19.11.2013 Aufrufe

FH Formelsammlung 5 Signale und Systeme.pdf

FH Formelsammlung 5 Signale und Systeme.pdf

FH Formelsammlung 5 Signale und Systeme.pdf

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.

YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.

Inhaltsverzeichnis<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong> Editiert: 21.02.2011<br />

1 Gr<strong>und</strong>lagen ........................................................................................................ 7<br />

1.1 logarithmische Skalen ..................................................................................................................... 7<br />

1.2 Dämpfung <strong>und</strong> Verstärkung ............................................................................................................ 8<br />

1.3 Pegel ............................................................................................................................................... 9<br />

1.4 Klirrfaktor ....................................................................................................................................... 10<br />

1.5 Funktionen .................................................................................................................................... 11<br />

1.5.1 verschieben von Funktionen ............................................................................................. 11<br />

1.5.2 strecken <strong>und</strong> stauchen von Funktionen ............................................................................ 13<br />

1.5.3 spiegeln von Funktionen ................................................................................................... 15<br />

1.5.4 Rechteckimpulsfunktion .................................................................................................... 16<br />

1.5.4.1 normale Darstellung ..................................................................................................... 16<br />

1.5.4.2 alternative Darstellung ................................................................................................. 17<br />

1.5.5 Sägezahnimpulsfunktion................................................................................................... 18<br />

1.5.5.1 normale Darstellung ..................................................................................................... 18<br />

1.5.5.2 alternative Darstellung ................................................................................................. 19<br />

1.5.6 Sinus cardinalis, sinc() ...................................................................................................... 20<br />

1.5.6.1 nicht normierte Darstellung .......................................................................................... 20<br />

1.5.6.2 normierte Darstellung ................................................................................................... 20<br />

1.5.6.3 allgemeine normierte Darstellung ................................................................................ 21<br />

1.6 Abtastfunktion ............................................................................................................................... 21<br />

1.7 Signaltypen ................................................................................................................................... 22<br />

1.8 Faltung .......................................................................................................................................... 24<br />

1.8.1 Faltprodukt ........................................................................................................................ 24<br />

1.8.2 Faltung bei der Laplace Transformation ........................................................................... 24<br />

1.8.2.1 Definition ...................................................................................................................... 24<br />

1.8.2.2 Vorgehen ..................................................................................................................... 25<br />

1.8.2.3 Faltung zweier Rechteckimpulse ................................................................................. 26<br />

1.8.2.4 Impulsantwort eines Tiefpasses 1. Ordnung ................................................................ 28<br />

1.8.2.5 Schrittantwort eines Tiefpasses 1. Ordnung ................................................................ 29<br />

1.8.3 Faltung bei der Fouriertransformation .............................................................................. 30<br />

1.8.3.1 Definition ...................................................................................................................... 30<br />

1.8.3.2 Impulsantwort eines Tiefpasses 1. Ordnung ................................................................ 32<br />

1.8.3.3 Schrittantwort eines Tiefpasses 1. Ordnung ................................................................ 34<br />

2 Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen ........................................................................ 36<br />

2.1 thermisches Rauschen .................................................................................................................. 36<br />

2.2 äquivalenter Rauschwiderstand, ENR ........................................................................................... 38<br />

2.3 Signal-Rausch-Verhältnis, SNR .................................................................................................... 38<br />

2.4 Rauschzahl, Rauschfaktor ............................................................................................................ 39<br />

2.4.1 Definition ........................................................................................................................... 39<br />

2.4.2 Rauschzahl, Rauschfaktor bei Kettenschaltung von Zweitoren ........................................ 39<br />

2.5 Rauschen bei Zweitoren ............................................................................................................... 40<br />

2.6 Rauschen bei idealen Verstärkern ................................................................................................ 41<br />

3 Zweitore ........................................................................................................... 42<br />

3.1 Parameter ..................................................................................................................................... 42<br />

3.1.1 z-Parameter, Impedanz-Parameter .................................................................................. 42<br />

3.1.2 y-Parameter, Admittanz-Parameter .................................................................................. 43<br />

3.1.3 h-Parameter, Hybrid-Parameter ....................................................................................... 43<br />

3.1.4 a-Parameter, Ketten-Parameter ....................................................................................... 44<br />

3.1.5 k-Parameter, p-Parameter, c-Parameter, g-Parameter inverse Hybrid-Parameter ........... 44<br />

3.1.6 b-Parameter, inverse Ketten-Parameter ........................................................................... 45<br />

3.1.7 Umrechnungen ................................................................................................................. 45<br />

3.1.8 Parameter von Bauelementen .......................................................................................... 46<br />

3.1.9 Parameter von Schaltungen ............................................................................................. 46<br />

3.2 Zusammenschaltungen ................................................................................................................. 48<br />

3.3 Betriebsverhalten .......................................................................................................................... 49<br />

3.3.1 Berechnung ...................................................................................................................... 50<br />

3.3.2 Berechnung mit Parametern ............................................................................................. 51<br />

4 Filter ................................................................................................................. 52<br />

4.1 Gr<strong>und</strong>lagen ................................................................................................................................... 52<br />

4.1.1 Polstellen, Nullstellen <strong>und</strong> Stabilität .................................................................................. 52<br />

4.1.2 Frequenzverhalten ............................................................................................................ 55<br />

4.1.3 Frequenznormierung ........................................................................................................ 56<br />

4.1.4 Filterspezifikationen .......................................................................................................... 57<br />

4.2 Butterworth Tiefpass ..................................................................................................................... 58<br />

4.2.1 Verhalten .......................................................................................................................... 58<br />

4.2.2 Berechnung ...................................................................................................................... 58<br />

4.3 Tschebyscheff Tiefpass ................................................................................................................ 59<br />

4.3.1 Verhalten .......................................................................................................................... 59<br />

4.3.2 Berechnung ...................................................................................................................... 59<br />

4.4 Bessel Tiefpass ............................................................................................................................. 60<br />

4.4.1 Verhalten .......................................................................................................................... 60<br />

4.5 Frequenztransformation ................................................................................................................ 61<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 1


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong> Editiert: 21.02.2011<br />

4.5.1 Tiefpass zu Tiefpass ......................................................................................................... 61<br />

4.5.1.1 Frequenznormierung.................................................................................................... 61<br />

4.5.1.2 Beispiel mit Butterworth ............................................................................................... 61<br />

4.5.1.3 Beispiel mit Butterworth <strong>und</strong> ω 3dB ................................................................................ 62<br />

4.5.1.4 Beispiel mit Tschebyscheff .......................................................................................... 63<br />

4.5.1.5 Beispiel mit Tschebyscheff <strong>und</strong> ω 3dB ........................................................................... 64<br />

4.5.2 Hochpass zu Tiefpass ...................................................................................................... 65<br />

4.5.2.1 Frequenznormierung.................................................................................................... 65<br />

4.5.2.2 Berechnung ................................................................................................................. 66<br />

4.5.2.3 Beispiel mit Butterworth ............................................................................................... 67<br />

4.5.3 Beispiel mit Tschebyscheff ............................................................................................... 68<br />

4.5.4 Bandpass zu Tiefpass ...................................................................................................... 69<br />

4.5.4.1 Berechnung ................................................................................................................. 69<br />

4.5.4.2 Beispiel mit Butterworth ............................................................................................... 70<br />

4.5.4.3 Beispiel mit Tschebyscheff .......................................................................................... 71<br />

4.5.5 Bandsperre zu Tiefpass .................................................................................................... 72<br />

4.5.5.1 Berechnung ................................................................................................................. 72<br />

4.5.5.2 Beispiel mit Butterworth ............................................................................................... 73<br />

4.5.5.3 Beispiel mit Tschebyscheff .......................................................................................... 74<br />

4.6 aktive Filter .................................................................................................................................... 75<br />

4.6.1 aktiver Tiefpass 1. Ordnung .............................................................................................. 75<br />

4.6.2 aktiver Tiefpass 2. Ordnung .............................................................................................. 76<br />

4.6.3 aktiver Hochpass 2. Ordnung ........................................................................................... 77<br />

4.6.4 aktiver Bandpass 2. Ordnung ........................................................................................... 78<br />

4.6.5 aktive Bandsperre 2. Ordnung .......................................................................................... 79<br />

4.7 passive Filter ................................................................................................................................. 80<br />

4.7.1 passiver Tiefpass 1. Ordnung ........................................................................................... 80<br />

4.7.2 passiver Hochpass 1. Ordnung ........................................................................................ 82<br />

5 Leitungstheorie ............................................................................................... 84<br />

5.1 Leitungswellenimpedanz ............................................................................................................... 84<br />

5.2 Leitungsbeläge, Leitungsparameter .............................................................................................. 84<br />

5.2.1 Beläge .............................................................................................................................. 84<br />

5.2.2 Leitungswellenimpedanz .................................................................................................. 85<br />

5.2.3 Ausbreitungsgeschwindigkeit, Phasengeschwindigkeit .................................................... 86<br />

5.2.4 Koaxialkabel ..................................................................................................................... 86<br />

5.2.5 Paralleldrahtleitung, Zweidrahtleitung mit gegensinniger Bestromung ............................. 87<br />

5.3 Schaltvorgänge ............................................................................................................................. 88<br />

5.3.1 Anfangswerte <strong>und</strong> Endwerte ............................................................................................. 88<br />

5.3.2 Reflexionsfaktor ................................................................................................................ 89<br />

5.3.3 Reflexion an einer Stossstelle .......................................................................................... 90<br />

5.3.4 Phasensprung .................................................................................................................. 91<br />

5.3.4.1 Spannungswellen ........................................................................................................ 91<br />

5.3.4.2 Stromwellen ................................................................................................................. 92<br />

5.4 eingeschwungene Leitung ............................................................................................................ 93<br />

5.4.1 Ausbreitungskoeffizient ..................................................................................................... 93<br />

5.4.2 Leitungswellenimpedanz .................................................................................................. 93<br />

5.4.3 Spannungen <strong>und</strong> Ströme .................................................................................................. 94<br />

5.4.4 Eingangsimpedanz ........................................................................................................... 95<br />

5.4.5 Stehwellenverhältnis, VSWR, SWR .................................................................................. 96<br />

6 Regelungstechnik ........................................................................................... 97<br />

6.1 Differentialgleichungen .................................................................................................................. 97<br />

6.1.1 Spannung <strong>und</strong> Strom ........................................................................................................ 97<br />

6.1.2 Reihenschaltungen ........................................................................................................... 98<br />

6.1.2.1 Widerstand <strong>und</strong> Kapazität in Reihenschaltung ............................................................ 98<br />

6.1.2.2 Widerstand <strong>und</strong> Induktivität in Reihenschaltung .......................................................... 99<br />

6.1.2.3 Widerstand, Kapazität <strong>und</strong> Induktivität in Reihenschaltung ....................................... 100<br />

6.1.3 Parallelschaltungen ........................................................................................................ 101<br />

6.1.3.1 Widerstand <strong>und</strong> Kapazität in Parallelschaltung .......................................................... 101<br />

6.1.3.2 Widerstand <strong>und</strong> Induktivität in Parallelschaltung ........................................................ 102<br />

6.1.3.3 Widerstand, Kapazität <strong>und</strong> Induktivität in Parallelschaltung ....................................... 103<br />

6.2 Übertragungsfunktion .................................................................................................................. 104<br />

6.2.1 Polstellen, Impulsantwort <strong>und</strong> Schrittantwort .................................................................. 104<br />

6.2.2 Bedeutung von Polstellen ............................................................................................... 110<br />

6.2.3 Bodediagramm ............................................................................................................... 111<br />

6.2.3.1 Definition .................................................................................................................... 111<br />

6.2.3.2 Darstellung im Raum <strong>und</strong> auf der imaginären Achse ................................................. 111<br />

6.2.3.3 gr<strong>und</strong>legende Übertragungsfunktionen ...................................................................... 114<br />

6.2.3.4 asymptotische Annäherungen ................................................................................... 118<br />

6.2.3.5 Übertragungsfunktionen zerlegen .............................................................................. 120<br />

6.2.4 Gr<strong>und</strong>elemente ............................................................................................................... 123<br />

6.2.4.1 Basisblock .................................................................................................................. 123<br />

6.2.4.2 Summationspunkt ...................................................................................................... 124<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 2


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong> Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.4.3 Abzweigpunkt, Verzweigungsstelle ............................................................................ 125<br />

6.2.5 Gr<strong>und</strong>schaltungen .......................................................................................................... 126<br />

6.2.5.1 Reihenschaltung ........................................................................................................ 126<br />

6.2.5.2 Parallelschaltung ....................................................................................................... 126<br />

6.2.5.3 negative Rückkopplung, Gegenkopplung .................................................................. 127<br />

6.2.5.4 positive Rückkopplung, Mitkopplung .......................................................................... 128<br />

6.2.6 Differentialgleichungen <strong>und</strong> Blockschaltbild .................................................................... 129<br />

6.3 Stabilität ...................................................................................................................................... 130<br />

6.3.1 Stabilität am geschlossenen Regelkreis ......................................................................... 130<br />

6.3.2 Stabilität am offenen Regelkreis ..................................................................................... 133<br />

6.3.2.1 Stabilitätskriterium von Nyquist .................................................................................. 133<br />

6.3.2.2 Stabilitätskriterium im Bodediagramm ........................................................................ 135<br />

6.3.2.3 Amplitudenreserve <strong>und</strong> Phasenreserve ..................................................................... 137<br />

6.4 Regler ......................................................................................................................................... 138<br />

6.4.1 Reglerübersicht .............................................................................................................. 138<br />

6.4.1.1 Schrittantwort ............................................................................................................. 138<br />

6.4.1.2 Störverhalten ............................................................................................................. 138<br />

6.4.2 P-Regler ......................................................................................................................... 139<br />

6.4.3 I-Regler ........................................................................................................................... 141<br />

6.4.4 D-Regler ......................................................................................................................... 143<br />

6.4.4.1 theoretischer D-Regler ............................................................................................... 143<br />

6.4.4.2 praktischer D-Regler .................................................................................................. 145<br />

6.4.5 PI-Regler ........................................................................................................................ 149<br />

6.4.6 PD-Regler ....................................................................................................................... 153<br />

6.4.6.1 theoretischer PD-Regler ............................................................................................ 153<br />

6.4.6.2 praktischer PD-Regler ................................................................................................ 157<br />

6.4.7 PID-Regler ...................................................................................................................... 161<br />

6.4.7.1 theoretischer PID-Regler ........................................................................................... 161<br />

6.4.7.2 praktischer PID-Regler ............................................................................................... 165<br />

6.5 Todzeitglied ................................................................................................................................. 170<br />

6.6 klassischer Reglerentwurf ........................................................................................................... 173<br />

6.6.1 Regleraufbau .................................................................................................................. 173<br />

6.6.1.1 Basisblöcke ................................................................................................................ 173<br />

6.6.1.2 offener Regelkreis ...................................................................................................... 173<br />

6.6.1.3 geschlossener Regelkreis ohne Störgrösse ............................................................... 174<br />

6.6.1.4 geschlossener Regelkreis mit Störgrösse .................................................................. 175<br />

6.6.2 Entwurfsregeln am offenen Regelkreis ........................................................................... 177<br />

6.6.2.1 Entwurfsregel 1 <strong>und</strong> 2, Amplitudenreserve <strong>und</strong> Phasenreserve ................................ 177<br />

6.6.2.2 Entwurfsregel 3, Nulldurchgang ................................................................................. 177<br />

6.6.2.3 Entwurfsregel 4, Steigung .......................................................................................... 178<br />

6.6.3 Entwurfsregeln am geschlossenen Regelkreis ............................................................... 178<br />

6.6.3.1 Bandbreite <strong>und</strong> Anstiegszeit, Unschärferelation ........................................................ 178<br />

6.6.4 Regelstrecken des Typs A .............................................................................................. 180<br />

6.6.4.1 Übertragungsfunktion der Regelstrecke ..................................................................... 180<br />

6.6.4.2 Regler mit 20% Überschwingen ................................................................................. 183<br />

6.6.4.3 Regler ohne Überschwingen ...................................................................................... 192<br />

6.6.5 Regelstrecken des Typs B .............................................................................................. 201<br />

6.6.5.1 Übertragungsfunktion der Regelstrecke ..................................................................... 201<br />

6.6.5.2 Regler mit 20% Überschwingen ................................................................................. 204<br />

6.6.5.3 Regler ohne Überschwingen ...................................................................................... 213<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 3


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong> Editiert: 21.02.2011<br />

Stichwortverzeichnis<br />

Abtastfunktion ................................................ 21<br />

Abtastintervall ................................................ 21<br />

Amplitudengang .......................................... 111<br />

analoges Signal ............................................. 22<br />

Dämpfung ........................................................ 8<br />

dBm ................................................................. 9<br />

dBm(50 Ω) ....................................................... 9<br />

dBm(600 Ω) ..................................................... 9<br />

dBm(75 Ω) ....................................................... 9<br />

dBm(R) ............................................................ 9<br />

dBmV ............................................................... 9<br />

dBu .................................................................. 9<br />

dBV ................................................................. 9<br />

dBW................................................................. 9<br />

dBμV ............................................................... 9<br />

Delta Distribution ........................................... 21<br />

deterministisches Signal ................................ 22<br />

Dirac Funktion ............................................... 21<br />

Diracimpuls .................................................... 21<br />

Diracpuls ....................................................... 21<br />

Diracstoss ...................................................... 21<br />

diskretes Signal ............................................. 22<br />

Einheitsimpulsfunktion ................................... 21<br />

Faltprodukt .................................................... 24<br />

Faltung .......................................................... 24<br />

Faltung bei der Fouriertransformation ........... 30<br />

Faltung bei der Laplace Transformation ........ 24<br />

Faltungsoperator ........................................... 24<br />

Filter .............................................................. 52<br />

aktive Bandsperre 2.Ordnung .................... 79<br />

aktive Filter ................................................ 75<br />

aktiver Bandpass 2.Ordnung ..................... 78<br />

aktiver Hochpass 2.Ordnung ..................... 77<br />

aktiver Tiefpass 1.Ordnung ........................ 75<br />

aktiver Tiefpass 2.Ordnung ........................ 76<br />

Amplitudengang ......................................... 55<br />

Anforderungen ........................................... 57<br />

Bandpass ............................................. 57, 69<br />

Bandsperre .......................................... 57, 72<br />

Bessel Tiefpass ......................................... 60<br />

Butterworth Bandpass ................................ 70<br />

Butterworth Bandsperre ............................. 73<br />

Butterworth Hochpass ................................ 67<br />

Butterworth Tiefpass .......................58, 61, 62<br />

charakteristische Gleichung ....................... 52<br />

Dämpfungsverlauf ...................................... 55<br />

Filterspezifikationen ................................... 57<br />

Frequenzgang ............................................ 55<br />

Frequenznormierung.......................56, 61, 65<br />

Frequenztransformation ............................. 61<br />

Frequenzverhalten ..................................... 55<br />

Gruppenlaufzeit ......................................... 55<br />

Hochpass ............................................. 57, 65<br />

Hurwitz ....................................................... 52<br />

Kürzen von Polstellen ................................ 52<br />

normierte Frequenz.........................56, 61, 65<br />

Nullstellen .................................................. 52<br />

passive Filter .............................................. 80<br />

passiver Hochpass 1. Ordnung .................. 82<br />

passiver Tiefpass 1.Ordnung ..................... 80<br />

Phasengang ............................................... 55<br />

Phasenverlauf ............................................ 55<br />

Polstellen ................................................... 52<br />

Routh ......................................................... 52<br />

Spezifikationen .......................................... 57<br />

Stabilität ..................................................... 52<br />

Tiefpass ............................................... 57, 61<br />

Tschebyscheff Bandpass ........................... 71<br />

Tschebyscheff Bandsperre ........................ 74<br />

Tschebyscheff Hochpass ........................... 68<br />

Tschebyscheff Tiefpass ..................59, 63, 64<br />

Verstärkungsverlauf ................................... 55<br />

Frequenzgang .............................................. 111<br />

Funktionen .....................................................11<br />

gerades Signal ...............................................22<br />

Gesamtklirrfaktor ............................................10<br />

Impulsantwort ..................................... 28, 32, 33<br />

Impulsfolge .....................................................21<br />

Kardinalsinus ..................................................20<br />

kausales Signal ..............................................22<br />

Klirrdämpfung .................................................10<br />

Klirrfaktor ........................................................10<br />

Klirrfaktor n-ter Ordnung .................................10<br />

Leistungsdämpfung ..........................................8<br />

Leistungspegel .................................................9<br />

Leistungsverstärkung .......................................8<br />

Leitungstheorie ...............................................84<br />

Ableitungsbelag ..........................................84<br />

Anfangswerte ..............................................88<br />

Anpassung ..................................................89<br />

Ausbreitungsgeschwindigkeit ......................86<br />

Ausbreitungskoeffizient ...............................93<br />

Dämpfungsbelag .........................................93<br />

Dämpfungskoeffizient .................................93<br />

Durchgangskoeffizient ................................90<br />

Eingangsimpedanz .....................................95<br />

eingeschwungene Leitung ..........................93<br />

Einschaltvorgänge ......................................88<br />

Endwerte ....................................................88<br />

Ersatzschaltbild ...........................................84<br />

gegensinnige Bestromung ..........................87<br />

Induktivitätsbelag ........................................84<br />

Kapazitätsbelag ..........................................84<br />

Koaxialkabel ...............................................86<br />

Kurzschluss ................................................89<br />

Leerlauf .......................................................89<br />

Leiterelement ..............................................84<br />

Leitungsbeläge ...........................................84<br />

Leitungsparameter ......................................84<br />

Leitungswellenimpedanz ................ 84, 85, 93<br />

Lichtgeschwindigkeit ...................................86<br />

Paralleldrahtleitung .....................................87<br />

Phasenbelag ...............................................93<br />

Phasengeschwindigkeit ..............................86<br />

Phasenkoeffizient .......................................93<br />

Phasensprung .............................................91<br />

Phasensprung bei Spannungswellen ..........91<br />

Phasensprung bei Stromwellen ..................92<br />

Reflexion an einer Stossstelle .....................90<br />

Reflexionsfaktor .................................... 89, 90<br />

return loss ...................................................96<br />

Rückflussdämpfung ....................................96<br />

Schaltvorgänge ...........................................88<br />

Spannungen ...............................................94<br />

Standing Wave Ratio ..................................96<br />

Startwerte ...................................................88<br />

Stehwellenverhältnis ...................................96<br />

Stossstelle ..................................................90<br />

Ströme ........................................................94<br />

SWR ...........................................................96<br />

Transmissionsfaktor ....................................90<br />

ungleichsinnige Bestromung .......................87<br />

Voltage Standing Wave Ratio .....................96<br />

VSWR .........................................................96<br />

Wellenimpedanz ............................. 84, 85, 93<br />

Wellenwiderstand ........................... 84, 85, 93<br />

Widerstandsbelag .......................................84<br />

Zweidrahtleitung .........................................87<br />

logarithmische Skalen ......................................7<br />

Neper ...............................................................8<br />

nichtlineares System ......................................10<br />

Pegel ................................................................9<br />

periodisches Signal ........................................22<br />

Phasengang ................................................. 111<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 4


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong> Editiert: 21.02.2011<br />

punktspiegeln von Funktionen ....................... 15<br />

punktsymmetrisches Signal ........................... 22<br />

Rechteckimpulsfunktion ........................... 16, 26<br />

rect() ........................................................ 16, 26<br />

rect(t) ............................................................. 16<br />

rect(t/T 0 ) ........................................................ 17<br />

Regelungstechnik .......................................... 97<br />

20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|) ..................................... 111<br />

20 ∙ log(|G(s)|) .......................................... 111<br />

Abzweigpunkt .......................................... 125<br />

Amplitudengang ................ 111, 120, 177, 178<br />

Amplitudenreserve ........................... 137, 177<br />

Annäherungen ......................................... 118<br />

Anstiegszeit ............................................. 178<br />

asymptotische Annäherungen ................. 118<br />

Aufbau ..................................................... 173<br />

Bandbreite ............................................... 178<br />

Basisblock ........................................ 123, 173<br />

Bedeutung von Polstellen ........................ 110<br />

bleibende Regelabweichung .................... 138<br />

Blockschaltbild ......................................... 129<br />

Bodediagramm ................................ 111, 135<br />

charakteristische Gleichung ..................... 130<br />

Darstellung auf der imaginären Achse ..... 111<br />

Darstellung im Raum ............................... 111<br />

Differentialgleichungen ...................... 97, 129<br />

Differenziererbeiwert ................................ 143<br />

D-Regler .................................................. 143<br />

einhüllende Kurve .................................... 110<br />

Entwurfsregeln ......................................... 177<br />

Enveloppe ................................................ 110<br />

Frequenzgang .................................. 111, 120<br />

Führungsübertragungsfunktion ................ 175<br />

Führungsverhalten ................................... 175<br />

Gegenkopplung ....................................... 127<br />

geschlossener Regelkreis . 130, 174, 175, 178<br />

gewöhnliche Differentialgleichungen........ 129<br />

Grenzkreisfrequenz.................................. 178<br />

Gr<strong>und</strong>elemente ........................................ 123<br />

gr<strong>und</strong>legende Übertragungsfunktionen .... 114<br />

Gr<strong>und</strong>schaltungen ................................... 126<br />

Hurwitz ..................................................... 130<br />

imaginäre Achse ...................................... 111<br />

Impulsantwort .................................. 104, 110<br />

Induktivität .................................................. 97<br />

I-Regler ..................................... 141, 185, 194<br />

Kapazität .................................................... 97<br />

K D ............................................................. 143<br />

K I 141<br />

klassischer Reglerentwurf ........................ 173<br />

K P ............................................................. 139<br />

Kürzen von Polstellen .............................. 130<br />

Ladung ....................................................... 97<br />

Leitwert ...................................................... 97<br />

lineare Differentialgleichungen ................. 129<br />

Messeinrichtung ....................................... 173<br />

Mitkopplung ............................................. 128<br />

Nachstellzeit ............................................ 141<br />

negative Rückkopplung ............................ 127<br />

Nulldurchgang beim Amplitudengang ...... 177<br />

Nullstellen ................................................ 130<br />

Nyquist ..................................................... 133<br />

Nyquistdiagramm ..................................... 133<br />

offener Regelkreis ..................... 133, 173, 177<br />

Parallelschaltung ............................. 101, 126<br />

Parallelschaltung R|C .............................. 101<br />

Parallelschaltung R|L ............................... 102<br />

Parallelschaltung R|L|C ........................... 103<br />

PD-Regler ................................................ 153<br />

Phasengang ..................................... 111, 120<br />

Phasenreserve ................................. 137, 177<br />

PID-Regler ............................................... 161<br />

PI-Regler ................... 149, 187, 196, 206, 214<br />

Polstellen .................................. 104, 110, 130<br />

positive Rückkopplung .............................. 128<br />

praktischer D-Regler ................................. 145<br />

praktischer PD-Regler .............. 157, 208, 215<br />

praktischer PID-Regler165, 189, 198, 210,<br />

217<br />

P-Regler ................... 139, 183, 192, 204, 213<br />

Regelabweichung ..................................... 138<br />

Regelstrecke ............................................. 173<br />

Regelstrecken des Typs A ........................ 180<br />

Regelstrecken des Typs B ........................ 201<br />

Regler ............................................... 138, 173<br />

Regleraufbau ............................................ 173<br />

Reglerentwurf ........................................... 173<br />

Reglerübersicht ......................................... 138<br />

Reihenschaltung ................................. 98, 126<br />

Reihenschaltung R-C ..................................98<br />

Reihenschaltung R-L ..................................99<br />

Reihenschaltung R-L-C ............................ 100<br />

Reserve .................................................... 137<br />

Robustheit................................................. 137<br />

Routh ........................................................ 130<br />

Rückkopplung ................................... 127, 128<br />

Schrittantwort ............................ 104, 110, 138<br />

Schwingung .............................................. 110<br />

Spannung ...................................................97<br />

Stabilität ............................................ 130, 133<br />

Stabilitätskriterium im Bodediagramm ...... 135<br />

Stabilitätskriterium von Nyquist ................. 133<br />

stationäre Antwort ............................. 104, 110<br />

stationärer Fehler ...................................... 138<br />

Steigung beim Amplitudengang ................ 178<br />

Störgrösse ................................................ 175<br />

Störübertragungsfunktion ......................... 175<br />

Störverhalten .................................... 138, 175<br />

Stossantwort ..................................... 104, 110<br />

Strom ..........................................................97<br />

Summationspunkt ..................................... 124<br />

T D .............................................................. 143<br />

theoretischer D-Regler .............................. 143<br />

theoretischer PD-Regler ........................... 153<br />

theoretischer PID-Regler .......................... 161<br />

T I 141<br />

T N .............................................................. 141<br />

Todzeitglied .............................................. 170<br />

T V .............................................................. 143<br />

Typ A ........................................................ 180<br />

Typ B ........................................................ 201<br />

Typenbeschreibung .......................... 180, 201<br />

Übertragungsfunktion ............................... 104<br />

Übertragungsfunktionen zerlegen ............. 120<br />

Unschärferelation ...................................... 178<br />

Verlegung ................................................. 123<br />

Verstärkung ...................................... 139, 141<br />

Vertauschung ............................................ 123<br />

Verzögerung ............................................. 170<br />

Verzweigungsstelle ................................... 125<br />

Vorhaltzeit ................................................. 143<br />

Widerstand..................................................97<br />

Zeitverzögerung ........................................ 170<br />

zerlegen .................................................... 120<br />

Zusammenschalten .................................. 126<br />

Sägezahnimpulsfunktion ................................18<br />

Schrittantwort ........................................... 29, 34<br />

Signaltypen ....................................................22<br />

Signalzerlegung ..............................................22<br />

sinc() ..............................................................20<br />

sinc(t) .............................................................20<br />

sinc(t/T 0 ) .........................................................21<br />

Sinus cardinalis ..............................................20<br />

Spaltfunktion...................................................20<br />

Spannungsdämpfung .......................................8<br />

Spannungspegel ..............................................9<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 5


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong> Editiert: 21.02.2011<br />

Spannungsverstärkung .................................... 8<br />

spiegeln von Funktionen................................ 15<br />

spiegelsymmetrisches Signal ........................ 22<br />

stauchen von Funktionen .............................. 13<br />

stochastisches Signal .................................... 22<br />

Stossfunktion ................................................. 21<br />

strecken von Funktionen ............................... 13<br />

Stromdämpfung ............................................... 8<br />

Strompegel ...................................................... 9<br />

Stromverstärkung ............................................ 8<br />

Teilsignal ....................................................... 22<br />

Tiefpass 1. Ordnung ..................... 29, 32, 33, 34<br />

Tiefpasse 1. Ordnung .................................... 28<br />

ungerades Signal .......................................... 22<br />

unvorhersehbares Signal ............................... 22<br />

verschieben von Funktionen .......................... 11<br />

Verstärkung ..................................................... 8<br />

Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen ........................ 36<br />

