Надад Хэлэх Үг Байна 4

Дизайнер: Ц.Бат-Оргил 

Надад хэлэх үг байна 4. | 1

Надад хэлэх 

үг байна - 

Энгийн хэрнээ 

гайхамшигтай 

хүч чадлыг 

агуулсан хэлц юм шиг 

санагддаг. Ардчилсан 

орнуудын үндсэн хууль 

ч гэсэн “үзэл бодлоо 

илэрхийлэх эрх чөлөө” 

гэсэн энэ л утгыг 

агуулсан өгүүлбэрээр 

эхэлдэг биз. 

Улс орныхоо хөгжлийн 

төлөө гэсэн ганцхан 

зорилгын дор нэгдсэн 

олон олон залуучууд 2 

өдөр чуулж өөрсдийн 

ухаан бодол, уран 

үгээ уралдуулдаг 

“Надад хэлэх үг байна” 

илтгэлийн тэмцээн 

санаачлан зохион 

байгуулагдсанаасаа хойш 

4 хаврыг үджээ. Усны 

шувууд 4 ирээд, 4 буцах 

хооронд, уулсын орой 

4 ногоорч, 4 цайрах 

хугацаанд Монгол 

залуусын дуу хоолой 

60 дахин чангаран 

цуурайтсаар байсан 

юм. Учир юу гэвэл энэ 

удаагийн арга хэмжээнд 

АНУ-ын 15 орчим 

хотоос ирсэн залуус, 

Монголоос ирсэн 3 

зочиноо оруулаад 60- 

лаа амжилттай цугларав. 

Энэ л арга хэмжээнээс 

салж хагацашгүй олон 

найзууд, сарниж алга 

болошгүй үнэн үгүүд, 

судлаж туршсан олон 

олон санаанууд төрж 

гарсан юм. 

Чацарганы мод өөрөө 

ургадаг юм гэнэ лээ. 

Нэгэн мод тарьсан 

байхад л тал бүр 

тийш салаалан ургаж, 

хэдэн жилийн дараа 

үр жимсээ өгөн, олон 

болж ургадаг. Үүнтэй 

адилаар бидний тарьсан 

үр, төгөл болон ургахын 

цагт бидний зорилго 

биелэх болно. Бүх 

залуусаа оролцуулан 

дурсгалын дэвтэр аянг 

эхлүүлэн амжилттай 

явж байна. Америк 

дахь Монголчуудын 

Хөдөлмөрийн Яармаг 

2014 –г зохион 

байгуулах санаа, зохион 

байгуулах багтайгаа 

энэ л тэмцээнээс 

урган төрөн гарсан 

юм. Түүнээс гадна 

бидний хэсэг зохион 

байгуулагчид “Human 

Prosperity” ашгийн 

төлөө бус байгууллага 

байгуулан хүний 

хөгжлийн төлөө хамтдаа 

алхах болсныг дуулгахад 

таатай байна. Бидний 

өмнө нь хийсэн ажлын 

тайлан, дараа нь хийх 

ажлын удиртгал болсон 

энэхүү сэтгүүлийг маань 

хүлээн авч, таалан 

соёрхоно уу! 

Чадварлаг илтгэгчид, 

мэргэн шүүгчид, үнэнч 

үзэгчиддээ бүгдэд нь 

баярлалаа гэдгээ дахин 

дахин илэрхийлье. 

4 | Надад хэлэх үг байна 4. Надад хэлэх үг байна 4. | 5

Алтан спонсорууд: 

Виржиниагийн Олон Улсын Их Сургууль 

Моннис Групп 

Номин Холдинг ХХК 

Монголын Алт “МАК” ХХК 

“Надад Хэлэх Үг Байна 4” илтгэлийн 

тэмцээнийг байгууллага компаниудаас гадна 

АНУ-д ажиллаж хөдөлмөрлөж байгаа хувь 

хүмүүс маш сайнаар хүлээж аван дэмжиж 

тусалж байсан юм. Ялангуяа Л.Цолмон, 

Т.Энэбиш, А.Баярмаа, Д.Тунгалаг, Э.Халиун, 

Энхцэцэг, М.Дэлгэрцогт, А.Ганбат нарт 

тэмцээнд нийт оролцогч, үзэгч, зохион 

байгуулагчдынхаа өмнөөс гүн талархаж 

буйгаа илэрхийлье. 



University history 

Virginia International 

University 

(VIU) was established 

in 1998 with the 

goal of providing affordable 

and high-quality higher 

education for students 

preparing to meet the 

ever-evolving needs and 

opportunities of the 21st 

century. VIU is an independent 

academic establishment 

combining a liberal 

arts tradition with emphasis 

on career orientation. The 

university offers degree 

programs at undergraduate 

and graduate levels as 

well as full and part-time 

certificates in a variety of 

professional and technical 

fields. VIU is fully committed 

to creating universal 

access to quality education, 

so that individuals 

from all sectors of society 

can realize their personal 

and professional educational 

aspirations and fulfill 

their true potential. Our 

aim is to enable students 

to attain academic success 

while gaining the personal 

confidence they need to 

move into professional or 

technical 

employment 

or 

to further 

their studies. 

Since its 

founding 

in 1998, 

Virginia International 

University 

has made 

significant 

progress 

in operating 

an 

institution 

of higher 

education. 

Following 

a demand 

of rapidly 

growing 

student 

population, 

VIU expanded 

its 

programs, 

campus, 

staff and 

faculty in 

less than 

15 years. 

Today 

about 400 

students 

from more 

than 60 

countries 

chose 

to pursue their education 

at VIU. Five different 

schools at VIU offer 

a variety of academic 

and non-academic degrees 

at undergraduate 

and graduate levels on 

campus and online: the 

School of Business, School 

of Computer Information 

Systems, School of English 

Language Studies, School 

of Online Education, and 

the School of Continuing 

Education. 

VIU Timeline 

Several solid achievements 

have enabled VIU 

to meet a goal of providing 

a high quality of 

education to our students. 

Here are several of the 

milestones met by Virginia 

International University: 

1998 – VIU was authorized 

to use the name 

“Virginia International 

University” and granted 

authority to start a Master 

of Business Administration 

(MBA) Program by the 

State Council of Higher 

Education of Virginia 

(SCHEV). 

1999 – VIU was incorporated 

as a non-profit corporation 

and obtained tax 

exemption as a 501(c)3 

non-profit organization 

by the US Internal Revenue 

Service (IRS). VIU 

received authorization to 

offer diploma and certificate 

programs in business 

and computer science by 

SCHEV. 

2000 – VIU was granted 

permission to issue I-20s 

for F-1 and M visa applicants 

from the Immigration 

and Naturalization Service. 

The SCHEV awarded VIU 

degree-granting authority 

for the MBA Program. VIU 

opened 2 undergraduate 

degree programs: Bachelor 

of Business Administration 

(BBA) and Bachelor of 

Computer Science (BCS). 

2003 – VIU was authorized 

by SCHEV to offer 

our second Master’s 

program; a Master’s of 

Science in Information 

System (MIS). 

2006 – VIU held its first 

commencement on May 

4 th with 20 graduates in 

attendance at the Fairfax 

County Country Club. 


Accreditation from the 

Accrediting Council for 

Independent Colleges & 

Schools (ACICS), which 

is recognized by the US 

Department of Education 

and Council on Higher 

Education Administration 

(CHEA). VIU opened a 

third Master’s Degree 

Program – a Master of 

Computer Science (MCS). 

On April 23 rd the Virginia 

General Assembly 

House Joint Resolution 

Committee presented the 

university with a letter 

“Commending Virginia 

International University on 

the occasion of its accreditation 

and 10th anniversary.” 

2009 – VIU launched new 

programs: Master of Arts 

in TESOL, and Graduate 

Certificate in TESOL. 


approval to offer degree 

programs online. The 

School of Online Education 

was established. 

2011 – VIU successfully 

received ACICS re-certification 

in December. 

New TOEFL testing center 

was started at VIU after 

ETS approval had been 

received. 


2012 – In February VIU 

was visited by ACICS and 

approved to offer all the 

programs online. 

Fall 2013: 

Opened the School of 

Public & International 

Affairs with an MS in 

International Relations and 

a Master of Public Administration. 

Opened the 

School of Education with 

a Master of Education and 

Graduate Certificate in 

Education. Launched the 

Center for Democracy & 

International Affairs under 

the SPIA. 

About VIU 

At VIU, we are committed 

to setting a new 

standard in higher education. 

Through our 

student-centered approach, 

we endeavor to 

provide the most positive 

environment for learning 

available anywhere. Our 

programs are structured 

to allow students great 

flexibility in the design 

and direction of their own 

studies. At the same time, 

every student is assigned 

a personal mentor who 

acts as a guide in course 

selection and career 

orientation. VIU offers 

tuition scholarships to 

high potential students, 

because we believe that 

good education should be 

available to everyone, including 

those who do not 

have the necessary funds 

to pursue higher education.  To 

keep pace with 

the latest developments in 

technology and teaching, 

our curriculum and materials 

are regularly reviewed 

and revised, and our 

instructors receive further 

training, as necessary. As 

students near completion 

of their programs, VIU career 

counselors help place 

them in internships and 

other work-study positions 

with local companies 

and organizations. 

 Benchmarks in the History 

of VIU 

Since its founding in 

1998, Virginia International 

University has made 

significant progress in the 

complex process of establishing 

a new university. 

Below are some of the 

milestones of our institutional 

history: 

The concept for Virginia 

International University 

was developed by 

Dr. Isa Sarac who after 

exploring several locations 

in the United States, 

established VIU in Fairfax, 

Virginia in August 1998. 

The State Council of 

Higher Education for Virginia 

(SCHEV) authorized 

VIU to begin the Master 

of Business Administrations 

Program December 

23, 1998. 

SCHEV granted authority 

to offer a series of Diploma 

and Certificate programs 

on August 9, 1999. 

On May 25, 2000 SCHEV 

gave VIU degree-granting 

authority for the 

MBA program and later 

that year granted permission 

to begin a baccalaureate program 

in Computer 

Science and Business 

Management. 

The Master of Science in 

Information Systems began 

on April 24, 2003. 

Virginia International University 

held its first commencement 

on May 4, 

2006 with 20 graduates in 

attendance at the Fairfax 

County Country Club. 

The Accrediting Council 

for Independent Colleges 

and Schools (ACICS), 

a national accrediting 

agency granted accreditation 

to Virginia International University 

in the 

spring of 2008 (April 15). 

The Virginia 

General Assembly 

House Joint Resolution 

Committee presented the 

university with a letter 

“Commending Virginia 

International University on 

the occasion of its accreditation 

and 10th anniversary” 

on April 23, 2008. 

Mission Statement  Virginia 

International University’s 

mission is to 

educate students from all 

over the world through 

a highly qualified, equally 

diverse faculty and staff 

while striving to provide 

academic programs that 

engender the intellectual 

curiosity, critical thinking, 

and creativity urgently 

needed in the global community 

with a commitment 

to providing students with 

the knowledge to achieve 

excellence in research, 

scholarship, and creative 

endeavors. 

Philosophy As a community 

of students, staff, and 

faculty drawn from diverse 

national, cultural, and 

social backgrounds, VIU 

aims to improve the environment 

in which freedom 

of thought and diverse interpretations 

of human experiences 

are cherished. It 

is our hope and expectation 

that each member of 

the university will develop 

a greater awareness of, 

and responsiveness to, 

fellow members as well 

as to those beyond our 

campus who are less privileged. 

In the fulfillment of 

this mission, the university 

shall seek an efficient use 

of all available resources 

to ensure the highest 

quality of service to its 

students, faculty and staff. 

The ultimate goal of VIU is 

no less than to graduate 

scholars of moral, intellectual, 

and professional 

excellence who will not 

only make a better life 

for themselves and their 

families but who, more 

importantly, will lead the 

way to a better world for 

everyone. 

At VIU, we believe that 

learning is not confined to 

the formal instruction of 

the traditional classroom. 

We offer a number of 

extracurricular clubs and 

activities where experts in 

a variety of subjects are 

brought in to discuss topics 

of interest to students. 

In order to further the 

Mission and Philosophy 

of the university, VIU is 

committed to the following 

objectives: 

To recruit and retain 

outstanding and diverse 

faculty and staff and to 

support teaching, research, 

and the service 

mission of the university. 

To elevate the university’s 

learning environment to 

attract and retain excellent 

students from all over 

the world as well as from 

the USA. 

To offer learning experiences 

beyond the 

classroom that enhances 

traditional instruction and 

prepare students for the 

global workforce. 

To offer an up to date 

curriculum that is relevant 

which ensures each 

student has the following 

competencies: to think 

critically; to reason analytically; 

to solve problems 

realistically; and to communicate 

clearly. 

To endeavor to provide 

successful employment 

placement options for 

students. 


Golden 

Sponsor 

“Моннис” 

групп ххк ТОВЧ 

ТАНИЛЦУУЛГА 

Моннис Интернэшнл 

Моннис Интернэшнл нь 

1998 онд автомашин 

үйлдвэрлэлээрээ 

дэлхийд 

тэргүүлэгчдийн нэг Японы Ниссан 

Мотор компанийн албан ёсны 

дистрибьюторын эрхийг авснаар 

үйл ажиллагаагаа эхэлсэн. 

Өнгөрсөн хугацаанд бизнесээ 

өргөжүүлэн уул уурхайн тоног 

төхөөрөмж, үл хөдлөх хөрөнгийн 

менежмент, агаарын тээвэр, 

дэд бүтэц, эрчим хүчний засвар 

угсралт, инженеринг, ачаа 

тээврийн салбарт 15 салбар 

компани, 1800 орчим ажилтан 

албан хаагч бүхий Монголын 

томоохон групп компани болон 

өргөжлөө. 

Групп компани өргөжин тэлэхийн 

хирээр нийгэмдээ, ялангуяа хүүхэд 

залуусын боловсрол, эрүүл мэнд, 

спорт, урлагийн салбарт олон үйл 

ажиллагаа, арга хэмжээнүүдийг 

зохион байгуулж, дэмжлэг 

үзүүлэн, нийгмийн хариуцлагаа 

хэрэгжүүлэн ажиллуулж байна. 

Эдгээр үйл ажиллагаа, нийгмийн 

сайн сайханд чиглэсэн ажлууд, 

улсын төсөвт оруулсан хувь 

нэмрийг үнэлж МҮХАҮТ-аас 

жил бүр зохион байгуулдаг 

Монголын ТОП-150 ААН-ийн 

шалгаруулалтанд сүүлийн 9 

жил байр өгсөн шалгарч, 2011 

оны Шилдэг 12 ААН-ийн нэгээр 

шалгарч 2012 оны онцлох 

дотоодын хөрөнгө оруулагч 

компаниар шалгарсан. 

Үндэсний томоохон компаний 

хувьд үйл ажиллагаагаа улам 

өргөжүүлэн төсөвт оруулах хувь 

хэмжээг өсгөх, ажиллагсдынхаа 

тоог нэмэгдүүлэн, нийгмийн 

харуицлагаа өндөрт ухамсарлан 

ажиллаж байна. 

Салбар компаниуд 

Аэромонголиа 

Аэромонголиа нь 2003 онд 

байгуулагдсан ба одоогоор 180 

гаруй ажилтан, албан хаагчидтай, 

сүүлийн үеийн найдвартай техник 

технологиор бүрэн тоноглогдсон 

50 хүний суудалтай Фоккер-50 

маягийн 3 онгоцтойгоор, олон 

улсын 2, орон нутгийн 9 чиглэлд 

нислэг үйлдэж буй Үндэсний 

агаарын тээвэрлэгч юм. 

Моннис Моторс 

Моннис Моторс нь Ниссан 

Мотор корпорацийн албан ёсны 

дистрибьюторын эрхтэйгээр Япон, 

АНУ, Англи дахь үйлдвэрүүдээс 

Ниссан брэндийг худалдан 

авагчиддаа хурдан шуурхай 

нийлүүлдэг. Мөн Сүхбаатар 

дүүрэгт байрлах Ниссан төв, 

Баянзүрх дүүрэгт Амгалан салбар, 

Эрдэнэт хот дахь салбаруудаараа 

баталгаат сэлбэг, чанартай засвар 

үйлчилгээ үзүүлэн ажиллаж байна. 

Эрчим Концерн 

Эрчим Концерн нь инженерийн 

зураг төсөл, угсралт, 

үйлдвэрлэлийн менежмент, 

консалтингийн үйлчилгээ үзүүлж, 

цахилгаан станцын тоног 

төхөөрөмжийн угсралт, засвар 

үйлчилгээ, тохиргоо хийх үйл 

ажиллагаа явуулдаг. Бид 2011 

онд Оюу Толгой төслийн 220кВын 

өндөр хүчдэлийн агаарын 

шугамын төслийн инженерийн 

зураг төсөл, барилга угсралтын 

ажлыг амжилттай хэрэгжүүлэн 

хүлээлгэн өглөө. 

Эн Ти Би 

Эн Ти Би нь 2003 онд зам, гүүр 

барих, засвар арчлалт хийх 

зорилгоор байгуулагдсан ба 2012 

онд Монголд анх удаа Өмнөговь 

аймгийн Гурвантэс сумын нутаг 

дахь Нарийнсухайтаас Шивээхүрэн 

хилийн боомт хүртэл 45 км хүнд 

даацын цемент бетон хучилттай 

авто замын барилгын ажлыг 

амжилттай эхлүүлж 2013 онд 

ашиглалтанд оруулахаар ажиллаж 

байна. 

И Пи Ти Эм 

И Пи Ти Эм нь төслийн 

менежмэнт, зураг төсөл, ханган 

нийлүүлэлтийн менежмент, техник 

хангамжийн менежмент чиглэлээр 

үйл ажиллагаагаа явуулж байна. 

Бид Аеромонголиа ХХК-ийн 

ангарын барилга угсралтын 

менежмент, Лиебхерр тоног 

төхөөрөмжийн худалдаа, засвар 

үйлчилгээний Улаанбаатар болон 

Өмнөговь аймаг дахь Говь 

цогцолборын барилга угсралтын 

менежмент, хяналтын ажлыг тус 

тус гүйцэтгэсэн. 

Моннис Майнинг Экьюпмэнт 

Моннис Майнинг Экьюпмэнт 

нь уул уурхай, барилгын хүнд 

машин механизм үйлдвэрлэлээрээ 

дэлхийд тэргүүлэгч Германы 

Лиебхэрр брэндийн албан 

ёсны дистрибьютороор 

үйл ажиллагаагаа явуулж 

байна. Бид харилцагчиддаа 

тоног төхөөрөмжийн өргөн 

сонголтуудыг санал болгодог 

бөгөөд ялангуяа байгаль, 

цаг уур, орчны хамгийн хүнд 

нөхцөлд ажиллахад тохиромжтой 

техникүүдийг нийлүүлж байна. 

Моннис Констрашн Экьюпмэнт 

Моннис Констрашн Экьюпмэнт 

нь дэлхийд танигдсан тоног 

төхөөрөмж үйлдвэрлэгч Liebherr 

брэндийн хүнд машин 

механизм, Bomag брэндийн зам 

барих тоног төхөөрөмж, Scania 

хүнд даацын ачааны автомашин, 

Striker бутлагч, шигшигч, Cummins 

цахилгаан үүсгүүрийн 

дистрибьютороор ажиллаж байна. 

Моннис Сервис Саппорт 

Моннис Сервис Саппорт нь бүх 

төрлийн хүнд машин механизм, 

тоног төхөөрөмжийн засвар 

үйлчилгээ, угсралтыг чанарын 

өндөр түвшинд хийж гүйцэтгэж 

байна. Бид Мониисоос нийлүүлсэн 

бүтээгдэхүүнийхээ сэлбэг, 

засвар үйлчилгээг тасралтгүйгээр 

хангамж, харилцагчдынхаа ажлыг 

зогсолтгүй хэвийн явуулахад гол 

зорилгоо болгон ажиллаж байна. 

Билүүт Майнинг 

Билүүт Майнинг нь уул уурхай, 

геологи хайгуулын чиглэлээр 

үйл ажиллагаагаа явуулдаг. 

Манай компани нь төслийн 

төлөвлөгөө, гүйцэтгэлийн явцад 

ажлын байр бий болгох, хамтын 

ажиллагааг хөгжүүлэх болон 

ирээдүйн тогтвортой хөгжлийг 

дэмжиж, хувь нэмрээ оруулахаар 

Эрдэнэцагаан сумын оршин 

суугчид, засаг захиргаа болон 

иргэдийн төлөөлөгчдийг татан 

оролцуулан ажиллаж байна. 

Моннис Пропертиес 

Моннис Пропертиес нь үл 


"Моннис" групп ХХК 

хөдлөх хөрөнгийн төсөл 

хэрэгжүүлэлт, ашиглалт, 

түрээсийн чиглэлээр 

үйл ажиллагаагаа 

явуулж байна. 2006 

онд анхны төсөл болох 

Ниссан төвийн барилга, 

2009 онд оффис, 

үйлчилгээний Моннис 

Цамхаг, улмаар 2011 

онд Моннис Бьюлдинг 

оффис, үйлчилгээний 

төвийн барилгыг тус тус 

ашиглалтанд оруулан 

тэдгээрийн менежмент, 

засвар үйлчилгээг 

чанарын өндөр түвшинд 

хийж байна. 

Моннис Урбан 

Девелопмент 

Моннис Урбан 

Девелопмент нь Барилга, 

Хот Байгуулалтын Яам 

болон Нийслэлийн 

Засаг Даргын Тамгын 

газраас хэрэгжүүлж 

буй Гэр хорооллыг 

барилгажуулах төслийн 

хүрээнд дахин төлөвлөлт 

хийх компаниар шалгарч 

2013-2016 онд хийгдэх 

Баянзүрх дүүргийн 13, 

14-р хорооны нутаг 

дэвсгэрт баригдах 

хорооллын бүтээн 

байгуулалтын ажлыг 

хариуцан ажиллаж 

байна. 

Эм Си Пи Эл 

Эм Си Пи Эл нь 2010 

онд улс хоорондын 

ачаа тээвэр, гаалийн 

бүрдүүлэгч зуучлагчийн 

болон тээврийн 

зөвлөгөө өгөх зэрэг үйл 

ажиллагааг мэргэжлийн 

өндөр түвшинд 

хэрэгжүүлэх зорилгоор 

үүсгэн байгуулагдсан. 

Одоогийн байдлаар 260 

гаруй ажилтан, GPS-ээр 

тоноглогдсон 106 гаруй 

автомашинтайгаар үйл 

ажиллагаагаа явуулж 

байна. 

Моннис Даатгал 

Моннис Даатгал нь 

даатгалын үйлчилгээг 

дээд зэргийн түвшинд 

үзүүлэн Монголын 

даатгалын зах зээл дээр 

хүчтэй өрсөлдөгч байхыг 

эрмэлзэн ажилладаг. Бид 

Аэро Монголиа ХХКийн 

агаарын хөлгийн их 

бие, Моннис Моторс 

ХХК-ийн худалдаалдаг 

автомашинууд, Эм 

Си Пи Эл ХХК-ийн 

тээврийн автомашинууд, 

жолоочийн хариуцлагын 

даатгал гэх мэт 

үйлчилгээ үзүүлэн 



“Номин Холдинг” ххк 

ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА 

Golden 

Sponsor 

Бидний тухай 

Номин Холдинг 

ХХК нь 1992 

оны 7-р сарын 

11-нд “Номин-5” 

Хувиараа Эрхлэх Аж 

Ахуй ХЭАА нэртэйгээр 

байгуулагдаж байсан бол 

1996 оны 1-р сарын 22- 

нд “Номин Трейд” ХХК, 

2002 оны 5-р сарын 

28-нд “Номин Холдинг” 

ХХК болж өргөжин 

хөгжсөөр өнөөдөр 

худалдаа, үйлдвэрлэл, 

үйлчилгээ, барилга, 

санхүү, даатгал, аялал 

жуулчлалын чиглэлээр 

12 охин компани, 

4700 ажиллагсадтай 

болтлоо өргөжин 

тэлж, сард давхардсан 

тоогоор 1 сая шахам 

үйлчлүүлэгчид үйлчилж, 

улсын төсөвт жилдээ 

40 тэрбум төгрөг төлж 

Монгол улсын хөгжил, 

нийгмийн сайн сайханд 

бодитой хувь нэмрээ 

оруулдаг үндэсний 

шилдэг компаниудын нэг 

боллоо. 

Түүнчлэн бид Монгол 

Улсын 3 удаагийн 

“Шилдэгийн Шилдэг 

Компани”, Топ 150 аж 

ахуйн нэгжийн 6-р байр, 

Ази Номхон Далайн 

Орнуудын ХАҮТ-уудын 

холбооны “Шилдэг 

Компани”, Ази Номхон 

Далайн Орнуудын 

Жижиглэн Худалдаа 

Эрхлэгчдийн Холбооны 

“Шилдэг Үйлчилгээтэй 

Компани” Монгол Улсын 

“Худалдааны Салбарын 

Шилдэг Байгууллага”, 

“Шилдэг Импортлогч”, 

Нийслэлийн 4 удаагийн 

“Шилдэг Аж Ахуйн 

Нэгж” зэрэг өргөмжлөл 

авсан нь үндэсний 

хэмжээнд төдийгүй олон 

улсын хэмжээнд үйл 

ажиллагаа нь танигдан 

хөгжиж буйн илрэл юм. 

Бидний Эрхэм Зорилго 

Хэрэглэгч, түншүүдээ 

эрхэмлэн дээдэлж 

Зорьсон бизнесээ 

дээд зэргийн чанар 

хурдтайгаар эрхэлдэг 

Эх орныхоо хөгжил 

дэвшилд бодитой хувь 

нэмрээ оруулсан 

Олон улсын хэмжээнд 

үйл ажиллагаа нь түгсэн 

Хөгжингүй, манлайлагч 

компани болох. 

Бид өөрийн үйл 

ажиллагаа явуулж 

буй салбартаа 

тэргүүлэх байр суурийг 

эзлэж БАДРАНГУЙ 

ТЭМҮҮЛЭЛТЭЙ, ЁС 

СУРТАХУУНЛАГ, 

БҮТЭЭЛЧ хамт олон 

байх уриатай ажиллаж 

байна. 

Үйлчлүүлэгчиддээ 

өөрсдийн бүтээгдэхүүн, 

үйлчилгээг улам 

ойртуулах үүднээс 

Улаанбаатар хотод 

өөрийн 2 их дэлгүүр, 

5 супермаркет, 4 

хайпермаркет, 8 бөөний 

худалдааны төвд үйл 

ажиллагаа явуулан 

үүнээс Дархан, Эрдэнэт, 

Дорнод, Өмнөговь 

зэрэг аймгуудад 

өөрийн салбар, 

худалдааны төвөө 

нээн ажиллаж байна. 

