Mionteanga agus Mórtheanga i Ré na Straitéise 20 Bliain - Tóstal na ...
Mionteanga agus Mórtheanga i Ré na Straitéise 20 Bliain - Tóstal na ...
Mionteanga agus Mórtheanga i Ré na Straitéise 20 Bliain - Tóstal na ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
<strong>Mionteanga</strong> <strong>agus</strong> <strong>Mórtheanga</strong> i<br />
<strong>Ré</strong> <strong>na</strong> <strong>Straitéise</strong> <strong>20</strong> <strong>Bliain</strong><br />
Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Brian Ó Curnáin<br />
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge<br />
Gaillimh<br />
27 Feabhra <strong>20</strong>10<br />
Aidhm <strong>na</strong> Cainte<br />
• Ceist <strong>na</strong> hInmhartha<strong>na</strong>chta sa Straitéis<br />
• <strong>Ré</strong>altacht <strong>agus</strong> Idé‐eolaíocht an Dátheangachais<br />
• Aithint <strong>na</strong> Deacrachta sa Straitéis<br />
• Léiriú ar an nGaeilge Laghdaithe<br />
• Moltaí leis an Straitéis a thabhairt chun Feabhais<br />
Moltaí Ginearálta an SCT sa Straitéis<br />
• Glactar le léarscáil theangeolaíoch <strong>na</strong> Gaeltachta <strong>agus</strong> le<br />
‘treo ginearálta’ <strong>na</strong> moltaí (Str. <strong>20</strong> Bl. 6, 23);<br />
• Aithnítear an bhagairt don Ghaeltacht, <strong>agus</strong> ní<br />
thagraítear do phráinn <strong>na</strong> ceiste sa Straitéis, .i. ‘an<br />
ghéarchéim’ hé héi ’<br />
• Aitheantas do chritéir teanga <strong>agus</strong> do chur chuige<br />
pleanála teanga<br />
– Moltar i gcáipéis Fhiontair gurb iad moltaí an SCT a bheadh mar<br />
bhunchloch le gné <strong>na</strong> Gaeltachta sa Straitéis <strong>20</strong> <strong>Bliain</strong><br />
• Ach tras<strong>na</strong>íl ó dhioscúrsa an dátheangachais T2 ar<br />
chomhthéacs T1 <strong>na</strong> Gaeltachta sa Straitéis <strong>20</strong> <strong>Bliain</strong><br />
Catagóirí A, B <strong>agus</strong> C: SCT <strong>20</strong>07<br />
© Suirbhéireacht Ordanáis Éireann <strong>agus</strong> Rialtas<br />
<strong>na</strong> hÉireann, NIRSA a réitigh. Ceadú<strong>na</strong>s Uimhir<br />
MP 8252<br />
Mionlach Teanga <strong>agus</strong> Tromlach Teanga<br />
STRAITÉIS <strong>20</strong> BLIAIN<br />
DON GHAEILGE<br />
<strong>20</strong>10 – <strong>20</strong>30 <strong>20</strong>30: DRÉACHT<br />
Ach an aithníonn sí an phráinn a léirítear san<br />
SCT?<br />
Na Riachta<strong>na</strong>is is Práinní<br />
I. Cúngú an phobail thraidisiúnta Ghaeilge [a laghad]<br />
II. Greim cean<strong>na</strong>sach an Bhéarla ar shóisialú ár ndaoine óga<br />
(fáisceadh creidmheasa [credit crunch] <strong>na</strong> Gaeltachta)<br />
[inmheánú <strong>na</strong> deacrachta]<br />
III III. Comhoibriú (dá neamhchomhfhiosaí é) ár gcuid foras pobail<br />
<strong>agus</strong> Stáit le creimeadh chean<strong>na</strong>s áitiúil <strong>na</strong> Gaeilge [seachaint<br />
<strong>na</strong> deacrachta; doiléire <strong>na</strong> straitéise]<br />
Ní mhaireann nós mionlaigh sa gcomhthéacs céan<strong>na</strong> sóisialta i<strong>na</strong><br />
ndéantar éascú ar nós an tromlaigh (Fishman 1989)<br />
IV. Dáileadh mhaoin <strong>na</strong> straitéise Gaeltachta ar bhealach neodrach<br />
i leith an aistrithe teanga [Mífhreagracht <strong>na</strong> straitéise reatha]<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 1
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
Age 5 to 9: % able to speaak<br />
Welsh<br />
So‐aitheantacht an chomhthéacs<br />
• Dá ndéanfaí malartú ar:<br />
– An Ghaeilge le Teanga X<br />
– An Béarla le Teanga Y<br />
– Stát <strong>na</strong> hÉireann le Stát X<br />
– Gaeltacht le Ceantar Y<br />
• An mbeifeá in ann cás <strong>na</strong> Gaeilge i<strong>na</strong> ré<br />
chomhaimseartha a aithint sa Straitéis?<br />
CÓIMHEASA CAIGHDEÁNAITHE MINICÍOCHTA, CAINTEOIRÍ LAETHÚLA<br />
DE RÉIR TOGHRANN GAELTACHTA, DAONÁIREAMH <strong>20</strong>02<br />
Bunús <strong>na</strong> gCatagóirí A, B <strong>agus</strong> C: SCT <strong>20</strong>07)<br />
