />

gld'i)«/ baoon bie (dngffen unten j^ujlimmen geben, ^iere öon Diefen ^<strong>in</strong>i*<br />

enb^^ben e<strong>in</strong>e um Die anbere jweDiKeiben braune ©tric^Ie<strong>in</strong>«<br />

S)ie ®e(lalt bes ^eferö i)l mie Num.xxiX. aber »iel fle<strong>in</strong>er*<br />

1. 3il e<strong>in</strong> Unter ^giugeU<br />

2. €<strong>in</strong> Ober^glüget<br />

^, £<strong>in</strong> Sßorber-guß mttberSpi^e bie^ornet: jurelnigen»<br />

Q<strong>in</strong> ^iftt mit ttm^ tm^m 9tfif t.<br />

<strong>in</strong>,^la«e. ^^U ben ^mp »orbergebenben IKuffel^ Wem fan idS) noc^ dnm fe*<br />

Tab. xm. 3) i^^ ^eu; üon bem icb jmar nicbt alleö ^obe, waö baran ju beobacbten<br />

^^^ fepn möcbte, bocb^ber etnsaö^baö ic& an htn anbern biefes ®e*<br />

fcbtecbtö nocb nid)t gefunben. ©e<strong>in</strong>e ^abe tan fri?cj)en, unb fid) auf<br />

glatten i^ldttern ^altea^noeldbeö bieg}?abe beö DvüjTel^^eferö <strong>in</strong> ben^icfd><br />

fernen nic^t tbun fan. ©arnadb fan [\d) Diefelbe auf ben flattern e<strong>in</strong>*<br />

fp<strong>in</strong>nen, tt)ie icb bann biefe <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em gelben i^aib runben ®efp<strong>in</strong>(l obec<br />

»Öaut auf e<strong>in</strong>em ^Xßcibenblöt gefunben, bodb war t>a^ ©efp<strong>in</strong> jte fo bünne<br />

«nb m\^i baf 1^ M ^efere ^Sewe^ungen <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en ^ewanb(ung^#


23cn Ut gvöncrt DJimtfpcvn - 9?auvv, 33<br />

«©Ulfe tieutltcf} fe^en fante. 2Uö er ouö biefer 3^ecf e au0öe!i;ocf)en mar,<br />

^at er Du'fdbe angefangeri ^u benagen unD auftufrefen. €r ijl üon Der<br />

dritten ©r6|7e, \)on Den f(e<strong>in</strong>em ön ^n re^tnen. 2iuf Den giiiqeln ()at er bie<br />

Parallel -h<strong>in</strong>ten mit Den €*nben berfelben, mo fie In ber 9}Iitfe beö hM<br />

ön e<strong>in</strong>anber tloffen; mit an^ttn geme<strong>in</strong>. Siber, menn man fic genau be*<br />

pe^t/ bejfe^en fie auö (anter e<strong>in</strong>gebrücften ^Nuncten. ®ie garb ifl mel^<br />

flenö grau. 5!)er£Hüj]e( neben auf beijben ©dten braun , oben tt)eig.<br />

S)ie Su^l^orner , mie bep anbern fe<strong>in</strong>eö ®tfd)Ud)t6» ^ie klugen p{att<br />

unb bieit. ®ec f ur^e Ober? £eib ober ble ^ru jl \(i auc^ braun f morun^<br />

terbieümep^orber^Süjfefiub, unb melcber ,^ug(eic|) anjlatt beö^opfg<br />

ijl. 'ibmn biefer .^efer 2irt ^at itrüa$ mit ben @ct)tt)e<strong>in</strong>en geme<strong>in</strong> , fo<br />

n?o^( ttjegen beö fKü|Te(ö; als wegen beö fleijfen ^alfe^, ©er fur^e [Hu<<br />

cfen b!efeöOber*^eibsi|l mit brepmijfen Streiften burdS)50gen, bapoit<br />

ber mitt(ere e<strong>in</strong>e Dünnere Jortfc^ung beö m\^m ^trtc^ö-beö D^üj]c(ö ifl,<br />

SDie bepben anbern aber Daneben auf ben klügeln weiter ^<strong>in</strong>ab ge^en.<br />

2ln ben t)orDern§ü|f?n ijl Die Opi^e jum ^orn / iöu^en nic^t ; tuie bep<br />

t)em f)ier üorbergebenben. 5Juf ben Dber-^ giügeln ge^en auf (eben jtvep<br />

tt)eifle ©trciffe mitten ^tna^ , «nb am ^nbe jufammen. §lu^ ifl bec<br />

©aum ber 8(uge( etroaö n)ei§, jwifc^en biefen f<strong>in</strong>b anbere tt)ei|l*e@tru<br />

i^ii aber m^t fo Deutlich ju fe()en.<br />

XXXIL<br />

mit fc^mari^en ©trlc^ien*<br />

|m ©eiten* (5tric{)en f<strong>in</strong>b f(ttt)ar|e ^uncte , wetc^e <strong>in</strong><br />

tiefen ^efc^reibungen biö^er ©piege( genennet worben. ©ie fp<strong>in</strong>nt fic&<br />

<strong>in</strong> it)r eigen welfTeö ©efp<strong>in</strong>jl e<strong>in</strong> / unb befommt e<strong>in</strong>e braune ^erwanb-<br />

XI. '^()ei(. S lungö'


u<br />

S'on Ut grünen 9{\tut(pmt'^9lmpt<br />

g?( oben^r?)j^dafe=fa^l gleic^fam Donfautcröl^n^enöenf le<strong>in</strong>en @d[)iip#<br />

I* ©iefKaupe.<br />

}.<br />

©ie '^emanbhmö^^'^öire^<br />

a. ®er$>apiim


JOH. LEONHAR D. FRISCH.<br />

INSFXTEN<br />

2}on attcrUn)<br />

58ott biefem Äviecpenbctt utt^ Sliegcnkn<br />

3uv* S3ertdtipit^ uttt> gottfepjt^<br />

mMnmf<br />

^0 e<strong>in</strong>ige fton öer Statur Diefev Kreaturen fjßrau^ö^Ö^^^«/<br />

tmö jur Sr^an^j<strong>in</strong>ig unD 25cvl>c(fcruttcj Der an&ern.<br />

©amt efneriHacßricbr tn ber ^orrcbc t)cn Thomas<br />

Moufets betriff, Die er i?on Den <strong>in</strong>fctlen ()erauö<br />

gegeben.<br />

25{£Ä Nicolai, 173^-<br />

/


lortfciuiiä<br />

cbci:<br />

SttJMftcr WÜr<br />

mici) e<strong>in</strong>ige S^ac^iidjt t^on Ty^^w/zj ii/ö///t'//<br />

^<br />

(^c&fjft,<br />

Die ev <strong>von</strong> Den <strong>in</strong>feften ^ecauö gegeben.<br />

S>ie Xitel ^e^ jwolftcn 2:^ei(l.<br />

I. Q3on Der grünen Q3}e<strong>in</strong>6lat-'9\aupc, imD Dem EHofen-rot^en Fi-<br />

pilion ,<br />

fo Darauf wirD.<br />

II. Q5i>m (jroffen grünen ^eufc^recfen.<br />

lir. Q^on e<strong>in</strong>em fle<strong>in</strong>evn braunen ^eufc^recfen Diefe^ ©cfc^led^t^.<br />

IV. Q3on Den 2BetDen«9vDfen, itjclc^e e<strong>in</strong> Iniea i^evurfad^a.<br />

V. cBon e<strong>in</strong>em ©crodc^Ü», <strong>in</strong> ^opfen^^eilalr, an Den e-id^cn, fo i^otl<br />

e<strong>in</strong>em Infeft entfre()et.<br />

VI. cßbn Dem |lac^lict)ten Q5ma(^{(t, DDer knoten ^ an Den Z(\


ViiL ^n ^eIn m^^t<strong>in</strong> ^lumpleiit ücH iZper, mit e<strong>in</strong>em ©dc|)k<strong>in</strong><br />

an Den Söaurtv^njeiöcn.<br />

IX. Q3on Der 9lel)>$^au0.<br />

X. ^cn Dei' l'au6 auf Dem ttjeifTen Pfauen,<br />

XI. QBon e<strong>in</strong>er fte<strong>in</strong>cn fa[)lcn ^eiDen-Oiaupe, unD i^rem ^cipilion.<br />

XII. Q3om ^urpur-rot^t^ergulDetenD^üiieb^efer.<br />

XiiLQ}om ^^ulpen^3tt>i^^^^äBm:me, unD Dergliege, fo Darauf tt>irÖ.<br />

XIV. Ö}on e<strong>in</strong>er groffen ^ulfen^'?3tOfte.<br />

XV. ©ie anDere ärt Der $3lat'£auö;gve|Ter^ unD fe<strong>in</strong>e fliege.<br />

XVI. cßon Der f^tt>dr^lic|)ten


Ccnbcn, bat c<strong>in</strong>S3ud)<strong>in</strong>foiio, mSatcmi*<br />

fd)er @i?rad)C ()erau6 gegeben/ unter bem Xi-tcU<br />

Infeclorum, fivem<strong>in</strong>imorom animaliuni<br />

Theatrum, olim ab Edoardo Wottono , Conrad.<br />

Gesneio,ThomaquePennio<strong>in</strong>choaturn><br />

tandem Tho. MoufeiiLond<strong>in</strong>atis operafumptibusque<br />

maximis conc<strong>in</strong>natum , au£lum , perfe(Sum 6c ad<br />

vivum expreflis iconibus fnpra qu<strong>in</strong>gentis illuftratum.<br />

M iScßauplagbcr<strong>in</strong>feaen, ohTterf'le<strong>in</strong>flenS{)ieret*cn<br />

Wotton, Gesner Unb Penn attiiefanvjen, enMIcb <strong>von</strong> Thomas<br />

Monfet <strong>in</strong> Orbni<strong>in</strong>g (;ebract)t, vernut)ver unb (jebeficvt/<br />

aucl) mit mefr a(e fünfl)unfcevtnacf) temeetcngesci^<strong>in</strong>c^'<br />

tcn Sigurciv evidutcvt<br />

€t l)at biere(gc^rift <strong>in</strong> i^wei) sr)ei[ccietlieirt* ©a6er(!e<br />

S5uc^ ^ar29. (la^Mtel/ ba6 andere 42. ©ie erflen fieben<br />

Kapitel I)anbeln t)on ben dienen, ftnb ^^c^ix i^el Umftam<br />

te e<strong>in</strong>gemengtf W i\xt Se|el)reibung be6 blofen ^nfect^<br />

nicfet eiforbevt \t>crben/ alö t»on il^rev ^clicei), Su^jenben<br />

xmUbefcnbern$aiiel)aIten,vcm§cnig/i^cm®ac^^,u.b.(5.<br />

®a^8.Sapiteivcn bcn^efpettf ba69,<strong>von</strong>ben5^ornifienr<br />

t)a ber Autor bleTenthred<strong>in</strong>es mit ant)an(jtr bci) ireld)em<br />

Sufect ^iel i()rc llntt?i|len()eit befennen mujTen» 3^) f^-<br />

tje eö ncc!) nid)t t)eüig unterfud)t , ^a(tc e6 ^\iix für bic<br />

g}?ann(e<strong>in</strong> im ^ienjTocf / weld)C bem Reifet, al^ bem c<strong>in</strong>i*<br />

öen® eibU<strong>in</strong> bar<strong>in</strong>nen, e<strong>in</strong>e^citU<strong>in</strong>g im gtocf adentt^atben<br />

nad)fülgen ^ \i'\^ fie alle Si)er beflelben belebt. ®a^ ©ried)i''<br />

ffi[a(]er<br />

gcmad)h 2r ^^x <strong>in</strong> biefem ffcit^itcl


öcijören giTBctt 3tt)ci)fa(tet:n/ (Papiiioncn) ober ©cfelupf^<br />

QBcfpcn / wclcf)c man l)cut5U Xag t)on bem groiTcn Sliegen^<br />

©cfd)(ccbt abfonbcrn , unb wc^cn bei* SKcn^c bcr ':?(rtcn,<br />

t)ei*fc(bcn <strong>in</strong>m eicjcneö ©cfc6Icd)t c<strong>in</strong>tficilen müftciv a(6 t)ic^<br />

flüi^U^e/ unb pr<strong>von</strong> anbcm untcifcöiebmc glicgcm ®a6<br />

IL Sapitcl bcötcifft bic Scfitt^cibumj bc6 3nW»o/ fornan<br />

Sungfecn nennt, (libeiias) bavcni9.5igurenbaftnb/ unb<br />

fcabei) funfe Pon t^m (angfiift^en (Srbmiufen. ®aö 12.<br />

(Jap. {)at Piel $if!orirct)e6 unb ^l)üo(Oöifcf)eö v^on benjüe^<br />

öen. S)a6 13. t)on ben SDiucfen» 3»^ 14- ffiib ble Swepfattei'/<br />

unb baüon 104» 5^3«t*en ; bep e<strong>in</strong>igen aud) ble Seeit)anb(un^ü^^u(fe.<br />

3mi5.bie3o()anne^#le3e/0berfun^<br />

cflenbeSrjacßt^^ Stiege, unb becfelben (eud^tenbet* ^unm<br />

:^mi6.arf)t5e&enSigui:enponben^eufd)itcfenobet*iocuftis.<br />

3m 17. a^t^enSi^Juven Pön ^cn dcadis, unb Pen ben &nU<br />

Ien6.Sipven. ©a6 18. (Kapitel facjüettt^ai^pon ben fd^ipareenS5ecferfc^alHm/(debiatris)<br />

wcmntei* et* aud) ümn<br />

fcl)\Dav§cn ©t<strong>in</strong>if ':Kefer mt net. ©ai? 19. ßanbelt <strong>von</strong> Bupreftiunb<br />

Cantharide, obcr jwep gnmen ©t<strong>in</strong>cP^ÄefefUr<br />

ito<strong>in</strong>mtet* bei* Auaor t^m g^xiimn b^ify^cfa*f ober grünen/<br />

imbnad)e<strong>in</strong>gema(^ten9löfemried)enben'2ßeiben^S^o(g'Äe''<br />

fer redbnet; nebj^nocl) anbernbrep gigurenber^efer. 3^^<br />

20. (Ie{)t no(6 e<strong>in</strong>mal pon ber grünen ©panifc^en Sliege,<br />

cber Cantharide, \perben au(^ \t?ieber y.giguren ber Äefet*<br />

bari^u gefegt, bic nic&t bar^u geßören. 3ttt 21, pon ben<br />

^rofTern :S?efern, unb f<strong>in</strong>b 19. giguren berfelben fi<strong>in</strong>;^uge^<br />

tijan' 3m 22. v^on ben Mmxn ^efern , mit 38 S^öttren.<br />

3m23.Pon bem fogenannten profcarabaeo, ober nad) blauen<br />

23iolenried)enbenS^tai)en''Q[Burm, u. bapons. Jigwren^<br />

3m24,PomGryiiotaipa,ober(5c^rotmnbQ5erf?en''®urm.<br />

3m25.PomPyrigono, bep welchen gabel&aften gr^eWun^<br />

qm bem Auaori nicOt unmöglich fcbe<strong>in</strong>t, baß m 3^f^^^ "x<br />

geuer unb flammen leben f<strong>in</strong>nc. S^n 26, pon ber langbe<strong>in</strong>igen<br />

^ajleDaKftcfeCtipuia.) 3m27.pom Ot5ivQBurme»<br />

3m 28.Pon ben Stmeifcn» 3ni 29,pcn i)en SSaum-SSangen»<br />

3tn


Votntit,<br />

3m 11. Sud) ftcfit im erden (S:a\}\ui \^cn ben glatten<br />

£Haupen/ wöbet) 45. gtguten beifclben. 3m 2. 3. 4. 5. <strong>von</strong><br />

iien t)aarigenSHaupen/ beven 52. giguren babei) gu f<strong>in</strong>den.<br />

Sm 6, €ap- de Sphondyie, tJOH ben ffrb^gngem ober :^e^<br />

fer.^utmern, tmb noct)\>on e<strong>in</strong>igen 9?aii)L^en. 3m 7, luMn<br />

Staphii<strong>in</strong>o, batjon \)at ct brei)ei1ei) türmet abbilben (ap<br />

fcn, welche aber biejenigen nicl)t ftnb, bic i^on anbernScfd)reibern<br />

ber <strong>in</strong>feaen unter bm ftaphij<strong>in</strong>is tjerflanben<br />

ttjerbett/ a(^ we(c&e6 Türmer <strong>in</strong> ber grbeftnbr worauf<br />

furgflöglicße g^aub^^ef^t^ werben. 3m 8- <strong>von</strong>ben Scoiopendris<br />

unbiuiis, ^Jiguren» 3onben Afeiiis, ober<br />

affel' unb ÄeKer-OBurmern. 3»tt 10. t^on \>m ©corpionen,<br />

wöbet) 6,^1^. berfelben ftnb. 3»^ ii.i2.i3.i4.i5.eap.V)on<br />

ttn ©P<strong>in</strong>nen, beren 13. ^iq. ()<strong>in</strong>juget()an wor ben. ©a6 16.<br />

eap. ^anbe(t t)on t^m Simeifen. ®a6 17. t^on cidndeia, ober<br />

fiiegenben 3o^Änni^!^5vefer/ imb beffen fried)enben ^db^<br />

U<strong>in</strong> (meioe.) ©ai? i8. t>on t^m Qa3ürntern <strong>in</strong> m<strong>in</strong>eraiien.<br />

®a^ 19. t)on tm fcd)^fi\f\i^m Türmern ber ®ewdd)fe/<br />

it)obet)2.5ig. t^on bengroflen(corris)j^o(g^'2Biirmern/unb<br />

itocö 4. t^on bm He<strong>in</strong>en. ©a6 20. vjon aller let) ^firmem <strong>in</strong><br />

fcengiucbten. ©aö 2Lt)onbemi)^u$enunb©ebraud)e<strong>in</strong>i^<br />

öerQBfirmer. ©a622.v)onbenS}ienfd)en^£dufen, ©aö23.<br />

\JonbenQ3ief)ambSaum^:fdufen. ©a624.\)onbensironi.<br />

bus, acarisunbt<strong>in</strong>eis, Ober aller(ei) Ungeziefer aufbenieben^<br />

t>igen (Kreaturen. ©a625.t?onben^anbrcm ©a626.vom<br />

ric<strong>in</strong>o &reduvio, t)on ber @ct)af'2auC> unb bem|)ofe''S3ocfe,<br />

oberipunb^'iiaufc. !Öa627.tJonÄ(eiber'S)iotten. J)aö28.<br />

tJomS(öf). ©aö29.tJon9\egeÄ=^urmern. ©ai53o. 31,32.<br />

33.\ion bcn QBfirmern <strong>in</strong> bemSKenf^ten «nbbefienffiebdr^<br />

mem ©aö34. V)onben ^firmer n beö SKenfdjen aufler ben<br />

©ebdrmen. ©aö 35. <strong>von</strong> bcn 97iftcn ber i?aufe. ©ai^ 37.<br />

VJon ben anreiüs ober Serwanblungö^^^ülfen ber<strong>in</strong>feacn,<br />

mit7'5ig. ©a638.39*4o,v^onatterfianbQß3afreMnreacn.<br />

©a6 4L )i>cn ben^afier€'geln. ©a^42. tu^nbentangen<br />

QBurmern (lumbrids) im^Baffert<br />

©icf^


jpcn* Moufet ijat alfö <strong>in</strong> biefemStiKf bci:^if!o<strong>in</strong>cl>ec<br />

Statut fe<strong>in</strong>* t>ielgctl)anf unbc<strong>in</strong>8ob\?erbicntr wcKtc^il)ttt<br />

bei) allen £icbI)alHrnt)eraUncben8(rbdtf bic fe<strong>in</strong> SSncl) 511 fe?<br />

ben bekommen/ biöan6ö:nbcber'23e(t bleiben wii-b. SKan<br />

im frei)licb SU unfern S^'iten Ceute ^efunben, bie e<strong>in</strong>ige<br />

©cbvitte \miuv Q,ct\}m^ benn feit Anno 1634» ^^ Moufets<br />

QBei'cfsuConben beraub gePommenift, baben ftcbuntevfd)ieblid)c®elcbvte<br />

unbSii<strong>in</strong>flfer bavübergemacbt ®nige<br />

l)aben um e<strong>in</strong>en beffernSufammenbang geföi*gt/unb bie un^<br />

notbißen philologifcben ?Ut6fd)weiffim(5cn treggelaffen<br />

Slnbereftcbmebr an ben Jarben unb Sit^uren ber <strong>in</strong>fetien<br />

beliiftiget, unbbaö/ waeMoufet<strong>in</strong>^oi^fcbnittenbatf <strong>in</strong><br />

Äupferftidjen berauö ^cqcbm , unb wo'con biefcr €ngeUdm<br />

bei- nur Sopei)en ^äqt^ \ucld)e aUesett <strong>in</strong> oielcn t)cm Orig<strong>in</strong>al<br />

abrieben / baben fU nad) bei* (Iveatur felbft/ bic fxt \5cr fid) vje^<br />

balH/allei? abgebildet, ©onberlid), baii^rbie'^ij^enfcbaft<br />

i^erDioptricf,oberhm(llicben3uncbtungber®iafeivfcbod)<br />

c^eftiegen ifi/ f<strong>in</strong>b biefer un^ fönff unftd)tbaren kle<strong>in</strong>en ®e*<br />

fd)cpfe \nelmebr entbecfet \t?ovben. ©aber bab icb micb bet)<br />

allen fe<strong>in</strong>en ffapitelnnicbtlaMe aufbaltenwcHeu/ fonbern<br />

ibn auf fe<strong>in</strong>er loblicben @tuffe fieben laffen , unb nad) bem<br />

SHaai? me<strong>in</strong>et fcb\t>ad)en25erm6gen6f weiter aujtcigenge?<br />

fu^t. S)a6 weiß id) gewig, weil id) immer e<strong>in</strong> begieriger ^e#<br />

icbauer aller ber <strong>in</strong>feaen gewefen^ welcbe ^on anbern blöder<br />

auf il)reTheatragebrad)t werben, wie e<strong>in</strong>ige aud) ibre<br />

©cbrifteu/ bat^on mit unfetm gemelbeten jpni Moufet ju<br />

nennen Micht, ta^ id) <strong>in</strong> biefem Zwölften Xbeile wieberum<br />

e<strong>in</strong>ige, vorber auffe<strong>in</strong>em folcben bfentlicbeuTheatm erfd^e^neuer<br />

<strong>in</strong>feaa t)or(lette. Unb cb icb gleieb nur mit He<strong>in</strong>en unb<br />

furgen fcenen fouime , nad)bem anbere fo gro)Te nnb lange<br />

Aaus gehalten/ boffe id) böd)/ bag ftd) e<strong>in</strong>ige 3ufd)auer<br />

unb Sefer Hm f<strong>in</strong>benwerbem<br />

:


I.<br />

2?on kt 0mm mmmtmim<br />

'nno 1735. t)cn 23. Augufti ^a6e i(^ ctuf bellt<br />


aSört bcrgtftitcn'JBr<strong>in</strong>blat'Slaupe k.<br />

M Selbem. Unter liefen ©trieben oDer glecfen f<strong>in</strong>t) 6. fc^mar^e Idn*<br />

geve @tnc&e, wel^^e f^rdci übec Dae ©clencfe Dcö 5ibfa(:.eö geben, fo,<br />

tag fie auf jeDem balb ftnD, unD fa(! jmifcben Den njeiffen ©piegcl^^un*<br />

cten. ® ie klappe De6 b<strong>in</strong>tctn 5ibfa^?c^ , fo Den anum Decct, gebt fpi*<br />

^ig ju. €ö frag Diefe Dlaupe nocb e<strong>in</strong>ige ^lage l'ujft, Dieim^e<strong>in</strong>^<br />

berge ijt, ^drme empfanD, ijl er jn^ep ^lonatbe eber auögefrocben,<br />

unD alfonur 6.?Dlonatbe ol)ne€|Ten unD^r<strong>in</strong>cfengeraefen, Daerfonji<br />

8. ^onatbe au^Dauret.<br />

©ie cBerwanDlungö^^ulfe i(l brdunlid), mit 6. fi^war^en gle^<br />

cfen auf jeDer ^cite, unD mit jnjep tveiflTen ^uncten <strong>in</strong> Diefen fcbnjar^<br />

^en giecfen. ®ie ©raig-gtune unD Die EKofen-garbe ftnD aufDem ^a^<br />

pilion alfo getbeilet: J^ieD^ofen^garbe faumet ^iÜQÜ unD i!eib; S)ie<br />

Ober*glugel an Den leiten mit e<strong>in</strong>em Dünnen ©trieb; Die obernunD<br />

untern aber unten mit e<strong>in</strong>em breiten (Streif. Sluf Den Dba'-glugeln<br />

gebt e<strong>in</strong> fpi^igeö weiß^gefaumteöi^cf üon rotier garbe<strong>in</strong>ö^rüne, unD<br />

unter Demfelben nod) e<strong>in</strong> fle<strong>in</strong>ereö bleicb*rotbe^, tt)Dran unten e<strong>in</strong> weif*<br />

fer ^Uid}, Der über Den ganzen glügel quer unD abbdngig gebt, alfo,<br />

Da§ 3. tDciffe ©triebe, alö ©dume, an Diefen "^B<strong>in</strong>cfe<strong>in</strong> f<strong>in</strong>D. ® ie un*<br />

tern rotben glügel baben im (5cf am fKücfen fcbnjar^eglecfen. ©et<br />

^<strong>in</strong>terleib, mit^rujiunD ^aucb, i|^ unten Dlofenfarb. S^ie^lwöel<br />

f<strong>in</strong>D aucb unten blcicb-rof b<br />

Söucfel ^at Drep EHofen-rot^e ©triebe im ©rünen. 5^er ^<strong>in</strong>t-


. ®ie Ülaupe.<br />

I. platte, Tab. I.<br />

2. ®te anMunöö'|)ül)>.<br />

3. ^et ^apilion.<br />

IL<br />

^om äwffe« ätunen |)euf(|)te(fe»/ uttl><br />

iii.<br />

aSott e<strong>in</strong>em fe<strong>in</strong>et ©efc^lec^t^.<br />

[iefer ^eufc^recf e ijl Der ©tofltc unter Dem jnjepten ©efc^lec^te^<br />

(genere) Daö <strong>in</strong> ^eutfcfelanD i|^, Die anDecn Deffelben Sitten^<br />

( fpecies ) f<strong>in</strong>D fle<strong>in</strong>er. ^elcfe ic^ für Da^ «f)eurc^recfen?@e^<br />

fc^lec^t f)alte, Da^Die •^ziligt @c|)njftim^ebi'difcj)en DV^o, unD 2n^<br />

t^eruö <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er Uberfe^ung, <strong>in</strong> (Ermangelung e<strong>in</strong>eö teutfcl)en ^orte^z<br />