Түүнчлэн бүх 21 аймагт 

даатгалын салбарыг 

нээн ажиллуулж ард 

иргэддээ даатгалын 

цогц үйлчилгээг 

үзүүлэхээс гадна 

явуулын худалдаагаар 

дамжуулан бүх аймаг, 

хот, сумдуудад хүрч 

үйлчилж байна. 

Бүтэцийн схем 

Худалдаа, санхүү, 

хүний нөөц, маркетинг, 

нөөцийн удирдлага, 

ложистик зэрэг олон 

талын функцыг нэгтгэсэн 

орчин үеийн хэрэгцээ 

шаардлага хангасан 

шилдэг программ болох 

Даймонд-5.0 цогц 

хангамжийг өөрийн 

салбар нэгжүүдэд 

2008 оноос нэвтрүүлэн 

амжилттай ашиглаж 

байна. 

Номин Холдинг ХХК нь 

• Монголын 

Үндэсний Худалдаа Аж 

Үйлдвэрийн Танхим, 

• Үндэсний 

Бүтээмж Хөгжлийн Төв, 

• Монголын Ажил 

Олгогч Эздийн Холбоо, 

• Монголын Татвар 

төлөгчдийн Үйлдвэрчний 

Эвлэлийн Холбоо, 

• Монгол-Японы 

Найрамдлын Нийгэмлэг 

зэрэг байгууллагын 

гишүүн байгууллага 

бөгөөд бизнесийн 

орчныг сайжруулах, 

стандартчлал чанарын 

тогтолцоог хөгжүүлэх, 

хэрэглэгчдийн эрх ашгийг 

хамгаалах, байгал 

орчныг хамгаалах, 

нийгэмд тулгамдсан 

асуудлыг шийдвэрлэх 

зэрэг чиглэлээр 

идэвхитэй үйл ажиллагаа 

явуулдаг. 

Бид сардаа дунджаар 

сая шахам худалдан 

авагч, хэрэглэгч нарт 

өөрсдийн үйлчилгээг 

хүргэдэг. Энэ нь 

Монголын айл өрх бүр 

“Номин”-гоор овоглосон 

салбар байгууллагуудаар 

үйлчлүүлдэг гэсэн үг юм. 

Өнөөдөр бид дотоодын 

5000 гаруй жижиг, дунд 

үйлдвэрлэгчид, хувиараа 

хөдөлмөр эрхлэгчид, 

гадаадын 400 орчим 

харилцагч, түншүүдтэй 

хамтран ажиллаж байна. 

Номин Электроникс, 

Номин Фүүдс, Номин 

Стандарт, Номин 

Фейшн, Номин Хоум 

Стайл, Номин Моторс, 

Номин Косметикс 

зэрэг салбаруудаар 

дамжуулан дэлхийн 

алдарт брэнд 

бүтээгдэхүүнүүд болох 

Электрон барааны Sharp, 

Hitachi, Philips, Хувцасны- 

Bugatti, s’Oliver, Miss 

Sixty, Nike, Гоо сайхны 

L’Oreal, Maybelline, Гоёл 

чимэглэлийн Toscow, Majorica, 

Zeades, Хүнсний 

Bavaria, MacСoffee, 

Чудо, Бичиг хэргийн 

Staedtler, Maped, Шил 

шаазан эдлэлийн Soga 

Japan, Bohemia, Барилгын 

материалын Porta, 

Kerama Marazzi, Авто 

машины GM, Chevrolet, 

M.A.N гэх зэрэг 

шилдэг брэндүүдийн 

албан ёсны бүрэн 

эрхт төлөөлөгчөөр 

ажиллаж хэрэглэгч 

үйлчлүүлэгчдийнхээ 

талархалыг хүлээдэг 

билээ. 

2013 ОНЫ ОНЦЛОХ ҮЙЛ 


"Номин Холдинг" ХХК 

ЯВДАЛУУД: 

Манай компанийн үндсэн 

үзүүлэлт хурдацтайгаар 

өсөн нэмэгдэж 2013 онд 

40 тэрбум төгрөгийг 

улсын төсөвт татвар, 

шимтгэлээр орууллаа. 

Манай компани 4700 

үндсэн ажилчидтайгаар 

сард 1 сая гаруй 

үйлчлүүлэгчид үйлчилгээ 

үзүүлж байна. 

1. “Номин Юнайтэд” 

цогцолбор ашиглалтанд 

оров. 2013 онд манай 

компани “Номин 

Юнайтэд” цогцолбор 

барилгад шинэчлэн 

сайжруулалтын ажил 

хийж 7 давхар худалдаа, 

үйлчилгээ, оффисын 

барилгын хөрөнгө 

оруулалтыг хийлээ. 

Энэхүү барилгад 

компанийн нэгдсэн 

оффис байрлаж байгаа 

бөгөөд худалдаа 

үйлчилгээний 17000 

м2 талбай бүхий 300 

гаруй ажлын байрыг 

шинээр бий болгох юм. 

Сайжруулалтын ажлын 

хүрээнд хүн тээврийн 

болон ачааны лифт, 

урсдаг шат, машины 

зогсоол, агааржуулалт, 

дохиолол хамгааллын 

иж бүрэн системыг 

ашиглалтанд оруулах 

болно. 

2. “ЭКОБУС” үйлдвэр 

анхны автобусаа 

үйлдвэрлэлээс гаргав. 

Монгол улсад анх удаа 

Евро-4 стандартын 

шаардлага хангасан, 

хорт утаа ялгаруулалт 

багатай, намхан шал, 

гишгүүр бүхий автобусыг 

угсарч 2013 оны 12-р 

сард анхны автобусаа 

үйлдвэрийн шугамнаас 

хүлээн авсан бол албан 

ёсны нээлтээ 2014 

оны 1-р сарын 16-нд 

хийлээ. Нээлтэнд Монгол 

улсын Ерөнхийлөгч 

Ц.Элбэгдорж, 

Нийслэлийн ИТХ-ын 

тэргүүлэгч Д.Баттулга 

тэргүүтэй зочид 

хүрэлцэн ирсэн юм. 

3.“ЭКО ПЛАСТИК” 

үйлдвэр анхны 

бүтээгдэхүүнээ 

худалдаанд гаргалаа. 

2012 оноос тус 

үйлдвэрийн төслийн 

үйл ажиллагаа эхэлсэн 

бөгөөд 2013 онд 

анхны бүтээгдэхүүнээ 

худалдаанд гаргалаа. 

Үйлдвэрийг байгуулсан 

гол зорилго нь байгаль 

орчныг хамгаалах, 

импортыг орлох 

бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх 

бөгөөд Номин 

сүлжээ дэлгүүрээр 

дамжуулан хог 

хаягдлын менежментийг 

сайжруулж, ангилан 

ялгах замаар хоёрдогч 

түүхий эд цуглуулан 


боломжтой юм. 

10. “ЗА” мах 

боловсруулах цех 

технологио сайжруулав. 

Тус боловсруулах цех 

нь Номин Сүлжээ 

дэлгүүрүүдийг эрүүл 

ахуйн шаардлага 

хангасан мах махан 

бүтээгдэхүүнээр 

тасралтгүй 

хангах зорилгоор 

байгуулагдсан. Махны 

боловсруулалтын 

технологи үйл 

ажиллагаанд шинэчлэлт 

хийж Америк, Шинэ 

зеланд технологийг 

Монгол уламжлалт 

технологитой хослуулан 

боловсруулж 

эхэлсэн. Ингэснээрээ 

Сонгинохайрхан 

дүүргийн “Хүнсний 

аюулгүй байдлыг 

хангасан бүтээгдэхүүн 

үйлдвэрлэгч” 

өргөмжлөл, Дүүргийн 

шилдэг бүтээгдэхүүн 

үйлдвэрлэгчээр 

шалгарсныг зэрэгцээ 

мөн дүүргийн “Тэргүүлэх 

Аж Ахуйн Нэгж”- 

ээр шалгарч Хүндэт 

Өргөмжлөл гардан авсан 

юм. 

4. Номин сүлжээ 

дэлгүүрүүд шинэ 

салбаруудаа нээв. 2013 


“Номин Тав Трейд” 

ХХК–ийн харъяа Номин 

Агуулах Худалдаа-Ховд 

салбар шинэчлэгдэн 

нээгдэж, 30 гаруй ажлын 

байрыг шинээр бий 

болголоо. 

2013 оны 12-р сард 

Сүхбаатар аймгийн 

Баруун урт хотод 

2500м2 талбай бүхий 

жишиг бөөний төвийг 

ашиглалтанд оруулахаар 

бараагаар хангах 

ажилдаа ороод байна. 

2014 оны 01-р сард аян 

замд гарах аялагчид, 

хөдөө орон нутгийн 

хэрэглэгчдийг УБ 

хотын замын түгжрэл, 

ачааллалд цаг заваа 

үрэлгүйгээр бараа 

үйлчилгээг авах цогц 

боломжоор хангах 

3000м2 талбайтай 

жишиг бөөний төвийг 

22-н товчооны дэргэд 

ашиглалтанд оруулах 

гэж байна. 

2014 оны 3-р сард 

Эрдэнэт хотод 

ашиглалтанд орох 

4000м2 талбай бүхий 

бөөний төв. 

Баянзүрх дүүргийн 

8-р хорооны нутагт 

2375м2 талбайтай 

худалдаа үйлчилгээний 

Номин Скай Таун 

хайпермаркетыг 2013 


нээгээд байна. Худалдаа 

үйлчилгээний 2 давхар 

бүхий хайпермаркет нь 

10000 гаруй нэр төрлийн 

бараа бүтээгдэхүүнийг 

худалдан борлуулдаг, 

олон үндэстний 

зоогийн газар, АТМ, 

авто машины засвар 

оношлогооны төв, 

үнэ төлбөргүй утасгүй 

интернэт болон бизнес 

эрхлэгчдэд зориулсан 

үйлчилгээний цэгийг нэг 

дор бүрдүүлсэн. 

Хан-Уул дүүрэг дэх 

Номин 247 мини маркет 

нь тус дүүргийн 12-р 

хорооны нутаг дэвсгэр 

дэх Ривергарден 

цогцолбор хотхонд 

200 м2 талбай 

бүхий үйлчилгээний 

талбайтайгаар 2013 оны 

9-р сарын 8-нд шинээр 

нээгдлээ. 

7. МАНГО брэндийн 

франчайз дэлгүүр 

нээгдлээ. 2013 оны 11-р 

сард Испанийн Манго 

брэндийн Монгол 

дахь анхны франчайз 

дэлгүүрийг Улсын Их 

Дэлгүүрийн 2-р давхарт 

амжилттай нээсэн нь 

худалдан авагчдын эрэлт 

хэрэгцээг хангасан, олон 

улсын стандарт бүхий 

тохижилттой шилдэг 

үйлчилгээний цэг болсон 

билээ. 

5.“ЭРДЭНЭТ 

ХИВС” ХХК. 2013 онд 

үйлдвэрлэлийн хүчин 

чадлаа нэмэгдүүлэх, 

дэлхийн зах зээлд 

чанарын шаардлага 

хангасан бүтээгдэхүүн 

нийлүүлэх,шинэ ба 

шинэчилсэн нэр төрлийн 


зорилгоор техник 

технологийн шинэчлэлт 

хийхэд нийт 2,0 тэрбум 

төгрөгийн хөрөнгө 

оруулалт хийж,машин 

тоног төхөөрөмжийг 

суурилуулан ашиглалтанд 

оруулсан байна. 

6.“НОМИН КИДС- 

ХҮҮХДИЙН ЦЭЦЭРЛЭГ” 

анхны элсэлтээ авлаа. 

“Номингийн хүүхдүүд” 

цэцэрлэг нь анх 2013 

оны 9 дүгээр сард 

албан ёсны нээлтээ 

хийсэн. “Номин 

Холдинг” компани 

нийгмийн хариуцлагаа 

нэмэгдүүлэх зорилгоор 

энэхүү цэцэрлэгийг 

үүсгэн байгуулсан билээ. 

Одоогийн байдлаар 

манай цэцэрлэг нь 

2 салбартайгаар үйл 

ажиллагаагаа явуулж 

байна. Тэдгээр 

салбарууд нь төрийн 

тусгай хамгаалалттай 

Их тэнгэрийн аманд 

оршдог “Номин Тэнгэр” 

цогцолбор болон Хан- 

Уул дүүргийн “Номин 

Юнайтэд” цогцолборт 

тус тус байрладаг. Мөн 

манай цэцэрлэг нь 15 

гаруй ажилтан албан 

хаагчтай ба нийт 150 

хүүхэд хүлээн авч сурган 

хүмүүжүүлж байгаа ба 

тэдгээр хүүхдүүдийн 

60% “Номин Холдинг” 

ХХК-ийн ажилчдын 

хүүхдүүд байдаг. 

About us 

Nomin Holding was founded 

in 1992. Our company 

Homin Holding is one of 

the top 8 enterprises in 

Mongolia, leading the 

trading sector, especially 

retail. We have successful 

subsidiaries in trading, 

manufacturing, servicing 

and financial sectors. Over 

the years, Nomin Holding 

has continuously grown to 

a well-known and accepted 

brand in Mongolia. 

Nomin Holding is well 

aware of its social and 

environmental responsibility. 

Over the years, Nomin 

Holding has grown to one 

of the leading companies 

with more than 4700 employees. 

In trading business, our 

subsidiary companies 

Nomin Electronics, Nomin 

Foods, Nomin Fashion, 

Nomin Home Style, Nomin 

Motors, Nomin Standard, 

and Nomin Cosmetics 

Nomin Energy&IT have 

solid business relationships 

with European and Asian 

companies to import and 

sell worldwide recognized 

high-quality brands. 

Imported goods are 

distributed as wholesale 

to partners and stores 

throughout Mongolia 

from Nomin Warehouse 

in Ulaanbaatar. Nomin 

Trade and Service division 

distributes goods in retail 

through our own channels, 

which consists currently 

of 3 department stores, 6 

hypermarkets, 4 cash and 

carry centers, 4 supermarkets, 

6 regional stores in 

Ulaanbaatar and strategically 

important cities and 

provinces Darkhan, Erdenet, 

Umnugovi, Sukhbaatar 

, Khovd and Dornod /4 

coming soon, 2014/. 

In manufacturing business, 

our subsidiary companies 

and factories Nomin 

Construction, Erdenet 

Carpet, Ecobus, Eco 

Plastic “Za” and Nomin 

design. Nomin Holding 

gained a strong position 

in construction sector with 

Nomin Construction and 

Nomin Standard. Erdenet 

Carpet is the market leader 

in carpet sector with 

more than 60% market 

share and continuously 

increasing exports. Nomin 

Holding holds also shares 

in Ulaanbaatar Carpet 

Company. Also we have 

founded Ecobus LLC 

which is the first national 

machinery factory of Mongolia 

in 2013. The capacity 

of Ecobus factory is to 

produce about 120 fully 

functional buses annually. 

Nomin Financial business 

with Nomin Cards, Nomin 

Insurance and Nomin 

Realtor are also well presented 

in the Mongolian 

market. Nomin Cards has 

nearly 200,000 bonus card 

holders, which is one of 

the top results in comparable 

direction of Loyalty 

Cards. Nomin Insurance 

and Nomin Realtor are 

widely accepted and welcomed 

by people wanting 

to improve their life standards 

by travelling abroad 

or acquiring real estate. 

“Nomin Holding” LLC has 

established as the first 

independent commercial 

testing laboratory Eco 

Standart in Mongolia. 

Our laboratory services a 

diverse client base from 

small business, supliers, 

importing companies, 

national manufacturers and 

others. 

Nomin Holding continuously 

develops and 

implements new projects, 

striving to be a pioneer 

and discover new market 

niches. So, “Sukhbaatar” 

from Huvsgul Ferry Cruise 

is the only ship in Mongolia 

to show the beauty of 

Huvsgul Lake to tourists 

and travelers. Huvsgul 

Lake is well known as the 

second largest freshwater 

lake in the world. 

Residents of Nomin 

Tenger in Ulaanbaatar 

can take advantage of 

being in the capital city 

and enjoying the fresh air 

and beautiful nature in the 

protected areas of Bogd 

KhanHills. “Nomin Holding” 

LLC has established 

“Nomin Kids” kindergarten 

in order to increase our 

social responsibility of the 

company. Our kindergarten 

has 2 subsidiaries 

which is located in “Nomin 

Tenger” complex that 

under the state protection 

and “Nomin United” complex 

in Khan-Uul district. 


Golden SPonsor 

МАК 

Монголын 

Алтны 

Компани. 

“МОНГОЛЫН АЛТ” (МАК) ХХК-ИЙН 

ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА 

МАК компани нь 1993 

оны 12 дугаар сард 

үүсгэн байгуулагдаж, 

1994 оноос алтны 

уурхайн үйл ажиллагаагаа 

эхэлсэн. 1998 онд “Элдэв”- 

ийн нүүрсний уурхайг нээн 

ажиллуулж, хагас сая тн 

нүүрсийг дотоодын хэрэгцээнд 

жилд нийлүүлж эхэлсэн. 

2003 онд Монгол-Хятадын 

хамтарсан “Чинхуа-МАК- 

Нарийн Сухайт” ХХК-ийн 

уурхайгаас анх удаа БНХАУ 

руу нүүрс экспортолсон. 

2008 онд МАК компанийн 

өөрийн эзэмшлийн Нарийн 

Сухайтын уурхайгаас БНХАУ 

руу нүүрсний экспортын анхны 

ачилт хийсэн. 2010 оноос 

Европын Сэргээн Босголт 

Хөгжлийн Банк (EBRD)- 

тай санхүүжилтийн гэрээ 

байгуулж, нүүрс коксжуулах 

үйлдвэр, хийт бетоны болон 

цементийн зэрэг барилгын 

материалын, мөн зэсмолибденийн 

төслүүдийг 

эхлүүлээд байна. 

Монгол Улсын Засгийн 

газар, МҮХАҮТанхимаас 

шалгаруулдаг “ТОП 100” аж 

ахуйн нэгжид тогтмол өндөр 

үнэлгээ авдаг бөгөөд 2011 онд 

2-р байрт шалгарч байсан. 

МАК компани нь 1500 гаруй 

ажиллагсадтай. 

Үйл ажиллагааны үндсэн чиглэлүүд 

МАК компанийн харъяа 

Өмнөговь аймгийн Нарийн 

Сухайтын уурхай, Монгол- 

Хятадын хамтарсан “Чинхуа- 

MAK-Нарийн Сухайт” ХХК 

болон Дорноговь аймаг 

дахь Элдэвийн нүүрсний 

уурхайнуудад коксждог 

нүүрсний олборлолт явагдаж, 

жилд 3,5 - 7 сая тн нүүрсний 

борлуулалт хийгдэж байна. 

Германы “HESS”-ийн 

технологиор баригдаж буй 

жилд 450,000 куб.метр 

бүтээгдэхүүн гаргах Хийт 

бетон (Autoclaved aeradet concrete)-ы 

үйлдвэрийг энэ оны 

7-р сард ашиглалтад өгөхөөр 


Дорноговь аймгийн Хөх 

Цавд жилд 1 сая тн өндөр 

чанарын цементийг орчин 

үеийн, хуурай аргаар 

үйлдвэрлэх хүчин чадалтай 

үйлдвэрийг Данийн “FLSmidth” 

компанийн технологиор 

барьж байгуулан 2015 оны 1-р 

улиралд ашиглалтад оруулах 

төлөвлөгөөтэй ажиллаж 

байна. 

250 сая тн зэсийн хүдрийн 

нөөцтэй Цагаан Суваргын 

зэс-молибденийн орд дээр 

түшиглэн жилд 300 мянган тн 

зэсийн баяжмал гаргах хүчин 

чадалтай Уулын баяжуулах 

үйлдвэрийг мөн Данийн “FLSmidth” 

компанийн технологиор 

байгуулах ажил эхэлж, 2016 

онд үйлдвэрийг ашиглалтад 

оруулах төлөвтэй байна. 

Дорнод аймаг дахь 

Адуунчулууны хүрэн нүүрсний 

уурхайг түшиглэсэн жилд 400 

мянган тн бензин гаргах хүчин 

чадалтай нүүрс шингэрүүлэх 

үйлдвэр байгуулах (coal to 

liquid /CTL/) төслийн ТЭЗҮ-г 

АНУ-ын “Fluor” компаниар 

хийлгэж, холбогдох Яам, 

газруудаар батлуулаад, 

одоо технологийн болон 

хөрөнгө оруулалтын гэрээ 

хэлэлцээрүүд идэвхитэй 

хийгдэж, 2016 оноос төслийн 

хэрэгжилтийг эхлүүлэхээр 

бэлтгэж байна. 

Хөөтийн нүүрс-шатдаг 

занарын ордод түшиглэн 

мөн нүүрс химийн төсөл 

хэрэгжүүлэхээр Франц, 

Golden 

Sponsor 

Хятадын талуудтай яриа 

хэлэлцээ явагдаж байна. 

МАК компанийн нислэгийн 

алба 2008 оноос нисдэг 

тэрэгний нислэг гүйцэтгэж 

эхэлсэн. 2012 оноос иргэний 

агаарын тээврийн “Хүннү Эйр” 

компанийн гол хувь эзэмшигч 

болсон. “Хүннү Эйр” нь одоо 

хоёр A319-100, гурван Fokker 

50 онгоцтойгоор орон 

нутгийн болон олон улсын 

нислэг үйлдэж байгаагийн 

дотор Хонгконг, Бангконг, 

Шанхай, Манжуур, Хайлаар 

зэрэг хотуудад тогтмол нислэг 

үйлдэж байна. Цаашид УБ- 

Парис, УБ-Токио чиглэлд шууд 

нислэг нээхээр бэлтгэлийг 

хангаж байна. 

МАК нь Монголын уламжлалт 

салбар болох ХАА-н 

салбарт үйл ажиллагаа 

явуулдаг. Малын бэлчээрийн 

болон газар тариалангийн 

зориулалттай 3000 га талбайг 

эзэмшиж, 5000 гаруй толгой 

малтай болсон. Цаашид 

эрчижсэн мал аж ахуй, газар 

тариаланг хөгжүүлж, гурилын 

үйлдвэр, мах боловсруулах 

болон арьс шир боловсруулах 

үйлдвэрийн төслүүдийг 

хэрэгжүүлэхээр судалгааны 

ажлууд хийгдэж байна. 

Үл хөдлөх хөрөнгө, иргэний 

барилга байгууламжийг 

хөгжүүлэх төслүүдийн хүрээнд 

42 давхар “МАК” цамхаг, 

“Мэлхий хад”, “Залаат” зэрэг 

аялал, жуулчлал, амралтын 

цогцолборууд барьж 

байгуулахаар төлөвлөж байна. 

Банк, санхүүгийн салбарт МАК 

үйл ажиллагаагаа явуулж 

эхэлсэн бөгөөд “Тэнгэр” 

санхүүгийн нэгдлийн гол 

хувьцаа эзэмшигчдийн нэг 

болоод байна. 

Манай компани өөрийн 


Golden 

Sponsor 

хэвлэл, мэдээллийн 

хэрэгсэл болох “Шинэ 

Дэлхий” телевиз, 

“Өдрийн Шуудан” 

сонинтой. 

МАК өөрийн уул уурхайн 

болон бусад төсөл, 

хөтөлбөр хэрэгжүүлж 

буй аймаг, сумын орон 

нутгийн удирдлага, 

иргэдтэй хамтран 

хилийн боомт дээр 

ажиллагсдын орон 

сууцны асуудлыг 

шийдэх, сумдад 300 

хүүхдийн сургууль, 120 

хүүхдийн цэцэрлэг, 

150 сурагчдын дотуур 

байр барьж байгуулах, 

40 гаруй оюутан 

залуучуудыг гадаад, 

дотоодын их, дээд 

сургуулиудад өөрийн 

тэтгэлэгээр сургах, 

тэмээн сүргийг өсгөх 

зорилгоор “Ботгонд 

Бонус” урамшуулалыг 

олгох, уул уурхайн 

нөхөн сэргээлтийг хийж, 

ойжуулж, ногоожуулах, 

загас үржүүлэх зэрэг 

нийгмийн хариуцлагын 

болон экологи, 

байгаль хамгааллын 

хөтөлбөрүүдийг 

амжилттай хэрэгжүүлж 

байна. 


Тэмцээний эхний өдөр 

Үйлдвэр дээрх аялал. 

Арга хэмжээнийхээ салхийг хагалж бид нар 

“Sundog” үйлдвэр дээр аялал хийсэн юм. 

Подвалкан дээр зураг хэвлэх амархан юм шиг 

боловч хэцүү ажлыг тэд хийдэг. Оролцогч, 

зочдын маань бодолд нь бодол нэмж, санаанд 

санаа өгсөн гэдэгт итгэлтэй байна. 



“Sundog“ үйлдвэр дээрх аялал 

Сандог компани 

нь 1987 оноос 

эхлэн будмал 

подвалк 

үйлдвэрлэх ажлыг хийж 

байгаа билээ. Америкийн 

бусад сонгодог бизнес 

эхэлдэг түүхтэй адил 

эгэл жирийн байдлаар 

аавынхаа гараашаас 

эхэлсэн энэ компани 

өнөөдөр жилдээ 

хэдэн сая долларын 

орлоготой үйлдвэр 

болтлоо өргөжжээ. 

Хамгийн сонирхолтой 

нэг баримт гэвэл Сандог 

үйлдвэр одоо ч гэсэн 

гараашандаа байрласаар 

байгаа. Гэхдээ паблик 

паркинг буюу хуучин 

машины зогсоол 

байдлаар баригдсан 

барилгыг засвар хийж 

үйлдвэрийн зориулалттай 

байгууламж болгож 

хувиргасан. 

Үйлдвэрийн эзэд нь 

өөрсдөө үйлдвэр шигээ 

энгийн даруухан боловч 

үнэхээр чадалтай, 

хөдөлмөрч хүмүүс 

байсан нь цаанаа л 

хүндлэл төрүүлмээр. 

Тийм болохоор л энгийн 

зүйл агуу гэдэг биз. 

Виржиниа мужийн 

Файрфакс хотод байрлах 

энэ даруухан үйлдвэрийн 

бизнесийн хамтрагчид 

гэвэл Рок хамтлагууд, 

Disney, Sea World, 

Universal Studios, мөн 

Fortune 500 жагсаалтын 

Coca-Cola, Texaco 

компаниуд байдаг. 