äquivalenter Rauschwiderstand ................. 38<br />

Energie der Rauschleistungsdichte ........... 36<br />

ENR ........................................................... 38<br />

ideale Verstärker ........................................ 41<br />

N 0 ............................................................... 36<br />

N 0,dB ........................................................... 36<br />

N 0dBm .......................................................... 36<br />

Rauschabstand .......................................... 38<br />

Rauschen bei idealen Verstärkern ............. 41<br />

Rauschen bei Zweitoren ............................ 40<br />

Rauschfaktor .............................................. 39<br />

Rauschleistungsdichte ............................... 36<br />

Rauschzahl ................................................ 39<br />

Signal-Rausch-Verhältnis .......................... 38<br />

SNR ........................................................... 38<br />

Störabstand ............................................... 38<br />

thermisches Rauschen .............................. 36<br />

Verstärker .................................................. 41<br />

Wärmerauschen ........................................ 36<br />

Zweitoren ................................................... 40<br />

vorhersehbares Signal................................... 22<br />

wertdiskretes Signal ...................................... 22<br />

zeitdiskretes Signal ....................................... 22<br />

Zerlegung eines Signals ................................ 22<br />

Zufallssignal .................................................. 22<br />

Zweitore ......................................................... 42<br />

Admittanz-Parameter ..................................43<br />

a-Parameter ................................................44<br />

äquivalente Rauschtemperatur ...................40<br />

Ausgangsimpedanz .............................. 50, 51<br />

Betriebsleistungsverstärkung ................ 50, 51<br />

Betriebsspannungsverstärkung ............ 50, 51<br />

Betriebsverhalten ........................................49<br />

b-Parameter ................................................45<br />

c-Parameter ................................................44<br />

Eingangsimpedanz ............................... 50, 51<br />

g-Parameter ................................................44<br />

h-Parameter ................................................43<br />

Hybrid-Parameter .......................................43<br />

Impedanz-Parameter ..................................42<br />

inverse Hybrid-Parameter ...........................44<br />

inverse Ketten-Parameter ...........................45<br />

Ketten-Parameter .......................................44<br />

Kettenschaltung .................................... 39, 48<br />

k-Parameter ................................................44<br />

Leistungsverstärkung ............................ 50, 51<br />

Parallel-Reihenschaltung ............................48<br />

Parallelschaltung ........................................48<br />

Parameter ...................................................42<br />

Parameter von Bauelementen ....................46<br />

Parameter von Schaltungen .......................46<br />

p-Parameter ................................................44<br />

Rauschen....................................................40<br />

Rauschfaktor ...............................................39<br />

Rauschtemperatur ......................................40<br />

Rauschzahl .................................................39<br />

Reihen-Parallelschaltung ............................48<br />

Reihenschaltung .........................................48<br />

Spannungsverstärkung ......................... 50, 51<br />

Stromverstärkung ................................. 50, 51<br />

Umrechnungen ...........................................45<br />

y-Parameter ................................................43<br />

z-Parameter ................................................42<br />

Zusammenschaltungen ........................ 39, 48<br />

δ(t) ..................................................................21<br />

δ-Funktion ......................................................21<br />

δ T (t) ................................................................21<br />

Λ() ..................................................................18<br />

Λ(t) .................................................................18<br />

Λ(t/T 0 ..............................................................19<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 6


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Dekaden<br />

1 Gr<strong>und</strong>lagen<br />

1.1 logarithmische Skalen<br />

1 Dekade:<br />

5 Dekaden:<br />

x 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />

log(x) 0 0.30 0.48 0.60 0.70 0.78 0.85 0.90 0.95 1<br />

x 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

log(x) 1 1.30 1.48 1.60 1.70 1.78 1.85 1.90 1.95 2<br />

x 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000<br />

log(x) 2 2.30 2.48 2.60 2.70 2.78 2.85 2.90 2.95 3<br />

Skalen<br />

linear:<br />

logarithmisch:<br />

doppellogarithmisch:<br />

Berechnung<br />

Wert :<br />

Wert der Messgrösse bei bestimmtem Punkt<br />

D : Startwert der Dekade, z. B. 10 oder 100<br />

0<br />

Abstand : Abstand zwischen dem Startwert der Dekade <strong>und</strong> dem Punkt, 0.0 Abstand 1.0<br />

Wert D<br />

10<br />

0<br />

Abstand<br />

Wert<br />

<br />

Abstand log <br />

D0<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 7


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.2 Dämpfung <strong>und</strong> Verstärkung<br />

D<br />

u<br />

: Spannungsdämpfung dB<br />

D : Stromdämpfung dB<br />

i<br />

D : Leistungsdämpfung dB<br />

p<br />

A<br />

u<br />

: Spannungsverstärkung dB<br />

A : Stromverstärkung dB<br />

i<br />

A : Leistungsverstärkung dB<br />

p<br />

U<br />

in<br />

: Eingangsspannung V<br />

I : Eingangsstrom A<br />

in<br />

P : Eingangsleistung W<br />

in<br />

U : Ausgangsspannung V<br />

out<br />

I : Ausgangsstrom A<br />

out<br />

P Ausgangsleistung W<br />

out<br />

Dämpfung<br />

Verstärkung<br />

Eingang<br />

Ausgang<br />

Spannungen<br />

Ströme<br />

Leistungen<br />

Spannungsdämpfung<br />

U <br />

in<br />

Du<br />

20dB<br />

log <br />

Uout<br />

<br />

Stromdämpfung<br />

I <br />

in<br />

Di<br />

20dB<br />

log <br />

Iout<br />

<br />

Leistungsdämpfung<br />

P <br />

in<br />

Dp<br />

10dB<br />

log <br />

Pout<br />

<br />

Spannungsverstärkung<br />

U<br />

<br />

out<br />

Au<br />

20dB<br />

log <br />

Uin<br />

<br />

Stromverstärkung<br />

I<br />

<br />

out<br />

Ai<br />

20dB<br />

log <br />

Iin<br />

<br />

Leistungsverstärkung<br />

P<br />

<br />

out<br />

Ap<br />

10dB<br />

log <br />

Pin<br />

<br />

wichtige Grössen<br />

Neper<br />

Dämpfung oder Spannungsverhältnis U x / U y<br />

Verstärkung Stromverhältnis I x / I y<br />

Leistungsverhältnis P x / P y<br />

20 dB 10 100<br />

10 dB 3.16 10<br />

6 dB 2 4<br />

3 dB 1.41 2<br />

0 dB 1 1<br />

-3 dB 0.707 0.5<br />

-6 dB 0.5 0.25<br />

-10 dB 0.316 0.1<br />

-20 dB 0.1 0.01<br />

20 dB<br />

1 Np 8.686 dB<br />

ln 10<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

ln 10<br />

1 dB 0.115 Np<br />

20 Np<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 8


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.3 Pegel<br />

L<br />

u<br />

: Spannungspegel dB<br />

L : Strompegel dB<br />

i<br />

L : Leistungspegel dB<br />

p<br />

U : Spannung V<br />

I : Strom A<br />

P : Leistung W<br />

U : Bezugsspannung V<br />

0<br />

0<br />

I : Bezugsstrom A<br />

P<br />

0<br />

: Bezugsleistung W<br />

R : Bezugswiderstand Ω<br />

Pegel<br />

Messgrössen<br />

Bezugsgrössen<br />

Spannungspegel<br />

Strompegel<br />

Leistungspegel<br />

dBW<br />

dBm<br />

dBV<br />

dBmV<br />

dBμV<br />

dBm(600 Ω), dBu<br />

dBm(75 Ω), dBu<br />

dBm(50 Ω), dBu<br />

dBm(R), dBu<br />

Umrechnungen<br />

U <br />

Lu<br />

20dB<br />

log<br />

<br />

U0<br />

<br />

I <br />

Li<br />

20dB<br />

log<br />

<br />

I0<br />

<br />

L<br />

p<br />

P <br />

10dB<br />

log<br />

<br />

P0<br />

<br />

P0 1W<br />

P0 1mW<br />

U0 1V<br />

U0 1mV<br />

U0 1μV<br />

U0 600 0.001W 0.7746V<br />

U0 75 0.001W 0.2739V<br />

U0 50 0.001W 0.2236V<br />

U0 R<br />

0.001W<br />

dBm 30 dBW<br />

dBμV 60 dBmV<br />

dBμV 120 dBV<br />

R <br />

dBmV 10 log dBm<br />

3<br />

R<br />

<br />

110<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 9


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.4 Klirrfaktor<br />

cos2<br />

<br />

<br />

1<br />

<br />

yt U cos2<br />

<br />

i f t<br />

x t f t<br />

nichtlineares<br />

System<br />

N<br />

<br />

i0<br />

i<br />

1<br />

Frequenzspektrum des<br />

Eingangssignals<br />

Frequenzspektrum des<br />

Ausgangssignals<br />

k : Gesamtklirrfaktor<br />

k : Gesamtklirrfaktor in % %<br />

%<br />

k : Gesamtklirrfaktor in dB dB<br />

dB<br />

k :<br />

n<br />

Klirrfaktor n-ter Ordnung<br />

U , U : Effektivwert einer Harmonischen V<br />

n<br />

i<br />

xt : Eingangssignal V<br />

f<br />

1<br />

: Frequenz Hz<br />

X j : Frequenzspektrum V s<br />

<br />

yt : Ausgangssignal V<br />

Y<br />

j <br />

N :<br />

: Frequenzspektrum V s<br />

Anzahl Harmonische<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Klirrfaktor<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

Andere<br />

Gesamtklirrfaktor<br />

k <br />

U U U<br />

...<br />

2 2 2<br />

2 3 4<br />

U U U U<br />

...<br />

2 2 2 2<br />

1 2 3 4<br />

Gesamtklirrfaktor in<br />

%<br />

Gesamtklirrfaktor in<br />

dB, Klirrdämpfung<br />

k% k<br />

100%<br />

kdB<br />

1<br />

<br />

20dB<br />

log <br />

k<br />

<br />

Klirrfaktor Klirrdämpfung<br />

10 % 20 dB<br />

1 % 40 dB<br />

0.1 % 60 dB<br />

n-ter Ordnung<br />

k<br />

n<br />

<br />

U<br />

U U U U<br />

n<br />

2 2 2 2<br />

1<br />

<br />

2<br />

<br />

3<br />

<br />

4<br />

...<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 10


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.5 Funktionen<br />

1.5.1 verschieben von Funktionen<br />

f t : Funktion Funktion<br />

gt : verschobene Funktion<br />

a : Verschiebung nach rechts oder links<br />

verschobene Funktion<br />

b : Verschiebung nach oben oder unten, positiv<br />

t : Zeit s Andere<br />

Funktion f(t)<br />

ohne Verschiebung<br />

Verschiebung<br />

um a nach rechts<br />

g t f t a<br />

a positiv<br />

g t f t a<br />

a positiv<br />

g t f t a<br />

a negativ<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 11


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Verschiebung<br />

um a nach links<br />

g t f t a<br />

a positiv<br />

g t f t a<br />

a positiv<br />

g t f t a<br />

a negativ<br />

Verschiebung<br />

um b nach oben<br />

<br />

<br />

g t f t b<br />

Verschiebung<br />

um b nach unten<br />

<br />

<br />

g t f t b<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 12


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.5.2 strecken <strong>und</strong> stauchen von Funktionen<br />

f t :<br />

A :<br />

T :<br />

<br />

g t :<br />

Funktion<br />

Maximalwert<br />

Periodendauer<br />

Funktion<br />

gestreckte oder gestauchte Funktion<br />

gestreckte oder gestauchte Funktion<br />

k : Streckungsfaktor, Stauchungsfaktor, positiv<br />

t : Zeit s Andere<br />

Funktion f(t)<br />

ohne Streckung<br />

Streckung<br />

um k in y-Richtung<br />

<br />

g t<br />

<br />

k f t k 1<br />

Stauchung<br />

um -k in y-Richtung<br />

<br />

g t<br />

<br />

k f t k 1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 13


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Streckung<br />

um k in x-Richtung<br />

<br />

g t<br />

t <br />

f <br />

k<br />

<br />

k 1<br />

Stauchung<br />

um k in x-Richtung<br />

<br />

g t<br />

t <br />

f <br />

k<br />

<br />

k 1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 14


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.5.3 spiegeln von Funktionen<br />

f t :<br />

gt :<br />

Funktion<br />

gespiegelte Funktion<br />

a : Zeitkonstante, positiv s<br />

t : Zeit s<br />

Funktion f(t) ohne<br />

Spiegelung<br />

Spiegelung<br />

an der y-Achse<br />

g t f <br />

t<br />

Spiegelung<br />

an der x-Achse<br />

<br />

g t<br />

<br />

f t<br />

Punktspiegelung<br />

im Ursprung<br />

g t f <br />

t<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 15


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Definition<br />

1.5.4 Rechteckimpulsfunktion<br />

1.5.4.1 normale Darstellung<br />

rect t :<br />

A :<br />

Rechteckimpulsfunktion<br />

maximaler Wert<br />

T : halbe Impulsdauer s<br />

t : Zeit s<br />

<br />

rect t<br />

<br />

A für t T<br />

<br />

0 für t T<br />

Verschiebung<br />

um T nach rechts<br />

f t rect t T <br />

Verschiebung<br />

um T nach links<br />

f t rect t T <br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 16


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Definition<br />

1.5.4.2 alternative Darstellung<br />

t <br />

rect : T0<br />

<br />

Rechteckimpulsfunktion<br />

A : maximaler Wert<br />

T<br />

0<br />

: ganze Impulsdauer s<br />

t : Zeit s<br />

<br />

A<br />

t <br />

rect <br />

T<br />

<br />

T0<br />

für t <br />

2<br />

T0<br />

2<br />

0 0 für t <br />

Verschiebung<br />

um T 0 /2 nach rechts<br />

<br />

f t<br />

T0<br />

<br />

t<br />

<br />

rect 2<br />

<br />

<br />

T0<br />

<br />

<br />

<br />

Verschiebung<br />

um T 0 /2 nach links<br />

<br />

f t<br />

T0<br />

<br />

t<br />

<br />

rect 2<br />

<br />

<br />

T0<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 17


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Definition<br />

1.5.5 Sägezahnimpulsfunktion<br />

1.5.5.1 normale Darstellung<br />

t<br />

: Sägezahnimpulsfunktion<br />

A :<br />

maximaler Wert<br />

T : halbe Impulsdauer s<br />

t : Zeit s<br />

A<br />

t<br />

A für t T<br />

t<br />

T<br />

<br />

0 für t T<br />

Verschiebung<br />

um T nach rechts<br />

f t t T <br />

Verschiebung<br />

um T nach links<br />

f t t T <br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 18


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Definition<br />

1.5.5.2 alternative Darstellung<br />

t <br />

:<br />

T0<br />

<br />

Sägezahnimpulsfunktion<br />

A : maximaler Wert<br />

T<br />

0<br />

: ganze Impulsdauer s<br />

t : Zeit s<br />

2A<br />

t<br />

A<br />

für<br />

t T0<br />

<br />

<br />

T<br />

<br />

0 für<br />

<br />

T0<br />

t <br />

2<br />

T<br />

t <br />

2<br />

0 0<br />

Verschiebung<br />

um T 0 /2 nach rechts<br />

<br />

f t<br />

T0<br />

t<br />

<br />

2 <br />

T0<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Verschiebung<br />

um T 0 /2 nach links<br />

<br />

f t<br />

T0<br />

t<br />

<br />

2 <br />

T0<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 19


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.5.6 Sinus cardinalis, sinc()<br />

1.5.6.1 nicht normierte Darstellung<br />

t : Zeit s<br />

sinc<br />

t<br />

sint<br />

<br />

t<br />

t<br />

sin<br />

sinct 0 für t n <br />

n1, 2,...<br />

t<br />

t<br />

sin<br />

s inct<br />

hat Maxima bei t<br />

0, 7.73, 14.07, 20.37, 26.67, 32.96, 39.24,...<br />

t<br />

t<br />

sin<br />

sinct<br />

hat Minima bei t<br />

4.49, 10.90, 17.22, 23.52, 29.81, 36.10,. ..<br />

t<br />

1.5.6.2 normierte Darstellung<br />

<br />

<br />

<br />

t : Zeit s<br />

sinc<br />

t<br />

sin<br />

t<br />

<br />

t<br />

<br />

<br />

sin t<br />

sinct<br />

0 für t1, 2,...<br />

t<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 20


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.5.6.3 allgemeine normierte Darstellung<br />

T 0 = 2 T 0 = 3<br />

T<br />

0<br />

: Konstante<br />

t : Zeit s<br />

sinc<br />

T<br />

t 0 <br />

0<br />

<br />

t<br />

<br />

sin<br />

<br />

T<br />

<br />

t<br />

T<br />

0<br />

<br />

t<br />

<br />

sin<br />

<br />

t T <br />

0<br />

sinc<br />

0 für t 1 T0, 2 T0,...<br />

T t<br />

0<br />

<br />

<br />

T<br />

1.6 Abtastfunktion<br />

0<br />

<br />

<br />

<br />

T : Abtastfunktion s-1<br />

t<br />

: Dirac Funktion s -1<br />

T : Abtastintervall s<br />

a : Konstante s<br />

t : Zeit s<br />

<br />

T<br />

<br />

<br />

t t n T<br />

<br />

n<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 21


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.7 Signaltypen<br />

xt :<br />

beliebiges Signal<br />

xp<br />

t : periodisches Signal<br />

xcs<br />

t : kausales Signal<br />

xe<br />

t : gerades Signal (even)<br />

xo<br />

t : ungerades Signal (odd)<br />

T T : Periodendauer s<br />

0 , s<br />

t : Zeit s<br />

analog <strong>und</strong> diskret<br />

analoges Signal<br />

diskretes Signal<br />

zeit- <strong>und</strong> wertdiskret<br />

zeitdiskretes Signal wertdiskretes Signal zeit- <strong>und</strong> wertdiskretes Signal<br />

deterministisch<br />

<strong>und</strong> stochastisch<br />

deterministisches Signal, vorhersehbar<br />

stochastisches Signal, Zufallssignal,<br />

unvorhersehbar<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 22


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

periodisch<br />

Erfüllt folgende Bedingung:<br />

p<br />

<br />

x t x t T<br />

p<br />

0<br />

periodisches Signal<br />

nicht periodisches Signal<br />

kausal<br />

Ist auf der negativen Zeitachse Null:<br />

xt für t 0<br />

xcs<br />

t<br />

<br />

0 für t 0<br />

kausales Signal<br />

nicht kausales Signal<br />

gerade <strong>und</strong><br />

ungerade<br />

Gerades Signal (spiegelsymmetrisch bezüglich der y-Achse):<br />

x t x t<br />

e<br />

<br />

e<br />

Ungerades Signal (punktsymmetrisch bezüglich des Ursprungs):<br />

x t x t<br />

o<br />

<br />

o<br />

gerades Signal (even)<br />

ungerades Signal (odd)<br />

Zerlegung in gerades <strong>und</strong> ungerades Teilsignal:<br />

<br />

xt<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

x t x t x t x t<br />

<br />

2 2 2 2<br />

x t<br />

x t<br />

e<br />

o<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 23


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8 Faltung<br />

1.8.1 Faltprodukt<br />

: Faltungsoperator<br />

f t : erste Funktion im Zeitbereich<br />

<br />

<br />

g t : zweite Funktion im Zeitbereich<br />

: Integrationsvariable s<br />

t : Zeit s<br />

Definition<br />

Kommutativität<br />

<br />

<br />

<br />

f t g t f g t d<br />

<br />

f t g t g t<br />

f t<br />

1.8.2 Faltung bei der Laplace Transformation<br />

1.8.2.1 Definition<br />

xt <br />

ht <br />

yt xt<br />

ht<br />

Xs <br />

Hs<br />

<br />

Y s X s<br />

H s<br />

Hs : Übertragungsfunktion Y X -1 Frequenzbereich<br />

Xs : Eingangssignal X s<br />

Ys : Ausgangssignal Y s<br />

ht : Impulsantwort Y X -1 s -1 Zeitbereich<br />

xt : Eingangssignal X<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

. Integrationsvariable s Andere<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Frequenzbereich<br />

Zeitbereich<br />

<br />

H s<br />

<br />

<br />

Y s<br />

<br />

X s<br />

<br />

<br />

<br />

Y s X sH s xtht <br />

x ht d<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

1 t h<br />

t <br />

y t X s H s x x h t d<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 24


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8.2.2 Vorgehen<br />

Schritte<br />

Schritt Vorgehen<br />

1 Ersetze die Zeitvariable t von h(t) <strong>und</strong> x(t) durch die Integrationsvariable τ<br />

2 Falte h(τ) um die y-Achse um das gespiegelte Signal h(-τ) zu erhalten<br />

Verschiebe h(-τ) um t<br />

3<br />

1 nach rechts:<br />

Dies ergibt h(t 1 – τ)<br />

Multipliziere x(τ) mit h(t<br />

4<br />

1 – τ):<br />

Dies ergibt x(τ) ∙ h(t 1 – τ)<br />

Integriere die Funktion x(τ) ∙ h(t<br />

5<br />

1 – τ) über die ganze τ-Achse:<br />

Dies ergibt den Wert y(t 1 ) als Flächeninhalt des schraffierten Bereichs<br />

Führe die Schritte 1 bis 5 für alle Punkte auf der Zeitachse t aus:<br />

6<br />

Dies ergibt die Faltung y(t) = x(t) * h(t)<br />

Faltungsprozess<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 25


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Eingangssignal x(t)<br />

Impulsantwort h(t)<br />

1.8.2.3 Faltung zweier Rechteckimpulse<br />

<br />

1<br />

1 für t <br />

t<br />

<br />

rect<br />

2<br />

<br />

1 <br />

1<br />

0 für t<br />

<br />

2<br />

<br />

1<br />

1 für t <br />

t<br />

<br />

rect<br />

2<br />

<br />

1 <br />

1<br />

0 für t<br />

<br />

2<br />

gerade Funktion, h(t) = h(-t)<br />

Schritt 1<br />

Eingangssignal<br />

Impulsantwort<br />

Schritt 2<br />

Schritt 3, 4 5 <strong>und</strong> 6<br />

Fall 1: t < -1, keine Überlappung von x(τ) <strong>und</strong> h(t – τ):<br />

h(t – τ)<br />

h(t – τ) <strong>und</strong> x(τ) sowie y(t)<br />

<br />

01 0<br />

y t x h t d d<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Fall 2: -1 ≤ t < 0, grösser werdende Überlappung von x(τ) <strong>und</strong> h(t – τ):<br />

h(t – τ)<br />

h(t – τ) <strong>und</strong> x(τ) sowie y(t)<br />

<br />

<br />

t0.5<br />

<br />

y t x h t d 11d<br />

1t<br />

<br />

0.5<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 26


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Fall 3: t = 0 Überlappung von x(τ) <strong>und</strong> h(t – τ) am grössten:<br />

h(t – τ)<br />

h(t – τ) <strong>und</strong> x(τ) sowie y(t)<br />

<br />

<br />

y t x h t d 11d<br />

1<br />

<br />

0.5<br />

<br />

0.5<br />

Fall 4: 0 ≤ t < 1, kleiner werdende Überlappung von x(τ) <strong>und</strong> h(t – τ):<br />

h(t – τ)<br />

h(t – τ) <strong>und</strong> x(τ) sowie y(t)<br />

<br />

<br />

y t x h t d 11d<br />

1<br />

t<br />

<br />

0.5<br />

<br />

t0.5<br />

Fall 5: 1 ≤ t, keine Überlappung von x(τ) <strong>und</strong> h(t – τ):<br />

h(t – τ)<br />

h(t – τ) <strong>und</strong> x(τ) sowie y(t)<br />

<br />

01 0<br />

y t x h t d d<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 27


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8.2.4 Impulsantwort eines Tiefpasses 1. Ordnung<br />

Hs : Übertragungsfunktion Y X -1 Frequenzbereich<br />

Xs : Eingangssignal X s<br />

Ys : Ausgangssignal Y s<br />

xt : Eingangssignal X<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

t<br />

: Dirac Funktion s -1<br />

K :<br />

Verstärkungskonstante<br />

Zeitbereich<br />

Konstanten<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

t : Zeit s<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal, Impulsantwort<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

H s<br />

K<br />

<br />

T s 1<br />

Eingangssignal<br />

<br />

X s<br />

<br />

xt<br />

<br />

t 1<br />

Ausgangssignal<br />

K K<br />

Y s X s H s 1 T s 1 T s 1<br />

t<br />

1 1 <br />

T<br />

y t X s H s e<br />

<br />

<br />

K<br />

<br />

T s<br />

1<br />

K<br />

T<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 28


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8.2.5 Schrittantwort eines Tiefpasses 1. Ordnung<br />

Hs : Übertragungsfunktion Y X -1 Frequenzbereich<br />

Xs : Eingangssignal X s<br />

Ys : Ausgangssignal Y s<br />

xt : Eingangssignal X<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

Ht :<br />

K :<br />

Heaviside Funktion<br />

Verstärkungskonstante<br />

Zeitbereich<br />

Konstanten<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

t : Zeit s<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal, Impulsantwort<br />

Übertragungsfunktion<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

<br />

H s<br />

X<br />

s<br />

K<br />

<br />

T s 1<br />

xt<br />

Ht 1<br />

<br />

s<br />

1 K<br />

Y s X s H s<br />

<br />

s T s<br />

1<br />

1<br />

t<br />

K<br />

1 1 <br />

<br />

T<br />

<br />

y t X s H s K 1<br />

e <br />

s T s<br />

1 <br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 29


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8.3 Faltung bei der Fouriertransformation<br />

1.8.3.1 Definition<br />

xt <br />

ht <br />

yt xt<br />

ht<br />

X<br />

f <br />

H<br />

f <br />

Y f X f <br />

H f <br />

,<br />

<br />

,<br />

<br />

Y j ,<br />

Y f : Ausgangssignal Y s<br />

ht : Impulsantwort Y X -1 s -1 Zeitbereich<br />

H j H f : Frequenzgang Y X -1<br />

X j X f : Eingangssignal X s Frequenzbereich<br />

xt : Eingangssignal X<br />

Andere<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

f : Frequenz Hz<br />

. Integrationsvariable s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Kreisfrequenz ω<br />

Frequenz f<br />

Kreisfrequenz ω<br />

H<br />

H<br />

<br />

<br />

Y<br />

j<br />

<br />

X<br />

f<br />

<br />

Y<br />

<br />

X<br />

<br />

<br />

f<br />

<br />

<br />

f<br />

<br />

<br />

j<br />

<br />

<br />

j<br />

<br />

<br />

<br />

Y j X j H j xtht <br />

x ht<br />

d<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

1 x t h <br />

y t X j H j t x h t d<br />

<br />

<br />

<br />

Frequenz f<br />

<br />

<br />

<br />

Y f X f H f xtht <br />

x ht d<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

1 x t h<br />

<br />

y t X f H f t x h t d<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 30


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

Beispiel mit<br />

X(f) = U in (f) <strong>und</strong><br />

Y(f) = U out (f)<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 31


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8.3.2 Impulsantwort eines Tiefpasses 1. Ordnung<br />

1.8.3.2.1 Impulsantwort mit Kreisfrequenz ω<br />

H<br />

j <br />

X<br />

j <br />

Y<br />

j <br />

xt : Eingangssignal X<br />

: Eingangssignal X s Frequenzbereich<br />

: Frequenzgang Y X -1<br />

: Ausgangssignal Y s<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

t<br />

: Dirac Funktion s -1<br />

K :<br />

Verstärkungskonstante<br />

Zeitbereich<br />

Konstanten<br />

Andere<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

. Integrationsvariable s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal, Impulsantwort<br />

Übertragungsfunktion<br />

Frequenzgang<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

<br />

H s<br />

H<br />

K<br />

<br />

T s 1<br />

K<br />

sj<br />

T j 1<br />

j Hs<br />

xt<br />

1<br />

X j t<br />

K K<br />

Y j X j H j 1 <br />

T j 1 T j 1<br />

1 1 K K<br />

yt X j H j H t e<br />

T j <br />

1<br />

T<br />

t<br />

<br />

T<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 32


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8.3.2.2 Impulsantwort mit Frequenz f<br />

<br />

<br />

<br />

xt : Eingangssignal X<br />

X f : Eingangssignal X s Frequenzbereich<br />

H f : Frequenzgang Y X -1<br />

Y f : Ausgangssignal Y s<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

t<br />

: Dirac Funktion s -1<br />

K : Verstärkungskonstante<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

f : Frequenz Hz<br />

. Integrationsvariable s<br />

t : Zeit s<br />

Zeitbereich<br />

Konstanten<br />

Andere<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal, Impulsantwort<br />

Übertragungsfunktion<br />

Frequenzgang<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

<br />

H s<br />

H<br />

K<br />

<br />

T s 1<br />

f Hs s j2<br />

f<br />

T j 2 f 1<br />

K<br />

xt<br />

<br />

1<br />

X f t<br />

K<br />

K<br />

Y f X f H f 1 <br />

T j 2<br />

f 1 T j 2<br />

f 1<br />

1 1<br />

K K<br />

yt X f H f <br />

H t e<br />

T j 2<br />

f 1<br />

T<br />

t<br />

<br />

T<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 33


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8.3.3 Schrittantwort eines Tiefpasses 1. Ordnung<br />

1.8.3.3.1 Schrittantwort mit Kreisfrequenz ω<br />

H<br />

j <br />

X<br />

j <br />

Y<br />

j <br />

xt : Eingangssignal X<br />

: Eingangssignal X s Frequenzbereich<br />

: Frequenzgang Y X -1<br />

: Ausgangssignal Y s<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

Ht :<br />

K :<br />

Heaviside Funktion<br />

Verstärkungskonstante<br />

Zeitbereich<br />

Konstanten<br />

Andere<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

. Integrationsvariable s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal, Impulsantwort<br />

Übertragungsfunktion<br />

Frequenzgang<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

<br />

H s<br />

H<br />

K<br />

<br />

T s 1<br />

K<br />

sj<br />

T j 1<br />

j Hs<br />

1<br />

j <br />

xt<br />

<br />

X j H t<br />

1 K<br />

Y j X j H j <br />

j <br />

T<br />

j<br />

1<br />

t<br />

1 1 1<br />

K<br />

<br />

<br />

<br />

T<br />

<br />

y t X j H j <br />

1<br />

j <br />

T j 1<br />

H t K e <br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 34


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Gr<strong>und</strong>lagen Editiert: 21.02.2011<br />

1.8.3.3.2 Schrittantwort mit Frequenz f<br />

<br />

<br />

<br />

xt : Eingangssignal X<br />

X f : Eingangssignal X s Frequenzbereich<br />

H f : Frequenzgang Y X -1<br />

Y f : Ausgangssignal Y s<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

Ht :<br />

Heaviside Funktion<br />

K : Verstärkungskonstante<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

f : Frequenz Hz<br />

. Integrationsvariable s<br />

t : Zeit s<br />

Zeitbereich<br />

Konstanten<br />

Andere<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal, Impulsantwort<br />

Übertragungsfunktion<br />

Frequenzgang<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

<br />

H s<br />

H<br />

X<br />

K<br />

<br />

T s 1<br />

f Hs s j2<br />

f<br />

T j 2 f 1<br />

f xt H t 2<br />

f <br />

K<br />

1<br />

j 2<br />

f<br />

1<br />

K<br />

Y f X f H f <br />

2<br />

f <br />

j 2<br />

f T<br />

j 2<br />

f 1<br />

<br />

1 1<br />

1<br />

K <br />

yt X f H f <br />

<br />

2<br />

f <br />

<br />

j 2<br />

f<br />

T j 2<br />

f 1<br />

<br />

yt<br />

H t<br />

K 1e<br />

<br />

t<br />

<br />

T<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 35


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen Editiert: 21.02.2011<br />