Lev. II, 22. auc^ nur ^elaam nennet. 3m ix. on ©Ott ojft ju grofiec<br />

ganD*^lage, wegen i^rer ?Olenge, ge(>rau(|)t njorDen ftnD. ^e<strong>in</strong> ©e*<br />

bi§ i|^ fiarcf, er f)dlt Damit e<strong>in</strong>e ^a(^e fo fe(l, fonDerlic^ tt)0 er Deflen<br />

3d]E)ne rec|)t e<strong>in</strong>fe^en fan, al^ <strong>in</strong> gil^, oDer ©ewircfe, Da§ man il)m<br />

gleic^ Den ^opf abreißen fan , tioenn man eö i^m gef(^tt><strong>in</strong>D au^ Den<br />

©ebig'3^"Ö^" ^^^fT^" ^^^' ^^^ 5ü{)l*^6rner auf fe<strong>in</strong>em ^opfe f[ni><br />

fo lang alö Der 2eib, unD baben n)o()lioo.©lieDer, oDer^ug^Sibfdfee.<br />

^t mugDa^er e<strong>in</strong>e fcbarjfe€mpf<strong>in</strong>Dung Der$articfelnl)aben, Die ibm<br />

<strong>in</strong> Der^jufft jufommen, unD tnoran er aüeö, wa^ ju fe<strong>in</strong>er ^otbDurft<br />

geboret, erfennen fan, n)ie anDere lebenDige Kreaturen, fo e<strong>in</strong>e 9^afe<br />

laben , Durc^ Den @eruc&. I^enn Diefe unD alle Dergleichen biegfame<br />

^ornle<strong>in</strong>, jie mögen giguren l)aben m fie trollen/ l^aben Diefe <strong>in</strong>feaa<br />

So 2 an


23cm groiTm gtimen S:^mfd)tc^m,<br />

t)annncn be|ldt%t iDorDen b<strong>in</strong>. af er längere ^6r*<br />

ncr a!^ Die @tri(^^'^euf($recfen/ welche ö^nfee ©cöenDcn t)iird)(lrei^<br />

d)en, unt) Denen DielHifftDienot^iöe^opur jiiu?el)er. ^onftcn Bonnen<br />

fie au^ alleö anDere Damit befühlen, ^enn fie <strong>in</strong> Dem cjri>iren ©la*<br />

fe, wor<strong>in</strong>nen id& etn^aö t>on i()rer 'D^atur ^i erforfc!)en fachte, Dm'fli(j<br />

wurDen, unD an Der <strong>in</strong>\t)enDi(jen runDen ®anD e<strong>in</strong>ige Deömecjen an^<br />

gefprengte tropfen ^afierö mit Diefen Römern im ^erumfucjen<br />

fanDen, frochen fie öeraD auf Den berüi)rten tropfen JU/ w"D faugten<br />

t)enfelben mecj. UnD fo n>erDen ^k eö auc^ im [)eij]en fetter am<br />

©rafe mai^en , iDoran e<strong>in</strong>ige '^böw-'^^'^Pfen f)angen. ® iefe ^ornep<br />

ftnD brdunlid; unD ffel}en jroifc^en Den 5lugen auf imr^ grünen ^no*<br />

|)fcn, Die mit fc{)n)ar^en ^uncten bcfprengt f<strong>in</strong>D, unD auf fid^ nocft<br />

jwet) Idnglii^e f le<strong>in</strong>e l)ab<strong>in</strong>. I^ie^iugen f<strong>in</strong>D grün, i^erDen aber nac&<br />

ttm ^oDe l/eü'braun, tt^egen Der braunen glecfcn, fo Dar<strong>in</strong>nen f<strong>in</strong>D;<br />

fonfif<strong>in</strong>D j]efubtil gegittert, unD n)enn <strong>in</strong> jeDem Rh ombo üon Diefen ©it*<br />

tern e<strong>in</strong> Augapfel ifl, xok e<strong>in</strong>ige an Den lil>ellis oDer momdellis, oDer<br />

fogenannten Jungfern, beobad)tet ^aben, fo^atDiefer|)eufcbrecf mc^r<br />

^e^e^quadrat <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en t>iel üe<strong>in</strong>ern klugen, al^jene <strong>in</strong> i^ren groffen.<br />

5^er (Se^e^^unct Diefer klugen jte^t aüeKitgegenDe^^cnfd)en^uge,<br />

t)er De6 «öeufc&recfen fe<strong>in</strong>eö anfielt, man mag fi($,oDer ii}nficllen,n)ic<br />

ttian mü. Öie@tirn f)at ^mifd)enDen^g^6rnern e<strong>in</strong>e @pi|e, Die oben<br />

brdunlid^ ijl, biö an Den ^al\5'^d)ilD, gegen Da^ ^^anl ju aber l)at<br />

fie unten e<strong>in</strong>en weijfen ^iecfen. ^ie obere Sippe Ijat e<strong>in</strong> n<strong>in</strong>Deö ^^lat.<br />

^onDen j^ep^aargreg^^pif^en, oDer^Jauk^oIble<strong>in</strong>, ^atDa^ obere<br />

^aar^jier^elencfe, Daö untere ^mep/ n)omit er Die^peife ttJenDen unö<br />

irel}en, fc|)ieben unD f}alten !an.<br />

^ie Sufie f<strong>in</strong>D \m bei) Den anDern, t>k im 9. ^^eil bef($rieben<br />

ftnD. ^ur Dag Diefe^U't ^ifcben jeDem ^aar an Der ^rufi 2. i^pi^en<br />

f)Cit: ^ie jnjifc^enDem erflen^aar f<strong>in</strong>D runD unD <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er ^icfe; Die<br />

jn)ifd)en Dem anDern ^aar tt)erDen Don Der ^pi^e an immer breiter/<br />

unD \)C[hm e<strong>in</strong>e3i\)ifc^en*|)aut, momitfie üerfldrcftn^erDen; Da6 Dritte<br />

^aar iflDa^ brcitefte, unDit>egen Der3tt?ifd[)en'|)autDa^ !fnte|^eunD<br />

fjdrcf )le. ün aüen fec^fen f<strong>in</strong>D t>k (Spieen fc^arf , unD Dienen Dem<br />

^eible<strong>in</strong>, tt)eld)eö im ©atten auf Dem ?D^dnnIe<strong>in</strong> fitit, ftd; fefl ju l)(\h<br />

un. ^a$ ^ornef^mjTe/ fo Diefe ^ixt 5?on Den anDern untcrf(^eiDer,


unl> Von e<strong>in</strong>em fe<strong>in</strong>et ®efd)Iccöt


23cm Cito^cn ^vuitcn 5;cufd)vccfctt/<br />

<strong>von</strong>, fonr^crlic^ fc^mdcbt DcUcXeiicti Die ^In^al)! Dcv ©rünen, Der Die<br />

^lu^ctir wcnnfie au^^cj^'^i''-^«'*^»''")'"^' tvevien ibrcrK<strong>in</strong>cjenJühl .p^nuT<br />

an Dic^rDe f»^lav]C, DviD fie Damit heben bleiben unD ilevben müifen.<br />

gum Dritren i|!anDiefen cjnmen ^ö*-'"!*'^'^*'''-*^'-'" fonDcvbar, Damnum an-<br />

t)ei'e Infetla <strong>in</strong> ihnen nnDer, nemlic^ ^puh<strong>in</strong>u-mei' unD ^lie^ien-^a^<br />

Den. Q5on Den ^pulivürmern <strong>in</strong> ihnen ^abe id) <strong>in</strong> DiUi MilcclUneis Be-<br />

rol<strong>in</strong>enf. Dec a6<br />

ju fcf)vciben (Gelegenheit cjefunDen, Dvihev hier nnr Eurfelid) fvicie , ^a^<br />

e^ iveiife^üvme/ Deren Diei^aniiften bijj t-^^W Um)^ jtnD, Da<strong>von</strong> Der<br />

»g)eufc$vccF e<strong>in</strong>en Diifen ^^auch bekommt, Da§ )k, mim man DenfeU<br />

ben ojfnet, al^ÖcDarme hciMu^ vioellen, unD e<strong>in</strong>e 3cit lang leben, fmD<br />

etroan "?uiDel'Dicf unD alle auijerbalb Der ^n^etiHuDe oDcr Deö ©eDat-<br />

nicö. Über Diefe aber ftnDet man ^^lai^^5li*^^]^"'^^^^t>en <strong>in</strong> ihnen , trel»<br />

d)i', ^ fmD, aber auffer Demfelben cjrauiverDen, unD nach Der 3eit<br />

awS jeDiveDem e<strong>in</strong>e gliecje friec^t. ^Jn Der anDern $lrt hab ii) nie Der*<br />

glcutcn viefunDeii, ob idh gleid) e<strong>in</strong>e cjrolTeüO^eniie geöffnet h^ibc. d'ö<br />

fommen aber Diefe Infeaa er|l <strong>in</strong> Die grüne 2lrc, mann ihrcl!eg'3aben fie Dann ihre^'oer auf Diefe Üeiber gelegt, unD Die au^gefroc{)ei<br />

nen ?iÄaDen fmD h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> geDrungen. f^aher geben Die grünen «peu*<br />

(c^recfen emen unleiDlid)en ?Iaö'©ejlancf <strong>von</strong> ftcf), trenn fie toD nnD,<br />

ib, Da§ ivf)eufct)recfen, welAe nach Dem "-^oDeaucfe übelried)en,Dergleij<br />

d)en©ej1ancf <strong>von</strong> \i


unb tjon e<strong>in</strong>em fe<strong>in</strong>et ©efc^Icc^t^,<br />

U)nßn QUcö(£<strong>in</strong>.qen)eii?c^ci'auö genommen, unt)f<strong>in</strong>DDDC^noc|)24^tun5<br />

Den fort 9eh-oc^)en. 3m übrigen 1(1 3tTöifct)en Den <strong>in</strong>)ep.f)auptj2lrfen<br />

Cer .t)eufd)recfen e<strong>in</strong>e '^o^ge<strong>in</strong>Dfcj)ajtt. ^ie grünen aber f<strong>in</strong>t) ftdr*<br />

cf er, unD bei|)en jene alle toD, wenn fie Diefelben nur mit Dem Sü^l'^Öor*<br />

ne gefpüret l)aben. ©er ?9^agenif{ bepbepDene<strong>in</strong>erIep, nemlic|)Dop«<br />

pelt, al^ fonj^ bep Den re<strong>in</strong>en ^()ieren , trelcfee Die 3uDen efien Durften,<br />

tK^[)er it)nen aud) \)ier Sirten Der ^eufc|)recfen erlaubt njerDen, trorutv<br />

ter aud) Diefe mag getDefen fepn, Denn fie ()atgefpaltene flauen. Dop?<br />

pclten ^agen, unD rciDerfauet.


8<br />

23oit im QQ3et&ett^9?öfcnf<br />

t^an, unt) b<strong>in</strong> Dabep auö e<strong>in</strong>em ^raum gekommen, aü$ melc&en id)<br />

md) anDevn gern Reifen wolte. ® enn eö 5^^^»W e<strong>in</strong>ige rec^te^lü^<br />

tcn unD Blumen e<strong>in</strong>gebilDet, alö Carlowitz <strong>in</strong> Der wilDen ^aum^<br />

gucl)t p. 414. fc&reibt : Anno 1648. foU ju ^tiecj, <strong>in</strong> (Sc|)leften , eiu<br />

§BeiDenbaum üoHcc ^lute unO Blumen , rok Dvofen geblü[}et [)aben.<br />

SlnDere baben eö Urfacjen jugcjcl^neben/ Die eö ni$t f<strong>in</strong>D. $llö <strong>in</strong> <strong>Joh</strong>. Alb.<br />

Vogel. Diff. fi ve qujeft. quibusdam de ovuUs vivent. untei* .f)r. Prof. <strong>Joh</strong>.<br />

He<strong>in</strong>r. Müller juSiltDOl'f A6.i726.gebalten^f!c^tim Dritten CoroUario:<br />

Flores falicum (Die'^öeiDen-DvOfen) defcripti ab Hermanne <strong>in</strong> Maslographia<br />

Cap. XII. p. 232. quique non nifi rarifiime <strong>in</strong> falice deprehen-<br />

duntur, ac pro<strong>in</strong>de nefcio quid monftri ac mali om<strong>in</strong>is alere ac <strong>in</strong>di-<br />

carc credunmr ,<br />

revera autem non nifi a fucco nimis aliquando luxu«<br />

rianteproveniunt. confer^rc6lauifd)e^atur'/ UnD Medic<strong>in</strong>-'©efd)id)te.<br />

iid ann. 1721. menf. Maj. p.s2o. 3n Diefen 'Sßorten mirD eö Dem über*<br />

pü j]l'gen ^eiDen-^^afte jugcfc^rieben. 3db i}ab aber gefunDen , Dag<br />

i)ielmel)r Der entzogene @aft Urfac^ Daran i|!.<br />

^-ö feften Diefc ütofeu<br />

m^, m ^ier e<strong>in</strong>e üi>rge|lellet iji, ^aben Fe<strong>in</strong>e D^ofemgarbe, Denn eö<br />

f<strong>in</strong>D Die orDentli^^en ^eiDen^33lattcr, Die 6leic^l)eit ifl nur t)on Der<br />

^eflalt Der Dlofen genommen, (^ö fommt e<strong>in</strong> Qnfect, unD legt m<br />

Die ^pitje Deö gweig^ e<strong>in</strong> €*t)/ <strong>in</strong> e<strong>in</strong>eDejfnung, Die eö Daran gemai^t.<br />

® iefer lebenDig gemorDene ^urm fangt an, allen jufc&ieflenDen @aft,<br />

ft)el4)er jur Verlängerung Diefe^gmeigö Dienen folte, an fic& ju^ie^en.<br />

it)enn eö ifl }u mercfen , Dag Derglei^en an fe<strong>in</strong>en t>5llig gefunDen<br />

^iBeiDenbaum gefc|e^en n^irD, Denn entmeDer Der gan^e^aum, oDec<br />

t)ergleid)en Sweig i^ f!$n)ac^, Da§ Der 3uf4)u§ Deö (Saftet eb.cn fo f)ef*<br />

tig nid^t ift wo e<strong>in</strong> folc^er ^urm anft(jt. Jj)iefej5 an ftc& fangen Deö<br />

^aftö jur ^Berldngerung folcbc^ 5lug^ Deö S^i^^iö^ tt^ii't) nun jwac<br />

t>eri)<strong>in</strong>Dert; aber Die S<strong>in</strong>gen untermert^ trerDen Do(Jforfgetrieben,unö<br />

wd fie am üorDerfien füll flel)en muffen, tuerDen fte Da jufammen <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>e ^ofen-öeflalt gef


23ört e<strong>in</strong>em (5citJa(f)fe iitS^cpfen^Oeffaft/ m k. .9<br />

Svofen e<strong>in</strong>e cn e<strong>in</strong>er '^ßeiDe pnDet ^ mu§ man pe <strong>in</strong> e<strong>in</strong> ©la6 üeife^<br />

cfen unD DaJTelbe anb<strong>in</strong>Den, Damit t)ie Övofe am ^aume bleiben fan^<br />

biö Die Q3eni3anDlun3 9efc|>e[)en, Die DejfnunB De^ »g)alfe0 am ^Iqft<br />

jvirD Dabei) Derflopfft.<br />

f^ie «iiBdDen^D^ofe.<br />

II. ^\m. Tab. I.<br />

V.<br />

SSo« e<strong>in</strong>em ©etvac^fe <strong>in</strong> topfen (Seftalt,<br />

anl)en(2:i^en, fo ^on e<strong>in</strong>em 3nfect entließet<br />

|ei'9lei($enlnfea, oDec eben Diefe^, n)e(c?>e^ Die ^eiDe«^'D^ofett<br />

Derurfa(^t, mad)tau^r t)vig Da^, ma$ fonjl e<strong>in</strong>e Sichel moi'Den<br />

n)dre, e<strong>in</strong>e ©eftalt öon ^opfen^J^onen oDer£it)aften bekommt<br />

€'ö {ü^t an Den fd^tt)ad)en ©(^bäumen oDer 5ie|Ien Devfelben e<strong>in</strong> 3n^<br />

fecf an Die ^nrte (Sic&el e<strong>in</strong> (£9, raelc&ecJ aflen ©äfft, Der Die^c^el l)aU<br />

te focmiven follen, an jlc^ lie^t, m\> iDirD Da al6 e<strong>in</strong>^<strong>in</strong>D <strong>in</strong> ?9^utter*<br />

2 na(|f($iejfen/<br />

bleiben Da^ec He<strong>in</strong>, wevDen ^ufammen gefcl)oben, ftnD üi>ller fle<strong>in</strong>ec<br />

^aare. &a6 ^dpfle<strong>in</strong>, tt)eld;e^ fon(! unten an Der (2'id;el ifl, bleibt<br />

flan^ meg, unD i(i nur e<strong>in</strong> rubriler^tiel, Durc^ luelc^en Der @afft ju<br />

,Dem 3nfcct kommen fan. ^aß, wag Die ©c^el f)atu n^erDen foUen^<br />

Uh^lt e<strong>in</strong>e l)atU^mtf tt)elcj)e Dabei) fc^marf? unD fo glatt al6 e<strong>in</strong> (Spie^:<br />

gel ift oDer (}ef($liflfener Si^at i(t, Die iib^t Die ^ic^el ^<strong>in</strong>auö getriebene<br />

längliche ©d^enbldtle<strong>in</strong> befcbü^en Die f le<strong>in</strong> gebliebene (Sic&el, unD ^u^<br />

gleict) Daö <strong>in</strong>fea por Dem Drogen unD anDernllngemitter, unD wen»<br />

Der @ajft auf()6rt jU3ufd[)icJTcn , Dag Die Sicheln reif merDen, fo per^<br />

tvanDelc ficf) Diefe^ <strong>in</strong>fea, melt^e^ i4 für e<strong>in</strong>e ^^lupf^^efpe ^alfe^<br />

Denn fe<strong>in</strong>e anDere fliege fan e<strong>in</strong>e fo barte ^c&ale Durd)nagen. ^a^<br />

eic&en^^ol^ if? nicj)t fo ^art alö Diefeö ^e5dltni§. t i(! e$<br />

eben Der khnevmon, Der e<strong>in</strong>e Urfac^e-Der Gallapfel an Den (^i^m^<br />

^Idttern ijl, unD fic^ auö Denfelbcn ()erauö nagen mu§. 3d^ f)ab etf<br />

ni(J>t Deutlich er!ennen oDer Die ü6lligeQ3ermanDlung anfe^en fonnen,<br />

ob ic& gleich grofle ©orge angeivenDct ^abe. gu iSnDe M Augußi<br />

ZwoiftnZfytil ^ 5c^b#


10 23cn teilt (!acf)(i(^cn ®c\vaä}fc cUx S<strong>in</strong>cun<br />

l)abc idy Dic^O^aöen fc^cn wc{§ unDjur*^cmanDIunc)lHTcitöcfunDen.<br />

3m Februar Davciuf 6jfnctc ic^ Dcii ^c<strong>in</strong>^^ufcn FIdncn€i)I<strong>in</strong>t)ci' oDer<br />

Daö ^all'-en-formiöe ^jdu^lc<strong>in</strong> , Da lag Daö 3n|cct nod) gan^ frifd;<br />

t)av<strong>in</strong>ncn unD rüf)vte fid). ^'ö fvod) mir abcf Fc<strong>in</strong>cii ouö. (I'ö liait<br />

i\lö jmicfac^ jufammcn gcbotjcn aliS e<strong>in</strong>e S\n0 mit Dem Ä>pf am<br />

^aucl;; wenn eö Duvi'ctDirD, l}at ci^c<strong>in</strong>c fd)6ne t)uncfclvetl)c garbe.<br />

Tab. II. II. platte.<br />

I. ®a^ ^opfen^©civad)ö an Den (Sieben.<br />

a. ©aö ^:öc()dlfnig Dcö 3»^''*^^/ tvclcje^ Die (Si4)cl tdtte tt)er><br />

Den foBen.<br />

VL<br />

SSott km ftad)Iic^en ®etiHt(|)fe okt fno^<br />

teil an t>eu Jac^f'33aumeiT^ unb t)Dn ^em ^nfect,<br />

fo t)iefelben j^evuvfac^t •<br />

^gsn Dem ix. ^^eile n.xx. p. 37. ift c<strong>in</strong>eö fle<strong>in</strong>en ^urm^ <strong>in</strong> brau*<br />

k?(9 nen Olafen , auf Den Dünnen Smeißen Der fruchtbaren ^dumc,<br />

^^ fonDerlid) Der%>fiaumen'^dumec)eDad)ttDDrDen. gurSorf*<br />

fe^un^ (bI($erUnterfu(iun9, ivcld)e \orc)cfommen f<strong>in</strong>D, tt)ill icj) ^ier Da^ Dritte<br />

monftrofe ©eix>dc^fe ^<strong>in</strong>5Utf)un, aU e<strong>in</strong>e^iircfunö Derglei^en Üc<strong>in</strong>en<br />

^urme. Anno 1732. Den 28. Junü fanD ic& an Den ^pramiDen-^eife<br />

öejogenen ^a^iJ^^dumen <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em ©arten an Den trieben Der jd^ri^<br />

gen (Sct)u|Jc iMcL^noten, <strong>von</strong> unterfiJieDlic^er ©r^ffe, tt)ei§=övun/ Die<br />

i'ippen Dergefd)loJTcncnDeffnungen aber mit e<strong>in</strong>em ßclb^rotben (Strich<br />

bemercft. ^cDcegacfe an Dicfcn ^'notcn l)at e<strong>in</strong>e ^pi^^e l)erauö, alö<br />

n>ann e^ e<strong>in</strong>e


aiitcnXacl)e^!Sam«cn/ unii^önbem^nfcct/ fo k. n<br />

jdftvigec <br />

liefen knoten oben an folcbem id[)ngen


ji fernere Sntfcecfung l^t SBaimvCau^/<br />

VIL<br />

wn Deren €i)er^23lafen im IX. 5:()ei(e R 37t<br />

gemelDet mvitn^ mt> alfo iu^Ieic^<br />

93on bcr<br />

,tt)e(d&e^ eben Nefe 2(it ift<br />

I, /% nno 1735. \)t i(S) fold^c braune (2:pe^^lafen anfallen ^au^<br />

/\ men gefunDen, aber nur aufDen Hunnen gweicjen. Q3ieUei(^t<br />

'^<br />

ijl Die Urfac!^, t)a§ DcrJcö^I<strong>in</strong>ij fo feucht öeit)efen, unD Der<br />

Cöjftfe ^dujfiö <strong>in</strong> t)ie ^dume ciet)vunöen, Diefe^ Snfcct ju netten.<br />

2. Unter folget* 50^enc)c ^abe i$ jte i)ön ungleicher ©r^lTeöcfum<br />

t)tn, öa i^ fie fonjien erfi fal)e,n)enn jte fcjon fo grog traren, al^ fie<br />

icerDen funten. 3c6 lojle e<strong>in</strong>ige Don Den nieDrigflen ab, uuD becbac^<br />

tete t)ie ^. lebenDen güfle/ Deren jeDej nur e<strong>in</strong>e ^laue »ornen l)atu.<br />

a. €ö mug Diefeö 3nfect Den ^aft mß Dem^aume fangen, 06<br />

i^ gleich fe<strong>in</strong>en i>erie^ten oDer erweiterten porum entDetfen Tonnen.<br />

^am iDOöon folte fonft Diefergumad^ö Fonimen? ^ie fangen aud^<br />

fonj^, iDenn fie fle<strong>in</strong> f<strong>in</strong>D, balD, nacjDem fie auögefrod^en, Den ^afftüon<br />

Den klaftern , it)el($e^ i$ Daf)cr gcfe^en : 5llö id) e<strong>in</strong> ^aum-^laf abtif,<br />

e<strong>in</strong>en ^urm ^u entDecf en, Der mf(i)m Den ^ei; fe<strong>in</strong>ten Deö ^lat6<br />

J^<strong>in</strong>e<strong>in</strong> genagt batte, unD Fe<strong>in</strong> anDere^^nfect aufDem ^lat faf)e, fanD<br />

tcf>Doc^, Da i4)eö nad) e<strong>in</strong>igen @tunDenn)ieDerbefal), 6.fle<strong>in</strong>eÜdufe<br />

Darauf berum friecben,alfo Dag ic^ me<strong>in</strong>e, fi'e fepen bep Dem vermiculo <strong>in</strong>-<br />

tercuregefle(ff,unD<strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em €ana(/ Den er mit nagen gemacht, ftc^ mit<br />

gene^rf unD gefaugt. (Sie f<strong>in</strong>Dauc^, alö fie auö Dem ^anal beraub<br />

w>ar en , auf Dem ü\m^ Dörren, oDer trocfencn ^:5latte berum gefro($en,<br />


t)ön bmn gi)ei!^$5(arm im ix. Sf)ci(c N.^r gcmcJtet k. 13<br />

unDjmar, njiei^cjdn^lic&Dafüi'^alfe/ <strong>in</strong>Denne<strong>in</strong>en^o^cn, lueld^ean<br />

t)cn 5(eflen alö e<strong>in</strong> ©r<strong>in</strong>D f<strong>in</strong>D , abev mciflenö e<strong>in</strong>zeln , foum e<strong>in</strong>ige i^<strong>in</strong>ien<br />

lang , unD noc^ mcnigev ^oc6- ©ann fo m\ taufenD ic^ Diefev ©v<strong>in</strong>D:»<br />

©puppen abgenommen unt) fte unterfudjt, {)abic^ allezeit Die ^aum*<br />

S^<strong>in</strong>DegcfunOgefunDen, mt}tmSpb\)kim ©rtnD, Dav<strong>in</strong>nene<strong>in</strong>fbid)eö<br />

Snfect ^la^ Qi\)abt. ^eil id; ab^^ <strong>in</strong> fpat gekommen , oDer fie im 51b*<br />

ne!)men ^erau^ gefallen , \)ab ic6 me<strong>in</strong>en 3n?ecf nie evreict)en fonncn.<br />