Hywel Jones (<strong>20</strong>07) in Gwerddon, Cyf. 1, Rhif 2, Hydref <strong>20</strong>07<br />
‘The implications of changes in the ages of Welsh speakers and their spatial distribution’<br />
Figure 3: The relationship between the percentage that can speak Welsh at 5 to 9 years old<br />
and 25 to 39 years old, by county. <strong>20</strong>01 Electoral divisions<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
<strong>20</strong><br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
<strong>20</strong><br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
<strong>20</strong><br />
Gwynedd<br />
0 <strong>20</strong> 40 60 80<br />
Isle of Anglesey<br />
Powys Wrexham Flintshire Denbighshire<br />
NNeath th PPort t TTalbot lb t SSwansea CCarmarthenshire th hi PPembrokeshire b k hi CCeredigion di i<br />
Caerphilly Merthyr Tydfil Rhondda Cynon Taff Vale of Glamorgan<br />
Cardiff Newport<br />
0 <strong>20</strong> 40 60 80<br />
Monmouthshire Torfaen<br />
0 <strong>20</strong> 40 60 80<br />
Age 25 to 39: % able to speak Welsh<br />
Conwy<br />
Bridgend<br />
Blae<strong>na</strong>u Gwent<br />
0 <strong>20</strong> 40 60 80<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
<strong>20</strong><br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
<strong>20</strong><br />
Tairseach Inmhartha<strong>na</strong> <strong>agus</strong> Dlús Ard <strong>na</strong> gCainteoirí i bPobal<br />
Cainteoirí Laethúla (CL) 3-18 mbl V. CL >19 mbl.<br />
Figure 7: Map of the wards where over 70 per cent spoke Welsh, 1991, Hywel Jones (<strong>20</strong>07) in Gwerddon, Cyf. 1, Rhif 2, Hydref <strong>20</strong>07<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 2
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
Figure 8: Map of the electoral divisions where over 70 per cent could speak Welsh, <strong>20</strong>01:<br />
Hywel Jones (<strong>20</strong>07) in Gwerddon, Cyf. 1, Rhif 2, Hydref <strong>20</strong>07<br />
Norris, M.J. <strong>agus</strong> L. Jantzen. <strong>20</strong>02: 26. From generation to generation: Survival and mainte<strong>na</strong>nce of<br />
Ca<strong>na</strong>da’s aborigi<strong>na</strong>l languages within families, communities and cities. Government of Ca<strong>na</strong>da. Indian<br />
and Northern Affairs. Ottawa: Ca<strong>na</strong>dian heritage.<br />
Daonra <strong>na</strong> Catalóine: 11 milliún + Mapa i dades generals<br />
F. X. Vila i<br />
Moreno (<strong>20</strong>08):<br />
Caighdeán an<br />
tSealbhaithe<br />
sa Spáinnis<br />
chun tosaigh ar<br />
Shealbhú <strong>na</strong><br />
Catalóinise<br />
El coneixement de la llengua catala<strong>na</strong> en els territoris que la tenen com a llengua<br />
pròpia és desigual a causa de la diversitat de les realitats històriques i polítiques.<br />
Percentatge de coneixements de català a tots els territoris de parla catala<strong>na</strong><br />
Attikamek<br />
(Lár‐Theas Québec, Cea<strong>na</strong>da)<br />
•Dúchasaigh a labhraíonn Cree Oirthearach<br />
•Có<strong>na</strong>í ar Limistéir Chaomh<strong>na</strong>ithe<br />
•Líon: breis is 5,000 duine<br />
•Cumas sa teanga dhúchais i gcás 90% díobh<br />
•Cumas dátheangach san Attikamek <strong>agus</strong> sa bhFraincis<br />
Próifíl teanga <strong>agus</strong> aoise Ros Muc (L. 3.1)<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 3<br />
4661<br />
duine<br />
100<br />
90<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
<strong>20</strong><br />
10<br />
0<br />
(Foinse: Ó Giollagáin <strong>20</strong>05)<br />
<strong>na</strong>íonáin<br />
bunscoil<br />
meánsc.<br />
3ú leibh.<br />
déag/fichidí<br />
tríochaidí<br />
ceathr.<br />
caogaidí<br />
seascaidí<br />
seachtóidí<br />
ochtóidí+<br />
B<br />
CC<br />
CLD<br />
CAD<br />
CD
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
4661<br />
duine<br />
100<br />
90<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
<strong>20</strong><br />
10<br />
0<br />
Próifíl teanga <strong>agus</strong> aoise Ros Muc (L. 3.1)<br />
(Foinse: Ó Giollagáin <strong>20</strong>05)<br />