Илтгэгч #1 / Д.Жанцанхорол 

"Өнөөдрийн Нийгмийн Хууль Эрх Зүйн Тогтолцоо ба Шинэчлэлт" 

“Өнөөдрийн 

нийгмийн хууль эрх 

зүйн тогтолцоо ба 

шинэчлэлт” 

Оршил 

Монгол Улс постсоциалист 

орнуудтай хөл нийлэн 

ардчилсан шинэчлэл болон 

хөгжлийн төлөө алхсаар 24 

жилийн нүүр үзсэн байна. 

Эргэн харахад, улс төрөө 

ариун цэвэр байлгахын 

тулд баталсан Үндсэн 

Хууль одоогийн нийгэмтэй 

хөл зэрэгцүүлэн алхах 

боломжгүй байдалд хүрсэн 

нь харамсалтай. Энэхүү 

илгэлдээ би хууль эрx 

зуйн тогтолцоо өнөөдрийн 

нийгэмд ямар байр сурьтай 

байгаа болон эрхэм улс 

төрчид болон Монгол Улсын 

иргэн таны оролцуулах 

хувь нэмрийг бодон хууль 

эрх зуйн салбарт хяналт 

өөрчлөлт хэрэгтэй гэж узэв. 

Товч Xураангуй 

Монгол улс хөгжиж буй олон 

улс оронтой хөл нийлүүлэн 

xууль эрх зүй, шүүхийн 

шинэчлэл, болон бусад 

хөгжлийн хөтөлбөрүүдийг 

хамтран хэрэгжүүлж байна. 

Сайн хуулийн системтэй 

байна гэдэг нь хөгжил 

дэвшилттэй нягт уялдаа 

холбоотой байдаг бөгөөд 

тогтвортой эдийн засгийн 

өсөлт, тогтвортой аюулгүйн 

байдал, нийгэм соёлын 

ургац, байгалийн шинжлэх 

уxааны гол үүсвэр үндэслэл 

юм. 

Шүүхийн тогтолцоо, шударга 

ёс тогтооход ардчилсан 

бодлого дээр хэрэгжүүлэх 

явдал юм. Хууль эрх зүй 

нь бидний амьдрал болон 

нийгэмд үнэт үүрэг үзүүлдэг. 

Хууль эрх зүй нь бидний аж 

аxуйтай нягт холбогдолтой 

бөгөөд бидний амьдралын 

тайван байдал нийгэмд 

чөлөөтэй дуу хоолойгоо 

илэрхийлэх болон засгийн 

эрх тэгш байдал, үр ашигтай 

хууль сахиулах чадвар, өдөр 

тутмын хууль эрх зүйн хүрээ, 

өдөр тутмын хэрэгцээг 

хангаж байх чадвартай 

хүчин байх ёстой. 

Өнөөдрийн Монгол 

нийгэмд эрүүл хууль 

үгүй болж байгаа 

нь ихэвчлэн авлигын 

түгээмэл сөрөг нөлөө 

гэдгийг улс төр 

судлаачид болон хуульч 

шүүгч нар хүлээн 

зөвшөөрч байна. Эрүүл 

шудрага хуульгүйгээс 

болон Монгол Улсын 

хувьд улс төр нийгэм 

эдийн засгийн дэвшилтэд 

саад болж байна. 

Үүнээс нөлөөлөн ховор 

малтмалын нөөцөө 

ашиггүй зарцуулах, 

үнэнч шударга 

төргүйгээс болон маш 

олон иргэд бухимдаж үл 

итгэх байдал xүн амын 

түвшинд нэмэгдэх муу 

үр дагвартай. 

Манай оронд олон 

улсын байгууллагууд 

ялангуяа хууль эрх 

зүйн салбарт нэлээд 

хөрөнгө оруулалт өмнө 

жилүүдэд хийсээр ирсэн 

нь тодорxой үр дагвар 

авчирсан билээ. Энэ 

маягийн төслүүд дутуу 

буюу үр дагавар муутай 

байснаас болж гадаадын 

тусламжийн хэмжээ эрс 

буурсан. Хандивлагчид 

Монгол Улсын хуулийн 

тэнцвэргүй байдал болон 

төрөөс хэрэгжүүлж 

буй арга хэмжээнүүдэд 

сэтгэл хангалуун бус 

байснаас энэхүү байдалд 

орсон байна. 

Шинэчлэлтийн Одоогийн 

Xүчин Чармайлт 

Монгол Улсын шүүх 

нь шудрага ёсон, ил 

тод байдал, хариуцлага 

дутмаг байна гэдгийг хэн 

бүхэн авлигатай холбож 

чадах биз ээ. Авлигад 

автсан энэ шүүх бидэнд 

ямар сайн зүйл хийж 

байна вэ? 

Шүүгчдийн чанар, 

сургалтанд олон улсын 

байгууллагуудын 

хандиваар тодорхой 

хэмжээний ахиц дэвшил 

гаргасан хэдий ч 

шударга ёсон болон ил 

тод байдал өнөөдрийн 

шүүхийн системд 

байхгүйтэй адил. Энэ их 

хөрөнгө оруулалт нь үр 

ашиггүй зардал байсан 

гэхэд хилсдэхгүй. 

Одоогийн төрөөс явуулж 

буй шинэчлэлтийн 

бодлого нь байгууллага 

бий болгох арга 

буюу “дээрээс доош” 

уламжлалт хандлагатай. 

Энэ бодлого нь 

Монголын улс төрийн 

орчинд нийлэхгүй бөгөөд 

шинэчлэлт биш харин 

шүүх эрх зүйн салбарыг 

боон хязгаарлаж байгаа 

юм. Тиймээс би энэ 

илтгэлдээ үр дүнтэй 

шинэчлэлтийн төлөө 

түрж “доороос дээш” 

хүчин чармайлтыг 

дэмжсэн арга хандлагыг 

дугнэн бичлээ. 

Өнөөдрийн Нийгмийн 

Хууль Гарал - Монгол 

Улсын Үндсэн Xууль 

Бугд Найрамдах 

Монгол Ард Улс нь 

коммунист социалист 

эрин нурсны дараахан 

өөрийн Ундсэн Хуулийг 

1992 оны нэгдүгээр 

сард баталснаар улс 

орны амгалан тайван 

байдал, тусгаар 

тогтнолыг хамгаалахын 

зэрэгцээ ардчилсан 

нийгэм байгуулж 

хуний эрх, эрх чөлөөг 

хамгаалах, шудрага 

ёс баримтлах, эдийн 

засгийн эрүүл өсөлт бий 

болгон ажиллах болон 

хөгжил дэвшлийн төлөө 

хөтөлбөртэй ардчилсан 

орнуудын эгнээнд нэгдэн 

орсон билээ. Монгол 

Улсын Ундсэн Хууль 

нь xолимог системтэй 

Францын Тавдугаар 

Бүгд Найрамдах дээр 

загварчилсан байдаг. 

Ундсэн хуулинд 

зааснаар Монгол 

Улсын Ерөнхийлөгч 

нь УИХ-аас гаргасан 


"Өнөөдрийн Нийгмийн Хууль Эрх Зүйн Тогтолцоо ба Шинэчлэлт" 

хууль тогтоомжид 

хориг тавих эрх мэдэл 

бүхий төрийн тэргүүн 

байх болно. Ерөнхий 

сайд нь Засгийн газрын 

тэргүүн байхаар тус тус 

шийдвэрлэсэн байна. 

Хоёр танхимт парламент 

системийг нэгтгэн нэг 

танхимтай болгон Улсын 

Их Хурлийг ийнхүү 

нээсэн нь ардчилсан 

орон болоход тулгуур 

болж байв. Мөн Үндсэн 

Хууль, Үндэсний Аюулгүй 

Байдлын Зөвлөл болон 

Үндсэн Хуулийн Шүүх 

буюу Цэц байгуулсан нь 

Монгол Улсын тусгаар 

тогтнол болон улс төрд 

хариуцлага тооцох 

механизмыг нээж өгсөн 

нь өнөөдрийн нийгэмд 

үйлчлэхгүй байгаа нь 

харамсалтай. Ялангуяа, 

шүүхийн хараат бус 

байдлыг Үндсэн хуулиар 

тунхаглах зорилготойгоор 

Шүүхийн Ерөнхий 

Зөвлөлийг үүсгэн 

байгуулсан юм. 

- Яагаад өөрчлөлт 

шинэчлэлт хэрэгтэй вэ? 

2000 оны эхэн гэхэд 

хуулийн системд авлигын 

нөлөө ихэсч Монголын 

ардчилсан хөгжил дэвшил 

эдийн засгийн хөрөнгө 

оруулалт болон нийгэм 

соёлд саад болох нь ил 

тод болсон гэж үздэг. 

Иймд ардчилсан гэгдэх 

Америкийн Нэгдсэн Улс 

болон бусад орнуудын 

тусламжтайгаар Дэлхийн 

Банк сая сая доллар 

хандивлан Монголын 

шүүх эрх зүйн салбарт 

шинэчлэлт хийж авлигыг 

таслан зогсооx гол 

зорилготойгоор хөтөлбөр 

хэрэгжүүлсэн. 

Гэсэн хэдий ч АНУ-ын 

тусламжийн агентлаг 

ОУXА авилгатай нүүр 

тулан ажиллах бодлого 

хэрэгжүүлж чадаагүй 

нь асуудлыг шийдэлгүй 

орхисон гэж хэлэхэд 

болно. [pg. 211(Зүүн 

Азийн тойм ) 

- Шинэчлэх Одоогийн 

хүчин чармайлт 

Brent White гэгч улс 

төр судлаач Монголын 

шүүхийн систэмийг маш 

гүнзгий хэмжээнд 2009 

онд судлан нийтлэл 

гаргасан нь Монголын 

шүүхийн системд маш 

том хөрөнгө оруулалт 

болоод байгаа юм. Үүнд 

дээд шүүхийн шүүгч 

нар, өмгөөлөгчид , 

хуулийн профессорууд, 

болон ТББ-ууд, 

төрийн албан хаагчид, 

болон хууль сахиулах 

байгууллагын ажилтнууд 

зэрэг төрөл бүрийн 

Монгол Улсын шүүхийн 

мэргэжилтэн, хамт , олон 

оролцсоноороо давуу 

талтай. 

Тиймд Brent White-ийн 

судалгааны ажлаас 

илтгэлдээ уялдуулан 

орууллаа. 

Сургалтын Чанар 

Ялангуяа хамгийн тод 

бөгөөд анхны алхам 

бол бол шүүгчдийн 

боловсрол юм. 

Судалгаанд оролцсон 

шинжээчдийн 43% нь 

шүүгчдийн хууль эрх зүйн 

боловсрол хангалттай 

гэж үзэж байгаа бол 

19% нь хангалтгүй 

эсвэл нэмэлт сургалт 

хэрэгтэй гэж үздэг байна. 

Нөгөө талаас үзэхэд, 


шүүгчид ажлын байранд 

ороход мэргэшсэн 

байдал дутмаг; 57% 

нь эхлэхээсээ өмнө 

хангалттай сургалт 

туршлага муутай гэж 

дүгнэсэн байна. Иймд 

шүүгчдийн боловсрол 

сургалт туршлага дутмаг 

байдлаас болон шүүхийн 

салбар Үндсэн Хуульд 

заасан үүргээ биелүүлж 

чадахгүйд хүрээд байгаа 

нь илт байна. 

Шүүхийн Эрх 

Дээрхээс гадна шүүгчийн 

албан тушаалд сууж 

буй шуугчид нь “арын 

хаалгаар” эрх мэдэл авч 

байгаа нь харамсалтай. 

Үүнд дотно найз нөхрийн 

харилцаа гэр бүлийн 

гишүүдийг шүүхийн 

суудалд суулгах нь 

жирийн үзэгдэл болон 

хувирч байна. Энд 

тэмдэглэхэд шинжээчид 

сонгон шалгаруулах 

үйл явцад Ерөнхийлөгч 

маш их нөлөө үзүүлдэг 

нь шүүх нэг нам руу 

туйлширдаг халтай. 

Мөн өндөр чадвартай 

мэргэжилтнүүд Улсын 

Дээд Шүүхийн шүүгч 

хооронд ялгагдаг бол 

Доод шатны шүүхийн 

шүүгчид голдуу туршлага 

багатай эсвэл боловсрол 

сургалт хангалтгүй 

байдаг. 

Монголийн шүүхийн эрх 

мэдлийг Үндсэн хуулийн 

47-р дугаар зүйлийн 1-д 

зааснаар шүүх нь бие 

даасан эрх мэдэлтэй; 

50 зүйлийн 2-т зааснаар 

Дээд Шуухийн шийдвэр 

нь эцсийн бөгөөд энэ 

шийдвэрийг бүх шүүх, 

төр албан байгуулага 

мөрдөн дагах ёстой 

хэмээсэн байдаг; мөн 

50-р зүйлийн 1.3 –т 

зааснаар Дээд Шуух нь 

хүний эрх, эрх чөлөөг 

хамгаалах бөгөөд 

шийдвэр гаргах бүрэн 

эрхтэй байдаг байна. 

Үүнээс гадна Үндсэн 

Хуулийн бүрэн эрх 

мэдэлтэй агаад тусдаа 

бие даасан Үндсэн 

Xуулийн Цэцтэйгээр 

Монголын шүүхийн 

систем нь дээд эрхтэй 

албан байгуулага юм. 

Гэсэн хэдий ч судалгаанд 

хамрагдсан шинжээчдийн 

50% нь шүүхийн шийдвэр 

үр дүнг төрийн болон 

бусад албан байгуулага 

салбарууд хүндэтгэдэггүй 

гэсэн байна. Үүнтэй адил 

хэд хэдэн шинжээчид 

хэлэхдээ ихэвчлэн 

Засгийн газар шүүхийн 

шийдвэрийг үл тоодог 

гэсэн нь тун харамсалтай. 

Энэ нь Улсын дээд шүүх, 

үнэн хэрэгтээ , хуулийн 

эцсийн тайлбарлагч эрх 

мэдэлтэй биш гэдгийг 

Засгийн газрын албан 

тушаалтнууд мэдэгдэж 

байгаа нь Үндсэн хуулийн 

өмнө тангарагласан 

үүргээ умартаж байгаа 

юм. Улсын Дээд 

Шүүхийн шийдвэр 

орхигдож гээгдэж ямар 

ч хэрэгүй мэт салхинд 

хийсч байгаа нь Монгол 

Улсын шүүхийн систэм нь 

харанхуйд нуугдаж буй 

сарьсан багваахай мэт. 

Шүүх Эрх Мэдлийн 

Нөөц, 

Дэд Бүтэц 

Шүүхийн эрх мэдлийн 

нөөц, дэд бүтцийг 

сайжруулахын үүднээс 

олон улсын хандивлагчид 

ажилласан нь бага ч гэсэн 

үр дүн үзүүлсэн байдаг. 

Жишээ нь, АНУ- ын 

ОУХА нь Дэлхийн Банктай 

хамтран найман дүүргийн 

шүүхэд орчин үеийн 

компьютер, тавилга, 

аудио тоног төхөөрөмж 

суулгасан нь ачаалал 

зохицуулах боломжийг 

нэмэгдүүлснээрээ ач 

холбогдолтой. 

Мөн хандивын 

тусламжтайгаар 

шуугчдийн цалин таван 

удаа нэмэгдэж нийт 

220% өссөн. Дээд 

шүүгчдийн цалингийн 

хэмжээ ойролцоогоор 

сарын $700.00 Доод 

шатны шүүгч сар бүр 

ойролцоогоор $ 300-400 

цалинтайгаар ажиллаж 

байна. Хэдийгээр цалин 

өссөн ч энэ өсөлт нь 

өнөөдрийн Монголын 

өртөгтэй харьцуулахад 

амжиргааны доод 

түшингээс нэг их дээш 

гардаггүй байна. Мөн 

хувийн салбарын 

мэргэжилтнүүдтэй 

харьцуулахад хамгийн 

хүндтэй болоод 

хариуцлагатай эрхэм 

шүүгчдийн цалин 

харьцангуй бага байсаар. 

Эцэст нь хэлэхэд шүүхийн 

бүтэн жилийн төсөв нь 

ундэсний төсвийн 0.5%- 

аас ч бага. Шинжээчдийн 

зөвхөн 29% нь шүүхийн 

төсөв хангалттай 

хэмжээнд байдаг гэсэн 

мэдэгдэл өгсөн байна. 

Монголын хууль тогтоох 

газар буюу Парламентаас 

удаа дараалан шүүх 

хуулийн байгууллагуудын 

төсвийг ердөө 1% болгон 

нэмэх хүсэлт гаргадаг 

бөгөөд үргэлж татгалзсан 

хариу ирдэг. Энэ нь 

хууль бус хэрэг бөгөөд 

Парламент болон намууд 

хуулийн байгууллагаа 

төсвөөр нь хязгаарлах 

гэсэн оролдлого гэдэг нь 

эндээс харагдаж байна. 

Шүүхийн Хараат Бус 

Байдал 

Монгол Улсын Шүүхийн 

албан хаагч нар ажлын 

байрны баталгаатай 

бөгөөд бусад төрийн 

салбаруудаас бие даасан 

байна хэмээн Үндсэн 

Хуульд тусгасан байдаг. 

Харамсалтай нь, бодит 

амьдрал дээр нөгөө л 

Үндсэн Хууль тань улиг 

болж Засгийн газрын 

болон нам гишүүдийн 

уланд явсаар байна. Брэнт 

Үхитэ- ийн судалгаанаас 

авч үзэхэд ердөө 


шүүхийн шийдвэрийг 

Засгийн газар , олон 

нийтийн бусад албан 

тушаалтнууд бусад улс 

төрийн салбарууд нь 

аливаа нөлөөллөөс ангид 

байна гэдэгт санаа нийлж 

байгаа нь нэгийг бус 

хоёрыг бодогдуулна. 

Өнөөдөр ноён 

Ерөнхийлөгч болон бусад 

нэр бүхий улс төрчид 

Улсын Дээд Шүүхийн 

болон Цэцийн шийдвэрт 

хөндлөнгөөс оролцож 

тодорхой гадны нөлөө 

оруулж байгаа нь Монгол 

Улсын ардчилсан байр 

суурины үндсийг таслан 

авах мэт. 

Харамсалтай нь, одоогийн 

хагас мөрдөж буй 


шинэчлэлтэд улс төрийн 

нам байгуулагуудын 

шүүхийн шийдвэр 

гаргахад оролцдогийг 

зогсоох хөтөлбөр 

оруулаагүй нь мөн том 

саад юм. 

Цаашдын Зөвлөмж 


шинэчлэлийн авлигын 

эсрэг тэмцэхэд иргэддээ 

эрх мэдэл олгох 

зорилготой “доороос 

дээш,” олон нийтэд 

тулгуурласан загвартай 

шүүхийн шинэчлэлийг 

хийснээр одоо бид Үндсэн 

Хуулиа сэргээн жинхэнэ 

ардчилсан нийгэмд 

ирээдүйн хөгжлийнхөө 

төлөө дуу хоолойгоо 

нийлүүлж хамтран 

ажиллах боломж олдоно. 

Авлигатай Tэмцэх 

Шинэчлэл 

Шүүхийн шударга 

байдлын тухай арга 

хэмжээ авах: 

1. Шүүгчид наад зах 

нь тус бүр шүүгчийн 

шударга хууль эрх зүйн 

учир шалтгааныг , хичээл 

зүтгэл, үнэлэх зорилгоор 

гүйцэтгэлийн үнэлгээнд 

хамруулах, 

2. Чадварын шаардлага 

шинээр томилогдсон 

шүүгч нарт бий болгох 

хэрэгтэй. Шүүгч хуулийн 

сургууль төгссөн, төрийн 

албаны шалгалтанд 

тэнцсэн бөгөөд доод 

тал нь гурван жилийн 

туршлагатай , эсвэл 

өмгөөлөгч буюу 

прокурорын туршлагатай 

байх 

3. Томилогдсон шүүгчид 

мэргэшсэн бөгөөд 

төрийн албаны шалгалтын 

оноо зэрэг бодитой 

шалгуур үзүүлэлт дээр 

тулгуурласан байх ёстой 

4. Шүүгчид нь магадлан 

итгэмжлэгдсэн хуулийн 

сургууль төгссөн байх 

шаардлагатай. Үүний 

нэгэн адил, Монгол Улс 

хуулийн сургуулиудын 

магадлан итгэмжлэлийн 

стандартыг хэрэгжүүлэх 

хэрэгтэй. Монголд 

одоогоор хуулийн 

сургуулийн хувьд 

магадлан итгэмжлэх 

үйл явц байх албагүй 

тул чанарын хувьд 

эргэлзээтэй сургуулиуд 

олширч байна . 

Хариуцлагатай Шинэчлэл 

1. Шүүхийн арга хэмжээг 

шалгаж судалж байх 

тусдаа хороо нээх эсвэл 

одоогийн Шүүхийн 

Сахилгын Xороог 

сайжруулах, 

2. Дээрхи хорооны 

явуулсан судалгаа болон, 

мөрдөн байцаах, зарлан 

дуудах хуудсууд нь аль 

ч байгууллага болон хувь 

хүнд хүчин төгөлдөр 

байх, 

3. Албан тушаалаас нь 

шүүгчдийг огцруулах 

журам нь тодорхой 

болон ил тод үйл явцын 

дагуу тусгайлан заасан; 

албан тушаалтан буруутай 

эсэхийг нотлох хэмжээний 

шийдэлтэй байх, 

4. Ёс зүйн шүүхийн тухай 

хууль нь олон улсын 

шилдэг туршлагад нийцэж 

шинэчилсэн байх, 

5. Авлигатай тэмцэх 

тусгай арга хэмжээ 

авахын тулд иргэдийг 

уриалан оролцуулсан 

шүүгчийн систем (Журы 

Систэм) бий болгох, 

7. Авлигалын талаар 

болон дотоод мэдээ 

мэдээлэгчдийг хуулиар 

хамгаалах 

8. Авлигын нөлөөг 

бууруулах зорилгоор 

шуугчдийг томилон 

өөр өөр аймаг, сумдад 

явуулах. 

Хэрэглэсэн эх 

сурвалжууд: 

Монгол шүүгчдийн 

Холбоо, http://www. 

judge.mn 

Монгол Улсын Дээд 

Шүүх: Монгол Улсын 

Дээд Шүүхийн 2013 Оны 

Ажлын Тайлан http:// 

www.supremecourt.mn 

Brent T. White, “Rotten To 

The Core: Project Capture 

And The Failure Of Judicial 

Reform In Mongolia,” East 

Asia Review, 2009, Vol 

4:209. 

Herman Schwartz, The 

Struggle for Constitutional 

Justice in Post-Communist 

Europe (Chicago: University 

of Chicago Press 2000), 

pp. 29-30. 

Shannon Ishiyama Smithey 

& John Ishiyama, “Judicious 

choices: designing courts in 

post- communist politics,” 

Communist and Post-Communist 

Studies 33 (2000) 

pg. 163-182 


Энэбиш овогтой Мөнхбилэг 

илтгэгч #2 

Улаанбаатар хотын утааг СЭХ ашиглан багасгах арга 

парк баригдсан. 

Энэхүү 2 том 

төслөөс гадна жижиг 

хэмжээний станцууд 

баригдсан боловч 

өнөөдөр ажиллаж 

байгаа нь цөөхөн. 

Сэргээгдэх эрчим 

хүчийг эрчимтэй 

хөгжүүлэх дэлхий 

дахины хөгжлийн 

хандлагыг дагаж 

манай улс сэргээгдэх 

эрчим хүчийг өргөн 

ашиглах, хөгжүүлэх нь 

маш чүхал юм. Монгол 

улсын нутаг дэвсгэр 

дээр дунджаар жилд 

тусах нарны цацрагийн 

хэмжээ нэг ам метр 

талбайд 1200-1600 кВт 

бөгөөд эрчимшил нь 

өдөрт 4.3-4.7 кВт цаг/ 

тэрбүм төгрөг зарж 

байна. Би танилцуулах 

гэж буй илтгэлдээ хүн 

бүрийн л ярьдаг энэ 

асуудалд бодитой 

шийдвэр олон байгаа 

гэдгийг харуулахыг 

зорьсон юм. Утаатай 

тэмцэх, дулаан 

цахилгааны асуудлыг 

шийдэх маш олон арга 

байдаг ба илтгэлдээ 

2 оновчтой гэж бодож 

тооцолсон 2 аргыг 

багтаасан болно. Нэг 

арга бол сэргээгдэх 

эрчим хүч ашиглах 

ба нарны зай, цэнэг 

хураагуур хослуулах 

ашиглах арга юм. 

Төхөөрөмж нь нарны 

зай, коллектор, 

батерей, инвертер, 

ОХУ-с маш үнэтэй цахилгаан 

эрчим хүч импортлох хэрэггүй 

болж байгаа юм. Харин шөнийн 

цагаар бид ОХУ-руу бараг 

үнэгүй экспортлодог цахилгаан 

эрчим хүчээ гаргахын оронд тэр 

цахилгаанаар батерейг цэнэглэх 

юм. Энэхүү цэнэглэсэн батерейг 

өглөөний ачаалалтай үе буюу 

6-10 цагийн хооронд ашиглана. 

Ийм зарчимтай тойргоор эрчим 

хүчээ хангах бол маш олон давуу 

талтай юм. Мэдээж хамгийн гол 

асуудал болох утааг багасгана. 

ОХУ-с импортлодог цахилгаан 

эрчим хүч багсаж маш их мөнгө 

хэмнэж шөнө алдаж буй эрчим 

хүчээ дотооддоо ашиглахаас 

гадна, ямар ч улсын хамгийн 

чухал зүйл болох эрчим хүчний 

хараат бус байдалтай болох 

юм. Төхөөрөмжийн дэлгэрэнгүй 

мэдээлэл, үнэ өртөгийн талаар 

илтгэл дээр танилцуулах болно. 

Төгсгөлд, энэхүү илтгэлээрээ 

бидний нийслэл хотын утааны 

асуудлыг сэргээгдэх эрчим 

хүчээр шийдэх арга барилуудыг 

танилцуулхаас гадна, бид бүрэн 

ойлголттой байдаггүй сэргээгдэх 

эрчим хүчний талаар мэдээлэл 

олгоход оршино. Хүүхэд залуус 

сэргээгдэх эрчим хүч ба түүний 

ашиг тусыг ойлгож, энэхүү сайхан 

мэргэжилээр суралцаж, Монгол 

улс сэргээгдэх эрчим хүчний 

боловсон хүчинтэй болох нь 

улсын хөгжилд маш их хэрэгтэй. 