Jöabep f<strong>in</strong>D ni^t mit üon foI(|)em Q5v<strong>in</strong>Dc Diefe (£'pev?^lafen ange?<br />

fe^t gemefen.<br />

en 22. $|pril<br />

5. Untei' Den no


14<br />

23ört \tJoaid)tcn Äliimptc<strong>in</strong> IJOH Sn)ctv<br />

SÖviume bi^meilen gar fpdt au^ Dei* Orangerie oDec auö Dem ©ßwdc^ö^<br />

Jpaufe. ^ei* etn{9eUnterfc&ieDn)av, Da§Diefe Olafen oDcr Die aujJße^<br />

t)e^nten gclufe^iti'on-fdrbiö oDergrün n)arcn,DaDie anDern biMMii f<strong>in</strong>D.<br />

cS3enn Diefe abgenommene ^c^ilDe, fte mögen ^pei- unter ftc^ öet)abt<br />

^aben oDetnicfet, certfocfnecf<strong>in</strong>D/ fan,jnan üom Selb Der l'dufe| wenig<br />

(Spuren me^cf<strong>in</strong>Den. ^uct mit guten ^ergroiTerung^-öldfernf<strong>in</strong>Dct<br />

man am Dlücfen Diefeö ^algö <strong>in</strong>nen nur kle<strong>in</strong>e ©treijte^on Der getrocf*<br />

neten^aut Deö^aud)«. ®ie.^lem()eit Diefeö 3nfectö an Den^du*<br />

men l)ac mid)no(^ mc^t<strong>in</strong>Diegefucj)fensBerborgen()eiten Deflelben rec^t<br />

c<strong>in</strong>fe^en lajTen. ®oc^ ijt Durcj) manc^erlep (SntDecfung Die fajl üer?<br />

fdbwunDene %^<br />

Anno<br />

1734. fanD manim^Dlapen an Den Pflaumen- unD?DMte(*<br />

len-^dumen/ neben Den braunen €n;ev*^lafen, tt>ot?on<strong>in</strong><br />

ndc^il tor^erge()eHDen ^<strong>in</strong>mercfungen geDa($t morDen, auc^<br />

tdnglic^^tunDe^lumple<strong>in</strong> wollicbter^Olaterie, alö.mann e^ Sp<strong>in</strong>nen*<br />

€i)er <strong>in</strong>il)rem jdben Öefp<strong>in</strong>jlemdren. (Sie flehen <strong>in</strong>frci)er?ufftan Den<br />

Steigen, un^ l)aben mei|^entl)eild oben e<strong>in</strong> brauneöunbrunDe^^lat^<br />

alö e<strong>in</strong> ;^ac^ , auffiel liegen, roelcbeö id) a\i e<strong>in</strong> ^ttut f'^ad) vor Den<br />

SHegen anfab/ oDernjeileöDemßmeignac^, auc&offtanDie^eitefanv<br />

me<strong>in</strong>teic^/ eöfepgegenDem ^<strong>in</strong>D,auffolcber ^eite e<strong>in</strong> Sc&u^jufci)n,<br />

alle<strong>in</strong> Die '^oUe ijl fo Dicjt , Da§ fe<strong>in</strong> tropfen ^aifer Darauf jlcljen<br />

bleibt, unD alfo fe<strong>in</strong> D^egen fo leicbt e<strong>in</strong> ^ oDer Der ^<strong>in</strong>D DurcbDi mgt.<br />

Snnerl)alb Der^oUeftnD ebenfolc^e(5i)er alö <strong>in</strong> Den braunen "Olafen,<br />

unD ijl eben iJHc^e^oUe; (£benDergleicl)en3nfecte Dar<strong>in</strong>nen unD Dar*<br />

auf. UnD fiiiD enDlid) eben Dergleichen bvcitlid)e ^urmle<strong>in</strong> ^erau^ge^<br />

f-roc^eu; alfDie <strong>in</strong> Den braunen Olafen auöfeben : Dabcr fauD id) , Dag<br />

.W ^dc^le<strong>in</strong> iu^leic^ Oaö Ubevbleibfel pon Der ^:ö^utter Diefer ^-per ijt,<br />

tvcld;^


mit e<strong>in</strong>em ©d(I)(eirt anbcn 58mmv3itjclöett. 15<br />

ft)cl($e aU e<strong>in</strong> folc^eö Dünncö^^ldfle<strong>in</strong> <strong>in</strong> t)ie Q3rettc au^actvecfnet ijT.<br />

^et) folc^cfOBcriDiiTung, \T3oi:e<strong>in</strong>e<strong>in</strong>!Ie<strong>in</strong>e6*2ßurmIe<strong>in</strong> e<strong>in</strong>en ^etradl)*<br />

ter Dei' SÜlatm fe^en fan, <strong>in</strong>Dem e^ auf <strong>in</strong>elerlep 21rt fe<strong>in</strong>e Tcenas agirt, j)al)<br />

ic^ Diefe Kreaturen \>k\ 3a()r öencni anfe()en müJTen. (Sie f<strong>in</strong>t) t)en lo.<br />

junii Durc^ Düj? ja!)eQ3eix^ebcau^öefroc^cn, ol^ne Dag il)nen e<strong>in</strong> ^afe<br />

an Den^ujT^^n geblieben, Dafonii,tDD e6 Da^ öev<strong>in</strong>gflc berührt, gleid^<br />

(Spannzange gdDen t)on Den(Jpevn !onnen abgejocien n)erDen. ®ie<br />


i6<br />

23ottber9lrt)€aui?.<br />

2eibe^aatiei,foni)erlic^am$<strong>in</strong>fcr^?ei()e. 5^6nim(mitDe6FrancifciRhe-<br />

di fc<strong>in</strong>ec^lb^eic^nunö Qat ni^t übere<strong>in</strong> Die Tab. XIX. im ^up)fevfiic&<br />

f)at <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em Äu4)e t)on Den Qnfecten.<br />

eie^e II. platte. V. Tab.<br />

X.<br />

?8ottt>et2au§ auf t)mn)eijTenWauem<br />

^^^t öeDa(^tec ^t Rhedi <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em ^U($e oon Der S^Ußuncj Dec<br />

^51 änfecten auf Der xv. Tabelle f)ac Die ^anß üon e<strong>in</strong>em meijTen<br />

^=^ Pfauen. 3c& [)ab aber Doc|) nii^t untcvlaHen fonnen/ alö ic^<br />

fie auf Dercjiei^en ^epü^elfanD, fie öleic^falö m becracjiten. 3ur ^«^<br />

fldttiflung fe<strong>in</strong>er ^eoba^tungcn unD jur gort fe^un.cj Derfelben. (gie<br />

hat auf Dem Dlücfen fieben fd)n)ar^* braune ^trid)e am @aum <strong>in</strong>ö<br />

cH$eiiteDe^2eibe^{)iBe<strong>in</strong>, welche man auc() am^aud),abernur5.fe^ert<br />

fan, unD ätt)arnic|tiu|lvöm@auman, fonDern etmaö me^rtjonDem*<br />

felbenab. ©er obere ^aurnift braun, Der untere weig. Q3onDen5.<br />

güjten f weld)e au^ },m\) ©lieDern unD Der ^laue befte()en , ftnD Die üor?<br />

terlien gan^? nahe bepm ^opfunD Die fur^ej^en. ® ie göbU^ornleiri<br />

l^aben fünf ^tbfd^e/ Da\)on Der tJorDerjle Der !le<strong>in</strong>ftei(l 5t)er3^ücfert<br />

unD Der ^auc^ ijl: tüei^icfe, Die jtuei) Siucjen f<strong>in</strong>D alö


23c>n e<strong>in</strong>et* f(e<strong>in</strong>en fa^ettOBeibcn-SHaupe, k. 17<br />

XL<br />

SSon eiltet fleiueit falle» SSBeit^ei^^laupe/<br />

nnb if}vm ^apilioit<br />

^^m Majo Fonimt e<strong>in</strong> Dtmip^e<strong>in</strong> m öie^dDen, öaö i|| (EriD-fa^l,<br />

kj59 ^^^ e<strong>in</strong>en cjraulic^en^opf, t)eraber0urc^Da6^ei*gro|ien<strong>in</strong>g^?<br />

^^ ©Uiö al6 i^ergulDeteö üeDev fc^e<strong>in</strong>t. Um Den ^al^ f!el)cn fc^tDur^e<br />

^nopfie<strong>in</strong> , auf jeDem Slbfa^ t)eö i^eibe^ F<strong>in</strong>te ^ciavicje ^üfd)le<strong>in</strong> , al$<br />

^lüf^j Rammet, Die <strong>in</strong> Dei'?Olitte e<strong>in</strong>en fc^mniten 53unct f)Cib<strong>in</strong>.<br />

gu (fnDe Deö Maji fpan ^ic \id) <strong>in</strong> e<strong>in</strong> ^eiDen-Ö^lat e<strong>in</strong>. ^ei* ^i^pilu<br />

on, fo f)ei'au^fani, b^^tal^c<strong>in</strong>e^O^otten^gliege cim['ei() rofblid^e^aa-'<br />

re. S^ieglücjel fc^e<strong>in</strong>en 5{fd>9rau, Dur^Da^©l


i8 23om q)utput"rot6 v^et^gultetcn 9{ftftc( .^cfct\<br />

ftn&. ©e<strong>in</strong>en Uvfpcung ()alte IcJ) Dem glei^ , Den id) im ll. ^|)cite btv<br />

f^neben, Dann id^ ^ab i^n Anno 1734. aufDenfauven^itfcl}en j)duiflc)<br />

gefunDen , tuieDieanDem auf Den fuffen ; Da jlc beiDerlci; m^ jart unD<br />

ttnreifmacen,Dui'c!)Dei'envC)aiUunDgIeifcf)er26($ci' öenaöf, biöaufDcn<br />

j^aiten^evn, alfo, Da^id)t>ermc<strong>in</strong>tc fe<strong>in</strong>e ^^iDegen?i§ Dar<strong>in</strong>nen juf<strong>in</strong>*<br />

tan, ab^K Der feuc5)te ©ommei:, Dei* Darauf erfokit, ^at Den ^irfcfe-^aumen<br />

fi>ld)e 5Cvajft gegeben,. Da§ Dev <strong>in</strong>nere tecnDev^^ruc^t Die^aDe,<br />

i>Deu fcjon Daö ^p,verDrenöetunDunoei'fe()rt geblieben, cbgleic^Die<br />

SCBunDeim Sleifd) Detbliebcn unD ücrn)a4)fen , aucfe im ^axUn Ste<strong>in</strong>e<br />

liiUl)iu tpar. 5Der Dvüffel i|l unten breit unD <strong>in</strong> gcroDer l'<strong>in</strong>ic horizon-<br />

tal flumpf, unterf)alb aber biö ^albgegen Die ^orner oval e<strong>in</strong>iDertö au^?<br />

gefd^weijft, luor<strong>in</strong>nen tief (e<strong>in</strong>e 5vc§^-(Spi^en ficb xül}xm Fonnen , Daö<br />

©ie^ugen fmD<br />

©ebig lu re<strong>in</strong>igen unD Daö 5iböebij)ene abjufioflen.<br />

\hi)m faj^ f)alb <strong>in</strong> il^rer DvönDe \)or Dem ^opfe t)er*<br />

Sro§ unD fc^mar^ ,<br />

iau6, unD Der pergulDete rot$e D^anD Der *g)aut, um Diefejben f>erum,<br />

fiia^te<strong>in</strong>eiridemimgMn^enDfc^n?ar^?enhenii/phcerioDe|)elben. ©ie<br />

4)autij^ poller e<strong>in</strong>geDrucften^>uncte, oDer, mo SvünDen f<strong>in</strong>D, toller<br />

^un^eln, meld[)e, njoDa^ Siebt nic^t E<strong>in</strong>fallt, Durd) Daö microfcopium<br />

grün fc^e<strong>in</strong>en. !^ieSH()l''&orner amDvuflel befleißen auö 8. fajl<br />

^lei(| groffene bfdfeen oDerÖIieDern, an Denen Dornen Drei; Diel grop<br />

fere unD Dicfere, Dapon Da^ mittlere Daö Dicff!e ifi, Da^ duj|er|?e aber<br />

e<strong>in</strong>e flumpfe ^^fi^a I)at. 5$)ie 8. ©lieDeu ^aben fle<strong>in</strong>e Peiffe güf)U^dr?<br />

k<strong>in</strong> , Die Drep grojfen aber ni^t. ©on(l f<strong>in</strong>D am ganzen gldn^enDen<br />

$eibe ai\(!^ an Den gulfen fle<strong>in</strong>e ^drle<strong>in</strong>/ »cmn man i(;n genau Dwr(^<br />

Daö ©laHefie^t.<br />

II. q^latte. Tab. VIII.<br />

iv ©er O^uflfel^Äefer.<br />

2.


23o!n lufpctt^BttJiVbc^'JKtttmc, uit6 bct ^lico^c, fo k. if<br />

gefreffene'^ulpen^Smiebcln an mid^öefc^icfr, meiere ic^öIcic|>foci}fdlti^<br />

iDieDei' <strong>in</strong> cjure (£vDc öcfet?t unD üemaj^it, Damit i)iz Dar<strong>in</strong>nen noc^ leben?<br />

De Türmer fccneu fovtfrefien nnD ^u i^rer Seiticiumi cjelancien mochten/<br />

njel(^cc5mii'auct)cjelunc)en. Qi:tnei'.üon DenQBürmcrn [)([tu fo <strong>in</strong> Dec<br />

ss^itte öenacjct, Da§ t)it dufiern vf)auteuei'Dei'()cn mulftcn^ Der wat ^twai<br />

^TD'favbigev aU Die anDem , o|)ne^opfunD anDere ©licDec , nur oben<br />

mit Dem ©ebi§,al^ e<strong>in</strong>em fc&n>ar^en^nopf/U. unfen mit jmep fc^n)ar^eu<br />

(Spieen ^nm anhalten unD"D^ac^|cl)ieben,t>oUDvun^eIn,ftcfe Damit m Dem<br />

ou^öcfrejTcnenSoc^ weiteren fc^ieben, Da^er DiefeD^un^elnauc^mecjen<br />

tcfj anreibend mit paaren Derfc^en n)aren,fo man aber mit bloffem^iU:^<br />

ge nid)t fel)en funte. ® ie gliege fefet i^n fo an Deii gmi^bel/ oDer unten an<br />

Diefrancfe'^^ulpe, DagDieauöcjefroc^enefDZaDeauö Dem^n; balD unten<br />

enfDmmen,unD <strong>in</strong>nen h<strong>in</strong>auf nagen fan. ©ie nagen biö oben an De»<br />

^eim , unD ruann Dcrfelbe nic^t genug ift ju i[)ren üolligen "ilBac^ötbum,<br />

fofriec^t er DurcJ^Diemelengwiebel-Ädutenac^DerCtjerDurc^, wann<br />

er Dann Die Oujft erreicht, unDe<strong>in</strong>üocpgefrej]en, ta^, wann er ftc^ oer^<br />

njanDelt^at, gleich [)<strong>in</strong>aug unD fortkriechen Un, DanneömirD e<strong>in</strong>eSlte«<br />

geDarautJ, Die nic^tmef)r nagen, fonDernnur, bi^fie e<strong>in</strong>en ©attenju i^^<br />

ret^erme()runggefunDcn, etwaö^ajft fangen fan, DaDon^u leben;<br />

!ricd)t au^ Der (SrDe feerauö. f^ie fliege iff aU e<strong>in</strong> ^reme t>i>n Der mitt«^<br />

lern 2irt, am ganzen Oeibe ()aarig, oben auf Dem D^ficfen mitDicfcn gelbe<br />

rotten, unten am ^auc^c mit fci)tt)ar^en , unter Den glugdn aber oben<br />

aufDem Unterleibe , mit grauen paaren. J^er @aug - Dvuftel jtccf t <strong>in</strong><br />

e<strong>in</strong>em gutteral am Äopfe üertva^rt. ^ie S<strong>in</strong>gen f<strong>in</strong>D gro^ u. fc^n?ar^i<br />

tie glügel unD alleö anDere, n?ie an Den ©tuben^glie^en , Die ^<strong>in</strong>eamen^<br />

teDerglügel aber l)abeni^renUnterf$ieD.<br />

II. platte. IX. Tab.<br />

1. ©et ^ulpen*3tviebe^Sa3urm.<br />

2. ®ie gliege, fo Darauf n?irD.<br />

3. €<strong>in</strong> glugel Der gliege.<br />

®a XIV.


20 2Jön e<strong>in</strong>« ötroflcn^&filftn'SWottc.<br />

XIV.<br />

SSon e<strong>in</strong>et ävoffeit ^:)uIfen^?9Jotte.<br />

S tDart)iefc^otteüonif)vev ()el)6r{öen ^pcifc aböcfaUcn, t>agid^<br />

nid}t VDijTcn Funtc, njaöfie üorl)CC ö'^NT'^n/ ^^^§fi»? fogrogn^oiv<br />

Den. 3n üotiöen ^[)cilen ^ab id) e<strong>in</strong> ^aar i>Dn Den f le<strong>in</strong>ern Sir*<br />

(en befc()fieben , u^olte Da^er Dicfer i()ve Q}evn)anDlunö cucl) gerne fe^en,<br />

id^nel;rtefiemit?9lei)lmel^a9e; 3d) nenne fievg)ülfen*?)}jottcn, n\d)t,<br />

t»eil fie Wulfen freffen , fonDern <strong>in</strong> hülfen jlccPen. ^ß I)atfc Dicfe<br />

©roflfe e<strong>in</strong> faft3oUlanöei5©ef)aufc/ aujTen fd)i^artj: braun, <strong>in</strong>nen \x>eii].<br />

^ie i)(MU griffe <strong>von</strong> jwep ©elencfen unD e<strong>in</strong>er ^lau ; Die DorDerjlen<br />

fnD Die für^ellen, Die anDern jmet) ^aor immer etuHis langer, e<strong>in</strong>en<br />

flacf)en imD gldn^enD-fcbwar^en ^'opf , <strong>von</strong> n?elcl)erSarbeaud) Der <strong>in</strong><br />

jnjep (Stiicfgetl) eilte Dvucfen'0Der^al^'^@c5)ilD auf Denndc^flcn j\rei)<br />

Slbfd^ennaclDem^^opfenjar. ^:öei; Derger<strong>in</strong>gjlen ^cn^cgung froct)<br />

fie i)<strong>in</strong>(er fid^ unD ibre^ulfe, welc^euberDen6\DpfetaH>:?(}erauf^i\cl)t,<br />

<strong>in</strong>nen gan^ö^^^^A auffen aber v^on Den angeflebten ^avticf e<strong>in</strong> Der ^a*<br />

d)e; tt)elct)e fie jernagt, etit>aö rau[)er ijl, fafl Drep^ecf ig. (f <strong>in</strong> f le<strong>in</strong>er<br />

^^eil, Denfteüornangefe^t, nnumeic^, Daö übrige aber, biö l)<strong>in</strong>tenau^,<br />

etn>a^()dtter, unD Die <strong>in</strong>nere^Jautalö Pergament, ^ie bat b<strong>in</strong>tenfei^^<br />

nenSiuögangauö Der«g)ulfe, unDDocb aud> fe<strong>in</strong>e excremenra Dar<strong>in</strong>nen,<br />

Da§ fte e^ Dornen ^erau^ tbun muO/ noie etroanDie^d)necfen (Sic b^it<br />

ibvc id)drc aber obne Swciifcl e<strong>in</strong> ^apilion oDer groffc ^Diotten*<br />

Sli^ü^ Darauf n?orDen.<br />

Tab. X. II. platte.<br />

~ I. ^tner groJlTen ^31otten - %\\ lange fie<br />

^otfe ifl.<br />

2. ^ie 5)Zotte.<br />

XV.


XV.<br />

un& fe<strong>in</strong>e Sliecje.<br />

^^m XI. ^f)clle, III. platte, xxil. Tab. i(! tie evjTc 5(rt C>efcl;r{el)ctt<br />

^^ 2irt Der ^lat^l^mi^^ ^reffet', f<strong>in</strong>t Derzeit {)ab ic^ Die anDve^lvt<br />

mic^ ÖcfunDen. (£0 ifl e<strong>in</strong>e kxt i>on (Scl)necfen^Dvau)>cn, Daö \^, fic<br />

I)at fe<strong>in</strong>egülTe, fonDcni fnect)t al^ e<strong>in</strong> ©c^necf , ifl <strong>in</strong> Dcr^^itteDicfer<br />

cB h<strong>in</strong>ten unD üovnen. ©ie ()at an Dem e<strong>in</strong>en (<strong>in</strong>De e<strong>in</strong> 5\n6).>f.c<strong>in</strong><br />

eben [)er/ iDelc^eö ic|) i?ov Da^ ^ovDeV'*^[)eil I)alte, Dann e\5 i)^ <strong>in</strong> Der<br />

»f)ul|eDiefe^^n6pf[c<strong>in</strong>,I)ernac^ aufDemi3<strong>in</strong>fer'*^5cil, weil c^ mit Dic^<br />

fem n)iemitDem anDe<strong>in</strong> i(T/ ncmlid) gaiK? unigemanDt, (fiel)eTom.<br />

xi.c.l.) 2luf Dem 9\ücFen l)at ^k e<strong>in</strong>e Dvaupcn^^Signatur, nemlicl) e<strong>in</strong>en<br />

langen glecfen mit fc^maii^en @<strong>in</strong>d)en unö flvaiten ^uncten, meld)e<br />

i[)n guau macl)cn. ^ie i\it5 nal)e bep e<strong>in</strong>et* öVo|ien5)ienöe fcl)\x)avl2en<br />

SÖaum-Sdufe an e<strong>in</strong>em 5lir)c()cnbaum'3ix>ci(j. ©ie anDve tiadyt üev^<br />

tt>anDelte fie fic^, unDbeEamif)rc^ülfen-^antalöe<strong>in</strong>e!unjftic;eglieöe<br />

überfiel); nemlicl) e<strong>in</strong>e Steul- formige it)ei|Te»f)aut^ oben miD unten<br />

mit etma^ fcl)tr>ar{jen ^uncten unD glecfen befprengt. 3^^ e<strong>in</strong>igen<br />

^agcn fxod) e<strong>in</strong>egliege ()eran^, roekte jraar mit Der anDern e<strong>in</strong>erlei?<br />

©cjlalt l)at, aber anDer^ ge^eic^net ijl. f^ie S<strong>in</strong>gen pnD braun , an<br />

Der vgtirn Die j»ioei) guf)I'55latle<strong>in</strong>, Der DUkfen fc^^uarfe unD unten e<strong>in</strong><br />

gelbem @d)ilDle<strong>in</strong> Daran mit e<strong>in</strong>em fe^war^engleefen/ ©er^<strong>in</strong>tet/<br />

l'eib i|i oberl)aIb gan^ anDer^ geKici)net ali Die anDcre. ^r ifl gelb^<br />

unD Qiil)t unter Dem 3ipfe!*@d)ilDIe<strong>in</strong> e<strong>in</strong> Dunner fcl)war^er £iuer?<br />

0trid) Mrüor; Dom (Sd)ilDle<strong>in</strong> ij] e<strong>in</strong> Dicf'er fd)mar^er ^tricb im angulo<br />

reclo, Der auf e<strong>in</strong>em fd)n)arfeen eben fo Dicf en ^t^er-^tric^ j!ef)tf<br />

unter Diefen f<strong>in</strong>D jmep fd)\x>ar(je Dünnere @tiid)e, unD Der fHaum jwi?<br />

fd)en Diefen Dünnen unD <strong>in</strong> Der ^\\tu efwaß aufwerti^^gebogcnen Dun?<br />

neu unD Dem Diefen (gtvic^ über i()nen tfl mei^. ®arna^ fommf,<br />

nad) e<strong>in</strong>em gelben 9\aum, roieDer e<strong>in</strong> etame Dicfcr fd) i<strong>in</strong>ir^er £l^m<br />

t^ti'ic^, fo <strong>in</strong> Der?0^ifte e<strong>in</strong>en Fle<strong>in</strong>en^ug,nnDtmterDemfelbenn)ieDev*<br />

pei) fold)e Dünnere fd)n?ar^^e ^triebe alö Dier>origen,fammt Denni-^eii^<br />

\(tn Dvaume Da3\vifd;en. €nDlic!) am fynt^vn nod) m fe^ipar^er<br />

0«lHi'^tvid). ^ 3 Tab.


