05.04.2013 Views

cliciwch yma - Sacred Space

cliciwch yma - Sacred Space

cliciwch yma - Sacred Space

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

How to find us<br />

St. Hilary’s,<br />

Erbistock, LL13 0DL<br />

Sut i ddod o hyd i ni<br />

Eglwys Sant Hilari,<br />

Erbistog, LL13 0DL<br />

The map below shows the rural churchyards taking part in the<br />

<strong>Sacred</strong> <strong>Space</strong> project. If you’ve enjoyed your visit to one of our<br />

amazing churchyards, why not discover the secrets and delights all<br />

of the others hold in store?<br />

Mae’r map isod yn dangos y mynwentydd gwledig sy’n cymryd<br />

rhan yn y prosiect <strong>Sacred</strong> <strong>Space</strong>. Os ydych wedi mwynhau’ch<br />

ymweliad ag un o’n mynwentydd rhyfeddol, beth am ddarganfod y<br />

cyfrinachau a’r pleserau y mae gan bob un o’r lleill i’w cynnig?<br />

Wales • Cymru<br />

Rhosllanerchrugog<br />

A483<br />

A5<br />

Llangollen<br />

Froncysyllte<br />

Chirk/<br />

Y Waun<br />

Wrexham/<br />

Wrecsam<br />

A5<br />

Oswestry/<br />

Croesoswallt<br />

Eyton<br />

Erbistock<br />

St Martins<br />

Rossett<br />

Gresford<br />

Isycoed<br />

A495<br />

Whittington<br />

Bangor-Is-Y-Coed<br />

Overton<br />

Ellesmere<br />

For more information visit: I gael mwy o wybodaeth, ewch i:<br />

www.sacred-space.org.uk<br />

A41<br />

Malpas<br />

Tallarn<br />

Green<br />

Penley<br />

Hanmer<br />

Bronington<br />

Bettisfield<br />

A49<br />

Whitchurch<br />

England • Lloegr<br />

Designed by www.hunterbevan.co.uk<br />

Fabulous flowers & plants<br />

Blodau a phlanhigion hyfryd<br />

a<br />

g<br />

b<br />

h<br />

a Snowdrop Yr Eirlys<br />

Galanthus - Also known<br />

as ‘Eve’s Tears’ or<br />

Candlemas Bells Mae<br />

Cloch y Baban ymhlith<br />

yr enwau Cymraeg eraill<br />

arno, a Candlemass Bells<br />

yn Saesneg (mae G ˆwyl<br />

Fair y Canhwyllau ar 2il<br />

Chwefror)<br />

b Ramsons Craf y Geifr<br />

Allium ursinum<br />

Also known as Wild<br />

Garlic Mae Garlleg<br />

Gwyllt yn enw arall arno<br />

c Lesser Celandine<br />

Llygad Ebrill<br />

Ranunculus ficaria<br />

c<br />

i<br />

d<br />

d Field Woodrush<br />

Y Milfyw<br />

Luzula campestris<br />

e Cuckoo Pint<br />

Pidyn y Gog<br />

Arum maculatum<br />

Also known as ‘Lords<br />

and Ladies’ Mae<br />

Pregethwr yn y Pulpud<br />

ymhlith yr enwau eraill<br />

arno<br />

f Lady’s smock Ffedog<br />

y Forwyn<br />

Cardamine pratensis<br />

g Forget-me-not<br />

Sgorpionllys<br />

Myosotis palustris<br />

j<br />

e<br />

k<br />

h Cowslip<br />

Briallen Fair<br />

Primula Veris<br />

i PrimroseY Friallen<br />

Primula<br />

j Cow Parsley<br />

Y Gorthyfail<br />

Anthriscus sylvestris<br />

k Yarrow Milddail<br />

Achillea millefolium<br />

l Germander<br />

Speedwell<br />

Llygad Doli<br />

Veronica chamaedrys<br />

Also known as Bird’s<br />

Eye Mae Craith Unnos<br />

ymhlith yr enwau eraill<br />

arno<br />

Look out for... Cadwch lygad yn agored am...<br />

4<br />

The grave of Ellen<br />

Francis, hostess of<br />

the Erbistock Boat<br />

House.<br />

Bedd Ellen Francis,<br />

croesawferch Tˆy<br />

Cwch Erbistog.<br />

f<br />

l<br />

The memorial to<br />

Mary Hannah Hall<br />

- school mistress<br />

aged 19.<br />

Y gofeb i Mary<br />

Hannah Hall -<br />

ysgolfeistres 19 oed.<br />

A glimpse into the past...<br />

Look around the churchyard - you’ll find many interesting and ornately<br />

decorated 18th and 19th Century memorials that can give us clues to<br />

what life was like in the past.<br />

Look out for the tomb of Ellis Boates of Rosehill. The church was built as<br />

a memorial to him, funded by his wife, Caroline Boates. When she died<br />

in 1860, the construction was taken over by their daughter Gertude. In<br />

1872, Gertrude gave the ‘reredos’ (the decorative screen behind the<br />

altar) to the church in memory of her husband Capt. Henry Girardot<br />

and their only child, Guy Henry Giradot. The whole family are buried<br />

here together.<br />

Can you find the grave of Jane Platt, a family servant who died in 1903<br />

aged 76? Her tombstone was ‘erected in affectionate remembrance by<br />

the members of a family in whose service she was for over 40 years’.<br />

Jane’s mother and father, Ann and John Platt are also buried in the<br />

churchyard.<br />

2 3<br />

The grave of Ellis Boates, his wife<br />

& family - who built the church in<br />

his memory.<br />

Bedd Ellis Boates, ei wraig a’i deulu<br />

- a adeiladodd yr eglwys er cof<br />

amdano.<br />

Cipolwg ar y gorffennol...<br />

The memorial to Jane Platt,<br />

erected by the family she served<br />

for over 40 years.<br />

Y Gofeb i Jane Platt, a godwyd gan<br />

y teulu y bu’n ei wasanaethu am<br />

fwy na 40 o flynyddoedd.<br />

Edrychwch o amgylch y fynwent – fe fyddwch yn gweld llawer o<br />

gofebion diddorol ac addurnol o’r 18fed a’r 19eg Ganrif sy’n gallu rhoi<br />

cliwiau i ni ynglˆyn â sut beth oedd bywyd yn y gorffennol.<br />

Cadwch lygad yn agored am fedd Ellis Boates o Rosehill. Codwyd yr<br />

eglwys er cof amdano, dan nawdd ei wraig, Caroline Boates. Pan fu hithau<br />

farw ym 1860, daeth ei merch, Gertrude, yn gyfrifol am yr adeiladu. Ym<br />

1872, rhoddodd Gertrude y ‘reredos’ (y sgrin addurnol y tu ôl i’r allor) i’r<br />

eglwys er cof am ei g ˆwr, y Capten Henry Girardot, a’u hunig blentyn, Guy<br />

Henry Giradot. Mae’r teulu cyfan wedi’u claddu <strong>yma</strong> gyda’i gilydd.<br />

