zeszyt nr 06/2009 - Zbliżenia Interkulturowe

domowym, Hamsun nieoczekiwanie zaczął
pisać. Chciał się wypowiedzieć, bronić
swoich poglądów i postępowania.
Identyfikując swoje postępowanie z programem
nietzscheańskiego indywidualizmu
i arystokratyzmu, przyznawał sobie
prawa szczególne 13 . Przez całe życie wyznawał
przekonanie, że są jednostki wyższe,
posiadające większe przywileje niż
inni i nie miał wątpliwości, że ma prawo
tak myśleć o sobie. Nauce Nietzschego
o nadczłowieku pozostał wierny nawet
podczas nerwowego kryzysu, jakiemu
podległ w klinice psychiatrycznej. Potem
z arogancką pewnością siebie oświadczył
podczas procesu, że własną świadomość
tego, co dobre, a co złe, stawia wyżej niż
opinie norweskiego społeczeństwa i norweskiego
sądu. Taka samowiedza uzasadniała
– twierdził – jego głębokie przekonanie
o braku winy i nie pozwalała prosić
o przebaczenie 14 . Nie spodziewał się
zresztą amnestii lub uniewinnienia, od
dawna o tym agresywnie i arogancko informował
władze, natomiast kategorycznie
żądał jawnego sądu i prawa do obrony.
Gdy je uzyskał, skorzystał z niego bez
oglądania się na racje audytorium, przed
którym wystąpił.
Relatywnie jasno określił stanowisko,
jakie zajmował. Nie zapierał się swoich
poglądów. Sugerował jednak, aby w tym,
co głosił rozróżnić idee konserwatywne
13 Sigrid Undset w polemice zarzucała Hamsunowi
postrzeganie siebie w wymiarach wielkości,
a otoczenia jako rzeczywistości Pigmejów,
por. Jochen Reiner, op.cit. Tu widziała korzenie
przyszłych związków z faszyzmem.
14 O nietzscheańskich aspektach pisanej
wtedy książki Po zarosłych ścieżkach pisze Anne
Sabo, Knut Hamsun in Paa gjengroddde Stier. Joker,
Űbermensch, or Sagacious madman, „Scandinavian
Studies”, (71) 1999, s. 453-474.
Witold Nawrocki: Spór o Hamsuna
od tych, które wyrażał jako norweski
patriota. Jako konserwatysta wypowiadał
poglądy które, okazały się zbieżne z
ideologią ruchu faszystowskiego i były
z naganną dosłownością deklarowane
przez niego w manifestach i publicystyce
prasowej (gardził demokracją i liberalizmem
politycznym, uznawał idee wodzostwa,
pangermanizmu, siły i młodości).
Jako norweski patriota formułował
tezy, których głoszenie nie było łatwe
– podkreślał i przypominał – bo zawsze
opowiadał się przeciw brutalnym, nazistowskim
sposobom sprawowania władzy
oraz przeciw lekceważeniu przez
władze III Rzeszy norweskich aspiracji
do odgrywania czołowej roli w nowym
nordyckim świecie 15 . Jako konserwatysta
mówił niekiedy to samo, co naziści, ale w
celach odmiennie określanych.
Na tym istotnym rozróżnieniu, niechętnie
zauważanym, oparł apologetyczną
strategię obronną w końcowym przemówieniu
sądowym 16 . Pełny tekst mowy
15 Dr Otto Dietrich, szef prasowy kancelarii
Hitlera, we wspomnieniach Zwoelf Jahre mit Hitler
(1955), a także protokolant Ernst Zuchner,
potwierdzają stanowcze patriotyczne postulaty
Hamsuna zgłaszane uparcie w rozmowie z Hitlerem
w Berchtesgaden.
16 Podczas procesu – jak podaje Christian
Gierlǿff, Knut Hamsun egen rǿst, Oslo 1961 – zapewniał,
że opowiadał się za „pokojową okupacją”,
że dał wiarę obietnicy Hitlera, iż Norwegowie
zajmą czołowe miejsce w społeczeństwie
niemieckim i dlatego napisał w maju 1940 roku
odezwę do rodaków, aby złożyli broń, przekonywał,
że Niemcy otrzymali od niego mniej niż
oczekiwali, że bronił uwięzionych patriotów
przed Terbovenem, skazanych na śmierć przed
Hitlerem i żądał odwołania namiestnika (s.
140). Podkreślał, że wojnę przeżył w całkowitej
izolacji w swojej posiadłości i z tej perspektywy
samotna droga, jaką wybrał, wydawała mu się
prawidłowa. Był skazany tylko na siebie; nikt
23