22 ^onbctf(tlt)at*^(ic&ctt^dbcj^9{aupe,K»<br />

"•<br />

Tab. xr. auf Der ii. ^Matfe.<br />

r. !4)ie ei||cn ©tvicl) übet* Die ^ul^-SiDev auf Dem 3^ücfen, wcU<br />

c^ettjon je^en fc^t fpi^igen weiifen Rhombisjufammencjefe^r,<br />

i5ic tttit Den DieSüfle/ jbnDerlic& Die<br />

^<strong>in</strong>tern anzeigen, n)elcl)e braune ^pi^eti an Detti jnjeiten^nie f)erauö<br />

pe^en ^aben. ©ajJ 5ifc{)'gvauc an Diefem ^apilion, Jommt öon Der<br />

^ilber^S^rbe unD Den r;l;n)ar^en ^uncten unD @tri(()en Daneben ^er.<br />

©önDedid) ifi i()r9^ucfen mitfold;en (Silber-^Bd^uppen belegt, wann<br />

man i^n genau anfielt, unD fc^e<strong>in</strong>t Da^er Dem bloffen 5luge ertva^<br />

^eU*braun. ©ie 5ii()^»^6rner f<strong>in</strong>D o^ne^aare, unD t>on 60. ©lie«<br />

^ern. ^'0 unanfebnlic^ Die ^Ih^d auöfe()en, fo fc^on gemagert ftnD<br />

fie, unD mit tt)cig, braun unD fc^marlj jierlic^ gemengt, unD cildn^en<br />

<strong>in</strong> tier


23cn tci* Äo(6civ©ptftne. 23<br />

e<strong>in</strong> grauer, auf edieren e<strong>in</strong> bi'aunerSlccfen,fc^n)aitö«fdumef, »eichet<br />

®aum e<strong>in</strong>en JÖrepaiißel mad)t oDer e<strong>in</strong> Üafetnif($c^v.obert)emfel5en<br />

ifl nocf) e<strong>in</strong> foId[)er fle<strong>in</strong>ei' glecfen, mld)ex üwa^ oval unD auf e<strong>in</strong>er<br />

^zitc fc{)n)ar^ gefdumt i|T. Unten ftnD t}k glugcl mit gelb-braunen<br />

gran^en e<strong>in</strong>gefaflet, Dbn- tDelc&en jnMfc^en Den Dvippen Der glugel<br />

fd)mar|e gmicf cl f<strong>in</strong>t) , Die unten e<strong>in</strong>en gelben


24<br />

5Mc flc<strong>in</strong>e ichnevmons SKatipc.<br />

3nncn ijl Dcv Dicfe ^f)cil mit e<strong>in</strong>ev f'norplidt)en93Kifd&cl gefüllt, welche<br />

t)ic Sp<strong>in</strong>ne, m\m fie ctma^ gefangen i)at, etnjaö ^evauöKl)iebenunt)<br />

v)ic ^eutc galten fan. ^cbcn an Oenitolben ij^ e<strong>in</strong>e l)ai'tcunDgldn^<br />

^cnD^fc()mavteepi^e, fo Det ^c^amm^ S^iecje <strong>in</strong> Den eeib ör<strong>in</strong>cjet,<br />

tv»cnn Die Kolben jufamnjien .qcDuucfr mcvDen. a6 ^a|]er<br />

l)ancien bleibt, wcld)e^ fte üon Den5voiben ()ernac|) l;erab fau^jt, <strong>in</strong>Dem<br />

fie Diefelben alö e<strong>in</strong>e ^anD jum ?Otaule tl)ut.<br />

I. f*)ie ^olben^^p<strong>in</strong>ne.<br />

2.€<strong>in</strong>e^olbe.<br />

3. ^ieDie'2iu3en(ie^en.<br />

II. platte. Tab. XI ir.<br />

XVIIL<br />

£)ie fle<strong>in</strong>e pei) unHiel)eni3iä^ faltige<br />

Ich?iev7no?is-?ampt*<br />

)m IV. ^l)eile \)C[b id) Dieövoj|e/ ö^me unD mit 72. galten öejeicfc^<br />

nete lchnevmons-DUiupebefd)rieben, Daöiji, worauöDer örofte<br />

ichnevmonoDer 0d)lupf'^efpen)irD, unDfe<strong>in</strong> (Sommer*^o?<br />

gel. ^Inn will ic^ aud) Die kle<strong>in</strong>ere l)<strong>in</strong>5U tl)un , n)elc5)e <strong>in</strong> fielen mit<br />

Der öroffen übere<strong>in</strong>kommt. (Sie ^at e<strong>in</strong>en runDen itopf mit jmep<br />

fc^wat^en S<strong>in</strong>gen an Der (Seiten Dejjelben. @ie ^at aud) \?iel galten<br />

n)ie Diegroffe. 5lber Die grüne garb ij]alCMibgefc|)ofrenunD f'otbig,auc&<br />

auf DemfKücfen 2. ^treiffe bvdunlid). S)ie güjTe f<strong>in</strong>D ix»ie bep allen<br />

Ichncvmons-Dvaupen, Die an ftatt Der 8. ^auc^* güfle üierjel)en 5a*<br />

hm. ^er 5lbfa^ \)or Dem l)<strong>in</strong>tevflcn braun mie Die Dvücfen-^treif^<br />

fe. fbie (Seiten ober Dengüjfen, Der^aud) unD Dicgüffe f<strong>in</strong>D n^eiglid).<br />

^ie benagen gerne Die fauren^irfc^baum-^ldtter, auc{) Den (Saur^<br />

ampfer, üom Majo bi^ <strong>in</strong> Den Junium. @ie fp<strong>in</strong>nen fid) <strong>in</strong> e<strong>in</strong> fleif^<br />

fe6 unD tDeifleö Durd)fid)tigeö ©emebe e<strong>in</strong> , unD friei^t e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e<br />

^c&lupf*


if)i'eSuf}l'>ö6i'ner flehen auf dncm Knopfe unD ^aOen 7. ldtiölic^e©e^<br />

lencf e. 51uf Dem ^opfe oben jmifc&en Den Siugen fitiD etliche fcf>n)ait^<br />

gldn^enDc^nopfletn. ^ecS^ücfen l)at um eben DtefcrUrfaci^ miden,<br />

nemlic^ we^en Dec firiaioa, oDec wegen DeöoielcnSInretben^?, Da^ Dtefe<br />

^ejpebui'c^ (£{n*unD2lußfdecken, oDerfonf^ena'eibf, Daf)«rfieauc&<br />

@d;lupf^^efpel)cilTenfan, e<strong>in</strong>en runD-öcbocjencn^ull?/ unD<strong>in</strong>Detm<br />

felben e<strong>in</strong>e ^o^e mit e<strong>in</strong>em (Spalt <strong>in</strong> Deu Ö)fttte,DenDbe^Sci(> ju befcfli*<br />

flen. 55)ieglii9ell;aben <strong>in</strong>iraei'OieÜ^eöenbocjen'gavben, unDi^ve be^<br />

fonOete üoeamenta.<br />

, |.<br />

I. ®te 9laupe.<br />

:^ieiL$Ia«e. xiv.Tab,<br />

3. J^ie @c&lupf'^efpe anß Derfelbert.<br />

©ev o^evn i<strong>in</strong>D untern glu^el l<strong>in</strong>eamcntii.<br />

XIX.<br />

?8on km ^tütteit a5aum^:^efer/ okt fo öe^<br />

nannten ©Dlt)=^efetv un^ fe<strong>in</strong>em 3ßnrme.<br />

H i^ Diefer^cfei* e<strong>in</strong>er DcnOenPilluIarüs, DafJ if!, Die fic6 6ep \f)a<br />

'<br />

rer ^ermanDlunci <strong>in</strong> e<strong>in</strong> €rb*$<strong>in</strong>en oDer runDeö^e^dufeüoit<br />

(grDe, oDer voa6 i^nen (2:rDf)ajfte^ am nd($f!en ift, e<strong>in</strong>bauen^<br />

alö Die (©c^malben i^re 9^c(ler bauen. . tiefer ^illen^^cfer^'^urtti^<br />

fuc^t fe<strong>in</strong>e 9^a[)rung unter Der (SrDe. ÖBo man Da^ Unfraut <strong>in</strong> Den<br />

harten <strong>in</strong> ©vuben fc^üttet, oDer fonfl über e<strong>in</strong>anDer faulen Idfft, Da<br />

pnDet man if)n ^duifig Darunter, (it frijft, fo lang er e<strong>in</strong>e iDeifie DicTe<br />

Ö^aDe ili, aUerlei) ^ur^eln unter Der (SrDe wtg, (Se<strong>in</strong> ^opf ijl gelb^<br />

iDie auci) Die 6. gulfe, Daö übrige ifl mi^, unD im ^acf e, mo Die (Speife<br />

unD excremenu <strong>in</strong>n^enDicj f<strong>in</strong>D, fe()en fie fc{)mar^ DuvcT) Die.f)aut. (kt<br />

l)at e<strong>in</strong>e fctjmarfee frumme ©cbig^Sange, m\ä)e unten breit ifj, unO<br />

imt) 3df)ne ^at f5)iegre§^epi|en f<strong>in</strong>D unten Daran, unDge^ienmie<br />

auf unD ju- ^^^ ^'^^h fi> er (jerauö fi^ieben fan, f)([t mixt hm^<br />

tefouDere^reg-'Ä^olblcm. ©ie ji^fle f<strong>in</strong>D jeDer t?on funfSibfd^en oDec<br />

ovalen ©lieDern, DatJon Daö \)orDer|^e e<strong>in</strong>e flumpfe^pifse ifl, Dornen<br />

mit e<strong>in</strong>igen j^eiffen ^drle<strong>in</strong>. ®aö torDere ^aar f<strong>in</strong>D Die f ur(^c|ieii,<br />

Die anDern nac^ proportion langer. Sr bat je^en Slbfd^e, unD Dar^<br />

Swolftep^|>eit. ^ ^^yj<br />

^-^^ro^au./ a.un,tu.i


26 23ött Um atimcn JSaum^j^cfer,<br />

auf je^en gel&eSlccflc<strong>in</strong> am Snt)e auf bepDcn (Seiten, Diefe f<strong>in</strong>ö jwep<br />

fk<strong>in</strong>gle<strong>in</strong> <strong>in</strong> e<strong>in</strong>anDer , Da\)on Daö aujtecc oben etn^a^ ojfen ijl. 3n)i*<br />

fc&en iet)en ^2lbfa^ i(l njieDcu e<strong>in</strong>e Üvun^el , ipelc^e i^m jum gov-tfc^ie^^<br />

ien <strong>in</strong> Der (gvDe Dienen. 2ln Den leiten Jat er am »gial^i^ragen ci«<br />

nen gelben Rhombum , DeJTen fpi^ge ^<strong>in</strong>cfel gegen Dem SvucfcnunD<br />

gegen Dev^mj! ge^en. ?luf Dem ganfjen ^eibe |l:eben meitlduftigflei^<br />

ne ^di'le<strong>in</strong>. €ö ifl l)iev e<strong>in</strong>et Der groflten abgeieic[)net, njelc^cr unter<br />

e<strong>in</strong>en ^alD^5lmeifen?|)iigel gefunDen ttJorDen , Damit er für Der e<strong>in</strong>^<br />

t)r<strong>in</strong>0cut)en geuc^tigfeit fic|)er gen)efen , Don melc|^er fte <strong>in</strong> ibren (EtD*<br />

Rillen fonjl \)erfauten mujTen, Daber mancl)e^ 3a[)r fo wenig gefeben<br />

»erDcn. '^ßeil nun Di^eö ©e^dufe unter Dem Slmeifen-^Oügel nic^t<br />

cnbcv^ auöfabe, al^ wann eö Don lauter ?D^dui>?^>tb ^ufammen ge*<br />

fleb et mdre, fo bielt i


obec foäettanrtfen®öIb^M


28 23on bcm gvftrtcn ^Saum^^efav ofcer :c.<br />

lüannfieDer^efev dnj{ef)t, i<strong>in</strong>D Die r)<strong>in</strong>tern^a5enauc5 e<strong>in</strong>e f[ae|)e5(u^<br />

i^o^lunö/ t>annneni)ei:@(jencfcl ließenfan, Damit tr>annDiefe€fe(itu*<br />

ten t)omSöaume fallen, mld;c^ fie gleich t^im, n)annfitJt?onettt)a^l>c^<br />

tul)Vt merDen, Da^ i^nen ^u j^arcf ifl, fe<strong>in</strong> ©lieD aecbroc^en trerDe. ® ei*<br />

^auc^ l)at fed^^Sibfd^e. ®a^ ^vuneDbei^^ödutle<strong>in</strong> Der Dber^glu^<br />

gel ijlbep wenigen foöan^, Daß e^nid)tna^Der£iuei'etn)aöaufeefpn<strong>in</strong>*<br />

^en wdve , kr) e<strong>in</strong>em m\, bep Dem anDet'n ttJenig/ balD <strong>in</strong> Idncjeven dW<br />

fen, balD <strong>in</strong>fuv|ern, fo,Daßt)a^^ei|TeaUejeir^erau^fie5t. ^ei'9\u^<br />

efen oDer ^ucf el l)at niema^l^ fo(d;e D^ijTe. 3e cjroflei* unD jldvcfec Der<br />

:^efei', iea>eniöerfXifle ^at er, al^Diefer[)icc?(b(]ejei($nete(]etX)efen iß:<br />

itt)enn fte n?enig ^l^al;runö [)aben,bleiben fie fo fle<strong>in</strong> a\^ Die ^uniu^-^efer.<br />

^er fte e<strong>in</strong> tDeni^ <strong>in</strong> Den ^nnDen l)ült , Dem cjeben fte e<strong>in</strong>en ©ajftüori<br />

fic^, wie oiel onDeve (gvD^Äefer ^u tfenn pflegen, mld)a übel riebet. Swi*<br />

fe^en Den obernglugelnöef)t e<strong>in</strong> gapfenoDerStDicfel mitten com ^alö^<br />

l^(^ilD ^erab. &>ie untern giucjcl f<strong>in</strong>D ^ell^braun unD i^re Slibben tm^<br />

(fel-braun. 5(m ganzen Scibe f<strong>in</strong>D rot()li4)c ^aare, an e<strong>in</strong>em langer,<br />


2?on teilt Wlnfcw^'M^v, 29<br />

{)(jnetma^ au6 Dem ^opferf)a()en f;ei*au^. B^^ifc^en Den Slu^en ij^ übet*<br />

Dem Dbeumaul e<strong>in</strong> gelbei' Dievccfiger glecfen. 't)it Sü^^^orner fte«:<br />

fjen na^e an Denfelben, fte^ii re<strong>in</strong>igen, unD I>efie()cn au^ mer©elen^<br />

cfcn, Der ^nopf Da<strong>von</strong> befleißt au^ Drei) klaftern , ix)elc5)e runD ftnD,<br />

eben mit e<strong>in</strong>em ^nopf <strong>in</strong> Dei* ?02itte unD jufammen e<strong>in</strong>e fc^one ^ome?<br />

i'an^cn-gai'be ^aben. (iv rcdcjtDen^opf nieDng unD^ebricft, De^we*<br />

(jen l)Cit er e<strong>in</strong>en eigenen fdwar^en unD ölan^enDen «öalö^^raßen.<br />

^er3vucfen^©4)ilDi|^audbfc&mar^, <strong>in</strong> Der Glitte ergaben, f)atober*<br />

l^albüier^o{)enunDemen@aum. ^ieguJTe ftnDtt)iebcpDem©olD#<br />

i^'eferr bei; e<strong>in</strong>icienftnD Die flauen meitetauöe<strong>in</strong>aiiDer, unDDie^<strong>in</strong>ter^<br />

gujje lancier. ®cr ^auc& |)at aud; fed)^ 5lbfd^^e, Qc\)t aber fpi^M^e^<br />

iü, unD allc^ fcJtDar^. ^ieöelbli^en^aaref<strong>in</strong>DanDer^rujtbepei^<br />

nicjen fo flarcf , Dag man an e<strong>in</strong>em breiten ©treiffe nicbf^ al^ meijTe ^aa^<br />

«:e fle^r. (Sonjl f<strong>in</strong>D ^elbe .f)aare an allen ©lieDern, ido fic e<strong>in</strong>anDer be*<br />

rubren , and) an Den ^nDen De^ 2M. ©ie Ober ? glöcjel f<strong>in</strong>D unten<br />

ni^tauj^irert^öeboöen unDrunDlicJ, fonDern c,l$ geraD abcjef^nitten<br />

imDfofur^, DagDrci)$ibfd(jc\)öm H<strong>in</strong>terleib ^ei'Dor geben. Oben l)eir<br />

"J<strong>in</strong>D fie'2Bed;fel'at»eig mit fd)mar^en unD rot^ -- cj'elben öwdjfertw<br />

^treijfen bunt, ^ie Unter^glusel f<strong>in</strong>D ^ugefpi^t unD braun.<br />

1. J^er^efer.<br />

2. I^er ^opf.<br />

3. ^ie Cber^Sluciel.<br />

III. ^Matte. Tab. II.<br />

4. 5^er fKucfen^ed&ilt).<br />

5. (£<strong>in</strong> Unter-glucjel.<br />

XXI<br />

ter »<strong>in</strong>ten ©roffe, mit fc^margen glugeln unl)<br />

flel6m ot)er tDeifien Sieratj^eti<br />

darauf;<br />

Sie @rj!e ?(rt<br />

iire$Dl^^.^eferf<strong>in</strong>b fc^iver juf<strong>in</strong>Den, mnn fmcd^^nmi f<strong>in</strong>^<br />

unD im ^Dl^e fiecfen. r^en gvojTten ()ab ic^ im fünften ^bei!<br />

befcJneben/S^mtfemem^urm. »öier folgt e<strong>in</strong> ©^f^lec^tDii?<br />

^ 3 t)on,


30<br />

2JcttbenS)öIö^Äefcen,miere(mdfricjctobcfl)ei*jc,<br />

t>ön, fo Defoievten ©roffe ijl:, unD tDe^en per Qdbcn 3icratf)en iiuf<br />

t)en fc^waUjcn glügeln unD Derfclben ^crdnDcrunöen ^etrad)tcn^<br />

iDeV'tf) i|l. ®ie Cl'j^e 2(rt (fpecies) Diefcö ©Cfitlec^tÖ (generis) ^at<br />

t)ie guim'Qelbeu Stemt^en, n)ie Die iv. Tabeii ^iec auf Der Dritten Äu^<br />

pfcr 5 platte jeiö^ ^ wnD untcrfc^elDet ftc& Damit aucb Dem blofen @e?<br />

fid)te nad). ©er ^opf ()at e<strong>in</strong>en gelben ©repangel, fo mitDer iSpi#<br />

^e'auf Die @tirn here<strong>in</strong> ge^t. ©ie ^orner ^aben, ir>ie ßlle -^ol^<br />

Kefeiv Sw^I'^oviter, je^en (Belend'e, roeld^e auf Dem länglichen er?<br />

Die anDern<br />

Proportion immer itma$ für^er njcrDen, unDn^egen Der langen<br />

jlcn Dar>on flehen, unD Deren ^)ier Da0 er(le Daö Idngj^e ij^ ,<br />

m^<br />

©lieDer fo lang aU Der ^efer f<strong>in</strong>ö. i^ie ©elencfe jtnD grau , wo fic<br />

Dünne f<strong>in</strong>D, unD tDO fie Dicf werben, fd)n?ar^. S)aö ©efic^t \;)at<br />

f(^\t>ar^e klugen, Ä'a^cn^^acfen, e<strong>in</strong> fd)tt5ar^e6 ^latle<strong>in</strong> über Dem<br />

Q5cbii wcl


XXII.<br />

SSon kn fc^tvat^en mit 0b bmi^mtm<br />

Sie anbete art.<br />

liefe 5lrt ^at ötofierc S<strong>in</strong>gen alö Die erfle, fo, t>cif fie r)<strong>in</strong>tet unp<br />

\)0f Den Sü^l'^ornern üoi'(je()en. SiDifc^en Den ^ovnern i({<br />

e<strong>in</strong> öelt>e0 (Stvicfele<strong>in</strong>, auc^ über Dem ©ebi§'?Sldtle<strong>in</strong>, <strong>in</strong>cjlei^<br />

cfeen h<strong>in</strong>ter Den ^ornevn e<strong>in</strong>en {)alben D^<strong>in</strong>g »on Diefer ^axbt ^ag<br />

©ebi^ ijt wie bei) Der erjlen 2irt :Der ^alö''^c?)ilD ijt fe^r 5o$ unD<br />

runD ergaben , W am E<strong>in</strong>fang De^ ^acfenö e<strong>in</strong>en gelben [R<strong>in</strong>g; ifl<br />

(gammet^l^cbwar^A mit jwep gelben (Stiict)le<strong>in</strong> ge^ei$net/ Die anbep»<br />

Den fpii^gen vgnDen zt^a^ gebogen f<strong>in</strong>D. ®ie |)6rner baben etma^<br />

Dicfere 5lbfd^e alö Die er(te 5trt , aber für^?er alß jene, unD f<strong>in</strong>D braun^<br />

i»ie Die güfle , n)clcl;e lang jlnD, unD am (£nDe Dc^ @d;ienbe<strong>in</strong>ö e<strong>in</strong>e<br />

e<strong>in</strong>ige ^ Dag<br />

Die gübl'^orner e<strong>in</strong>e '5:ieffe Dare<strong>in</strong> macben^ Daf fte ficb Dar^<br />

m<br />

<strong>in</strong>nen rubren rennen. ©iefe^6rnerf<strong>in</strong>CJDert)or!)eröe6fßDett


Sit't öleic^ / Der garb unD Den ©lieDevn nad> f^er ^opf aber f)at<br />

\m\)t gelbeö, fo, Da§ Die 5lugen Damit eitiöefalft, Der^^acfen Daijon<br />

e<strong>in</strong>en fKm h^h Daö ^:ö(dtle<strong>in</strong> über Dem ©ebi^ gelb ifr, Der ^al6*<br />

oDev DiucPcn-^c^ilD Dornen e<strong>in</strong>en breiten <strong>in</strong> Der 53Ktfeüber fe<strong>in</strong>e S;)b^.<br />

f)e b<strong>in</strong>/ ml^i, wie bep Dem ()ier üorberge^enDen ijl, gleic^falö e<strong>in</strong>en<br />

gelben DOC& ^ma^ f^mdlern f)alben 3^<strong>in</strong>g ^at. ©ie ^rufl i(l neb|l<br />

Dem ^alö unten ber fc^marfe , aber Der ^auc^ Deö ^<strong>in</strong>ter^üeib^ bei)<br />

e<strong>in</strong>igen ö


== 25öm SÄ»§ 25ioIet blauen 5)0(g^Äefc^ 35<br />

Obcc^glu^eln i(i nuc am ^nfan^ n>eig ate Da* @aum, Daö übnöe ift<br />

ruiyig.<br />

©iegu^l^^&ornei'ftnt) mid)m Den ^ol)en am ^-nDc Dei-^2ibfa«<br />

^c mcig^ci^'au , an ^noDen Der äbfd^e


34 23ömbt*autid^ctguIbctcrt|)öIg^Äcfct*, vcnic.<br />

jiiit^at)ciiüerfc^ene@c&encFd; breite egen unO i^re eigene nmDe^ec^<br />

ben Dar<strong>in</strong>nen l)aben/ ti>o fie liegen Tonnen, fonDern fte f<strong>in</strong>D runD, (le^<br />

l^en h<strong>in</strong>ter Den gül)l^$6rnern unD Da^er Diel f)ü^er auf Dem^opf,<br />

pnD Dabet; gegittert, Vßelc^eö icb bep fe<strong>in</strong>en t?on obigen f<strong>in</strong>Den fonnen.<br />

ft)ie mittlem unD l^<strong>in</strong>tern gufle pnD an e<strong>in</strong>em befonDern i^ergulDeten<br />

^c^ilD , Die nd^jle ©c&uppe Deö ^(bfa^eö am ^aucb oDer^<strong>in</strong>ter^<br />

£eib, i(i fe^r breit, Daö i|^ breiter, al^ Die anDern Darauf folgenDen alle<br />

Diere f<strong>in</strong>D; alle aber f<strong>in</strong>D mel)r al^ Der gan^.eSeib gldn^enDd^ergulDet»<br />

:^ie Ober*Slügel .^aben auflen, Da fie e<strong>in</strong> menig cibmi'tß gebogen<br />

f<strong>in</strong>D, e<strong>in</strong>en @aum öon f le<strong>in</strong>en ^nopfle<strong>in</strong> an e<strong>in</strong>anDer, über Diefem<br />

:^nDpf*^aum ifr e<strong>in</strong> tma^ breiter unD glatter gulDener @tric^, iror^<br />

auf fe<strong>in</strong>e ^nopfle<strong>in</strong> jteben , fonDcvn etn?a^ polirt ill. ©arauf hmt<br />

ter fc^one ^unnirn-ot^c (gtreijf fafl ^ifc^en m^ D^ei^en ^noppe<strong>in</strong>^<br />

t)aö übrige oben l)er f<strong>in</strong>D scben Du'iben Knopfe unD fle<strong>in</strong>e fKun^eln<br />

Da^tWcben, tt)dd)ci^ jufammenfe<strong>in</strong> ^enfel Der garbe nad) , unD fe<strong>in</strong><br />

©rab|lid)cl Der (Subtilbcit nac^ au^Drücfen fan. ©ie "^Bei^^eit Deö<br />

aUmdd)tigen ^i^opfer^ aber Idfllt je(jt e<strong>in</strong>en ^licf Durc& Die^ergrof^<br />

feranöe-^ldfer <strong>in</strong> Die (Sd)on^eit fe<strong>in</strong>er €reaturen, unD <strong>in</strong> Deren uner^<br />

jnef Ud[)e ^annigfaltigfeit mcfer alö ju unfrer Qßdter Seiten t^un, Dos<br />

für<br />

er an^ oon Den «Se<strong>in</strong>en gepriefen tt)irD.<br />

Tab. VI. iuf Der Dritten platte. N. 2,<br />

XXVIIL<br />

?8om Mmeit f)oli)^fefennft Hauen<br />

[er ©roffe m^ gc^bvt Diefer ^efer unter Die €laffe, too Der obi^<br />

ge gan^ blaue jlebet, N.26. l)at aber fonff md}Uhlam$ anfiel<br />

alö Die Ober =glügel, unD Diefe nic^tfo fc|)on üiolet mgm Der<br />

»iclen e<strong>in</strong>gcDrucften ^uncten, fonDern itr^a^ trüber blau, tt)egen Deif<br />

^.at fle<strong>in</strong>en ^erau^ jie^enDen 5tn6pfie<strong>in</strong> , fo e<strong>in</strong>igen ^t^atuu geben,<br />

^cr ^alf'@c&ilD iP b^U^l^rauu; unD i^k Darauf lle!)enDentl;eil0 rnn^^<br />

Der>;


23om f($itjatt'braurten fUimn ^oWStcfct. 35<br />

Den, tl)eilö breiten .go^en, f«^tt?ar(j'brnim. ®ßc^opfi|lobenfcf)iDai'^^<br />

Die Spoxmi: braun , unD an Den Dicfern ^\)iil Der ©elencfe fc^iDar^?<br />

braun, fonDerlic^ i(! Der ^albe^nopf, porauf fiejleben/öanfe fd;mar^.<br />

©tef<strong>in</strong>D aud&, n^ecjen öer langen $lbfd^e, cttoaö Idncjer, d\$ tik Der<br />

gan-^ blaue ^efer ^at 5^i« gujTe f<strong>in</strong>D f)ell'braun, aber an DeriÖicfe<br />

Der^c^encfel fc^tt)ar() unD fc&itKir^- braun, ^ic^tirn ijlbraun^<br />

imD Da^ ©ebig, oDer Die fßü^m ^^iß-S^^Ö^ <strong>in</strong>gleic&en , aber an Dec<br />

(Spi^e fd^mati Die Siu^^n Wen unter Den »hörnern , unD f<strong>in</strong>D ttroa$<br />

wegen Der ^brner au^ge^o^lt. Unten am S)a[$f ^ruft unD 2db i^<br />

aUe^ 5en * braun , unD neben fci^war^-braun. Unten am ^aul cje^et<br />

dne^aut <strong>in</strong> Die«&of)e, biö m Da^^ebiß, fo i^on Den üorißen fe<strong>in</strong>er ge^<br />

^abti al^ tt>enn Daö ^<strong>in</strong>n mit e<strong>in</strong>em


36 !33ö!n f(§iMi*§''bvanticrt ^ß^^cfct* mit iimnm %l<br />

l8om %mt% '^<br />

XXX.<br />

fcrattrteit f)ol§<br />

mit K<strong>in</strong>nen Slßö^ltu<br />

^^ tt^ttt<br />

J6öleid[) t)iefet ^efer m t)cr garßf mit tcm Dotricien uOere<strong>in</strong> fomt^<br />

ijl et' L)oc^ fon|!en <strong>in</strong> i>ielen untevfc|)ieDcn , Dag man i^n ju ^i*<br />

ner andern $trt 5e[)len muf. ©er tjornebmli^j Untevfcj)ieD i|?,<br />

t)ag fe<strong>in</strong>e fd^iDavf^en Dbev-glugel fß Dünne ftnO/, Dag fie, iDanrt er (oD<br />

ijl , ftc^ meillen^ ctmaö ^ojamnKn runzeln itnD^ <strong>in</strong>. Die ^dn^e ^era^<br />

uerbiecjen-, welc^e^ id) biö^et noc^ an fe<strong>in</strong>em sefunDem €t ^at fei^<br />