Улаанбаатар хотын утааг 

СЭХ ашиглан багасгах 

арга 

>> 

Улаанбаатар хотын утааг 

СЭХ ашиглан багасгах арга 

Юуны өмнө сэргээгдэх эрчим хүчийг 

тодорхойлох нь зүйтэй. Сэргээгдэх эрчим 

хүч гэдэг нь нар, салхи, бороо, далайн 

давалгаа, газрын гүний дулаан зэргээс 

гарган авдаг, тасралтгүй нөхөн сэргээгддэг энергийг 

хэлнэ. Дэлхий дахинд аль хэдийнээ хөгжиж эхэлсэн 

сэргээгдэх эрчим хүч Монгол Улсад сүүлийн 10 жил 

бага багаар дэлгэрж байгаа билээ. Хамгийн анх 

100000 нарны гэр төсөл хэрэгжиж эхэлсэн ба сүүлд 

2013 оны зун 50 мегаваттын хүчин чадалтай салхин 

ам метрээс их байна. 

Улаанбаатар хотын 

утаа, агаарын 

бохирдолын нийт 70%- 

ийг гэр 

хороололын утаа 

эзэлдэг. Монгол улсын 

Засгийн Газраас 

хэрэгжүүлж буй 

төсөл, хандив энэхүү 

агаарын бохирдолыг 

бодитой бууруулж 

чадахгүй байгаа 

билээ. Бүрэн 

шаталттай зуух, 

шалны дулаалга 

айлуудад тарааж, 

улсын төсвөөс хэдэн 

халаагуураас бүрднэ. 

Хүчин чадлын хувьд 

3-5кВ хүчин чадалтай 

энэ систем нь нэг 

дундаж хэмжээний 

айлийг бүрэн хангах 

юм. Энэ төхөөрөмжийг 

өдөр нартай байх 

үед ажилуулж, 

өдрийн ачаалал бага 

байх үед батерейг 

цэнэглэнэ. Орой оргил 

ачаалалтай байдаг 

18-22 цагийн хооронд 

цэнэглэгдсэн батерэйг 

ашиглана. 

Ингэснээр оргил 

ачаалалтай үед 


Илтгэгч #3 / Д.Болд 

Монгол бичиг 

төрийн бичиг 

Аливаа үндэстэн 

болгон цаг 

хугацааны 

тасралтгүй 

жимд өвөг дээдсээсээ 

өвлөн авсан зан 

заншил, соёлын өвөө 

үр хойчдоо орхин 

мартагдуулалгүйгээр, 

өөрсдөө нэмж 

баяжуулан өвлүүлэн 

үлдээхийг эрхэмлэдэг 

билээ. Олон төрлийн 

соёлын өв байдгаас 

хүн гэдэг амьтны өөр 

хоорондоо харилцах 

амин чухал хэрэгцээний 

маань түлхүүр болсон 

хэл нь хамгийн чухал 

соёлуудын нэг юм. Тийм 

ч болохоор өөрийн 

гэсэн хэл соёлтой ард 

түмэн бахархалтайгаар 

өөрсдийн хэлээрээ бие 

биентэйгээ ярилцдаг 

билээ. Гэхдээ ямар ч 

хэл нь бичиг үсэггүйгээр 

өнө мөнхөд хадгалагдах 

аргагүй юм. Хэлсэн 

ярьснаа бичих үсэггүйгээс 

болж мартагдан мөхсөн 

хэл цөөнгүй. Өнөөдөр 

дэлхий дээр хэдэн 

мянган хэл идэвхитэй 

хэрэглэгдэж байгаа 

боловч эдгээрийн хэдэн 

аравхан нь өөрсдийн 

бичиг үсэгтэй юм. Ухаант 

өвөг дээдсийнхээ ачаар 

бид бичиг үсэгтэй хэдхэн 

үндэстний нэг хэмээн 

тоологддог болов ч бид 

өнөөдөр өөрсдөө бичиг 

үсгээ хэрэглэдэг бил үү? 

Би үргэлж л фэесбүүк 

дээр юм бичихдээ 

кирилээр нийтлэхийг 

хичээдэг юм. Төрийн 

минь бичиг болохоор 

тэр. Гэтэл нэгэн удаа 

миний бичвэр доор нэг 

Орос охин “согтуу Орос 

алдаатай бичсэн юм 

шиг харагдаж байна, 

хаха гэж бичсэн байв”. 

Гашуун ч гэлээ үнэн 

энэ үгэнд хариулах 

хариулт байсангүй, 

гагцхүү харуусал л миний 

цээжинд оршиж байлаа. 

Энэ явдлын дараахан 

фэесбүүкийн “Монгол 

бичиг” хэмээх бүлгэмийг 

үндэслэгч “Монгол бичиг” 

хэмээх гишүүнчлэлийн 

нэртэй эрхмийн Монгол 

бичиг сурсан адал 

явдлыг уншсан юм. 

Тэрээр хэдэн жилийн 

өмнө Монгол бичгээ 

сайжруулах үүднээс 

“Болзоо” хэмээх Өвөр 

Монголын мессенжрийн 

програмаар Өвөр 

Монголчуудтай харилцаж 

үзэж л дээ. Гэтэл удалгүй 

Өвөр Монголчууд 

хоорондоо “Энэ их сонин 

бичдэг хүн ороод ирсэн 

байна. Монгол хэл сурж 

байгаа Хятад хүн байх” 

гэж хардсан байсныг нь 

уншаад урам нь хугарсан 

тухай бичсэн байв. Тийм 

ээ, биднийг бичгээр нь 

харь нутгийхан ч, элэг 

нэгт өвөрлөгч ахан дүүс 

маань ч Монгол гэж 

танихад хэцүү болжээ. 

Өвөг дээдэс маань 

хэлэндээ зохицсон 

бичиг үсгээ зохион 

хэрэглээд найман зуу 

гаруй жилийг үдсэн ч 

бид үүнийг харь бичгээр 

солин даруй 70 орчим 

жилийг өнгөрөөжээ. 

Тэр олон жилийн өмнө 

эцэг өвгөд маань бичиг 

үсэггүй байхдаа шинээр 

зохион хэрэглээд болсон 

байхад өнөөдрийн бүх 

зүйл нь бэлэн XXI зуунд 

бид эх бичгээ хэцүү 

хэмээн сурч чадахгүй 

байна гэж үү? За яахав, 

кирил үсгийг сурахад 

амар, дэлхийн олон 

улсад танигдсан, цахим 

ертөнцийн хэрэглээнд 

аль хэдийн нэвтэрсэн 

зэрэг хэд хэдэн авууштай 

талуудтай гэж бодъё. 

Гэтэл өнөөдөр кирилээр 

ч алдаагүй зөв бичдэг 

хүн өдрийн од мэт 

болжээ. Алдаатай бичдэг 

сонин сэтгүүл, цахим 

мэдээний сүлжээ, хувь 

хүн хаа сайгүй. Алдаатай 

бичсэн нэгэндээ 

алдааг нь хэлж өгөхөд 

“Монголчууд буруу 

ярьж зөв ойлгодог 

биз дээ” хэмээн биеэ 

өмөөрнө. Ер нь юунаас 

улбаалж бид амархан 

гэгдэж буй кирилээр 

ч зөв бичиж чадахгүй 

байна вэ? Кирил үсэг 

үнэхээр Монгол хэлэнд 

маань тохирсон бичиг 

мөн болов уу? 

Монгол хэл, бичгийн 

талаарх бусдын санал 

бодлыг сонирхох үүднээс 

фэесбүүк дээрх өөрийн 

найзууд болон “Босоо 

зурлагатай Монгол 

бичиг” ба “Зугаатай хэл 

шинжлэл” бүлгэмийн 

100 орчим хүнээс 

судалгаа авахад нийт 

оролцсон хүмүүсийн 

63% нь чарга нь чирэх, 

шумуул нь шимэх гэсэн 

үгнээс гаралтайг мэдэх 

үү гэсэн асуултанд анх 

удаа сонсож байна гэж 

хариулсан байгаагаас 

Монголчууд маань 

Монгол үгнүүдийнхээ 

үүсэл, утгыг тэр бүр 

мэддэггүй нь харагдаж 

байна. Нэр дурьдсан 

хоёр бүлгэмийн бус 

хүмүүсээс судалгаа 

авбал илүү өндөр 

хувьтай байхыг ч 

үгүйсгэхгүй. Ямар ч 

үндэстний соёлыг хэлийг 

нь сурахгүйгээр бүрэн 

судалж чадахгүй билээ. 

Тийм ч болохоор аливаа 

үндэстнийг мөхөөхийн 

тулд хэлийг нь мөхөө 

гэж хэлдэг билээ. 

Гэтэл Монголчууд бид 

өөрсдөө Монгол хэлээ 

мэдэхгүй болж, Монгол 

соёлоосоо хөндийрч, 

Монгол гэсэн бүхнээсээ 

холдож байгаа нь 

өнөөгийн бидний үед 

тулгамдаж буй томоохон 

асуудал болж байна. Бид 

өөрсдөө өөрсдийнхөө 

хэлийг мөхөөж байна. 

Чухамхүү Монгол бичгээ 

хэрэглэхгүй байгаагаас 

болж эзэн болсон бид 

нар эх хэлээ мэдэхгүй 

болж байна. Цаашдаа 

энэ маягаараа Монгол 

бичгээ дунд сургуулийн 

хичээл төдий болгон 

Эх хэлээ голсон хүн 

Эхээн голсон адил. 

/Халимаг ардын зүйр үг/ 

зааж, оронцоглон 

хэрэглэж удваас Монгол 

хэл маань ямар байдалд 

хүрэхийг төсөөлөхөд 

ч бэрх юм. Түүхийн 

явцад олон арван бичиг 

хэрэглэж үзсэн ч, нэр 

нь хүртэл Монголоороо 

овоглогдсон, Монгол 

бичгээ л бид хэдэн 

зуун жил хэрэглэсэн 

маань Монгол бичиг нь 

Монгол хэлэнд хамгийн 

ихээр тохирсон, төгс 

зүйл гэж байдаггүй 

гэхэд төгсөд хамгийн 

ойрхон бүтээгдсэнийг 

батлан харуулж байна. 

Монгол хэлэнд Монгол 

бичгээс илүү тохирсон 

бичиг одоогоор байхгүй 

тул бид хэл соёлоо 

цэврээр нь хадгалан 

үлдээх үүднээс зайлшгүй 

Монгол бичгийн 

өнөөгийн хэрэглээг 

ихэсгэж төрийн албан 

ёсны бичиг болгон, 

бүх шатанд хэрэглэх нь 

зүйтэй юм. 

Яагаад гэвэл юун 

түрүүнд Монгол бичиг 

нь кирил бичгээс цөөн 

тооны утга төгөлдөр, 

оновчтой зөв бичих 

дүрэмтэй юм. Өмнө 

өгүүлсэн Монгол хэл, 

бичгийн талаарх бусдын 

санал бодлыг сонирхох 

үүднээс авсан судалгаанд 

оролцсон хүмүүсийн 

87% нь кирил үсгээр 

бичих үед зөв бичих тал 

дээр эргэлзэх тохиолдол 

гардаг, төвөгтэй хэмээн 

хариулсан байгаагаас 

үзвэл кирил бичгийн 

дүрмийг дийлэнх иргэд 

төвөгтэй гэж боддог 

байна. Кирил үсэгт бид 

үгэнд залгавар залгахдаа 

язгуураа эвдэн өөрчилж 

залгадаг бил ээ. Энэ нь ч 

нэг л дүрмээр явагдахгүй 

гээгдэх эгшиг, гээгдэхгүй 

эгшиг зэргээр харгалзах 

маш олон дүрмийн 

дагуу бичигдэнэ. 

Жишээ нь: худаг гэсэн 

үгэнд харьяалахын тийн 

ялгалын нөхцөл залгахад 

худгийн хэмээн а эгшгийг 

гээх бол авах гэдэг 

үгэнд харьяалахын тийн 

ялгалын нөхцөл залгахад 

авахын хэмээн сүүлийн 

а эгшгийг гээхгүй. Энэ 

мэтээр кирил үсэгт 

зөвхөн дагавар нөхцөл 

зөв холбох тухай нэлээд 

олон дүрэм болон 

дүрмийн гажилт байдаг 

бол Монгол бичигт 

аливаа үгэнд ямар ч 

залгавар залгасан огт 

язгуураа эвдэлгүйгээр 

залгадаг юм. Энэхүү 

давуу тал нь Монгол 

бичгийг цахим ертөнцөд 

ашиглахад болон 

програмчлахад ч хялбар 

болгодог байна. 

Мөн кирил үсгээр 

бичихэд ижилхэн 

бичлэгтэй хооронд нь 

андуурахуйц үг цөөнгүй 

байдаг билээ. Жишээ нь: 

шар өнгөний шар, шар 

үхрийн шар, булгийн 

ус шаржигнан ундран 

бургихын шар, шарж 

хуурч идэхийн шар 

нь кирил үсгээр бүгд 

ижилхэн шар хэмээн 

бичигддэг бол эдгээрийг 

Монгол бичгээр бичихэд 

харгалзан сир а, шар, 

, шира , сира хэмээн 

бүгд ялгаатай бичигддэг. 

Энэ жишээнээс л 

эх бичгийнхээ ямар 

баялаг болохыг 

төвөггүй тунгааж 

болно. Мөн кирил 

бичигт ондоо бичлэгтэй 

үгнүүд дээр нөхцөл 

залгахад хувиралууд 

нь хоорондоо ижилхэн 

байх тохиолдол элбэг 

тохиолддог. Жишээлбэл: 

уургаа гэдэг үг нь 

уураг болон уурга 

хэмээх үгнүүдийн алин 

дээр нь ерөнхийлөн 

хамаатуулах -аа нөхцөл 

залгаж үүсгэснийг шууд 

хараад хэлэхэд хэцүү 

юм. Тахь хэмээх үгэн 

дээр бас ерөнхийлөн 

хамаатуулах -аа нөхцөл 

залгахад тахиа болж 

тахиа шувууны тахианаас 

ялгагдахаа больдог. 

Урьд хэлсэнчлэн Монгол 

бичигт үгэнд залгавар 

залгахад язгуур нь 

хувирдаггүй тул ийм 

төрлийн асуудал огт 

гардаггүй юм. 

Түүнчлэн Монгол бичиг 

нь дээрээс доош, 

нар зөв дугуйруулан 

бичигддэг онцлогтой. 

Бичих үед гарыг нэг 

мөрөнд удаан барьж 

хажуу тийш нь зөөх 

шаардлагагүй, харин 

гарыг их биерүүгээ 

татах эсвэл хүндийн 

хүчний дагуу дээрээс 

доош буулган бичдэг тул 

Монгол бичгээр бичих 

үед гар бага ядардаг 

бөгөөд бусад бичиг 

үсгүүдтэй харьцуулахад 

харьцангуй хурдан бичих 

боломжийг олгодог 

юм. Ялангуяа таталган 


бичгээр бүүр ч илүү 

хурдан бичиж хугацаа 

хэмнэх боломжтой. 

Дунд ангийн багш 

минь нэг удаа ангийнх 

нь хүүхдүүд лекцээ 

тэмдэглэж амжихгүй 

байхад, хичээл дээр 

зааж буй бүх зүйлийг 

өөрийнхөөсөө гадна 

өвчтэй найзынхаа 

дэвтэр дээр хамт хоёр 

зэрэг Монгол бичгээр 

жирийлгэн бичдэг байсан 

найзынхаа түүхийг ярьж 

өгч билээ. Монгол бичиг 

ийм л гайхамшигтай 

ажгуу. 

Үүнээс гадна Монгол 

бичиг нь олон Монгол 

ястнуудын холбоос 

юм. Өргөн уудам 

газар нутагт тархан 

суурьшсан олон Монгол 

ястнуудтайгийнхаа хувьд, 

Монгол хэл нь нэлээд 

олон нутгийн аялгатай. 

Зарим аялгануудын 

хувьд хоорондоо 

харилцан ойлголцоход 

хүндрэл гарах тохиолдол 

байдаг хэдий ч, аль ч 

аялга Монгол бичгээр 

яг адилхан бичдэг юм. 

Чухамдаа Халх, Буриад, 

Дөрвөд, Цахар, Харчин 

гээд аль ч аялгаар 

ярьдаг хүн аялганаасаа 

хамааралгүйгээр бүх 

үгийг ижилхэн бичдэг. 

Энгийн жишээ татахад: 

Монгол бичгээр чаган 

гэж бичсэн энэ үгийг 

Цахар хүн чаган, Халх 

хүн цагаан гэж өөр 

өөрийнхөө аялгаар 

унших ч бичихдээ 

хоёулаа л чаган хэмээн 

адилхан бичдэг. Энэ 

ч утгаараа Монгол 

бичиг нь олон Монгол 

ястнуудыг хэл соёлоор 

нь холбох чухал холбоос 

юм. 

Хамгийн чухал нь 

Монгол бичиг нь Монгол 

хэлний дархлаа юм. Бид 

Монгол бичгийг одоогийн 

ярианы хэлнээс их 

зөрдөг тул хэцүү хэмээн 

гоочилдог. Үнэндээ 

бичгийн болон ярианы 

хэл хоорондоо зөрөх 

нь бичиг, үсгийн өнө 

удаан жилийн соёлтой 

аль ч ард түмний хэлэнд 

байдаг юм. Өнөө цагийн 

хамгийн түгээмэл хэл 

болоод буй Англи хэлэнд 

ч бичлэг дуудлага нь 

зөрдөг үгс олон байдаг 

билээ. Яриа болон 

бичгийн хэл зөрж байна 

гэдэг нь тухайн бичиг 

хэр урт настайг харуулж 

байгаа юм. Аливаа 

бичиг нь зохиогдсон 

цаг үеийнхээ аялгыг 

буулган зохиогддог ч 

цаг хугацаа өнгөрөхийн 

хэрээр ярианы хэл 

хувьсахтай зэрэг 

түүнээсээ зөрж эхэлдэг 

юм. Монгол бичиг ч 

зохиогдсон цаг үеийнхээ 

аялгууг хадгалан өнөө 

үетэй золгожээ. Нэг 

ёсондоо Монгол бичиг 

нь Монгол хэлний 

бүхэл бүтэн 800 гаруй 

жилийн түүхийг хадгалж 

буй, нэн чухал соёлын 

өв юм. Кирил үсгийг 

бид нэлээд саяхан авч 

хэрэглэсэн тул Монгол 

бичгийг бодвол аман 

ярианы хэлтэй төстэй ч 

үгийн язгуур утгуудыг 

орхигдуулж байдаг. 

Би багадаа чаргыг 

яагаад чарга гэдэг юм 

бол, шумуулыг яагаад 

шумуул гэдэг юм бол 

хэмээн гайхдаг байлаа. 

Харин дараа нь Монгол 

бичгээр чаргыг чирг 

а, шумуулыг шимагул 

хэмээн бичдэгийг мэдээд 

чарга нь чирэх гэдэг 

үгнээс шумуул нь шимэх 

гэдэг үгнээс гаралтайг 

төвөггүй ойлгосон юм. 

Үүнээс гадна хутга, 

хөрөө, хил зэрэг 

үгнүүдийг өнгөц харвал 

хоорондоо холбоогүй 

мэт боловч Монгол 

бичгээрх бичлэгүүдийг нь 

харвал хитуг а, хирүгэ, 

хили хэмээн бүгд хэрчих 

хуваах гэсэн утгатай 

хи язгуураас үүсэлтэй 

үгнүүд болохыг харж 

болно. Мөн отгон гэдэг 

үгээр бүгд л айлын бага 

хүүхдийг хэлдэг гэж 

мэддэг ч кирил үсгээр 

бичсэнээс нь үндсэн 

утгыг нь чээжлэхгүй 

л бол ухан ойлгоход 

хэцүү болжээ. Монгол 

бичгээр бол энэ үгийг 

отхан гэж бичдэг бөгөөд 

от нь гал гэсэн утгатай 

байсан (одоо Монгол 

хэлэнд шууд утгаараа 

хэрэглэгддэггүй ч отог 

гэдэг үгнээс харж 

болно. Жишээ нь: анчны 

отог). Өөрөөр хэлбэл 

отгон буюу отхан нь 

галын хаан гэсэн үг юм. 

Айлын отгон хүүхэд 

гал голомтоо сахиж 

үлддэгийг бүгд мэдэх 

биз ээ. Энэ утгаараа 

отгон хүүхэд нь гал 

голомтын хаан юм гэсэн 

утгыг Монгол бичигт 

отхан гэдэг үг шингээн 

авч үлджээ. Бид Монгол 

бичгээ хэрэглэхээ 

больсноор их олон үгийн 

жинхэнэ утга, язгуурыг 

мартацгааж байна. 

Монгол бичиг нь Монгол 

үгнүүдийн утга, гарал 

үүсэл зэргийг хадгалан 

шингээж байдгийнхаа 

хувьд маргаангүй 

Монгол хэлний амин 

чухал дархлаа нь юм. 

Дээр дурьдсан зүйлсээс 

Монгол бичиг нь зөвхөн 

үндэсний өв соёлоос 

гадна Монгол хэлэнд 

ямар чухал хэрэгцээтэй 

болохыг төвөггүй 

харж болно. Өнөөдөр 

бидэнд Монгол бичгээ 

сэргээн хэрэглэх өвөг 

дээдсийнхээ өмнө 

хүлээсэн үүргээс гадна 

гарцаагүй шаардлага 

байгаа юм. Өмнө 

өгүүлсэн судалгааны 


одоогийн мэдлэгээ 

дээшлүүлэхийг хүсэж 

байна уу? гэсэн 

асуултанд оролцогчдын 

96% нь тийм гэж 

хариулснаас дүгнэвэл 

Монгол бичигт дур 

сонирхолтой олон хүн 

байна. Монгол бичгийн 

цаашдын хэрэглээг 

хэрхэх нь зүйтэй вэ? 

гэсэн асуултанд нийт 

судалгаанд оролцогчдын 

73% нь төрийн бичиг 

болгон олон нийтээр 

хэрэглэх хэрэгтэй 

гэж хариулсан нь 

Монголчууд маань 

нийтээрээ эх бичгээ 

сэргээх хүсэлтэй 

байдгийг харуулж байна. 

Тэгвэл хэрхэн яаж 

Монгол бичгээ сэргээн 

дэлгэрүүлэх вэ? Нэг л 

өдөр шууд бүх хүнд 

Монгол бичиг заан, бүх 

шатанд хэрэглэнэ гэвээс 

эдийн засгийн талаас ч 

тэр, боловсон хүчний 

талаас ч тэр асуудалтай 

юм. 1990-д оны эхээр 

шинэ орж буй нэглүгээр 

ангийн хүүхдүүдэд бүх 

хичээлийг нь Монгол 

бичгээр заан, Монгол 

бичгээ сэргээх гэж 

оролдож байсан боловч 

хүссэн амжилтанд 

хүрээгүй байна. Юутай 

ч эндээс үзвэл, нэгэнтээ 

төрийн хэмжээнд бүх 

нийтээр Монгол бичгээ 

хэрэглэх нь зүйтэй гэсэн 

дүгнэлтэнд хүрч байжээ. 

Тэгвэл энэ цаг үед 

хэрхэн яаж энэ эх бичгээ 

сэргээсэн нь дээр бол 

оо? 

Хүн болох багаасаа, 

хүлэг болох унаганаасаа 

гэгчээр ул суурьтай 

мэдлэгийг өгөхийн тулд 

бид хүүхдэд багаас 

нь Монгол бичиг заах 

хэрэгтэй. Гэлээ гэхдээ 

цагаан толгой а үсэгнээс, 

төгсгөлгүй олон тоо 

нэгээс эхэлдгийн адил 

бидний анхны алхам 

тийм том нүсэр байх 

шаардлагагүй юм. Бүх 

хичээлүүдийг Монгол 

бичгээр заахын тулд 


мэдлэгтэй олон 

багш хэрэгтэй 

болно гээд эхний 

ээлжинд шууд 

шийдвэрлэхэд 

хүндрэлтэй. Миний 

бодлоор хамгийн 

зөв зүйтэй арга 

нь одооноос 

эхлэн арван жилд 

Монгол хэл, Уран 

зохиолын хичээлийг 

Монгол бичгээр 

зааж, бусад хичээл 

болон одоо байгаа 

ном зохиолуудыг 

уншуулж сургах 

үүднээс Монгол 

бичгийн оронд 

харин кирил үсэг 

хэмээх хичээл 

заах хэрэгтэй гэж 

бодож байна. 

Монгол хэл, уран 

зохиолын багш 

нар Монгол бичгээ 

мэдэх тул эдгээр 

хичээлүүдийг 

Монгол бичгээр 

зааж эхлэхэд 

харьцангуй 

бага хүндрэл 

тохиолдоно. Нэгэнт 

эх бичгээрээ эх 

хэлээ сурсан эх 

хэлэндээ гарамгай 

нэгэн үетэй болсон 

байхад хэрэглээг 

улам дэлгэрүүлж 

бүх үе шатанд 

Монгол бичгээ 

дэлгэрүүлэх 

дараа дараагийн 

ажлуудыг 

эхлүүлэхэд 

дөхөмтэй болсон 

байх болно. 

Хэдхэн жилийн 

дараа босоо 

Монгол бичгээ 

бид энэ бидний 

бичиг хэмээн 

бахархалтайгаар 

хэрэглэх өдөр ирэх 

буй за. 


Төмөрбат овогтой Тэмүүлэн 

илтгэгч #4 

уУЛ УУРХАЙН САЛБАР БА БИДНИЙ ӨДӨР ТУТМЫН АМЬДРАЛ 

>> 

Уул уурхайн салбар ба 

бидний өдөр тутмын 

амьдрал 

Уул уурхайн салбар нь Монгол улсын томоохон 

салбаруудын нэг бөгөөд тэр дундаа хамгийн 

чухал салбар юм. Энэхүү салбар нь Монгол 

улсын хөгжил цэцэглэлтэнд хамгийн том 

нөлөө үзүүлэх нь тодорхой болоод байна. Урьд өмнө 

нь уул уурхайн салбарыг маш цөөхөн хүн мэддэг 

байсан бол сүүлийн дөрвөн жилд тус салбар эрчимтэй 

хөгжсөнөөр өнөөдөр Оюутолгой , Тавантолгой гэх 

мэт төслүүдийг 

сонсоогүй монгол 

хүн байхгүй юм. Гэвч 

тухайн салбарыг 

сайн мэддэг , нарийн 

ойлгодог хүн ховор 

байгаагаас Монгол 

улсын хөгжлийн 

бодлого боловсруулах 

, боловсруулсан 

бодлогыг ойлгож 

хүлээн авах, дүн 

шинжилгээ хийхэд 

хүчин мөхөстөж байгаа 

нь зарим талаар 

харагдаж байна. 