2 Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen<br />

2.1 thermisches Rauschen<br />

U<br />

r eff<br />

: effektive Leerlaufrauschspannung V<br />

I<br />

r eff<br />

: effektiver Kurzschlussrauschstrom A<br />

Widerstand<br />

Leistung über dem Widerstand<br />

P<br />

Kurzschluss<br />

:<br />

bei Kurzschluss der Quelle<br />

W<br />

P<br />

verfügbar<br />

:<br />

maximale Leistung die von der Quelle bei<br />

Leistungsanpassung abgegeben werden kann<br />

W<br />

T : Temperatur K<br />

B : Bandbreite Hz<br />

Energie der spektralen<br />

N<br />

0<br />

:<br />

Rauschleistungsdichte des AWGN<br />

J = W Hz -1 = W s<br />

N<br />

0,dBW<br />

:<br />

Energie der spektralen<br />

Rauschleistungsdichte des AWGN<br />

dBW Hz -1<br />

Umgebung<br />

N<br />

0,dBm<br />

:<br />

Energie der spektralen<br />

Rauschleistungsdichte des AWGN<br />

dBm Hz -1<br />

k : Boltzmannkonstante 1.3806504· 10 -23 J K -1 Andere<br />

Ersatzschema<br />

Spannungsquelle<br />

Stromquelle<br />

Ur eff<br />

4 k T B R<br />

I<br />

r eff<br />

4kT<br />

B<br />

R<br />

Kurzschluss<br />

Leistungsanpassung<br />

PKurzschluss<br />

Pverfügbar<br />

4 k T B<br />

k T B<br />

Energie der Rauschleistungsdichte<br />

N0<br />

k T<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 36


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen Editiert: 21.02.2011<br />

Raumtemperatur<br />

N0 k 290 K 4<br />

10 WHz<br />

21 -1<br />

N0, dB<br />

204 dBWHz<br />

-1<br />

N0, dBm<br />

174 dBmHz<br />

-1<br />

Pverfügbar<br />

21 -1<br />

410 WHz <br />

B<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 37


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen Editiert: 21.02.2011<br />

2.2 äquivalenter Rauschwiderstand, ENR<br />

R<br />

eq<br />

: äquivalenter Rauschwiderstand Ω<br />

2<br />

r<br />

<br />

<br />

u t : zeitlich gemitteltes Rauschspannungsquadrat V 2<br />

i t : zeitlich gemitteltes Rauschstromquadrat A 2<br />

2<br />

r<br />

T : Raumtemperatur 290 K<br />

0<br />

B : Bandbreite Hz<br />

k : Boltzmannkonstante 1.3806504· 10 -23 J K -1<br />

Spannung<br />

Strom<br />

Leistungen<br />

R<br />

R<br />

eq<br />

eq<br />

t<br />

2<br />

ur<br />

4 k T B<br />

2<br />

r<br />

0<br />

4 k T0<br />

B<br />

<br />

i<br />

t<br />

2.3 Signal-Rausch-Verhältnis, SNR<br />

SNR : Signal-Rausch-Verhältnis<br />

Signal-Rausch-Verhältnis<br />

SNR : Signal-Rausch-Verhältnis dB<br />

s<br />

dB<br />

P : Leistung W<br />

U : Spannung V<br />

s<br />

s<br />

I : Strom A<br />

P : Leistung W<br />

r<br />

U : Spannung V<br />

r<br />

r<br />

I : Strom A<br />

Ps<br />

SNR P<br />

r<br />

Signal<br />

Rauschsignal<br />

SNR<br />

dB<br />

P<br />

<br />

s<br />

10dB<br />

log <br />

Pr<br />

<br />

Spannungen<br />

U<br />

SNR U<br />

2<br />

s<br />

2<br />

r<br />

SNR<br />

dB<br />

U<br />

<br />

s<br />

20dB<br />

log <br />

Ur<br />

<br />

Ströme<br />

I<br />

SNR I<br />

2<br />

s<br />

2<br />

r<br />

SNR<br />

dB<br />

I<br />

<br />

s<br />

20dB<br />

log <br />

Ir<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 38


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen Editiert: 21.02.2011<br />

2.4 Rauschzahl, Rauschfaktor<br />

2.4.1 Definition<br />

F : Rauschzahl<br />

F : Rauschzahl dB<br />

dB<br />

SNR :<br />

s,<br />

in<br />

in<br />

Signal-Rausch-Verhältnis am Eingang<br />

P : Eingangssignal W<br />

P<br />

r,<br />

in<br />

: Eingangsrauschsignal W<br />

SNR<br />

out<br />

: Signal-Rausch-Verhältnis am Ausgang<br />

P : Ausgangssignal W<br />

s,<br />

out<br />

P<br />

r,<br />

out<br />

: Ausgangsrauschsignal W<br />

Rauschzahl<br />

Eingang<br />

Ausgang<br />

Rauschzahl<br />

SNR<br />

F SNR<br />

in<br />

out<br />

F <br />

P<br />

P<br />

P<br />

s,<br />

in<br />

r,<br />

in<br />

s,<br />

out<br />

P<br />

r,<br />

out<br />

F 10dB log F <br />

dB<br />

Werte<br />

idealer Fall F 1<br />

realer Fall F 1<br />

2.4.2 Rauschzahl, Rauschfaktor bei Kettenschaltung von Zweitoren<br />

F<br />

tot<br />

:<br />

F :<br />

i<br />

V<br />

pi<br />

:<br />

n :<br />

Gesamtrauschzahl<br />

Rauschzahl eines Zweitors<br />

Leistungsverstärkung eines Zweitors<br />

Anzahl Zweitore<br />

F<br />

tot<br />

F 1 F 1 F 1<br />

F 1<br />

2 3<br />

4<br />

n<br />

F1<br />

... <br />

Vp 1<br />

Vp 1<br />

Vp2 Vp 1<br />

Vp2 Vp3 Vp 1<br />

Vp2 Vp3 ...<br />

Vn<br />

1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 39


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen Editiert: 21.02.2011<br />

2.5 Rauschen bei Zweitoren<br />

P<br />

s1<br />

: Eingangssignalleistung W<br />

P : Ausgangssignalleistung W<br />

s2<br />

P : äussere Rauschleistung am Eingang W<br />

ra1<br />

P : äussere Rauschleistung am Ausgang W<br />

ra2<br />

innere Rauschleistung des<br />

P<br />

ri1<br />

:<br />

Verstärkers am Eingang<br />

W<br />

innere Rauschleistung des<br />

P<br />

ri2<br />

:<br />

Verstärkers am Ausgang<br />

W<br />

R : Innenwiderstand der Quelle Ω<br />

R : Eingangswiderstand des Verstärkers Ω<br />

e<br />

V :<br />

p<br />

Leistungsverstärkung des Zweitors<br />

F : Rauschzahl<br />

T : Raumtemperatur 290 K<br />

0<br />

T : äquivalente Rauschtemperatur K<br />

e<br />

B : Bandbreite Hz<br />

k : Boltzmannkonstante 1.3806504· 10 -23 J K -1<br />

Leistungen<br />

Widerstände<br />

Andere<br />

thermisches Rauschen<br />

Messschaltung<br />

Messbedingungen<br />

thermisches Rauschen am Eingang:<br />

P k T B<br />

ra1 0<br />

Leistungsanpassung am Eingang:<br />

R<br />

R e<br />

Leistungen<br />

P V P<br />

s2 p s1<br />

<br />

P P V P P V P P<br />

ra2 ri2 p ra1 ri1 p ra1 ri2<br />

<br />

SNR am Eingang<br />

SNR<br />

in<br />

P<br />

<br />

P<br />

s1<br />

ra1<br />

SNR am Ausgang<br />

SNR<br />

SNR<br />

out<br />

out<br />

<br />

P<br />

Ps<br />

2<br />

P<br />

ra2 ri2<br />

Vp<br />

Ps<br />

1<br />

<br />

V P P<br />

p ra1 ri2<br />

äquivalente<br />

Rauschtemperatur<br />

T<br />

e<br />

P<br />

ri1<br />

<br />

k B<br />

2<br />

T<br />

e<br />

Pri<br />

<br />

V k B<br />

p<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 40


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Verzerrungen <strong>und</strong> Störungen Editiert: 21.02.2011<br />

Rauschzahl<br />

Pri2<br />

F 1<br />

V P<br />

p<br />

ra1<br />

T<br />

F <br />

T<br />

1<br />

e<br />

0<br />

2.6 Rauschen bei idealen Verstärkern<br />

P<br />

r,<br />

in<br />

: Eingangsrauschsignal W<br />

P : Ausgangsrauschsignal W<br />

r,<br />

out<br />

V<br />

p<br />

:<br />

Leistungsverstärkung des Verstärkers<br />

Summationspunkt<br />

am Eingang<br />

+<br />

V<br />

p<br />

P<br />

r,<br />

in<br />

P<br />

r,<br />

in<br />

P<br />

<br />

V<br />

r,<br />

out<br />

p<br />

Summationspunkt<br />

am Ausgang<br />

V<br />

p<br />

+<br />

P P V<br />

r, out r,<br />

in p<br />

P<br />

r,<br />

out<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 41


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

3 Zweitore<br />

3.1 Parameter<br />

U<br />

1<br />

: Eingangsspannung V<br />

U : Ausgangsspannung V<br />

1<br />

2<br />

I : Eingangstrom A<br />

I : Ausgangsstrom A<br />

2<br />

3.1.1 z-Parameter, Impedanz-Parameter<br />

Z : Impedanzmatrix<br />

z : Eingangsimpedanz Ω<br />

11<br />

z : Rückwärts-Übertragungsimpedanz Ω<br />

12<br />

z : Vorwärts-Übertragungsimpedanz Ω<br />

21<br />

z : Ausgangsimpedanz Ω<br />

22<br />

Matrix<br />

z<br />

Z <br />

z<br />

z<br />

11 12<br />

z<br />

21 22<br />

<br />

<br />

<br />

Matrixschreibweise<br />

U<br />

U <br />

z z <br />

U<br />

<br />

<br />

U <br />

1 1<br />

11 12 <br />

1 I1 I<br />

I<br />

2<br />

20 I10 I<br />

1<br />

<br />

2 U2 U I<br />

2 2 <br />

z21 z22<br />

<br />

I1 I <br />

I<br />

2<br />

20 I10<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 42


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

3.1.2 y-Parameter, Admittanz-Parameter<br />

Y : Admittanzmatrix<br />

y : Eingangsadmittanz S<br />

11<br />

y : Rückwärts-Übertragungsadmittanz S<br />

12<br />

y : Vorwärts-Übertragungsadmittanz S<br />

21<br />

y : Ausgangsadmittanz S<br />

22<br />

Matrix<br />

y<br />

Y <br />

y<br />

y<br />

11 12<br />

y<br />

21 22<br />

<br />

<br />

<br />

Matrixschreibweise<br />

I1 I <br />

1<br />

y11 y12<br />

<br />

I<br />

1 U1 U<br />

U<br />

2<br />

20 U10 U1<br />

<br />

<br />

I I I U<br />

<br />

2 2 2<br />

2<br />

<br />

y21 y22<br />

<br />

U1 U <br />

U<br />

2<br />

20 U10<br />

<br />

3.1.3 h-Parameter, Hybrid-Parameter<br />

<br />

H : Hybridmatrix<br />

h : Eingangsimpedanz Ω<br />

11<br />

h :<br />

12<br />

h :<br />

21<br />

22<br />

Spannungsrückwirkung<br />

Stromverstärkung<br />

h : Ausgangsadmittanz S<br />

Matrix<br />

h<br />

H <br />

h<br />

h<br />

11 12<br />

h<br />

21 22<br />

<br />

<br />

<br />

Matrixschreibweise<br />

U1 U <br />

1<br />

h11 <br />

I h12<br />

<br />

U <br />

U<br />

1 2<br />

1 U2 0 I1<br />

0 I 1 <br />

<br />

I I I U<br />

<br />

2 2 2<br />

2<br />

<br />

h21 h22<br />

<br />

I1 U <br />

U<br />

2<br />

2 0 I1<br />

0<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 43


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

3.1.4 a-Parameter, Ketten-Parameter<br />

A :<br />

a :<br />

11<br />

12<br />

Kettenmatrix<br />

Spannungsdämpfung<br />

a : Übertragungsimpedanz Ω<br />

a : Übertragungsadmittanz S<br />

21<br />

a : Stromdämpfung<br />

22<br />

Matrix<br />

a<br />

A <br />

a<br />

a<br />

11 12<br />

a<br />

21 22<br />

<br />

<br />

<br />

Matrixschreibweise<br />

U1 U<br />

<br />

1<br />

a11 a12<br />

<br />

U<br />

U2 I2<br />

1 <br />

I 2 0<br />

U2<br />

0<br />

U2<br />

<br />

<br />

<br />

I I<br />

I<br />

I<br />

<br />

1 1 1<br />

2<br />

<br />

a21 a22<br />

<br />

U2 I <br />

I<br />

2<br />

2 0<br />

U2<br />

0<br />

<br />

<br />

3.1.5 k-Parameter, p-Parameter, c-Parameter, g-Parameter inverse Hybrid-<br />

Parameter<br />

K, P, C,<br />

G : inverse Hybridmatrix<br />

k : Eingangsadmittanz S<br />

11<br />

k : Stromrückwirkung<br />

12<br />

k : Spannungsverstärkung<br />

21<br />

k : Ausgangsimpedanz Ω<br />

22<br />

Matrix<br />

k<br />

K <br />

k<br />

k<br />

11 12<br />

k<br />

21 22<br />

<br />

<br />

<br />

Matrixschreibweise<br />

I1 I <br />

1<br />

k11 k12<br />

<br />

I<br />

1 U1 I<br />

I<br />

2<br />

2 0<br />

U1<br />

0<br />

U1<br />

<br />

<br />

<br />

U2 U<br />

I<br />

2<br />

U2<br />

2<br />

k21 k<br />

<br />

<br />

<br />

22<br />

<br />

U1 I <br />

I<br />

2<br />

<br />

2 0<br />

U1<br />

0<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 44


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

3.1.6 b-Parameter, inverse Ketten-Parameter<br />

B : inverse Kettenmatrix<br />

Matrix<br />

b<br />

B <br />

b<br />

b<br />

11 12<br />

b<br />

21 22<br />

<br />

<br />

<br />

Matrixschreibweise<br />

Übersicht<br />

U2 U<br />

<br />

2<br />

b11 b12<br />

<br />

U<br />

U1 I1<br />

2 <br />

I1<br />

0<br />

U1<br />

0<br />

U1<br />

<br />

<br />

<br />

I I<br />

I<br />

I<br />

<br />

2 2 2<br />

1<br />

<br />

b21 b22<br />

<br />

U1 I <br />

I<br />

1<br />

1 0<br />

U1<br />

0<br />

<br />

3.1.7 Umrechnungen<br />

Z<br />

Y<br />

A<br />

H<br />

K, P,<br />

C,G<br />

z<br />

z<br />

z<br />

det Z<br />

z<br />

det Z<br />

z<br />

z<br />

<br />

Z Y A H K, P, C, G<br />

z<br />

11 12<br />

z<br />

21 22<br />

z<br />

det Z<br />

z<br />

det Z<br />

22 12<br />

11<br />

1<br />

z<br />

21 11<br />

det Z<br />

z<br />

21 21<br />

z<br />

z<br />

22<br />

21 21<br />

det Z<br />

z<br />

z<br />

z<br />

1<br />

z<br />

z<br />

z<br />

12<br />

22 22<br />

21<br />

z<br />

z<br />

1<br />

z<br />

y<br />

detY<br />

y<br />

detY<br />

y<br />

detY<br />

y<br />

detY<br />

22 12<br />

y<br />

y<br />

y<br />

y<br />

21 11<br />

y<br />

11 12<br />

y<br />

21 22<br />

22<br />

detY<br />

y<br />

1<br />

y<br />

y<br />

y<br />

1<br />

y<br />

21 21<br />

y<br />

y<br />

11<br />

a<br />

a<br />

11<br />

1<br />

a<br />

a<br />

a<br />

22<br />

det A<br />

a<br />

21 21<br />

a<br />

a<br />

22<br />

21 21<br />

det<br />

A<br />

a<br />

12 12<br />

1<br />

a<br />

21 21<br />

y12<br />

a12<br />

11 11<br />

21<br />

detY<br />

y<br />

22 22<br />

11 11<br />

z12<br />

detY<br />

y12<br />

11 11<br />

21<br />

z<br />

det Z<br />

z<br />

11 11<br />

y<br />

y<br />

y<br />

y<br />

22 22<br />

21<br />

y<br />

1<br />

y<br />

22 22<br />

a<br />

a<br />

11<br />

12 12<br />

a<br />

a<br />

a<br />

a<br />

11 12<br />

a<br />

21 22<br />

det A<br />

a<br />

22 22<br />

1<br />

a<br />

a<br />

a<br />

21<br />

1<br />

a<br />

a<br />

a<br />

21<br />

22 22<br />

det<br />

A<br />

a<br />

11 11<br />

a<br />

a<br />

12<br />

11 11<br />

det H<br />

h<br />

h<br />

h<br />

1<br />

h<br />

h<br />

h<br />

12<br />

22 22<br />

21<br />

h<br />

h<br />

1<br />

h<br />

1<br />

k<br />

k<br />

k<br />

12<br />

11 11<br />

21<br />

k<br />

k<br />

det K<br />

k<br />

22 22<br />

11 11<br />

h12<br />

det K k12<br />

11 11<br />

21<br />

h<br />

det H<br />

h<br />

11 11<br />

det<br />

H<br />

h<br />

h<br />

h<br />

11<br />

21 21<br />

22<br />

h<br />

h<br />

1<br />

h<br />

21 21<br />

h<br />

h<br />

h<br />

det H<br />

h<br />

det H<br />

h<br />

11 12<br />

h<br />

21 22<br />

h<br />

det H<br />

h<br />

det H<br />

22 12<br />

21 11<br />

k<br />

k<br />

k<br />

1<br />

k<br />

k<br />

k<br />

22 22<br />

21<br />

k<br />

1<br />

k<br />

22 22<br />

22<br />

21 21<br />

11<br />

k<br />

k<br />

det K<br />

k<br />

21 21<br />

k<br />

det K<br />

k<br />

det K<br />

k<br />

det K<br />

k<br />

det K<br />

22 12<br />

21 11<br />

k<br />

k<br />

k<br />

11 12<br />

k<br />

21 22<br />

Zusammenhänge<br />

Y Z<br />

1<br />

K H<br />

B<br />

A<br />

1<br />

1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 45


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

3.1.8 Parameter von Bauelementen<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

1 1<br />

<br />

Z Z<br />

Z 1 0 1<br />

1<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

1 1<br />

<br />

Z<br />

Z<br />

1 0<br />

1 Z<br />

Z<br />

0 1<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

1 1<br />

Y Y<br />

1 1<br />

Y Y<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

0 1 Y 1<br />

1 0<br />

1 Y 1 0 Y 1<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

1 1<br />

jC<br />

jC<br />

1<br />

jC<br />

0 1<br />

1<br />

jC<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

1<br />

jC<br />

jC<br />

1 0<br />

0 1<br />

1<br />

jC<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

1 1<br />

jC<br />

jC<br />

1 1<br />

jC<br />

jC<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

0 1<br />

1 jC<br />

jC<br />

1<br />

1 0<br />

1 0<br />

jC<br />

1<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

<br />

<br />

1 1<br />

jL jL<br />

1 1<br />

jL jL<br />

jL<br />

1<br />

1 0<br />

0 1<br />

1<br />

1 jL<br />

jL<br />

0 1<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

1<br />

jL<br />

jL<br />

0 1 1<br />

jL<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

1<br />

jL<br />

jL<br />

1 0<br />

1<br />

jL<br />

1 0<br />

1<br />

jL<br />

1<br />

3.1.9 Parameter von Schaltungen<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

2 2<br />

1<br />

LC LC1<br />

jL<br />

jL<br />

jL jL<br />

2<br />

1 0 1<br />

1<br />

2<br />

1<br />

LC<br />

1<br />

LC<br />

2 2<br />

jC<br />

LC1 1<br />

LC<br />

jL jL<br />

1 0 1<br />

2<br />

1<br />

LC 0 1<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

2<br />

1<br />

LC<br />

2<br />

1<br />

LC<br />

jC<br />

jC<br />

2<br />

1<br />

LC<br />

2<br />

1<br />

LC<br />

jC<br />

jC<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

0 1<br />

1<br />

jC<br />

2<br />

1<br />

LC<br />

1<br />

1 0<br />

1 0<br />

jC<br />

2<br />

1<br />

jC<br />

2<br />

1<br />

LC<br />

1<br />

LC<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 46


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

1 1<br />

1<br />

<br />

2 2<br />

Z1 Z Z<br />

1 1<br />

1<br />

1 2<br />

Z2 Z<br />

1 Z Z<br />

1<br />

2 1 Z1 Z1Z<br />

Z<br />

2<br />

2<br />

Z Z Z<br />

<br />

1 Z2<br />

Z1<br />

Z2<br />

<br />

Z1 Z2 Z1 Z<br />

Z<br />

2 Z2<br />

1<br />

Z2 Z1Z2<br />

1<br />

1<br />

Z1 Z2 Z1 Z<br />

Z<br />

2<br />

2<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

Z Z<br />

<br />

1<br />

1<br />

1 1<br />

Z Z Z<br />

1 1 2<br />

Z1Z2<br />

1<br />

Z1Z2 Z2<br />

<br />

1 1<br />

Z2 Z2<br />

Z1Z2 Z1<br />

1<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z1<br />

<br />

Z1<br />

1<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

1<br />

Z<br />

2<br />

Z<br />

2<br />

1 Z1<br />

Z2<br />

Z1 Z1<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

1 1<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z1Z2 1<br />

0 1 1<br />

Z<br />

Z<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

1 1<br />

1 0 1 Z Z<br />

0 1<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

1 2<br />

1 2<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

2 2<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

2 2<br />

<br />

Z <br />

1 Z2 Z1 Z2<br />

<br />

Z Z <br />

Z Z <br />

1 1 1 1 1 1<br />

2 2<br />

1 1 1 1 1 1<br />

2 1 2 2 1 2<br />

2Z1Z2 Z1 Z2<br />

2 Z1Z2<br />

Z1 Z2 2Z1Z2<br />

<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

<br />

Z1Z2<br />

2<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z1 Z2 2Z1Z2<br />

2 Z1<br />

Z2<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

Z Z Z<br />

1 2 2<br />

Z Z Z<br />

2 2 3<br />

Z2Z3 Z2<br />

P Z2<br />

1 Z2<br />

Z1Z2<br />

P<br />

<br />

P P Z2 Z3 Z2 Z<br />

<br />

3 Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z2 Z2<br />

<br />

Z2 Z1 Z2<br />

P P<br />

<br />

Z2<br />

1<br />

Z2 Z3 Z2 Z3<br />

Z2<br />

P<br />

1 Z2Z3<br />

Z1 Z2 Z1 Z2<br />

Z2 Z2<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

LZ 1 ZZ Z<br />

1 3<br />

1Z2<br />

1 Z1Z2 Z1<br />

Z3<br />

<br />

M<br />

Z<br />

M<br />

M<br />

Z1Z3 KZ3<br />

M M<br />

Z1Z2 Z2<br />

<br />

1 Z2Z3<br />

Z2 Z2Z3<br />

<br />

K<br />

Z1<br />

K<br />

K<br />

LZ1<br />

<br />

L<br />

2Z3<br />

Z3<br />

M Z3 Z2Z3<br />

M Z1<br />

Z2<br />

KZ3<br />

L L Z1Z3 Z1<br />

Z<br />

2<br />

Z Y H K, P, C, G A<br />

R<br />

N<br />

Q<br />

N<br />

Q<br />

N<br />

S<br />

N<br />

<br />

L 1 Z2<br />

1<br />

P Z4 P Z4<br />

<br />

Z2<br />

1 K 1<br />

P Z4 P Z4<br />

PZ 4 Q N Q R PZ 4<br />

<br />

S S R R Q Q<br />

Q N Q PZ 4<br />

<br />

N S<br />

S S R R Q Q<br />

Abkürzungen<br />

K Z Z<br />

1 2<br />

L Z Z<br />

2 3<br />

M Z Z Z<br />

1 2 3<br />

N Z Z Z<br />

1 3 4<br />

P Z Z Z Z Z Z<br />

1 2 1 3 2 3<br />

Q Z Z Z Z Z Z Z Z P Z Z<br />

1 2 1 3 2 3 2 4 2 4<br />

R Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Q Z Z<br />

1 2 1 3 2 3 2 4 1 4 1 4<br />

S Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Q Z Z<br />

1 2 1 3 2 3 2 4 3 4 3 4<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 47


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

3.2 Zusammenschaltungen<br />

Z<br />

i<br />

:<br />

Y :<br />

i<br />

H :<br />

i<br />

i<br />

A :<br />

Ki, Pi , Ci , G<br />

i<br />

:<br />

B :<br />

i<br />

Impedanzmatrix<br />

Admittanzmatrix<br />

Hybridmatrix<br />

Kettenmatrix<br />

inverse Hybridmatrix<br />

inverse Kettenmatrix<br />

Reihenschaltung<br />

Z Z Z<br />

ges<br />

1 2<br />

Parallelschaltung<br />

Y Y Y<br />

ges<br />

1 2<br />

Reihen-<br />

Parallelschaltung<br />

H H H<br />

ges<br />

1 2<br />

Parallel-<br />

Reihenschaltung<br />

P P P<br />

ges<br />

1 2<br />

H H H<br />

1 1 1<br />

ges 1 2<br />

Kettenschaltung<br />

A A A<br />

ges<br />

1 2<br />

A A A<br />

1 1 1<br />

ges 2 1<br />

B B B<br />

ges<br />

2 1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 48


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

3.3 Betriebsverhalten<br />

Z<br />

G<br />

: Innenimpedanz des Generators Ω<br />

Z : Lastimpedanz Ω<br />

L<br />

Z : Eingangsimpedanz des Zweitors Ω<br />

IN<br />

Z : Ausgangsimpedanz des Zweitors Ω<br />

OUT<br />

Y : Innenadmittanz des Generators S<br />

G<br />

Y : Lastadmittanz S<br />

L<br />

Y : Eingangsadmittanz des Zweitors S<br />

IN<br />

Y : Ausgangsadmittanz des Zweitors S<br />

OUT<br />

U : Generatorspannung V<br />

G<br />

U : Eingangsspannung des Zweitors V<br />

1<br />

U : Eingangsspannung des Zweitors V<br />

1<br />

2<br />

I : Eingangstrom A<br />

I Ausgangstrom A<br />

2<br />

P : Leistung die aufgenommen wird W<br />

1<br />

P : Leistung die abgegeben wird W<br />

2<br />

V :<br />

u<br />

V :<br />

i<br />

V :<br />

p<br />

Spannungsverstärkung<br />

Stromverstärkung<br />

Leistungsverstärkung<br />

V<br />

B<br />

: Betriebsspannungsverstärkung<br />

V : Betriebsleistungsverstärkung<br />

T<br />

R : Widerstand, Wirkwiderstand, Resistanz Ω<br />

i<br />

X : Reaktanz, Blindwiderstand Ω<br />

i<br />

G : Leitwert, Wirkleitwert, Konduktanz S<br />

i<br />

B : Suszeptanz, Blindleitwert S<br />

i<br />

Impedanzen, Scheinwiderstände<br />

Admittanzen, Scheinleitwerte<br />

Spannungen<br />

Ströme des Zweitors<br />

Leistungen des Zweitors<br />

Verstärkungen<br />

Andere<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 49


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

Eingangsimpedanz<br />

3.3.1 Berechnung<br />

Z<br />

IN<br />

U<br />

<br />

I<br />

1<br />

1<br />

Ausgangsimpedanz<br />

Z<br />

OUT<br />

U<br />

<br />

I<br />

2<br />

2<br />

Stromverstärkung<br />

V<br />

V<br />

V<br />

V<br />

u<br />

i<br />

p<br />

B<br />

U<br />

<br />

U<br />

I<br />

<br />

I<br />

2<br />

1<br />

P2<br />

<br />

P<br />

<br />

1<br />

2<br />

1<br />

U2<br />

U /2<br />

G<br />

Spannungsverstärkung<br />

Leistungsverstärkung<br />

Betriebsspannungsverstärkung<br />

Betriebsleistungsverstärkung<br />

V<br />

T<br />

P2 P2<br />

2 G<br />

V<br />

2 B<br />

<br />

P1max<br />

UG<br />

G<br />

4<br />

R<br />

G<br />

L<br />

G<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 50


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Zweitore Editiert: 21.02.2011<br />

Abkürzungen<br />

3.3.2 Berechnung mit Parametern<br />

Z R j X Y G j B<br />

G G G G G G<br />

Z R j X Y G j B<br />

L L L L L L<br />

Z R j X Y G j B<br />

IN IN IN IN IN IN<br />

Z R j X Y G j B<br />

OUT OUT OUT OUT OUT OUT<br />

Z IN , Z OUT , V u , V i<br />

Z IN<br />

Z OUT<br />

V u<br />

V i<br />

z<br />

z<br />

11<br />

22<br />

Z Y A H K, P ,C, G<br />

z12 z21<br />

y22<br />

Y<br />

L<br />

a11 ZL<br />

a12<br />

h12 h21<br />

k22<br />

ZL<br />

<br />

h11<br />

<br />

z Z detY y Y<br />

a Z a<br />

h Y det K k Z<br />

z<br />

<br />

z<br />

22 L<br />

z<br />

Z<br />

12 21<br />

11 G<br />

z21<br />

ZL<br />

det Z z Z<br />

11<br />

z12<br />

z Z<br />

22 L<br />

L<br />

11<br />

y11<br />

YG<br />

detY y Y<br />

y<br />

y<br />

22<br />

L<br />

G<br />

21 L 22<br />

a12 a22<br />

Z<br />

a a Z<br />

11 21<br />

Z<br />

21<br />

L<br />

22<br />

Y<br />

L<br />

a11 ZL<br />

a12<br />

y Y<br />

detY y Y<br />

1<br />

21 L<br />

<br />

11<br />

<br />

L<br />

a21 ZL<br />

a22<br />

G<br />

G<br />

22 L<br />

h11<br />

ZG<br />

det H h Z<br />

22<br />

h21<br />

det H h Y<br />

h<br />

11<br />

21<br />

1h22<br />

ZL<br />

G<br />

L<br />

k<br />

22<br />

k<br />

<br />

k<br />

k<br />

k<br />

21<br />

22<br />

11<br />

k<br />

Y<br />

12 21<br />

11 G<br />

ZL<br />

Z<br />

11<br />

L<br />

k21<br />

det K k Z<br />

L<br />

L<br />

V p<br />

V<br />

V<br />

V<br />

V<br />

V<br />

p<br />

p<br />

p<br />

p<br />

p<br />

<br />

<br />

<br />

2<br />

z21<br />

RL<br />

2<br />

22<br />

<br />

L<br />

<br />

IN<br />

z Z R<br />

2<br />

y21<br />

GL<br />

2<br />

y22<br />

Y L<br />

GIN<br />

22 21<br />

2<br />

21<br />

h R<br />

<br />

1 h Z R<br />

22<br />

R<br />

L<br />

2<br />

L<br />

2<br />

21<br />

L<br />

2<br />

L<br />

a a Z R<br />

11<br />

IN<br />

L<br />

2<br />

L<br />

IN<br />

k R<br />

<br />

det K k Z R<br />

IN<br />

V B<br />

V<br />

V<br />

V<br />

V<br />

V<br />

B<br />

B<br />

B<br />

B<br />

B<br />

<br />

<br />

2 z21<br />

ZL<br />

z Z z Z z z<br />

<br />

11 G 22 L 12 21<br />

2<br />

y21<br />

YG<br />

y Y y Y y y<br />

<br />

11 G 22 L 12 21<br />

2<br />

Z<br />

L<br />

<br />

a Z a a Z a Z<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

11 L 12 21 L 22 G<br />

2<br />

h21<br />

h Z h Y h h<br />

11 G 22 L 12 21<br />

2<br />

k21<br />

Y G<br />

Z<br />

L<br />

k Y k Z k k<br />

11 G 22 L 12 21<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 51


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4 Filter<br />

4.1 Gr<strong>und</strong>lagen<br />

4.1.1 Polstellen, Nullstellen <strong>und</strong> Stabilität<br />

Hs : Übertragungsfunktion System<br />

Zs : Zählerpolynom<br />

z<br />

i<br />

:<br />

m :<br />

Ns :<br />

Nullstellen des Zählerpolynoms<br />

Ordnung des Zählerpolynoms<br />

charakteristisches Polynom, Nennerpolynom<br />

p<br />

i<br />

: Nullstellen des Nennerpolynoms<br />

n : Ordnung des Nennerpolynoms<br />

, , cd , : Konstanten<br />

a : Koeffizienten<br />

i<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

Zähler<br />

Nenner<br />

Andere<br />

Übertragungsfunktion<br />

Polstellen<br />

<br />

H s<br />

<br />

<br />

Z s<br />

<br />

N s<br />

Die Polstellen p i (p = σ + j ∙ ω) sind die Nullstellen des Nennerpolynoms N(s):<br />