«en langen vf)afc^vagcn n)ie Die anDern, D«c untcrv ^UA^fonDern e<strong>in</strong>en<br />

regten i|)al^'@cl)ilD,Der unten ojfett, an D^n^eiten Dunneunö oben<br />

mit fc^mar^'-brauncn ^ofjen t^erftdrcft ©«f ^opf ij^ fe^v unter fic&<br />

geboöen. ^\t gul)l^^oi'ncv I)abcn jmar i^ve ^-^en c|)oI^'^efer'©e^<br />

kncfe , ftnD (\\itx nur am ^opf-^noDen braun,- Da^ übrige i(! mef)r<br />

fc&\T)ar^ alij braun. i5)a0 ^ebig iH braun, ^ie mittlem unD ^<strong>in</strong>^^<br />

tern güjTe ftnD oben braun am


XXXL<br />

groffern i<strong>in</strong>b ^e^ He<strong>in</strong>crii Slrt, aB ^em<br />

k S'arb Mefe^ ^cfcvö i(? braun^rßt^ auf t)cn Dbcv-^Sluöeln imt^<br />

^e, n)ieaUe^ol|^^efer^Do^ mitDcmUnterfc^icOADögman<br />

bep öiefen erjlen ^noDcn oDet ^2lbfa(j , ter <strong>in</strong> Dev ^t<strong>in</strong>ie Pe^ct , mit<br />

jc^Ien fan , fo bep obigen nic|)t gefd)ef)cn fi<strong>in</strong>te ; \)mm^^ ficf)t<br />

tiev langete 5lbfa^ auf dncm m\ füv^evn 5lnoDcn , alö bcp jc^<br />

ncn. §tuc^ öe()en Die 5lbfa^^e^ »o pe Mcfc f<strong>in</strong>D , m'm. wt<br />

tcn Anfang t)eö folgenDen üor. ®ie braunen, ^^ugen f<strong>in</strong>D fo nabe<br />

an Den gübU^ornevn^ Daf, nji^bei; anDern, e<strong>in</strong>e vunDe ^erbe<br />

tJac<strong>in</strong>ncn i(l , njotauf Die ^orncr liegen Fonnen , unD (<strong>in</strong>D Deutlich<br />

atö Ritter , ^DoDur^ fcjon verguIDete glecfen fc!>immern, tT)et4)e<br />

famt altem ^ \xa^ fonjl am ^opf i)l , fc^ajav^ f<strong>in</strong>D , au4) Da^ranD*<br />

ei'^abcne v5al


n 23om '^kiitVmim ^cI^^M^t*/ t^itt<br />

D<br />

©röffcrn.<br />

flatd mit gldne^cnDen S;^aaun befe^t, tt)elcf)c gelb jlnD unt) gldn^cnö,<br />

. fotiDerlic?) f<strong>in</strong>b Diefe ^aare an Den 5(bfd|en Deö Untecbaud)^, meieret*<br />

fpiligcr juge^t o,\^ bet) öen ^eible<strong>in</strong>. ®ie Untec^glööcl f<strong>in</strong>D sanlj<br />

fd^mditlic^. (r^ giebt öiefei* 5li't e<strong>in</strong>iöe ^!}Zdnnlcm imD ^eible<strong>in</strong> , Die<br />

ctman Daö Dritte €^eil fo groß; cil^ Diefe<br />

mit Den grofifen DDllige


23ßm S'avitim*i;ßft)cn $oI8-5^cfcr. 39<br />

XXXIII.<br />

iefct ift iiid)t \vk fonjl, t)en grolfevn rotf)ßn <strong>in</strong> aUm QU\d) unt?<br />

öleic^fam nur e<strong>in</strong>e i>erbuttete ^rt, fonDern e<strong>in</strong>e befont)ere fpe-<br />

ciest)ec^ol^:=^efev, öie mit Der groflevn fe<strong>in</strong>e Q^erb<strong>in</strong>Dun^,<br />

JDie erman m fle<strong>in</strong>cc ^unD mit Dem cjvoflern \)at (ix ifi mit ölan*<br />

senDen €ai'm<strong>in</strong>*rotf)en ^dvle<strong>in</strong> befc^t , njcldeDenDbev^^glugeln an<br />

t)«n


40 23om Murt:ia*otf)cn flfa^en ipo(g^^cfei\<br />

XXXIV.<br />

SSom ^lutl) ^ rotten U^m ^dW<br />

äbic6 öici^ t)ie Pur<strong>in</strong>e, ttjcrau^ tsiefe bi^F)cr bef($riebene 5\cfer<br />

mecDeiv nicl;t alle bekommen fonnen, fofan ic&DD($t*ül)nlicj)fa*<br />

'^ 9cn,t)a§ Die meiflen au^ glcicj) Dicfen?9Mt)en n)ei'Den,tt5ic t>Dn Dem<br />

(jvolften fc^tt?aiten ^ol^^^efer im fünften ^{)eile öc^ißt tDCvDcn, iuel*<br />

(^e auffet Dem ©ebig fe<strong>in</strong>e beraub (!el)enDc@lteDei' bciben unD mitten<br />

tmd) Daö vf)oI^ nagen. Q3om gegenmdrtigen aber balte i($ eö für<br />

e<strong>in</strong>e iva^vf^e<strong>in</strong>lic^e fO^utl^maffung , Da§ ci* nur r.\v;fcben Der ^<strong>in</strong>De<br />

unD Dem ^aume llecft. (2:r i|^ Deönjecjen fo flac^, unD l)at e<strong>in</strong>e Qat<br />

befonDere Signatur oDer ©ej^alt. i^ie glüg^l f<strong>in</strong>D blut-rotl) ; <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er<br />

greife, bi^ f^e fi($ unten im ^ogen frännnen; gan^ eben alööel)0^<br />

belt; fo, Dag Die ^ei) erbabene i'<strong>in</strong>un mitten auf Denfelbcn ldnc){5l;<strong>in</strong>^<br />

ab mit Dem duffern gleiche Sß\)z machen. 5ln Den (Reiten cjeraD ab<br />

unD mit e<strong>in</strong>er ^eijlen. an flatt De^ Drepecfigen oDer feilfovmigen ga*<br />

pfen^, a^Difc^en Denfelben, oben am Dlücfen, ift l)kt e<strong>in</strong> 5ölat, tie ^o^e , Die <strong>in</strong> e<strong>in</strong><br />

Idnglic^e6 ^ierecf \>on Dergleichen «g)o5en, al^ <strong>in</strong> Seilten emgefajft^<br />

unD jle^t <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em runDen ^ulffc , Der über Die ^eljft De^


23ctn ^mdxotijm tkhun Sefetv mit tcn k. 41<br />

CjClbe 0pi^e jt<strong>in</strong>fc^cn Den j\r»ep ^^orlcr ^ güjien übet Die ^rufl,<br />

Das ubi'iöe ijl: unterhalb De^ ^2eibö am fc6n)av^. ::*>ie gülTe f)aben<br />

üben Dunnc , unten Dicfe ^c^encfel ; Die t>iec ^auc^^^lbfa^e ec^<br />

t)abcne Seipen.<br />

^om Siegei ^^<br />

eiel}e Tab. VII. III. platte. N. i.<br />

rotten<br />

XXXV.<br />

tlmm ^ol^ ^ fefeiv<br />

mit t>m laufen Ober ^ S^öö^l^^ ^^^^^ ^^«^ f(f)n)ar=<br />

§en ©tveiff auf t)em ^alö-Si^il^e<br />

[ie jttjet) \)kt <strong>in</strong> Der Uberfc?)n|ft bemel&te i^ennKtcf)en f<strong>in</strong>b fe<strong>in</strong><br />

«^auptsUntcffc^iet) , Der unö bi^f)ec befanDt i(I. ©ieSiibl-<br />

^orneu f<strong>in</strong>D id}\\iax^ , fangen it\m^ untei- fic^ ö


42 Q3öm Greifer ali^ Die ^iet U%<br />

l)erßcl)enDen , l}abcn oben ar> Der 5(c|^fel e<strong>in</strong>en erfeabene«<br />

^c^iDulfl, oDcr lancjlic^en .^noDen. ©ie 9\ei^en Iäncj5<br />

aber Die glü^el {>i»


23crt bm bftnn fTu#if)cn{yeK*va<strong>in</strong>ten Met, mit k. 43<br />

XXXVIL<br />

mit fc^n)avgem^al^==©c^il^.<br />

je gar& i|l fo ^cn- braun, t)ag jle&ev gelben na§e fommf, unö<br />

Dal)ei' Dicfer mit Dem t)Di1)eröe^ent)e8 ^cfei* nic^t ^u t)er-^<br />

mengen ijl. f£)ie 3ef)en 5ibfd|e an Den gul}l^«5)^vnern ^at<br />

geme<strong>in</strong> , fi»t) Dabe^ aldn^^enD - fc^iDai^f<br />

«f mit Den ^o('^ := ^ef^rn<br />

«nD [)aben e<strong>in</strong> ruuDlic^e^ ^'ülble<strong>in</strong>. Ä'opf, Untcdeib, giiffe unD<br />

Dei' ^aavicje 4Dalö * (Sc^ilD ffnD fc|>tt)ar^j. ^U gu|[e f)abcn fe<strong>in</strong>o<br />

fß ftd)tbai-e ^icEe an Den ©c^encfeln , au(^ fe<strong>in</strong>e folc^e Üdn^e;<br />

tt)ie Die anDern ^olfe *^efer. ,^ie Dber?glacjel f<strong>in</strong>b ^ar Dur0^<br />

fic^ticj Dünne ; Dcd^ runfeeln fie r\i(^t sufammen , \m Dey , fo {)iec<br />

XXX. fre(}t, fonDevn bleiben fleif, unD f)aben fe<strong>in</strong>« e<strong>in</strong>n^evf^ jite^<br />

^cnDe ^uncten * '^iejfeii / fonDern iantei' Idng^ ()evab (jel^nDe €(V<br />

»d(e unD (^treiffe <strong>in</strong>ned;alb e<strong>in</strong>en fubtifen Seilten ? (Saum,<br />

eie^e III. platte. Tab.vii, N.4..<br />

XXXVIII<br />

S30« eittem t>et tlmftm §ol6Jefer^<br />

wjt selben glöä^f^^^<br />

>ün Den stoflern ^ol^? ;=^ ^efevn; f<strong>in</strong>Def maft 6et) ifenen ; fj)<br />

i)cn Den 3nfecfen öefc|)rieben , aübcreit üiel ^^ac?)ricl)ten;'<br />

aber ^u Der 5ßeti'ac|)tun(j Dec fietnen Wirten , f<strong>in</strong>D votniQ<br />

i^aab öefJi^ö^«- ^c^¥t f)aben fie Den r^abven üieb^abetn Der Um<br />

mfui^ung Diefer €rca(uren', e<strong>in</strong> tDeifeö geiD ßelaffen, 3c^ \)0.b'<br />

mic& {)iei: Dare<strong>in</strong> genjacft/ «n0 e<strong>in</strong>ige fecbritt Dar<strong>in</strong>nen fort öc^^<br />

tt)an, i^amit man ^.imi meniöjlen nur e<strong>in</strong> au|Tn1tc^l €vf4nntnii5-<br />

©<br />

»<br />

i:)er


44 2Jon e<strong>in</strong>em bei* f(c<strong>in</strong>f!ert|)ö{l5'Scfcr/ mit gelben J^L<br />

t)ec ©ellaltcn Diefec cjrojfen ^^efc^^amilie cntDecfe , ob man gleicp<br />

ni^t fö mit Dar<strong>in</strong>nen fommen tan , al-? man tt)imfcl)t. (E"^ öß-<br />

\)hn e<strong>in</strong> ©efic^t Daju , Dag <strong>in</strong> Die ^d<strong>in</strong>ne , unD Durc^ Die Dv<strong>in</strong>t)e<br />

fe^en fan f weld^eö fo mm 5^^ ^)^ff^» /


JOH. LEONHARD. FRISCH.<br />

INSECTEN<br />

Sßon attcrfet)<br />

<strong>in</strong> Se^tf(:^Ian^f<br />

iiungen »cn fcicfcm Äri«(l)cnbcn unt» Sliegcnten<br />

3nlän6ifcf)e«<br />

e 11) u niu<br />

t)ei' 9rünDli4)en<br />

tntMw4f<br />

©0 elniö« tjcn tJer 5^otur Dicfer Kreaturen ^erau6 gö()c6cn/<br />

«n& jut Siijanßung unö ^cibcdauna Der anttern.<br />

97e!>fl e<strong>in</strong>er QSombe »on bcmiraö Robert Hooke <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>et MicrographiaentDecfeMtnDtoonDemmurI)ma§lid)enUripnm(}Derörunen^aut<br />

Die man nac^ DcrUt>cvfd)mcmnnmqDetDL'er An.1736. ouf Den<br />

^•efcn unD anDevn @vünt)en ncfunDen bat<br />

SBJe aud^ nöt^igm Sufdf^en ju e<strong>in</strong>igen 25efc^rei6imöen<br />

kc t)vei;l)unt^eit Infeaen <strong>in</strong> ben \)orI)crge[)ent'en<br />

XIII. '^l)ci(en<br />

Unb e<strong>in</strong>em SKc^iflcr über MeCemuiie ter <strong>in</strong>feaen, fo <strong>in</strong> Ncfcn<br />

^xi\) k%U\\ ^[)cilcn be{cS>ricben njevben<br />

;e$eÄll3n,i?evlefltö e^nflopb ©«^tnieb NICOLAI, 1738.<br />

f


S)e$ Hittnt ^un&m^<br />

I. cßom Slug^^d&tiecf^ti mit Dem jugefpi^fcrt ^aufc, beöen »ur^<br />

^lat cim gleifcö angetrac^fen ift.<br />

U. ^on t)ct braunen äfofen 9S3emblaf*fKaupe unt) i§i'cm ^ap(^<br />

lion.<br />

III. ^on öet ötune« |)auf bie man An. 173^ nti öfekn t>ön öecDbet:<br />

ubßi'fc^roeramtcn Dcitern nad^ i>nfoffenen ^ci|7er ge^<br />

funDen, unO tt)eld;cö Infea: Diefelbe nitjt^roagli^ gemic^<br />

cfet f)al)e.<br />

IV. csött t>er hülfen * !>^aupe auf Dem ©runt) be^ ^afler^.<br />

r. cBon Dec fd)tDar^6vaunen Fle<strong>in</strong>en ^aiim^Sßan^e mit lamMy<br />

breiten Su^U^ornevn.<br />

VI. cBon e<strong>in</strong>em meig^unö f


XIV. ^on t)cm ^otl ^ ^cfet mit t)cn Idnöftcn J£)C'tncrtt.<br />

XV. cBon tcn fc^mabln-mt) tanö- l;dlfiöea>J)ol^.J


feil; i:)i*ei)bunl^ert^rIcD <strong>in</strong>feaa ^u bctracötcn/iu<br />

i^aen ?3crd)rcibi<strong>in</strong>g tjcrau^ gu geben, ö^öcn*<br />

wart!i3Ct 5ret)äc{)enbe?t5eilimd)tba6 biim<br />

öunbert v»oll So ftnO e<strong>in</strong>ige ^iebfcaber i>ie?<br />

feu ^^(rbeit faft uncjebuUig ttcrben , ta$ Re fo<br />

lang waxtcn müfien, biö SKiaterie genug },\x<br />

e<strong>in</strong>em ^anb j^ufammcn gefornmen, nunmehr muß e6 ge«<br />

nag fet)n» S(nbcre aber l)aben bie ^m\) ^'enturren fd)ört<br />

befonber b<strong>in</strong>ben lafimr weil bocb bei) jeber e<strong>in</strong> dim^et<br />

ft<strong>in</strong>ten angefftaet, wie bann aud) bei) tiefem bvirten ^utu<br />

beit gefcbeben ifr Saftet mir (BOtt bie bi6f^ecige g)?um<br />

terfeit noch e<strong>in</strong>e 2 \t?erbe id) md)t unterlaffen baö <strong>in</strong>erte $un?<br />

bert anzufangen/ ob i^ g(eid) <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em fMjm mux, \vä^<br />

d)e6 bemjenigen mijc fonunt, <strong>von</strong> bem e6 f^eißt, liüf,i6<br />

I)od) fomme. ^iie<strong>in</strong> burd) Uc grfabrung erlangtet unD<br />

ge|ldrd"teö SrC^<strong>in</strong>tnüg l)iet)onbe()dltnod) immer e<strong>in</strong>en t^ter.-<br />

In bienticben 2>crratt); unb bie ^egierbe, ja Ne D^otö»<br />

wenbighMt <strong>in</strong> anberer 2(rbeit ab;^mt?ed)feln/ Jagt mir nic^t<br />

m biefe angefangenen «etradjtungcn gani^lid) m v^^rlap<br />

fen. Sj? Caben biefelben bi^ber n^enige bew?egt mir bter<strong>in</strong>?<br />

nenbei) pfpr<strong>in</strong>gen, fonbcdicb unter tm i^anbö^geutert;<br />

hamit man mit gefammrer 5pant), e<strong>in</strong>en groffern ©riff^<strong>in</strong><br />

bie 9]atur^|)i(torie Wtc tijun fiimm. S)^nn me<strong>in</strong>:örei)''<br />

)C2 l<strong>in</strong>g,


ienmnl) c<strong>in</strong>uic me<strong>in</strong>ev Scfci)vcibunvicn biird) tnmcQtiafy<br />

xnmnnm(nd)tl)at, \m^ et* bic Q3atii)cit bcrfcibcn ge^.<br />

tt)if; gcfunben traben, ^mn cö \uni nccbcn, fan idi) xnü<br />

Beulen anfül)i'en. ©nt^e Uiucvfuci)ungcnfunte irf) nicl)t<br />

oft gcnui] anftcltcii. ®a mögen anl^cr^ mct)V ^Hil}i1]cii^<br />

un 6ai^ön cnti^ccfcn»<br />

^CtV <strong>Joh</strong>. Philipp Breyne , gU ©ail^iCi, eilt ^VCfiet ttltb<br />

ßIficfUd)cr97a(I)forfd)ctbcvnatui1tcl)cnS<strong>in</strong>gc4)atta^,i^<br />

i(^ <strong>in</strong> me<strong>in</strong>em fünfte» Sf^eil benlauffti^ befcljuieben/genaiiei*<br />

unteifuitt/unb gu ®al1^3i(5e<strong>in</strong>e^)e^d)mbun(^ i?en e<strong>in</strong>igen<br />

JSo^en <strong>in</strong> 4to l)erauö gegeben, nnter i^em '^itel Hiftom<br />

naturalis Cocci radicum t<strong>in</strong>aorii An. 1731. Pat<strong>in</strong>nen CV ^Citf<br />

t>a§ id) bie ved)ten jungen be^ ^utnn^ nid)t wie er gefe^<br />

Ren. ^öe(d)e^ ic& il)m ^n Sliren t5iemtt offentlid) xiiijtm.<br />

& ifl mir <strong>in</strong> me<strong>in</strong>em ®avdH e<strong>in</strong> ^abm x>om iluf^w^<br />

öeriffen. 3e& ^'^n x^on cimx mir nod) unbekannten unb<br />

l<strong>in</strong>iierbdd)tigen (Sd}Iupf'®e(lU' (Vefpa ichneumone) iH'r^<br />

leitet Worten, ©a mid) fonft bie faflunjeWicbeSIvrenbie^<br />

fer (Kreaturen nod) nid)t a^'m fonnen» Qßann nur ba^<br />

übrige ©ewircfe ift gut gefunden wci^ben, b<strong>in</strong> ui) fdjon<br />

gufriebem<br />

j^Crr D. Wagner I)at itt ben A£lis Francon. erudiris fit<br />

ber iwüun Sammlung p. 5^2. e<strong>in</strong> examen , wie er fagtf<br />

fibcr me<strong>in</strong>e bi6t;>erige experimenta angeftetlt / um hieicni«*<br />

gc/ waö icb nicf)t attendirt^u bemercfeu/Weü id? aber beftm<br />

be/baf^biefererfte QSerfud) fe<strong>in</strong>er- Prüfung nkht fc aera^<br />

rl)en, wie id) wunfdje, muß er wiebert;Ovit werten, unb<br />

^offe id) grunblid^erc au 1el;em<br />

^ai5


®a6 icl) <strong>in</strong> bcm Q5örbericf)t M elften S()ci[^/ tci? cr^<br />

ftcn$»uni?ert^ (^cfagt/<strong>in</strong>ug id) f^icu bei) ^e<strong>in</strong> (eeten i^e^iMit^<br />

teil .t)^<strong>in</strong>^ert6 wict^ct fagen, unl^ befta^en: t^a\} man iMc<br />

S3eobacf)tim(icn ber D?atuiv i^iefer drearuren nid)t an ^cr<br />

©d)nur/ ober als an e<strong>in</strong>et* ^cttc habm Un. 3n geten<br />

i<strong>in</strong>b mebr 3^^)^^»/ ^)ii^ ^* <strong>in</strong>anc^eö fried)enbe6 ober jtie^<br />

öent^e^S^fect nid)t me<strong>in</strong>* antreffen f6nnen/baf; ic^ bie^^n^<br />

mercfun^en/ Meicfe ebmablö ^cH^tf ()dtte \Dieberl)oMen<br />

über fcrtfcßen kennen, 97td)tr ba(5 eö fo feltene e:reatU'<br />

ven ^ett^efen/ fonbern e6 bleiben e<strong>in</strong>em bier<strong>in</strong>nen cfft t^ic<br />

©emc<strong>in</strong>ilenam nnbefannteftem Si(^: id) l)abeben2}iai)^'<br />

en jjlefer, weld)en id) für e<strong>in</strong>en i^on ben fo genannten püiularüs<br />

t)alte/ nod) nicbt <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em ^M'flen ober S3ent)anb^<br />

lung6'Suge( f<strong>in</strong>ben, unb t^ofli^ befdjreiben fcnnen/ ta i^*^<br />

fcoct) bie bi6{)er Unbefannteilen bavcn anbetreffen l)abe»<br />

CSJann tcß K<strong>in</strong>fti^ noA) ct\m^ mx tcn gefammfeten<br />

53örrat t^erau^ geben HUf werben mir bit Sefer biejcniae<br />

©und ertreifen, bic fcben m\i}c \>ct mir öenojfen/ aU üiv<br />

fter u. a, <strong>in</strong>. baf5 id) aum \i?enigjlen bie giguren, unb mir<br />

m6qlid)e , obgleich nnvoHfcmmene S3efc&reibunc5 berfelben<br />

mttt^ei(e/Unb VMele mit benTBcrten e<strong>in</strong>es veri^nugtentro^<br />

fte : & iü bod) beider aU nid)U. Unb mit SiKiafeit Hm<br />

fe|e: ®fl;e l)\n, mad) eö bcjfer, 3n benbei)ben (eßten<br />

Steilen ijl bicH bei) ben kle<strong>in</strong>en unb (ircfTcu Jpo(ß^5(efcrrt<br />


'ntd)t bcßbad)tereUmitdnbe <strong>in</strong>it gcbadircn^cfdn'ci^^<br />

iibm<strong>in</strong> fommcn it^evben; wmn glcicft nidjt a((c6 fb mß--<br />

ten iftf unö md)t6r aB etnc/ aud) e<strong>in</strong>em Ä<strong>in</strong>b <strong>in</strong>6©cftd)t<br />

fattcnbcStc^mfcpffc fan o^cimion ir-crbcn/iu e^ hm chic<strong>in</strong><br />

tieu fö laui^ aiit bergtctd)m Um'C'crüd)mi§.en luiigd^t, e<strong>in</strong>e<br />

Sctbricßiut^cir, wüm mltUibm^ mxtf^ ift. ^2\i^: 3d)<br />

l)abc e<strong>in</strong>e ^iemUd)e gabl ter langen Äefev berfamitten / x>m<br />

alledci) garten unb ©rof^v Die t^tel ibr gebenlana nid^t fö<br />

aufam<strong>in</strong>cn br<strong>in</strong>gen \t)erben, \te[«t)e,\t?ann fic auf t^cndliv<br />

(fcn fallen/ ober ßele^t it^erben, it^e-^en iftrev furzen [vü^fe<br />

<strong>in</strong> bie g»^^)^ mr<strong>in</strong>gen mujTen/ bamir |te miebeu auf bie gujTc<br />

fcmmen fennen, benen bie 5i<strong>in</strong>ber beftüegen Iad)erlid)e<br />

gramen tjon ©d^mibten unb anbern geben. 2Jcn alten<br />

Sivten aber auA nicfetf \>on e<strong>in</strong>er Mn id) für qmi^ fagen,<br />

ÄUo wetdxrtei) ^urm fie <strong>in</strong> ^efer i^erAnbert \i>erbem<br />

OBie icö anä) biöl)er <strong>in</strong> ber 25örrebe al{e;^eit e<strong>in</strong>e^<br />

S3ud)6/ unb Wm QSerfertiijerö gebad)t, ba^ VJon ber SSe-fd)reibims<br />

ber 3njecten v^iel ober mm tn ftit W(t/bamit<br />

l»ie l)ter<strong>in</strong>n unanlienben nad) unb nad) e<strong>in</strong>igen S5erict)t be^<br />

fornmeur waö fd)on<strong>in</strong> biefem@tftcfe gef(dt)el)en; wai? ncc^<br />

jutfcun übrig it!; unb ttor<strong>in</strong>nen e<strong>in</strong>ige v^ortreflid)/ e<strong>in</strong>ige<br />

aber fd)itjact)en ^ermogenö gewejen: fo Witt td) aud) gum<br />

S8efd)lui^ a(fo fortfatjren. ^<br />

(£nn gelel)rter^ngeüanber, 9Tamen^ Robert Kooke<br />

()at e<strong>in</strong> S5ucb gifd)rieben fo An. 1665. foi. fierau^ gefo<strong>in</strong>^^<br />

meu; unter bem Sttel Mkrographia ober Staturmäßige<br />

58^'


S?oitet)f.<br />

S5cfd)i'eibunf} kle<strong>in</strong>er Sorpciv worunter im\ bcn^nfecrcrt<br />

fol^jenbc ftnb : 3n bec 34(lcn ^Inmcrcf nnc^ vom (Stad)el<br />

e<strong>in</strong>eö Sicnc6/ \i?elc|)ci' nad) bec (BrotTc bcr ä^orftclUmcj fei«<br />

ne6 23ergr6ffen<strong>in</strong>vj^®(afe^ luerffirürbi^ <strong>in</strong> Tupfer öeftc--<br />

cl)en i(I. 3n ber 37ften ^on ben S^^iffen ber Slie^en imt)<br />

anbrer ^ntitteti/ famt ber SSefc^reibung i^ver ©effallt/<br />

2t)cik/ imb ©ebraiid), aucb e<strong>in</strong>ige Setrad^tungen bar.<br />

über; p. 170. fq. 3n ber ^Sfren <strong>von</strong> ben klügeln ber glte^<br />

öen/ wie, unb wie gefcbw<strong>in</strong>b fld) bic Slugef ber ^nfr^ten<br />

bcitje^en. S<strong>in</strong>eS5efc()reibim(j be^He<strong>in</strong>en penduiums ober<br />