Үүнээс үзэхэд Монгол 

улсад дутагдаж байгаа 

хамгийн энгийн бөгөөд 

чухал хэрэгцээ бол 

нарийн мэргэжилтэн 

бэлдэхээс гадна уул 

уурхайн салбарын 

анхан шатны 

мэдлэгийг олон нийтэд 

хүргэх явдал юм. 

Монгол улсад 

тулгараад буй уул 

уурхайтай холбогдох 

хамгийн чухал 

асуудал нь иргэд 

болон бодлого 

боловсруулагчдын 

уул уурхайн салбарын 

тухай ойлголт. 

Энэхүү асуудлыг 

шийдвэрлэхийн тулд 

Уул Уурхайн Яамнаас 

эхлээд хайгуул хийж 

буй болон олборлож 

байгаа компаниуд , 

багш профессорууд 

, мэргэжилтнүүд 

маань өөрсдийн 

мэдлэг боловсролоо 

иргэдтэйгээ хуваалцах 

нь зүйтэй. Үүнийг 

хэрэгжүүлэхэд бидний 

зүгээс хийж болох 

анхан шатны алхам 

нь уул уурхайн 

ерөнхий мэдээллийг 

тус салбарын сургалт 

явуулдаг дэлхийд нэр 

хүндтэй сургуулиудын 

материалаас 

(тухайлбал Colorado 

School of Mines) 

хөрвүүлэн цуврал 

лекц гаргах замаар 

явуулж болно. Миний 

бие үүнтэй холбоотой 

5 цуврал лекцийг 

бэлтгэн 2012 оны зун 

www.intro2minig.webs. 

com website-аар олон 

нийттэй хуваалцсан 

ба 2014 оны зунаас 

үргэлжлүүлэн бэлтгэж 

гаргах төлөвлөгөөтэй 

байна. 

Өнөөдөр болж буй 

“Надад хэлэх үг байна 

” илтгэлийн тэмцээнд 

зориулан Mining 101 

буюу уул уурхайн анхан 

шатны 15 минутын 

илтгэлийг тавихаар 

төлөвлөж байна. Тус 

илтгэл нь ирсэн зочдод 

уул уурхайн салбар хүнд 

ямар их ач холбогдолтойг 

тайлбарлах болно. 

Жишээ нь: Та эргэн 

тойрон дахь эд зүйлсээ 

шинжээд үзээрэй. Таны 

хэрэглэдэг гар утас гэхэд 

л маш олон төрлийн 

ховор болон үнэт 

металиас бүрдсэн ба 

тэдгээр материалуудыг 

бүгдийг нь газрын 

хэвлийгээс маш өндөр 

технологи болон 

мэргэжилтний мэдлэг, 

туршлагыг ашиглан 

гаргаж авдаг. Мөн, таны 

нүдэнд харагдаж буй , 

таны хэрэглэж буй бүх 

зүйлс нэг бол ургуулсан 

эсвэл уурхайгаас 

олборлосон байдгийг 

мэдэх үү? 

Энэ илтгэлийг 

тависнаараа “Надад 

хэлэх үг байна 4 ” 

илтгэлийн тэмцээнд 

ирсэн та бүхэнд уул 

уурхайн салбарын тухай 

анхан шатны ойлголт 

өгөх ба энэ салбар 

бидний амьдралд хэр 

чухал тухай ойлголт өгөх 

юм. 

>> 


Илтгэгч #5 / Г.Цолмон 

Улс төрчдийг хүмүүжүүлэх нь 

Улс 

Төрчдийг 

Хүмүүжүүлэх 

нь. 

шинжлэх ухааны мэдлэгээр баяжуулсан сургалтын 

баазыг бий болгох нь сонгогчидыг шинжлэх ухааны 

үндэстэй, үнэн бодит мэдээллээр хангах, мэдлэгийг 

тэлэх боломжийг бүрдүүлнэ. Ингэснээр улс төрийн 

намууд, гишүүдийн ёс суртахууныг сайжруулах, 

хариуцлагыг өндөржүүлэх боломжтой. Энэ нь 

цаашлаад сонгуулийн 4 жилээр хязгаарлагдахгүйгээр 

урт хугацаан дахь Монгол Улсын хөгжлийн эрүүл 

бодлогыг боловсруулах үндэс суурь нь болох юм. 

Монгол Улс олон 

намын тогтолцоот 

чөлөөт зах зээлийн 

эдийн засгийн 

хөгжлийн замналд орж иргэд 

өөрсдийн дуу хоолой, санал, 

хүсэлтийг төрийн хамгийн 

дээд түвшний удирдлагын 

хэмжээнд шууд хүргэх 

боломж нээгдсэнээс хойш 

24 жил өнгөрчээ. Улс төрчид 

болон улс төрийн намууд мөн 

адил энэ хэмжээний хугацааг 

өөрсдийн улс төрийн тавцан 

дахь хөгжилдөө зарцуулаад 

байна. Хэдий тийм боловч 

Монголын улс төрчид, төрийн 

өндөр албан хаагчдаас буруу үг, 

үйлдэл гарах үзэгдэл ар араасаа 

гарсаар байна. Мөн улс төрийн 

намуудын мөрийн хөтөлбөр, 

амлалт нь нийгмийн халамжийг 

хавтгайруулах арга замаар 

дийлэнх сонгогчдын сул талыг 

ашиглан саналыг авах сонгуулийн 

арга барил УИХурлиын 2012 оны 

сонгуулиар хүртэл ажиглагдсан. 

Энэхүү үйлдэл нь дан ганц 

улс төрчид болон намуудын 

ёс, суртахуун гэхээсээ гадна 

нөгөө талаас сонгогчдын идэвх, 

улс төрийн талаарх ерөнхий 

мэдлэг дутуу байгаатай шууд 

холбоотой. 

“Надад хэлэх үг байна” цуврал 

уулзалтууд, “Америк дахь 

Монгол оюутны холбоо” гэх мэт 

сайн дурын үйл ажиллагаатай 

холбоодын хүний нөөц 

дээр тулгуурлан, мэдээлэл, 

мэдээллийн технологийн орчин 

үеийн шийдлүүдийг ашиглан 


Илтгэгч #6#3 / А.Мөнхтулга 

/ Г.Цолмон 

“Баялагийн 

хараал” 

Монголд. 

Сүүлийн хориод 

жилийн хугацаан 

дахь Монголын 

уул уурхайн 

салбарын эрчимтэй 

хөгжил 

нь манай улсын ДНБний 

өсөлтийн үндсэн 

хөшүүрэг болж улмаар 

уг салбарын эдийн засаг 

болоод 

нийгэмд эзлэх байр 

суурийг үнэмлэхүй 

нэмэгдүүлсэн. Нийт 

улсын хэмжээний 

экспортоор гаргаж 

байгаа бүтээгдэхүүний 

89 орчим хувийг эрдэс 

баялагийн бүтээгдэхүүн 

эзлэж байгаа нь 

үндсэндээ манай улс 

гадаад төлбөрөө 

тооцоогоо байгалийн 

баялагаараа төлдөг 

гэж хэлж болохын 

зэрэгцээ уул уурхайн 

салбарын амин чухал ач 

холбогдолыг илэрхийлж 

байгаа юм. Харин 

сүүлийн жилүүдэд 

“БАЯЛАГИЙН ХАРААЛ” 

хэмээх нэр томъёо манай 

нийгэмд хүчинтэйгээр 

түрэн орж ирж, эдийн 

засгийн гол хөшүүрэг 

болсон олборлолтын 

салбар нь энэхүү хараалд 

өртчихвий гэсэн айдаст 

улс нийгэмээрээ санаа 

зовниж хүн болгон 

битүүхэн санаа тавих 

болов. 

Аливаа нэгэн улс 

үндэстэн газрын хэвлийд 

болоод гадарга дээрээ 

хэдий чинээ их баялагтай 

байх тусмаа төдий чинээ 

эдийн засгийн хувьд 

хүчирхэг, бие даах 

чадвар сайтай, эдийн 

засгийн 

хөгжил түргэн явагдах 

үндсэн суурьтай байдаг 

гэсэн онолын ерөнхий зүй 

тогтолыг “баялагын 

хараал” хэмээх прадокс 

үзэгдэл ганхуулж 

орхиод байна. Асар их 

хэмжээний баялагтай 

хирнээ 

хөгжил буурай, ард 

иргэд нь ядуу нилээдгүй 

улс орнууд байхад 

байгалийн баялаг дээрээ 

тулгуурлаад өсөж 

хөгжиж болдгиймаа 

гэдгийг ч харуулж чадсан 

улсууд байгаа юм. 

Дэлхийн эдийн засгийн 

бодлогын хүрээнд ч 

гэсэн энэхүү асуудал 

дээр нэлээдгүй маргаан 

өрнөж зарим нэг хэсэг нь 

“баялагийн хараал” гэдэг 

зүйлийг хэрхэн зайлуулж 

болох өөрсдийн аргачлал 

саналыг боловсруулж 

дэвшүүлсэн байхад, 

нөгөө нэг хэсэг нь 

учир шалтгааныг нь 

тайлбарлахын зэрэгцээ 

үүнээс тодорхой 

хугацаанд зайлсхийх 

аргагүй юм байна гэсэн 

дүгнэлтэнд хүртэл хүрсэн 

байх юм. 

Манай улсын хувьд ч 

гэсэн энэхүү хараалын 

талаар бишгүй шуугисан 

боловч баялагийн 

хараал хэмээх сөрөг, 

эдийн засагт халтай 

үзэгдэл нь хаанаас 

гаралтай яг ямар зүйл 

болох, мөн ямар учир 

шалтгааны улмаас үүсч 

бий болдог, цаашилаад 

энэхүү аюул нь манай 

улсад бодитойгоор 

нүүрлэж байгаа эсэх, 

үүнээс хэрхэн зайлсхийх 

талаар цогцтой явуулсан 

судалгааны болон 

гүйцэтгэлийн ажлууд 

шаардлагтай байгаа 

юм. Тиймээс дээрх 

асуудлуудад одоогийн 

онолын болон 

практик дүгнэлтүүд, 

тоон мэдээлэлүүд дээр 

тулгуурлан өөрийн 

хэмжээнд хариулахыг 

хичээсэн 

бөгөөд түүнчлэн ямар 

арга хэмжээнүүдийг 

авч болох талаар санал 

бодлоо хуваалцахад 

энэхүү 

илтгэлийн маань зорилго 

оршсон болно. 

Баялагийн хараал Монголд 


Илтгэгч #7 / Э.Эрдэнэмөнх 

Даяаршсан үйл явц 

улам эрчимжиж 

буй энэ үед 

хүнсний аюулгүй байдал 

зөвхөн Монгол улс 

хүнсний 

аюулгүй 

байдал. 

төдийгүй олон улсын 

амин чухал бодлого, 

эрхэм зорилго болж 

байна. Дэлхийн эрүүл 

мэндийн байгууллагын 

гаргасан судалгаагаар 

хүн амын өвчлөлтийн 

80 гаруй хувь нь хоол 

хүнснээс үүдэлтэй 

болохыг нотолжээ. 

Иймээс хүнсний аюулгүй 

байдал гэдэг нь тухайн 

улс үндэсний аюулгүй 

байдалд нөлөөлдөг чухал 

хүчин зүйлсийн нэг яахын 

аргагүй мөн юм. 

Сүүлийн жилүүдэд 

манай улсын 

хүнсний аюулгүй 

байдлын 

асуудал маш 

ихээр анхаарал 

татаж хамгийн 

чухалд тавигдах 

асуудлуудын 

тоонд зүй ёсоор 

ороод байна. 

Хоол хүнс нь 

хүний суурь анхдагч 

материаллаг хэрэглээ 

болж улмаар эрүүл 

жаргалтай аж төрж, 

урт удаан наслахын 

эх сурвалж болдог 

гэдгийг хүн бүхэн хүлээн 

зөвшөөрч буй явдал 

нь ард иргэдийг өдөр 

тутамд хэрэглэж буй 

хоол хүнсэндээ улам 

анхаарал хандуулахад 

нөлөөлж байна. 

Хүнсний аюулгүй байдал 

гэж юу вэ? 

Хүнсний аюулгүй 

байдал гэдэг нь хүн 

амьдралынхаа туршид 

чанартай, шим тэжээллэг, 

аюулгүй хүнсийг улсын 

эдийн засаг, нийгмийн 

нөхцөл байдал, газарзүйн 

байршаас үл хамааран 

тогтвортой, хүртээмжтэй 

сонгон хэрэглэх боломж 

бүрдсэн байхыг хэлнэ. 

Олон улсын жишгээс 

харахад аливаа улс орон 

хүнсний хэрэгцээнийхээ 

30-аас дээш хувийг 

инмортоор, түүний 

дотор 20-оос дээш 

хувийг нэг улсаас авдаг 

бол хүнсний баталгаа 

алдагдаж, хараат 

байдалд орсон гэж үздэг 

байна. Манай орны 

хувьд хэрэгцээт хүнсний 

бүтээгдэхүүнийхээ 

70%, аж үйлдвэрийн 

барааны 90%, шатахуун, 

техник төхөөрөмжийн 

100% бүрийг тус тус 

импортлодог гэсэн мэдээ 

бий. Үүний дотор хүнсний 

нийт бүтээгдэхүүний 20- 

оос илүүтэй хувийг хятад 

улсаас импортлож байгаа 

нь нэгэнт тодорхой юм. 

Энэ нь манай улс хүнсний 

аюулгүй хувьд тус улсын 

хараат байдалд орсон 

гэж дүгнэж болохуйц 

байна.Хүнсний аюулгүй 

байдал нь манай улсын 

хөдөө аж ахуй, эрүүл 

мэнд, эдийн засгийн 

салбаруудтай шууд ба 

шууд бусаар холбоотой 

байдаг ба үүнийг 

нарийвчлан авч үзвэл: 

• Хүнсний аюулгүй 

байдал ба Хөдөө аж 

ахуй 

Хөдөө аж ахуйн яамнаас 

2012 оны 12-р сарын 

20нд Хүнсний тухай хууль 

, Хүнсний бүтээгдэхүүний 


хангах тухай хууль –ийг 

УИХ-аар өргөн барьж 

батлуулсан. Энэхүү 

хуулийг 2013 оны 3-р 

сарын 1-ний өдрөөс 

эхлэн мөрдөж эхлээд 

байгаа. Хүнсний тухай 

хуулийн зорилт: Хүн 

амын хүнсний хэрэгцээг 

шим тэжээллэг, аюулгүй 

хүнсээр тогтвортой 

хүртээмжтэй хангахтай 

холбоотой төр, хүнсний 

чиглэлийн үйл ажиллагаа 

эрхлэгчийн хооронд 

үүсэх харилцааг 

зохицуулахад оршино. 

Хүнсний бүтээгдэхүүний 

аюулгүй байдлыг хангах 

тухай хуулийн зорилт: 

Хүнсний сүлжээний 

бүх үе шатанд 

хүнсний түүхий эд, 

бүтээгдэхүүний аюулгүй 

байдлыг хангахтай 

холбогдсон харилцааг 

зохицыылахад оршино. 


байдал ба Эрүүл 

мэнд 

Манай өнөөгийн нийгэмд 


байдалд анхаарал 

хандуулах шаардлага 

улам хурцаар тавигдах 

болсон бөгөөд үүний 

хамгийн гол шалтгаан 

нь ард иргэдийн эрүүл 

мэнд юм. Үүний 

нэгдүгээрт өмнө нь 

нэмэгдэж байгаагүй 

шинэ өвчин үүсэх 

болсон ба хоёрдугаарт 

гадаад дотоод арилжаа, 

худалдаагаар дамин 

агаар болон амьсгалын 

замаар халдварладаг 

өвчин , өвчиллийн тоо 

нэмэгдсээр байгаа явдал 

юм. 

Хүнсний аюул үүсгэгч 

эх үүсвэрүүд нь 

биологийн бодисоос 

үүсэх аюул, химийн 

бодисоос гаралтай аюул, 

физик шинж чанартай 

аюулууд, технологийн 

процессоос үүсэх аюул 

зэрэгт хуваагддаг байна. 

Эдгээр аюулууд нь 

үйлдвэрлэгч, нийлүүлэгч, 

мөн хэрэглэгчийн аль ч 

түвшинд тулгарч болох 

аюултай байдаг байна. 

Мөн хүнсний тухай 

хуулийн холбогдох 

заалтууд нийслэл, аймаг, 

дүүрэг, сумын түвшинд 

хэрэгжихгүй, түүний 

хэрэгжилтийг холбогдох 

албан тушаалтнаас 

асуудаг, шаарддаг 

тогтолцоо ч байхгүй 

байгаа нь хүнсний 

асуудлыг эрүүл мэндийн 

түвшинд улам аюултай 

болгож байна. 


байдал ба Эдийн 

засаг 

Хүнсний хангамж 

хэрэгцээ, тогтворт 

байдал, аюулгүй 

байдал зэрэг нь бүгд 

тухайн улсын эдийн 

засгийн салбартаи шууд 

холбоотой байдаг. 

Улс орон эдийн засгаа 

хүчирхэгжүүлэх, ард 

иргэддээ аюулгүй 

тайван амьдрах орчинг 

бүрдүүлэх, түүх соёлоо 

сахин хадгалах, хүнсний 

аюулгүй байдал, эрүүл 

оршихуйг бий болгох 

зэрэг нь улс үндэсний 

аюулгүй байдлын 

тулгуур хүчин зүйл 

болдог. 

Манай улсын хувьд 


байдлын эдийн засгийн 

үр дагавар хэр байдгийг 

авч үзвэл: 

Тухайн үйлдвэрлэгч, 

борлуулагч, хэрэглэгчийн 


байдлын талаарх 

мэдлэг ариун цэвэр 

сахихаас шалтгаалан 

ямар нэгэн өвчин 

эмгэг илэрч болзошгүй 

байдаг бөгөөд 

илэрсэн тохиолдолд 

шаардлагатай үед 

нөхцөл байдалд тохирсон 

ямар хэгэн арга 

хэмжээ авах шаардлага 

гарч нийгмийн зүгээс 

урьдчилан тооцоолоогүй 

зардлууд гардаг. 

Эдгээрийг ангилан 

авч үзвэл, өрх гэр 

болон хувь хүмүүсийн 

зардал, хүнсний үйлдвэр 

эрхлэгчийн зардал, мөн 

хүнсний эрүүл мэндийг 

сахин хамгаалахад 

нийгмийн салбарт 

зарцуулсан зардал гэх 

мэт ордог. 

Нэгэнт нийгэмд халдвар 

тархсан, хүнсний 

аюулгүй байдлын 

баталгаа алдагдсан зэрэг 

нөхцөлд хүнсний аюулгүй 

байдлын баталгаа хэр 

зэрэг байгаа, өвчин 

үүсгэгч бичил биетэн, 

химийн бодисын ямар 

дүрэм журмыг мөрдөх, 

хүнсний бүтээгдэхүүний 

бохирдолтын түвшинг 

яаж тогтоох хүнсний 

бүтээгдэхүүний ямар 

шинжийг төлөвлөх зэрэг 

олон түлхүүр асуудлыг 

нэн түрүүнд авч үзэх 

шаардлага урган гардаг. 

Иймээс нийгмийн нийт 

зардлуудын хэмжээг 

тогтоох шаардлага зүй 

ёсоор гардаг. Үүнээс 

дүгнэн авч үзэхэд 

хүнсний аюулгүй байдлын 

баталгаа хангагдагүйгээс 

эдийн засагт урьдчилан 

тооцоолоогүй зардал 

ихээр гарч, энэ нь 

өрх гэр, үйлдвэр 

эрхлэгчид мөн нийгмийн 

салбаруудад шууд 

нөлөөлдөг байна. 

Ийнхүү хүнсний аюулгүй 

байдлын асуудал нь 

хөдөө аж ахуй, нийгэм 

эдийн засаг, эрүүл 

мэнд зэрэг томоохон 

салбаруудыг хамарсан 

чухал аасуудал бөгөөд 

энэхүү асуудлд 

төр засаг, үйлдвэр 

эрхлэгчид, ард иргэд 

бүгдээр хариуцлагатай 

хандах шаардлага зүй 

ёсоор тавигдаж байгаа 

юм. 

Төр засгийн газраас 

хүнсний аюулгүй байдлыг 

хангахад ямар ямар арга 

хэмжээ авч байна вэ? 

Төрөөс хүнс хөдөө аж 

ахуйн талаар баримталж 

буй бодлогын талаар 

гэвэл шинэчлэлийн 

засгийн газраас 

үйлдвэр, хөдөө аж 

ахуйн салбарыг бие 

даасан, цөөн улс орноос 

хамааралгүй болоход 

анхаарч, өрсөлдөх 

чадварыг бэхжүүлэхэд 

дараах бодлогыг 

баримтлан ажиллаж 

байгаа хэмээсэн бөгөөд 

үүнд: 

- Импортыг орлох, 

улмаар экспортын 

бүтээгдэхүүний 

үйлдвэрлэлийг дэмжих 

бодлого баримталж, 

төмс, хүнсний ногоо, 

сүү, өндөг болон 

импортоор оруулж 

ирдэг өргөн хэрэглээний 

хүнсний бүтээгдэхүүнийг 

дотооддоо үйлдвэрлэдэг 

болох. 

- Монгол орны байгаль 

экологийн онцлог, 

давуу талд түшиглэсэн 

экологийн цэвэр 

органик бүтээгдэхүүний 

үйлдвэрлэлийг дэмжин 

хөгжүүлж “Органик 

Монгол” бренд хүнсний 

бүтээгдэхүүнийг бий 

болгон, экспортлох. 

- Ойрын хугацаанд бүс 

нутгийн хэмжээний 

томоохон үйлдвэрийн 

цогцолборуудыг түүхий 

эдийн нөөц, байршил, 

бүс нутгийн онцлог, 

дэд бүтцийн өнөөгийн 

болоод ирээдүйн чиг 

хандлага, гадаад зах 

зээлийн эрэлт хэрэгцээ 

зэрэгтэй уялдуулан 

шинээр барьж 

байгуулах. Ингэхдээ 

төрөөс энэ чиглэлээр 

өмнө нь батлан гаргасан 

бүсчилсэн хөгжлийн 

үзэл баримтлал, бүсийн 


тулгуур төв хотуудыг 

хөгжүүлэх төлөвлөгөө, 

эдийн засгийн чөлөөт 

бүс байгуулах үзэл 

баримтлал, жижиг, 

дунд үйлдвэрлэлийг 

хөгжүүлэх хөтөлбөр, 

үйлдвэрлэл, технологийн 

парк байгуулж, 

хөгжүүлэх үндсэн чиглэл 

зэрэг бодлогоо эргэж 

харах, эдгээр бодлогын 

хоорондын уялдааг 

хангаж хэрэгжүүлэх 

хэрэгтэй гэж үзсэн 

байна. 

Энэхүү бодлого 

зорилтууд нь Монгол 

улсын мянганы 

хөгжлийн зорилтод 

суурилсан үндэсний 

хөгжлийн цогц бодлогыг 

хэрэгжүүлэх арга 

хэмжээний төлөвлөгөөнд 

тусгагдсан үйлдвэр, 

хөдөө аж ахуйн салбарт 

хамаарах зорилтуудын 

хэрэгжилтийн хяналт 

шинжилгээ, үнэлгээний 

дүнгийн танилцуулга –т 

оны эцсийн байдлаар 

хэрхэн амжилттай 

хэрэгжсэн талаар 

тодорхой бичигдсэн 

бөгөөд түүнээс 

дурьдвал: 

- Эрчимжсэн мал 

аж ахуйг дэмжих 

хөтөлбөрийн хүрээнд 

2013 онд эрчимжсэн аж 

ахуй эрхлэгч иргэн, аж 

ахуйн нэгжийг дэмжин, 

нийт 2.1 тэрбум 

төгрөгний зээлийн 

дэмжлэгийг үзүүлсэн. 

-Хот суурин газрын 

хүн амын хүнсний 

хангамжийг сайжруулах, 

мах, сүү 

үйлдвэрлэлийг 

нэмэгдүүлэх зорилгоор 

2013 онд үхрийн сүүний 

хангамжийг 1.8 сая 

литр, ямааны сүүний 

хангамжийг 202.0 мянган 

литрээр нэмэгдүүлэх 

нөхцлийг бүрдүүлсэн. 

-Хөдөө аж ахуйгаас 2013 

онд бэлтгэсэн махны 

хэмжээ өмнөх онтой 

харьцуулахад 17,8 

мян.тн буюу 7,4 хувиар, 

үйлдвэрийн аргаар 

боловсруулсан махан 

бүтээгдэхүүний хэмжээ 

5,7 мян.тн буюу 34,7 

хувиар нэмэгдсэн. 

2013 онд улсын 

хэмжээгээр нийт 388.4 

мянган тонн үр тариа, 

үүнээс 369.8 мянган 

тонн буудай, 190.2 

мянган тонн төмс, 101.9 

мянган тонн хүнсний 

ногоо, 42.6 мянган тонн 

тосны ургамал, 42.3 

мянган тонн тэжээлийн 

ургамал тус тус хураан 

авч жилийн хэрэгцээт 

буудайн 82 хувь, төмсийг 

100.0 хувь, хүнсний 

ногооны 54 хувийг 

дотоодын ургацаас 

хангах боломжийг 

бүрдүүлсэн зэрэг оржээ. 

Мөн Хүнсний 

бүтээгдэхүүний аюулгүй 

байдлыг хангах тухай 

Монгол улсын хуулийн 

1-р бүлгийн 5-р 

зүйлд хүнсний түүхий 

эд, бүтээгдэхүүний 

аюулгүй байдлыг хангах 

зарчмын талаар, 2-р 

бүлгийн 10-р зүйлд 

хүнсний чиглэлийн үйл 

ажиллагаа эрхлэгчийн 

үүрэг, 3-р бүлэг 

13-р зүйлд импортын 

болон экспортийн 

хүнсний түүхий эд, 

бүтээгдэхүүний, мөн 4-р 

бүлэгт хүнсний түүхий 

эд, бүтээгдэхүүний 


хангах талаар төрийн 

чиг үүрэг, хяналт 

зэргийг тусгаж өгсөн 

байдлыг хархад Монгол 

улс хүнсний аюулгүй 

байдлыг хангахын тулд 

ямар бодлого зарчим 

баримтлан, хэрхэн үйл 

ажиллагаа явуулан, 

хяналт шалгалт хийдэг нь 

илт байна. 