Gaeilgeoirí ><br />
< Béarlóirí<br />
<strong>na</strong>íonáin<br />
bunscoil<br />
meánsc.<br />
3ú leibh.<br />
déag/fichidí<br />
tríochaidí<br />
ceathr.<br />
caogaidí<br />
seascaidí<br />
seachtóidí<br />
ochtóidí+<br />
Dóchas cheal Eolais<br />
Craiceann <strong>agus</strong> a Luach<br />
Miotas an Dátheangachais<br />
Chothroim i bPobal<br />
Montrul (<strong>20</strong>08)<br />
Incomplete First Language Acquisition<br />
B<br />
CC<br />
CLD<br />
CAD<br />
CD<br />
Aidhm <strong>na</strong> Cainte<br />
• Ceist <strong>na</strong> hInmhartha<strong>na</strong>chta sa Straitéis<br />
• <strong>Ré</strong>altacht <strong>agus</strong> Idé‐eolaíocht an Dátheangachais<br />
• Aithint <strong>na</strong> Deacrachta sa Straitéis<br />
• Léiriú ar an nGaeilge Laghdaithe<br />
• Moltaí leis an Straitéis a thabhairt chun Feabhais<br />
Misneach <strong>na</strong> Tuiscea<strong>na</strong><br />
Tacaíocht Aonteangach<br />
Castacht ghramadaí mar fheidhm de mhéid<br />
foclóra sa mBéarla vs. san Iodáilis<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 4<br />
Scóran<strong>na</strong> sa gcastacht ghramadaí g<br />
36<br />
34<br />
32<br />
30<br />
28<br />
26<br />
24<br />
22<br />
<strong>20</strong><br />
18<br />
16<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
Castacht sa mBéarla<br />
Castacht san Iodáilis<br />
600<br />
Leibhéal an fhoclóra
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
Hart <strong>agus</strong> Ridley (<strong>20</strong>03)<br />
(Meaningful Differences)<br />
A Dictio<strong>na</strong>ry of<br />
Linguistics and Phonetics<br />
David Crystal (<strong>20</strong>03 5 )<br />
῾Sa dátheangachas<br />
dealaitheach ... tógann<br />
an dara teanga io<strong>na</strong>d<br />
<strong>na</strong> chéad teanga (rud<br />
atá coitianta i gcás<br />
teangacha mionlaigh)᾽<br />
῾Sa dátheangachas<br />
breisitheach ...<br />
foghlaimíonn grúpa<br />
an mhóraimh dara<br />
teanga gan baol dá<br />
gcéad teanga (msh.<br />
Béarlóirí Chea<strong>na</strong>da an<br />
Fhraincis a<br />
fhoghlaim)᾽<br />
Dátheangachas SDCU Fiontar<br />
‘Tá tuairisc fhorleathan ar fáil faoi<br />
oilteacht in dhá theanga, go háirithe<br />
sa dátheangachas ardoilte a<br />
fhorbraítear go luath sa saol,<br />
gurb iomaí tairbhe a thagann aisti don<br />
leanbh, idir thairbhe chog<strong>na</strong>íoch <strong>agus</strong><br />
tairbhe ó thaobh dearcaidh de. ... .’<br />
S‐chuar hipitéiseach <strong>na</strong> Gaeilge<br />
iarthraidisiúnta<br />
Ionchur hipitéiseach; Acmhainn hipitéiseach<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 5<br />
% Traidisiún nta<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
<strong>20</strong><br />
0<br />
1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 <strong>20</strong>00<br />
<strong>Bliain</strong> breithe<br />
Achoimre<br />
Is céim riachta<strong>na</strong>ch i<br />
mbás formhór<br />
theangacha an domhain<br />
an dátheangachas<br />
dealaitheach
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
● Códmhalartú<br />
● Cosúlú<br />
● Dí Dísciú iú <strong>Ré</strong>ime <strong>Ré</strong>i<br />
● Dísciú Sealbhaithe<br />
● Dísciú Féiniúlachta<br />
Mionteangú<br />
Dísciú Sealbhaithe, msh.<br />
Young People's Dyirbal (Schmidt 1985)<br />
Warlpiri rampaku 'Varlpiri éadrom/lag' (O'Shannesy <strong>20</strong>08)<br />
Heritage Russian / American Russian (Polinsky 1997)<br />
<strong>Mionteanga</strong> níos ῾deacra᾽ ná <strong>Mórtheanga</strong><br />
῾is cosúil gur deacra do pháiste Spáinnis<br />
a fhoghlaim ná Béarla, fiú i measc<br />
pobal labhartha <strong>na</strong> Spáinnise i Miami᾽<br />
(Pearson et al. 1997)<br />
Aidhm <strong>na</strong> Cainte<br />
• Ceist <strong>na</strong> hInmhartha<strong>na</strong>chta sa Straitéis<br />
• <strong>Ré</strong>altacht <strong>agus</strong> Idé‐eolaíocht an Dátheangachais<br />
• Aithint <strong>na</strong> Deacrachta sa Straitéis<br />
• Léiriú ar an nGaeilge Laghdaithe<br />
• Moltaí leis an Straitéis a thabhairt chun Feabhais<br />
● Códmhalartú<br />
