cliciwch yma - Sacred Space
cliciwch yma - Sacred Space
cliciwch yma - Sacred Space
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
How to find us<br />
St. Hilary’s,<br />
Erbistock, LL13 0DL<br />
Sut i ddod o hyd i ni<br />
Eglwys Sant Hilari,<br />
Erbistog, LL13 0DL<br />
The map below shows the rural churchyards taking part in the<br />
<strong>Sacred</strong> <strong>Space</strong> project. If you’ve enjoyed your visit to one of our<br />
amazing churchyards, why not discover the secrets and delights all<br />
of the others hold in store?<br />
Mae’r map isod yn dangos y mynwentydd gwledig sy’n cymryd<br />
rhan yn y prosiect <strong>Sacred</strong> <strong>Space</strong>. Os ydych wedi mwynhau’ch<br />
ymweliad ag un o’n mynwentydd rhyfeddol, beth am ddarganfod y<br />
cyfrinachau a’r pleserau y mae gan bob un o’r lleill i’w cynnig?<br />
Wales • Cymru<br />
Rhosllanerchrugog<br />
A483<br />
A5<br />
Llangollen<br />
Froncysyllte<br />
Chirk/<br />
Y Waun<br />
Wrexham/<br />
Wrecsam<br />
A5<br />
Oswestry/<br />
Croesoswallt<br />
Eyton<br />
Erbistock<br />
St Martins<br />
Rossett<br />
Gresford<br />
Isycoed<br />
A495<br />
Whittington<br />
Bangor-Is-Y-Coed<br />
Overton<br />
Ellesmere<br />
For more information visit: I gael mwy o wybodaeth, ewch i:<br />
www.sacred-space.org.uk<br />
A41<br />
Malpas<br />
Tallarn<br />
Green<br />
Penley<br />
Hanmer<br />
Bronington<br />
Bettisfield<br />
A49<br />
Whitchurch<br />
England • Lloegr<br />
Designed by www.hunterbevan.co.uk<br />
Fabulous flowers & plants<br />
Blodau a phlanhigion hyfryd<br />
a<br />
g<br />
b<br />
h<br />
a Snowdrop Yr Eirlys<br />
Galanthus - Also known<br />
as ‘Eve’s Tears’ or<br />
Candlemas Bells Mae<br />
Cloch y Baban ymhlith<br />
yr enwau Cymraeg eraill<br />
arno, a Candlemass Bells<br />
yn Saesneg (mae G ˆwyl<br />
Fair y Canhwyllau ar 2il<br />
Chwefror)<br />
b Ramsons Craf y Geifr<br />
Allium ursinum<br />
Also known as Wild<br />
Garlic Mae Garlleg<br />
Gwyllt yn enw arall arno<br />
c Lesser Celandine<br />
Llygad Ebrill<br />
Ranunculus ficaria<br />
c<br />
i<br />
d<br />
d Field Woodrush<br />
Y Milfyw<br />
Luzula campestris<br />
e Cuckoo Pint<br />
Pidyn y Gog<br />
Arum maculatum<br />
Also known as ‘Lords<br />
and Ladies’ Mae<br />
Pregethwr yn y Pulpud<br />
ymhlith yr enwau eraill<br />
arno<br />
f Lady’s smock Ffedog<br />
y Forwyn<br />
Cardamine pratensis<br />
g Forget-me-not<br />
Sgorpionllys<br />
Myosotis palustris<br />
j<br />
e<br />
k<br />
h Cowslip<br />
Briallen Fair<br />
Primula Veris<br />
i PrimroseY Friallen<br />
Primula<br />
j Cow Parsley<br />
Y Gorthyfail<br />
Anthriscus sylvestris<br />
k Yarrow Milddail<br />
Achillea millefolium<br />
l Germander<br />
Speedwell<br />
Llygad Doli<br />
Veronica chamaedrys<br />
Also known as Bird’s<br />
Eye Mae Craith Unnos<br />
ymhlith yr enwau eraill<br />
arno<br />
Look out for... Cadwch lygad yn agored am...<br />
4<br />
The grave of Ellen<br />
Francis, hostess of<br />
the Erbistock Boat<br />
House.<br />
Bedd Ellen Francis,<br />
croesawferch Tˆy<br />
Cwch Erbistog.<br />
f<br />
l<br />
The memorial to<br />
Mary Hannah Hall<br />
- school mistress<br />
aged 19.<br />
Y gofeb i Mary<br />
Hannah Hall -<br />
ysgolfeistres 19 oed.<br />
A glimpse into the past...<br />
Look around the churchyard - you’ll find many interesting and ornately<br />
decorated 18th and 19th Century memorials that can give us clues to<br />
what life was like in the past.<br />
Look out for the tomb of Ellis Boates of Rosehill. The church was built as<br />
a memorial to him, funded by his wife, Caroline Boates. When she died<br />
in 1860, the construction was taken over by their daughter Gertude. In<br />
1872, Gertrude gave the ‘reredos’ (the decorative screen behind the<br />
