Wärmeaufbringung und -verteilung in Graz
Wärmeaufbringung und -verteilung in Graz
Wärmeaufbringung und -verteilung in Graz
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
<strong>Wärmeaufbr<strong>in</strong>gung</strong> <strong>und</strong><br />
Wärme<strong>verteilung</strong> <strong>in</strong> <strong>Graz</strong><br />
Fernwärmetage 2011, <strong>Graz</strong><br />
Dipl. WI. (FH) Peter Schlemmer, 17. März 2011
Agenda<br />
<strong>Wärmeaufbr<strong>in</strong>gung</strong>:<br />
•Überblick über das Gesamt-System<br />
•Betriebskraftwerke am Standort Mellach / Werndorf<br />
•<strong>Wärmeaufbr<strong>in</strong>gung</strong> <strong>und</strong> E<strong>in</strong>speisepunkte <strong>in</strong> <strong>Graz</strong><br />
Wärme<strong>verteilung</strong> <strong>in</strong> <strong>Graz</strong>:<br />
•Überblick über die Fernwärmeleitungen<br />
•Zahlen / Daten / Fakten<br />
•Kriterien für e<strong>in</strong>e sichere <strong>und</strong> effiziente Wärme<strong>verteilung</strong><br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer
Anlagen von Energie <strong>Graz</strong>/Verb<strong>und</strong>/E-Steiermark<br />
FW - Leitung<br />
Mellach - <strong>Graz</strong><br />
FHKW <strong>Graz</strong><br />
FHKW Thondorf<br />
FHKW Mellach<br />
Neudorf / Werndorf 2<br />
GDK Mellach<br />
Pumpstation<br />
Puntigam<br />
FHKW Thondorf<br />
(CMST)<br />
FHKW <strong>Graz</strong><br />
FHKW Mellach<br />
Neudorf /<br />
Werndorf 2<br />
GDK Mellach
<strong>Wärmeaufbr<strong>in</strong>gung</strong> <strong>und</strong> E<strong>in</strong>speisung <strong>in</strong> <strong>Graz</strong><br />
Solar WW Andritz<br />
Marienhütte<br />
FHKW <strong>Graz</strong><br />
Solar AEVG<br />
THAL<br />
MANTSCHA<br />
GRATKORN<br />
GÖSTING<br />
WETZELSDORF<br />
WEBLING<br />
EGGENBERG<br />
GRAZ STADT<br />
ST.VEIT ANDRITZ<br />
Neue We<strong>in</strong>zödl<br />
Brücke<br />
KH Waagner Biro<br />
Kalvarien<br />
Brücke<br />
LEND<br />
Marienhütte<br />
STRASSGANG<br />
SEIERSBERG<br />
STATTEGG<br />
Kepler<br />
Brücke<br />
GEIDORF<br />
INNERE<br />
STADT<br />
Haupt<br />
Brücke<br />
Tegetthof<br />
Brücke<br />
Radetzky<br />
Brücke<br />
Augarten<br />
Brücke<br />
FHKW<br />
Puchstraße<br />
B.v. Suttner<br />
Brücke<br />
Friedens<br />
Brücke<br />
Pumpstation<br />
Puntigam<br />
PUNTIGAM<br />
GRAZ STADT<br />
WEINITZEN<br />
WEINITZEN<br />
WENISBUCH<br />
ST.LEONHARD<br />
ST.PETER<br />
Solaranlage<br />
Schwarzeneggerstation<br />
LIEBENAU<br />
Puntigammer<br />
Brücke<br />
ENGELSDORF<br />
MUR-<br />
FELD NEUDORF<br />
GRAZ STADT<br />
THONDORF<br />
MARIATROST<br />
Werndorf Mellach<br />
WALTENDORF<br />
GRAZ STADT<br />
MESSENDORF<br />
Puchwerk<br />
THONDORF<br />
NIEDERSCHÖCKL<br />
RAGNITZ<br />
GRAZ STADT<br />
FÖLLING<br />
STIFTING<br />
MESSENDORF<br />
Solar Liebenau<br />
Pumpstation Puntigam<br />
FHKW<br />
Thondorf (CMST)
Betriebskraftwerke der VTP am Standort Mellach/Werndorf<br />
Inbetriebsetzung<br />
El-Leistung<br />
Brennstoff<br />
Wärmeleistung<br />
Wirkungsgrad, net<br />
GDK-Mellach<br />
WGM<br />
2011<br />
832 MW el. netto<br />
Erdgas<br />