A allwch chi ddod o hyd i fedd Jane Platt, sef morwyn teulu a fu farw<br />

ym 1903 yn 76 oed? Codwyd ei charreg fedd er cof annwyl gan aelodau<br />

teulu y bu’n ei wasanaethu am fwy na 40 o flynyddoedd. Mae mam a<br />

thad Jane, Ann a John Platt, hefyd wedi’u claddu yn y fynwent.<br />

St Hilary’s<br />

Eglwys Sant Hilari<br />

Erbistock Erbistog<br />

Explore the hidden treasures<br />

in our rural churchyards<br />

Fforio trysorau cudd yn ein<br />

mynwentydd gwledig


The Rhododendrons in full bloom<br />

- a spectacular sight in May and<br />

June.<br />

Y Rhododendron yn ei flodau -<br />

golygfa ysblennydd ym mis Mai a<br />

mis Mehefin.<br />

Welcome<br />

The close proximity of St<br />

Hilary’s churchyard to the<br />

River Dee provides an ideal<br />

habitat for a wide range of<br />

plants, animals and bird life.<br />

The original churchyard was<br />

extended in the north west<br />

corner in 1910 and a further<br />

burial ground, uphill of the<br />

site, which you can access<br />

from the public footpath, was<br />

consecrated in 1939.<br />

You may see hedgehogs<br />

foraging for worms and, as dusk falls, bats leave their roosts<br />

in the tall trees in search of supper. Often though, the water<br />

birds are the stars of the show.<br />

Croeso<br />

Mae’r ffaith bod mynwent Sant Hilari mor agos at afon<br />

Dyfrdwy’n golygu ei bod yn gynefin delfrydol ar gyfer ystod<br />

eang o blanhigion, anifeiliaid ac adar. Estynnwyd y fynwent<br />

wreiddiol yn y gornel ogledd-orllewinol ym 1910 a<br />

chysegrwyd claddfa bellach ym<br />

1939, i fyny’r bryn o’r safle, y 1<br />

gallwch fynd iddi o’r llwybr<br />

troed cyhoeddus.<br />

Efallai y gwelwch ddraenogod<br />

yn chwilota am bryfed genwair<br />

ac, wrth iddi ddechrau nosi,<br />

bydd ystlumod yn gadael eu<br />

clwydi yn y coed tal i chwilio<br />

am swper. Ond, yn aml, yr adar<br />

d ˆwr yw sêr y sioe.<br />

The sandstone wall provides a<br />

habitat for many wall plants.<br />

Mae’r wal o dywodfaen yn<br />

darparu cynefin i lawer o<br />

blanhigion wal.<br />

Wonderful wildlife<br />

You’ll be very unlucky not to see any of our permanent residents<br />

or seasonal visitors on a trip to St. Hilary’s churchyard. Look out<br />

for voles scurrying and squabbling in the tussocky grass. As well as<br />

bumblebees and butterflies attracted by the wildflowers in spring<br />

and summer, throughout the year you’ll see a whole host of bird life<br />

wandering in from the banks of the River Dee.<br />

The Heron Ardaea cinerea is usually solitary, although several<br />

birds may be seen feeding fairly close together. It stalks its food,<br />

generally fish, amphibians, molluscs and aquatic insects, often standing<br />

motionless for long periods of time before striking. It usually feeds<br />

close to the bank, but may wade out into shallow water.<br />

You may catch a glimpse of a Kingfisher Alcedo atthis with its<br />

unmistakable bright blue and orange plumage, flitting through the<br />