● Cosúlú<br />
● Dí Dísciú iú <strong>Ré</strong>ime <strong>Ré</strong>i<br />
● Dísciú Sealbhaithe<br />
● Dísciú Féiniúlachta<br />
Mionteangú<br />
Miami, Florida<br />
Ionchur Spáinnise 40% > Béarla<br />
Sealbhú Spáinnise <strong>20</strong>% > Béarla<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 6<br />
%<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
<strong>20</strong><br />
10<br />
0<br />
68.5<br />
60<br />
Ionchur Sealbhú<br />
Spáinnis (Mionú -12.5%) Béarla (Móradh +27%)<br />
Dea‐íomhá an Dátheangachais Vs. Taithí ar an<br />
Dátheangachas Aonbhealach<br />
• Taithí achran<strong>na</strong>ch <strong>na</strong> gcainteoirí óga Gaeltachta ar chomhthéacs<br />
an dátheangachais le hais shoineantacht an dioscúrsa<br />
• Coimhlint idir an dátheangachas rogh<strong>na</strong>ch (pobal T2) <strong>agus</strong> an<br />
dátheangachas éigeantach (pobal T1)<br />
• ‘An caighdeán teanga a mbeifí ag súil leis ó chainteoirí dúchais’<br />
– Suirbhé <strong>na</strong> nDaoine Óga [10% i gCat. A le Gaeilge níos fearr ná Béarla]<br />
• (Ó ( Giollagáin g <strong>agus</strong> g Mac Don<strong>na</strong>cha et al. <strong>20</strong>07) )<br />
– Suirbhé Cáilíochtúil <strong>na</strong> dTuismitheoirí<br />
• (Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Mac Don<strong>na</strong>cha et al. <strong>20</strong>07)<br />
– Mac Don<strong>na</strong>cha <strong>20</strong>05<br />
– Ó Giollagáin <strong>20</strong>02, <strong>20</strong>04, <strong>20</strong>05<br />
– Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Mac Don<strong>na</strong>cha <strong>20</strong>08 [an rogha ar son <strong>na</strong> mionteanga]<br />
– Harris <strong>20</strong>06 [gnóthachtáil acadúil: Gaelscoilean<strong>na</strong> Vs. Scoilean<strong>na</strong> Gaetlachta]<br />
– Ó Curnáin <strong>20</strong>07 [laghad an atreisithe teanga i measc <strong>na</strong> gcomhaoiseach i<strong>na</strong> gcuid<br />
gréasán féin]<br />
– Ó Curnáin <strong>20</strong>08: Siondróm an mhionteangachais<br />
– Silvi<strong>na</strong> Montrul <strong>20</strong>08: ‘L1 Weaker Language Hypothesis’<br />
– S. Allen et al. <strong>20</strong>06: ‘go bhfuil an ceart ag tuismitheoirí de bhu<strong>na</strong>dh Inuit a dhéa<strong>na</strong>nn<br />
imní faoi éifeacht theagmháil <strong>na</strong> mórtheanga ar chaighdeán Inuktitut a gclainne.’<br />
31.5<br />
40
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
Pax Anglophonica<br />
• Treocht ón mionteangachas dúchais (T1) go dtí<br />
an mionteangachas foghlama (T2) mar<br />
thoradh ar an éigean seo<br />
• ‘Fearann Fearann impireachtaí cogaí <strong>agus</strong> tugtar<br />
síocháin ar an gciú<strong>na</strong>s uaigneach a lea<strong>na</strong>nn<br />
iad’, Tacitus Agricola, Imperium. <br />
– Tráchtar ar an dátheangachas ach labhraítear an<br />
Béarla.<br />
Aithint <strong>na</strong> Práinne 2<br />
• David Harrison (<strong>20</strong>08: 5) When Languages Die:<br />
– ‘Ní féidir dháiríre a rá go bhfaigheann teangacha<br />
‘bás’ nó go n‐imíonn siad in ‘éag’ nuair <strong>na</strong>ch nithe<br />
beo bitheolaíochta iad. Is é an chaoi a mbrúnn<br />
teangacha níos láidre do leataobh iad. Tréigeann<br />
cainteoirí teangacha beaga nuair a éiríonn siad as<br />
a labhairt <strong>agus</strong> go nglacann siad chucu<br />
mórtheanga i ngeall ar a cean<strong>na</strong>s, ar a hardstádas<br />
<strong>agus</strong> ar a forleithne.’<br />
Aithint <strong>na</strong> Práinne 3<br />
• Jared Diamond (<strong>20</strong>06): Collaspse: How<br />
Societies Choose to Fail or Survive.<br />
– 5 réimse cúinsí:<br />
• 1) dochar don chomhshaol<br />
• 2) athrú aeráide<br />
• 3) comharsan<strong>na</strong> bagracha<br />
• 4) páirtnéirí cairdiúla trádála<br />
• 5) aird <strong>na</strong> sochaí/an phobail ar a gcuid fadhban<strong>na</strong><br />
– Cé acu de <strong>na</strong> cúinsí seo atá comónta do theip <strong>na</strong><br />
sibhialtachta? 5) Neamhaird ar fhadhban<strong>na</strong>.<br />
Aithint <strong>na</strong> Práinne<br />