altar) to the church in memory of her husband Capt. Henry Girardot<br />
and their only child, Guy Henry Giradot. The whole family are buried<br />
here together.<br />
Can you find the grave of Jane Platt, a family servant who died in 1903<br />
aged 76? Her tombstone was ‘erected in affectionate remembrance by<br />
the members of a family in whose service she was for over 40 years’.<br />
Jane’s mother and father, Ann and John Platt are also buried in the<br />
churchyard.<br />
2 3<br />
The grave of Ellis Boates, his wife<br />
& family - who built the church in<br />
his memory.<br />
Bedd Ellis Boates, ei wraig a’i deulu<br />
- a adeiladodd yr eglwys er cof<br />
amdano.<br />
Cipolwg ar y gorffennol...<br />
The memorial to Jane Platt,<br />
erected by the family she served<br />
for over 40 years.<br />
Y Gofeb i Jane Platt, a godwyd gan<br />
y teulu y bu’n ei wasanaethu am<br />
fwy na 40 o flynyddoedd.<br />
Edrychwch o amgylch y fynwent – fe fyddwch yn gweld llawer o<br />
gofebion diddorol ac addurnol o’r 18fed a’r 19eg Ganrif sy’n gallu rhoi<br />
cliwiau i ni ynglˆyn â sut beth oedd bywyd yn y gorffennol.<br />
Cadwch lygad yn agored am fedd Ellis Boates o Rosehill. Codwyd yr<br />
eglwys er cof amdano, dan nawdd ei wraig, Caroline Boates. Pan fu hithau<br />
farw ym 1860, daeth ei merch, Gertrude, yn gyfrifol am yr adeiladu. Ym<br />
1872, rhoddodd Gertrude y ‘reredos’ (y sgrin addurnol y tu ôl i’r allor) i’r<br />
eglwys er cof am ei g ˆwr, y Capten Henry Girardot, a’u hunig blentyn, Guy<br />
Henry Giradot. Mae’r teulu cyfan wedi’u claddu <strong>yma</strong> gyda’i gilydd.<br />
A allwch chi ddod o hyd i fedd Jane Platt, sef morwyn teulu a fu farw<br />
ym 1903 yn 76 oed? Codwyd ei charreg fedd er cof annwyl gan aelodau<br />
teulu y bu’n ei wasanaethu am fwy na 40 o flynyddoedd. Mae mam a<br />
thad Jane, Ann a John Platt, hefyd wedi’u claddu yn y fynwent.<br />
St Hilary’s<br />
Eglwys Sant Hilari<br />
Erbistock Erbistog<br />
Explore the hidden treasures<br />
in our rural churchyards<br />
Fforio trysorau cudd yn ein<br />
mynwentydd gwledig
The Rhododendrons in full bloom<br />
- a spectacular sight in May and<br />
June.<br />
Y Rhododendron yn ei flodau -<br />
golygfa ysblennydd ym mis Mai a<br />
mis Mehefin.<br />
Welcome<br />
The close proximity of St<br />
Hilary’s churchyard to the<br />
River Dee provides an ideal<br />
habitat for a wide range of<br />
plants, animals and bird life.<br />
The original churchyard was<br />
extended in the north west<br />
corner in 1910 and a further<br />
burial ground, uphill of the<br />
site, which you can access<br />
from the public footpath, was<br />
consecrated in 1939.<br />
You may see hedgehogs<br />
foraging for worms and, as dusk falls, bats leave their roosts<br />
in the tall trees in search of supper. Often though, the water<br />
birds are the stars of the show.<br />
Croeso<br />
Mae’r ffaith bod mynwent Sant Hilari mor agos at afon<br />
Dyfrdwy’n golygu ei bod yn gynefin delfrydol ar gyfer ystod<br />
eang o blanhigion, anifeiliaid ac adar. Estynnwyd y fynwent<br />
wreiddiol yn y gornel ogledd-orllewinol ym 1910 a<br />
chysegrwyd claddfa bellach ym<br />
1939, i fyny’r bryn o’r safle, y 1<br />
gallwch fynd iddi o’r llwybr<br />
troed cyhoeddus.<br />
Efallai y gwelwch ddraenogod<br />
yn chwilota am bryfed genwair<br />
ac, wrth iddi ddechrau nosi,<br />
bydd ystlumod yn gadael eu<br />
clwydi yn y coed tal i chwilio<br />
am swper. Ond, yn aml, yr adar<br />
d ˆwr yw sêr y sioe.<br />
The sandstone wall provides a<br />
habitat for many wall plants.<br />
Mae’r wal o dywodfaen yn<br />
darparu cynefin i lawer o<br />
blanhigion wal.<br />
Wonderful wildlife<br />
You’ll be very unlucky not to see any of our permanent residents<br />