(Scött)imcj^S5Iatt5en6 unta bm Stößeln ber (Stuben ^5(ie^/<br />

gen/unb tic\Jcn ^ewepn^. 23on ber ©eftaüt/ unb <strong>von</strong><br />

3urammen()ang ber Sl>eile ber glugel p. 172- fqq. 3^ bec<br />

39ften/ ift ber Ä'opf e<strong>in</strong>er, Libeiiae ober Jungfer /mit ibren<br />

öitterl>afften äugen / wie fie biefelben re<strong>in</strong>igen, ^on ber<br />

änja})! ber kle<strong>in</strong>en Hemifphaeren <strong>in</strong> benfetben weld)e bi6<br />

14000 (leigt, ifcre Orbnuncj/ unb unterfcf)ieb(td)e anbre<br />

UmHdnbe üm^ foId)en äo^6a p^ 175^ %^ 3n ber 48


SJontt^e.<br />

rSg|r«B—f Mli' m<br />

m<strong>in</strong> e<strong>in</strong>em @(^afeftnb/n.48. 23on bei* ©t^r<strong>in</strong>gfiMitnc/<br />

it5clcl)e ii)t 3acib auflci* e<strong>in</strong>em ®ewebe mit fpr<strong>in</strong>cicn auf<br />

tl)rc ^am t>ervicl)tet. &nm fernere Unteifucbunaeit<br />

anberei* @p<strong>in</strong>nen/unb i()re6 iöetteb^/\t>ie auc^^a^aß ba6<br />

©eit^ebe ober ti^eifie leicbte JWaferie fet)/ trelcl)e naö) e<strong>in</strong>em<br />

9?ebel <strong>in</strong> ber Sufft aK öp<strong>in</strong>ne-QBeben ^{(i^t, n.49. 23on<br />

e<strong>in</strong>er ?lmeife/We((l)e aucf) t>ergroffertim5iüpfe^©ticl) vor^<br />

gebellt iii/ n. 50. 23ön ber l^erumlauffenben ^iete , fo<br />

^(eidjfatte t^er^roflert <strong>in</strong> 5tupfer öeffocöen i\l , n. 51- 23on<br />

e<strong>in</strong>em Scorpion gleid)en 3nfcct '^ot^on i^ e<strong>in</strong>e im 8tcn<br />

Sbeilbefct)rieben,n.52- SomSucber'^urm/n.ss. 2^on<br />

bem glcl)f n. 54. 23ön ber SJenfAen-l^aufef n. 55. 250«<br />

S^jieten, unb ber auflerorbentlid)en ®efta(t e<strong>in</strong>iger berfel^<br />

Iben, ®ne Sefd)reibung ber Äafe^9){ieten / n. 56. s^on Un<br />

fie<strong>in</strong>en aBe<strong>in</strong> -'SSiietem ^nne SJlntfimajfung it)reö<br />

14rfprun9^fn.57, Q3onben5giö^Q0ßürmen. ©i^<br />

Supfer^QMattm fxn'i alle <strong>in</strong> Mo,<br />

1. asom


am Sleifd) angemac^fem<br />

^9^ tielcn »gdufern Dicfer (Scfenccfen fant) i$ <strong>in</strong> öe»<br />

@pi'ccjglu§, Der t)urct) ^eil<strong>in</strong> laujft, fle<strong>in</strong>c S^hx\iXf<br />

<strong>in</strong> untcrfcfeieDener 3«^i / ^«>n üier biö 8. aücjelt üon<br />

eben Der ärt alö t)ec igd^necf ifi.<br />

UnD allezeit übevDaö<br />

<strong>in</strong> propordönirtei' ©rofre Dei' *2Öeite De^ (Sc|)necfen:!<br />

^aufeö, unten Die SCle<strong>in</strong>flen unD immer ©roffere gc^<br />

gen Die Dcjfnung ju. "D^iemabl e<strong>in</strong>en anDern , Dec<br />

Die Proportion ni^t ^atte, D(ijtt)ifc^en, niema()lei«'<br />

nen leeren 9\aum ^ifc|en Dem ^(e<strong>in</strong>ften unD Dem ©rotten/ treil <strong>in</strong><br />

Den ^dufern, Die i(* alfo anfänglich j^anD, fe<strong>in</strong> (gc^necf mehr war,<br />

mußte ic^ 'auf Dtß OD^e<strong>in</strong>uncj fallen , fie fei;en t?om fÜeJTenDen ^ßaJTec<br />

ölfo h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> öefd)n)emmt njorDcn. ^*ö blieben mit aber mcl@(^n)ie^<br />

rigfeiten Dabei) übria. Anno 1735 fanD i(^ e<strong>in</strong>en guten S^^unD, mel*<br />

^er mit fe<strong>in</strong>en befonDern ^rebö^gang miefe. €t kgte neben fe<strong>in</strong>em<br />

^af(^=glo§ oiel ^unDel Slfen^oDer ^'Uern^^ol^ <strong>in</strong> Denglug, wel<br />

XIII.€t>eil. ^


23om 5(ug^e*necfcn mitbcm ^uöcfpi§ten$)aufc»<br />

c|)eö i)om l)tne<strong>in</strong> öcörungenen Raffer fo fd)\Dei? ttjaiv Da§ cö auf Dem<br />

©tunD licöcii blieb. 3n3ifd)en Dic^ ii*?tne unD gvDjTe 2(eflc Die ettijnti<br />

trep @cl)iil) lang marcn, fvoc|)cn Die ^rebfe. ^enn er Dann e<strong>in</strong>en<br />

ibl(ien ^ijnDel <strong>in</strong> Die ^obe ()ub, ()iclt e<strong>in</strong> anDerer ^leic^ e<strong>in</strong>en eben fo<br />

breiten .£)amen unter, wore<strong>in</strong> Die ^rebfc fo nid)t mit beraub ttollfen,<br />

fiel)len. :^ie übrigen tDurDen auf Dem glog gar ()erauö gefuc^t. Un*<br />

ter anDern »urDen auc^ t>iel Dergleichen (Sc^necfen mit Dem ^o\^<br />

^erauö gebogen, oon iuelc^en id) gern dne beffere 9iac|)ricbt 5aben<br />

wollte. $öei) Deren ndl)ern ^etrad)tung fanDicf),Dag Die ^bür, roel^<br />

c^e allejeit v>or i^rem ^aufe ifl, mannfle Dar<strong>in</strong>nen fmD, oben über Dem<br />

^<strong>in</strong>tertljeil am gleifc^ angemaclifen ifl, unD Dem (^c^necfen jroeper^<br />

le9 ^ortl)eil gibt. ®ann erfilicb liegt Da^ ^albe ^auö Darauf, wenn<br />

« ^erau^gefrochen i\\ unD reibt Daö gieifc6 Def!o weniger, n)eilc6<strong>in</strong>g^<br />

geme<strong>in</strong> an folc^en 59^ora|l* offter an fe<strong>in</strong>^auö etwa^ anfeilen mug, wann et grofler wirD.<br />

^elc&e ShifatK n\ar\ Deutlich fel)en unD je[)len !an.<br />

feie ?9iu§!eln, fo Die '^^ür ju jie^en, f<strong>in</strong>D fafl am ^nDe Der ^(m<br />

fd^e, fo ojft alö e<strong>in</strong>ige bi«iuget[)an werDen, fommt aud) e<strong>in</strong>eneuegd*<br />

j)igFeit, welche jum 3ujiel)en Dienet. 3n Det ?Ojitte Der ^^ör aber i|l<br />

e<strong>in</strong>e ^iefe, Dar<strong>in</strong>nen ijt Der 5^eib angewac&fen, unD I)d(t fcfler alö Die<br />

jarten ^si^u^febvödute um Diefe *$.iefe l)evum. ©leid)wie Der@cbnecf<br />

fe<strong>in</strong> ^auö mit au^ Dem ^p br<strong>in</strong>gt, fo br<strong>in</strong>get Diefe Strtauc^ibre'^bütf<br />

mit. 3n Der


SJö<strong>in</strong> Sfitg^Sc^nccfett mitbm m^¥^tm^m\c. t?<br />

Dem ößfdmmtcn Canal, tt>eöen fe<strong>in</strong>er ^unc^menDen ©roJTe, fo^oc^<br />

mifmartö gcfticgen, Da§ e<strong>in</strong> neuc6 ^la^b^if/ fo treibt Daö untere Durc^<br />

i^ln^ac^ötum Daö ober il)m ju()lei^ mit <strong>in</strong> Die ^bl)C, unD mp^t et«<br />

nem neuen unter il)m ^ia^, tielc^cö 'SBac^ötum man aucb an Den<br />

fle<strong>in</strong>en »ö^wfern fe()en unD je^len !an. ^a^ neu gelegte ^i) mit fei^<br />

nemSai(^'@c^leim, f<strong>in</strong>Det leicl|)tlic() $la^ jum unterflen DUiumju<br />

fommen, wegen Der ^le<strong>in</strong>beit, fbegen Deö (i(^ DebnenDen 2cii^f<br />

©cbleimö, unD megen Der (Structur Der fle<strong>in</strong>en @d)necfen?^aufcr,<br />

welcbe ^^^ 3nnere nid)t jujl auffüllen/ n)ie e<strong>in</strong>e ^ugel Den üautf e<strong>in</strong>e^<br />

©efd)o(fe£J. ®er alte @4)necf mu§ i^nen ^a^rung geben, Dann ic^<br />

.f)abe an Den 5(le<strong>in</strong>|len unD Unterjlcn f(i)on jn)ep biiJ Drei) Slnfdfee am<br />

^aufe gefunDen, n?eld)eö o()ne gehabte ^abrung nicbt[)dttegefc|ebcn<br />

Tonnen, ©aö größte aber alö Da6 ac|)te batte fc^on t)iel ^Infd*<br />

, fit 3e alter e<strong>in</strong> jeDer junger (S($nccf ift, je brauner tüirD er. Der un^<br />

terjle ijl noc^ gan^ mei^, vok Daö (Jp im ^aic^ if!. ^er oberd, al^<br />

Deracbte,i|l jujt m^ Der Proportion ac^tma^l fo groß al^ Der untere<br />

fie. ^ann Die jungem mac^fen unD Den obern auf Die $6f)e treiben/<br />

jb jlirbt Die ?0^utter.<br />

S)ie Jr)bma Di'efeö ©(^necfen ftnD unten breitlii^c \)ä'j<br />

ben, unD Deflelben Änopf, jugleicb 3um gü()len gebraudben. O^acj)<br />

Diefem 2lug, nimmt Da6 ^orn <strong>in</strong> Der freite mer!lic^ ab, Da^ vierte<br />

'^bcil al^ Die @pi^e jeDeö ^ornö, ijl n?ei§er an garb alö Da6 untere^<br />

tDelcbeö tü'egen Der üielen fcbmav^en ^uncten braun au6fiel)t, unD<br />

Dient jur gül)U(Spi^e, njeil fie Da^ empflnDlic|)(le^{)eilDeö^ornöi|?,<br />

unD am erjien <strong>in</strong> fid) fclbft b<strong>in</strong>e<strong>in</strong> friecbt<br />

l^er Ä'opf, gebt jmifcfeen Den beiDen »g)6rnern <strong>in</strong> gleicher ®icfe<br />

mit Dem ^al^ beraub, f^aö SO^aul, ifl mie e<strong>in</strong>e ^afen* gebarte<br />

oDer ^ecbe <strong>in</strong> welcher Daö ©ebi§ ifl; an Der garb ftnD fie itt)ifc!)eo<br />

0cj)n)ar^ unD "^eiglic^ im braunen unterfc^ieDen.<br />

©iel^ei platte, Tab.I.<br />

5( 2 IL


25ön 6ci*Bmitrtcn gsJr<strong>in</strong>tfat^^Kaupr.<br />

IL<br />

i()rcöit f^apiüon.<br />

Jan fie^t tjtefe Ovv<strong>in</strong>pc, c|e fie ciro§ reiuö feiten/ Dann iteil ffe<br />

e<strong>in</strong> 9tac&t'^^apilion mirD, l)dlt^c fi4) auc|) im Duncfeltt<br />

_ _ «n^i<strong>in</strong> uerboftgcnen auf, alfo, Dag i(^ ni^t mct)V fagciv<br />

!an, alöDa^ic^fteaufDen ^e<strong>in</strong>bldttern gcfunDen im September,<br />

£>a fic fict balD Darauf <strong>in</strong> i()re Q3en'DanDlunc;ß^»g)uIfe crnbüflre, ob-<br />

fic a^ei* ^e<strong>in</strong>bhitter oDei' ct^"üai^ auDerö 9cfiejfcn,fan id) nic^t g^anf<br />

facjen- Gccidarr {)ai Die fKaupe uno ^]>upß aber. Den ^apilion nic^t<br />

£)ie ifl pamj braun,.Die glecfen m\^ Dem Dter- Seibf<strong>in</strong>Dfc^tDar^vnnD:<br />

gelb fiefmimt / <strong>in</strong> Der ^yiitti mit blauen ^uncten. ^^Me (J<strong>in</strong>faiJun^,<br />

Deö D\iufenö ifraiK^ gelb, nebfl tcm (^pieöel-'^mictenan Den leiten<br />

aber Den «puffen. - Sie ^il^'^lDer mitten <strong>in</strong> Der gelben (S<strong>in</strong>faffuncj,<br />

Mncji5 Dem 3iücfcn ^erab ijl: fd)n)vni. 0t« ix>oftte pi ii)rer ^cimanD*<br />

lung nic^t<strong>in</strong>Die (^iDe friechen, fonDern blieb oben liegen /_ unD<br />

ipm<br />

p(^ nic^t eim 3m griil)l<strong>in</strong>()irod)cn CDlannle<strong>in</strong> unD ^eible<strong>in</strong> au^<<br />

öl^, ?Dlotten*gllegcn mit Dicfen gul)l'^6rnern , Mi ?f}^annle<strong>in</strong> i(! auf<br />

• ^t><br />

Ijem Dber-^^eil Der glncj^t meiften^ braun, Der .^opf i)Cit grofie ^w^-<br />

gen, unD e<strong>in</strong>«n langen jufammen (jerollten ©augilac^el mit fe<strong>in</strong>em»<br />

Idruien. gutteral, njelcbeö fpi^ig Dorn am ^opf fTel)t: Öer fKücfen ifl<br />

paarig, b^tüon Den 2i4>feln bere<strong>in</strong> jitcp gelbe ^tric^e, un:? nal)e an-<br />

öen glugel*®mteln auf jeDer (Seiten e<strong>in</strong>en furzen mi^cn i^tii»^-<br />

J^ie fc^male ^ul0''2lDer,gel)etfc^n3av^ auf Dem Cberbaii«:^ ()<strong>in</strong>ab <strong>in</strong>^<br />

e<strong>in</strong>em meiffen (6aum. 97eben Diefcm (^aum g«i)cn auf beioen oet*<br />

ren/(Sc^n5ar^' braune ^tre<strong>in</strong>e b\$ uu Den(6l5cn.<br />

auf iMer Slbfä^ien treibe Slecten/m<strong>in</strong>(l)*.)3av^en0tricl)lctnDajUMfAcn.<br />

^luf jeDem jlügel ifl e<strong>in</strong>fc^martjcr^T^w^c^ i» e<strong>in</strong>em it)ei^lic^englccfen.<br />

Der ^ücfen am brciteflen, gelten ^tijep fcbmari^c fpi^icje geraD p<br />

gebenDc


53ön t^t itmncn CS5e<strong>in</strong>tfaf - JKaitpe. ^<br />

trirD fa{)l'. 5iuf Dem erllennDei^^nge^cnan Den gtu(jel'Dvib6enfc|)n3aC'<br />

%c ^tfictje <strong>in</strong>^ braune ()<strong>in</strong>e<strong>in</strong>> fo auf e<strong>in</strong>enifc^ttar^en ^aum Dcömetf*<br />

Jen i^tric^ö rref}cn. ©ie le^te ol)m; e<strong>in</strong>i, üon Diefen Sli4tjeU3^:bbeny<br />

ifl woilj. 'Äer untere igaum, bat njteDer Dergleichen @tricl)e, Dat)o»<br />

Öer ei'ile weiß i|] uni) an Dem ^<strong>in</strong>cfel .oecjen Dem ^auc^ ju, jn?ety<br />

fct;n)aT^e8iecfcn/5i^t e<strong>in</strong>en sroflen unD f fe<strong>in</strong>en ®aum, an njelc^em<br />

^aum, fc|)n5ar^e iß<strong>in</strong>cfel <strong>in</strong> Die braune ^yalffte h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> ge^en. 2(uf<br />

t)er l>eUbraunen Unter * ^dljfte, jünÖ fünf l^albe galten betaut,<br />

pelcbc <strong>von</strong> Der braunen DUer^^-^alfte unD Deren ^nDilrid^ gleich?<br />

fam bcDceft jh fei)n fcbc<strong>in</strong>en, al^ n)ann ju>et) glügel übere<strong>in</strong>an*<br />

ta waren, ©egen Dem 2cib ftnD Diefe Ober-glugel ^m\\^ auöge^<br />

fdjweift, unD mit e<strong>in</strong>em metJTen ^aum Dafdbj! «<strong>in</strong>gefagt. ^1e Um<br />

ter-giugel )utD gegen Dem ?etb p, i> meit man f\ braun/ aud) am Seib miv geli^<br />

ijj, mit tt)ei§ bemercften ^Ibfd^CE De^ langen l^eibeö.<br />

Tab. IL n. I. ^ie Ü^aupe.<br />

2. '^a^ tD^dnnle<strong>in</strong> Deö 55^piKon^.<br />

3 !5)aö 'ilBeible<strong>in</strong>.<br />

IIL<br />

göüit betötimetf |)aut/ bte mattAnno 1735<br />

^n Dem Xften «^beil Dicfer ^^cfi^reibungcn Der 3nfecfen/6a^<br />

i^ Nu<strong>in</strong>. ili. pon flv<strong>in</strong>en ^Sc^langen-^^ßiirmern geff^rie^<br />

___ bcn, fü Die gvune ^aut auf Dem- liebenden on unterfcbteDlicben gegenDett><br />

iiberfd/;crt wuroe,m DieiDDer ubergef[o|fen,unD bernai^QÖjaifer Da^<br />

i)on f!eben geblieben , babe icb alk^-mit Diefem me<strong>in</strong>en fie<strong>in</strong>en experi-<br />

xneiit ö^gi<strong>in</strong> e<strong>in</strong>ander sefeaiten, unD Die *^ivcfun^ e<strong>in</strong>erUt) sefunDeiV,<br />

^3 fC/r


^ön Ut gtunm |)äut'<br />

fo, Da§ ic^ gctcicbcn b<strong>in</strong>, auc^ Die Urfa$ für e<strong>in</strong>erlct) ^ubalfen. ^m<br />

fle<strong>in</strong>ec ^evfuc^ if^ <strong>in</strong> warmen "^acjen, mit e<strong>in</strong>em fogenannten <strong>in</strong>fufo<br />

öefd)c5en , Daß if],Da§ id) Kaffee auf etmaö 9C9oj]en, unD untecfu*<br />

4)en rooUte, ob cß iivabv fe^/ tt)aö Joblot <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em Tradat üon Den<br />

Microfcopius gefc^vieben , Da§ er fo Dielerlep <strong>in</strong>fefte <strong>in</strong> Dergleichen<br />

IT


23ön tcr gtimcn 5:iaut<br />

jbmtncn getrieben^ Da§ fte auf Die ^6f)e fommcn, unD Durc?) Diö<br />

De^<br />

t)rei)fa4)en ©emircfeö i|t Diefe: (£6 b^ben Dergleichen ^urme e<strong>in</strong>en<br />

gewififen furzen Term<strong>in</strong> i^reö Sebenö im ^a(Ter/ mann Diefer üerf]of=<br />

fen, tDcben fte auf Der gldcbei^re^ gewefenen ^lufent^altö, Die grüne<br />

^aut, unD t>ern?anDeln fic^ Dar<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> fle<strong>in</strong>e93^ucfen,wie id)au^<br />

groffetn arten folc^er 50^ucfen.@(bldngle<strong>in</strong> fc|)lieffen fan. Db i($<br />

gleicb fe<strong>in</strong>e ?9^ücf e uon Diefen f le<strong>in</strong>en fe^en fonnen , wie fie auö Der t>on<br />

i()nen genoircften tü^oo^^^aut unD ibren »f)ülfen gefro4)en ftnD. ^eil<br />

nun Daö "^BalTer, worauf Die erjle grüne §aut gelegen, <strong>in</strong>Dejfen nie*<br />

triger worDen,Do4) nocj) aufö neue befamet war, ^at Die jwcpte^rut<br />

ibre ^aut an Die obere anlegen, unD Die jwepte^age Datunter machen<br />

mülJen. UnD fo i|l auc& Die Dritte unten Daran fommen.


23^ttba*|)fttfett^9taupe;<br />

ictif mcll ßö be^oei'funcfcnen Raffer Doc^noc&imraerg^uc^tiöfcitüon<br />

l)ei: (frDc behalten. 3e me^c e<strong>in</strong>e Creatuc ge<strong>in</strong>De {)af, je Wuffigec i^<br />

tl)re ^ermebrung. €ö ^at Diefeii fletnen 9H3ivcfern o{)ne Smeijfel<br />

tiic^t an S^<strong>in</strong>Den, <strong>in</strong> tiefen iljren fonjl geru^iuen UmßanDen gefe^lef^<br />

t>o^ mecDen fte fic^ fe&r öei'me(>rt ()aben, tDelc^eö aber alle<strong>in</strong> e<strong>in</strong> g^f<br />

mmx Set.t:a($tei' Oec 9Jatui: folget kle<strong>in</strong>en ©efc&opfe l)eieuflenfaiu<br />

IV.<br />

SDott t)et |>ölfett^3i^upe auf l)em@vunD<br />

^^<strong>in</strong>e Slaupe fan fie genennef mttmf wcqm i^reö langen to<br />

bcö; wegen Deö gebijTe^j megenöec forOern 6 güffe/unD an*<br />

b^rer UmjIdnDe^ welche bei) D^n 3?aupen au|)*ec Dem '2ßa|Tet<br />

gefunö^n mecDen. ©ne Staupe, Die im '2Ba|]cr, ifl e<strong>in</strong> Unteifc|)ieb<br />

Den mm bemevcfen mug, alö e<strong>in</strong>e 5irt Don e<strong>in</strong>em groflen ©efcblcc^f/<br />

J)aö noc^ wenigen begannt i|l. €<strong>in</strong>e »f)ulfenfi)^aupe, iii gleichfalls waö<br />

feefonDevö , weil jie <strong>in</strong> gan^ befonDecn unD mannigfaltigen ^xüfm<br />

(itdt, Die fie nacb ^ef(|ajfenbeit Des Drts, wo fte aus Dem €9 ge»<br />

fcoc^en, ü^rfertiget; unD Dar<strong>in</strong>nen wo^nt, niä)t als e<strong>in</strong>^d^necf , fon^<br />

l)ern aus Dec fie herausgeben fan, wenn es Die ^ot^ ecfovDert; auf<br />

t)en ©runD Des ^afiTetS muß Daju gefegt werDen/ weil eS anDeve gibf<br />

jDie ober(yalbt>eS '^BafferS m hülfen jlecfen.<br />

©iefe D^aupe i(l am Seibe grüulii^er gai'b, fa^l, mt> mit Den i^<br />

,^en Slbfd^en Des SeibeS e<strong>in</strong>er Dkupe gleich.<br />

®ie fed)S gujTe f<strong>in</strong>D ungleicher ^dnge/ Do^ erHe^ar, unter Dem<br />

^alS, iß Das Ä'i!r^.e(le,unD Das Dritte ^ar txx^ l'dnglle, Das mittlere<br />

tim fo piel für^er gegen Das Dtitte^ als es langer gegen Das erjlc ^ar<br />

ifl. fDaS Dritte ^ar i(i nic^t nur Idnger Dem ^JDIaa^ Der ^^eile nac^,<br />

fonDevn auc^ Der ß^W nae|lel)t jeDer gugauS 4^beilen,<br />

unD Drei) unterfc^ieDenen ^nien oDer iöogen f Deren Der erfle l)<strong>in</strong>ter*<br />

warts gebt, wie bei; Den toierfügigeii*^l)ieren t)k .^<strong>in</strong>terfüffe, Die an?<br />

t)ern beoDen ge^en üorwarts, wie an anDrer ^^i^re ^orDer^-gütfen.<br />

Unten ifi nur e<strong>in</strong>e e<strong>in</strong>^e ^laue an allen fe^fen.<br />

^m ©c^wan^j feat Diefe Ü^aupe jwep ^loueny i<strong>in</strong>D an jeDer ^<strong>in</strong>e<br />

,


@pi^e, miö^c btencn baö ^au^ Dcffo fejTer jii Ralfen. ©ielMnöe<br />

Diefeö ^nfectö ijl bei) Den flvoffern i|3on, Die breite e<strong>in</strong> |3oll. 2<strong>in</strong>i<br />

Kl)enDen SibfcKj tjom ^c^roan^ an/ ijt e<strong>in</strong>e f!eifc^ene (SDi^e auf Dem<br />

dXMcn überfiel, unD an jeDer @eife tik{t6 2lbfa(?eg md) Derglei^en<br />

e<strong>in</strong>e, ©aö i|l Da^ ?9^aag , mie n?ett fie mit Dem 2clct)e fie auf Dem ©runD fünDef. 3n Den fliüfiielfenDen ^a^^<br />

fern, beifl*et fte Daf5 ©ra^ enr^ttiei;, unD leget eö <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er ^dncje<br />

neben e<strong>in</strong>anDer, nac^Dem fie <strong>in</strong>nen e<strong>in</strong>en (S(^leim ancjeflebt, Dec<br />

jur ^aut n^irD, unD Die ©ra^^i^fücfle<strong>in</strong> bepfammcn l}dlt. i^a^<br />

e<strong>in</strong>e (£nDe Deö «f)aufe6 ift allezeit jugcbauct, nemlicfi, wo Da^ ^m*<br />

tect^eil Deö


lo 2^n bcf"$^'»^K« ' ^^^upe.<br />

. Q:<strong>in</strong>igen)cU<br />

d>c rcuie i\Kippe v^on ©auDue<strong>in</strong>cn luuten, machten Die .r)iilieetir'aö<br />

fiuniüi, Duj} fte Ud> b<strong>in</strong>tev Die ^vünj<strong>in</strong>c ravnc^ jiei^cn funtcn. (^me^Die<br />

fe<strong>in</strong>e ixlappc {)ttrüß,fanD id) mir Dem '^orDeiiod) an Den ^]3fal anöc*<br />

flebt; Dai;^ Der (^pl<strong>in</strong>Der geraD iu>r fid) ()<strong>in</strong>auö j^unDe. 2l(leöu>n Dcc<br />