N s s p s p s p<br />

<br />

1 2<br />

...<br />

n<br />

<br />

H p<br />

i <br />

<br />

charakteristische<br />

Gleichung<br />

Nullstellen<br />

Ns 0<br />

Die Nullstellen z i (z = σ + j ∙ ω) sind die Nullstellen des Zählerpolynoms Z(s):<br />

Z s s z s z s z<br />

<br />

1 2<br />

...<br />

m<br />

Hzi<br />

0<br />

komplexe Ebene<br />

p1,<br />

p<br />

4: reelle Polstellen<br />

p ,<br />

2 3<br />

1 2<br />

p : komplex konjugierte Polstellen<br />

z , z : reelle Nullstellen<br />

z ,<br />

3 4<br />

z : komplex konjugierte Nullstellen<br />

Stabilität<br />

Ein System ist stabil, wenn alle Polstellen im linken Teil der komplexen Ebene liegen:<br />

Re p 0<br />

<br />

i<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 52


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Sonderformen aus<br />

der Mathematik<br />

Form Bedingungen Stabilitätsbedingung, hinreichend<br />

Hs<br />

<br />

1<br />

s <br />

α reell 0<br />

<br />

H s<br />

<br />

H s<br />

<br />

<br />

<br />

1<br />

<br />

n<br />

s<br />

<br />

<br />

c s <br />

d <br />

2 2<br />

s <br />

<br />

<br />

α reell, n >1 0<br />

α <strong>und</strong> ω reell 0<br />

Sonderformen<br />

aus der<br />

Regelungstechnik<br />

Form<br />

1<br />

s a s ... a s a<br />

<br />

n<br />

n 1<br />

H s<br />

n1 1 0<br />

Stabilitätsbedingung, nicht hinreichend<br />

a 0<br />

i<br />

Kürzen von<br />

Polstellen<br />

<br />

<br />

Form<br />

<br />

H s<br />

1<br />

a <br />

s a<br />

0 0<br />

<br />

2<br />

H s<br />

0<br />

1<br />

s a s a<br />

1 0<br />

1<br />

s a s a s a<br />

<br />

3 2<br />

H s<br />

2 1 0<br />

1<br />

s a s a s a s a<br />

<br />

4 3 2<br />

H s<br />

<br />

n<br />

n 1<br />

H s<br />

3 2 1 0<br />

1<br />

s a s ... a s a<br />

n1 1 0<br />

Stabilitätsbedingung, hinreichend<br />

a 0<br />

a<br />

1<br />

0<br />

0<br />

a1 a2 a0 0<br />

Polstellen mit negativem Realteil dürfen gekürzt werden.<br />

Polstellen mit positivem Realteil dürfen nicht gekürzt werden.<br />

a a a a a a<br />

2 2<br />

1<br />

<br />

2<br />

<br />

3<br />

<br />

1<br />

<br />

3<br />

<br />

0<br />

0<br />

Routh-Hurwitz Stabilitätsbedingung<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 53


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

► Beispiel<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion<br />

Das System ist stabil, da a0 1 0.<br />

<br />

H s<br />

1<br />

s 1<br />

stabil?<br />

► Beispiel<br />

► Beispiel<br />

► Beispiel<br />

► Beispiel<br />

H s <br />

s<br />

Das System ist stabil, da a1 2 0 <strong>und</strong> a0 1 0.<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion <br />

2<br />

1<br />

2 s1<br />

stabil?<br />

1<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion Hs <br />

3 2<br />

s 4 s 2 s 1<br />

stabil?<br />

Das System ist stabil, da a1 a2 a0 2 4 1 0 .<br />

1<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion Hs <br />

4 3 2<br />

s 8 s 4 s 2 s 1<br />

stabil?<br />

2 2 2 2<br />

Das System ist nicht stabil, da a1 a2 a3 a1 a3 a0 2 48 2 8 1 4 0 .<br />

H s<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion <br />

4<br />

Das System ist nicht stabil, da a4 0 .<br />

1<br />

<br />

5 3 2<br />

s 0<br />

s 8 s 4 s 2 s 1<br />

stabil?<br />

► Beispiel<br />

s 2<br />

s 1<br />

1<br />

s 2<br />

s<br />

2<br />

s1 s<br />

2<br />

Das System mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

H s<br />

<br />

s<br />

2<br />

s1 s<br />

2<br />

ist stabil.<br />

► Beispiel<br />

s 2<br />

s 1<br />

1<br />

s 2<br />

s<br />

2<br />

s1 s<br />

2<br />

Das System mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

H s<br />

<br />

s<br />

2<br />

s1 s<br />

2<br />

ist nicht stabil.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 54


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.1.2 Frequenzverhalten<br />

dB <br />

dB <br />

<br />

g <br />

Hs :<br />

H<br />

j <br />

D : Dämpfungsverlauf dB<br />

A : Verstärkungsverlauf, Amplitudengang dB<br />

: Phasenverlauf, Phasengang rad<br />

t : Gruppenlaufzeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Frequenzgang<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

Frequenzgang<br />

s j <br />

H j H s<br />

<br />

Dämpfungsverlauf<br />

DdB<br />

1 <br />

<br />

20dB<br />

log<br />

H<br />

j<br />

<br />

<br />

<br />

Verstärkungsverlauf<br />

AdB<br />

20dB log H j <br />

<br />

Phasenverlauf<br />

arg H j<br />

<br />

<br />

Gruppenlaufzeit<br />

t<br />

g<br />

<br />

<br />

d<br />

<br />

<br />

d<br />

<br />

verwendete Übertragunsfunktion<br />

1 1<br />

H s H j <br />

<br />

s1 j<br />

1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 55


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.1.3 Frequenznormierung<br />

S : auf ω r normierte komplexe Kreisfrequenz<br />

: auf ω r normierte Kreisfrequenz<br />

s : zu normierende komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

: zu normierende Frequenz rad s -1<br />

, : Referenzkreisfrequenz rad s -1<br />

r<br />

s<br />

S <br />

<br />

r<br />

D<br />

<br />

<br />

<br />

r<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 56


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.1.4 Filterspezifikationen<br />

f , f : Durchlassgrenzfrequenz Hz<br />

pb<br />

pb ,<br />

D<br />

A A : maximale Dämpfung im Durchlassbereich dB<br />

max<br />

B , B : Bandbreite des Durchlassbereichs Hz<br />

pb<br />

D<br />

f , f : Sperrgrenzfrequenz Hz<br />

sb<br />

sb ,<br />

S<br />

A A : minimale Dämpfung im Sperrbereich dB<br />

min<br />

B , B : Bandbreite des Sperrbereichs Hz<br />

sp<br />

S<br />

Durchlassbereich<br />

Sperrbereich<br />

Tiefpass<br />

1: Welligkeit<br />

A<br />

2:<br />

max<br />

3: A<br />

min<br />

4: f D<br />

5: f<br />

S<br />

6: Verstärkung<br />

Hochpass<br />

1: Welligkeit<br />

A<br />

2:<br />

max<br />

3: A<br />

min<br />

4: f D<br />

5: f<br />

S<br />

6: Verstärkung<br />

Bandpass<br />

1: Welligkeit<br />

A<br />

2:<br />

max<br />

3: A<br />

min<br />

4: B<br />

D<br />

5: B<br />

S<br />

6: Mittenfrequenz,<br />

Referenzfrequenz<br />

7: Verstärkung<br />

Bandsperre<br />

1: Welligkeit<br />

A<br />

2:<br />

max<br />

3: A<br />

min<br />

4: B<br />

D<br />

5: B<br />

S<br />

6: Mittenfrequenz,<br />

Referenzfrequenz<br />

7: Verstärkung<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 57


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.2 Butterworth Tiefpass<br />

4.2.1 Verhalten<br />

Dämpfungsverlauf<br />

Phasenverlauf<br />

Gruppenlaufzeit<br />

Anwendung<br />

asymptotische<br />

Steilheit<br />

konstant im Durchlassbereich<br />

geringfügige Amplitudenanhebung im Bereich der Grenzfrequenz<br />

keine Welligkeit (ebenes Dämpfungsverhalten)<br />

leichte Nichtlinearität<br />

relativ frequenzabhängig<br />

Übertragung von schmalbandigen <strong>Signale</strong>n mit<br />

unterschiedlichen Frequenzen, zwischen denen<br />

keine Amplitudenänderungen auftreten dürfen<br />

- n ∙ 20 dB pro Dekade<br />

- n ∙ 6 dB pro Oktave<br />

4.2.2 Berechnung<br />

n : Ordnung des Filters<br />

: 3dB Grenzkreisfrequenz rad s -1<br />

3dB<br />

TP <br />

H S : normierte Übertragungsfunktion<br />

i : Filterstufe<br />

A : Verstärkung bei ω = 0<br />

0<br />

a , b :<br />

Filter<br />

Übertragungsfunktion<br />

:<br />

i i<br />

Koeffizienten aus der Tabelle<br />

S : normierte komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

<br />

D<br />

Durchlassgrenzkreisfrequenz rad s -1<br />

A<br />

max<br />

: maximale Dämpfung im Durchlassbereich dB<br />

: Sperrgrenzkreisfrequenz rad s -1 Filterspezifikationen<br />

S<br />

A : minimale Dämpfung im Sperrbereich dB<br />

min<br />

Übertragungsfunktion<br />

H<br />

TP<br />

S<br />

<br />

<br />

i<br />

0<br />

1 a S b S<br />

i<br />

A<br />

i<br />

2<br />

<br />

Filterordnung<br />

0.1<br />

Amin<br />

10 1<br />

<br />

log<br />

10<br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

1<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

S<br />

2log <br />

D<br />

<br />

3dB<br />

Grenzkreisfrequenz<br />

<br />

3dB<br />

<br />

<br />

D<br />

1<br />

2n<br />

0.1Amax<br />

10 1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 58


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.3 Tschebyscheff Tiefpass<br />

4.3.1 Verhalten<br />

Dämpfungsverlauf<br />

Phasenverlauf<br />

Gruppenlaufzeit<br />

asymptotische<br />

Steilheit<br />

starkes Überschwingen im Bereich der Grenzfrequenz<br />

stark abfallendes Dämpfungsverhalten<br />

stark nichtlinear<br />

stark frequenzabhängig<br />

- n ∙ 20 dB pro Dekade<br />

- n ∙ 6 dB pro Oktave<br />

4.3.2 Berechnung<br />

n : Ordnung des Filters<br />

<br />

3dB<br />

: 3dB Grenzkreisfrequenz rad s -1<br />

e : Rippelfaktor<br />

HTP<br />

S : normierte Übertragungsfunktion<br />

i : Filterstufe<br />

A : Verstärkung bei ω = 0<br />

0<br />

a , b :<br />

Filter<br />

Übertragungsfunktion<br />

:<br />

i i<br />

Koeffizienten aus der Tabelle<br />

S : normierte komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

<br />

D<br />

Durchlassgrenzkreisfrequenz rad s -1<br />

A<br />

max<br />

: maximale Dämpfung im Durchlassbereich dB<br />

: Sperrgrenzkreisfrequenz rad s -1 Filterspezifikationen<br />

S<br />

A : minimale Dämpfung im Sperrbereich dB<br />

min<br />

Übertragungsfunktion<br />

H<br />

TP<br />

S<br />

<br />

<br />

i<br />

0<br />

1 a S b S<br />

i<br />

A<br />

i<br />

2<br />

<br />

Filterordnung<br />

0.1<br />

Amin<br />

10 1<br />

<br />

arcosh<br />

0.1<br />

A<br />

<br />

max<br />

10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

<br />

S<br />

arcosh<br />

<br />

D<br />

<br />

Rippelfaktor<br />

e <br />

0.1<br />

Amax<br />

10 1<br />

3dB<br />

Grenzkreisfrequenz<br />

<br />

3dB<br />

1 1<br />

D<br />

cosh<br />

arcosh<br />

<br />

n<br />

e<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 59


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.4 Bessel Tiefpass<br />

4.4.1 Verhalten<br />

Dämpfungsverlauf<br />

Phasenverlauf<br />

Gruppenlaufzeit<br />

Anwendung<br />

flache Flankensteilheit<br />

linear<br />

konstant<br />

verzerrungsfreie Übertragung breitbandiger<br />

<strong>Signale</strong> wie Rechtecksignale oder Pulse<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 60


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.5 Frequenztransformation<br />

4.5.1 Tiefpass zu Tiefpass<br />

4.5.1.1 Frequenznormierung<br />

S : auf ω D normierte komplexe Kreisfrequenz<br />

: auf ω D normierte Kreisfrequenz<br />

s : zu normierende komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

: zu normierende Frequenz rad s -1<br />

: Durchlassgrenzkreisfrequenz rad s -1<br />

D<br />

s<br />

S <br />

<br />

D<br />

<br />

<br />

<br />

D<br />

► Beispiel<br />

Filterspezifikationen<br />

Übertragungsfunktion von Tiefpass mit einer Durchlassgrenzkreisfrequenz von 1 rad s -1 :<br />

HTP<br />

S <br />

2<br />

S<br />

1<br />

1.414 S1<br />

Übertragungsfunktion von Tiefpass mit einer Durchlassgrenzkreisfrequenz von 1000 rad s -1 :<br />

6<br />

s s 10<br />

HTP<br />

H <br />

2 6<br />

D<br />

1000 s 1414 s10<br />

4.5.1.2 Beispiel mit Butterworth<br />

<br />

D<br />

1<br />

10<br />

max<br />

3<br />

1<br />

min<br />

<br />

50s A 40dB<br />

S<br />

s A dB<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.140<br />

<br />

log<br />

log<br />

1 <br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

0.13<br />

<br />

10 1 10 1<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

2.86<br />

50 <br />

S<br />

2 log<br />

2<br />

log <br />

<br />

10<br />

D <br />

<br />

HTP<br />

S<br />

<br />

s s<br />

S <br />

10<br />

D<br />

1<br />

2<br />

S S 1 S<br />

1<br />

H<br />

TP<br />

s 1000<br />

<br />

10 10 100 10<br />

2<br />

s s s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 61


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

4.5.1.3 Beispiel mit Butterworth <strong>und</strong> ω 3dB<br />

<br />

D<br />

<br />

S<br />

1<br />

10<br />

max<br />

0.5<br />

1<br />

50<br />

min<br />

20<br />

s A dB<br />

s A dB<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

3dB<br />

Grenzkreisfrequenz<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.120<br />

<br />

log<br />

log<br />

1 <br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

0.10.5<br />

<br />

10 1 10 1<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

2.08<br />

50 <br />

S<br />

2 log<br />

2log <br />

<br />

10<br />

D <br />

<br />

HTP<br />

<br />

3dB<br />

S<br />

<br />

1<br />

2<br />

S S 1 S<br />

1<br />

1 1<br />

D<br />

10 14.19<br />

2n<br />

0.1 Amax<br />

6 0.10.5<br />

10 1<br />

10 1<br />

s s<br />

S <br />

3dB<br />

14.19<br />

H<br />

TP<br />

s 2857.24<br />

<br />

14.19 14.19 201.356 14.19<br />

2<br />

s s s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 62


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

4.5.1.4 Beispiel mit Tschebyscheff<br />

<br />

D<br />

<br />

S<br />

1<br />

10<br />

max<br />

0.5<br />

1<br />

50<br />

min<br />

40<br />

s A dB<br />

s A dB<br />

A max ist die maximale Welligkeit im Durchlassbereich<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.140<br />

<br />

arcosh<br />

arcosh<br />

1 <br />

0.1<br />

A<br />

max<br />

0.10.5<br />

10 1 10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

2.77<br />

50 <br />

S<br />

arcosh arcosh <br />

<br />

10<br />

D <br />

<br />

H<br />

H<br />

TP<br />

TP<br />

S<br />

S<br />

<br />

<br />

s s<br />

S <br />

10<br />

D<br />

2<br />

0.8753 S 0.5484 S 1 1.5963 S 1<br />

2<br />

S 0.6265 S 1.142 S<br />

0.6265<br />

1<br />

0.7157<br />

H<br />

TP<br />

s 715.7<br />

<br />

10 6.265 114.2 6.265<br />

2<br />

s s s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 63


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

4.5.1.5 Beispiel mit Tschebyscheff <strong>und</strong> ω 3dB<br />

<br />

D<br />

<br />

S<br />

1<br />

10<br />

max<br />

0.5<br />

1<br />

50<br />

min<br />

40<br />

s A dB<br />

s A dB<br />

A max ist die maximale Welligkeit im Durchlassbereich<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.140<br />

<br />

arcosh<br />

arcosh<br />

1 <br />

0.1<br />

A<br />

max<br />

0.10.5<br />

10 1 10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

2.77<br />

50 <br />

S<br />

arcosh arcosh <br />

<br />

10<br />

D <br />

<br />

H<br />

H<br />

TP<br />

TP<br />

S<br />

S<br />

<br />

<br />

2<br />

1.1931 S 0.6402 S 1 1.8636 S 1<br />

2<br />

S 0.5366 S 0.8382 S<br />

0.5366<br />

1<br />

0.4498<br />

Rippelfaktor<br />

e <br />

0.1<br />

Amax<br />

0.10.5<br />

10 1 10 1 0.3493<br />

3dB<br />

Grenzkreisfrequenz<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

<br />

3dB<br />

1 1 1 1 <br />

D<br />

cosh arcosh 10 cosh arcosh <br />

11.67<br />

n e 3 0.3493 <br />

s s<br />

S <br />

3dB<br />

11.67<br />

H<br />

TP<br />

s 715.7<br />

<br />

11.67 6.265 114.2 6.265<br />

2<br />

s s s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 64


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.5.2 Hochpass zu Tiefpass<br />

4.5.2.1 Frequenznormierung<br />

S : auf ω D normierte komplexe Kreisfrequenz<br />

: auf ω D normierte Kreisfrequenz<br />

s : zu normierende komplexe Kreisfrequenz s -1<br />

: zu normierende Frequenz s -1<br />

: Durchlassgrenzkreisfrequenz s -1<br />

D<br />

s<br />

S <br />

<br />

D<br />

<br />

<br />

<br />

D<br />

► Beispiel<br />

Übertragungsfunktion von Hochpass mit einer Durchlassgrenzkreisfrequenz von 1 rad s -1 :<br />

2<br />

S<br />

HHP<br />

S<br />

<br />

2<br />

S 1.414 S 1<br />

Übertragungsfunktion von Hochpass mit einer Durchlassgrenzkreisfrequenz von 1000 rad s -1 :<br />

2<br />

s s s<br />

HHP<br />

H <br />

2 6<br />

D<br />

1000 s 1414 s10<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 65


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.5.2.2 Berechnung<br />

<br />

S<br />

:<br />

HP<br />

normierte Sperrgrenzkreisfrequenz vom Hochpass<br />

<br />

S<br />

:<br />

TP<br />

normierte Sperrgrenzkreisfrequenz vom Tiefpass<br />

S : normierte komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

normierte Kreisfrequenzen<br />

<br />

D<br />

: Durchlassgrenzkreisfrequenz von Hochpass rad s -1<br />

A<br />

max<br />

: maximale Dämpfung im Durchlassbereich dB<br />

Filterspezifikationen<br />

: Sperrgrenzkreisfrequenz von Hochpass rad s -1<br />

S<br />

A<br />

min<br />

: minimale Dämpfung im Sperrbereich dB<br />

n : Ordnung des Filters<br />

HHP<br />

S : normierte Übertragungsfunktion vom Hochpass<br />

HTP<br />

S : normierte Übertragungsfunktion vom Tiefpass<br />

Filter<br />

Frequenznormierung<br />

Filterordnung<br />

Butterworth<br />

Filterordnung<br />

Tschebyscheff<br />

Frequenztransformation<br />

Übertragungsfunktionen<br />

► Beispiel<br />

1 S<br />

S<br />

<br />

HP<br />

<br />

STP<br />

D<br />

1 D<br />

S<br />

<br />

TP<br />

<br />

SHP<br />

0.1<br />

Amin<br />

10 1<br />

<br />

log<br />

10<br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

1<br />

n <br />

<br />

2log<br />

<br />

<br />

S<br />

STP<br />

0.1<br />

Amin<br />

10 1<br />

<br />

arcosh<br />

0.1<br />

A<br />

<br />

max<br />

10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

arcosh <br />

<br />

<br />

STP<br />

1<br />

<br />

H<br />

HP S HTP<br />

<br />

S<br />

<br />

Übertragungsfunktion für Tiefpass:<br />

1<br />

HTP<br />

S <br />

2<br />

S 1.414 S1<br />

<br />

Übertragungsfunktion für Hochpass:<br />

HP<br />

<br />

H S H<br />

TP<br />

1<br />

<br />

<br />

<br />

2<br />

S<br />

1.414 1<br />

2<br />

S S S<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 66


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

Frequenznormierung<br />

Frequenztransformation<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

Frequenzrücktransformation<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

4.5.2.3 Beispiel mit Butterworth<br />

<br />

D<br />

1<br />

50<br />

max<br />

3<br />

1<br />

min<br />

<br />

10s A 40dB<br />

S<br />

s A dB<br />

1 S<br />

10<br />

S<br />

0.2<br />

HP<br />

50<br />

STP<br />

1 D<br />

50<br />

S<br />

<br />

TP<br />

5<br />

10<br />

SHP<br />

D<br />

S<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.140<br />

<br />

log<br />

log<br />

1 <br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

0.13<br />

<br />

10 1 10 1<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

2.86<br />

2log<br />

HTP<br />

HP<br />

S<br />

<br />

<br />

H S H<br />

s s<br />

S <br />

50<br />

D<br />

<br />

2log 5<br />

S<br />

<br />

TP<br />

1<br />

2<br />

S S 1 S<br />

1<br />

TP<br />

3<br />

1<br />

S<br />

<br />

S S S S<br />

2<br />

1 1<br />

H<br />

HP<br />

3<br />

s s<br />

<br />

50 50 2500 50<br />

2<br />

s s s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 67


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

Frequenznormierung<br />

Frequenztransformation<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

Frequenzrücktransformation<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

4.5.3 Beispiel mit Tschebyscheff<br />

<br />

D<br />

<br />

S<br />

1<br />

50<br />

max<br />

0.5<br />

1<br />

10<br />

min<br />

40<br />

s A dB<br />

s A dB<br />

1 S<br />

10<br />

S<br />

0.2<br />

HP<br />

50<br />

STP<br />

1 D<br />

50<br />

S<br />

<br />

TP<br />

5<br />

10<br />

SHP<br />

D<br />

S<br />

<br />

arcosh 5<br />

S<br />

<br />

A max ist die maximale Welligkeit im Durchlassbereich<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.140<br />

<br />

arcosh<br />

arcosh<br />

1 <br />

0.1<br />

A<br />

max<br />

0.10.5<br />

10 1 10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

2.77<br />

arcosh<br />

H<br />

H<br />

TP<br />

TP<br />

HP<br />

S<br />

S<br />

<br />

<br />

<br />

H S H<br />

s s<br />

S <br />

50<br />

D<br />

TP<br />

2<br />

0.8753 S 0.5484 S 1 1.5963 S 1<br />

2<br />

S 0.6265 S 1.142 S<br />

0.6265<br />

TP<br />

1<br />

0.7157<br />

3<br />

1<br />

<br />

S<br />

<br />

S S S S<br />

2<br />

0.5483 0.8753 1.596<br />

H<br />

HP<br />

3<br />

s s<br />

<br />

50 27.42 2188 79.81<br />

2 2<br />

s s s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 68


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.5.4 Bandpass zu Tiefpass<br />

4.5.4.1 Berechnung<br />

, : normierte Durchlassgrenzkreisfrequenzen<br />

B1 B2<br />

, : normierte Sperrgrenzkreisfrequenzen<br />

S1 S2<br />

: normierte Sperrgrenzkreisfrequenz vom Tiefpass<br />

S TP<br />

S : normierte komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

,<br />

normierte Kreisfrequenzen<br />

: s -1 B<br />

<br />

1 B2<br />

Durchlassgrenzkreisfrequenzen rad<br />

A<br />

max<br />

: maximale Dämpfung im Durchlassbereich dB<br />

Filterspezifikationen<br />

, : Sperrgrenzkreisfrequenzen rad s -1<br />

S1 S2<br />

A : minimale Dämpfung im Sperrbereich dB<br />

min<br />

<br />

r<br />

: Mittenkreisfrequenz, Referenzkreisfrequenz rad s -1<br />

n : Ordnung des Filters<br />

B : Bandbreite des Durchlassbereichs<br />

BP <br />

H S : normierte Übertragungsfunktion vom Bandpass<br />

HTP<br />

S : normierte Übertragungsfunktion vom Tiefpass<br />

Filter<br />

Mittenkreisfrequenz<br />

<br />

r B1 B2 S1 S2<br />

Frequenznormierung<br />

<br />

<br />

B1 B2<br />

B1 B2<br />

r<br />

r<br />

<br />

<br />

S1 S2<br />

S1 S2<br />

r<br />

r<br />

<br />

<br />

S2 S1<br />

S<br />

<br />

TP<br />

<br />

B2 <br />

B1<br />

Filterordnung<br />

Butterworth<br />

Filterordnung<br />

Tschebyscheff<br />

Frequenztransformation<br />

Übertragungsfunktionen<br />

0.1<br />

Amin<br />

10 1<br />

<br />

log<br />

10<br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

1<br />

n <br />

<br />

2log<br />

<br />

<br />

STP<br />

0.1<br />

Amin<br />

10 1<br />

<br />

arcosh<br />

0.1<br />

A<br />

<br />

max<br />

10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

arcosh <br />

<br />

<br />

STP<br />

2<br />

S<br />

1<br />

H<br />

BP S HTP<br />

<br />

B<br />

S <br />

<br />

B2 B1<br />

B <br />

<br />

<br />

r<br />

B2 B1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 69


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

4.5.4.2 Beispiel mit Butterworth<br />

30s 40s A 3dB<br />

1 1<br />

B1 B2<br />

1 1<br />

S<br />

<br />

1 S2<br />

max<br />

12s 100 A 20dB<br />

min<br />

Frequenznormierung<br />

<br />

30 40 12100 34.64<br />

r B1 B2 S1 S2<br />

30 40<br />

0.8661 1.155<br />

34.64 34.64<br />

B1 B2<br />

B1 B2<br />

r<br />

r<br />

12 100<br />

0.3464 2.887<br />

34.64 34.64<br />

S1 S2<br />

S1 S2<br />

r<br />

r<br />

Frequenztransformation<br />

S<br />

2.887 0.3464<br />

2 S <br />

1<br />

S<br />

<br />

TP<br />

8.794<br />

1.155 0.8661<br />

B2 B1<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

Frequenzrücktransformation<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.120<br />

<br />

log<br />

log<br />

1 <br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

0.13<br />

<br />

10 1 10 1<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

1.06<br />

2log<br />

HTP<br />

S <br />

2<br />

S<br />

<br />

2log 8.794<br />

S<br />

<br />

TP<br />

1<br />

1.414 S1<br />

B2 B1 B <br />

0.2887<br />

<br />

r<br />

2 2<br />

S 1 S 1<br />

<br />

BP <br />

TP<br />

<br />

TP<br />

H S H H <br />

B S<br />

0.2887 S<br />

<br />

H<br />

BP<br />

S<br />

<br />

0.08346 S<br />

2 2<br />

S 0.2251 S 1.228 S 0.1834 S 0.815<br />

2<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

s s<br />

S <br />

34.64<br />

r<br />

H<br />

BP<br />

2<br />

s 100<br />

s<br />

<br />

34.64 7.793 1473 6.349 997.7<br />

2 2<br />

s s s s <br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 70


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

4.5.4.3 Beispiel mit Tschebyscheff<br />

30s 40s A 0.5dB<br />

1 1<br />

B1 B2<br />

1 1<br />

S<br />

<br />

1 S2<br />

max<br />

12s 100 A 20dB<br />

A max ist die maximale Welligkeit im Durchlassbereich<br />

min<br />

Frequenznormierung<br />

<br />

30 40 12100 34.64<br />

r B1 B2 S1 S2<br />

30 40<br />

0.8661 1.155<br />

34.64 34.64<br />

B1 B2<br />

B1 B2<br />

r<br />

r<br />

12 100<br />

0.3464 2.887<br />

34.64 34.64<br />

S1 S2<br />

S1 S2<br />

r<br />

r<br />

Frequenztransformation<br />

S<br />

2.887 0.3464<br />

2 S <br />

1<br />

S<br />

<br />

TP<br />

8.794<br />

1.155 0.8661<br />

B2 B1<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

Frequenzrücktransformation<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.120<br />

<br />

arcosh<br />

arcosh<br />

1 <br />

0.1<br />

A<br />

max<br />

0.10.5<br />

10 1 10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

1.41<br />

arcosh<br />

H<br />

H<br />

TP<br />

TP<br />

S<br />

S<br />

<br />

<br />

arcosh 8.794<br />

S<br />

<br />

TP<br />

2<br />

0.6596 S 0.9403 S 1<br />

<br />

S<br />

2<br />

1<br />

1.516<br />

1.426 S 1.516<br />

B2 B1 B <br />

0.2887<br />

<br />

r<br />

2 2<br />

S 1 S 1<br />

<br />

BP <br />

TP<br />

<br />

TP<br />

H S H H <br />

B S<br />

0.2887 S<br />

<br />

H<br />

BP<br />

S<br />

<br />

0.1265<br />

S<br />

2 2<br />

S 0.2356 S 1.338 S 0.1762 S 0.7481<br />

2<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

s s<br />

S <br />

34.64<br />

r<br />

H<br />

BP<br />

2<br />

s 151.6 S<br />

<br />

34.64 8.156 1604 6.101 897.6<br />

2 2<br />

S S S S <br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 71


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.5.5 Bandsperre zu Tiefpass<br />