Ийнхүү дугнэн авч 

үзвэл хүнсний аюулгүй 

байдал нь манай 

үндэсний хэмжээнд 

тулгараад буй гол 

асуудал бөгөөд нийгэм, 

эдийн засаг, эрүүл 

мэнд гэх бүхий л чухал 

салбаруудад шууд ба 

шууд бусаар нөлөөлдөг 

гол асуудлуудын нэг 

яахын аргагүй мөн 

юм. Манай улсын 

хувьд хүнсний аюулгүй 

байдлыг үр дүнтэй 

хангахын тулд хүнсний 

хяналт менежментэд 

шинэчлэлт, өөрчлөлт 

оруулах шаардлагатай 

бөгөөд цаашид бүхий л 

түвшинд: 


байдлыг хангах, 

эрүүл мэндийг 

хамгаалах 

зэрэгт судалгаа 

шинжилгээний арга 

барилыг сайжруулан 

хөгжүүлэх 

• Үндэсний стандартад 

тулгуурлан эрсдэлд 

хяналт тогтоож 

түүнийг даван туулах 

цаашид урьдчилан 

сэргийлэх арга 

хэмжээнүүдийг 

боловсруулах 

• Шинжилгээний арга 

технологийн арга 

барилыг өөрчлөн 

хэрэгжүүлэх 


байдлыг сайжруулах, 

эрсдлээс урьдчилан 

сэргийлэхэд шинэ 

техник технологийг 

суурилуулахад 

дэмжлэг туслалцаа 

үзүүлэх 

• Эрсдлийн 

удирдлагын 

үнэлэлт дүгнэлт 

хийдэг аргачлалыг 

боловсронгуй 

болгох 

• Олон түмний 

итгэл найдварыг 

олохын тулд 


байдлын эрсдлийн 

мэдээллийг нээлттэй, 

үнэн зөв, цаг хугацаа 

алдалгүй мэдэгдээлж 

байх 

• Мэдээлэл, 

танилцуулга, сургалт, 

анхааруулга зэргийг 

энэ чиглэлийн эрдэм 

шинжилгээний 

судлаач, 

шинжээчдийн ажлын 

үр дүн гарсан үед нь 

бүх нийтэд мэдэгдэж 

байх 

• Олон нийтийн эрүүл 

мэндийг сахин 

хамгаалахад эрүүл 

ахуй, ариун цэврийн 

байгууллагаас 

явуулж буй 

сургалтын 

хөтөлбөрийг дээд 

зэргээр сайжруулан 

хүмүүсийн ухамсарт 

суулгаж өгөх 

зэрэг дээрх 

хөтөлбөрүүдийг 

боловсруулах, 

хэрэгжүүлэх шаардлага 

зүй ёсоор тавигдаж 

байна. 

Хүнсний аюулгүй байдал. 


Илтгэгч #8 / Б.Баясгалан 

Оюутан Онлайн Орчуулгын Товчоо Төсөл. 

Оюутан 

онлайн 

орчуулгын 

товчоо төсөл. 

Асуудал ба Шийдэл 

Надтай мөр 

зэрэгцэн 

суралцаж 

байсан 

олон 

шилдэг залуучууд 

төлбөрийн асуудлаас 

болоод сургуулиа 

орхин том хотууд 

руу нэг улирал ажил 

хийхээр явсан, тэгээд 

тэд нар буцаж 

ирээгүй, тэндээ 

зөөгч болоод, 

зарим нь хумсчин 

болоод үлдсэн. 

Одоо ч гэсэн зарим 

найзууд маань ажилсаар 

л байна. Би 3 жил их 

сургуульд сурчаад 

санхүүгийн асуудлаас 

болоод гуанзанд зөөгч 

хийх гээд явсан хүүхдийг 

мэднэ. Би азтай хүн гэж 

өөрийгөө боддог эцэг 

эхийнхээ тусламжтайгаар 

сургуулиа төгсөж 

чадсан бүүр давраад 

магистерийн 

сургуульд одоо явж 

байна. Санхүүгийн 

асуудалтай байгаа тэр 

оюутан залууст тус дэм 

болох онлайн орчуулгын 

товчоо төсөл бичээд 

байна. Америк-д гадаад 

оюутан сургууль дээрээ 

20 цаг ажиллах эрхтэй 

байдаг ч бид нарт энэ 

үнэхээр хангалтгүй 

байдаг. Тиймээс онлайн 

орчуулгын товчоо төсөл 

хэрэгжиж эхэлснээр 

тэдэнд орлогын өөр нэг 

үүсвэр болох юм. 

Монголд 100% 

онлайнаар орчуулга 

хийдэг компань 

байхгүй. Монголд 2 

хон орчуулгын товчоо 

онлайнаар орчуулга 

хийх үйлчилгээ санал 

болгодог гэхдээ тэд нар 

Улаанбаатарт офистой 

байнгын ажилчидтай 

учраас үнийн хувьд 

их өндөр. Жишээ нь: 

хорооны тодорхойлолт 

орчуулахад 5000 төгрөг, 

сургуулийн диплом 

20,000 төгрөг, нэг 

нүүр материал 20,000 

төгрөг. Оюутан онлайн 

орчуулгын товчоо нь 

сайн дурын үүдэнээс 

бүрэлдэх учраас үнийн 

хувьд харьцангүй 

боломжийн. Үнийн доод 

хэмжээг баримталснаар 

бид олон үйлчлүүлэгчтэй 

болох болно. Бид нар 

бүгдээрээ оюутанууд 

байх болохоор 100% 

мэргэжлийн баталгаат 

орчуулгыг хийхгүй, 

ихэвчлэн ахуйн хүрээний 

энгийн хэлбэрийн 

орчуулгаар дагнах 

болно. Хэрэгтэй гэж 

үзвэл бид оюутнуудаа 

сургаж мэргэжлийн 

орчуулагчийн үнэмлэх 

авахад туслана. 

Ингэснээр тухайн оюутан 

мэргэжлийн орчуулга 

хийх эрхтэй болно. 

Америк орон олон 

зуун жилийн хөгжлөөр 

тэргүүлж явдаг гэж 

бид ярьдаг. Би л 

лав нэг ч орчуулгын 

товчоо Америкт харж 

байгаагүй. Тэгвэл ойрын 

хугацаанд энэ орчуулгын 

товчоо гэдэг бизнес 

Монголын зах зээлээс 

багасаж оронд нь онлайн 

орчуулгын товчоо хүчээ 

авч эхэлнэ. Энэ ажлыг 

оюутан орчуулагч төсөл 

эхлүүлнэ. 

Хэрэгжилт: 

1. Оюутан сонгон 

шалгаруулалт 

Оюутан орчуулагчийг 

дүнгийн голч болон TOE- 

FL гэх мэт мэргэжлийн 

шалгалтын оноог харж 

үзэж байж орчуулагчаар 

авна. Жишээ нь: 

Голч дүн 3 болон 

түүнээс дээш байх 

TOEFL -д боломжийн 

дээгүүр оноотой байх 

Сайн дурын 10-15 хуудас 

материал орчуулсан 

байх. 

Википедиа гэх мэт 

сайн дурын хуудаснаас 

мэдээлэлийг орчуулж 

өргөжүүлж Монгол 

хэлийг түгээн 

дэлгэрүүлэх ажилд сайн 

дураараа туслах. 

Дээрх шаардлагуудыг 

хангасан оюутан 

залуусыг өөрийн вэб 

хуудасан дээн хийсэн 

ажилтай нь хамт олон 

нийтэд харуулснаар 

нээлттэй зах зээлд 

тухайн оюутаны нэр хүнд 

өсөж, тэр оюутнаар 

юм аа орчуулуулах 

хүсэлтэй хүмүүс ихсэх 

юм. Орчуулга хийдэг 

оюутан бүрд өөрийн 

гэсэн /профайл/ хуудас 

байх бөгөөд түүгээр нь 

тухайн оюутан хэр сайн 

орчуулга хийдэг болохыг 

хэн ч үзээд дүгнэлт хийх 

боломжийг олгоно. 

Оюутан онлайн орчуулга 

төсөлд хамрагдах 

хүүхдүүдийн тоо, нэр 

хүнд өссөнөөр тэдний 

ирээдүйд хийх ажлын 

байрны баталгаа даган 

өсөх болно. Гадаадад 

байгаа шилдэг оюутан 

залуусыг цуглуулж 

нэгдсэн сан үүсгэснээр 

засгийн газраас баталсан 

Зөгийн Үүр төсөлд 

туссан 55 сая төгрөгийг 

хэмнэж болно. 

2. Хамрах хүрээ болон 

бусад үйл ажиллагаа 

Оюутан онлайн 

орчуулга төсөл нь 

эхний ээлжинд Америк, 

Ангил, Австрали гэх 

мэт Ангилаар ярьдаг 

орнуудаас оюутнуудаа 

элсүүлэх бөгөөд, 

цаашаагаа Хятад, Япон, 

Герман, Турк гэх мэт 

орнуудаас оюутан аа 

бүртгэх зорилготой 

байгаа. Ингэж гадаадад 

сурч байгаа өөрийнхөө 

төлөө болон эх орныхоо 

төлөө сэтгэлтэй 

залуусыг эгнээндээ 

авснаар Монголын залуу 

боловсон хүчнийг ил 

тод болгох юм. Энэ 

нь цаашлаад тухайн 

оюутаны ажилд орох 

гараа болно. Онлайн 

орчуулгын товчоо нь 

ирээдүйд олон хэсэг 

төслүүдэд хуваагдан 

орчуулахаас гадна 

өөр онлайн тусламж 

дэмжилгээний вэб 

хуудаснуудыг нээх 

төлөвлөгөөтэй ажилна. 

Үүнд: гадаадад сурж 

байгаа Монгол оюутнууд 

бие биендээ хичээлийн 

талаар зөвөлгөө өгөх, 

туршлагаа хуваалцаж 

шинээр ирж байгаа 

хүүхдүүдийг хөлөө 

олоход нь туслах юм. 

Дараа дараагийн үйл 

ажиллагаанд оролцогч 

гишүүд маань өөрсдийн 

хичээл дээр онц, сайн 

авсан даалгавруудаа 

хоорондоо 

солилцсоноор мөр 

зэрэгцэн өрсөлдөх 

боломж гарч ирнэ. 

Оюутан онлайн орчуулга 

төсөл амжилттай 

хэрэгжсэнээр бид 2013 

оны надад хэлэх үг 

байна тэмцээний тэргүүн 

байр болох ЖУНТО 

ОНЛАЙН МЭДЭЭЛЛИЙН 

САН - төсөлтэй хамтрах 

боломж гарч ирнэ. 

Оюутаны орчуулсан 

бүх материалуудыг 

нэгтгэн Жунто онлайн 

мэдээлэлийн санд 

байршуулж зохиогчийн 

болон орчуулагч 

оюутануудын ажлыг 

хуулиар хамгаалах 

болно. 

Онлайн орчуулагч 

төсөл ойрын хугацаанд 

ухаалаг утсанд зориулан 

онлайн апликешин гарган 

хүрээгээ хурдацтай 

нэмэх төлөвлөгөөтэй 


ажиллаж байна. Ингэж 

хурдацтай хүрээгээ 

тэлснээр цаашдаа 

олон гишүүдтэй 

болно. Уг төсөл нь 

цаашдаа мэргэжил 

тус бүрд ангилал 

үүсгэж төрөлжүүлнэ. 

Жишээ нь: хэрэв та 

нягтлан бодохоор сурж 

байгаа бол, танийг 

Монголд компаниудад 

дадлага хийлгэж, 

нягтлан бодох ажлыг 

онлайнаар хийж тэр 

хэмжээгээрээ цалинжих 

боломж олгоно. Энэ 

үйл ажиллагаа нь 

тухайн оюутан гэлтгүй 

Монголын байгуулгуудад 

ажил хийх шинэ арга 

барил, боломжийг хямд 

үнээр хүргэж чадна. 

3. Үйлчлүүлэгчдийг 

хэрхэн олох бэ? 

Эхний ээлжинд монголын 

оюутаны холбоо болон 

бусад бүх ашгийн 

бус байгууллагуудтай 

холбогдож хамтран 

ажиллах санамж бичиг 

байгуулна. Улсын 

хэмжээнд гардаг бүх 

орчуулгын ажилаас 

тогтсон хувийг тогтмол 

орчуулж өгөх гэрээ 

байгуулна. Хагас 

жилийн дотор нийт 

зах зээлийн 10 аас 20 

% орчим хувийг эзлэх 

төлөвлөгөөтэй ажилна. 

Үр дүн: 

Дундаж амьдралтай, 

гоц ухаантай биш, арын 

хаалгаар улсаас мөнгө 

авдаггүй хүүхдүүдэд 

гадаадад сургуулиа 

төгсөхөд нь туслах. Мөн 

орчуулагчаар элссэн 

гишүүдийн нэр хүнд 

өсөж шилдэг ажлын 

байртай болох боломж 

олгоно. Гадаадад 

суралцаж байгаа 

ажилсаг оюутан 

залуусын жагсаалтыг 

үүсгэх. Тэгснээр 

Монголын ажил 

олгогч байгуулгуудад 

зөв боловсон хүчинг 

сонгоход нь туслах. 

Төслийн 2 дахь үе 

шат болох нарийн 

мэргэжилээр ангилаж 

хуваасанаар оюутанууд 

мэргэжлийн мэдлэгээ 

ажлын туршлага болгож 

чадна. Энэ нь 1 сумаар 

2 туулай буудах гэдэг 

болж бидэнтэй хамтарч 

ажиллаж байгаа албан 

байгуулгууд шинэ 

боловсон хүчнээр 

эгнээгээ шинэчилж 

өргөжөн тэлэх боломж 

олгоно. 

Дүгнэлт: 

Энэ төслийн үр 

дүнд гадаадад сурж 

байгаа энгийн айлын 

хүүхдүүдийг дэмжиж 

цаашдын ажил болон 

яг одоо тулгамдаад 

байгаа санхүүгийн 

жижиг асуудлыг даван 

гарахад дэм болох 

юм. Улс орны ихэнх 

гол ажлуудыг сайн 

сурдаг дундаж хүмүүс 

хийдэг. Манай төсөл тэр 

хүүхдүүдэд хүний нутагт 

явах хүнд үед нь дэргэд 

нь байх болно. Энэ хүү 

төсөл нь 100% ашгийн 

бус болохоор олсон бүх 

ашиг тухайн оюутаны 

сургалтын төлбөр 

болох учиртай. Бид нар 

засгын газраас мөнгө 

гуйж явахгүй ээ, бид 

нар ажиллах боломж 

асууж байна. Ингэснээр 

оюутан залуус бэлэн 

мөнгө авахгүй, харин 

тэр мөнгийг олох аргыг 

сурах болно. Оюутаны 

70,000 төгрөг гэх нэрийг 

орчуулагч оюутан 

төслөөр орлуулах цаг 

нь иржээ. Тэтгэмж, 

энхрийлэлээс зай барьж 

хөдөлмөр, амжилт 

бүтээлийн зүг урагшаа. 


“Бенихана“ ресторан дахь оройн зоог 

Хоёр өдрийн 

туршид 

оролцогчид 

маань тун 

завгүй байсан. 

Өдөр нь лекцээр 

тархиа хооллож, 

орой нь хоолоор 

гэдсээ цатгасан. 

Эрүүл биед саруул 

ухаан гэдэг биз 

дээ. Тэгэхээр 

хамгийн сайн 

үгийг тархиндаа, 

хамгийн сайн хоолыг 

гэдсэндээ л барьж 

байх учиртай. Эхний 

өдөр төлөвлөгөө 

ёсоор оройн 

хоолоо “Бэнихана” 

ресторанд 

хамтдаа идсэн. 

Хутга сэрээний 

жонглёр, хийж 

буй будаагаараа 

“I LOVE U” гэж 

бичих тогооч яах 

аргагүй оролцогчдыг 

маань улам 

хөгжөөж чадаж 

байлаа. Жижиг 

ширээнд олуулаа 

шахцалдан суусан 

ч, тэр хирээрээ 

халуун яриа өрнөх 

мөч, эргэн тойрон 

инээмсэглэсэн 

залуус яах аргагүй 

энэ тэмцээний оргил 

мөчүүдийн нэг 

байлаа. 


“Бенихана” ресторан дахь оройн зоог 


“Бенихана” ресторан дахь оройн зоог 


Зочид 

Монголын Алт "МАК" ХХК-ийн хүний нөөцийн ахлах мэргэжилтэн С.Үрэл-эрдэнэ 


Зочид 


Зочид 


Зочид 


Капитол дээрх аялал 

Капитол дээрх аялал. 

Арга хэмжээний хөтөлбөр ёсоор 2 дахь 

өдрийн өглөө Капитол буюу Америкийн 

засгийн газрын ордон өөд бид хүлгийн жолоо 

татсан юм. Хэдий цөөн цаг амарсан ч залуус 

маань цоглог дээрээ тавиастай л байлаа. Бид 

нар Капитолыг кинон дээр гардгаар нь сайн 

мэддэг. Энэ л барилга дотор дэлхийн хувь 

заяаг эргүүлэх том том шийдвэрүүд гардаг 

гэж бодохоор сүрдмээр ч юм шиг. 






Илтгэгч #9 / Э.Энхчимэг 

Антибиотикийн зөв хэрэглээ 

Антибиотикийн 

зөв хэрэглээ. 

Та бүхэнд энэ өдрийн 

мэнд хүргэе 

• Би өнөөдөр та 

бүхэнд Монгол 

улсад антибиотикийг 

хэрхэн зохисгүй 

болон хэтрүүлэн 

хэрэглэж байгаа 

талаар танилцуулах 

болно. Энэ нь ард 

түмний эрүүл мэндэд 

сөргөөр нөлөөлж 

байгаа учраас маш 

их анхаарал татсан 

асуудлуудын нэг 

болоод байгаа 

юм. Учир нь 

антибиотикийн энэхүү 

зохисгүй хэрэглээ 

нь ирээдүйд маш 

их сөрөг нөлөөтэй 

учраас бид энэ 

асуудлыг одооноос 

эхлэн ярилцах 

хэрэгтэй баина. 

Жишээ нь манай 

хамаатны дүү гурван 

настай гэхэд аль 

хэдийн надаас илүү 

их антибиотикийг 

хэрэглэж байна. Энэ 

нь миний сэтгэлийг 

ихэд зовоож 

байгаагынхаа хэрээр 


антибиотикийн зөв 

хэрэглээний талаархи 

хууль хурдан 

батлагдахыг шаардаж 

байгаа юм. 

• Антибиотик гэж юу 

вэ? 

• Пеницеллиний 

төрлийн бичил 

биетийг устгах буюу 

цаашдийн өсөлтийг 

нь хазгаарлагч эмийн 

бэлдмэл 

• Зөвхөн уушгины 

сүрьеэ, хамуу гэх 

мэт нянгийн гаралтай 

өвчлөлүүдийг эмчилнэ 

• Вирусийн гаралтай 

ямар ч өвчинд 

үйлчилж чадахгүй 

• Антибиотик зөвхөн 

муу нянг устгаад 

зогсохгүй заримдаа 

нарин гэдсэнд сайн 

нөлөөтэй бактерийг 

бас устгадаг. 

• Жишээ нь Финландън 

акадэмийн хиисэн 

судалгаагаар 

антибиотик нарийн 

гэдсэнд сайн нөлөө 

үзүүлдэг бактерийг 

нэг жилиин дотор 

устгаж чаддаг болхъг 

нотолжээ. 

• Антибиотикийг 

хэтрүүлэн 

хэрэглэснээр хүний 

биеийн дархлааг 

сулруулж ,түхайн 

хүн уг өвчнөөр дахин 

өвчилсөн тохиолдолд 

түрүүчийнхээсээ илүү 

хүчтэй антибиотикийг 

хэрэглэж байж 

эдгэх тохиолдолд 

хүргэдэг. 

• Дээр дурьдсан 

дүүдээ би эндхийн 

таван настай хүүхэд 

уугаад зүгээр болж 

байгаа ханиадний 

сиропийг өгөхөд огт 

үйлчлэхгүй болсон 

байсан. 

• Дэлхий нийтээр 

антибиотикийг 

тохируулан 

хэрэглэхийг дэмжиж 

байгаа боловч 

түүнийг хэтрүүлэн 

хэрэглэх явдал улам 

бүр газар авсаар 

байна. 

• Харамсалтай нь 

Монгол улс ийнхүү 


хэтрүүлэн хэрэглэдэг 

орнуудын тоонд орж 

байна. 

• Дэлхийн Эрүүл 

Мэндийн 

Байгууллагаас 

хийгдсэн судалгаа: 

Монгол улс 

Улаанбаатар хот 

-2009 оны 3-4 сар 

• Уг судалгаанд 5 

болон түүнээс доош 

настай хүүхэдтэй 503 

өрхийг хамруулсан 

байна 

• Судалгаанд оролцсон 

хүүхдүүдийн 71% 

(356/503) нь 

судалгаа явагдахаас 

өмнөх 6 сард 


хэрэглэсэн байв. 

• 503 хүүхдийн 210-т 

нь амьсгалын дээд 

замын гаралтай 

ханиад томуу (84%), 

халуурах (66%), 

хамрын хөндийн 

(65%) мөн хоолойн 

өвчний (66%) шинж 

тэмдэгтэй байхад нь 

эмчийн жоргүйгээр 

антибиотикийг өгсөн 

байв. 

• Эдгээр өвчлөлүүд 

нь бүгд вирусийн 

гаралтай ба 

антибиотик эмчилж 

чадахгүй юм. 

• Амокциллин нь 

антибиотикийн нэгэн 

төрөл бөгөөд заг 

хүйтэн, уушгины 

хатгалгаа болон 

бронхит зэрэг 

нянгийн гаралтай 

өвчлөлүүдийг 

эмчилдэг 

хамгийн түгээмэл 

хэрэглэгддэг 

жоргүйгээр 58%-тай 

олгогддог антибиотик 

ба удаах байранд 

Ампциллин 25%-тай 

ордог байна. 

• Жоргүйгээр 

олгогддог 

антибиотикуудаас 

31% нь эмийн 

санчийн, 35% нь гэр 

бүлийн гишүүдийн 

харин 8% нь найз 

нөхдийн зөвлөснөөр 

хэрэглэгдсэн байдаг 

байна. 

• Хачирхалтай нь 

82% нь урьд өмнө 

хэрэглэж байсан 

туршлага болон 

эмийн танил байдал 

нь тодорхой 


хэрэглэх үндсэн 

шалтгаан болсон гэж 

хариулсан байв. 

• Тэдгээр 503 өрхийн 

70% нь хариулахдаа 

эмчид үзүүлж 

зөвлөгөө авдаггүй 

үндсэн шалтгаан 

нь тухайн өвчин 

ноцтой хүнд биш гэж 

найдсанаас болдог 

гэсэн байна. 

• 15% нь өмнө 

нь эмчин 

жороор адилхан 

антибиотикийг төстэй 

нөхцөлд хэрэглэж 

байсан туршлагаасаа 

үүдэн хэрэглэсэн гэж 

мэдэгдсэн байна. 

• Ямар тохиолдолд 


өгдөг талаар асран 

халамжлагчдын 

өгсөн хариулт: 

• 83% нь ханиад болон 

томуу 

“Агуу ухаантнууд санаануудаа ярилцдаг, 

дундаж ухаантнууд үйл явдлуудыг ярилцдаг, 

бяцхан ухаантнууд хүмүүсийн талаар 

ярилцдаг.” 

-Элеонор Рузвельт 

• 81% нь ханиалга 

• 74% нь хоолойн 

өвчлөл 

• 64% нь хамраас нус 

гоожиход 

• Эдгээр бүх 

өвчлөлүүд нь 

вирусээр үүсгэгддэг 

байна. 

• 96% нь ихэнхи 

ханиад болон томуу 

төст өвчнүүд нь 

нянгийн гаралтай гэж 

бодсон. 

• 76% нь антибиотик 

нь эдгэрэлтийг 

түргэсгэнэ гэдэгт 

найдсан. 

• Энэхүү судалгаа 

нь Улаанбаатар 

хотод хүүхдүүдэд 

эмчийн жоргүй 


Антибиотикийн зөв хэрэглээ 

антибиотикуудын 

хэрэглээ 42%-тай 

байгаа нь Хятад 

35.7% болон 

Вьетнам 12% дахь 

хөдөө орон нутгийн 

түвшнээс илүү 

байгааг нотлож 

байгаа юм. 

• Бид энэхүү түвшинг 

бууруулахын тулд 

юу хийж чадах вэ? 

• Эмчийн жоргүйгээр 

антибиотикуудийг 

чөлөөтэй худалддаг 

Монгол улстай 

адилгүйгээр 

бусад улс орнууд 

хатуу чанга хууль 

дүрэм хяналтыг 

антибиотикийн 

худалдаанд тавьсны 

ачаар хувь хүний 

өөрийгөө оношилж 

эмчилдэг байдал тун 

бага байдаг байна. 

• Юуны түрүүнд 

эдгээр 


хяналтгүй хэрэглээг 

зогсоохын тулд... 

• Эрүүл мэндийн 

салбарт лангууны 

худалдааг хориглох 

дүрэм журамтай 

болох байдлаар 


хэрэглээний 

зохицуулалтыг 

сайжруулах 

хэрэгтэй. 

• Жишээ нь Чили 

улсад, антибиотикийг 

лангуугаар 

худалдаалахыг 

хориглон мөн олон 

нийтийн болосрол 

мэдлэг олгох арга 

хэмжээг нэгэн зэрэг 

хэрэгжүүлсэнээр 

эмийн сангуудын 


худалдаанд тэр 

даруй тодорхой 

нөлөө үзүүлсэн 

байдаг байна. 

• Мөн Зимбабе улсад 


худалдаа нь 

лангууны худалдааны 

эсрэг хууль хэрэгжин 

хатуу хориглосноор 

эрс буурсан байна. 

• Чили болон Зимбабе 

улсууд нь, эдгээр 

орны эдийн засаг 

болон улс орны чиг 

хандлагаас хамааран 

яагаад Монголд 

энэхүү журам 

үр дүнд хүрэхийг 

харуулж байгаа хоёр 

том сонгодог жишээ 

юм. 

• Боловсрол мэдлэг 

олгох материалуудыг 

эмнэлэг болон 

эмийн сангуудаар 

тараах мөн түүнчлэн 

үүнийгээ олон 

нийтийн мэдээллийн 

хэрэгслээр түгээх 

хэрэгтэй 

• Эмч болон эмнэлгийн 

мэргэжилтнүүдэд 


зохистой хэрэглээний 

талаар семинар 

уулзалтуудаар 

дамжуулан 

ойлгуулах хэрэгтэй. 

• Манай улс энэхүү 

асуудлыг давж 

гарахад хувь 

хүмүүсээс хамтын 

ажиллагаа мөн 

тэсвэр тэвчээр маш 

их шаардах болно. 

Эдгээр өөрчлөлтүүд 

нь бидний хийж 

чадах өчүүхэн бага 

зүйлсээс эхлэн үр 

дүнд хүрэх юм. 