• Suirbhé <strong>na</strong> Daoine Óga san SCT: <strong>20</strong>07<br />
• An tAistriú Teanga i bPobal ar leith laistigh de<br />
lleathghlúin h hlúi<br />
• Cé aige a bhfuil údarás i Mionlach Teanga?<br />
Údarás ag <strong>na</strong> baill is leochailí sa bpobal<br />
• David Harrison (<strong>20</strong>08: 8) When Languages Die:<br />
– ‘Is iomaí cúinse a chuireann bac ar sheachadadh<br />
éifeachtach teanga, ach is an<strong>na</strong>mh gur dhá ndeoin féin a<br />
chuirfeadh lucht a labhartha bac ar a dteanga a thabhairt<br />
don chéad ghlúin eile eile. Is iondúil gurb iad <strong>na</strong> cainteoirí is<br />
óige ar fad a dhéa<strong>na</strong>nn an cinneadh seo , gasúir 6 <strong>agus</strong> 7<br />
mblia<strong>na</strong> d’aois, is iad faoi bhrú sóisialta. Agus téann <strong>na</strong><br />
gasúir seo i gcion ar iompar teanga <strong>na</strong> ndaoine fásta sa<br />
bpobal. Is geall le baraiméadar sóisialta <strong>na</strong> cainteoirí óga<br />
seo . Mothaíonn siad go rí‐ghéar an dímheas atá ar an<br />
teanga a labhraíonn a muintir <strong>agus</strong> rogh<strong>na</strong>íonn siad an<br />
teanga chean<strong>na</strong>sach a labhairt.’<br />
Aithint <strong>na</strong> Práinne 4<br />
• J. Diamond (<strong>20</strong>06: 15; 23).<br />
– ‘Bíonn freagra an phobail ar a gcuid dúshlán ag<br />
brath ar a gcuid foras polaitiúil, eac<strong>na</strong>maíoch <strong>agus</strong><br />
sóisialta, , <strong>agus</strong> g ar <strong>na</strong> luachan<strong>na</strong> cultúrtha atá acu.<br />
Imríonn <strong>na</strong> forais <strong>agus</strong> <strong>na</strong> luachan<strong>na</strong> seo tionchar<br />
ar mhianta an phobail (nó spéis in iarracht a<br />
dhéa<strong>na</strong>mh fiú) a gcuid fadhban<strong>na</strong> a réiteach. ...<br />
Is féidir cinneadh an ghrúpa a chur ó mhaith i<br />
ngeall ar réimse leathan fáthan<strong>na</strong>, ach is é tús <strong>na</strong><br />
teipe gan an fhadhb a aithint nó teacht roimpi’.<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 7
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
18<br />
16<br />
14<br />
12<br />
10<br />
Aidhm <strong>na</strong> Cainte<br />
• Ceist <strong>na</strong> hInmhartha<strong>na</strong>chta sa Straitéis<br />
• <strong>Ré</strong>altacht <strong>agus</strong> Idé‐eolaíocht an Dátheangachais<br />
• Aithint <strong>na</strong> Deacrachta sa Straitéis<br />
• Léiriú ar an nGaeilge Laghdaithe<br />
• Moltaí leis an Straitéis a thabhairt chun Feabhais<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
chaith<br />
chaithfeadh<br />
a chaitheamh<br />
Séimhiú, Urú<br />
ghoil<br />
ar cheann<br />
barr an cheann<br />
ar an gceann<br />
i gceann<br />
barr <strong>na</strong> gcinn<br />
go gcaitheann<br />
<strong>na</strong>ch gcaitheann<br />
Séimhiú, Urú ar iarraidh<br />
Catagóir Samplaí<br />
barr an cheann a’ úsáid an gual<br />
bád an fear<br />
mhór (baininscneach;<br />
an cearc mór<br />
té tréaniolra i l fi firincneach) i h)<br />
<strong>na</strong> bbeithí ithí mór ó<br />
ar an gceann ar an barr<br />
tríd an baile<br />
sa ceann seo<br />
i gceann (i gcean<strong>na</strong>s, i bhfastú)<br />
i grúpa<br />
i poll<br />
an t-uisce<br />
ann<br />
ar iarraidh<br />
TOGRA ar CHUMAIS<br />
DHÁTHEANGACHA<br />
Claochluithe Tosaigh<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 8<br />
18<br />
16<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
chaith<br />
chaithfeadh<br />
a chaitheamh<br />
ghoil<br />
ar cheann<br />
barr an cheann<br />
ar an gceann<br />
i gceann<br />
barr <strong>na</strong> gcinn<br />
go gcaitheann<br />
<strong>na</strong>ch gcaitheann<br />
an t-uisce<br />
Séimhiú, Urú ar iarraidh<br />
ann<br />
ar iarraidh<br />
Catagóir Samplaí<br />
chaith<br />
100% ceart<br />
chaithfeadh<br />
100% ceart<br />
achaitheamh hih h 100% ceart ach comhréir fabhtach<br />
á chaitheamh<br />
ar cheann<br />
100% ceart ach comhréir fabhtach<br />
ar bád<br />
ar ceann<br />
do Dó<strong>na</strong>ill<br />
Séimhiú, Urú ar iarraidh<br />
Catagóir Samplaí<br />