UiTad)etiv;üen, Da^ fie <strong>in</strong> il)rer ^enwanDlung nid)t(}


Q3ön ^cl* fc6\tJar$braH!ien f(e<strong>in</strong>en ^aum-^ßani^e, n<br />

bcuntcve ^l)eilabef, liegt am ^auct»/ bieJ an Dag ^<strong>in</strong>-terffepai- gölfe.<br />

S^cc ^ucfcl ()<strong>in</strong>tcc Dem i)iacfen, ijl ctmaö er^aC^'en, unDöldn^enD^<br />

braun, Dabep mit mciffcn vf)aann be|V^f/ n^elc^c alö rociJTe puncteau^=!<br />

fel)en. 3^er ^auc^ ifl rotl)bi'aun mit meiflcn e<strong>in</strong>zeln ^drle<strong>in</strong> befc^t<br />

3n Dcf 9D^itte,alö c<strong>in</strong>Dvucfcjrat fcbarjf ci't)aben, tt)o^<strong>in</strong> bic 21bfd(jeunD<br />

L<strong>in</strong>ien Des^auc^ö, mit e<strong>in</strong>em fpi^i^jen äß<strong>in</strong>cfel gel)en. iÖie Ober^<br />

glügel f<strong>in</strong>D fc^mar^braun mit paaren b^fc^t, tüelc^e m#«nö auf?<br />

tom^ gegen Dem 5Copf ju jleben, unD unten mol)! Drepma^l<br />

(Idi'cfet ftnD<br />

n?ann ibnen<br />

alg<br />

e<strong>in</strong><br />

oben, Damit fte<br />

^urm, Den jte<br />

Dejto grofjern ^jJBiDsr^att ^aben,<br />

au^faugen njoUen, entgegen, miD<br />

fte nac^ )\


12 ^m^i\X^\XiV^%\XS^)mK%'^t\^^^^<br />

^_ _ _<br />

S30U bem \t)et§ ^ unt) fc^ttja^ ^ getDüifeftett<br />

Spannen ^SitiTer auf ben J^<strong>in</strong>^eiu<br />

v_^<br />

.er ^opf tft braun, mit f4nDar^en glccfen unt> jmei; üc<strong>in</strong>e<br />

ei} erfien Slbfd^e b'nter Dem ^al^'@(tilD, unD Die jvvep legten<br />

Dor Der (äd)\TDan^'Klappe, baben Die Würfel zvc^


S>cr r


14 ^ott bcm lang gebßtttfcn fcBvt^at^cn |)öfö


©er ©lige ^ t frnujc fcf)U?arec jpof§ 5tcfer. 15<br />

faüö, alg mir e<strong>in</strong>em cn^cn ^oali^r-ivra^^n, Da§ Die ^oö()cn <strong>in</strong> Der ^^if*<br />

tc n^cif Davtibcv ijcrauö (ien>cn. ©er vpalö^^rajjcn ifl mir ttctgcn<br />

fui'Oen J^vii'le<strong>in</strong> .gefuttert, Damit Der Dicfe Dar<strong>in</strong> fl. cfeuDe ?uaif cn, fo<br />

Doli f le<strong>in</strong>et Q3uae{ ift, unbefd)aDij)t bleibe, oDerDeflo iamefcö i^i\\^\Xi<br />

rcn fan boren laifen. ©leid) bep Dem i)tacfen ijeben Die ^lucjen an<br />

Oie gü^hvr)orner,(lel)en jiemlid) m\i <strong>in</strong> Die ö^sirtctt: $Uiv)cn Mne'.n,<br />

i<strong>in</strong>D ^aben mm\ gefdtmiten unD glatten 9\aum, Dcb^re.aen Dar<strong>in</strong>nen/<br />

fid) f)<strong>in</strong>ter fid) fonDerlic^ ju ben^egen. ©iefe gül;!'.v)orner flehen auf<br />

e<strong>in</strong>em Diii n 5ib)a^, Der )c:nen .^vnopf <strong>in</strong> Dec ^tirn l)at. $luf Die|cn<br />

Slbfa^ 9cl)en Die .öc^<strong>in</strong>ci's^^elenFean. ©a^erfle^ ()ar na^e Ux) fe<strong>in</strong>em<br />

$<strong>in</strong>fan,a e<strong>in</strong>en evl)abcnen Si<strong>in</strong>g l;evu!ti/ Die ^mep Darauf folv]enDe l)a^<br />

ben ncbll Diefem evilen e<strong>in</strong>en i^'nopf/ roor<strong>in</strong>n Der felgenDe fret)t/ alfo.<br />

Daß Dieüicrerfleuöelenfe Die |tdrcfjlen/aberaud)f urteilen f<strong>in</strong>D. S3aö<br />

fünjfte ifl faf] Doppelt fo lang, Da^ €Xi, '^it, ad)te unD neunte/ immcc<br />

ttvo^i^ Idngec unD Dunner, al^ Dag üorbergebenDc. ®a^ geljenDe i(l<br />

Daö i^dngfle, unD I^ünncfie. IC)a^ ©e6i§ ift e<strong>in</strong>e ^ugcipi^re ^an^^i<br />

n?ekt>c yl^ic^ f)i»^^'^ ^^'i' ^P>^^ Dicf mirD, liegt blogDaotne^eDecfung,<br />

aber neben mit ftavcfen ^acfen Pcrfeben. ©ie guj]e l)aben lange<br />

^d)enFel unD unD ^d)^en''^e<strong>in</strong>c,DcrUntei'jSu§, trie oben befc^rie?<br />

I>ener gtoijcv S^ü^'-is^'i^tx, 3 Noblen unD ^mep »öafen-Älaucn.<br />

Tab. VIII. n. i. ^^x M^x.<br />

2. lc5e vf)ol)en unb "Jöucfeln,<br />

nu" ni'-f jeDer 'oeite e<strong>in</strong> par Bpi^en f>eiauö. ©er Dicfe i)cacfen,i|i<br />

<strong>in</strong> Der iÖVife nid)t fo ^od). ©ie gül;l-|)ürner fielen cor t cn Clugcn,<br />

alfo, Dag Die ^d)arte Dai>on über Der ^KC{^^ oDer (Stirn <strong>in</strong> Die S<strong>in</strong>gen<br />

get)f, nnD Daö Dicfjle unD meifle Der klugen h<strong>in</strong>ter Den iDornern^Ht;<br />

weist -.ö bcp Dem vorigen umgen?anD tibar. ©ie ^orner ftel)en auf<br />

eimn Dicfen ^bfa^, rpeld;er nic^t mit ^u Den öen?6l;nlic5en jcl;en ^e*<br />

;<br />

lenfen


16 ©et fc^\i^at?^e ipote ^ Ädfet.<br />

Icnfcn H^t^^c^ncn i(I, auf Diefcm fol^t e<strong>in</strong> ctma^ längerer, mit e<strong>in</strong>em<br />

«rl)abe4jen ^vtng unten Daran. 2i(le iibrige @elena%>n f<strong>in</strong>D oben breit,<br />

unD unten Dünne, Deren ^cfe oDer @pi^en De6 breiten ^^eilö weit<br />

I)erauö |lßl)en, Da§ Die ^knet e<strong>in</strong>er ©d^e gleich fel)en, unD bei) Dem<br />

@c^e<strong>in</strong> Der (^onne^Cupfer? farbig fcbe<strong>in</strong>en. Äaö auflerfle ©elenE<br />

t>imt jum gü^l^^olble<strong>in</strong>. fÖie ^ruft i|l alö e<strong>in</strong> ^eüj Pon furzen<br />

paaren, unD Die ©c^encfel ^aben e<strong>in</strong>e Stu^^6l;lung , \)a^ pc& Da^<br />

^c^ienbe<strong>in</strong> Dare<strong>in</strong> legen fan.<br />

@iel)e Tab, IX. auf Der ^epten platte<br />

XL<br />

©et ^dmm ^ol^Scfctf mit I)oM Mli'<br />

_^_<br />

^ag befouDere, fo Diefcr ^efer Der Dritten ©rojfe im ©egen^alt<br />

DeranDern i)Cit, ifl Die ©cjlalt Der fec^ö duflern ©lieDer Der<br />

|)orner gegen Dem @cf)n?an^ ju. !t)ie totere gegen Dem^opf<br />

ju, ^aben e<strong>in</strong>en runD«fn6pfigen 2lbfa^,tt)ieDie lang()6rnige, aber t>ott<br />

Dem fünfften an, befommen Diefe ©lieDer breitli($e (£nDe,n)or<strong>in</strong>nett<br />

öaö Dünne (£nDe M folgenDen jlecf t. 3n Der ?9^itte e<strong>in</strong>eö jeDen gel)t e<strong>in</strong><br />

©rat Durd), welcher, nac^ Dem man il)n gegen Da6 Sic^t Dre^t, auf Dec<br />

e<strong>in</strong>en Reiten e<strong>in</strong>en or anDern fe<strong>in</strong>et gleicl)en ^efern mit^aarenüerfeben.^ail<br />

forDerj^e ^olble<strong>in</strong> an Den »^^rnevn ifl langer imD breiter, al^ an m^<br />

Oern ^efern fe<strong>in</strong>er ^vt.<br />

XII.


C?iit ^ok'-^cfct mit «e<strong>in</strong>em ^iii^U^itmtn, i^<br />

XII.<br />

d<strong>in</strong> f)ol^^fefer mit fle<strong>in</strong>ern guW C)(>tnern<br />

nnh grauen ^alö^Sd^ilt) mit 2 ^uucteit<br />

©i:6|]ß,I)aCobcn ^mep ^o^cn oDcc fcf)one fc^tDav^gldn^cnDe<br />

_ ^'n6pfe,DaDicanDei'nDiefclbenfpi^iou<br />

feat ttjeiJTe Slecfen auf Den glügehv Deren obere e<strong>in</strong>en ^t^Ci$ fpi^igen<br />

fer,\)on Der merten ©rofle, Dcr^alö^^d^ilD i(l gldn^enb,<br />

unD al6 gldn^enDeö ©oID mit grün glaftrt, Da Die glugel, wegen Dec<br />

unje^lic^ fle<strong>in</strong>en ^ucfel unD Riefen gani matt Dagegen au^j^e^en.<br />

(£r bcit nebft Den jmepen fpi^igen


iH 2}ön hm l^cit^'Äefct mitUn Üngflcn ^bmmt<br />

liefe t>on Den anDani. €)ie f<strong>in</strong>D nicfet fo lang ctlö Der ^cib, aber üom<br />

ccOcn Dicfcn (?5licC)atT,fL>Hmit gleich Daö langjleölieD, (^a eö bc^ Den<br />

lM)fett, an Die man im ^<strong>in</strong>tev atö e<strong>in</strong>en ^lumen*^tvaug im (^pm*<br />

jnei' riechen fan.<br />

e{el;e Tab. XI,<br />

XIV,<br />

^0n km ^f>\p^t^tt mit kn Unfun<br />

^lelan^e« dornet ma^en Diefen »£)o(^«^efer uon Der funfrerr<br />

@i;offe am allerfennbarften, Dann Die ^e()en ^b^^e Dcrfel*<br />

__ ben/ Die fle mit allen ^ol^ -^^efern geme<strong>in</strong> l)aben, erflreefen<br />

ftd) ojft ober fe($ö ma()l Idnser alö Der Seib iÜ, bep e<strong>in</strong>igen aber pnD<br />

fie faum jmep ma^l fo lang al^ Der £'e4b. ä)er na^fle 2lbfrt^ an Der<br />

iStivn ift Der Dicffie unD für^ejie, Diie folgenDen rceuDen immer etroaö<br />

2)ünnet unD langer, Der untere me^r alö l)albe,^^eil e<strong>in</strong>e^ jeDen Sibfa?<br />

%t^r i|! Jüeii^grau bep Den meiflen, Der obere bi^ <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>en ttwa^ t\^<br />

dferen ^^nDe, oDer Slnfang Dcö folgenDen fc^t^ar^^^braun. 91ßann<br />

X)icfe gu^l^^orner Daö ?9littel Deö ©eruc^^ Der Infeaen f<strong>in</strong>D, n?ofüt<br />

i(^ fie gdn^lic^ ()aUe, fo mu^ Die C^mpf<strong>in</strong>Dimg Der rie^enDen ^avtif e<strong>in</strong><br />

l^cp Diefem .S^efer fe^;r gro§ fcpn, oDer fe<strong>in</strong>e ^orner fel)r Ijavt -empf<strong>in</strong>*<br />

l)cnDi ttjeil aucl) Die ^ohj^Kefer, e<strong>in</strong> jeDer nact? fe<strong>in</strong>er 5lrt, e<strong>in</strong>e 5irt<br />

^oi^ mel)r lieben alö Die anDere; fo mu§ Die 2irt ^ol^, n el^e<br />

Iste^r -^'efer Durci^nagt, bigmcilen fel)r meit Don eir»arDev fepn/<br />

l<strong>in</strong>D m^t kld)t pf<strong>in</strong>Dcn, oDer <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>er Comiption nid)t <strong>in</strong>el<br />

'l^eil^en toon fie^ geben, rDel4)e Diefe ^^orner ju untcrfd}ciDcn gegeben<br />

f<strong>in</strong>D. Silfo aucb, raannDie g^&^-^.orncr Der Inicc ' en Düi ^jT^.rttl f.nD^<br />

it>oDnvei) pe Die ^emegung Der ^uft fo empfi'nDcn, o.\i tc.^ tympr«<br />

fium «nferer 0()ren, unD alfo an flatt De^ ©el)6ve Dienen, tuooon id)<br />

Äuc^ öfn«afam öberjeugt bi«/ fo mugDiefev Äefer poranDern^<strong>in</strong>e


€mpf<strong>in</strong>Duno. l)ißn»ncn l)aben. (£ö geben Die meito Slitcn Der ^ih<br />

fer, um Die 3^if tt-«^^»« jie fic^ ö^^f^« wollen, unD De^mc


20 23crt tctr gt^jfcm 2(tt t>cr $otft^S5o(fc <strong>in</strong>fonbevl)ett, .<br />

Un ^eib, e<strong>in</strong>erlei) 3anciciv©cbijj u. a. m. ^ie f)aben aber aucf) im^<br />

ter fic^ fo n)ol)l a\$ \)on anDern l)iennnen, unD <strong>in</strong> anDcrn UmflanDeri<br />

e<strong>in</strong>ige UntevKi)icDe, Ceren Ednev aber fo balD beobad)tet n)irD, alö Der<br />

lan^c ^alö. ^ie üorjüv]lic^e ?an.ge DejTelbcn bejTel)ct Dar<strong>in</strong>nen, meil<br />

er evtlUco m\ fc^mdl)ler (\\s Der Veib, Da Der anDern ^al6, nur trenig<br />

fä)mal)ler oDer faj^ öl^id) breit mit Dem ?eib war. S)arnad),Dag Der<br />

^alö^@c^ilD unten unD oben e<strong>in</strong>en bcfonDern Slbfa^ hat, Dai>on Dej<br />

obere e<strong>in</strong> ^alf-SCtacjen l)eifen Un. Über Diefen ^alö^^tracjen ge^t<br />

Docb noc^ e<strong>in</strong> fetücf Dom Jpal^, oDer Der blojye 'i)tacfen t)erauö. Un^<br />

ter e<strong>in</strong>anDerfommen fie Dar<strong>in</strong>nen übere<strong>in</strong>, Da§ fie allehirlje^orner,<br />

tt)ie 3iec^en^^6cfe ()aben; unD mögen Diefelbe legen unD biegen vok fte<br />

iDoUen, fo feben fte ^ocfen gleic|>. tiefer ^orner je[)en ©lieDcr f<strong>in</strong>D<br />

alle üicl ruuDlic^er unD fur^er al6 Der anDern. 5luc^ jlel)en ftc me[)r<br />

Mber Der ^la{t alg an Den klugen , tT}elcf)e üon i^nen faum berübrt<br />

mrDen, unD Da[)er e<strong>in</strong>e fle<strong>in</strong>e öpur oon Der 0d)arfe baben , Die bep<br />

enDern fo grog ij!. 3!)re garb i{] enDlicfe bei; allen flelblii:^ «"^ ^vaua^<br />

XVL<br />

üifonöer^eit;<br />

^le grofTcte ^tt, fo ic^ bi^^er gefe^cn, fan jti Der vierten ©rofe<br />

Der anDern gerec|>net tDerDen, hat },mi) jugefpi^fe ^6l)cn,<br />

_ auf Dem ^aM^^c^ilD gegen bepDe leiten ^<strong>in</strong>auö. ^e<strong>in</strong>«<br />

garlve tüirD üon gelblichen ^drle<strong>in</strong> Diel gelber gemael)t/ al^ aller am<br />

Derer fe<strong>in</strong>et ©efcbtec^teö. ®ie fdjwar^en (^tric^e unD ^uncte fte^:<br />

leii immer Dajmifc^en h^xam.^ el4>ev ober* unD unter fic|)/mel)rrotblicl)eal^gelblic()e^aa^^treiji'e<br />

UvQ3ocfe Slrf^<br />

aucb Die jwe^ ©rate fel)r Deutlich), Die oben auf Den flügcln <strong>in</strong>o[cici)eir<br />

^eite, na:b &e|j eiao^Der f)erab ge^en:. S)ie .f)örner f<strong>in</strong>D uud) gcl&<br />

ton DiefiE Ftc<strong>in</strong>en .^aarert, mie aucl> Der Unterleib; ©er 5(i»fatig Der<br />

%imhM^<br />

iiigeraDer g<strong>in</strong>ie, unD machet faj^ pep rec^t tvir.cflic^e<br />

ecfe


©er |)i>(^ ' !8ocF mit fcßwari^en Sliigcdn 21<br />

(gcfe l)crcmö, iDckt^e icn vf)al£J aucb fc(;ma{)l macf)en ()elfcn. !^ie<br />

^ugcn ud}en \M\i öor Dem ilcpf I^evou^^ unD bel)altcn nac^ Dem '^&<br />

e<strong>in</strong>e r6tl)lid)e garb, untcv «»dc^ei: fci)5n(j ©olOllnc^e uhD 5}uncten<br />

{)evaiJ^ fd)8<strong>in</strong>cn.<br />

eicl;e Tab. XIII.<br />

XVIL<br />

t)ti ^olg^?5o(f mit fd)war^en fd)ma|)Ieit<br />

glügeln unt) selben ©c^eiicfe<strong>in</strong>.<br />

^^i ^oX Diefe Specie-s oDöt Unter ^Slrf Dc8 ©«f4)Ied^fjJ Der^ol^*<br />

^ocfe Dicfc^ befonDer, Dag jie nicfet fo cjclbn<strong>in</strong>D fc^maitpc*<br />

^, cf ig auf Den SUivjcIn i(J,. fonDern ßan^ fc^mar^. ^ie glücjeC<br />

ftnD fc^mabler alö Dei* aiiDe<strong>in</strong> Slrtcn il)rei Q3i6(]e, unD oben cm '^iX{<br />

$ic|)fcln auflfen 5cr gelbrot^. ®aö 3^i"9^tt' ®^J5i§, ijl unten nur e<strong>in</strong><br />

tt>cnt9 geboöeu; unD jlcl)tüor Dem^aul \)^XQ^^t^ Die ^ruf! ijl mit<br />

^Uiu^'garben gldn^euDen ^aaien befetjt unD ergaben, bi^ an Die<br />

^tntcrfülTc/ welche, «Die Die anDernrotbgclb f<strong>in</strong>D, an Den (Scl;encfda<br />

t>i$ \\x Dem erflen Ä'nie, n)0 fie e<strong>in</strong> »enicj fcj^ii)ar^ werDen»<br />

eie&eTab.XIlL<br />

XVIIL<br />

©te mtttlevt 5(rt §oI^^S55cfe.<br />

fe v^i^fl \)on Der ©rolTern n. XVI. tneniö unterf#teDen,<br />

^Cite<br />

ö*^" ^^^'^" "'^^^^^" ^^^'^"^' '^^^' ^al^?(5^tiD bat fe<strong>in</strong>e foId)e<br />

^^.^^^^^ breite v^aume, unD fc^e<strong>in</strong>t ^mifcben Den »g)aaTen e<strong>in</strong>e ?0^e*<br />

tau.' öldn^cnDe Saib Darauf §erautJ. ©ie glücjel ^ab^ö Deutlichere<br />

fcjn?ar^e €lt)evj]reiffe.<br />

©ie^eXab.XlV.<br />

€3<br />

XIX.


11 ®rtfc6wftt^l>fauttct $b(§ :Scfa\^ön&mffeirt|Iem<br />

XIX.<br />

eilt fcbwat^^ brauner ^ol^^^efer t)on U\x<br />

^ie ^hxmt ti'cta^ langer ai^ ber ?db. :^imtett<br />

Sluöeu, b<strong>in</strong>rec Den Römern/ n)eit I)ciauö licavnD. Öer<br />

^al^'@c&ilD i(i fur|/ ()at Drep ^n6pfe <strong>in</strong> öleic^cv i-ei^c, unö<br />

wwUw an Pen glügeln e<strong>in</strong>en STvtncj. ®ie glücjel flofjen mit j\tjcp ge^<br />

ferbten Daumen auf De<strong>in</strong> 3^ucfen ane<strong>in</strong>anDec, unD ^aben 6 ^{atee<br />

©rate neben e<strong>in</strong>anDer, t>on oben f)<strong>in</strong>ab, jnjifc^en trelchen lauter punairte<br />

e<strong>in</strong>ten f<strong>in</strong>D. ®ie göfle ßnO Duncfel-^äelb^^rot^, unODie^cj^eH^^<br />

cfel feaben '^B^Xitn se^en Da0 ^nie \%<br />

ei^l)eTab.xy,<br />

XX.<br />

e<strong>in</strong>et i)et He<strong>in</strong>ften s^ü^^üu<br />

Je je^en 5ibfd^e öer ^orner, ^aben t)en lan^jTiSn am ^öpf,<br />

Die folgenDen iDerDen immer iivo(^^ für^er. ©aö ^nDe ei^<br />

_ neö jeDen Slbfa^e^ l)at e<strong>in</strong>en af^c ^aari^<br />

öe £iüa(!en?^uncte. ^ie


©ci* htmn4hM)C mitt<strong>in</strong>c |)Cl^'5vcfm 23<br />

Innolid) oI)ne ^c^artcii, fo fonfl Me<br />

(leben h<strong>in</strong>ter Den ^nhhJ^bmun ,<br />

^kim Daicln macl>cn. ©aö ©cbii; ifl unten breit, mit Drei; Ärüm*<br />

ttien ane<strong>in</strong>anDcr/ olö gd^ne. 2)ie ferner l)aben Idnqlicbe ö^fln^ert*<br />

De 5?n5pf an tiec ^tirn, Darauf t]el}en oie übrigen Slbfd^^e, Dawon Dec<br />

erjle Derldngfte ij^, Die anDern nur I)alb fo long, Dünne, unD fo lang<br />

aH Der ^eib. ^er ^alö>@d)ilo iji breit unD fa|i ^ad), auf beiDen<br />

(gleiten etn?a6 <strong>in</strong> Der ?9^ifte au6n?ert6 öcbogcn, unD alö mit e<strong>in</strong>er fno?<br />

pftgen


124<br />

'©^^ fe|itiaf)(4c{6i9effe<strong>in</strong>e |)o(e^Äcfat^, unt) oben<br />

gan^ ()latf , o[)ne Knopfe, ^ucfdn, oDev erhabene ^Ijeile. ^ie<br />

•g)Di:ner ^aben runbe Slbfdie unD )<strong>in</strong>D nicfet lang, ©ieglügel feabcn<br />

Die jwep parallele 9!)^ittel*©rafe fe^r ergaben. S^ei* (gafft <strong>in</strong> fe<strong>in</strong>em<br />

£eibe greift Die ^O^eß<strong>in</strong>en-^tecfnaDe<strong>in</strong> jlarcf an, Dag Dev(äi'ün'(Span<br />

j)ben ^auffig ^erauö jle^t.<br />

eiebe Tab. XIX. .<br />

XXIV.<br />

£)ft fc|)mapeibi(|e fle<strong>in</strong>e |)ol$ fefet mit<br />

legen Der lang^glieDerigcn gu^U$6rner, aud& n^egen De^<br />

Kopfö unD @ebiffc^,nm§Diefer fle<strong>in</strong>e^eferDer 5ten @rof*<br />

_ ^ fe, Dcr^dngenac(), ju Den ^^oli^f^ic^txn geie{)let njerDen.<br />

S)ic ?slügel f<strong>in</strong>D fdi)n3ar^ unD üwa^ me^r ali5 L<strong>in</strong>ien breif, ^aben s 9\el<<br />

l)en \>icrecfige tiefe ^uncte Don oben an bi^ unten t><strong>in</strong>auö. J^iegel*<br />

ben gulfe unterfonDen anDern. 5(n e<strong>in</strong>igen ijl:<br />

ciuc() Der ^al6'^cj)ilD Hvoa^ gelb-bvaun.<br />

©ie^e Tab. XX.<br />

XXV.<br />

93om öWni^ent) f(l)tDar^ett SajTet^f efet<br />

t>ev mittlem ©rofle<br />

^er ?eib ijl langlii^-runD, Der Dlücfen fef)r gewölbt, Damit er<br />

Diel ^ufff Darunter balten fan, ju fe<strong>in</strong>em ^tben l)ol}len unter<br />

3 ^em Qßafler. ©aö ©ebi^ tfl e<strong>in</strong>e fpi^ige gange, aber mit<br />

e<strong>in</strong>em fpi|igen ga^n nal)e Dabep, Da§ eö fall t)oppelt fcl)e<strong>in</strong>t. J^ie*<br />

klugen ftel)en am ^>pf na()e am (S4)ilD, j<strong>in</strong>D nac^ Dem ^oD n^eit^<br />

mit fc^war^en Durd) fcbe<strong>in</strong>cnDen gießen. ä)ie »f)6rner Ijaben i>orne<br />

3 ^nöDen''2lbfd^e,unD liegen fo über Den 5lugen, Dag fie ()alb unten,<br />

Üb oben ^erauö feigen, n?eil er fie mit Diefen Römern immer re<strong>in</strong>iget.<br />