4.5.5.1 Berechnung<br />

, : normierte Durchlassgrenzkreisfrequenzen<br />

B1 B2<br />

, : normierte Sperrgrenzkreisfrequenzen<br />

S1 S2<br />

: normierte Sperrgrenzkreisfrequenz vom Tiefpass<br />

S TP<br />

S : normierte komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

,<br />

normierte Kreisfrequenzen<br />

: s -1 B<br />

<br />

1 B2<br />

Durchlassgrenzkreisfrequenzen rad<br />

A<br />

max<br />

: maximale Dämpfung im Durchlassbereich dB<br />

Filterspezifikationen<br />

, : Sperrgrenzkreisfrequenzen rad s -1<br />

S1 S2<br />

A : minimale Dämpfung im Sperrbereich dB<br />

min<br />

<br />

r<br />

: Mittenkreisfrequenz, Referenzkreisfrequenz rad s -1<br />

n : Ordnung des Filters<br />

B : Bandbreite des Sperrbereichs<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

HBS<br />

S :<br />

von der Bandsperre<br />

TP <br />

H S : normierte Übertragungsfunktion vom Tiefpass<br />

Filter<br />

Mittenkreisfrequenz<br />

<br />

r B1 B2 S1 S2<br />

Frequenznormierung<br />

<br />

<br />

B1 B2<br />

B1 B2<br />

r<br />

r<br />

<br />

<br />

S1 S2<br />

S1 S2<br />

r<br />

r<br />

<br />

<br />

B2 B1<br />

S<br />

<br />

TP<br />

<br />

S2 <br />

S1<br />

Filterordnung<br />

Butterworth<br />

Filterordnung<br />

Tschebyscheff<br />

Frequenztransformation<br />

Übertragungsfunktionen<br />

0.1<br />

Amin<br />

10 1<br />

<br />

log<br />

10<br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

1<br />

n <br />

<br />

2log<br />

<br />

<br />

STP<br />

0.1<br />

Amin<br />

10 1<br />

<br />

arcosh<br />

0.1<br />

A<br />

<br />

max<br />

10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

arcosh <br />

<br />

<br />

STP<br />

B<br />

S <br />

H<br />

BS S HTP<br />

2 <br />

S<br />

1<br />

<br />

S2 S1<br />

B <br />

<br />

<br />

r<br />

S2 S1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 72


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

4.5.5.2 Beispiel mit Butterworth<br />

12s 100s A 3dB<br />

1 1<br />

B1 B2<br />

1 1<br />

S<br />

<br />

1 S2<br />

max<br />

30s 40s A 20dB<br />

min<br />

Frequenznormierung<br />

<br />

12100 30 40 34.64<br />

r B1 B2 S1 S2<br />

12 100<br />

0.3464 2.887<br />

34.64 34.64<br />

B1 B2<br />

B1 B2<br />

r<br />

r<br />

30 40<br />

0.8661 1.155<br />

34.64 34.64<br />

S1 S2<br />

S1 S2<br />

r<br />

r<br />

Frequenztransformation<br />

B<br />

2.887 0.3464<br />

2 B <br />

1<br />

S<br />

<br />

TP<br />

8.794<br />

1.155 0.8661<br />

S2 S1<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

Frequenzrücktransformation<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.120<br />

<br />

log<br />

log<br />

1 <br />

0.1<br />

A <br />

max<br />

0.13<br />

<br />

10 1 10 1<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

1.06<br />

2log<br />

HTP<br />

S <br />

2<br />

S<br />

<br />

2log 8.794<br />

S<br />

<br />

TP<br />

1<br />

1.414 S1<br />

S2 S1 B <br />

0.2887<br />

<br />

r<br />

B S<br />

0.2887 S<br />

<br />

H<br />

BS S HTP H<br />

2 <br />

TP 2 <br />

S 1 S 1<br />

<br />

H<br />

BS<br />

S<br />

<br />

2 2<br />

S<br />

1 S<br />

1<br />

2 2<br />

S 0.2251 S 1.228 S 0.1834 S 0.815<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

s s<br />

S <br />

34.64<br />

H<br />

BS<br />

r<br />

2 2<br />

s<br />

1200 s<br />

1200<br />

2 2<br />

s s s s <br />

s <br />

<br />

34.64 6.349 997.7 7.793 1473<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 73


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

Filterspezifikationen<br />

4.5.5.3 Beispiel mit Tschebyscheff<br />

12s 100s A 0.5dB<br />

1 1<br />

B1 B2<br />

1 1<br />

S<br />

<br />

1 S2<br />

max<br />

30s 40s A 20dB<br />

A max ist die maximale Welligkeit im Durchlassbereich<br />

min<br />

Frequenznormierung<br />

<br />

12100 30 40 34.64<br />

r B1 B2 S1 S2<br />

12 100<br />

0.3464 2.887<br />

34.64 34.64<br />

B1 B2<br />

B1 B2<br />

r<br />

r<br />

30 40<br />

0.8661 1.155<br />

34.64 34.64<br />

S1 S2<br />

S1 S2<br />

r<br />

r<br />

Frequenztransformation<br />

B<br />

2.887 0.3464<br />

2 B <br />

1<br />

S<br />

<br />

TP<br />

8.794<br />

1.155 0.8661<br />

S2 S1<br />

Filterordnung<br />

normierte Übertragungsfunktion<br />

Frequenzrücktransformation<br />

10 0.1<br />

Amin<br />

1 10 0.120<br />

<br />

arcosh<br />

arcosh<br />

1 <br />

0.1<br />

A<br />

max<br />

0.10.5<br />

10 1 10 1<br />

<br />

n <br />

<br />

<br />

<br />

1.41<br />

arcosh<br />

H<br />

H<br />

TP<br />

TP<br />

S<br />

S<br />

<br />

<br />

arcosh 8.794<br />

S<br />

<br />

TP<br />

2<br />

0.6596 S 0.9403 S 1<br />

<br />

S<br />

2<br />

1<br />

1.516<br />

1.426 S 1.516<br />

S2 S1 B <br />

0.2887<br />

<br />

r<br />

B S<br />

0.2887 S<br />

<br />

H<br />

BS S HTP H<br />

2 <br />

TP 2 <br />

S 1 S 1<br />

<br />

H<br />

BS<br />

S<br />

<br />

2 2<br />

S<br />

1 S<br />

1<br />

2 2<br />

S 0.1488 S 1.211 S 0.1229 S 0.8261<br />

entnormierte Übertragungsfunktion<br />

s s<br />

S <br />

34.64<br />

H<br />

BS<br />

r<br />

2 2<br />

s<br />

1200 s<br />

1200<br />

2 2<br />

s s s s <br />

s <br />

<br />

34.64 5.15 1453 4.253 991.1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 74


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.6 aktive Filter<br />

4.6.1 aktiver Tiefpass 1. Ordnung<br />

<br />

H s :<br />

Übertragungsfunktion<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

K : Koeffizient<br />

: Koeffizient s -1<br />

p<br />

R<br />

i<br />

: Widerstand Ω<br />

C : Kondensator F<br />

Übertragungsfunktion<br />

Bauelemente<br />

<br />

H s<br />

K p<br />

<br />

s <br />

C ist frei wählbar.<br />

p<br />

1<br />

R1<br />

<br />

KC<br />

p<br />

1<br />

R2<br />

<br />

C <br />

p<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 75


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.6.2 aktiver Tiefpass 2. Ordnung<br />

<br />

H s :<br />

Übertragungsfunktion<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

K : Koeffizient<br />

: Koeffizient s -1<br />

p<br />

<br />

p<br />

: Koeffizient s -1<br />

: Verstärkung<br />

R<br />

i<br />

: Widerstand Ω<br />

C : Kondensator F<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

2<br />

p<br />

2 2<br />

2<br />

p<br />

p<br />

<br />

H s K s s<br />

Zusammenhänge<br />

p<br />

1<br />

R C<br />

<br />

3<br />

2<br />

p<br />

<br />

<br />

RC<br />

R2<br />

K R R<br />

<br />

1 2<br />

R<br />

R<br />

4<br />

1 3<br />

3<br />

2<br />

<br />

p<br />

p<br />

Bauelemente<br />

C ist frei wählbar.<br />

R R<br />

1<br />

1 2<br />

R R<br />

1<br />

R<br />

2 C <br />

p<br />

R<br />

1<br />

R<br />

<br />

<br />

K<br />

R1<br />

R<br />

R2<br />

<br />

R R<br />

1<br />

2<br />

<br />

R3<br />

R<br />

1<br />

R<br />

R<br />

4<br />

2<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 76


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.6.3 aktiver Hochpass 2. Ordnung<br />

<br />

H s :<br />

Übertragungsfunktion<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

K : Koeffizient<br />

: Koeffizient s -1<br />

p<br />

<br />

p<br />

: Koeffizient s -1<br />

R<br />

i<br />

: Widerstand Ω<br />

C : Kondensator F<br />

i<br />

Übertragungsfunktion<br />

2<br />

s<br />

H s<br />

K s s <br />

2 2<br />

2<br />

p<br />

<br />

p<br />

Bauelemente<br />

C<br />

K C<br />

1 2<br />

R<br />

R<br />

<br />

2 2<br />

p<br />

<br />

1 2<br />

p<br />

<br />

2<br />

p<br />

C C C<br />

1 2 3<br />

1<br />

R C C<br />

2 2 3<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 77


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.6.4 aktiver Bandpass 2. Ordnung<br />

<br />

H s :<br />

Übertragungsfunktion<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

K : Koeffizient<br />

: Koeffizient s -1<br />

p<br />

<br />

p<br />

: Koeffizient s -1<br />

R<br />

i<br />

: Widerstand Ω<br />

C : Kondensator F<br />

Übertragungsfunktion<br />

s 2<br />

H s K s s 2<br />

p<br />

<br />

2 2<br />

p<br />

<br />

p<br />

Bauelemente<br />

1<br />

R1<br />

K C<br />

2<br />

p<br />

1<br />

R2<br />

<br />

C<br />

R<br />

p<br />

p<br />

<br />

3 C <br />

2 2<br />

2<br />

p<br />

K<br />

p<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 78


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.6.5 aktive Bandsperre 2. Ordnung<br />

<br />

H s :<br />

Übertragungsfunktion<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

K : Koeffizient<br />

: Koeffizient s -1<br />

p<br />

<br />

p<br />

: Koeffizient s -1<br />

R : Widerstand Ω<br />

C : Kondensator F<br />

Übertragungsfunktion<br />

Zusammenhänge<br />

s <br />

H s K s s<br />

<br />

<br />

p<br />

K 2<br />

<br />

<br />

p<br />

2 2<br />

p<br />

2 2<br />

2<br />

p<br />

p<br />

R R<br />

K <br />

R<br />

1 2<br />

1<br />

Bauelemente<br />

1<br />

RC p<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 79


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.7 passive Filter<br />

4.7.1 passiver Tiefpass 1. Ordnung<br />

Schaltung<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Gruppenlaufzeit<br />

Hs :<br />

H<br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

j Frequenzgang<br />

U s,<br />

V : Ausgangsspannung V<br />

out<br />

o<br />

Uin<br />

s : Eingangsspannung V<br />

<br />

: Phasengang rad<br />

g<br />

<br />

<br />

t : Gruppenlaufzeit s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

: Grenzkreisfrequenz rad s -1<br />

3dB<br />

R : Widerstand Ω<br />

1<br />

C : Kondensator F<br />

1<br />

Messgrössen<br />

Bauelemente<br />

Übertragungsfunktion<br />

Frequenzgang<br />

<br />

H s<br />

1<br />

U s sC<br />

<br />

<br />

out<br />

1<br />

<br />

U 1<br />

in<br />

s<br />

R<br />

1 s R1 C1<br />

1<br />

<br />

s C1<br />

1<br />

H j H s<br />

sj<br />

1 j R C<br />

1<br />

1 1<br />

Amplitudengang<br />

H<br />

<br />

j<br />

<br />

<br />

1<br />

<br />

R C 2<br />

1 <br />

1 1<br />

Phasengang<br />

Gruppenlaufzeit<br />

arg H j arctan<br />

R1<br />

C1<br />

<br />

t<br />

g<br />

<br />

<br />

<br />

d<br />

R1<br />

C1<br />

<br />

<br />

d<br />

1 R C<br />

<br />

1 1<br />

<br />

2<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 80


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

3dB<br />

<br />

3dB<br />

1<br />

<br />

R C<br />

1 1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 81


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

4.7.2 passiver Hochpass 1. Ordnung<br />

Schaltung<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Gruppenlaufzeit<br />

Hs :<br />

H<br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

j Frequenzgang<br />

U s,<br />

V : Ausgangsspannung V<br />

out<br />

o<br />

Uin<br />

s : Eingangsspannung V<br />

<br />

: Phasengang rad<br />

g<br />

<br />

<br />

t : Gruppenlaufzeit s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

: Grenzkreisfrequenz rad s -1<br />

3dB<br />

R : Widerstand Ω<br />

1<br />

C : Kondensator F<br />

1<br />

Messgrössen<br />

Bauelemente<br />

Übertragungsfunktion<br />

Frequenzgang<br />

<br />

H s<br />

<br />

<br />

Uout<br />

s R1 s R1 C1<br />

<br />

U 1<br />

in<br />

s<br />

R<br />

1 s R C<br />

1<br />

<br />

s C<br />

j R1 C1<br />

H j <br />

H s <br />

sj<br />

1 j R C<br />

1<br />

1 1<br />

1 1<br />

Amplitudengang<br />

H<br />

<br />

j<br />

<br />

<br />

R C<br />

<br />

1 1<br />

1 R C<br />

1 1<br />

<br />

2<br />

Phasengang<br />

Gruppenlaufzeit<br />

3dB<br />

<br />

<br />

2<br />

t<br />

g<br />

<br />

arg H j arctan R1<br />

C1<br />

<br />

<br />

<br />

d<br />

R1<br />

C1<br />

<br />

<br />

d<br />

1 R C<br />

3dB<br />

1<br />

<br />

R C<br />

1 1<br />

<br />

1 1<br />

<br />

2<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 82


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Filter Editiert: 21.02.2011<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 83


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5 Leitungstheorie<br />

5.1 Leitungswellenimpedanz<br />

Leerlauf<br />

Kurzschluss<br />

Z<br />

W<br />

: Wellenimpedanz der Leitung Ω<br />

Z : Impedanz der Leitung in Leerlauf Ω<br />

L<br />

Z : Impedanz der Leitung beim Kurzschluss Ω<br />

K<br />

ZW ZL ZK<br />

5.2 Leitungsbeläge, Leitungsparameter<br />

Ω m -1<br />

5.2.1 Beläge<br />

R ' : Widerstandsbelag<br />

R : Widerstand Ω Widerstand<br />

dR : Widerstandselement Ω<br />

G ' : Ableitungsbelag S m -1<br />

G : Leitwert S Leitwert<br />

dG : Leitwertelement S<br />

C ' : Kapazitätsbelag F m -1<br />

C : Kapazität F Kapazität<br />

dC : Kapazitätselement F<br />

L ' : Induktivitätsbelag H m -1<br />

L : Induktivität H Induktivität<br />

dL : Induktivitätselement H<br />

a : Länge der Leitung m<br />

dx : Leiterelement m<br />

Abmessungen<br />

Widerstandsbelag<br />

Ableitungsbelag<br />

Kapazitätsbelag<br />

Induktivitätsbelag<br />

Er beschreibt den ohmschen Widerstand einer elektrischen Leitung bezogen auf ihre Länge.<br />

R<br />

R'<br />

<br />

a<br />

Er beschreibt die Verluste durch unvollständige Isolation pro Länge.<br />

G<br />

G ' <br />

a<br />

Er ist die Kapazität einer Leitung pro Länge dieser Leitung.<br />

C<br />

C ' <br />

a<br />

Er stellt den Induktivitätswert pro Länge dar.<br />

L<br />

L'<br />

<br />

a<br />

Ersatzschaltbild von<br />

einem Leiterelement<br />

dR dG dC dL<br />

R'<br />

G ' C ' L'<br />

<br />

dx dx dx dx<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 84


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.2.2 Leitungswellenimpedanz<br />

Z , Z : Wellenimpedanz der Leitung Ω<br />

W<br />

W<br />

: Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

R ' : Widerstandsbelag Ω m -1<br />

G ' : Ableitungsbelag S m -1<br />

C ' : Kapazitätsbelag F m -1 Beläge<br />

L ' : Induktivitätsbelag H m -1<br />

allgemein<br />

Z<br />

W<br />

<br />

R'<br />

j <br />

L'<br />

G'<br />

j <br />

C<br />

'<br />

Gleichstrom<br />

Z<br />

W<br />

<br />

R'<br />

G '<br />

niedrige Frequenzen<br />

Z<br />

W<br />

<br />

R'<br />

j<br />

C'<br />

hohe Frequenzen<br />

Z<br />

W<br />

<br />

L'<br />

C '<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 85


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.2.3 Ausbreitungsgeschwindigkeit, Phasengeschwindigkeit<br />

: elektrische Feldkonstante des Vakuums 8.85419 ∙ 10 -12 F m -1<br />

v<br />

p<br />

:<br />

Ausbreitungsgeschwindigkeit,<br />

m s -1<br />

Phasengeschwindigkeit<br />

c : Lichtgeschwindigkeit 299792458 m s -1<br />

Geschwindigkeiten<br />

C ' : Kapazitätsbelag F m -1<br />

L ' : Induktivitätsbelag H m -1<br />

Beläge<br />

<br />

0<br />

<br />

r<br />

: elektrische Feldkonstante des Dielektrikums<br />

: magnetische Feldkonstante des Vakuums 4 ∙ π ∙ 10 -7 H m -1 Materialkonstanten<br />

0<br />

:<br />

r<br />

magnetische Feldkonstante des Materials<br />

in einem Material<br />

v p<br />

v<br />

p<br />

<br />

<br />

1<br />

L'<br />

C'<br />

1<br />

<br />

0 r 0<br />

r<br />

v<br />

p<br />

<br />

c<br />

<br />

r<br />

r<br />

im Vakuum<br />

vp<br />

c<br />

1<br />

<br />

0 0<br />

5.2.4 Koaxialkabel<br />

C ' : Kapazitätsbelag F m -1 Beläge<br />

L ' : Induktivitätsbelag H m -1<br />

R : innerer Radius m<br />

i<br />

R : Radius der Dielektrikagrenze m<br />

Abmessungen<br />

m<br />

<br />

0<br />

: elektrische Feldkonstante des Vakuums 8.85419 ∙ 10 -12 F m -1<br />

<br />

r<br />

: elektrische Feldkonstante des Dielektrikums<br />

Materialkonstanten<br />

: magnetische Feldkonstante des Vakuums 4 ∙ π ∙ 10 -7 H m -1<br />

0<br />

:<br />

r<br />

magnetische Feldkonstante des Materials<br />

Kapazitätsbelag<br />

2 <br />

0<br />

<br />

r<br />

C ' <br />

R<br />

<br />

a<br />

ln <br />

Ri<br />

<br />

hohe Frequenz<br />

Induktivitätsbelag<br />

L'<br />

R<br />

<br />

<br />

0 r a<br />

ln<br />

<br />

2 Ri<br />

hohe Frequenz<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 86


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.2.5 Paralleldrahtleitung, Zweidrahtleitung mit gegensinniger Bestromung<br />

C ' : Kapazitätsbelag F m -1 Beläge<br />

L ' : Induktivitätsbelag H m -1<br />

a : Abstand der Leiter m<br />

Abmessungen<br />

r : Radius der Leiter m<br />

<br />

0<br />

: elektrische Feldkonstante des Vakuums 8.85419 ∙ 10 -12 F m -1<br />

<br />

r<br />

: elektrische Feldkonstante des Dielektrikums<br />

Materialkonstanten<br />

: magnetische Feldkonstante des Vakuums 4 ∙ π ∙ 10 -7 H m -1<br />

0<br />

:<br />

r<br />

magnetische Feldkonstante des Materials<br />

Kapazitätsbelag<br />

C ' <br />

<br />

<br />

a a 4<br />

r<br />

ln<br />

<br />

<br />

2<br />

r<br />

0<br />

r<br />

2 2<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

0<br />

<br />

r<br />

C ' <br />

a<br />

<br />

ln <br />

r <br />

a<br />

r<br />

Induktivitätsbelag<br />

L'<br />

r a<br />

r<br />

r <br />

0<br />

ln<br />

<br />

L'<br />

a<br />

<br />

r<br />

<br />

0 r<br />

ln<br />

<br />

a<br />

r<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 87


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.3 Schaltvorgänge<br />

5.3.1 Anfangswerte <strong>und</strong> Endwerte<br />

u1<br />

t : Eingangsspannung V<br />

u2<br />

t : Ausgangsspannung V<br />

i1<br />

t : Eingangsstrom A<br />

i2<br />

t : Ausgangsstrom A<br />

U<br />

0<br />

: Spannung V<br />

R : Innenwiderstand Ω<br />

1<br />

Z : Wellenimpedanz der Leitung Ω<br />

W<br />

R<br />

2<br />

: Lastwiderstand Ω<br />

t : Zeit s<br />

zeitabhängige Grössen<br />

Generator<br />

Andere<br />

Spannung<br />

u Z<br />

t U R Z<br />

W<br />

1<br />

0 <br />

0<br />

1<br />

<br />

W<br />

Spannungsteiler mit R 1 <strong>und</strong> Z W<br />

<br />

<br />

u2 t 0 0<br />

Welle noch nicht am Ausgang angekommen<br />

Strom<br />

2<br />

<br />

u t u t U 1 2 0<br />

R 1<br />

R 2<br />

i t 0<br />

U<br />

<br />

R Z<br />

1 <br />

0<br />

1<br />

W<br />

R<br />

Spannungsteiler mit R 1 <strong>und</strong> R 2<br />

ohmsches Gesetz mit R 1 <strong>und</strong> Z W<br />

<br />

<br />

i t Welle noch nicht am Ausgang angekommen<br />

2<br />

0<br />

0<br />

<br />

i t i t<br />

1 2<br />

U<br />

R R<br />

1 2<br />

ohmsches Gesetz mit R 1 <strong>und</strong> R 2<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 88


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.3.2 Reflexionsfaktor<br />

r<br />

u1<br />

: Spannungsreflexionsfaktor am Leitungsanfang<br />

r : Spannungsreflexionsfaktor am Leitungsende<br />

u2<br />

r :<br />

i1<br />

i2<br />

Stromreflexionsfaktor am Leitungsanfang<br />

r : Stromreflexionsfaktor am Leitungsende<br />

R : Innenwiderstand des Generators Ω<br />

1<br />

R : Lastwiderstand Ω<br />

2<br />

Z : Wellenimpedanz der Leitung Ω<br />

W<br />

u : hinlaufende Spannungswelle am Eingang V<br />

h1<br />

u : rücklaufende Spannungswelle am Eingang V<br />

r1<br />

i : hinlaufende Stromwelle am Eingang A<br />

h1<br />

i : rücklaufende Stromwelle am Eingang A<br />

r1<br />

u : hinlaufende Spannungswelle am Ausgang V<br />

h2<br />

u<br />

r 2<br />

: rücklaufende Spannungswelle am Ausgang V<br />

i : hinlaufende Stromwelle am Ausgang A<br />

h2<br />

i : rücklaufende Stromwelle am Ausgang A<br />

r 2<br />

Faktoren<br />

Widerstände<br />

Leitungsanfang<br />

Leitungsende<br />

Eigenschaften<br />

Leitungsanfang<br />

r 1 r 1 r 1 r 1<br />

r<br />

u1 u2 i1 i2<br />

u1<br />

ur1<br />

R1<br />

Z<br />

<br />

u R Z<br />

h1 1<br />

W<br />

W<br />

r<br />

i1<br />

ir1<br />

ZW<br />

R<br />

<br />

i R Z<br />

h1 1<br />

1<br />

W<br />

Leitungsende<br />

r<br />

u2<br />

ur2<br />

R2<br />

Z<br />

<br />

u R Z<br />

h2 2<br />

W<br />

W<br />

r<br />

i2<br />

ir<br />

2<br />

ZW<br />

R<br />

<br />

i R Z<br />

h2 2<br />

2<br />

W<br />

Anpassung, R 2 = Z W<br />

r<br />

u<br />

0 r 0<br />

u2 i2<br />

0 i 0<br />

r2 r2<br />

keine Reflexion<br />

Leerlauf, R 2 = ∞<br />

r<br />

1 r 1<br />

u2 i2<br />

u u i i<br />

r 2 h2 r 2 h2<br />

Spannung verdoppelt sich<br />

Kurzschluss, R 2 = 0<br />

r<br />

1 r 1<br />

u2 i2<br />

u u i i<br />

r 2 h2 r 2 h2<br />

Strom verdoppelt sich<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 89


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.3.3 Reflexion an einer Stossstelle<br />

R<br />

W1<br />

R<br />

W 2<br />

r<br />

u12<br />

: Spannungsreflexionsfaktor<br />

r : Stromreflexionsfaktor<br />

i12<br />

t : Spannungstransmissionsfaktor<br />

u12<br />

t : Stromtransmissionsfaktor<br />

i12<br />

t : Leistungstransmissionsfaktor<br />

p12<br />

R<br />

W1<br />

: Wellenwiderstand der Zuführungsleitung Ω<br />

R : Wellenwiderstand der Wegführungsleitung Ω<br />

W 2<br />

u : hinlaufende Spannungswelle V<br />

v1<br />

u : rücklaufende Spannungswelle V<br />

r1<br />

i : hinlaufende Stromwelle A<br />

v1<br />

i : rücklaufende Stromwelle A<br />

r1<br />

u : weglaufende Spannungswelle V<br />

v2<br />

i : weglaufende Stromwelle A<br />

v2<br />

Faktoren<br />

Leitungen<br />

links von der Stossstelle<br />

rechts von der Stossstelle<br />

Spannung <strong>und</strong><br />

Strom mit<br />

R W2 = 3 ∙ R W1<br />

Spannung (kein Phasensprung)<br />

Strom (Phasensprung)<br />

Zusammenhänge<br />

R<br />

W1<br />

u<br />

<br />

i<br />

u<br />

i<br />

v1 r1<br />

v1 r1<br />

R<br />

W 2<br />

u<br />

<br />

i<br />

v2<br />

v2<br />

Reflexionsfaktor<br />

u u u<br />

v2 v1 r1<br />

i i i<br />

v2 v1 r1<br />

r<br />

u<br />

u u R R<br />

r1<br />

v2 v1 W 2 W1<br />

u12<br />

<br />

uv 1<br />

uv 1<br />

RW 2<br />

RW<br />

1<br />

r<br />

i<br />

i i R R<br />

r1<br />

v2 v1 W1 W 2<br />

i12<br />

<br />

iv 1<br />

iv 1<br />

RW 2<br />

RW<br />

1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 90


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

Transmissionsfaktor<br />

t<br />

u u u 2R<br />

1<br />

r<br />

v2 v1 r1 W 2<br />

u12 u12<br />

uv 1<br />

uv 1<br />

RW 2<br />

RW<br />

1<br />

t<br />

i i i 2R<br />

1<br />

r<br />

v2 v1 r1 W1<br />

i12 i12<br />

iv 1<br />

iv 1<br />

RW 2<br />

RW<br />

1<br />

u i<br />

t t t 1 r 1<br />

r<br />

v2 v2<br />

2 2<br />

p12 u12 i12 u12 i12<br />

uv<br />

1iv1<br />

5.3.4 Phasensprung<br />

5.3.4.1 Spannungswellen<br />

Spannungswelle<br />

Z<br />

W1<br />

ZW2 ZW1<br />

Z<br />

W1<br />

Z<br />

Z<br />

W2 W1<br />

Z<br />

W1<br />

: Wellenimpedanz der Zuführungsleitung Ω<br />

Z : Wellenimpedanz der Wegführungsleitung Ω<br />

W 2<br />

r : Spannungsreflexionsfaktor<br />

u12<br />

Beschreibung<br />

Erklärung<br />

Kriterium<br />

► Beispiel ohne<br />

Phasensprung<br />

Beim Übergang in eine Leitung mit einer kleineren Wellenimpedanz erfährt die rücklaufende<br />

Spannungswelle einen Phasensprung um π (180° / Vorzeichenwechsel).<br />

Die Spannung über einer kleinen Wellenimpedanz ist kleiner als die Spannung über einer grossen<br />

Wellenimpedanz. Bei einem Phasensprung ist die Wellenimpedanz der Wegführungsleitung also nicht in<br />

der Lage die komplette hinlaufende Spannungswelle aufzunehmen.<br />

Z<br />

Z Übergang in besser leitendes Material<br />

W1 W2<br />

Aufbau mit Z W1 = 50 Ω <strong>und</strong> Z W2 = 100 Ω:<br />

50 Ω 100 Ω<br />

r<br />

Z<br />

Z 100 50<br />

1<br />

100 50 3<br />

W2 W1<br />

u12<br />

<br />

ZW2 ZW1<br />

<br />

kein Phasensprung weil positiv<br />

► Beispiel mit<br />

Phasensprung<br />

Aufbau mit Z W1 = 100 Ω <strong>und</strong> Z W2 = 50 Ω:<br />

100 Ω 50 Ω<br />

r<br />

Z<br />

Z 50 100<br />

1<br />

50 100 3<br />

W2 W1<br />

u12<br />

<br />

ZW2 ZW1<br />

<br />

Phasensprung weil negativ<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 91


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.3.4.2 Stromwellen<br />

Stromwelle<br />

Z<br />

W1<br />

Z<br />

Z<br />

W2 W1<br />

Z<br />

W1<br />

Z<br />

Z<br />

W2 W1<br />

Z<br />

W1<br />

: Wellenimpedanz der Zuführungsleitung Ω<br />

Z : Wellenimpedanz der Wegführungsleitung Ω<br />

W 2<br />

r : Stromreflexionsfaktor<br />

i12<br />

Beschreibung<br />

Erklärung<br />

Kriterium<br />

► Beispiel ohne<br />

Phasensprung<br />

Beim Übergang in eine Leitung mit einer grösseren Wellenimpedanz erfährt die rücklaufende<br />

Stromwelle einen Phasensprung um π (180° / Vorzeichenwechsel).<br />

Der Strom durch eine grosse Wellenimpedanz ist kleiner als der Strom durch eine kleine<br />