150.000 Nm³/h<br />
2 x 200 MW therm.<br />
41,9 % el.<br />
FHKW-Mellach<br />
WML<br />
1986<br />
225 MW el. netto<br />
Ste<strong>in</strong>kohle<br />
74 to/h<br />
230 MW therm.<br />
40 % elektrisch<br />
Neudorf-Werndorf 2<br />
WNW2<br />
1975<br />
152 MW el. netto<br />
Heizöl schwer / Gas<br />
35 to/h / 38.000 Nm³/h<br />
200 MW therm.<br />
40 / 40,5 % elektrisch<br />
Quelle VTP Verb<strong>und</strong>
Fernheizkraftwerke der E-Steiermark <strong>in</strong> <strong>Graz</strong><br />
Inbetriebsetzung<br />
El-Leistung<br />
Brennstoff<br />
Wärmeleistung<br />
Wärmespeicher<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
FHKW <strong>Graz</strong><br />
1963 / 1993<br />
56 MW el. netto<br />
Erdgas oder<br />
Heizöl extra leicht<br />
300 MW therm.<br />
2.150 m³ / 100 MWh<br />
FHKW Thondorf<br />
1996<br />
25 MW el. netto<br />
Erdgas<br />
35 MW therm.<br />
Quelle E-Steiermark
Thermosolare Großanlagen <strong>in</strong> <strong>Graz</strong><br />
Inbetriebsetzung<br />
Kollektorfläche<br />
Thermische<br />
Leistung<br />
Solarertrag<br />
WW - Andritz<br />
2009<br />
3.855 m²<br />
2.000 kW<br />
1.600 MWh/a<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
AEVG<br />
2008<br />
4.960 m²<br />
2.500 kW<br />
2.100 MWh/a<br />
Stadion Liebenau<br />
2002<br />
1.407 m²<br />
750 kW<br />
590 MWh/a
Abwärmenutzung Stahl- u. Walzwerk Marienhütte<br />
1992 / 1993:<br />
Errichtung Auskopplung Stoßofen<br />
2001:<br />
Erweiterung Auskopplung EAF-Kreis 1<br />
2003:<br />
Erweiterung Auskopplung EAF-Kreis 2<br />
2006:<br />
Neubau Stoßofen<br />
2010:<br />
E<strong>in</strong>bau Pufferspeicher<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer
Wärmeauskopplung Marienhütte<br />
Neu mit Wärmespeicher -<br />
Jahresbezug<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
• 67m³ Pufferspeicher<br />
• weitere Steigerung<br />
Wärmeauskoppung<br />
um 50% auf 60 GWh<br />
Herausforderung:<br />
• diskont<strong>in</strong>uierlicher<br />
Wärmeanfall aus<br />
Stahlprozess<br />
• möglichst konstante<br />
Wärmeauskopplung<br />
<strong>in</strong> das Fernwärmenetz
Entwicklung der Abwärmenutzung<br />
70000<br />
60000<br />
50000<br />
40000<br />
30000<br />
20000<br />
10000<br />
0<br />
1993<br />
1995<br />
Abwärmenutzung Marienhütte [MWh]<br />
1997<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
Stoßofen +EAF 1 +EAF 2<br />
1999<br />
2001<br />
2003<br />
2005<br />
2007<br />
2009<br />
+Puffer<br />
Speicher<br />
2011
THAL<br />
MANTSCHA<br />
GRATKORN<br />
GÖSTING<br />
WETZELSDORF<br />
WEBLING<br />
EGGENBERG<br />
GRAZ STADT<br />
ST.VEIT ANDRITZ<br />
KH Waagner Biro<br />
Marienhütte<br />
STRASSGANG<br />
SEIERSBERG<br />
STATTEGG<br />
Wärme<strong>verteilung</strong> <strong>Graz</strong><br />
Neue We<strong>in</strong>zödl<br />
Brücke<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
Kalvarien<br />
Brücke<br />
LEND<br />
Kepler<br />
Brücke<br />
Radetzky<br />
Brücke<br />
FHKW<br />
Puchstraße<br />
GEIDORF<br />
INNERE<br />
STADT<br />
Haupt<br />
Brücke<br />
Tegetthof<br />
Brücke<br />
Augarten<br />
Brücke<br />