barr <strong>na</strong> gcinn cleití <strong>na</strong> héan<br />
fuinneogaí <strong>na</strong> tithe<br />
lá lámha h <strong>na</strong>fir fi<br />
go gcaitheann go bhrisfeadh mé<br />
<strong>na</strong>ch gcaitheann <strong>na</strong>ch gabhann<br />
<strong>na</strong>ch fághfadh
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
E‐, mo dheaide bhí sé ag iarraidh, e‐, cupla wrench nós fáil istigh sa shed nós<br />
bhí chaitheach sé ag crochadh traíáil a’ athra an, ola <strong>agus</strong> bhí an bolta s‐<br />
[stuck], u‐ i bhfastú <strong>agus</strong> u‐ chaith mé goil isteach sa shed <strong>agus</strong> fáil an wrench<br />
ceart. Chaith mé goil isteach ’s amach isteach ’s amach mar bhí mé ag fáil an<br />
ceann mícheart i gcó<strong>na</strong>í. ... ...<br />
Ní bheadh, ní beadh fhios a’m céard tá le déa<strong>na</strong>mh. Is dóichí go, go bhriseadh<br />
mé an carr níos mó. ... ...<br />
U‐ stop, bhí meirg ar an chain ’s, <strong>agus</strong> chaitheadh mé cuir ola air. Sa deireadh<br />
chaith mé é a bhaint dhó ’gus u‐, ola a chuir, go leor ola a chuir air ansin. Chuir<br />
mé ar ais ansin sa deireadh é bhí bhí an rothar ag imeacht aríst ‘ss ní bheadh ní<br />
bheadh an chain (ag) fáil stuck. ... ...<br />
E‐ loose‐áileann sé an chain ’s mu‐, ní gheobhach sé stuck aríst nós má bhíonn<br />
an iomarca meirg ann stopann an chain <strong>agus</strong> beidh sé straight i gcó<strong>na</strong>í <strong>agus</strong> ní<br />
bheidh sé in ann move‐áil. ... ...<br />
… seachtar ’s tá duine amháin ag suí ar an mballa ag breathnú.<br />
B’fhéidir go bhfuil a‐, ndóthain daoine ag spraoi é chea<strong>na</strong> ’s ní bheadh sé fair<br />
’s go mbeadh an duine sin leis an team eile <strong>agus</strong> ní bheadh sé fair teams<br />
ansin. ... ...<br />
D’fhág siad ar an trá iad so <strong>na</strong>ch fághfach siad fliuch. Beidh siad ag go(i)l<br />
isteach sa gcarr ’s ní bheadh ní bheadh an carr fliuch báite ansin.<br />
1. E‐, mo dheaide bhí sé ag iarraidh, e‐, cupla wrench nós fáil istigh sa shed<br />
nós bhí chaitheach sé ag crochadh traíáil a’ athra an, ola <strong>agus</strong> bhí an<br />
bolta s‐ [stuck], u‐ i bhfastú <strong>agus</strong> u‐ chaith mé goil isteach sa shed <strong>agus</strong><br />
fáil an wrench ceart. Chaith mé goil isteach ’s amach isteach ’s amach mar<br />
bhí mé ag fáil an ceann mícheart i gcó<strong>na</strong>í. ... ...<br />
2. Ní bheadh, ní bheadh fhios a’m céard tá le déa<strong>na</strong>mh. Is dóichí go, go<br />
bhriseadh mé an carr níos mó. ... ...<br />
3. U‐ stop, bhí meirg ar an chain ’s, <strong>agus</strong> chaitheadh mé cuir ola air. Sa<br />
deireadh chaith mé é a bhaint dhó ’gus u‐, ola a chuir, go leor ola a chuir<br />
air ansin. Chuir mé ar ais ansin sa deireadh é bhí bhí an rothar ag imeacht<br />
aríst ’s ní bheadh ní bheadh an chain (ag) fáil stuck. ... ...<br />
4. E‐ loose‐áileann sé an chain ’s mu‐, ní gheobhach sé stuck aríst nós má<br />
bhíonn an iomarca meirg ann stopann an chain <strong>agus</strong> beidh sé straight i<br />
gcó<strong>na</strong>í <strong>agus</strong> ní bheidh sé in ann move‐áil. ... ...<br />
5. … seachtar ’s tá duine amháin ag suí ar an mballa ag breathnú.<br />
6. B’fhéidir go bhfuil a‐, ndóthain daoine ag spraoi é chea<strong>na</strong> ’s ní bheadh sé<br />
fair ’s go mbeadh an duine sin leis an team eile <strong>agus</strong> ní bheadh sé fair<br />
teams ansin. ... ...<br />
7. D’fhág siad ar an trá iad so <strong>na</strong>ch fághfach siad fliuch. Beidh siad ag go(i)l<br />
isteach sa gcarr ’s ní bheadh ní bheadh an carr fliuch báite ansin.<br />
chaitheadh mé cuir ola air.<br />
tá duine amháin ag suí ar an mballa<br />
daoine ag spraoi é chea<strong>na</strong> ’s ní bheadh sé fair<br />
<strong>agus</strong> ní bheadh sé fair teams ansin.<br />
D’fhág siad ar an trá iad so <strong>na</strong>ch fághfach siad<br />
fliuch. Beidh siad ag go(i)l isteach sa gcarr ’s ní bheadh<br />
ní bheadh an carr fliuch báite ansin.<br />
1. E‐, mo dheaide bhí sé ag iarraidh, e‐, cupla wrench nós fáil istigh sa shed<br />