Wellenimpedanz. Bei einem Phasensprung ist die Wellenimpedanz der Wegführungsleitung also nicht in<br />

der Lage die komplette hinlaufende Stromwelle aufzunehmen.<br />

Z<br />

Z Übergang in schlechter leitendes Material<br />

W1 W2<br />

Aufbau mit Z W1 = 100 Ω <strong>und</strong> Z W2 = 50 Ω:<br />

100 Ω 50 Ω<br />

r<br />

Z<br />

Z 100 50<br />

1<br />

50 100 3<br />

W1 W2<br />

i12<br />

<br />

ZW2 ZW1<br />

<br />

kein Phasensprung weil positiv<br />

► Beispiel mit<br />

Phasensprung<br />

Aufbau mit Z W1 = 50 Ω <strong>und</strong> Z W2 = 100 Ω:<br />

50 Ω 100 Ω<br />

r<br />

Z<br />

Z 50 100<br />

1<br />

100 50 3<br />

W1 W2<br />

i12<br />

<br />

ZW2 ZW1<br />

<br />

Phasensprung weil negativ<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 92


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.4 eingeschwungene Leitung<br />

5.4.1 Ausbreitungskoeffizient<br />

: Dämpfungskoeffizient, Dämpfungsbelag Np m -1<br />

<br />

dB<br />

: Dämpfungskoeffizient, Dämpfungsbelag dB m -1<br />

Koeffizienten<br />

: Ausbreitungskoeffizient, Fortpflanzungskonstante m -1<br />

: Phasenkoeffizient, Phasenbelag rad m -1<br />

<br />

grad<br />

: Phasenkoeffizient, Phasenbelag ° m -1<br />

R ' : Widerstandsbelag Ω m -1<br />

G ' : Ableitungsbelag S m -1<br />

C ' : Kapazitätsbelag F m -1 Beläge<br />

L ' : Induktivitätsbelag H m -1<br />

: Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

Ausbreitungskoeffizient<br />

Dämpfungskoeffizient<br />

j <br />

R' j L' G' j C ' <br />

<br />

<br />

<br />

ln 10<br />

dB<br />

20 Np<br />

<br />

1<br />

2 2 2 2 2 2 2<br />

R' L' G' C ' R' G' <br />

L' C '<br />

2<br />

Phasenkoeffizient<br />

grad<br />

2 rad<br />

<br />

360<br />

1<br />

2 2 2 2 2 2 2<br />

R' L' G' C ' R' G' L' C '<br />

2<br />

5.4.2 Leitungswellenimpedanz<br />

Z<br />

W<br />

: Wellenimpedanz der Leitung Ω<br />

x : Abstand vom Leitungsanfang m<br />

Uh<br />

x : hinlaufende Spannungswelle V<br />

Ih<br />

x : hinlaufende Stromwelle A<br />

U x : rücklaufende Spannungswelle V<br />

r<br />

r<br />

<br />

I x : rücklaufende Stromwelle A<br />

Andere<br />

hinlaufend<br />

rücklaufend<br />

hinlaufende Wellen<br />

rücklaufende Wellen<br />

Z<br />

Z<br />

W<br />

W<br />

U<br />

<br />

I<br />

h<br />

h<br />

U<br />

<br />

I<br />

x<br />

x<br />

r<br />

r<br />

x<br />

x<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 93


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

5.4.3 Spannungen <strong>und</strong> Ströme<br />

Ux : Spannung V<br />

Uh<br />

x : Spannung der hinlaufenden Welle V<br />

Ur<br />

x : Spannung der rücklaufenden Welle V<br />

I x : Strom A<br />

Ih<br />

x : Strom der hinlaufenden Welle A<br />

I x : Strom der rücklaufenden Welle A<br />

r<br />

U<br />

h1<br />

: Spannung der hinlaufenden Welle V<br />

U : Spannung der rücklaufenden Welle V<br />

r1<br />

U : Spannung V<br />

1<br />

1<br />

I : Strom A<br />

U : Spannung V<br />

2<br />

2<br />

I : Strom A<br />

Z : Lastimpedanz am Leitungsende Ω<br />

2<br />

Z : Wellenimpedanz der Leitung Ω<br />

W<br />

Z<br />

IN<br />

: Eingangsimpedanz der Leitung Ω<br />

x : Abstand vom Leitungsanfang m<br />

l : Länge der Leitung m<br />

beliebige Position x<br />

Leitungsanfang<br />

Leitungsende<br />

Leitung<br />

Abmessungen<br />

beliebige Position<br />

h<br />

h1<br />

U x U e <br />

x<br />

r<br />

r1<br />

U x U e <br />

h1<br />

x<br />

1 <br />

x<br />

I<br />

h<br />

x U e<br />

Z<br />

W<br />

1 x<br />

r1<br />

I<br />

r<br />

x U e<br />

Z<br />

W<br />

x<br />

h1 r1<br />

U x U e U e<br />

x<br />

1 x x<br />

<br />

<br />

h1 <br />

r1<br />

<br />

I x U e U e<br />

Z<br />

W<br />

Leitungsende<br />

U U e U e<br />

l<br />

2 h1 r1<br />

l<br />

1 l l<br />

2<br />

<br />

h1 <br />

r1<br />

ZW<br />

I U e U e<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 94


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

Leitungsanfang<br />

U U U<br />

1 h1 r1<br />

I I I<br />

1 h1 r1<br />

1<br />

I U U<br />

<br />

1 h1 r1<br />

ZW<br />

1<br />

Uh<br />

1<br />

U1 I<br />

1<br />

Z<br />

2<br />

1<br />

Ur1 U1 I<br />

1<br />

Z<br />

2<br />

<br />

W<br />

W<br />

<br />

<br />

U<br />

U<br />

U Z<br />

<br />

<br />

2 Z<br />

1<br />

h1 1<br />

U Z<br />

<br />

<br />

2 Z<br />

1<br />

r1 1<br />

W<br />

IN<br />

W<br />

IN<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

I<br />

I<br />

1<br />

1<br />

U<br />

<br />

Z<br />

1<br />

IN<br />

U<br />

<br />

Z<br />

1<br />

IN<br />

1 l<br />

Uh<br />

1<br />

e U2<br />

I<br />

2<br />

Z<br />

2<br />

1 l<br />

Ur1 e <br />

U2<br />

I<br />

2<br />

Z<br />

2<br />

W<br />

W<br />

<br />

<br />

U<br />

U<br />

2<br />

Z<br />

W<br />

<br />

<br />

<br />

Z2<br />

<br />

2 l<br />

h1<br />

e<br />

1<br />

I<br />

2<br />

U<br />

<br />

Z<br />

2<br />

2<br />

U<br />

U<br />

2<br />

<br />

Z <br />

W<br />

<br />

Z2<br />

<br />

2 l<br />

r1<br />

e<br />

1<br />

5.4.4 Eingangsimpedanz<br />

I<br />

2<br />

U<br />

<br />

Z<br />

Z<br />

IN<br />

: Eingangsimpedanz der Leitung Ω<br />

Z : Wellenimpedanz der Leitung Ω<br />

W<br />

Z : Lastimpedanz am Leitungsende Ω<br />

2<br />

:<br />

Ausbreitungskoeffizient,<br />

Fortpflanzungskonstante<br />

l : Länge der Leitung m<br />

2<br />

2<br />

m -1<br />

Impedanzen<br />

Andere<br />

Z<br />

IN<br />

Z<br />

W<br />

2<br />

<br />

<br />

<br />

Z2<br />

ZW<br />

tanh l<br />

<br />

Z tanh l Z<br />

W<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 95


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Leitungstheorie Editiert: 21.02.2011<br />

angepasste <strong>Systeme</strong><br />

5.4.5 Stehwellenverhältnis, VSWR, SWR<br />

nicht angepasste<br />

<strong>Systeme</strong><br />

Stehwellenverhältnis,<br />

VSWR,<br />

SWR : Voltage Standing Wave Ratio,<br />

Standing Wave Ratio<br />

r : Spannungsreflexionsfaktor am Leitungsende<br />

u2<br />

A Rückflussdämpfung, return loss dB<br />

r,<br />

dB<br />

U<br />

max<br />

: Maximalspannung V<br />

U : Minimalspannung V<br />

min<br />

Andere<br />

Stehwellen<br />

VSWR<br />

U<br />

VSWR U<br />

max<br />

min<br />

1<br />

r<br />

VSWR <br />

1 r<br />

u2<br />

u2<br />

Rückflussdämpfung<br />

A<br />

r,<br />

dB<br />

1 <br />

20dB<br />

log<br />

<br />

r <br />

u2<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 96


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6 Regelungstechnik<br />

6.1 Differentialgleichungen<br />

6.1.1 Spannung <strong>und</strong> Strom<br />

R : Widerstand Ω<br />

G : Leitwert S<br />

C : Kapazität F<br />

L : Induktivität H<br />

ut : Spannung im Zeitbereich V<br />

<br />

Us : Spannung im Frequenzbereich V s<br />

it : Strom im Zeitbereich A<br />

Is : Strom im Frequenzbereich A s<br />

q : Ladung C<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Widerstand<br />

1<br />

u t R i t i t<br />

G<br />

1<br />

i t u t G u t<br />

R<br />

<br />

<br />

1<br />

U s R I s I s<br />

G<br />

1<br />

I s U s G U s<br />

R<br />

<br />

<br />

Kapazität<br />

1 q<br />

ut<br />

<br />

C C<br />

d<br />

it<br />

C ut<br />

dt<br />

itdt<br />

U s I s<br />

<br />

I s<br />

1 1 q<br />

<br />

C s C<br />

C s U s<br />

<br />

Induktivität<br />

d<br />

ut<br />

L it<br />

dt<br />

1<br />

it<br />

u tdt<br />

L<br />

<br />

<br />

U s<br />

<br />

I s<br />

<br />

L s I s<br />

1 1<br />

U s<br />

L s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 97


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.1.2 Reihenschaltungen<br />

6.1.2.1 Widerstand <strong>und</strong> Kapazität in Reihenschaltung<br />

ut : Eingangsspannung V<br />

Us : Eingangsspannung V s<br />

uR<br />

t : Spannung über dem Widerstand V<br />

u t : Spannung über der Kapazität V<br />

C<br />

R : Widerstand Ω<br />

C : Kapazität F<br />

it : Strom A<br />

Is : Strom A s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Spannungen<br />

Bauteile<br />

Andere<br />

Zeitbereich<br />

Frequenzbereich<br />

<br />

u t u t u t<br />

R<br />

1<br />

ut R it itdt<br />

C<br />

<br />

C<br />

u t uRt uCt<br />

<br />

U s R I s 1 1 I s<br />

C s<br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

sC<br />

s R C 1<br />

I s<br />

U s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 98


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.1.2.2 Widerstand <strong>und</strong> Induktivität in Reihenschaltung<br />

ut : Eingangsspannung V<br />

Us : Eingangsspannung V s<br />

uR<br />

t : Spannung über dem Widerstand V<br />

uL<br />

t : Spannung über der Induktivität V<br />

R : Widerstand Ω<br />

L : Induktivität H<br />

it : Strom A<br />

<br />

Is : Strom A s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Spannungen<br />

Bauteile<br />

Andere<br />

Zeitbereich<br />

<br />

u t u t u t<br />

R<br />

L<br />

' <br />

u t R i t L i t<br />

Frequenzbereich<br />

u t uRt uLt<br />

<br />

U s R I s L s I s<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

I s 1<br />

<br />

U s L s R<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 99


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.1.2.3 Widerstand, Kapazität <strong>und</strong> Induktivität in Reihenschaltung<br />

ut : Eingangsspannung V<br />

Us : Eingangsspannung V s<br />

uR<br />

t : Spannung über dem Widerstand V<br />

u t : Spannung über der Kapazität V<br />

C<br />

uL<br />

t : Spannung über der Induktivität V<br />

R : Widerstand Ω<br />

C : Kapazität F<br />

L : Induktivität H<br />

it : Strom A<br />

<br />

Is : Strom A s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Spannungen<br />

Bauteile<br />

Andere<br />

Zeitbereich<br />

Frequenzbereich<br />

<br />

u t u t u t u t<br />

R L C<br />

1<br />

ut R it L i'<br />

t itdt<br />

C<br />

<br />

u t uR t uL t uC<br />

t<br />

U s R I s L s I s 1 1 I s<br />

C s<br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

2<br />

<br />

I s sC<br />

<br />

U s s C L s C R 1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 100


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.1.3 Parallelschaltungen<br />

6.1.3.1 Widerstand <strong>und</strong> Kapazität in Parallelschaltung<br />

it : Eingangsstrom A<br />

Is : Eingangsstrom A s<br />

iR<br />

t : Strom durch den Widerstand A<br />

i t : Strom durch die Kapazität A<br />

C<br />

R : Widerstand Ω<br />

C : Kapazität F<br />

ut : Spannung V<br />

Us : Spannung V s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Ströme<br />

Bauteile<br />

Andere<br />

Zeitbereich<br />

Frequenzbereich<br />

<br />

i t i t i t<br />

R<br />

1<br />

i t u t C u t<br />

R<br />

' <br />

C<br />

i t iRt iC t<br />

I s 1 U s C s U s<br />

R<br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

R<br />

s C R 1<br />

U s<br />

I s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 101


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.1.3.2 Widerstand <strong>und</strong> Induktivität in Parallelschaltung<br />

it : Eingangsstrom A<br />

Is : Eingangsstrom A s<br />

iR<br />

t : Strom durch den Widerstand A<br />

iL<br />

t : Strom durch die Induktivität A<br />

R : Widerstand Ω<br />

L : Induktivität H<br />

ut : Spannung V<br />

<br />

Us : Spannung V s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Ströme<br />

Bauteile<br />

Andere<br />

Zeitbereich<br />

Frequenzbereich<br />

<br />

i t i t i t<br />

R<br />

1 1<br />

it ut utdt<br />

R<br />

L<br />

L<br />

i t iRt iLt<br />

<br />

I s 1 U s 1 1 U s<br />

R L s<br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

U s s L R<br />

<br />

I s s L R<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 102


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.1.3.3 Widerstand, Kapazität <strong>und</strong> Induktivität in Parallelschaltung<br />

it : Eingangsstrom A<br />

Is : Eingangsstrom A s<br />

iR<br />

t : Strom durch den Widerstand A<br />

i t : Strom durch die Kapazität A<br />

C<br />

iL<br />

t : Strom durch die Induktivität A<br />

R : Widerstand Ω<br />

C : Kapazität F<br />

L : Induktivität H<br />

ut : Spannung V<br />

<br />

Us : Spannung V s<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Ströme<br />

Bauteile<br />

Andere<br />

Zeitbereich<br />

Frequenzbereich<br />

<br />

i t i t i t i t<br />

R L C<br />

1 1<br />

i t u t u t dt C u t<br />

R L<br />

<br />

' <br />

i t iR t iL t iC<br />

t<br />

I s 1 U s 1 1 U s C s U s<br />

R L s<br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

2<br />

<br />

U s s L R<br />

<br />

I s s C L R s L R<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 103


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2 Übertragungsfunktion<br />

6.2.1 Polstellen, Impulsantwort <strong>und</strong> Schrittantwort<br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

y t : Impulsantwort im Zeitbereich<br />

imp <br />

ystep<br />

t : Schrittantwort im Zeitbereich<br />

p<br />

i<br />

: Polstelle rad s -1<br />

Impulsantwort<br />

imp<br />

<br />

1<br />

<br />

<br />

y t G s<br />

Schrittantwort<br />

y<br />

step<br />

t<br />

<br />

<br />

1<br />

G s <br />

<br />

<br />

<br />

s<br />

<br />

<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s 2<br />

p1 2<br />

yimp<br />

t<br />

e<br />

2 t<br />

step<br />

2<br />

0.5 0.5<br />

y t e t<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s 1<br />

p1 1<br />

imp<br />

<br />

y t e <br />

t<br />

step<br />

1<br />

y t e t<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 104


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s<br />

p1 0<br />

yimp<br />

t 1<br />

ystep<br />

t<br />

t<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<br />

2<br />

G s<br />

1<br />

s<br />

p 0 p 0<br />

1 2<br />

yimp<br />

t<br />

t<br />

ystep<br />

t<br />

2<br />

t<br />

<br />

2<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s 1<br />

p1 1<br />

imp<br />

<br />

t<br />

y t e<br />

step<br />

t<br />

1<br />

y t e<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 105


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s 2<br />

p1 2<br />

imp<br />

2<br />

<br />

y t e t<br />

y<br />

step<br />

2t<br />

t e<br />

0.5 0.5<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

4s5<br />

p 2<br />

i p 2<br />

i<br />

y<br />

1 2<br />

t<br />

sin<br />

<br />

e<br />

t<br />

imp 2t<br />

y<br />

step<br />

t<br />

t<br />

t<br />

cos 2sin<br />

0.2<br />

2t<br />

2t<br />

5e<br />

5e<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

2s2<br />

p 1<br />

i p 1<br />

i<br />

y<br />

1 2<br />

t<br />

sint<br />

<br />

e<br />

imp t<br />

t<br />

t<br />

y cos sin<br />

t step<br />

0.5<br />

t<br />

t<br />

2e<br />

2e<br />

<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 106


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

2<br />

G s<br />

1<br />

s 1<br />

p i p i<br />

1 2<br />

<br />

<br />

y t sin t<br />

imp<br />

<br />

<br />

y t 1<br />

cos t<br />

step<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

2s2<br />

p 1<br />

i p 1<br />

i<br />

y<br />

1 2<br />

imp<br />

t<br />

sint<br />

<br />

t<br />

e <br />

y<br />

<br />

t<br />

t<br />

cos sin<br />

0.5<br />

t<br />

t<br />

2e<br />

2e<br />

t step<br />

<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

4s5<br />

p 2 i p 2<br />

i<br />

y<br />

1 2<br />

imp<br />

t<br />

sin<br />

<br />

e<br />

t<br />

2 t<br />

y<br />

step<br />

t<br />

t<br />

t<br />

cos 2sin<br />

0.2<br />

2t<br />

2t<br />

5e<br />

5e<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 107


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

2s1<br />

p 1 p 1<br />

1 2<br />

yimp<br />

y<br />

step<br />

t<br />

t<br />

t<br />

<br />

t<br />

e<br />

t 1<br />

1<br />

t t<br />

e<br />

e<br />

<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

2s2<br />

p 1<br />

i p 1<br />

i<br />

y<br />

1 2<br />

t<br />

sint<br />

<br />

e<br />

imp t<br />

t<br />

t<br />

y cos sin<br />

t step<br />

0.5<br />

t<br />

t<br />

2e<br />

2e<br />

<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 108


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

2s5<br />

p 1 2i p 1 2<br />

i<br />

y<br />

y<br />

1 2<br />

t<br />

<br />

sin 2t<br />

<br />

2e<br />

imp t<br />

step<br />

t<br />

<br />

t t<br />

cos 2 sin 2<br />

0.2<br />

t<br />

t<br />

5e<br />

10 e<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 109


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.2 Bedeutung von Polstellen<br />

komplex konjugiertes Polstellenpaar<br />

reelle Polstelle<br />

Gs :<br />

Übertragungsfunktion<br />

yimp<br />

t : Impulsantwort im Zeitbereich Y<br />

System<br />

ystep<br />

t : Schrittantwort im Zeitbereich Y<br />

: Kreisfrequenz der Schwingung rad s -1<br />

p : Polstelle rad s -1 Pole<br />

a : Konstante der einhüllenden Kurve, Enveloppe rad s -1<br />

*<br />

p : komplex konjugierte Polstelle rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Impulsantwort<br />

komplex konjugiertes Polstellenpaar<br />

1<br />

Gs<br />

<br />

*<br />

s p s p<br />

<br />

G s<br />

imp<br />

<br />

<br />

<br />

1<br />

s a j s a j <br />

1<br />

<br />

<br />

y t G s<br />

reelle Polstelle<br />

<br />

G s<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s p<br />

1<br />

<br />

s a<br />

komplex konjugiertes Polstellenpaar reelle Polstelle<br />

1 at <br />

a<br />

y t e sin<br />

t y t e t<br />

imp<br />

<br />

<br />

komplex konjugiertes Polstellenpaar, a < 0 reelle Polstelle, a < 0<br />

imp<br />

Schrittantwort<br />

y<br />

step<br />

t<br />

<br />

<br />

1<br />

G s <br />

<br />

<br />

<br />

s<br />

<br />

<br />

komplex konjugiertes Polstellenpaar<br />

1 a sin<br />

t cos<br />

te<br />

ystep<br />

t<br />

<br />

a<br />

2 2 a<br />

2 2 <br />

<br />

<br />

at <br />

reelle Polstelle<br />

y<br />

step<br />

1<br />

a<br />

at <br />

t e<br />

1<br />

Schrittantwort<br />

mit a < 0<br />

komplex konjugiertes Polstellenpaar<br />

ystep<br />

1<br />

<br />

t <br />

2 2<br />

a<br />

reelle Polstelle<br />

ystep<br />

<br />

1<br />

t <br />

<br />

a<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 110


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.3 Bodediagramm<br />

6.2.3.1 Definition<br />

Gs :<br />

G<br />

j <br />

dB <br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

: Frequenzgang<br />

A : Amplitudengang dB<br />

: Phasengang rad<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

K : Konstante, positiv<br />

T : Konstante, positiv rad -1 s<br />

Frequenzgang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s 2<br />

Gs s j <br />

G j<br />

AdB<br />

20dB log G j <br />

<br />

<br />

arg G j<br />

<br />

<br />

6.2.3.2 Darstellung im Raum <strong>und</strong> auf der imaginären Achse<br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

z : Nullstelle rad s -1<br />

i<br />

p : Polstelle rad s -1<br />

i<br />

p1 2<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s 1<br />

p1 1<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 111


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

s 0.1<br />

p1 0.1<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

4s5<br />

p 2<br />

i p 2<br />

i<br />

1 2<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

1<br />

2s2<br />

p 1<br />

i p 1<br />

i<br />

1 2<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

2<br />

<br />

G s<br />

s<br />

<br />

1<br />

0.2s1.01<br />

p 0.1 i p 0.1<br />

i<br />

1 2<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 112


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

s 1<br />

2s2<br />

z 1<br />

1<br />

p 1<br />

i p 1<br />

i<br />

1 2<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

s<br />

2s2<br />

z 0<br />

1<br />

p 1<br />

i p 1<br />

i<br />

1 2<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

<br />

2<br />

G s<br />

s<br />

s 1<br />

2s2<br />

z 1<br />

1<br />

p 1<br />

i p 1<br />

i<br />

1 2<br />

20 ∙ log(|G(s)|) 20 ∙ log(|G(j ∙ ω)|)<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 113


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.3.3 gr<strong>und</strong>legende Übertragungsfunktionen<br />

Gs :<br />

<br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

G j : Frequenzgang<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

K : Konstante, positiv<br />

T : Konstante, positiv rad -1 s<br />

Gs<br />

K<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Gs<br />

K<br />

Amplitudengang konstant bei 20 ∙ log(|K|)<br />

Phasengang konstant bei 0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

konstant bei 20 ∙ log(|-K|)<br />

konstant bei π<br />

Gs<br />

s T<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang +20 dB pro Dekade, 0 dB bei ω = 1/T<br />

Phasengang konstant bei π/2<br />

Gs<br />

s T<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang +20 dB pro Dekade, 0 dB bei ω = 1/T<br />

Phasengang konstant bei -π/2<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 114


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang -20 dB pro Dekade, 0 dB bei ω = 1/T<br />

Phasengang konstant bei -π/2<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang -20 dB pro Dekade, 0 dB bei ω = 1/T<br />

Phasengang konstant bei π/2<br />

G s<br />

1<br />

s T<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1/T, dann +20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf π/2 über zwei Dekaden, π/4 bei ω = 1/T<br />

G s<br />

1<br />

s T<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1/T, dann +20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf -π/2 über zwei Dekaden, -π/4 bei ω = 1/T<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 115


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Gs<br />

K s T<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Gs<br />

K s T<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Knick bei ω = K/T, dann +20 dB pro Dekade<br />

von 0 auf π/2 über zwei Dekaden, π/4 bei ω = K/T<br />

Phasengang<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

1 sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Knick bei ω = K/T, dann +20 dB pro Dekade<br />

von 0 auf -π/2 über zwei Dekaden, -π/4 bei ω = K/T<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1/T, dann -20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf -π/2 über zwei Dekaden, -π/4 bei ω = 1/T<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

1 sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1/T, dann -20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf π/2 über zwei Dekaden, π/4 bei ω = 1/T<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 116


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

G s<br />

K<br />

<br />

1 sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1/T, dann -20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf -π/2 über zwei Dekaden, -π/4 bei ω = 1/T<br />

<br />

G s<br />

K<br />

<br />

1 sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1/T, dann -20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf π/2 über zwei Dekaden, π/4 bei ω = 1/T<br />

<br />

G s<br />

sT <br />

<br />

1 sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang +20 dB pro Dekade, 0 dB bei ω = 1/T, Knick bei ω = 1/T, dann 0 dB pro Dekade<br />

Phasengang von π/2 auf 0 über zwei Dekaden, π/4 bei ω = 1/T<br />

<br />

G s<br />

sT <br />

<br />

1 sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang +20 dB pro Dekade, 0 dB bei ω = 1/T, Knick bei ω = 1/T, dann 0 dB pro Dekade<br />

Phasengang von π/2 auf π über zwei Dekaden, 3∙π/4 bei ω = 1/T<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 117


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

<br />

G s<br />

s<br />

K<br />

<br />

1 sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang +20 dB pro Dekade, 0 dB bei ω = 1/K, Knick bei ω = 1/T, dann 0 dB pro Dekade<br />

Phasengang von π/2 auf 0 über zwei Dekaden, π/4 bei ω = 1/T<br />

<br />

G s<br />

s<br />

K<br />

<br />

1 sT <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang +20 dB pro Dekade, 0 dB bei ω = 1/K, Knick bei ω = 1/T, dann 0 dB pro Dekade<br />

Phasengang von π/2 auf π über zwei Dekaden, 3∙π/4 bei ω = 1/T<br />

6.2.3.4 asymptotische Annäherungen<br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

1<br />

0.1<br />

G s<br />

s<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1 rad s -1 , dann +20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf π/2 über zwei Dekaden, π/4 bei ω = 1 rad s -1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 118


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

G s<br />

10 0.1<br />

s<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1 rad s -1 , dann +20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf π/2 über zwei Dekaden, π/4 bei ω = 1 rad s -1<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

1 s<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1 rad s -1 , dann -20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf -π/2 über zwei Dekaden, -π/4 bei ω = 1 rad s -1<br />

10<br />

Gs<br />

<br />

1 s<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang Knick bei ω = 1 rad s -1 , dann -20 dB pro Dekade<br />

Phasengang von 0 auf -π/2 über zwei Dekaden, -π/4 bei ω = 1 rad s -1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 119


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.3.5 Übertragungsfunktionen zerlegen<br />

Gi<br />

s :<br />

<br />

Gi<br />

<br />

<br />

j <br />

dB <br />

<br />

Übertragungsfunktion<br />

: Frequenzgang<br />

A : Amplitudengang dB<br />

: Phasengang rad<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

Vorgehen<br />

Das Produkt zweier Übertragungsfunktion ist eine Addition im Amplitudengang:<br />

1 2 1 2 <br />

<br />

A 20dB log G j G j 20dB log G j 20dB log<br />

G j <br />

dB<br />

Das Produkt zweier Übertragungsfunktion ist eine Addition im Phasengang:<br />

arg G1 j G2 j arg G1 j arg G2<br />

j <br />

<br />

► Beispiel<br />

G s<br />

<br />

s<br />

Bodediagramm für <br />

2<br />

1<br />

110 s1000<br />

:<br />

G(s) zerlegen:<br />

1 1 1 1 1 1 1<br />

Gs<br />

<br />

s 110 s 1000 s 10 s 100 10 s 1 100 s 1<br />

2 1 1<br />

10 100<br />

1 1 1<br />

Gs<br />

G1 s G2 s G3<br />

s<br />

1000 s1 s1<br />

G s<br />

1<br />

1 1<br />

10 100<br />

G s<br />

G s<br />

2 3<br />

<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 120


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 121


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G(s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G(s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 122


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.4 Gr<strong>und</strong>elemente<br />

6.2.4.1 Basisblock<br />

Xs<br />

<br />

Xs :<br />

Ys :<br />

Gi<br />

s :<br />

Gs<br />

<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

Übertragungsfunktion<br />

Ys<br />

<br />

Gr<strong>und</strong>beziehung<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

Y s<br />

<br />

X s<br />

Vertauschung<br />

zweier Blöcke<br />

Xs<br />

<br />

G1<br />

s G2<br />

s<br />

<br />

Ys<br />

<br />

Xs<br />

<br />

G2<br />

s G1<br />

s<br />

<br />

Ys<br />

<br />

<br />

<br />

Y s G s G s X s G s G s X s<br />

1 2 2 1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 123


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.4.2 Summationspunkt<br />

X1 s<br />

<br />

<br />

+<br />

<br />

<br />

<br />

X s X s<br />

1 2<br />

Ys<br />

<br />

X2<br />

s<br />

<br />

Xi<br />

s : Eingangssignal<br />

Ys :<br />

Gs :<br />

Eingangssignal<br />

Übertragungsfunktion<br />

Verlegung eines<br />

Blocks vor einen<br />

Summationspunkt<br />

X1 s<br />

<br />

+<br />

Gs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

X2<br />

s<br />

X1 s<br />

<br />

Gs<br />

<br />

+<br />

Ys<br />

<br />

X2<br />

s<br />

Gs<br />

<br />

1 <br />

2 1 <br />

2 <br />

Y s G s X s X s G s X s G s X s<br />

Verlegung eines<br />

Blocks hinter einen<br />

Summationspunkt<br />

X1 s<br />

<br />

Gs<br />

<br />

+<br />

Ys<br />

<br />

X2<br />

s<br />

X1 s<br />

<br />

+<br />

Gs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

X2<br />

s<br />

1<br />

Gs<br />

1 <br />

Y s Gs X1 s X<br />

2 s Gs <br />

X1 s<br />

X<br />

2 s<br />

Gs<br />

<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 124


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.4.3 Abzweigpunkt, Verzweigungsstelle<br />

Xs<br />

<br />

Xs<br />

<br />

Xs<br />

<br />

Xs :<br />

Ys :<br />

Gs :<br />

Eingangssignal<br />

Eingangssignal<br />

Übertragungsfunktion<br />

Verlegung eines<br />

Blocks vor einen<br />

Abzweigpunkt<br />

Xs<br />

<br />

Xs<br />

<br />

Gs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

Xs<br />

<br />

Gs<br />

<br />

1<br />

Gs<br />

Xs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

Verlegung eines<br />

Blocks hinter eine<br />

Verzweigungsstelle<br />

Xs<br />

<br />

Gs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

Ys<br />

<br />

Gs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

Xs<br />

<br />

Gs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 125


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.5 Gr<strong>und</strong>schaltungen<br />

6.2.5.1 Reihenschaltung<br />

Xs<br />

<br />

G1<br />

s G2<br />

s<br />

<br />

Ys<br />

<br />

Xs<br />

<br />

<br />

<br />

G s G s<br />

1 2<br />

Ys<br />

<br />

Xs :<br />

Ys :<br />

Gi<br />

s :<br />

Eingangssignal<br />

Eingangssignal<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

2 1 <br />

1 2 <br />

<br />

Y s G s G s X s G s G s X s<br />

6.2.5.2 Parallelschaltung<br />

G1<br />

s<br />

<br />

Xs<br />

<br />

G2<br />

s<br />

<br />

+<br />

Ys<br />

<br />

Xs<br />

<br />

<br />

<br />

G s G s<br />

1 2<br />

Ys<br />

<br />

Xs :<br />

Ys :<br />

Gi<br />

s :<br />

Eingangssignal<br />

Eingangssignal<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

1 <br />

2 1 <br />

2 <br />

<br />

Y s G s X s G s X s G s G s X s<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 126