or seasonal visitors on a trip to St. Hilary’s churchyard. Look out<br />
for voles scurrying and squabbling in the tussocky grass. As well as<br />
bumblebees and butterflies attracted by the wildflowers in spring<br />
and summer, throughout the year you’ll see a whole host of bird life<br />
wandering in from the banks of the River Dee.<br />
The Heron Ardaea cinerea is usually solitary, although several<br />
birds may be seen feeding fairly close together. It stalks its food,<br />
generally fish, amphibians, molluscs and aquatic insects, often standing<br />
motionless for long periods of time before striking. It usually feeds<br />
close to the bank, but may wade out into shallow water.<br />
You may catch a glimpse of a Kingfisher Alcedo atthis with its<br />
unmistakable bright blue and orange plumage, flitting through the<br />
churchyard back to its riverside perch.<br />
Sometimes you’ll see the Swans Cygnus olor out for a stroll in the<br />
churchyard and may also be lucky enough to see a Dipper Cinclus<br />
Cinclus - a slate grey-black bird with a brown head and white throat,<br />
that feeds on aquatic larvae, insects and molluscs.<br />
Finding your way around<br />
Dod o hyd i’ch ffordd o gwmpas<br />
Through the year Gydol y flwyddyn<br />
1<br />
2 4<br />
3<br />
© RSPB-images.com<br />
Bywyd gwyllt<br />
rhyfeddol<br />
Fe fyddwch chi’n anlwcus iawn os na<br />
welwch rai o’n preswylwyr parhaol<br />
neu ein hymwelwyr tymhorol ar<br />
daith i fynwent Sant Hilari. Cadwch<br />
lygad yn agored am lygod y gwair<br />
yn sgrialu ac yn ffraeo yn y glaswellt<br />
twmpathog. Yn ogystal â chacwn<br />
bwm ac ieir bach yr haf yn cael<br />
eu denu gan y blodau gwyllt yn y<br />
gwanwyn a’r haf, fe fyddwch hefyd yn<br />
gweld llu cyfan o adar yn crwydro i<br />
mewn o lannau afon Dyfrdwy gydol<br />
y flwyddyn.<br />
Mae’r Crëyr Glas Ardaea cinerea fel rheol i’w weld ar ei ben ei hun, er<br />
bod modd gweld sawl aderyn yn bwydo’n eithaf agos at ei gilydd. Mae’n<br />
aml yn hela’i fwyd, sef pysgod, amffibiaid, molysgiaid a phryfed y d ˆwr yn<br />
gyffredinol, trwy sefyll yn gwbl llonydd am gyfnodau hir cyn ymosod. Fel<br />
rheol, mae’n bwydo’n agos at y lan, ond gall fynd allan i dd ˆwr bas.<br />
Efallai y cewch gip ar Las y Dorlan Alcedo atthis â’i blu glas ac oren<br />
digamsyniol, yn gwibio trwy’r fynwent yn ôl i’w<br />
glwyd ar lan yr afon.<br />
Nuthatches Sitta<br />
europea on the tree<br />
trunks & branches.<br />
Delor y Cnau<br />
Sitta europea<br />
ar foncyffion a<br />
changhennau’r coed.<br />
The Heron Ardaea cinerea is<br />
the largest of the European<br />
Heron family.<br />
Y Crëyr Glas Ardaea cinerea<br />
yw’r mwyaf o’r teulu Crehyrod<br />
Ewropeaidd.<br />
Weithiau fy fyddwch yn gweld yr<br />
Alarch Dof Cygnus olor yn mynd<br />
am dro yn y fynwent, ac efallai y<br />
byddwch yn ddigon ffodus i weld<br />
Bronwen y D ˆwr Cinclus Cinclus,<br />
sef aderyn llwyd-ddu ei liw â phen<br />
brown a gwddf gwyn sy’n bwydo<br />
ar larfâu, pryfed a molysgiaid.<br />
Look out for... Cadwch lygad yn agored am...<br />
Colourful lichens<br />
growing on many of<br />
the older gravestones<br />
and walls.<br />
Cennau lliwgar yn tyfu<br />
ar lawer o’r waliau a’r<br />
cerrig beddi hˆyn.<br />
Spot a flash of irridescent blue? It<br />
may be a Kingfisher heading back<br />
to the river.<br />
Wedi cael cip ar fflach o las<br />
enfysliw? Efallai mai Glas y Dorlan<br />
ar ei ffordd yn ôl i’r afon ydyw.<br />
Watch out for the Dipper - the<br />
male has a sweet, wren-like song.<br />
Cadwch lygad yn agored am<br />
Fronwen y d ˆwr – mae gan yr<br />
aderyn gwrywaidd gân debyg i<br />
ddryw.<br />
Jan Ion Feb Chw Mar Maw Apr Ebr May Mai Jun Meh Jul Gor Aug Aws Sep Med Oct Hyd Nov Tach Dec Rha<br />
© RSPB-images.com