nós bhí chaitheach sé ag crochadh traíáil a’ athra an, ola <strong>agus</strong> bhí an<br />
bolta s‐ [stuck], u‐ i bhfastú <strong>agus</strong> u‐ chaith mé goil isteach sa shed <strong>agus</strong><br />
fáil an wrench ceart. Chaith mé goil isteach ’s amach isteach ’s amach mar<br />
bhí mé ag fáil an ceann mícheart i gcó<strong>na</strong>í. ... ...<br />
2. Ní bheadh, ní bheadh fhios a’m céard tá le déa<strong>na</strong>mh. Is dóichí go, go<br />
bhriseadh mé an carr níos mó. ... ...<br />
3. U‐ stop, bhí meirg ar an chain ’s, <strong>agus</strong> chaitheadh mé cuir ola air. Sa<br />
deireadh chaith mé é a bhaint dhó ’gus u‐, ola a chuir, go leor ola a chuir<br />
air ansin. Chuir mé ar ais ansin sa deireadh é bhí bhí an rothar ag imeacht<br />
aríst ’s ní bheadh ní bheadh an chain (ag) fáil stuck. ... ...<br />
4. E‐ loose‐áileann sé an chain ’s mu‐, ní gheobhach sé stuck aríst nós má<br />
bhíonn an iomarca meirg ann stopann an chain <strong>agus</strong> beidh sé straight i<br />
gcó<strong>na</strong>í <strong>agus</strong> ní bheidh sé in ann move‐áil. ... ...<br />
5. … seachtar ’s tá duine amháin ag suí ar an mballa ag breathnú.<br />
6. B’fhéidir go bhfuil a‐, ndóthain daoine ag spraoi é chea<strong>na</strong> ’s ní bheadh sé<br />
fair ’s go mbeadh an duine sin leis an team eile <strong>agus</strong> ní bheadh sé fair<br />
teams ansin. ... ...<br />
7. D’fhág siad ar an trá iad so <strong>na</strong>ch fághfach siad fliuch. Beidh siad ag go(i)l<br />
isteach sa gcarr ’s ní bheadh ní bheadh an carr fliuch báite ansin.<br />
1. ... ag iarraidh, e-, cupla wrench nós fáil istigh sa shed<br />
2. chaitheach sé ag crochadh traíáil a’ athra an, ola<br />
3. chaith mé goil isteach sa shed <strong>agus</strong> fáil an wrench<br />
ceart.<br />
4. Ní bheadh, ní bheadh fhios a’m céard tá le<br />
déa<strong>na</strong>mh.<br />
5. Is dóichí go, go bhriseadh mé an carr níos mó.<br />
Tomás Ó Ceallaigh, Baile an Phoill<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 9
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
Aidhm <strong>na</strong> Cainte<br />
• Ceist <strong>na</strong> hInmhartha<strong>na</strong>chta sa Straitéis<br />
• <strong>Ré</strong>altacht <strong>agus</strong> Idé‐eolaíocht an Dátheangachais<br />
• Aithint <strong>na</strong> Deacrachta sa Straitéis<br />
• Léiriú ar an nGaeilge Laghdaithe<br />
• Moltaí leis an Straitéis a thabhairt chun Feabhais<br />
Seachantacht an Dioscúrsa<br />
• Meon polaitiúil Vs. Meon teangeolaíoch<br />
– Céard ba mhaith leat a dhéa<strong>na</strong>mh seachas céard atá le déa<strong>na</strong>mh<br />
• Ráitis <strong>na</strong> <strong>Ré</strong>alt‐theangeolaithe (X factor Linguistics)<br />
– Teangeolaíocht thuarascálach Vs. Teangeolaíocht thuairimíoch<br />
Cé atá á rá níos tábhachtaí ná céard atá á rá<br />
– Cé atá á rá níos tábhachtaí ná céard atá á rá<br />
• Teangeolaíocht Kim il Sungach<br />
– Aithris ar mhórtheanga – ardréimean<strong>na</strong> <strong>na</strong> teicneolaíochta/<strong>na</strong><br />
teileachumarsáide, aird ar mhórchúis seachas ar riachta<strong>na</strong>s<br />
– Neamhaird ar shaol réadúil <strong>na</strong> ndaoine<br />
– Polasaí fíorúil colscartha ón réaltacht shóisialta (cosmas comhthreomhar)<br />
– Tosaíochtaí a aithint in aimsir ghéarchéime<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 10
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
Seachantacht an Dioscúrsa 2<br />
• Patuaire dioscúrsúil<br />
– Cointeanóid an dátheangachais<br />
– Gaeltacht <strong>agus</strong> Iar‐Ghaeltacht<br />
– Gaeltacht ag dul i gcosúlacht le ceantair neamh‐Ghaeltachta<br />
– Athruithe teanga – bisiúlacht nó cruthaitheacht nua<br />
– Criólú<br />
– Neamhaird sheachantacht ar dhinimicí an aistrithe teanga/ ar<br />
threocht/ar laghdú teanga<br />
– Caint ar ghéarchéim ‐ ‘Rámhaillí lucht fógartha an uafáis’<br />
• Daltaí maithe a bhí io<strong>na</strong>inn? –<strong>na</strong> cleachtais reatha mar<br />
thoradh ar an teagasc cean<strong>na</strong>sach fréamhú <strong>na</strong><br />