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.5.3 negative Rückkopplung, Gegenkopplung<br />

Xs<br />

<br />

<br />

+<br />

<br />

X2<br />

s<br />

Gs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

X1 s<br />

<br />

Fs<br />

<br />

Xs<br />

<br />

Gs<br />

<br />

1<br />

G s<br />

<br />

F s<br />

Ys<br />

<br />

Gs :<br />

Fs :<br />

Xs :<br />

Ys :<br />

Übertragungsfunktion des Regelkreises<br />

Übertragungsfunktion der Rückkopplung<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

Übertragungsfunktionen<br />

<strong>Signale</strong><br />

Gleichungen<br />

<br />

2 <br />

1 <br />

<br />

Y s G s X s<br />

X s F s Y s<br />

X s X s X s<br />

2 1<br />

2 <br />

<br />

<br />

<br />

<br />

X s X s F s Y s<br />

Y s G s X s F s Y s<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

<br />

Gs<br />

<br />

Y s<br />

<br />

X s 1 G s F s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 127


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.5.4 positive Rückkopplung, Mitkopplung<br />

Xs<br />

<br />

<br />

+<br />

<br />

X2<br />

s<br />

Gs<br />

<br />

Ys<br />

<br />

X1 s<br />

<br />

Fs<br />

<br />

Xs<br />

<br />

Gs<br />

<br />

1<br />

G s<br />

<br />

F s<br />

Ys<br />

<br />

Gs :<br />

Fs :<br />

Xs :<br />

Ys :<br />

Übertragungsfunktion des Regelkreises<br />

Übertragungsfunktion der Rückkopplung<br />

Eingangssignal<br />

Ausgangssignal<br />

Übertragungsfunktionen<br />

<strong>Signale</strong><br />

Gleichungen<br />

<br />

2 <br />

1 <br />

<br />

Y s G s X s<br />

X s F s Y s<br />

X s X s X s<br />

2 1<br />

2 <br />

<br />

<br />

<br />

<br />

X s X s F s Y s<br />

Y s G s X s F s Y s<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

<br />

Gs<br />

<br />

Y s<br />

<br />

X s 1 G s F s<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 128


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.2.6 Differentialgleichungen <strong>und</strong> Blockschaltbild<br />

Us<br />

<br />

<br />

Us : Eingangssignal U s<br />

Ys : Ausgangssignal Y s<br />

G s : Übertragungsfunktion Y U -1 Frequenzbereich<br />

a , b :<br />

i<br />

n :<br />

m :<br />

i<br />

<br />

G s<br />

Koeffizienten<br />

<br />

<br />

Y s<br />

<br />

U s<br />

Ordnung des Nennerpolynoms<br />

Ordnung des Zählerpolynoms<br />

ut : Eingangssignal U<br />

Ys<br />

<br />

Zeitbereich<br />

yt : Ausgangssignal Y<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

Y s b s ... b s b<br />

<br />

n<br />

U s s a s a s a<br />

m<br />

m<br />

1 0<br />

n1<br />

n1 ...<br />

1 0<br />

n n 1<br />

m<br />

<br />

n1 ... <br />

1<br />

<br />

0 m ...<br />

<br />

1<br />

<br />

0 <br />

Y s s a s a s a U s b s b s b<br />

Differentialgleichung<br />

normale Darstellung<br />

n n1<br />

m<br />

d d d d d<br />

n 1<br />

...<br />

1 1 0 m<br />

...<br />

n n<br />

m<br />

1 0<br />

<br />

y t a y t a y t a y t b u t b u t b u t<br />

dt dt dt dt dt<br />

Us<br />

<br />

b<br />

0<br />

b 1<br />

bm<br />

1<br />

b<br />

m<br />

+<br />

<br />

1<br />

s<br />

+<br />

1<br />

s<br />

+<br />

1<br />

s<br />

+<br />

1<br />

s<br />

Ys<br />

<br />

an<br />

1<br />

2<br />

an<br />

<br />

a<br />

1<br />

a<br />

0<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 129


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

alternative<br />

Darstellung<br />

6.3 Stabilität<br />

6.3.1 Stabilität am geschlossenen Regelkreis<br />

Gs : Übertragungsfunktion System<br />

Zs : Zählerpolynom<br />

z<br />

i<br />

:<br />

m :<br />

Ns :<br />

Nullstellen des Zählerpolynoms<br />

Ordnung des Zählerpolynoms<br />

charakteristisches Polynom, Nennerpolynom<br />

p<br />

i<br />

: Nullstellen des Nennerpolynoms<br />

n : Ordnung des Nennerpolynoms<br />

, , cd , : Konstanten<br />

a : Koeffizienten<br />

i<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

Zähler<br />

Nenner<br />

Andere<br />

Übertragungsfunktion<br />

Polstellen<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

Z s<br />

<br />

N s<br />

Die Polstellen p i (p = σ + j ∙ ω) sind die Nullstellen des Nennerpolynoms N(s):<br />

N s s p s p s p<br />

<br />

1 2<br />

...<br />

n<br />

<br />

G p<br />

i <br />

<br />

charakteristische<br />

Gleichung<br />

Nullstellen<br />

Ns 0<br />

Die Nullstellen z i (z = σ + j ∙ ω) sind die Nullstellen des Zählerpolynoms Z(s):<br />

Z s s z s z s z<br />

<br />

1 2<br />

...<br />

m<br />

Gzi<br />

0<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 130


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

komplexe Ebene<br />

p1,<br />

p<br />

4: reelle Polstellen<br />

p ,<br />

2 3<br />

1 2<br />

p : komplex konjugierte Polstellen<br />

z , z : reelle Nullstellen<br />

z ,<br />

3 4<br />

z : komplex konjugierte Nullstellen<br />

Stabilität<br />

Sonderformen aus<br />

der Mathematik<br />

Ein System ist stabil, wenn alle Polstellen im linken Teil der komplexen Ebene liegen:<br />

Re p 0<br />

<br />

i<br />

<br />

Form Bedingungen Stabilitätsbedingung, hinreichend<br />

Gs<br />

<br />

1<br />

s <br />

α reell 0<br />

<br />

G s<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

<br />

1<br />

<br />

n<br />

s<br />

<br />

<br />

c s <br />

d <br />

2 2<br />

s <br />

<br />

<br />

α reell, n >1 0<br />

α <strong>und</strong> ω reell 0<br />

Sonderformen<br />

aus der<br />

Regelungstechnik<br />

Form<br />

1<br />

s a s ... a s a<br />

<br />

n<br />

n 1<br />

G s<br />

n1 1 0<br />

Stabilitätsbedingung, nicht hinreichend<br />

a 0<br />

i<br />

Kürzen von<br />

Polstellen<br />

<br />

<br />

Form<br />

<br />

G s<br />

Stabilitätsbedingung, hinreichend<br />

1<br />

a <br />

s a<br />

0 0<br />

<br />

2<br />

G s<br />

0<br />

1<br />

s a s a<br />

1 0<br />

1<br />

s a s a s a<br />

<br />

3 2<br />

G s<br />

2 1 0<br />

1<br />

s a s a s a s a<br />

<br />

4 3 2<br />

G s<br />

<br />

n<br />

n 1<br />

G s<br />

3 2 1 0<br />

1<br />

s a s ... a s a<br />

n1 1 0<br />

a 0<br />

a<br />

1<br />

0<br />

0<br />

a1 a2 a0 0<br />

Polstellen mit negativem Realteil dürfen gekürzt werden.<br />

Polstellen mit positivem Realteil dürfen nicht gekürzt werden.<br />

a a a a a a<br />

2 2<br />

1<br />

<br />

2<br />

<br />

3<br />

<br />

1<br />

<br />

3<br />

<br />

0<br />

0<br />

Routh-Hurwitz Stabilitätsbedingung<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 131


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

► Beispiel<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion<br />

Das System ist stabil, da a0 1 0.<br />

<br />

G s<br />

1<br />

s 1<br />

stabil?<br />

► Beispiel<br />

► Beispiel<br />

► Beispiel<br />

► Beispiel<br />

G s <br />

s<br />

Das System ist stabil, da a1 2 0 <strong>und</strong> a0 1 0.<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion <br />

2<br />

1<br />

2 s1<br />

stabil?<br />

1<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion Gs <br />

3 2<br />

s 4 s 2 s 1<br />

stabil?<br />

Das System ist stabil, da a1 a2 a0 2 4 1 0 .<br />

1<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion Gs <br />

4 3 2<br />

s 8 s 4 s 2 s 1<br />

stabil?<br />

2 2 2 2<br />

Das System ist nicht stabil, da a1 a2 a3 a1 a3 a0 2 48 2 8 1 4 0 .<br />

G s<br />

Ist das System mit der Übertragungsfunktion <br />

4<br />

Das System ist nicht stabil, da a4 0 .<br />

1<br />

<br />

5 3 2<br />

s 0<br />

s 8 s 4 s 2 s 1<br />

stabil?<br />

► Beispiel<br />

s 2<br />

s 1<br />

1<br />

s 2<br />

s<br />

2<br />

s1 s<br />

2<br />

Das System mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

<br />

s<br />

2<br />

s1 s<br />

2<br />

ist stabil.<br />

► Beispiel<br />

s 2<br />

s 1<br />

1<br />

s 2<br />

s<br />

2<br />

s1 s<br />

2<br />

Das System mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

<br />

s<br />

2<br />

s1 s<br />

2<br />

ist nicht stabil.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 132


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.3.2 Stabilität am offenen Regelkreis<br />

6.3.2.1 Stabilitätskriterium von Nyquist<br />

<br />

Rs <br />

+<br />

<br />

GR<br />

s<br />

<br />

GS<br />

s<br />

<br />

Ys<br />

<br />

YM<br />

s<br />

GM<br />

s<br />

<br />

Gs<br />

<br />

Gs :<br />

R <br />

<br />

Übertragungsfunktion des<br />

geschlossenen Regelkreises<br />

G s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

G s : Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

S<br />

M <br />

Rs .<br />

G s : Übertragungsfunktion der Messeinrichtung<br />

Ys :<br />

<br />

M<br />

Führungsgrösse, Sollwert<br />

Regelgrösse, Istwert<br />

Y s : Ausgangssignal bei offenem Regelkreis<br />

Übertragungsfunktionen<br />

<strong>Signale</strong><br />

: Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

Hinweis<br />

offener Regelkreis<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Nyquistdiagramm<br />

Stabilität<br />

Gilt nur bei Regelkreisen mit Gegenkopplung, negativer Rückkopplung.<br />

Y<br />

M<br />

s<br />

<br />

R s<br />

<br />

G s<br />

<br />

G s G s G s<br />

R S M<br />

<br />

<br />

R <br />

S <br />

<br />

Y s G s G s<br />

<br />

R s 1 G s G s G s<br />

R S M<br />

x-Achse: ReGR j GS j GM<br />

j <br />

y-Achse: ImG R j G S j G M j <br />

Ein geschlossener Regelkreis ist stabil, wenn die Ortskurve des offenen Regelkreises G R (s) ∙ G S (s) ∙<br />

G M (s) im Nyquistdiagramm den Punkt (-1, 0) nicht umschliesst.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 133


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

► Beispiel<br />

offener Regelkreis<br />

Nyquistdiagramm<br />

<br />

G s G s G s <br />

R S M<br />

10<br />

1 s1 0.5 s1 0.01<br />

s<br />

► Beispiel<br />

Der geschlossene Regelkreis ist stabil.<br />

offener Regelkreis<br />

Nyquistdiagramm<br />

<br />

G s G s G s <br />

R S M<br />

500<br />

1 s1 0.5 s1 0.01<br />

s<br />

Der geschlossene Regelkreis ist nicht stabil.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 134


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.3.2.2 Stabilitätskriterium im Bodediagramm<br />

<br />

Rs <br />

+<br />

<br />

GR<br />

s<br />

<br />

GS<br />

s<br />

<br />

Ys<br />

<br />

YM<br />

s<br />

GM<br />

s<br />

<br />

Gs<br />

<br />

Gs :<br />

R <br />

<br />

Übertragungsfunktion des<br />

geschlossenen Regelkreises<br />

G s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

G s : Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

S<br />

M <br />

Rs .<br />

G s : Übertragungsfunktion der Messeinrichtung<br />

Ys :<br />

<br />

M<br />

Führungsgrösse, Sollwert<br />

Regelgrösse, Istwert<br />

Y s : Ausgangssignal bei offenem Regelkreis<br />

Übertragungsfunktionen<br />

<strong>Signale</strong><br />

: Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

Hinweis<br />

offener Regelkreis<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Bodediagramm<br />

Stabilität<br />

Gilt nur bei Regelkreisen mit Gegenkopplung, negativer Rückkopplung.<br />

Y<br />

' s<br />

<br />

R s<br />

<br />

G s<br />

<br />

G s G s G s<br />

R S M<br />

<br />

<br />

R <br />

S <br />

<br />

Y s G s G s<br />

<br />

R s 1 G s G s G s<br />

R S M<br />

<br />

Amplitudengang: 20dB log GR j GS j GM<br />

j <br />

Phasengang: argGR j GS j GM<br />

j <br />

Ein geschlossener Regelkreis ist stabil, wenn der offene Regelkreis G R (s) ∙ G S (s) ∙ G M (s) im<br />

Bodediagramm bei einer Phasendrehung von -180° (-π) kleiner als 1 (0 dB) ist.<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 135


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

► Beispiel<br />

offener Regelkreis<br />

Bodediagramm<br />

<br />

G s G s G s <br />

R S M<br />

10<br />

1 s1 0.5 s1 0.01<br />

s<br />

► Beispiel<br />

Das System ist stabil.<br />

offener Regelkreis<br />

Bodediagramm<br />

<br />

G s G s G s <br />

R S M<br />

5000<br />

1 s1 0.5 s1 0.01<br />

s<br />

Das System ist nicht stabil.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 136


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.3.2.3 Amplitudenreserve <strong>und</strong> Phasenreserve<br />

1 <br />

20dB<br />

log<br />

: ar<br />

<br />

Amplitudenreserve dB<br />

<br />

r<br />

: Phasenreserve rad<br />

Kreisfrequenz für eine Verstärkung von 1 (0 dB),<br />

<br />

D<br />

:<br />

Durchtrittsfrequenz<br />

rad s -1<br />

<br />

: Kreisfrequenz für eine Phasenverschiebung von -180° (-π) rad s -1<br />

180<br />

Hinweise<br />

Gilt nur bei Regelkreisen mit Gegenkopplung, negativer Rückkopplung.<br />

Es ist der Frequenzgang der offenen Regelkreises zu verwenden.<br />

Nyquistdiagramm<br />

Name Beschreibung Bedingung<br />

Amplitudenreserve<br />

reziproker Abstand zwischen Ursprung<br />

<strong>und</strong> Schnittpunkt mit der realen Achse<br />

Phasenverschiebung = -180° (-π)<br />

Phasenreserve<br />

Winkel beim Schnittpunkt mit dem Verstärkung des offenen<br />

Einheitskreis<br />

Regelkreises = 1 (0 dB)<br />

Bodediagramm<br />

Name Beschreibung Bedingung<br />

Amplitudenreserve<br />

reziproker Abstand zur<br />

„1 (0 dB) Grenze“<br />

Phasenverschiebung = -180° (-π)<br />

Phasenreserve<br />

Winkel zur<br />

Verstärkung des offenen<br />

„-180° (-π) Grenze“ Regelkreises = 1 (0 dB)<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 137


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4 Regler<br />

6.4.1 Reglerübersicht<br />

6.4.1.1 Schrittantwort<br />

P- <strong>und</strong> PD-Regler<br />

I-, PI <strong>und</strong> PID-Regler<br />

I-Regler<br />

P- <strong>und</strong> PI Regler<br />

PD- <strong>und</strong> PID-Regler<br />

Aufbau<br />

P- <strong>und</strong> PD-Regler weisen wegen dem fehlenden I-Anteil eine bleibende Regelabweichung auf.<br />

I-, PI <strong>und</strong> PID-Regler weisen wegen dem I-Anteil keine bleibende Regelabweichung auf.<br />

I-Regler sind langsame Regler.<br />

P- <strong>und</strong> PI Regler sind mittelschnelle Regler.<br />

PD- <strong>und</strong> PID Regler sind wegen dem D-Anteil die schnellsten Regler.<br />

6.4.1.2 Störverhalten<br />

Werte<br />

Zeitverlauf<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 138


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.2 P-Regler<br />

et <br />

<br />

G s K<br />

R<br />

P<br />

ut <br />

DIN<br />

vereinfacht<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

K :<br />

P<br />

Verstärkung<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Polstellen<br />

Nullstellen<br />

Zeitbereich<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Bodediagramm<br />

R<br />

<br />

G s K<br />

keine<br />

keine<br />

<br />

P<br />

P<br />

<br />

u t K e t<br />

dB<br />

20 log P <br />

A dB K<br />

0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

K P = 10<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 139


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Impulsantwort mit K P = 10 Schrittantwort mit K P = 10<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 140


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.3 I-Regler<br />

et <br />

G<br />

R<br />

s<br />

1<br />

<br />

sT <br />

I<br />

ut <br />

DIN<br />

vereinfacht<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

T , T : Nachstellzeit rad -1 s<br />

I<br />

I<br />

N<br />

K : Verstärkung rad s -1<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

G<br />

R<br />

s<br />

1<br />

<br />

sT <br />

I<br />

G<br />

R<br />

s<br />

K<br />

<br />

s<br />

I<br />

K<br />

I<br />

1<br />

<br />

T<br />

I<br />

Polstellen<br />

Nullstellen<br />

Zeitbereich<br />

p1 0<br />

keine<br />

<br />

u t<br />

1 t<br />

<br />

T<br />

I<br />

0<br />

<br />

e t dt<br />

<br />

t<br />

<br />

I<br />

<br />

0<br />

<br />

u t K e t dt<br />

K<br />

I<br />

1<br />

<br />

T<br />

I<br />

Amplitudengang<br />

A<br />

dB<br />

1 <br />

<br />

20dB<br />

log <br />

<br />

TI<br />

<br />

<br />

A<br />

dB<br />

K<br />

<br />

<br />

<br />

I<br />

20dB<br />

log<br />

K<br />

I<br />

1<br />

<br />

T<br />

I<br />

Phasengang<br />

<br />

<br />

2<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 141


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

T I = 1<br />

Impulsantwort mit T I = 1 Schrittantwort mit T I = 1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 142


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.4 D-Regler<br />

DIN<br />

vereinfacht<br />

6.4.4.1 theoretischer D-Regler<br />

et <br />

<br />

G s s T<br />

R<br />

D<br />

ut <br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

T , T : Vorhaltzeit rad -1 s<br />

D<br />

D<br />

V<br />

K : Differenzierbeiwert rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Polstellen<br />

Nullstellen<br />

Zeitbereich<br />

R<br />

<br />

G s s T<br />

keine<br />

z1 0<br />

D<br />

d<br />

ut<br />

TD<br />

e t<br />

dt<br />

<br />

d<br />

ut<br />

K e t<br />

dt<br />

<br />

<br />

D<br />

KD TD<br />

Amplitudengang<br />

dB<br />

20 log<br />

<br />

<br />

A dB T<br />

D<br />

dB<br />

20 log<br />

<br />

<br />

A dB K<br />

D<br />

Phasengang<br />

Bodediagramm<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

2<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 143


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

T D = 1<br />

Problem mit<br />

theoretischem<br />

D-Regler<br />

(mit T D = 1 rad -1 s)<br />

Hochfrequentes Rauschen am Eingang wird fast unbeschränkt verstärkt:<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

e t sin 0.01 t<br />

u t 10.01 cos 0.01<br />

t<br />

<br />

<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

u t 11cos 1<br />

t<br />

sin1 t<br />

<br />

e t<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

6<br />

6 6<br />

sin 10<br />

t<br />

ut 110 cos10<br />

t<br />

e t<br />

Impulsantwort<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

Schrittantwort<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 144


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.4.2 praktischer D-Regler<br />

et <br />

G<br />

R<br />

s<br />

sT <br />

D<br />

sT 1<br />

ut <br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Polstellen<br />

Nullstellen<br />

Zeitbereich<br />

G<br />

R<br />

s<br />

1<br />

p1<br />

<br />

T<br />

z1 0<br />

sT <br />

D<br />

T<br />

sT <br />

D<br />

1<br />

d d<br />

u t T u t TD<br />

e t<br />

dt dt<br />

<br />

T<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

A<br />

dB<br />

T<br />

<br />

<br />

T<br />

1<br />

<br />

D<br />

20dB<br />

log<br />

2 2<br />

<br />

2<br />

arctan <br />

T <br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 145


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

exakt<br />

sT <br />

D<br />

1<br />

GRs<br />

s T G1 sG2<br />

s<br />

s T<br />

1 s T<br />

1<br />

D<br />

G s<br />

1<br />

G s<br />

2<br />

<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

T D = 1, T = 0.1 T D = 1, T = 0.01<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 146


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

angenähert<br />

(mit T D = 1 rad -1 s<br />

<strong>und</strong> T = 0.01 rad -1 s)<br />

s<br />

1<br />

GR<br />

s<br />

s G1 s<br />

G2<br />

s<br />

0.01 s1 0.01 s1<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

G2<br />

s<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 147


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

kein Problem mit<br />

praktischem<br />

D-Regler<br />

(mit T D = 1 rad -1 s<br />

<strong>und</strong> T = 0.01 rad -1 s)<br />

Hochfrequentes Rauschen am Eingang wird beschränkt verstärkt:<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

e t sin 0.01<br />

t<br />

<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

sin1<br />

t<br />

e t<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

6<br />

sin 10<br />

t<br />

e t<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 148


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.5 PI-Regler<br />

et <br />

K<br />

P<br />

+<br />

ut <br />

K<br />

P<br />

sT<br />

I<br />

DIN<br />

vereinfacht<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

TI,<br />

T<br />

N<br />

: Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Polstellen<br />

Nullstellen<br />

K 1 <br />

P<br />

KP s TI 1<br />

s TI<br />

1<br />

GR s<br />

KP KP 1 KP<br />

<br />

s TI s TI TI s s TI<br />

p1 0<br />

1<br />

z1<br />

<br />

T<br />

I<br />

Zeitbereich<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

K<br />

u t K e t e t dt<br />

t<br />

<br />

P<br />

<br />

T<br />

<br />

I 0<br />

P<br />

<br />

K 2 2<br />

<br />

P<br />

AdB<br />

20dB log<br />

TI<br />

1<br />

<br />

TI<br />

<br />

1 <br />

arctan<br />

<br />

<br />

T I <br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 149


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

exakt<br />

KP s TI 1<br />

KP<br />

1<br />

GRs<br />

<br />

s TI<br />

1<br />

G1 s G2 s G3<br />

s<br />

T s T s<br />

I<br />

I<br />

G s<br />

1<br />

G s<br />

2<br />

G s<br />

3<br />

<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

T I = 1 T I = 0.1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 150


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

angenähert<br />

(mit K P = 10<br />

<strong>und</strong> T I = 1 rad -1 s)<br />

10 s<br />

1<br />

10 1<br />

GR<br />

s<br />

<br />

s 1<br />

G1 s G2 s G3<br />

s<br />

1 s 1 s<br />

G2<br />

s<br />

G s<br />

G s<br />

1 3<br />

<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 151


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 152


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.6 PD-Regler<br />

DIN<br />

vereinfacht<br />

6.4.6.1 theoretischer PD-Regler<br />

et <br />

K<br />

P<br />

+<br />

ut <br />

K T s<br />

P<br />

D<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Polstellen<br />

Nullstellen<br />

Zeitbereich<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

1<br />

G s K K T s K s T<br />

R P P D P D<br />

keine<br />

1<br />

z1<br />

<br />

T<br />

D<br />

d<br />

u t KP e t KP TD<br />

e t<br />

dt<br />

<br />

2 2<br />

20 log 1<br />

A dB K T<br />

dB P D<br />

arctan<br />

<br />

T <br />

<br />

D<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 153


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

exakt<br />

<br />

R P D P D<br />

G1<br />

s<br />

G s<br />

<br />

2<br />

<br />

<br />

G s K s T 1 K s T 1<br />

G s G s<br />

1 2<br />

<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

K P = 10, T D = 1 K P = 10, T D = 0.1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 154


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

angenähert<br />

(mit K P = 10<br />

<strong>und</strong> T D = 1 rad -1 s)<br />

<br />

G s<br />

1<br />

<br />

G s<br />

2<br />

<br />

<br />

1 2<br />

<br />

G s 10 s 1 10 s 1<br />

G s G s<br />

R<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 155


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Problem mit<br />

theoretischem<br />

D-Regler<br />

(mit K P = 10<br />

<strong>und</strong> T D = 1 rad -1 s)<br />

Hochfrequentes Rauschen am Eingang wird fast unbeschränkt verstärkt:<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

e t sin 0.01 t<br />

u t 10sin 0.01 t 101 0.01 cos 0.01<br />

t<br />

<br />

<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

u t 10sin 1t 10 11cos 1<br />

t<br />

sin1 t<br />

<br />

e t<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

6<br />

sin 10<br />

t<br />

ut 10sin 10 6 t 10 110 6 cos 10<br />

6 t<br />

e t<br />

Impulsantwort<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

Schrittantwort<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 156


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.6.2 praktischer PD-Regler<br />

et <br />

K P<br />

sT <br />

1<br />

+<br />

ut <br />

KP<br />

TD<br />

s<br />

sT 1<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

sT <br />

D<br />

1<br />

GRs<br />

KP<br />

sT 1<br />

TD<br />

T<br />

Polstellen<br />

1<br />

p1<br />

<br />

T<br />

Nullstellen<br />

1<br />

z1<br />

<br />

T<br />

D<br />

Zeitbereich<br />

d<br />

d<br />

u t T u t KP e t KP TD<br />

e t<br />

dt<br />

dt<br />

<br />

Amplitudengang<br />

<br />

AdB<br />

<br />

20dB log<br />

KP<br />

<br />

<br />

<br />

T<br />

2 2<br />

D<br />

T<br />

2 2<br />

1<br />

<br />

1<br />

<br />

<br />

Phasengang<br />

T TD<br />

<br />

arctan<br />

2 <br />

<br />

TTD<br />

1<br />

<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 157


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

exakt<br />

sT 1 1<br />

G s<br />

K K s T 1<br />

G1 s G2 s G3<br />

s<br />

1 s T<br />

1<br />

D<br />

R P P D<br />

s T<br />

G1<br />

s<br />

G s<br />

2<br />

G s<br />

3<br />

<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

K P = 10, T D = 1, T = 0.1 K P = 10, T D = 1, T = 0.01<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 158


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

angenähert<br />

(mit K P = 10,<br />

T D = 1 rad -1 s<br />

<strong>und</strong> T = 0.01 rad -1 s)<br />

s 1 1<br />

GR<br />

s<br />

10 10 s 1<br />

G1 s G2 s G3<br />

s<br />

0.01 s1 0.01 s1<br />

G s<br />

1<br />

G s<br />

2<br />

G s<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

3<br />

<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 159


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

kein Problem mit<br />

theoretischem<br />

D-Regler<br />

(mit K P = 10,<br />

T D = 1 rad -1 s<br />

<strong>und</strong> T = 0.01 rad -1 s)<br />

Hochfrequentes Rauschen am Eingang wird beschränkt verstärkt:<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

e t sin 0.01<br />

t<br />

<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

sin1<br />

t<br />

e t<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

6<br />

sin 10<br />

t<br />

e t<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 160


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.7 PID-Regler<br />

DIN<br />

vereinfacht<br />

6.4.7.1 theoretischer PID-Regler<br />

K<br />

P<br />

et <br />

K<br />

P<br />

sT<br />

I<br />

+<br />

ut <br />

K T s<br />

P<br />

D<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

T , T : Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

I<br />

N<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Zeitbereich<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

2<br />

K 1 <br />

P<br />

KP s TI TD s TI<br />

1<br />

GR s<br />

KP KP TD s KP 1 s TD<br />

<br />

s TI s TI TI<br />

s<br />

t<br />

K<br />

d<br />

u t K e t e t dt K T e t<br />

dt<br />

P<br />

<br />

P P D<br />

TI<br />

0<br />

K 4 2 2 2 2 2<br />

<br />

P<br />

AdB 20dB log<br />

TI TD 2 TI TD TI<br />

1<br />

<br />

TI<br />

<br />

2<br />

<br />

TI TD<br />

1<br />

arctan <br />

TI<br />

<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 161


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

exakt für T I >> T D<br />

G<br />

R<br />

s<br />

2<br />

KP s TI TD s TI<br />

1<br />

<br />

T s<br />

I<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

K P = 10, T I = 1, T D = 0.1 K P = 10, T I = 1, T D = 0.01<br />

Bodediagramm,<br />

exakt für T D >> T I<br />

G<br />

R<br />

s<br />

2<br />

KP s TI TD s TI<br />

1<br />

<br />

T s<br />

I<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Bodediagramm,<br />

angenähert<br />

(mit K P = 10,<br />

T I = 1 rad -1 s <strong>und</strong><br />

T D = 0.01 rad -1 s)<br />

G s<br />

1<br />

G s<br />

G s<br />

2 3<br />

G s<br />

4<br />

s<br />

s<br />

<br />

2<br />

10 0.01 s s1 10 0.01 1.01 98.99<br />

GR<br />

s<br />

<br />

1 s 1<br />

s<br />

1<br />

GR<br />

s<br />

0.1 s 1.01<br />

s 98.99<br />

G1 s G2 s G3 s G4<br />

s<br />

s<br />

<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 162


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 4 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 163


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Problem mit<br />

theoretischem<br />

D-Regler<br />

(mit K P = 10,<br />

T I = 1 rad -1 s <strong>und</strong><br />

T D = 0.01 rad -1 s)<br />

Tieffrequentes Rauschen am Eingang wird fast unbeschränkt verstärkt:<br />

Hochfrequentes Rauschen am Eingang wird fast unbeschränkt verstärkt:<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

et sin 0.01 t<br />

ut <br />

10 sin 0.01 t 10 100 cos 0.01<br />

t<br />

10 0.01 0.01 cos 0.01 t<br />

<br />

<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

sin1 t<br />

ut <br />

e t<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

10sin 1t<br />

10 1 cos 1t<br />

<br />

10 0.01 1 cos 1 t<br />

<br />

<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

6<br />

sin 10<br />

t<br />

e t<br />

ut <br />

<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

<br />

6 6 6<br />

t t<br />

6 6<br />

t<br />

10 sin 10 10 10 cos 10 <br />

10 0.0110 cos 10 <br />

<br />

Impulsantwort<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

Schrittantwort<br />

<strong>und</strong>ef.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 164


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.4.7.2 praktischer PID-Regler<br />