churchyard back to its riverside perch.<br />

Sometimes you’ll see the Swans Cygnus olor out for a stroll in the<br />

churchyard and may also be lucky enough to see a Dipper Cinclus<br />

Cinclus - a slate grey-black bird with a brown head and white throat,<br />

that feeds on aquatic larvae, insects and molluscs.<br />

Finding your way around<br />

Dod o hyd i’ch ffordd o gwmpas<br />

Through the year Gydol y flwyddyn<br />

1<br />

2 4<br />

3<br />

© RSPB-images.com<br />

Bywyd gwyllt<br />

rhyfeddol<br />

Fe fyddwch chi’n anlwcus iawn os na<br />

welwch rai o’n preswylwyr parhaol<br />

neu ein hymwelwyr tymhorol ar<br />

daith i fynwent Sant Hilari. Cadwch<br />

lygad yn agored am lygod y gwair<br />

yn sgrialu ac yn ffraeo yn y glaswellt<br />

twmpathog. Yn ogystal â chacwn<br />

bwm ac ieir bach yr haf yn cael<br />

eu denu gan y blodau gwyllt yn y<br />

gwanwyn a’r haf, fe fyddwch hefyd yn<br />

gweld llu cyfan o adar yn crwydro i<br />

mewn o lannau afon Dyfrdwy gydol<br />

y flwyddyn.<br />

Mae’r Crëyr Glas Ardaea cinerea fel rheol i’w weld ar ei ben ei hun, er<br />

bod modd gweld sawl aderyn yn bwydo’n eithaf agos at ei gilydd. Mae’n<br />

aml yn hela’i fwyd, sef pysgod, amffibiaid, molysgiaid a phryfed y d ˆwr yn<br />

gyffredinol, trwy sefyll yn gwbl llonydd am gyfnodau hir cyn ymosod. Fel<br />

rheol, mae’n bwydo’n agos at y lan, ond gall fynd allan i dd ˆwr bas.<br />

Efallai y cewch gip ar Las y Dorlan Alcedo atthis â’i blu glas ac oren<br />

digamsyniol, yn gwibio trwy’r fynwent yn ôl i’w<br />

glwyd ar lan yr afon.<br />

Nuthatches Sitta<br />

europea on the tree<br />

trunks & branches.<br />

Delor y Cnau<br />

Sitta europea<br />

ar foncyffion a<br />

changhennau’r coed.<br />

The Heron Ardaea cinerea is<br />

the largest of the European<br />

Heron family.<br />

Y Crëyr Glas Ardaea cinerea<br />

yw’r mwyaf o’r teulu Crehyrod<br />

Ewropeaidd.<br />

Weithiau fy fyddwch yn gweld yr<br />

Alarch Dof Cygnus olor yn mynd<br />

am dro yn y fynwent, ac efallai y<br />

byddwch yn ddigon ffodus i weld<br />

Bronwen y D ˆwr Cinclus Cinclus,<br />

sef aderyn llwyd-ddu ei liw â phen<br />

brown a gwddf gwyn sy’n bwydo<br />

ar larfâu, pryfed a molysgiaid.<br />

Look out for... Cadwch lygad yn agored am...<br />

Colourful lichens<br />

growing on many of<br />

the older gravestones<br />

and walls.<br />

Cennau lliwgar yn tyfu<br />

ar lawer o’r waliau a’r<br />

cerrig beddi hˆyn.<br />

Spot a flash of irridescent blue? It<br />

may be a Kingfisher heading back<br />

to the river.<br />

Wedi cael cip ar fflach o las<br />

enfysliw? Efallai mai Glas y Dorlan<br />

ar ei ffordd yn ôl i’r afon ydyw.<br />

Watch out for the Dipper - the<br />

male has a sweet, wren-like song.<br />

Cadwch lygad yn agored am<br />

Fronwen y d ˆwr – mae gan yr<br />

aderyn gwrywaidd gân debyg i<br />

ddryw.<br />

Jan Ion Feb Chw Mar Maw Apr Ebr May Mai Jun Meh Jul Gor Aug Aws Sep Med Oct Hyd Nov Tach Dec Rha<br />

© RSPB-images.com

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!