gcleachtas cean<strong>na</strong>sach (Béarla) sa mionphobal teanga<br />
Fís d’Acadúlacht <strong>na</strong> Gaeilge 2<br />
• Róchosúil leis an leagan amach a dtáinig<br />
an ghéarchéim i réim ann<br />
– Tábhacht <strong>na</strong> Gaeilge sa 3ú leibhéal, ach laghad <strong>na</strong><br />
n‐intleachtóirí atá in ann (nó ar spéis leo) dul i<br />
ngleic go hintleachtúil le géarchéim a bpobail<br />
Muinín an Phobail a chothú sa<br />
bPróiseas<br />
Freagrúlacht <strong>na</strong> haicme Stáit do <strong>na</strong> príomhcheistean<strong>na</strong>:<br />
– Bagairtí soiléire d’inmhartha<strong>na</strong>cht an phobail thraidisiúnta<br />
Ghaeilge<br />
– An nexus idir úsáid <strong>na</strong> Gaeilge sa teaghlach <strong>agus</strong> a húsáid i<br />
measc an phobail h b il<strong>agus</strong> a chuid h idiinstitiúidí titiúidí bit briste i gcás á <strong>na</strong> glúine lúi<br />
óige<br />
– Na dúshláin a bhaineann le sóisialú ár ndaoine óga i<strong>na</strong> ndúchas<br />
– Dáileadh sprioctha mhaoin <strong>na</strong> straitéise Gaeltachta ar<br />
aidhmean<strong>na</strong> an phobail Ghaeilge<br />
Fís d’Acadúlacht <strong>na</strong> Gaeilge 1<br />
• Teorantacht <strong>na</strong> físe <strong>agus</strong> béim ar an bPleanáil<br />
Chumais<br />
• Acadúlacht thraidisiúnta <strong>na</strong> gcultúr mionlaigh<br />
– Aird ar aestéit, chultúr, léann fileolaíochta <strong>agus</strong> téacsúil <strong>agus</strong> ar<br />
theangeolaíocht chanúineolaíoch <strong>agus</strong> fheidhmeach<br />
– Doicheall roimh shocheolaíocht an phobail teanga <strong>agus</strong> a n‐<br />
eitniúlacht/antraipeolaíocht reatha<br />
– Sócúlacht mheon intleachtúil an rómánsachais<br />
• T. Eagleton (<strong>20</strong>00: 14‐17): Ba le linn ré an rómánsachais a fuasclaíodh<br />
‘Cultúr’ ó<strong>na</strong> chomhthéacs sóisialta/polaitiúil<br />
• Deighilt idir cultúr mar aestéit <strong>agus</strong> cultúr mar shibhialtacht<br />
An deacracht á sainmhíniú<br />
SCT<br />
Straitéis <strong>20</strong> <strong>Bliain</strong><br />
•<br />
•<br />
Diagnóis<br />
Prognóis<br />
• Diagnóis: Glactar go hindíreach le<br />
háiteamh an SCT –go bhfuil ag teip<br />
ar an idirchaidreamh idir an<br />
• Oideas/Idirghabháil g<br />
teaghlach, an pobal <strong>agus</strong> a chuid<br />
foras <strong>na</strong> cúinsí sóisialta a chothú i<strong>na</strong><br />
dtiocfaidh glúin eile cainteoirí<br />
Gaeilge chun inmhe iontu<br />
• Ní thugtar le fios go bhfuil an<br />
Phrognóis práinneach<br />
• Oideas: do chomhthéacs eile<br />
mionphobal teanga <strong>na</strong>ch bhfuil<br />
chomh leochaileach ná práinneach<br />
(T1/T2 measctha)<br />
Freagracht <strong>na</strong> <strong>Straitéise</strong><br />
• Freagracht an chúraim le glacadh go soiléir s<strong>na</strong><br />
réimsí cinniú<strong>na</strong>cha seo a lea<strong>na</strong>s:<br />
– Seachadadh baile <strong>na</strong> Gaeilge<br />
– Forás oideachais <strong>agus</strong> teacht in inmhe an<br />
chainteora chumasaigh Ghaeilge<br />
– Rogha ar son an mhionlaigh i mbainistiú ár gcuid<br />
foras<br />
– Dlús <strong>na</strong> gcainteoirí Gaeilge i gceantair éagsúla<br />
– Dáileadh mhaoin <strong>na</strong> <strong>Straitéise</strong> Gaeltachta ar<br />
spriocan<strong>na</strong> <strong>na</strong> straitéise<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 11
<strong>Tóstal</strong> <strong>na</strong> Gaeilge <strong>20</strong>10<br />
Fís <strong>na</strong> Pleanála Teanga san SCT a chomh<strong>na</strong>scadh<br />
leis an Straitéis <strong>20</strong> <strong>Bliain</strong><br />
• Straitéisí misniúla a cheapadh do dhúshláin<br />
phráinneacha<br />
– An t‐aos óg a fhréamhú go muiníneach i<strong>na</strong><br />
ndúchas<br />
– Leas tuiscea<strong>na</strong>ch a bhaint as próiseas<br />
comhordaithe pleanála teanga le buntáiste<br />
iomaíoch an mhionlaigh a mhéadú<br />
– Deis anseo le tapú<br />
© Dr Conchúr Ó Giollagáin <strong>agus</strong> Dr<br />
Brian Ó Curnáin 12
Change language