CITATIONS: 

• Yamini, Durani. “The 

Danger of Antibiotic 

Overuse” 

• www.kidshealth. 

org November 2011. 

Web. 24 January. 

2014 

• Nordqrist, Christian. 

“What are Antibiotics? 

How do Antibiotics 

Work?” 

• www.medicalnewstoday.com 

24 November 

2013. Web. 24 

January. 2014 

• Crosta, Peter. “What 

is Amoxicillin?” 

• www.medicalnewstoday.com 

22 July 

2009. Web. 27 January. 

2014 

• Survey of Non-prescribed 

Use of Antibiotics 

for Children in an 

Urban Community in 

Mongolia” 

• www.who.int. November. 

2010. Web. 

27 January. 2014 

• Brown, Joel. “30 

Famous Quotes That 

Will Inspire Success In 

You” 

• www.addicted2success.com 

14 April. 

2013. Web. 30 January. 

2014 

• “The Long-Term Effects 

of Antibiotics on 

Health and Immunity” 

• www.inhumanexperiment.com 

11 November 

2009. Web. 7 

February. 2014 

Эх оронч 

буюу залуу хүний 

манлайлал. 

“Байгалиин баялаг буюу эдийн засагт үзүүлэх 

өөр нэгэн баялагын хүртээмж” 

“Саин байцгаан 

уу, Та бүхэнд энэ 

өдөрийн амар 

амгаланг айлтгий. 

Намайг Доржсүхийн 

Отгонтамир гэдэг 

одоогоор Миссоуйри 

мужийн Саинт лоуйс 

Хотноо та бүгдийн 

адил ажилж амидарч 

суралцаад явна. 

Суралцаж буй мэргэшил 

мин ”Санхүү”. Балчир 

байхаасаа ах, эгчээсээ 

ишлүүлж сонирхсон, 

мөн өөрийн чадвар дээр 

суурилсан мэргэжил 

мин болохоор энэ 

мэргэшилдээ хайртай 

бас үүгээрээ амжилт 

олно гэдэгт итгэл 

төгс байдаг гэдэгт 

хэлсдэхгүй. Мэдээж 

энэхүү мэргэшилээ энэ 

өндөр хөгжилтэй газар 

сууршин, суралцаж 

байгаадаа ч баяртай 

байна. Гэхэд яагаад ч 

юм ”Миний цуснаас 

мин аргамжаатай байх 

нэгэн салшгүй тэргүүн 

мэргэшил байх юм”. 

Магадгүй та бүхэнд 

ч энэ мэргэшил 

хамааралтай гэхэд 

эргэлзэхгүй байна. 

Энэхүү мэргэшил мин 

“Эх оронч”. Ийм ч 

үүднээс эсээ болон 

илтгэлээ би энэхүү 

тэргүүн мэргэшилээрээ 

нэрийдхээр 

шийдсэн юм”. 

Эх оронч буюу залуу 

хүний манлайлал 

“Байгалиин баялаг буюу 

эдийн засагт үзүүлэх 

өөр нэгэн баялагын 

хүртээмж” 

Алив нэгэн бодит 

зүйлсийг бид бүтээн 

хийж эхлэхийн өмнө 

бид уридаа зорилгоо 

тодорхойлох шаардлага 

гардаг, тэр тусам алив 

хөгжилрүү чиглэж, 

тэмүүлэж байгаа улс 

ороны хувид бол тухайн 

ороны хөгжилийн 

зорилго болоод тэр 

ороны хөгжилииг 

тодорхойлох н нэн 

тэргүүнд урид болгох 

зүйтэй юм. 

Тэгвэл Улс орны 

хувид хөгжил гэж юу 

вэ? Бид хөгжил гээд 

байгаа ухагдахууныг юу 

гэж хэрхэн ойлгодог 

эсэх, тэнд ингэж их гарз 

хохирол амсаж хүрлээ 

гээд юу олж авах, Ямар 

зүйлсийг хүртэхийн 

зэрэг асуултууд энэ 

нийгэм дээрх асуудлууд 

дотороос урган гарж 

ирэн бодогдох юм. 

Эдийн 

засагын онол болон 

олон улсын эдийн 

засагчид хөгжилийг 

тодорхойлохдоо 

хамагийн сүүлийн 

хэмжээс буюу тухайн 

ороны ард түмний, 

хуви хүмүүсийн тухайн 

түвшингийх н өсөлтийг 

хэлнэ гэж тодорхойлсон 

байдаг. Тэгвэл энгийн 

нэг талын Монгол 

малчин хариулахдаа 

“Цаг наранд баригдахгүй 

зүйлийг хөгжил гэнэ. 

Өөрөөр хэлвэл морио 

унаад юмуу, али эсвэл 

сайхан мал хуйгаа 

хариулаад ч юмуу, алив 

нийгэмээс үл шалтгаалах 

асуудалгүй амидарахийг 

хөгжил гэдэг боловуу 

гэж тодорхойлсон 

н бас сонирхол 

төрмөөр юм.Энэ олон 

онол болон жирийн 

нэг малчин хүний 

тодорхойлолтуудаас 

авч үзвэл, Миний үзэж 

байгаагаар хөгжил 

гэдэг н тухайн улс, 

орон нутагын бие хүн 

дээр мэдэгдэх, өөр 

хот суурин дээр гарч 

буй, биеэр мэдэрч 

нүдээр харсан эерэг 

өөрчилөлтүүдийг хэлнэ. 

Уулын оргил өөд 

авирхад олон салаа жим 

байдагийн адил өвөг 

дээдсийн мини үлдээсэн 

энэ ариун нандин 

өв уламжлал, зан 

заншил, соёл, хэзээд 

дундаршгүи байгалийн 

арвин их нөөц, Эх 

түүхээсээ авж үзвэл 

1911-12-29 онд тусгаар 

тогнолоо олж, 1945 онд 

дэлхийн бусад орнуудад 

хүлээн зөвшөөрөгдөж, 

1964 онд НҮБ-д 

бүртгэлтэй гишүүн 

орон болсон 1.566.600 

км2 бүхий нутаг 

дэвсгэр дээр байрлах 

өнөөдөрийн Монгол 

гэж дэлхийн хэмжээнд 

цоллогдох, энэ 3сая хүн 


амтай ард түмэн ямар 

зүгрүү гишгэлж , ямар 

хөгжилрүү хөтлөгдөж, 

залуурдуулагдаж 

яваа нь одоо болтол 

ойлгомжгүй. Бидний 

харж, бидний үнэртэж 

байгаагаар магадгүй 

бид оргилд хүрэх л байх 

гэхдээ ямар жимээр 

яваад байгаа нь бас л 

ойлгогдохгүй юм. 

Ойрийн жилүүдээс авч 

үзвэл 1990 оны эхнээр 

болсон үйл явдал, 

түүхэн шилжилтүүдийг 

”Ардчилал, Зах зээлт 

эдийн засаг” эхэлсэнээс 

хойш манай улс орон 

илүү их хөгжихийг 

тэмүүлж зоридог 

болсон. Мөн 2009- 

2014 хүртэлх онууд 

Монголчууд бидэнд 

их л урам зориг өгсөн 

он жилүүд болсон. 

Олимпийн аваргууд, 

Дэлхийн хэмжээнд 

үнлэгдэх байгалийн 

баялагын талаархи олон 

улсын гэрээнүүд болоод 

дэлхийн олон оронийг 

сонирхолыг татсан ДНПийн 

гэнэтийн өсөлт гэх 

мэтчилэн. Харин бид 

одоо яг энэ цаг мөчид 

яг ямар жимийг сонгон 

дэлхийн хөгжилтэй 

мөр зэрэгцэн урагш 

довтолгож явна вэ?. 

Өглөө зүүнээс наран 

мэлтийхэд, бүрээн 

дуунаар дуудуулан 

сэрсэн эрэлхэг Монгол 

цэрэгүүд жагсаалдаа 

оролцон “Эх орон 

гэж газар шороо, уул 

ус,хэл соёл, онгон 

дагшин байдал” гэж 

бахархалтай нь аргагүй 

уухайлан дуулдаг юм 

гэсэн. Харин өнөөдөр 

энэ газар шороон дээр 

юу өрнөж, үйлдэж 

байгааг бүгд нүдээр 

харж байна. Хүний 

олон талт үйл ажилгаа 

нь, дэлхийн газарын 

гадаргуун 30-50 хувийн 

өөрчлөлтөнд оруулсан 

байдаг. Дэлхий дахин 

болон Ази тивд өрнөж 

буй энэхүү цаашдын 

чиг хандлага нь сүүлийн 

жилүүдэд Монгол оронд 

мөн адилхан ажиглагдаж 

байга билээ. 

Монгол улсыг 

бүрдүүлдэг 21 аймаг 

сумд бүр ихэнхи 

н Нүүрс, алт, цэс 

Молибдина, Хүдэр 

гэх ашигт малтмалын 

нөөцийг багтаасан 

байдаг. Магадгүй бид 

энэ баялагтай газар 

нутагтай болсондоо өвөг 

дээдэстээ талархах нь 

зүйтэй. Оюу толгой, 

таван толгой гэх дэлхийд 

данстай орд газарууд 

энд, Монголын нутаг 

дэвсгэр, газарын гүнд 

хадгалагдан байна. 

Харин энэ уурхайнуудыг 

олборлон ашиглах 

зорилготой ойрийн 

жилүүдэд улс ороний 

томоохон хөгжилийн 

бодлого ихээхэн чиглэх 

болсон. Өөрөөр хэлвэл 

эдгээр жилүүдэд манай 

Монгол улсын хувьд том 

том байгалийн эрдэс 

нөөцөө олборлон эдийн 

засагаа хөгжүүлж баялаг 

бутээх гэж оролдож 

байгаа нь нааштай юм. 

Энэ үүднээсээ гадаад, 

дотоодын анхаарлыг 

ихээхэн татаж, ихээхэн 

хөрөнгийг суурин 

Монгол улсадаа татан 

байршуулж түүгээрээ 

газар доорх орд 

газаруудаа ашиглан 

ирээдүйн сайн сайханий 

хөгжилийн төлөөх 

зорилтыг тодорхойлж 

түүнийгээ хөгжилийн 

гарц хэмээдэн нэрийдэх 

болсон. Шуудхан харвал 

манай улсын хөгжилийн 

гарц бол уул уурхай 

буюу газар доорх арвин 

их баялагыг гадаадын 

өндөр технологын 

хүчээр ашиглан нийгэмд 

өгөөжтэй болгох гэж 

тодорхойлж болох 

юм. Эргэлзээгүй энэ 

үндэсний хэмжээний 

үйлдвэр, газар доорхи 

баялагаа ашиглах 

төрийн бодлогууд нь 

манай ороны хувид яалт 

аргагүй хөгжилийн нэгэн 

гарц болон чадах юм. 

Түүгээр ч барашгүй 

ашигт малтмалаас ирэх 

ашигийг, улс болоод 

дэд бүтэцээ хөгжүүлэх, 

хувийн хэвшилийг 

дэмжин, бүр цаашилаад 

иргэн бүрийн амидарлийг 

сайжруулахад оршино. 

Өсөн нэмэгдэж байгаа 

эдийн засаг болон аж 

үйлдвэржилт эрчимтэй 

өсөхийн хэрээр байгалын 

сэргээгдэх болон үл 

сэргээгдэх нөөцийг 

ашиглалт асар ихээр 

нэмэгдэж, үүний 

зэрэгцээ байгалийн 

нөөцийн хомсдол болон 

биологийн төрөл зүйл 

устах зэрэг асуудал нь 

байгаль орчинд болон 

улсын тогвортой хөгжилд 

сөргөөр нөлөөлж байна. 

2013 оны судалгаагаар 

Олгогдсон газарийн 

лэцэнзийн тоо, хэмжээ 

хязгаараа алдсан гэх 

баримтат мэдээлэл байх 

юм. Өөрөөр хэлвэл 

эдгээр лэцэнз эзэмшигч 

улсуудийн нэгдсэн тоо 

баримтаас үзвэл, Хятад 

232, Орос-248, Япон- 

141, Ану-12 бусад улс 

оронууд нилээдгүй 

багтах юм. Эдгээрийг 

дагасан асар их бүтээн 

байгуулалтууд, үйлдвэр 

үйлчилгээнүүд бүгд л 

тэдгээриин хөрөнгө 

оруулалтуудаар 

бүтээгдсэн гэх. Манай 

улс орон өөрчлөлтийг 

улам илүү их хүсэж 

тэмүүлэхинхээ хэрээр, 

бид нэгэн зүйлийг 

мартагнан алхам 

алхамаар тэрнээс 

алслагдсаар л байна. 

Энэ бол дэлхий 

Ертөнцийн энэ их тэхник 

тэхнологоос болсон 

өөрчлөл шинчлэл, эх 

болсон онгон дагшин 

байгаль, түүнээсээ 

холдож буй нүүдэлчин 

соёл иргэншилт Монгол 

улс юм. Даан ч бид 

түүнийг анхаарахгүй 

хэтэрхий улааран 

оргилийн өөдрүү мацах 

юм. 

Тухайн ороны ашигт 

малтмалын үйлдвэржилт 

нь тэр орны байгалийн 

эрдэс баялагийг хөндөж 

гарган авахаас гадна тэр 

ороны байгаль уул усыг 

сүйтгэдэг. Цөлжилт, 

байгалийн тэнцвэргүй 

байдал, ган гачиг, 

усны нөөцийн хомсдол 

энэ бүхэн бүгд нөгөө 

үйлдвэржилт, ашигт 

малмалыг олборлох 

гэсэн бодлогоос 

үүсэлтэй. 

Өнөөдөрийн 

Монгол улсын хөгжилийг 

заавал уул уурхай дээр 

тулгуурлан, энэ байгаль 

орчиноо ухан төнхөн 

байж урагшлах нь 

тухайн ороны хөгжилийн 

зөв хэлбэр мөн юм 

уу? Мэдээж ийм их 

баялагтай Монгол орны 

хувьд бид энэ нөөц 

бололцоогоо ашиглах нь 

ирээдүйн хөгжилийн нэг 

гарц гэж тодорхойлох 

нь зөв. Гэхдээ Миний 

бодолоор бас бид арай 

өөр замаар, арай 

өөр аргачилалаар, 

эдийн засагт ашигтай 

байдалаар, иргэд болон 

энэ онгон дагшин 

байдлаа сэвтээхгүйгээр 

үсрэнгүй урагшилан 

хөгжих боломжтой 

гэдгийг бодолцох 

хэрэгтэй.Тэр бол утаагүй 

аялал жуулчлал. 

Малаиз улс: Энэ 2р 

хэсэгээс бүрдсэн лалийн 

шашинтай 28 сая гаруй 

хүн амтай энэ орон 

50хан жилийн дотор 

Азийн бар улсуудын нэг 

орон болж чадсан. 1957- 

2005 жилийн дундажаар 

ДНП-н 6.5 буюу Азид 

нэг нойморийн Экономик 

форумтай орон 

болж чадсан. 1990 он 

Оюутан Онлайн Орчуулгын Товчоо Төсөл. 

ерөнхий сайд Маххатэр 

Малайзын эдийн 

засагийг тодорхойлж 

ирэх 30 жилийн дотор 

бүрэн хөгжсөн улс 

болох Мөрөөдөл 2020 

зорилтоо тавиж байсан. 

Энэ хүний хүчин зүтгэл 

малайзын нийгэмд 

шинчлэлийг авчирсан. 

Өөрөөр хэлвэл яаж 

ийм сайн хөгжилийн 

бүтээмжийг бий болгов?. 

Малайзад байгалийн 

эрдэс гээд байх зүйл 

арвин биш ч дэлхийн 

хүнсний тос гэдэг Палан 

мойл гэх тос, (Дэлхийн 

хүнсний 40хувийг энэ 

тосоор хийгддэг), мөн 

малай модноос бэлтгэн 

гаргаж авдаг энэ өөрөө 

байгалийн баялаг тэдний 

хувьд болж чадсан. 

Тэгтэл тэдний ард түмний 

бас нэгэн байгалаас 

өгсөн хүртээмж,баялаг 

нь хэл соёл, газар 

шороо, далайн амьтан, 

байгалийн үзэсгэлэнт 

сонин содон тогтоц 

болж чадсан. Иймээс 

тэр нөөц боломжоо 

ашиглаж улсын гол 

бодлого н аялал 

жуулчлалруугаа чиглэж 

үүгээрээ жилд асар их 

хөрөнгийг эдийн засагтай 

байршуулж илүү их 

урагшилцаг орон. Энэ 

улс дан ганц алив улсын 

байгалийн баялаг нь 

газар доор байдаггүй 

юм гэдгийг баталсан 

орон. 

Намайг бага, балчир 

байхад миний эмээ өвөө 

гэрийнхээ тооноор хонь, 

ямаагаа хараад сэтгэл 

амар гэртээ суудаг нь 

сонин санагдаж байж 

билээ. Миний Монголд 

муухай газар гэж 

байхгүй, дэлхийн Монгол 

шиг сайхан газар гэж 

байхгүй. 

Дэлхийд Монгол улс 

шиг Их гүрэний түүх 

дурсгалтай, тэнгэр нь 

цэлмэг, уудам газар 

нутагтай, байгалийн 

үзэсгэлэнт газар уул 

устай орон ховор. Ингэж 

бодохоор заавал газар 

дээрх биш газар доорх 

баялагруу шунаад байгаа 

нь ойлгомжгүй. Бид 

газар дээрх баялагруугаа 

анхаарлаа хандуулах 

цаг болсон. Монголын 

газар дээрх баялагыг 

үзэх гэсэн жуулчид жил 

жилээр нэмэгддэгийг 

бид мэднэ. Харин ганц 

Монголын уудам тал, 

цэнхэр тэнгэр үзнэ гэвэл 

үгүй юм. Бид харин 

энэ сайхан байгалийн 

өөр нэг баялаг дээр 

бүтээн босголт хийх нь 

чухал. Энэ бол Цэнхэр 

Стратэг. Цэнхэр Стратик 

гэж эдийн засагт “Хэн 

ч байхгүй зүйлийг бии 

болгож түүнээс ашиг 

олохийг хэлнэ” харин 

тийм зүйл бол Минии 

бодлоор Монголын 

Аялал жуулчлал юм. 

Жишээ нь: Зун нь Голф, 

Өвөл өвөлийн цана 

байгуулах. Солонгосчууд 

2011 оноос эхлээд өдий 

хүртэл 7 миллиард 

ам доллараар өөр 

оронд айлчлан очиж 

голф тоглосон байдаг. 

Монголын эдийн засагтай 

дүйцүхүйц хэмжээний 

мөнгө. Голфийг бид 

үзэхдээ хачирхалтай 

утгагүй спорт. Жижиг 

бөмбөгний араас 

зохилт хийчээд алхаж 

очиж дахиж цохин, 

бага цохилтоор нүхрүү 

бөмбөгийн оруулсан 

н хожигч болдог. Энэ 

спортод тэгэхэд олон 

хүмүүс сонирхолтой 

тоглодгоос гадна 

дэлхийд данстай 

нийгмийн сэхээтнүүд 

тоглодог.Нэг тойрог 

явахад 18 нүх, нийт дор 

хаяж 4цаг зарцуулдаг. 

Тэгвэл Солонгос Нэг 

голфийн талбай асар 

их үнэтэйгээс гадна 

нэг голпийн талбайд их 

тоглогчид цугладаг.. 

4хүн гараад эхний 

нүхээ өнгрөвүү үгүи 

юу дараагийн 4 хүн. 

Өөрөөр хэлвэл Солонгос 

улсад тийм их голф 

тоглох нөхцөл болон 

цаг агаарын нөхцөл 

хүнд. Тэгээд зүүн өмнөд 

ази хамгийн хүнд нь 5 

сарын дундаас 9 сарын 

дунд хүртэл голф 

тоглох арга байхгүй. 

Ягаад гэхээр халуун. 

Харин Монгол ороны 

хувид аймаг болгон 

тэдэгээр тоглогчдын 

хувьд диваажин. 

Цаг агаарын хувьд ч 

тааламжтай бөгөөд 

байгалийн үзэсгэлэнт 

дурсгалтай газарууд, 

түүх гэх мэт тоглогчдын 

хувьд сэтгэл ханамж 

дээд зэргээр мэдэрч 

буцна. Мөн хичнээн 

дэлхийн уулзалтууд, 

бизнес эрхлэгчид зорьж 

ирэх бол. Монголд бол 

ихээр тааламжтай энэ 

гадаад харилцаагаа 

өргөжиж байгаа цаг 

үэд бол. Хичнээн хүн 

ажилд орох бол мөн 

төчнөөн хүн хэлтэй 

болж эх ороныхоо 

хэл соёл бүгдийг 

жуулчдад дэлхийд дахин 

сонирхуулж,таниулах 

бол. Өөрөөр хэлвэл 

байгалиас аваагүй, 

байгальд ээлтэй болоод 

тухайн газаруудийг 

чиглэсэн хэдэн хот 

сүндэрлэх бол. Уул 

уурхайгаас илүү ашигтай 

мөртлөө хүн болгонд 

хүртээмжтэй. Бодож 

үүнийг зорилт болгох л 

асуудал. 

Мэдээж үйлдвэржилтээ 

дэмжих гэдэг зөв 

хөгжилийн нэг гарц 

түүнчлэн нэгэн төрлийн 

хэлбэр мөн. Жишээ 

нь Өмнөд солонгосыг 

авж үзвэл. Энэ орон 

1950 он гэхэд Азийн 

хамагийн ядуу ороны 

нэг байсан. Японы 

захиргаанд байх үедээ 

байгалийн баялагын 

ихэнхийг н олборлож 

дууссан. Солонгосын 

дайны үед тус улс бүрэн 

сүйрсэн. Тийм бол энэ 

улс яаж хэрхэн саяханийг 

хүртэл он жилүүдэд 

энэ Азийн 4 бар 

улсуудын тоонд багтаж 

дэлхийд нэртэй бранд 

үйлдвэрлэж чаддаг 

орон болж чадсан 

гэхэд хүн болгоны 

анхааралын төвийг татдаг 

орон. Самсунг, Лж, 

Хуйндай мөн түүнчлэн 

Ган хайлуулалт, Хөлөг 

онгоц үйлдвэрлэлтээрээ 

дэлхийн тэргүүн орон. 

Бүр сэтгэл татмаар зүйл 

н солонгосын цахилгаан 

станцүүд ихэнхи н нүүрс 

түлж өөрийн дотооддоо 

ихэнхи зүйлсийг 

үйлдвэрлэдэг. Гэхэд энэ 

улс нүүрсээ Аустарли, 

Индониз, Орос Алэск 

гэх зэрэг улс орнуудаас 

татаж хэрэглэн улсаа 

хөгжүүлдэг. 

Бас нэг зүйл нэмхэд 

Өмнөд Солонгосын 

улсын хөгжил 1962 

оноос л эхлэлтэй. 

Цэргийн эргэлт хийж 

нэгэн Удирдагч Ким Жун 

Хэ гарч ирэн нийгэмд 

аж үйлдвэржүүлэлтииг 

дэмжин ажилсан н 

өнөөдрийн солонгос 

улсыг би болгосон. 

Зарим улс орнуудын 

хөгжилийг харахад 

тэдний хөгжил гол төлөв 

аж уйлдвэржилтээс 

эхэлсэн байна. 

Тэгтэл Солонгостой 

харицуулвал Монгол 

улс нүүрсээ бараг 

хаяанаасаа тонгойгоод 

шороо атгахад баригддаг 

тийм баялагтай ард 

түмэн. 

Хорвоог ер н 2р 

хүваадаг. Нэг нь Хүний 

нийгэм, Нөгөөх нь Амьд 

амьтан, биет организм 

нийгэм. Гэхдээ зоосны 

2р тал 1 бие дээр 

тогддог шиг энэ хоёр яг 

л адилхан байгаль дэлхий 

гэх биет дээр бүрэлдэн 

тогтдог. Бидний 


Эх оронч буюу залуу хүний манлайлал 

Илтгэгч #11 / Б.Номин 

цаашдийн бодлого 

байгалитай ээлтэй 

болоод нийгэмд ашиг 

тустай бодлого байх 

болох ёстой. Харин ард 

түмэн нь төрдөө итгэхээ 

больсон энэ цаг Монгол 

улсад хэн хэрэгтэй байна 

вэ? Турууний жишээн 

дээрээс дуритланчлан 

Солонгос болон 

Малайзын энэ асар 

хурдан хөгжиж буй 

байгалийн баялагтайгаа 

уялдан зохистой бодлого 

болон хөгжилийн 

гарцийг хайж олсон 

н хэн байв. Тухайн 

улсад тухайн цаг үеийг 

мэдэрсэн, зөв бодлогыг 

тодорхойлж чадсан 

удирдагчид нийгэмээ 

манлайлаж гол үүрэгийг 

гүйцэтгэсэн н харагдаж 

байсан. Өөрөөр 

хэлвэл тухайн улсын 

хөгжилийн гүүр болсон 

нэгэн. Миний бодолоор 

Монгол улсын ирээдүйн 

хөгжилийг байгалитайга 

уялдуулсанэдийн засагт 

ээлтэй бодлогыыг 

хэрэгжүүлэгч Монгол 

хүн та байгасай гэж 

хүсэж байна. Монголоо 

гэсэн үзэл сурталтай энэ 

тэнцвэргүй өөрчилөлтийг 

хийж чадах Монгол 

оюунлаг эх орон ч 

залуучууд байгаасай 

гэж, энэ Миний санаа 

бодолыг тусгасан, Миний 

хэлээд байгаа эх оронч 

мэргэшилийг эзэмшсэн, 

төгөлдөршсөн та хүн 

байгаасаа гэж бодож 

мөрөөдсөндөө энэ 

илтгэл болоод эссээгэ 

бичлээ. 

Ногоон Эдийн 

Засгаар 

- Ногоон 

Хөгжил рүү. 

Хүн болгон 

ажилгүйдэл, 

архидалт, 

агаарын 

бохирдолт 

зэрэг 

нийгмийн асуудлын 

талаар өөр өөрсдийн 

тодорхой түвшний 

мэдлэгтэй, тэдгээрийн 

талаар хөндөж ярилцахад 

бусад огт дурдагддаггүй 

асуудлуудаас илүүтэйгээр 

ойр хүлээж авах хандлага 

хувийн туршлага дээрээс 

минь анзаарагддаг юм. 

Тэр тусмаа 20-25 насны 

бидний үеийн залууст, 

мэргэжлийн салбартай 

нь холбоогүй л бол газар 

тариалан, хөдөө аж 

ахуйн чиглэлийн асуудал 

бүр ч сонирхол татахгүй. 