B.v. Suttner<br />
Brücke<br />
Friedens<br />
Brücke<br />
Pumpstation<br />
Puntigam<br />
PUNTIGAM<br />
GRAZ STADT<br />
WEINITZEN<br />
WEINITZEN<br />
WENISBUCH<br />
ST.LEONHARD<br />
ST.PETER<br />
Solaranlage<br />
Schwarzeneggerstation<br />
LIEBENAU<br />
Puntigammer<br />
Brücke<br />
ENGELSDORF<br />
MUR-<br />
FELD NEUDORF<br />
GRAZ STADT<br />
THONDORF<br />
MARIATROST<br />
WALTENDORF<br />
GRAZ STADT<br />
MESSENDORF<br />
Puchwerk<br />
THONDORF<br />
NIEDERSCHÖCKL<br />
RAGNITZ<br />
GRAZ STADT<br />
FÖLLING<br />
Transportleitung<br />
Mellach - <strong>Graz</strong><br />
STIFTING<br />
DN 650/650 bzw. 550/550<br />
Hauptleitungen vom<br />
FHKW ausgehend:<br />
„Mitte“ DN 600/600<br />
„Ost“ DN 500/500/175<br />
„West“ DN 450/450<br />
„Nord“ DN 350/300/150<br />
MESSENDORF<br />
Hauptleitung von der<br />
Pumpstation ausgehend:<br />
„Süd/Ost“ DN 500/500
Wärme<strong>verteilung</strong> <strong>Graz</strong><br />
400.000<br />
350.000<br />
300.000<br />
250.000<br />
200.000<br />
150.000<br />
100.000<br />
50.000<br />
0<br />
Jan<br />
2009<br />
Feb<br />
2009<br />
120,0<br />
100,0<br />
80,0<br />
60,0<br />
40,0<br />
20,0<br />
Mrz<br />
2009<br />
0,0<br />
Jan<br />
-20,02009<br />
<strong>Wärmeaufbr<strong>in</strong>gung</strong> Fernwärmenetz <strong>Graz</strong><br />
"Kalenderjahr 2009"<br />
Apr<br />
2009<br />
Feb<br />
2009<br />
Mai<br />
2009<br />
Mrz<br />
2009<br />
Jun<br />
2009<br />
Jul<br />
2009<br />
Aug<br />
2009<br />
P-St G&W P-MH P-Solar<br />
Apr<br />
2009<br />
Sep<br />
2009<br />
Okt<br />
2009<br />
Vorlauf FHKW Puchstraße<br />
"Kalenderjahr 2009"<br />
Mai<br />
2009<br />
Jun<br />
2009<br />
Jul<br />
2009<br />
Aug<br />
2009<br />
VLT-FHKW AT<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
Nov<br />
2009<br />
Sep<br />
2009<br />
Dez<br />
2009<br />
Okt<br />
2009<br />
Nov<br />
2009<br />
Dez<br />
2009<br />
• ganzjährigen Betrieb<br />
• gleitende VL-Temperatur<br />
• Sommer 75°C<br />
• W<strong>in</strong>ter bis 120°C<br />
• Druckregelung im FHKW<br />
• Referenzdruck LKH <strong>Graz</strong><br />
• 1,8 kW / lfm Trasse<br />
• 2.800 kWh / lfm Trasse<br />
• 15.400 m³ Wasser<strong>in</strong>halt
Bauweisen im <strong>Graz</strong>er Fernwärmenetz<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
Bauweisen km Trasse %<br />
VI - Leitungen 244.174 78,3%<br />
Kanalbauweise 39.010 12,5%<br />
Kellerleitungen 20.549 6,6%<br />
Schachtleitungen 6.320 2,0%<br />
Sonstige Ltg. 1.985 0,6%<br />
Summe 312.038 100,0%
Kriterien für e<strong>in</strong>e effiziente Wärme<strong>verteilung</strong><br />
• Kernkompetenz im eigenen Unternehmen<br />
• Projektentwicklung / Potentialerhebung<br />
• Netzplanung / Berechnung / Simulation<br />
• Detailplanung / Ausschreibung<br />
• Bauausführung / Qualitätsmanagement<br />
• moderne Betriebsführung<br />
• zeitgemäße Netzüberwachung<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer
Erfahrung <strong>und</strong> Kernkompetenz<br />
Planung Ausbau Betrieb Instandhaltung<br />
Wärmeerzeugung<br />
Rohrnetz<br />
Übergabestationen<br />
K<strong>und</strong>enanlagen<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer
Ermittlung des Wärmepotentials / Vorplanung<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
• Akquisition<br />
• Datenerhebung<br />
• Projektentwicklung<br />
• Potentialberechnungen<br />
• Grafische Aufbereitung<br />
des Potentials <strong>und</strong><br />
örtliche Zuordnung<br />
• Abstimmung mit<br />
anderen Energiesparten<br />
• Ausarbeitung <strong>und</strong><br />
Festlegung der FW-<br />
Ausbaugebiete<br />
6 von 40
Hydraulisches Rohrnetzprogramm „TERMIS“<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
• Aktuell Release -<br />
Wechsel<br />
• Neu: Termis -<br />
Operation<br />
• Implementierung<br />
des gesamten<br />
Netzes bis Herbst<br />
2011<br />
• Abgleich mit<br />
Betriebsdaten<br />
• Simulation<br />
zukünftiger<br />
Netzentwicklung<br />
6 von 40
Detailplanung - Fernwärmeanlagen<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
• Planung /<br />
Ausschreibung von<br />
Fernwärme –<br />
Anlagen<br />
• Netzberechnungen<br />
• Netzplanungen<br />
• Schachtbauwerke<br />
• Übergabestationen<br />
• Hausanlagen<br />
6 von 40
Qualitätskontrolle z.B. über Thermografie<br />
AR01: 35,4°C<br />
SP01: 12,6°C<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
35,0°C<br />
5,0°C<br />
6 von 40
Moderne Betriebsführung / Leitsystem<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
• permanente<br />
Überwachung /<br />
Dokumentation FW-<br />
Betriebes<br />
• Fernwirkung<br />
Wärmeauskopplung MH<br />
• Fernwirkung der<br />
Hauptabsperrungen<br />
• E<strong>in</strong>b<strong>in</strong>dung des<br />
Bereitschaftsdienstes<br />
• 1 Zentrale<br />
• 3 abgesetzte AP<br />
• 1 mobilen AP<br />
• 11 Übertragungsl<strong>in</strong>ien<br />
• 70 Unterstationen<br />
6 von 40
Permanente Leckwarnüberwachung<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
• Dezentrale<br />
Datenerfassung bei<br />
35 Unterstationen mit<br />
GSM Übertragung<br />
• Zentrale<br />
Datensicherung<br />
(Web-Server)<br />
• Datenzugriff <strong>und</strong><br />
Parametrierung über<br />
Internet<br />
• 150 km permanent.<br />
überwachte<br />
FW-Trasse
Resümee<br />
• Gute Voraussetzungen für den ambitionierten FW - Ausbau<br />
• Besonders belasteten Luftsanierungsgebiet nach IGL<br />
• Unterstützung seitens Stadt <strong>und</strong> Land<br />
• <strong>Wärmeaufbr<strong>in</strong>gung</strong>, Leitungsstruktur <strong>in</strong> <strong>Graz</strong><br />
• Dichtes Wärmepotential im <strong>in</strong>nerstädtischen Bereich<br />
• Kernkompetenz im Unternehmen<br />
• Entscheidenden Punkte für e<strong>in</strong>e erfolgreiche Umsetzung<br />
• effizientes Fernwärme - Gesamtsystem<br />
• Fördermaßnahmen für „Netzausbau“ <strong>und</strong> für „K<strong>und</strong>en“<br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer
Kontakt Fernwärme <strong>Graz</strong><br />
Dipl. WI (FH) Peter Schlemmer<br />
Energie <strong>Graz</strong> GmbH & Co KG<br />
Schönaugürtel 65, 8010 <strong>Graz</strong><br />
Tel.: +43-316-8057-542<br />
Fax.: +43-316-8057-556<br />
Mobil.: +43-0664-104 69 84<br />
Mail: p.schlemmer@energie-graz.at