S)ie


®ie jTOcp gvojTn-n greg-^^pi^m f<strong>in</strong>ö «ng^me<strong>in</strong> lang, unö Die fle<strong>in</strong>em<br />

Öcjlo !öi:iei',j\Difct)cn Den <strong>in</strong>iftlern i<strong>in</strong>D l^mmn guflrcn, f<strong>in</strong>t) ßlatt auf^<br />

Uc^cuöe^dvlem, mittt>elcl)em er audt) Üufft-^lafenitiit.unter Dnö'ilBap<br />

^ mbmen fan. J^t^güjTe fiuD,mie btj^ Denobea b0fd)riebencn Qto{^<br />

fen ^ajTßi'^Ä'efcm T.I. uiiD T. VI. beo Den^a|Tei'^^an^cn,aUc^<br />

jum bequemen fc^mimmen. ©tefen ^efev i)c\b tc() unter Dem ^ap<br />

fer e<strong>in</strong>en ^eiut, mit Dem ^opfn<strong>in</strong>D cToal^^^gc&dD, uon fi(Sgj^(>en boten,<br />

eie^e Tab. XXI.<br />

XXVL<br />

^tt ^


26 Sie fd)\t5av^e tvdtc Saum^'SJange.<br />

au^lebetTibfd^e, Die abct etraae luticiev ftnD, unD Den ^ol^r^cfet<br />

»Öovneun ndhev fommen. ©a ^alö^ed)ilD i|l 43cv^4'crmiö , hat<br />

aber auf Den


©er fcf)Wat?ß fi<strong>in</strong>fcnbe Q?r&nmb SWifl^^cfer. i^<br />

«ber fe<strong>in</strong>e '^^cilung, Dann , Die [)artcn D6cr ^ SI"9eI, beflef)en aui5 e<strong>in</strong>em<br />

jufammen cjcmac^fcnen (g^tücf, auf Deffen CÜ^itte e<strong>in</strong> |laifei'©rat()ec*<br />

ab gebt. UnD Diefe f^ecfe Dec unfern Slugcl, bleibt liegen t^ann \\t<br />

fliegen, ^ie fömanjen Untei'^glugel tbun (idb Da berüor, unD fdUeln<br />

ft(^n)ieDec Daruntei*, liegen nui'amfei* (öerui^. Item<br />

oon Dem ?9iajen^^ui'm, Der e<strong>in</strong>en ^iolen^ömicb oon ficb gibt.^ie<br />

meijlen abeu riechen unangenehm, i^iefer ll<strong>in</strong>cft üor anDern , Do(^<br />

nicbt fo, tt)ie Die Bupreftcs, Daüon icb t)iel Sirten gefamlet. ^ie<br />

gubl^^ornec belieben au^ jc^nerlcp ©lieDern, nemlicb/ DenrunDen<br />

^'nopf, al(? Dag gunDament Der ^^emegung im ^ouf , famt Den Dar*<br />

auf fie^enDen Idngjien '^\i\


2? 25ort bcm gteffm f(Sw«itcn SHüffcOfefcv.<br />

XXX.<br />

fd)iet)licl)e Düffel -'^'cfer, üon allerkp gavbcn, fic<strong>in</strong> uut) gtofs<br />

fc Wirten, wie eö Die Sivcöijlci' nnjeicien, tDeirldufftijj \sziä^xW<br />

ben worden, ^enen id) biet: e<strong>in</strong>en bep und, i?on Der evflen ©v6(fe^<br />

jum ^efc^lug De6 Dritten i)unDert an^dnöe, nur Die (^roJTe unDübri--<br />

se ©ef^aHt ju geigen, ^ep ttn6, fage icb , Dann unter Den (reniDcn<br />

Infeaen au6 anDern SdnDern, fonDerIic& mi anDevn ^^cilenDer ^elf^<br />

f)at man ungeme<strong>in</strong> 9roflc3^üiTel=5vefer,alö?0lajen*^>fcr,n?clc^enian<br />

aber aucb nur Dem dulferlic&en $iHfe()en nac^ mittl)eilen fan.


<strong>in</strong> i[)rem crfTcii unD fau<strong>in</strong> [)albeu örum , c[jl> an Sdoen f^erab<br />

^anijen, fonDern alle t)tefc ^crab feangenD^ ü^iupen f<strong>in</strong>D francf, mb<br />

<strong>in</strong>nen mit ©^lupf^^^Befpcnr^^at^n lu'feljt, ^abcn abar Doch nod) fo<br />

tiel l'eben, Dn§ fie ül)ne gaOcn , bei? m^c ar^e DaDuecl) febcn funte,<br />

S)er^au(>t)unD njaöanDiefer^^atteU^ern^^tgur üDrncn ^eijfen f'an,<br />

mit(^r»4)f»nö5"!f^ii'S"ff^i^^^l^"/ tt)arfcbmar^ unD ebne ipaare.<br />

S)er .^opf l;atrc üben e<strong>in</strong>ige, ^k glüöel it>aren ^elb mit fcl>R>av*<br />

^en 5l0ern.<br />

St<strong>in</strong>t etftett t^eit<br />

^iC VI Num,<br />

iefeg erflen 1,l)^ii^, p- 28. ^ab id) nody e<strong>in</strong>e^ ^eferö geDacJ^f,<br />

Dcjfen t)laupe id) aber Dama^lö nod^ niebt gefunDen i)amf<br />

na4) Diefi^r Seit abet i;ab fie angetroffen; unö w>iU je^t bepDe<br />

® 3 i<strong>in</strong>i«


50 23011 itt ©>jar9c^5)laupe mi hmn^ct.<br />

|)<strong>in</strong>ju tbun. ®te Dvaupe f)abe ic^ mitten im Julio auf Dem (Spar*<br />

gel cjcfc^en. (Sie ifl braun, mit fcbmar^^en , t^eil^ Idncjlic^en , tbeil^<br />

runDcn ^Juncten, irelc^e alle gldn^enD f<strong>in</strong>D. Ä>ei' fc^n)avfee 5Copf l)at<br />

<strong>in</strong> Der falben (Stirn Die gübl-^ornle<strong>in</strong>/ unD h<strong>in</strong>ter fic^ fernen fc^mar*<br />

^en ^aB^^öcbilD. 5^ie guffe f<strong>in</strong>D, mie Die an Den gelben ^^eelmür*<br />

men , Da§Die^^<strong>in</strong>tern fajl über Den bcilben Selb im 9el)en auögej^recfc<br />

njerDcn f onnen. ^<strong>in</strong>tcn ge^t unten , al6 au6 Dem podice , e<strong>in</strong> fieifc^t*^<br />

ger ^O^acbfcbjeber l)crau6/ Der immer mteDer h<strong>in</strong>e<strong>in</strong> gepgen tüirD, i>or<br />

Diefem ^^ad)fc^ieberfmD noc^ ^ei) paar güj|e,\Die an e<strong>in</strong>igen ©pann*<br />

meliern , <strong>in</strong> Der ?9iitte Deö Seibö aber fe<strong>in</strong>e meljr.<br />

^er ^efer ift gelb-rot^, mit lo f4)V0ar^en ^ßuncten auf DemDtu?<br />

cfen , Daüon auf jeDen glugel fünffe. ^aö erfle ^aar an Den obern<br />

(£cfenDerglügel; Da^ anDere fle<strong>in</strong> unD etmaö ndfeer am (Spalt, Da<br />

Dieglügel mitten jufammcn ge^cn; Daö Dritte ^aar ctxi>a^ großer,<br />

tt)ieDcr ndl)er gegen Daö dujjere (£nDe Der glügel, Daö 4te^aar etma^<br />

f le<strong>in</strong>er 5<strong>in</strong>e<strong>in</strong>martö,n)ieDaö jn)et)te ^aar, unD oval gegen Den cg)<strong>in</strong>#<br />

tern ju. ©aö funffte^aar n)irD großer unD ^erau6tt>artö, n)ie Da^<br />

Dritte^aar, aber oval nacb Der quer, ©ie ^orner be(iel)en auö<br />

je^en ^Ibfd^en, n)ie bep Den |)ol(5^^efern. ©er .f)alö'Sc()ilD ij^ rotlv<br />

n>ie aua^ fd)arf ergaben , Da§ iic<br />

Damit auf Der glatten Innern (Seite , Den ^eib etwaö fort tucfen fan.<br />

dornen, tr>o ^ernac&DiegüjTeDeö ^eferöj^e^en, f<strong>in</strong>D 6 ^noDcn. f^er<br />

^opf


^on bei: ^idU S}?otte <strong>in</strong> |)u(fcm 31<br />

^opf ft^bt e<strong>in</strong> menicj <strong>in</strong> Den d<strong>in</strong>cUn h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>, unö fall mit Dem üorDer*<br />

flen gup'^noDtn mir Dem ?01aul«^aar. (^leic^ neben am veib tjl e<strong>in</strong><br />

breiter (^aum, oei bei) jeDcm %mts e<strong>in</strong>oe^'rbt Sroiicben Diefem<br />

^aum, liegt Der i^etb CDÜnDiifcb l)crab. $iuf Dem ^tacfen ijl e<strong>in</strong> rd)mab*<br />

ler ^al^*^4)ilD. !^ie iD^aDe liecjt immer übev)ic^ ^ebocjen auf Dem<br />

3^ucf en, unD !an auf Dem ^^aucb nicbt lie.cjen.<br />

^iebeTab. XXVII. Diefej^ i^ten ^^eilg.<br />

1. 5^ie ?92aDe auf Dem tKücfen liegenD.<br />

2. ©er Unterieib mit Den ^(erben Deö 0aum^.<br />

gtir eilftm ZcStUt<br />

sßon t'rr ^ktmom <strong>in</strong> t)ulfen.<br />

cp tiefen beiDen Wirten auf ber XI unD Xllten Tabelle, mctcft<br />

man/ Dag Dieie CO^otten md)t \o irobl Die obere Slac^^ ^^^<br />

_ ^Matö benagen, alö Da§ jie nur e<strong>in</strong>« Deffnung Darw<strong>in</strong> ma««<br />

^en,b


31 ^ött Ut ^u^mhM^^tfpt<br />

al^Dann i|i ^r mit fe<strong>in</strong>em fd^acfcn ©ebig auc^ tüc&ti^ / pd; feevauö ju<br />

«aöen, n)eld)eg Öei' ^urm mit fe<strong>in</strong>em ©au^maul nicl)t tbun faOf<br />

wie li6tt)ent)oef me<strong>in</strong>t, ^ann eben t)k^c\: bm[)mu 9^afuvfünDiöct^<br />

Die Urfa


93ött 5^t?S8u*eiiWat^'CSBcß)e. ^<br />

i^ i^benDiöe guiige öcl^aven f^^en. €^ fmj cil)er ci|fen ^df^<br />

ge l<strong>in</strong>öet. @ie öebcauc^en allen ^aft ^u iftvem ^acböfbum, 5an»<br />

raanftntjet fe<strong>in</strong>e


34<br />

25ön Ut Saccrt^3?anpe.<br />

^er ifl e^ n5t^f(].,_t?a^ man Die ^uc^er, Deö ^af^rg e<strong>in</strong>ige mal)! auf<br />

ma^e, baj] Die ^^Icttfei: oon e<strong>in</strong>auDer kommen; Da fallt er ^ii^ifccert<br />

Den 'klaftern ()erauö, fonDcrU4) n^ann Die ^üc|)cl' enna^ geucttii^feit<br />

an ftc& 5ie[)cn fonncn, üor allen aba <strong>in</strong> Spanten mit Dünnen<br />

^rerte<strong>in</strong>, Dann eö ift Diefer '^urm; mUiö) e<strong>in</strong> ^ol^-^mm,<br />

«nD unter Dem ^oll?^ l)ab i^ il)n allezeit <strong>in</strong> ^uc^en -- ijcl^<br />

anj3etrcyit


23cm grf<strong>in</strong>cn @c^i(& ^SS)?avien- a^ '^lat, Damit Die (^per be*<br />

Decft raawn, uiiD aüi]cit eilicl)e neben etnanDer. 3n Furier Seit fref*<br />

fen fic^ Die ^ürmle<strong>in</strong> unten au^ Den-^pern, fo, Dag Die 6;er über ihl<br />

ren ^<strong>in</strong>cjanciö ^ Oocbern lancj Heben bleiben, bi^ fie e<strong>in</strong>ige brumme ^dn*<br />

ge untei* Den Rauten fort ^cnacjet feaben.<br />

3m viertelt If^^iU<br />

gU Num. )IV.<br />

abon ^ab i^ ta^ ^eible<strong>in</strong> öefunDen, fo niercfli^ ^'oirerifl<br />

alö Da^ ?0^dnnle<strong>in</strong>, unD braun.<br />

^ie^e Die 29jle Tabell Diefeö Xlll^^eilö<br />

1. ^a^ ^eible<strong>in</strong> obm^er.<br />

2. Unten^et.<br />

3. ^<strong>in</strong> gluciel.<br />

4. ©n gü^l-'^orn.<br />

bung ber 3nfecten <strong>in</strong> liefen ^ret)Jer)e^ Zl)nlm,<br />

<strong>in</strong> Jel)er3^orve^e ttm§gmtlkttt>ovl>m.<br />

3m ivtm xfjcil t?ön Aib<strong>in</strong>i «ud) fo m Sn^eiranDt^on fcicfci:<br />

SWatcvie bcrauöijefömmcit<br />

SmVtenJ^Cil <strong>von</strong> Joblots Traaat t^CII fC<strong>in</strong>cm Mkrofcopio<br />

unb v^iefcn f(e<strong>in</strong>en ©eirünne, fc n <strong>in</strong><br />

Un iSafften i^amit bcebacl)tet<br />

3m vi^«" \>on ^\\fm06 mbütnmmmm ^nfcctcn.<br />

<strong>von</strong> ©c^avte 5HjWbungcnu.«cfcemlnmtim.<br />

^2 3m


tiefen ffreatiircn,<br />

^nfectcn unb c<strong>in</strong>itjen Sxcitipcln ibcrfcfbcn.<br />

3nixtf«uje{d)e3nfcctcu wa\ Francifco Redi Bcfci<strong>in</strong>el^cii<br />

Smx^^nnöd) t)cn @cfemammerbam^ furzen STJacBricftfcn.<br />

^<strong>in</strong>xi^ni vjon fcem tt^ae i^ceuwvnftocf x^on bm 3nfectni <strong>in</strong><br />

fe<strong>in</strong>en @cf)iifften I^at,<br />

^mxiifen v^ön Moufets @cf)nffit t?on i>en ^nfecten.<br />

^mXilltcn üOU Roberts Hooke Micrographia un^ ttJAö t)ölt<br />

Snf^ctcn dar<strong>in</strong>nen fccpni^(l4<br />

§8a§ ttt Un W\) legten ^I)erlettuöer5attpt<br />

an 3nf^cten befc^viekn ift,<br />

?{d)t(^rlet) iHaitpem<br />

5ld)ter(ei) ^apilionen batm^.<br />

3wet)et1ei) @*(upf^^efpen,<br />

©neSlit ^umef,<br />

® eu ©ei'flen^ober®(i)rot^Q[Burm af^ e<strong>in</strong>e 5(t( Sef&^Sriffe«.<br />

S>repei1ei) XJtel^^ufle oDer Scoiopendra.<br />

3\t?et>er(ei> ^euflfivecfen.<br />

S\^ei)er(ei) SKieteiT.<br />

e<strong>in</strong>e mtSSimm.<br />

@cct)6 uni:) t)ietttaerfct) Äefer.<br />

Sre^eriei) ^nfectc^ fo bre ®ewäc|)fe uWjlÄft md^tti:<br />

©reperlei) ®a(lef;3nfectc.<br />

3\tjet)n'(ei) Saurn^ fangen.<br />

©icönerlcij


o(<br />

Sa§ <strong>in</strong> ^m um ^mUtt <strong>in</strong>fowUMt<br />

für 3n|ecte befc^riebeii f<strong>in</strong>^<br />

5Dic 9J&mifc|c groffe 3at)l bcutce bie StjClIe an, aB bmxT,<br />

XII, XIII imb bic fkimt 3aW bic OTummcr bce b^i^xU*<br />

Icnm^nfmc^ <strong>in</strong> folc^c<strong>in</strong>Xtidl<br />

Sie ^m\) i^crf)ergrt)cnbm ^i<strong>in</strong>bevt fiabm f(f)on ii^x^^u<br />

%\9^x><br />

5(.<br />

föaum*^an^en fie^e '3Ba»^em<br />

S3aum-'Sdufe fte^e Sauö.<br />

93ircfen^fKaupe XIL 16. XIIL 7<br />

^lat^glo^ XL 15<br />

f^latf^auöXILg. 9. 10. 11. 12.<br />

«ölatlaii^ ^ Srcfief<br />

5S>ocfp;e^ol^boce<br />

e<br />

13. 14<br />

XL 17. XIL 13<br />

^cD * ^cfer XIIL ^6 mV 97- 99<br />

€i;D*D^aupe<br />

XL 27<br />

^vlen^D^aupe XL 26<br />

gliege<br />

fer<br />

(UJ6<br />

%<br />

Dem ^fatlau^^^^ref*<br />

XL 17. XIL ry<br />

gliegö auö Dem ^ulpen^gwiefeU<br />

cißuvm XIL 13<br />

§lo5iXI.7. q3Inf.gIo6 XI. if<br />

glu^ * @e|)necf mit c<strong>in</strong>öewac^fe*<br />

mt^W^ fe<strong>in</strong>et ^aufe^XllLi<br />

©evf!en*^urni XI. 28<br />

©olD^.^cfei: XII.^<br />

gelD^^riße XL 2g mit COZaut*<br />

©i'öne ^autauf Dem Raffer »on.<br />

tt?elc!?cn Snfccten XIIL 3<br />

^^<br />

^eufc^i'ecf Der cirolfe gröneXII.as<br />

DcrfletnmDiefcrSivt »3<br />

\g)ol^6ocf XIH. 15. 16.17.1g<br />

^ofe^Ä'efer XII. ac5)tK5ncrIc^<br />

^rten, fonDerlic^ Dev flciriem<br />

oon 21. bi^ 3:8<br />

* ^ fon&ci'nd>&ei*ötoflcrtt Ux^<br />

Un XIIL num. 11, 12. 13. 14, [9,<br />

2^1.22,23.24<br />

|>ufren.3vaupeim?a3afci: XIIL 4<br />

€ 3<br />

^«m»


»Rummel im ^la^^iic^fcn XI 25<br />

3-<br />

Ichnevmon f>Ut ^d^lupf^^e*<br />

fen<br />

^olben^^^p<strong>in</strong>ne<br />

^.<br />

XII. 18. XI. 18<br />

D^egiffct.<br />

XII. 17<br />

£Ku(Tel^^^fßt; f. DvuJTel.<br />

©olD^^efec<br />

XII. 9<br />

€TD^.^efev f. €vb<br />

Mufcus-^cfec XII. 20<br />

©ev öVOtTe Julius ^tefec<br />

XI. 22<br />

2m$, aufJSlattevn fiel;e ^la(*<br />

^dufc.<br />

(Stamm ^Sau^ XI. i^.<br />

XII. 7.<br />

$au^/ auflebenden Cveatuven.<br />

9ve^.!T'''" ^e<strong>in</strong>*<br />

Wat^Dlaupc XII. r<br />

auö Der gvojjcn braunen<br />


^C^Iupf-'^Bcfpe f. Ichneumon.<br />

Scolopendra, i c^iel* 5?uf? ) Drei)*<br />

erlci) ^rtcn ftc[)e<br />

XI jp. 20, 21<br />

(Sp<strong>in</strong>nen mit jwcp ©üttel^Cäpi*<br />

^en XI.24. ^'olben * Sp<strong>in</strong>ne<br />

iKe^iflct*.<br />

XII. 17<br />

5:uIpen*3miefel*aa3utmXIl 13<br />

^.<br />

ne ^aum ? ^ani^e.<br />

XIII. 5<br />

t5ie (jroiTe fc^rocit^cXHI. 28<br />

^ajTet*3nilcte.<br />

Wulfen ' ?Kaupc nuf bem<br />

XIII. 4<br />

öelb^'^efdumfer mit£elnid§(^<br />

XIll 8<br />

De XIH.2S<br />

tic i)taq^tD)icte auö Deui<br />

Malier XI. i<br />

t)ie ©aucjs^Piiete Darauf<br />

Xl.2<br />

^etnblat'-Dvaupe, Die grüne XI 1.<br />

DiebrauneXlII.3<br />

!S?urme;aI^e*lduvjlc;n f. XIII.<br />

3 XI.3<br />

S3lat^8au^greir«Xl.i7.<br />

XII. IS<br />

9S3urm njo^auö Der©olD*<br />

^efertDiiD XII. i^<br />

^ucm <strong>in</strong> Den Pulpen*<br />

Stiefeln<br />

1<br />

XII. 13


fTl .<br />

2 2<br />

^y^^'y^z/i/'-'J^f ' f i""'<br />

V?<br />

f«^<br />

iß'<br />

•/. ><br />

,3^<br />

W"<br />

#<br />

Tat XII<br />

'<br />

'y^'i-a"<br />

^'' i<br />

FAi," .^'^J'* >SKv \\i<br />

i.y^-<br />

•K<br />

«.^rt^^^^gyjg<br />

Tab. VJir " m- 32,<br />

J'i?:'<br />

3 cSS:,<br />

\<br />

4<br />

"^ '*<br />

ao.^q !'<br />

.


u ;


(t: ; 'n<br />

PJJ<br />

1<br />

i


P2 s<br />

JS~* .Z^"' .fe^' A~+ '^~y/^1 ^:<br />

Fl


la.i<br />

Tabula m<br />

p.nt


gw«^l^f^<br />

^i^r<br />

«!^<br />

% -^^ '^W<br />

j>s f ih<br />

V<br />

liibiila III<br />

u<br />

?u


^uta m<br />

^Jahttla 11<br />

Flu


KnIH 'Tabula l<br />

^g\<br />

>i^<br />

JJQi<strong>in</strong>ri 3 {Soum i<br />

^brctu Ur<br />

TIabala II<br />

PI


i-m


-umr<br />

?1"*


Täbll<br />

K<br />

IX<br />

Tab m<br />

k 2<br />

?.\v


•^ ^^ ^<br />

.^^<br />

Tab IV.<br />

/.»..V«ujU.»~^ w«<br />

VITT vTIl<br />

Tdb II<br />

Vi<br />

Tdb <strong>in</strong><br />

«. a<br />

IX X<br />

*<br />

P.il


f. IV


WlknL XI


fixeil XIX<br />

K^<br />

w^<br />

k^<br />

rw


XV/H IV<br />

r\v


.v


"El X XII<br />

p\


PVl


N<br />

tVIlI<br />

i'b<br />

Tai VII


T.IVI<br />

^-^<br />

-UVlü<br />

\'<br />

xivni


P.VI


TabJV<br />

f.vr


PVC


P.VII<br />

3


PVB


UI. Tahm<br />

Taivni<br />

Tal Vit<br />

Tal V.<br />

' '£) ,


pvr


TJ.Kl^'JJl<br />

Uc<br />

F. vi!<br />

2-


Kl XI' wxw nxrnj<br />

BX/X<br />

TJXH<br />

Pv


fe\<br />

%i XX<br />

Tal,:<br />

XXI


T- l'JU T.txrii T.l XX<br />

TU XXI<br />

iL<br />

X'


V-^^tr.i..^.<br />

nx


PIX


XVI. Jomg,<br />

4 '


P.ix


P. X'<br />

To<strong>in</strong>-.X.,


M<strong>in</strong><br />

.^y<br />

c V<br />

Tom.-X.


aJ '<br />

'•<br />

\ 'ä, -. wi


TamX .


T.txir<br />

ß M<br />

nixvm<br />

^n<br />

i'l<br />

Q'<br />

:^ai:<br />

¥


hv.<br />

k<br />

mutie.<br />

**=»<br />

.i^^>^ , J r I<br />

F. XI


Taim<br />

Tai /<br />

P.XI


Tal IX.<br />

^<br />

llßlatte


TaH'I<br />

Tchim.<br />

^«i^0ä^


:/^<br />

•^\w<br />

TukXKI.<br />

TahXXUl.<br />

J 2.<br />

4^ '^^^<br />

TahXISL Jllfkttt<br />

j<br />

J


L<br />

Tax/i»<br />

"m<br />

^^<br />

4 ^ Tabxxn s ,^


P. XJT.<br />

Tom XU


Tab IJI.


^<br />

Tab 11/ Tcm Xn<br />

Ta&.l/<br />

Tahl/l


IJ/pUlfr, T,t^ I Tai /// T


"-"»•fi*,,*,*-'<br />

,^y -r<br />

Jh<strong>in</strong>XlII. /<br />

.ya/5 F/l


m«ffr Jhb:I<br />

iTakli<br />

--^WÄi;


^ab.XlX<br />

P. MII


\^<br />

iJab.XXlX<br />

V<br />


IlUßlaär.<br />

döiXX<br />

.%<br />

% -i -^ik<br />

Caixxym<br />

Oäbxxvn


. JcraXo^r^<br />

a-*r/<br />

^ —. \iA. i'utIW<br />

XU- ?><br />

11<br />

— tö<br />

(^lirciiitc |i'<br />

Th<br />

^'1 ><br />

lD£r»iveA


W^W<br />

S\^<br />

*^;^ ^<br />

-,^,<br />

xniL/<br />

-


A'A Ud' Ri\>cs f.XI T«* \m<br />

FiottTa<br />

B ^^J^^^ö^ td IM 1-^<br />

rUv<br />

i>-rieiita-U^ f .V L/«l»<br />

(L4te r r>t e^' A ( a v p viä X\<br />

Ö n^c-X<br />

VaaüL^vcJoLfVnTVr-<br />

:<br />

VilOCCVi^-J^<br />

— -_ ' poloKvcuj<br />

Ne 'OO.-<br />

^.VlT^ r/^<br />

lvneA>..rw- yVU TAli P-*^<br />

, VvViau'/wHuy P XJl Ti<br />

YtM'


- ctifUtu^- fix '^^i<br />

X ;.<br />

II<br />

, I<br />

i \\<br />

I<br />

ii


• '• ..... • ^ ..<br />

-'-V''.- -«» ••.J^'»»j » .* •,.5. ••.•• -'•.:':?:. .'V.J<br />

•*' *<br />

.<br />

:' -<br />

m-i -''«,•"*'•'.'•<br />

•'v^f''*?.-- /\*' V<br />

vi' , - *••' ' '-'";''"'-'. '.>«*..?*/-- w''v'*''. T-.'rV' " -'<br />

» '"''-• -,

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!