K P<br />

sT <br />

1<br />

et <br />

s T<br />

s T<br />

1<br />

I<br />

K<br />

P<br />

+<br />

ut <br />

KP<br />

TD<br />

s<br />

sT 1<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion<br />

<br />

A : Amplitudengang dB<br />

dB<br />

<br />

et : Eingangssignal X<br />

: Phasengang rad<br />

ut : Ausgangssignal X<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

T , T : Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

I<br />

N<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

G<br />

R<br />

s<br />

K s T T s T 1 1 K s T T s T<br />

1<br />

<br />

T s s T T s T s<br />

2 2<br />

P I D I P I D I<br />

2<br />

I<br />

1<br />

I<br />

<br />

T<br />

T<br />

I<br />

D<br />

T<br />

T<br />

Zeitbereich<br />

t<br />

d<br />

K<br />

d<br />

u t T u t K e t e t dt K T e t<br />

dt T<br />

<br />

dt<br />

P<br />

<br />

P P D<br />

I 0<br />

Amplitudengang<br />

A<br />

dB<br />

K<br />

<br />

20dB<br />

log<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

T T 2 T T T<br />

1<br />

<br />

<br />

4 2 2 2 2 2<br />

P<br />

I D I D I<br />

TI<br />

2 2<br />

T<br />

1<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 165


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

exakt für T I >> T D<br />

G<br />

R<br />

s<br />

K s T T s T<br />

1<br />

<br />

T s T s<br />

2<br />

P I D I<br />

<br />

2<br />

I<br />

<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

K P = 10, T I = 1, T D = 0.1, T = 0.01 K P = 10, T I = 1, T D = 0.01, T = 0.001<br />

Bodediagramm,<br />

exakt für T D >> T I<br />

G<br />

R<br />

s<br />

K s T T s T<br />

1<br />

<br />

T s T s<br />

2<br />

P I D I<br />

<br />

2<br />

I<br />

<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 166


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Bodediagramm,<br />

angenähert<br />

(mit K P = 10,<br />

T I = 1 rad -1 s <strong>und</strong><br />

T D = 0.01 rad -1 s <strong>und</strong><br />

T = 0.0001 rad -1 s)<br />

G<br />

R<br />

s<br />

G s<br />

1<br />

G s<br />

G s<br />

2 3<br />

s<br />

s<br />

<br />

<br />

0.01 1.01 98.99<br />

<br />

2<br />

10 0.01 s s1 10<br />

2<br />

1 0.0001 s s 1 0.0001 s s 10000<br />

1 1<br />

GR<br />

s 1000s 1.01 s<br />

98.99<br />

<br />

s s10000<br />

1 1<br />

GR<br />

s<br />

0.1 s 1.01<br />

s 98.99<br />

G1 s G2 s G3 s G4 s G5<br />

s<br />

s 0.0001s1<br />

G s<br />

G s<br />

4 5<br />

<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 167


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 4 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 5 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G R (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 168


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

kein Problem mit<br />

theoretischem<br />

D-Regler<br />

(mit K P = 10,<br />

T I = 1 rad -1 s <strong>und</strong><br />

T D = 0.01 rad -1 s <strong>und</strong><br />

T = 0.0001 rad -1 s)<br />

Tieffrequentes Rauschen am Eingang wird fast unbeschränkt verstärkt:<br />

Hochfrequentes Rauschen am Eingang wird beschränkt verstärkt:<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

e t sin 0.01<br />

t<br />

<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

sin1<br />

t<br />

e t<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

Eingangs(rausch)signal<br />

6<br />

sin 10<br />

t<br />

e t<br />

Ausgangs(rausch)signal<br />

Impulsantwort<br />

Schrittantwort<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 169


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Basisblock<br />

6.5 Todzeitglied<br />

xt <br />

sT<br />

e t<br />

yt <br />

Strukturbild<br />

T <br />

dB <br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion<br />

A : Amplitudengang dB<br />

: Phasengang rad<br />

T<br />

t<br />

: Todzeit, Zeitverzögerung s<br />

xt : Eingangssignal X<br />

<br />

yt : Ausgangssignal X<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Zeitbereich<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

T<br />

<br />

G s e <br />

sTt<br />

0 für t<br />

Tt<br />

yt xt Tt HT t xt T <br />

t<br />

t<br />

H t Tt<br />

<br />

xt Tt<br />

für t Tt<br />

AdB<br />

0<br />

dB<br />

<br />

Tt<br />

<br />

Bodediagramm<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 170


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

► Beispiel<br />

Impulsantwort des Systems mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

e<br />

sT t<br />

1<br />

<br />

s 1<br />

:<br />

<br />

1<br />

yimp<br />

t G s<br />

<br />

<br />

e H t<br />

e H <br />

<br />

e<br />

t<br />

Ti<br />

t<br />

T <br />

tTi<br />

Tt<br />

i t Ti<br />

0 für<br />

für<br />

t<br />

Tt<br />

t T<br />

t<br />

T t = 0 T t > 0<br />

xt <br />

sT<br />

e t<br />

1<br />

s 1<br />

yt <br />

► Beispiel<br />

Schrittantwort des Systems mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

e<br />

sT t<br />

1<br />

<br />

s 1<br />

:<br />

y<br />

step<br />

t<br />

<br />

1<br />

t T <br />

G s 0 für<br />

i<br />

tT<br />

<br />

<br />

i<br />

1 e HT<br />

t<br />

1<br />

e H t<br />

T <br />

t<br />

<br />

i<br />

tTi<br />

s<br />

<br />

<br />

<br />

1<br />

e für<br />

t<br />

Tt<br />

t T<br />

t<br />

T t = 0 T t > 0<br />

xt <br />

sT<br />

e t<br />

1<br />

s 1<br />

yt <br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 171


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

► Beispiel<br />

Differentialgleichung des Systems mit der Übertragungsfunktion<br />

xt <br />

sT<br />

e t<br />

ut <br />

1<br />

s 1<br />

yt <br />

<br />

G s<br />

e<br />

sT t<br />

1<br />

<br />

s 1<br />

:<br />

1<br />

<br />

s 1<br />

1 <br />

1 <br />

Y s<br />

U s<br />

Y s s U s<br />

Y s s X s e<br />

<br />

1<br />

sT<br />

t<br />

0 für<br />

d t<br />

y t y t x t T<br />

t H<br />

T <br />

t<br />

t x t T<br />

t<br />

H t T<br />

t<br />

<br />

dt<br />

xt T für t T<br />

<br />

<br />

t<br />

t T<br />

t<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 172


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6 klassischer Reglerentwurf<br />

6.6.1 Regleraufbau<br />

6.6.1.1 Basisblöcke<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

S <br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

GM<br />

s : Übertragungsfunktion der Messeinrichtung<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

Übertragungsfunktionen<br />

Regler<br />

GR<br />

s<br />

<br />

Regelstrecke<br />

GS<br />

s<br />

<br />

Messeinrichtung<br />

GM<br />

s<br />

<br />

6.6.1.2 offener Regelkreis<br />

<br />

R s +<br />

<br />

<br />

Es<br />

<br />

Us<br />

<br />

GR<br />

s <br />

GS<br />

s<br />

<br />

Ys<br />

<br />

0<br />

YM<br />

s<br />

GM<br />

s<br />

<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

S<br />

M <br />

Rs .<br />

G s : Übertragungsfunktion der Messeinrichtung<br />

Ys :<br />

<br />

M<br />

Führungsgrösse, Sollwert<br />

Regelgrösse, Istwert<br />

Y s : Messgrösse<br />

Es :<br />

Us :<br />

Fehler, Regelabweichung<br />

Übertragungsfunktionen<br />

<strong>Signale</strong><br />

Eingangssignal ohne Störgrösse<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

Y<br />

M<br />

s<br />

<br />

R s<br />

<br />

G s G s G s<br />

R S M<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 173


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.1.3 geschlossener Regelkreis ohne Störgrösse<br />

<br />

R s +<br />

<br />

<br />

Es<br />

<br />

Us<br />

<br />

GR<br />

s <br />

GS<br />

s<br />

<br />

Ys<br />

<br />

YM<br />

s<br />

<br />

GM<br />

s<br />

<br />

Gs :<br />

R <br />

<br />

Übertragungsfunktion des<br />

geschlossenen Regelkreises<br />

G s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

G s : Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

S<br />

M <br />

Rs .<br />

G s : Übertragungsfunktion der Messeinrichtung<br />

Ys :<br />

<br />

M<br />

Führungsgrösse, Sollwert<br />

Regelgrösse, Istwert<br />

Y s : Messgrösse<br />

Es :<br />

Us :<br />

Fehler, Regelabweichung<br />

Übertragungsfunktionen<br />

<strong>Signale</strong><br />

Eingangssignal ohne Störgrösse<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

Gleichungen<br />

<br />

S <br />

<br />

R <br />

<br />

M <br />

<br />

Y s G s U s<br />

U s G s E s<br />

Y s G s Y s<br />

M<br />

E s R s Y s<br />

M<br />

<br />

M <br />

<br />

<br />

S <br />

R <br />

<br />

<br />

S <br />

R <br />

<br />

M <br />

<br />

E s R s G s Y s<br />

Y s G s G s E s<br />

Y s G s G s R s G s Y s<br />

<br />

R <br />

<br />

M <br />

<br />

R <br />

<br />

M <br />

<br />

<br />

R <br />

<br />

M S <br />

<br />

U s G s R s Y s<br />

U s G s R s G s Y s<br />

U s G s R s G s G s U s<br />

Übertragungsfunktionen<br />

<br />

G s<br />

<br />

<br />

R <br />

S <br />

<br />

Y s G s G s<br />

<br />

R s 1 G s G s G s<br />

R S M<br />

<br />

<br />

R <br />

<br />

U s G s<br />

<br />

R s 1 G s G s G s<br />

R S M<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 174


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.1.4 geschlossener Regelkreis mit Störgrösse<br />

Es<br />

<br />

Us<br />

Xs<br />

<br />

Rs <br />

+ G s <br />

+ G s<br />

<br />

Ys<br />

<br />

<br />

R<br />

<br />

Zs<br />

<br />

<br />

S<br />

YM<br />

s<br />

<br />

GM<br />

s<br />

<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

S<br />

M <br />

Rs .<br />

G s : Übertragungsfunktion der Messeinrichtung<br />

Ys :<br />

<br />

M<br />

Führungsgrösse, Sollwert<br />

Regelgrösse, Istwert<br />

Y s : Messgrösse<br />

Es :<br />

Us :<br />

Zs :<br />

Xs :<br />

Fehler, Regelabweichung<br />

Eingangssignal ohne Störgrösse<br />

Störgrösse<br />

Übertragungsfunktionen<br />

<strong>Signale</strong><br />

Eingangssignal mit Störgrösse<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1 Andere<br />

Gleichungen<br />

<br />

S <br />

<br />

<br />

R <br />

<br />

M <br />

<br />

Y s G s X s<br />

X s U s Z s<br />

U s G s E s<br />

Y s G s Y s<br />

M<br />

E s R s Y s<br />

M<br />

<br />

M <br />

<br />

S <br />

<br />

<br />

S <br />

R <br />

<br />

S <br />

R <br />

M <br />

E s R s G s Y s<br />

Y s G s U s Z s<br />

Y s G s G s E s Z s<br />

<br />

Y s G s G s R s G s Y s Z s<br />

<br />

<br />

R <br />

<br />

M <br />

<br />

R <br />

<br />

M <br />

<br />

<br />

R <br />

<br />

M S <br />

<br />

U s G s R s Y s<br />

U s G s R s G s Y s<br />

U s G s R s G s G s U s<br />

Zs 0<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 175


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Resultate<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

GR s GS s GS<br />

s<br />

Y s<br />

Rs<br />

Z s<br />

1 G s G s G s 1 G s G s G s<br />

R S M R S M<br />

<br />

<br />

R <br />

Zs 0<br />

1 <br />

U s G s<br />

R s G s G s G s<br />

R S M<br />

Führungsverhalten<br />

Störverhalten<br />

<br />

Y s<br />

<br />

Y s<br />

R <br />

S <br />

<br />

G s G s<br />

<br />

1 G s G s G s<br />

R S M<br />

GS<br />

s<br />

<br />

<br />

1 G s G s G s<br />

R S M<br />

<br />

R s<br />

<br />

Z s<br />

Zs 0<br />

Rs 0<br />

Führungsübertragungsfunktion<br />

Störübertragungsfunktion<br />

<br />

R <br />

S <br />

Zs 0<br />

1 <br />

Y s G s G s<br />

R s G s G s G s<br />

R S M<br />

<br />

S <br />

Rs 0<br />

1 <br />

Y s G s<br />

Z s G s G s G s<br />

R S M<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 176


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.2 Entwurfsregeln am offenen Regelkreis<br />

6.6.2.1 Entwurfsregel 1 <strong>und</strong> 2, Amplitudenreserve <strong>und</strong> Phasenreserve<br />

A<br />

R<br />

: Amplitudenreserve dB<br />

<br />

R<br />

: Phasenreserve °<br />

Kreisfrequenz für eine Verstärkung von 1 (0 dB),<br />

<br />

D<br />

:<br />

Durchtrittsfrequenz<br />

rad s -1<br />

: Kreisfrequenz für eine Phasenverschiebung von -180° (-π) rad s -1<br />

R<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

Die Amplitudenreserve<br />

A<br />

R<br />

des offenen Regelkreises sollte grösser als 10 dB sein.<br />

Die Phasenreserve <br />

R<br />

des offenen Regelkreises sollte grösser als 60° bis 90° (je nach Regelkreis)<br />

sein damit keine Überschwingungen bei der Schrittantwort des geschlossenen Regelkreises<br />

vorkommen.<br />

Die Phasenreserve <br />

R<br />

des offenen Regelkreises sollte bei 45° sein, damit Überschwingungen von<br />

maximal 20% bei der Schrittantwort des geschlossenen Regelkreises vorkommen.<br />

6.6.2.2 Entwurfsregel 3, Nulldurchgang<br />

Regel<br />

Der Amplitudengang des offenen Regelkreises sollte mit einer Steigung von -20 dB pro Dekade durch<br />

den ±6 dB Bereich verlaufen.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 177


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.2.3 Entwurfsregel 4, Steigung<br />

schlecht<br />

gut<br />

Regel<br />

Regel<br />

Der Amplitudengang des offenen Regelkreises sollte so lange wie möglich eine Steigung von -20 dB<br />

pro Dekade aufweisen.<br />

6.6.3 Entwurfsregeln am geschlossenen Regelkreis<br />

6.6.3.1 Bandbreite <strong>und</strong> Anstiegszeit, Unschärferelation<br />

T<br />

A<br />

: Anstiegszeit der Schrittantwort s<br />

: 3dB Grenzkreisfrequenz rad s -1<br />

3dB<br />

Das Produkt der Anstiegszeit der Schrittantwort <strong>und</strong> der 3dB Grenzkreisfrequenz ist bei allen <strong>Systeme</strong>n<br />

annähernd gleich:<br />

► Beispiel<br />

TA<br />

3dB<br />

2.2 rad<br />

System erster Ordnung mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

10<br />

s 10<br />

.<br />

Amplitudengang<br />

Schrittantwort<br />

Folgendes kann dem Amplitudengang <strong>und</strong> der Schrittantwort entnommen werden:<br />

1<br />

3dB<br />

9.98 rad s<br />

y 0.0105 s 0.1<br />

y<br />

T<br />

step<br />

step<br />

A<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

0.23 s 0.9<br />

0.23 s 0.0105 s 0.22 s<br />

Nun kann die Regel überprüft werden:<br />

T<br />

A<br />

<br />

<br />

1<br />

3dB<br />

0.22 s 9.98 rad s 2.2 rad<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 178


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

► Beispiel<br />

System erster Ordnung mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

10 10<br />

<br />

s10 s10<br />

.<br />

Amplitudengang<br />

Schrittantwort<br />

Folgendes kann dem Amplitudengang <strong>und</strong> der Schrittantwort entnommen werden:<br />

1<br />

3dB<br />

6.42 rad s<br />

y 0.0532 s 0.1<br />

y<br />

T<br />

step<br />

step<br />

A<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

0.389 s 0.9<br />

0.389 s 0.0532 s 0.336 s<br />

Nun kann die Regel überprüft werden:<br />

T<br />

A<br />

<br />

<br />

1<br />

3dB<br />

0.336 s 6.42 rad s 2.2 rad<br />

► Beispiel<br />

System erster Ordnung mit der Übertragungsfunktion<br />

<br />

G s<br />

10 10 10<br />

<br />

s10 s10 s10<br />

.<br />

Amplitudengang<br />

Schrittantwort<br />

Folgendes kann dem Amplitudengang <strong>und</strong> der Schrittantwort entnommen werden:<br />

3dB<br />

5.09 rad s<br />

y 0.11 s 0.1<br />

y<br />

T<br />

step<br />

step<br />

A<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

1<br />

0.532 s 0.9<br />

0.532 s 0.11 s 0.422 s<br />

Nun kann die Regel überprüft werden:<br />

T<br />

A<br />

<br />

<br />

1<br />

3dB<br />

0.422 s 5.09 rad s 2.2 rad<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 179


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4 Regelstrecken des Typs A<br />

6.6.4.1 Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

S<br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

K : Polkonstanten rad -1 s<br />

i<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

Typenbeschreibung<br />

Normal<br />

Zerlegt<br />

Bodediagramm<br />

Regelstrecken des Typs A haben bei tiefen Kreisfrequenzen einen dominierenden P-Anteil.<br />

GS<br />

G<br />

S<br />

S<br />

s<br />

s<br />

<br />

K s 1 K s 1 K s 1 0.1 s 1 0.01 s 1 0.001 s 1<br />

1 2 3<br />

1 1<br />

<br />

1 1 1 1<br />

<br />

0.1 s 1 0.01 s 1 0.001 s 1 0.1 s 1 0.01 s 1 0.001 s 1<br />

<br />

<br />

<br />

G s G s G s G s<br />

1 2 3<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

G s G s G s<br />

1 2 3<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 180


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 181


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G S (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G S (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 182


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.2 Regler mit 20% Überschwingen<br />

6.6.4.2.1 P-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K :<br />

P<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

R<br />

<br />

G s K<br />

P<br />

Bestimmung von K P<br />

<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 45° beträgt.<br />

Regler<br />

GR<br />

s 14<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 183


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

y step (t∞) = 0.933 y step (t∞) = 0.0667<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

u step (t∞) = 0.933<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 184


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.2.2 I-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

T , T : Nachstellzeit rad -1 s<br />

I<br />

I<br />

N<br />

K : Verstärkung rad s -1<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

G<br />

R<br />

s<br />

1<br />

<br />

sT <br />

I<br />

Bestimmung von T I<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 45° beträgt.<br />

Regler<br />

GR<br />

s<br />

1<br />

<br />

0.1<br />

s<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 185


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

y step (t∞) = 1<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 186


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.2.3 PI-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

TI,<br />

T<br />

N<br />

: Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

K 1 <br />

P<br />

KP s TI<br />

1<br />

GR s<br />

KP KP<br />

1 <br />

s TI s TI TI<br />

s <br />

Bestimmung von<br />

K P <strong>und</strong> T I<br />

<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die Nullstelle des PI-Reglers die erste (dominante) Polstelle der<br />

Regelstrecke kompensiert.<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 45° beträgt.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

11 0.1s<br />

1<br />

<br />

0.1 s <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 187


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

u step (t∞) = 1<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 188


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.2.4 praktischer PID-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

T , T : Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

I<br />

N<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Bestimmung von<br />

K P , T I , T D <strong>und</strong> T<br />

G<br />

R<br />

s<br />

K s T T s T<br />

1<br />

<br />

T s T s<br />

2<br />

P I D I<br />

<br />

2<br />

I<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die erste (dominante) Nullstelle des PID-Reglers die erste (dominante)<br />

Polstelle der Regelstrecke kompensiert.<br />

T D wird so gewählt, dass die zweite Nullstelle des PID-Reglers die zweite Polstelle der Regelstrecke<br />

kompensiert.<br />

T wird so gewählt, dass die Überhöhung des D-Anteils 20 dB ist. Also T = T D / 10.<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 45° beträgt.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

50<br />

<br />

0.1 0. 001s<br />

Amplitudengang<br />

2<br />

0.1 0.01 s 0.1 s1<br />

2<br />

s<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 189


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

u step (t∞) = 1<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 190


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.2.5 Übersicht<br />

Regler<br />

stationärer<br />

Fehler<br />

3dB Grenzkreisfrequenz ω 3dB Anregelzeit (90%) Ausregelzeit (110%)<br />

P-Regler ja 162 rad s -1 18 ms 36 ms<br />

I-Regler nein 13 rad s -1 214 ms 492 ms<br />

PI-Regler nein 141 rad s -1 20 ms 47 ms<br />

praktischer<br />

PID-Regler<br />

nein 747 rad s -1 4.1 ms 8.9 ms<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 191


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.3 Regler ohne Überschwingen<br />

6.6.4.3.1 P-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K :<br />

P<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

R<br />

<br />

G s K<br />

P<br />

Bestimmung von K P<br />

<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 60° beträgt.<br />

Regler<br />

GR<br />

s 8<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 192


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

y step (t∞) = 0.889 y step (t∞) = 0.111<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

u step (t∞) = 0.889<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 193


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.3.2 I-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

T , T : Nachstellzeit rad -1 s<br />

I<br />

I<br />

N<br />

K : Verstärkung rad s -1<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

G<br />

R<br />

s<br />

1<br />

<br />

sT <br />

I<br />

Bestimmung von T I<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 70° beträgt.<br />

Regler<br />

GR<br />

s<br />

1<br />

<br />

0.3<br />

s<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 194


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

u step (t∞) = 1<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 195


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.3.3 PI-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

TI,<br />

T<br />

N<br />

: Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

K 1 <br />

P<br />

KP s TI<br />

1<br />

GR s<br />

KP KP<br />

1 <br />

s TI s TI TI<br />

s <br />

Bestimmung von<br />

K P <strong>und</strong> T I<br />

<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die Nullstelle des PI-Reglers die erste (dominante) Polstelle der<br />

Regelstrecke kompensiert.<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 70° beträgt.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

3 0.1s<br />

1<br />

<br />

0.1 s <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 196


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

u step (t∞) = 1<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 197


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.3.4 praktischer PID-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

T , T : Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

I<br />

N<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Bestimmung von<br />

K P , T I , T D <strong>und</strong> T<br />

G<br />

R<br />

s<br />

K s T T s T<br />

1<br />

<br />

T s T s<br />

2<br />

P I D I<br />

<br />

2<br />

I<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die erste (dominante) Nullstelle des PID-Reglers die erste (dominante)<br />

Polstelle der Regelstrecke kompensiert.<br />

T D wird so gewählt, dass die zweite Nullstelle des PID-Reglers die zweite Polstelle der Regelstrecke<br />

kompensiert.<br />

T wird so gewählt, dass die Überhöhung des D-Anteils 20 dB ist. Also T = T D / 10.<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 70° beträgt.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

20<br />

<br />

0.1 0. 001s<br />

Amplitudengang<br />

2<br />

0.1 0.01 s 0.1 s1<br />

2<br />

s<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 198


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

u step (t∞) = 1<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 199


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.4.3.5 Übersicht<br />

Regler stationärer Fehler Durchtrittsfrequenz ω D Anregelzeit (90%) Ausregelzeit (110%)<br />

P-Regler ja 107 rad s -1 28 ms 28 ms<br />

I-Regler nein 4.8 rad s -1 550 ms 550 ms<br />

PI-Regler nein 41 rad s -1 62 ms 62 ms<br />

praktischer<br />

PID-Regler<br />

nein 296 rad s -1 9.3 ms 9.3 ms<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 200


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5 Regelstrecken des Typs B<br />

6.6.5.1 Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

S<br />

<br />

G s : Übertragungsfunktion der Regelstrecke<br />

K : Polkonstanten rad -1 s<br />

i<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

Typenbeschreibung<br />

Normal<br />

Zerlegt<br />

Bodediagramm<br />

Regelstrecken des Typs B haben bei tiefen Kreisfrequenzen einen dominierenden I-Anteil.<br />

GS<br />

G<br />

S<br />

S<br />

s<br />

s<br />

1 1<br />

<br />

<br />

s K s K s s s s <br />

1 1 0.01 1 0.001 1<br />

1 2<br />

1 1 1 1<br />

<br />

s 0.01 s 1 0.001 s 1 s 0.01 s 1 0.001 s 1<br />

<br />

<br />

<br />

G s G s G s G s<br />

1 2 3<br />

G s G s G s<br />

1 2 3<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 1 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 201


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 2 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G 3 (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 202


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Exakter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G S (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Angenäherter Amplituden- <strong>und</strong> Phasengang für G S (s):<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 203


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.2 Regler mit 20% Überschwingen<br />

6.6.5.2.1 P-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K :<br />

P<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

R<br />

<br />

G s K<br />

P<br />

Bestimmung von K P<br />

<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 45° beträgt.<br />

Regler<br />

GR<br />

s 100<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 204


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0.01<br />

u step (t∞) = 0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 205


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.2.2 PI-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

TI,<br />

T<br />

N<br />

: Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

K 1 <br />

P<br />

KP s TI<br />

1<br />

GR s<br />

KP KP<br />

1 <br />

s TI s TI TI<br />

s <br />

Bestimmung von<br />

K P <strong>und</strong> T I<br />

<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die Phasenreserve maximal wird.<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve maximal wird.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

50 0.05 s<br />

1<br />

<br />

0.05 s <br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 206


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

u step (t∞) = 0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 207


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.2.3 praktischer PD-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

sT <br />

D<br />

1<br />

GRs<br />

KP<br />

sT 1<br />

TD<br />

T<br />

Bestimmung von<br />

K P , T <strong>und</strong> T D<br />

TD wird so gewählt, dass die Nullstelle des PD-Reglers die erste (dominante) Polstelle der<br />

Regelstrecke kompensiert.<br />

T wird so gewählt, dass die Überhöhung des D-Anteils 20 dB ist. Also T = TD / 10.<br />

KP wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 45° beträgt.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

s 0.011<br />

450<br />

<br />

s 0. 0011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 208


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 1/450<br />

u step (t∞) = 0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 209


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.2.4 praktischer PID-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

T , T : Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

I<br />

N<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Bestimmung von<br />

K P , T I , T D <strong>und</strong> T<br />

G<br />

R<br />

s<br />

K s T T s T<br />

1<br />

<br />

T s T s<br />

2<br />

P I D I<br />

<br />

2<br />

I<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die erste (dominante) Nullstelle des PID-Reglers bei weit tieferen<br />

Kreisfrequenzen auftritt als die erste (dominante) Polstelle der Regelstrecke.<br />

T D wird so gewählt, dass die zweite Nullstelle des PID-Reglers die erste (dominante) Polstelle der<br />

Regelstrecke kompensiert.<br />

T wird so gewählt, dass die Überhöhung des D-Anteils 20 dB ist. Also T = T D / 10.<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 45° beträgt.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

<br />

Amplitudengang<br />

2<br />

450<br />

10.01 s 1 s1<br />

<br />

1 0.001s<br />

2<br />

s<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 210


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

u step (t∞) = 0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 211


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.2.5 Übersicht<br />

Regler stationärer Fehler Durchtrittsfrequenz ω D Anregelzeit (90%) Ausregelzeit (110%)<br />

P-Regler ja 131 rad s -1 21 ms 49 ms<br />

PI-Regler nein 85 rad s -1 29 ms 100 ms<br />

praktischer<br />

PD-Regler<br />

ja 698 rad s -1 4.4 ms 9.5 ms<br />

praktischer<br />

PID-Regler<br />

nein 698 rad s -1 4.4 ms 9.5 ms<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 212


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.3 Regler ohne Überschwingen<br />

6.6.5.3.1 P-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K :<br />

P<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

R<br />

<br />

G s K<br />

P<br />

Bestimmung von K P<br />

<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 70° beträgt.<br />

Regler<br />

GR<br />

s 35<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 213


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 1/35<br />

u step (t∞) = 0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<br />

6.6.5.3.2 PI-Regler<br />

Nicht möglich, da PI-Regler unter „Regler mit 20% Überschwingen“ schon vollständig optimiert.<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 214


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.3.3 praktischer PD-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

sT <br />

D<br />

1<br />

GRs<br />

KP<br />

sT 1<br />

TD<br />

T<br />

Bestimmung von<br />

K P , T <strong>und</strong> T D<br />

TD wird so gewählt, dass die Nullstelle des PD-Reglers die erste (dominante) Polstelle der<br />

Regelstrecke kompensiert.<br />

T wird so gewählt, dass die Überhöhung des D-Anteils 20 dB ist. Also T = TD / 10.<br />

KP wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 70° beträgt.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

s 0.011<br />

180<br />

s 0. 0011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 215


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 1/180<br />

u step (t∞) = 0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 216


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.3.4 praktischer PID-Regler<br />

GR<br />

s : Übertragungsfunktion des Reglers<br />

Gs :<br />

K<br />

P<br />

:<br />

Übertragungsfunktion des geschlossenen Regelkreises<br />

Verstärkung des P-Reglers<br />

T , T : Nachstellzeit des I-Reglers rad -1 s<br />

I<br />

N<br />

TD,<br />

T<br />

V<br />

: Vorhaltzeit des D-Reglers rad -1 s<br />

T : Zeitkonstante rad -1 s<br />

: Kreisfrequenz rad s -1<br />

s : komplexe Kreisfrequenz rad s -1<br />

t : Zeit s<br />

Übertragungsfunktion<br />

Bestimmung von<br />

K P , T I , T D <strong>und</strong> T<br />

G<br />

R<br />

s<br />

K s T T s T<br />

1<br />

<br />

T s T s<br />

2<br />

P I D I<br />

<br />

2<br />

I<br />

<br />

T I wird so gewählt, dass die erste (dominante) Nullstelle des PID-Reglers bei weit tieferen<br />

Kreisfrequenzen auftritt als die erste (dominante) Polstelle der Regelstrecke.<br />

T D wird so gewählt, dass die zweite Nullstelle des PID-Reglers die erste (dominante) Polstelle der<br />

Regelstrecke kompensiert.<br />

T wird so gewählt, dass die Überhöhung des D-Anteils 20 dB ist. Also T = T D / 10.<br />

K P wird so gewählt, dass die Phasenreserve ca. 45° beträgt.<br />

Regler<br />

G<br />

R<br />

s<br />

<br />

Amplitudengang<br />

2<br />

180<br />

10.01 s 1 s1<br />

<br />

1 0.001s<br />

2<br />

s<br />

Phasengang<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

offener Regelkreis<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 217


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

Amplitudenreserve<br />

Phasenreserve<br />

geschlossener<br />

Regelkreis<br />

Führungsverhalten<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

Störverhalten<br />

bei X(s) = 0 <strong>und</strong> Z(s) = 1/s<br />

Eingangssignal<br />

bei X(s) =1/s <strong>und</strong> Z(s) = 0<br />

y step (t∞) = 1 y step (t∞) = 0<br />

u step (t∞) = 0<br />

Amplitudengang<br />

Phasengang<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 218


<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> - Regelungstechnik Editiert: 21.02.2011<br />

6.6.5.3.5 Übersicht<br />

Regler stationärer Fehler Durchtrittsfrequenz ω D Anregelzeit (90%) Ausregelzeit (110%)<br />

P-Regler ja 50 rad s -1 52 ms 52 ms<br />

praktischer<br />

PD-Regler<br />

ja 271 rad s -1 10 ms 10 ms<br />

praktischer<br />

PID-Regler<br />

nein 271 rad s -1 10 ms 10 ms<br />

<strong>FH</strong> <strong>Formelsammlung</strong> 5 <strong>Signale</strong> <strong>und</strong> <strong>Systeme</strong>.doc 219

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!