Гэвч төдийлөн бидний 

анхааралд өртөхгүй ч, 

өнөөдөр улс орон, ард 

түмний аж амьдралд 

тулгамдаад буй, тэр ч 

байтугай бүр улс орны 

хүнсний аюулгүй байдалд 

аюулын харанга дэлдэж 

байгаа Монгол орны 

газар тариалангийн нэн 

шийдвэрлүүштэй нэгэн 

чухал асуудалд гарц, 

шийдэл олохыг зорьсноо 

ийн хуваалцюу. 

Газар тариалан Монгол 

нутагт хэрхэн хөгжиж 

өдгөө хүртэл өвлөгдөн, 

ард иргэдийн амьдралын 

салшгүй хэсэг болсон 

түүхийг нэгэн зорилгоор 

цухас хөндье. Анх 

Монгол орны нутаг 

дэвсгэр дээр Хүрэл 

зэвсгийн үеэс эхлэн 

газар тариалан эрхэлж 

байсныг баруун Монгол 

болон төв Халхын нутагт 

элбэг тохиолдох хадны 

сүг зургууд тодорхой 

гэрчилдэг байна. Хүннү 

гүрний үе буюу тэртээ 

2200 жилийн өмнөх үеийн 

булшнаас археологичид 

арвай, бог будааны 

үр, уур нүдүүр зэргийг 

олж байсан нь тухайн 

аж амьдралынх нь 

нэгээхэн хэсэг газар 

тариалан байсныг мөн 

батлан харуулж байгаа 

билээ. Үүний дараагаар 

1212 онд Чингис Хаан 

Алтайн Абухан уулын 

ард одоогийн Завхан 

голын хөндийд цэргийн 

хүнсний зориулалтаар 

тарианы аж ахуй 

байгуулах зарлиг гаргаж 

байсан нь одоо бичгийн 

хэлбэрээр түүхнээ 

үлдсэн байдаг. Үүнээс 

хойш Монгол нутаг 

дахь газар тариалангийн 

хөгжил уналт, босолттой 

явсаар 1924 оноос эхлэн 

Социалист нийгмийн үед 

ЗХУ-ын тусламжтайгаар 

атар газар эзэмшиж, 

гурил будааны хэрэгцээг 

дотооддоо хангах 

зорилгоор “Атрын 

Аян”-г 1959 оноос 

эхлүүлсэнээр Монгол 


орны газар тариалангийн 

тогтвортой хөгжлийн 

суурь тавигдаж, эдийн 

засгийн бие даасан 

салбар болон хөгжсөн 

түүхтэй юм. Түүхээс 

үзэхэд Монголын газар 

тариалангийн үйлдвэрлэл 

өгсөж уруудаж явсан 

ч, эх түүxтэйгээ эн 

тэнцүүхэн урт удаан 

замналтайг дүгнэж 

болох нь. Гэвч энэ бүх 

хугацаанд эх газрыхаа 

өгсөн арвин шим 

өгөөжийн хариуд авахаас 

өөрийг хийсэнгүй. Эx xүн 

үрээ хэвлийдээ тээж, 

үрдээ хамаг л шим 

тэжээлээ хуваалцан, 

тэтгэж тэжээж хүн 

болгодгийн адил хөрс 

шороо бидэнд ургац 

өгөөжөө хайрлах гэж 

шим шүүсээ шавхсаар 

туйлдаа хүрэхэд тун 

ойрхон иржээ. 

Монгол оронд одоогийн 

байдлаар 400.0 гаруй 

мянган га-д буудай, 

төмс, хүнсний ногоо, 

тос, тэжээлийн ургамал 

тариалж буй судалгаа 

байна. Эдгээр таримал 

ургамлуудын ургац 

790.0-824.8 мянган тонн 

орчим болж байна. 

Энэ ургацтай хамт 

46.2 гаруй мянган тонн 

шим тэжээлийн бодис 

хөрснөөс эргэлтгүй 

алдагдаж байгаа юм. 

Ийнхүү хөрсний үржил 

шим ихээр буурсанаар 

газар тариалан, хүнс, 

хөдөө аж ахуйн салбарт 

олон сөрөг үр дагавар 

бий болж байна. Эхний 

асуудал нь хөрсөнд 

тэжээлийн бодисын 

дутагдал үүссэнээр 

ургамлын ургацанд 

шаардлагатай тэжээлийн 

бодисыг хөрс хангаж 

чадахгүй байна. Үүнээс 

үүдэн мөн ургац, 

хүнсний ногооны өнгө 

зүс алдагдаж байгаа 

юм. Ургац нь бидний 

өдөр тутмын хүнсний 

хэрэгцээний гурил, 

талх, нарийн боовны 

технологийн шаардлага 

хангаж чадахгүй болох 

хандлага сүүлийн 

жилүүдэд ажиглагдаж 

байгаа нь дараагийн 

нэн чухал асуудлуудын 

нэгд тооцогдож байгаа 

юм. Мөн таримлын 

болц хугацаандаа гүйцэт 

боловсрохгүйгээс 

нийт ургацын хэмжээ 

багасаж байгаа зэрэг 

хэдийгээр өдөр тутмын 

амьдралд нүүр тулахгүй 

ч алсаас айсуй хэд хэдэн 

ноцтой үр дагавруудыг 

дагуулсаар байна. 

1990-ээд оны сүүл, 2000 

оны эхээр зах зээлд 

борлуулагдаж байсан 

нийт төмс, хүнсний 

ногооны дийлэнхи хувийг 

хятад төмс, хүнсний 

ногоо эзлэж байсан 

бол сүүлийн жилүүдэд 

хятад ногоог зах 

зээлээс эрчимтэй түрэн 

гаргаж, манай орон 

төмсний хувьд дотоодын 

хэрэгцээгээ бүрнээр, 

нарийн болон өргөн 

хэрэглээний хүнсний 

ногооны 52 хувийг 

дотоодоос, үлдсэн 

48 хувийг импортоор 

хангаж байна. Энэ 

мэтчилэн Монгол орны 

газар тариалангийн 

салбарт эрчимтэй ахиц 

гарч байгаа ч үүний 

зэрэгцээ үүсэж буй 

хөрсний шим тэжээлийн 

алдагдалтыг нөхөн 

сэргээхгүй орхих юм бол 

хойч үедээ бид дахин 

сэргээгдэшгүй, ашиглах 

боломжгүй, хоосон үнс 

нурам мэт хөрс шороо 

үлдээж буйгаас өөрцгүй 

билээ. 

Нэмж дурдахад 

цөлжилт, уул уурхайн 

олборлолт, хадланбэлчээрийн 

ажиллагаа 

гэх мэт тариалалтаас 

гадна xөрсний эрүүл 

ашигт байдлыг 

алдагдуулж буй олон 

хүчин зүйлс бий. Энэ 

бүхэнд шаардагдах, 

хөрсийг дахин эрүүл, 

баялаг хэв шинжинд 

нь оруулах, экологийн 

тогтвортой байдлыг 

хангах арга зам бол мөн 

л нөхөн сэргээлт юм. 

Нөхөн сэргээлт хийх, 

хөрсний үржил шимийг 

сайжруулах, тулгамдаад 

буй асуудлуудаас 

ангижрах арга зам нь 

хөрсийг бордох явдал 

юм. 


дотоодын бордооны 

үйлдвэрлэл одоогийн 

байдлаар хөгжөөгүй. 

Газар тариаланд 

жилд дунджаар 1000 

орчим тонн бордоог 

импортоор нийлүүлж 

байгаа мэдээлэл байна. 

Түүнчлэн БНХАУ 

бордооны экспортын 

гаалийн татвараа 110- 

120 хувиар нэмсэн. 

Харин манай хойд хөрш 

ОХУ-ын экспортын 

бордоо маш өндөр 

үнэтэйгээс гадна гаалийн 

татвар ихтэй гэх мэт 

хүндрэлүүдийг дурдаад 

баршгүй. 

Тэгвэл энэ 

асуудлаас эдгээр 

хүндрэлүүдгүйгээр гарах 

гарц юу вэ? Ердөө л 

эх орондоо дотоодын 

бордооны үйлдвэрлэлийг 

хөгжүүлэх явдал юм. 

Бидэнд хангалттай нөөц, 

боломж бололцоо 

байгааг би харж байна. 

Нэн тэргүүнд бидэнд 

чадварлаг хүний нөөц 

байна. Монголчууд 

аливаа нэгэн шинэ 

зүйлийг эхлүүлэхдээ 

гадны мэргэжилтнүүдээс 

тусламж, зөвлөгөө 

авахыг эрхэмлэдэг. 

Тэгснээрээ л олон улсын 

жишиг стандартад хүрч 

чадах юм шиг санадаг. 

Үүнд буруу зүйл байхгүй 

ч, бид илүү зүйл хийх 

шаардлага байхгүй. 

Гаднаас хайдаг тэр 

үнэт зүйл бидний дунд 

байна. Гагцхүү бид 

тэднийг сонсохгүй, олж 

харахгүй л байна. Өндөр 

оюуны потенциал, 

мэдлэг, чадвар бүхий 

туршлагатай, өөрийн 

орны мэргэжлийн 

судлаач эрдэмтдийн 

бүхэл бүтэн баг энэ 

үйлдвэрлэлийн тухай 

судалгаа шинжилгээн 

дээр хэдэн арван жилийн 

турш ажиллажээ. 

Хоёрдугаарт, бидэнд 

үйлдвэрлэлд ашиглагдах, 

бараг л шавхагдашгүй 

түүхий эдийн нөөц байна. 

Малын бууц. Мал аж 

ахуй манай орны ХАА-н 

салбарын салшгүй том 

хэсэг бөгөөд олон 

арван сая малтай тул 

ашигладаггүй бууц ихтэй. 

Энэ хаягдал бордооны 

үйлдвэрлэлийн чухал 

түүхий эдийн нэг юм. 

Малын яс. Монгол 

улс жилд долоон сая 

мал нядалдаг байснаа 

сүүлийн жилүүдэд энэ 

тоо өсөж арван сая 

болсоныг Үйлдвэр, 

Хөдөө Аж Ахуйн 

Яамнаас мэдээллэсэн 

юм. Үүнээс үзэхэд хэдэн 

тонн яс жилд хаягддагийг 

хэмжих ч аргагүй юм. 

Шувууны сангас. Манай 

орны хэмжээнд шувууны 

фермүүд олон байдаг 

ба тэдгээрээс гарч буй 

бордооны найрлагын 

чухал бүрэлдэхүүн, 

шувууны сангас нь юунд 

ч ашиглагдахгүй хаягдал 

болдог байна. 

Эдгээрээс гадна мөн 

хот суурин газрын 

бохир, лаг, үнсийг 

ч түүхий эд болгон 

ашиглах боломжтой 

юм. Дээр нэрлэсэн 

түүхий эдүүдийг ашиглан 

экологит ээлтэй органик 

бордоо үйлдвэрлэх 


Хөгжилд хүн бүрийн хошуу. 

Хөгжилд 

хүн 

бүрийн 

хошуу. 

Дэлхий дээр 

өндөр 

хөгжсөн 

орнуудын 

тоонд бидний 

мэдэх Америк, 

Швед, Нидерланд, 

Норвеги, Австраль, 

Япон, Солонгос 

гэх мэт олон 

улс орон байна. 

Эдгээр улсуудын 

санхүүгийн 

тогтвортой байдлын 

гол шалтгаан 

нь иргэдийнхээ 

чадварыг 

хөгжүүлсэнтэй 

холбоотой юм. 

Дээрх улсууд 

хөрөнгө оруулалтыг 

зөв салбарт оруулж 

өөрийн гэсэн 

оюунлаг багийг 

бүрдүүлж улс 

орноо хөгжүүлэхэд 

хамтдаа 

хөдөлмөрлөсөн 

явдал юм. 

Тэрбээр, энэхүү 

өндөр хөгжсөн улсууд 

ялангуяа иргэдийнхээ 

боловсрол, эрүүл мэнд, 

аж ахуйн талаас нь 

дэмжиж иргэддээ тэдний 

хариуцлага, ниийгэмд 

ямар ач холбогдолтойг 

ойлгуулсан байдаг. 

Үүний хүчинд нийгмийн 

эрүүл мэнд дэвшин 

хөгжиж, иргэд иргэний 

үүргээ ухамсарлаж 

өөр өөрөөсөө 

суралцаж, 

хамтдааа дэвшин 

хөгждөг байна. 

Мөн, өндөр 

хөгжилтэй орнууд 

газар нутгийнхаа 

аюулгүй байдал, 

эрдэс баялагийг 

урт хугацааны 

үйлдвэрлэлийн 

түвшинд 

хэрэгжүүлж 

чадсанаараа 

дэлхийд өрсөлдөх 

чадвартай болжээ. 

Өнөөдрийн 

хөгжсөн орнуудын 

нийгмийн давхрагын 

харицангүй 

байдал бага тусам 

хөгжлийнхэн нь 

хурдац ихэсдэг 

байна. Гэтэл, 

өнөөдөрийн 

Монголын бодит 

байдал ийм биш 

байна. Ихэнх 

иргэдийн амьдрал, 

боловсролын 

түвшин, нийгмийн 

үнэлэмж, 

харицааны 

соёл дутагдмал 

хэмжээнд орж 

нийгмийн давхрагын 

харьцангүй 

байдал оршиж 

байна. Ялангуяа 

залуучуудын үзэл 

бодол хэтэрхий нэг 

талыг баримталсан 

байдаг. Ихэнх 

оюутан залуучууд 

маань дээд боловсролд 

зүтгэж ажиллах хүчний 

хомсдолтой орж байна. 

Залуучуудын хандлага 

хэтэрхий материаллаг 

болж бусдын хэв 

маягт дасан зохицох 

хандлагатай болсон 

байна. Энэ асуудал 

яагаад Монголын 

нийгэмд байна вэ гэвэл 

энэ зүгээр л дэлхийн чиг 

хандлага өөрчлөгдсөнтэй 

холбоотой. 

Нэг жишээ татахад 

1990-ээд онд анх 

ардчилал бий болоход, 

Монголын ард түмний 

эрх чөлөөний тухай 

ойлголт нь арилжаа 

наймааны хэлбэрээр 

илэрсэн болно. Түүнтэй 

адил бид Глобалчлалыг 

ямар байдлаар тусгаж 

авах нь орчин үеийн 

Монголын дүр төрхийг 

тодорхойлно. 

Мөн, бидний өнөөдрийн 

хийх алхам бүр 

Монголыг дэлхийд 

таниулах нүүр царай 

байх болно. Монгол гэх 

үндэстэнг дэлхий бүрэн 

таниагүй бөгөөд бидэнд 

орчин үеийн Монголыг 

бүтээх бололцоо 

нээлттэй байсаар л 

байна. Хэрвээ хүсвэл бид 

өнөөдрөөс эхлэн хамтын 

ажиллагагаа сайжруулж 

зөв алхамуудыг 

хийж хөгжсөн бусад 

орнуудаас тэдний 

хамгийн сайн хийх 

чадварыг суралцаж 

Монголдоо өөрийн 

биеээрээ хөрөнгө 

оруулж Монголын 

өөрийн гэсэн тогтолцоог 

бий болгон Монголын 

хэв маягыг дэлхийд 

таниулж чадна. 

Үүний тулд бидний 

судлах зүйлсэд маань 

түүх, соёл, урлаг, ёс 

заншил, хөгжим бүжиг 

гэх мэт мөн Монголын 

зан заншил, өв 

уламжлал, нүүдэлчиний 

хэв маяг, байгаль орчин 

бүгд биднийг одоогийн 

Гловалчлагдсан үед 

Монголыг бусдаас 

ялгарах онцлог болж 

чадна. Түүгээр ч 

барахгүй өв уламжлалаа 

хадгалах нь Монголын 

иргэн бүрийн хариуцлага 

мөн. 

Хөдөө аж ахуй, газар 

тариалан болон эрүүл 

мэндийн салбарууд нь 

Монголын тулгамдаж 

байгаа асуудлууд 

мөн. Хөдөө аж ахуй, 

газар тариалан нь 

хувьчлалын дараагаар 

мартагдсан гэхэд 

хэлсдэхгүй. Нэгдлийн 

үед Монголчууд маш их 

хэмжээний сүүн болон 

гурилан бүтээгдэхүүнийг 

үйлдвэрлэж байсан. 

Энэ салбар хөгжсөнөөр 

Монгол улсын хараат 

байдал бэхжээд 

барахгүй олон тооны 

ажлийн байр болон 

хүнсний аюулгүй байдал 

нэмэгдэнэ. Гэвч бид 

бусдын алдаан дээрээс 

суралцахаа мартаж 

болохгүй. Жишээ нь 

Америкийн хүн амийн 

тоо асар хурдтай 

нэмэгдэж тэд хөдөө 

аж ахуйн салбартаа 

ихээхэн хэмжээний цаг 

хугацаа хөрөнгийг зарж 

зарцуулаад одоогоор 

дэлхийн хүн амийн бараг 

хагас хувийн хүнсийг 

бэлтгэдэг болсон. Гэвч 

хөдөө аж ахуйн салбар 

нь химийн бодисыг 

ашиглан ихээхэн 

хэмжээний эрдэнэ 

шишийг хурааж авдаг 

байна. 

Энэхүү бүтээгдэхүүн нь 

хүний биед сайн эсэх 

нь одоо хүртэл тэдний 

шийдвэрлэж чадаагүй 

асуудлын нэг мөн юм. 

Энэ аргаар гаргаж 

авсан бүтээгдэхүүн олон 

төрлийн химийн бодис 


агууласан учраас хорт хавдарыг 

үүсэх нөхцлийг бүрдүүлдэг байна. 

Тэгвэл, бид газар тариалан хөдөө 

аж ахуйг эхнээс нь хүний биед 

ач холбогдолтой талаас нь харж 

органик хүнсээг үйлдвэрлэх 

хэрэгтэй. Үүний үр дагавар 

нь эрүүл мэндийн салбарт ач 

холбогдолтойгоор нөлөөлнө. 

Монголын эрүүл мэндийн салбар 

бол хамгийн эмзэг байдалд 

оршиж байгаа бөгөөд уламжлалт 

эмчилгээ Монголд өргөн хөгжих 

боломжтой. Хүний биеийг эрүүл 

оршиход уламжлалт буюу өөрөөр 

нь эдгээх нь өртөг багатай бөгөөд 

үнийн хувьд хялбар байдлыг 

үүсгэж байгаа юм. Америкийн 

Нэгдсэн улсад эрүүл мэндийн 

салбарт тулгамдсан асуудлууд 

болох өртөг өндөртэй эм тариа, 

шинэ төрлийн судалгааны ажил нь 

уламжлалт эмчилгээнд шилжих 

сэргээн судалхад хүргэжээ. 

Гэтэл Монголд маань уламжлалт 

анагаах ухаан бидний өдөр 

дутмын хэрэглээ болон хөгжжээ. 

Цаашдаа Монголын эрүүл 

мэндийн салбарын наад захын 

авч хэлэлцэх асуудал бол ундын 

усыг айл өрх бүрт хангалттай 

хүргэх мөн оршин суугчдын ариун 

цэврийн асуудлыг шийдэн. Хотод 

хог хягдалыг боловсруулахад 

ихээхэн хүч зарч дахин 

боловсруулах үйлдвэрүүдийг 

босгон иргэдэд ажил хувиарлан 

бохирдолыг үгүй хийх ёстой. 

Дахин боловсруулах үйлдвэр 

нь жижиг бүтээгдэхүүнийг 

гаргахад зохимжтой гэр ахуйн 

барааг үйлдвэрлэхэд хүргэдэг. 

Зарим иргэдийн авч байгаа 

эрүүл мэндийн үйлчилгээ нь 

ямарч стандартад хүрч очихгүй 

байгаа нь эрүүл мэндийн бүтэц 

тохиромжгүйг илэрхийлж байна. 

Бид бусад улсаас Монголын 

аж ахуйд тохирсон эрүүл ахуйн 

шиидэлтэй бүтцийн хувилбарыг 

суралцах нь улс орны маань 

хөгжилд ихээхэн хөрөнгө оруулна. 

Монголын хөгжилд дэвшилттэй 

боловч жижхэн 

алхмуудыг хийснээр 

иргэн бүрт шинэчлэл 

харагдахад нийгмийн 

эрүүл мэнд сайжилж 

бусдын хөдөлмөрийг 

үнэлэх үнэлэмж 

ихэснэ. Ингэснээр 

ажил эрхлэлт зугаа 

цэнгэлийг багасгаж, 

залхуурлыг халж, 

хөдөлмөрийн 

бүтээмжимжийг 

ихэсгэж чадна. 

Бүтээн байгуулалт 

нь Монголыг хоёр 

том хөршөөс хараат 

бус харин хамтран 

ажиллахад хүргэнэ. 

Монгол улс маань 

1990 ээд онд ардчилал 

гарсаны дараа Оросын 

холбоот улсаас мөн 

хараат байсан. Түүгээр 

ч барахгүй манай 

улсад согтууралах 

ундаа бий болсон 

нь Оростой хамтран 

ажилсаны харьцангуй 

дагавар байсан. Йим 

учраас уламжлалт 

аргаа хөгжүүлэн 

нэрмэл архийг 

үйлдвэрийн хэмжээнд 

хүргэхэд Монголын 

маань экспорт болон 

гадаад харилцаа өөр 

түвшинд очиж иргэдэд 

хүрэх мэдээллийн 

орон цай өөр бусад 

орнуудтай дүүцэхүйц 

хэмжээнд хүрнэ. 


Илтгэгч #13 / М.Маралмаа 

“иргэний төлөвшил буюу 

“хүн болох багаасаа..” 

Сайн байцгаана 

уу? Намайг 

М.Маралмаа 

гэдэг. 

Өнөөдөр би 

“Иргэний төлөвшил буюу 

Хүн болох багаасаа” 

сэдвийн дор өөрийн 

үзэл бодлоо та бүхэнтэй 

хуваалцах гэж байна. 

Анх энэ тэмцээний 

удирдамжийг уншаад 

Монгол оронд минь 

байдаг, өөрийн бодож 

явдаг нэгэн асуудлынхаа 

тухай бичихийг хүссэн 

юм. 

Энэ сэдвээр эргэцүүлэх 

болсон нэг шалтгаан нь 

хэдэн сарын өмнө би 

Фэйсбүүкт нэлээдгүй 

хүний хуваалцсан “Чадна 

банди минь” гэсэн видео 

бичлэгийг үзсэнээр 

эхэлсэн юм. Уг бичлэгт 

гурван нас дөнгөж хүрсэн 

болов уу гэмээр бяцхан 

хүүг харуулсан байв. Анх 

харахад тэр хэвлүүхэн 

хүүг өхөөрдөм мэт 

боловч түүний амнаас 

гарах үгс жижигхэн 

биенд нь хэтэрхий 

ахадсан байлаа. 

Үзэж дууссаныхаа дараа 

би тэр хүү өнөөдөр 

яагаад тийм үг хэрэглэх 

болсон, бидний ирээдүй 

болсон хүүхэд, багачууд 

маань хэрхэн хүмүүжиж 

байгаа талаар өөрийн 

эрхгүй бодож эхэлсэн. 

Аливаа улс орны 

хөгжлийг үйлдвэржилт, 

технологийн хөгжлөөс 

илүү хүний хөгжлөөр нь 

хэмжих болсон цагт бид 

энэ тал дээр зайлшгүй 

анхаарах хэрэгтэй юм. 

Тэгэхээр миний хэлэх 

гэсэн санаа их энгийн. 

Бид хойч үе болсон 

хүүхэд залуусаа зөв 

хүмүүжүүлж чадах 

юм бол бидний санааг 

зовоож буй авилга 

хээл хахууль, гэмт 

хэрэг, харилцааны 

соёлгүй байдал гэх мэт 

тулгамдсан асуудлууд 

аажмаар алга болох юм. 

Мэдээж шүү дээ, юун 

ойлгомжтой юм яриад 

байна гэж та бодож 

байгаа байх. Гэхдээ бүх 

зүйл хамгийн жижиг 

зүйлээс үүсэлтэй байдаг. 

Хэрвээ тариачин хүн 

ирэх ондоо сайн ургац 

хураахаар төлөвлөж 

байгаа бол юуны өмнө 

сайн чанарын үртэй 

болох хэрэгтэй. Үүний 

дараа тэр үрээ шим 

тэжээлтэй хөрсөнд 

суулгана. Мэдээж 

хажуугаар нь ургах 

хогийн ургамлыг байнга 

зулгааж, цэвэрлэнэ. Мөн 

тогтмол усалж, тордох 

зайлшгүй шаардлага 

гарна. Хувь хүний 

төлөвших явц үүнтэй 

их төстэй. Үр суулгац 

нь хүүхэд багачууд, 

намар хураах ургац нь 

төлөвшсөн иргэд гэх юм 

бол сайн чанарын ургац 

хураахын тулд бидэнд 

хийх ажил их байна гэсэн 

үг. 

Сэтгэл судлаачид хүн 

хэзээ төлөвшдөг талаар 

олон санаа дэвшүүлсэн 

байдаг ч хамгийн их 

хүлээн зөвшөөрөгдсөн 

нь хүүхдийн хүмүүжлийн 

70 хувь нь түүнийг 6 

нас хүрэхэд бүрэлдэж 

тогтсон байдаг гэсэн 

онол юм. Өөрөөр 

хэлбэл хүн хувь хүний 

мораль, ертөнцийг үзэх 

үзэл, харилцааны соёл 

гэх мэт тулгуур хүчин 

зүйлс биднийг сургуульд 

орохоос өмнө аль хэдийн 

бүрэлдсэн байдаг байх 

нь. 

Шинжлэх ухаан дорвитой 

хөгжөөгүй эрт дээр үед 

ч Монголчууд маань 

хүний суурь хүмүүжил, 

хандлага, төлөвшил 

гэдэг зүйлд их анхаардаг 

байсан нь бидэнд өдгөө 

уламжлагдан ирсэн 

зан заншлаас илхэн 

харагддаг. Зарим 

жишээг дурдвал хүүхдэд 

улаа үзүүлэхгүй байх, 

томчуудын ярианд 

оролцохгүй байх, 

мэндлэх хүндлэх ёсонд 

суралцах, эртэч байх гэх 

мэт. 

Аливаа асуудлыг 

шийдэхийн тулд юун 

түрүүнд түүний ул 

үндсийг нь ухаж ойлгох 

хэрэгтэй болдог. Ашигт 

малтмал, эдийн засаг, 

цалин, үнийн өсөлтөндөө 

хэт түүртээд хөгжлийн 

хамгийн чухал түлхүүр 

болох иргэний хөгжлөө 

бид умартаад байх шиг 

санагдах юм. 

Тэгэхээр бид Монголыг 

ирээдүйд авч явах зөв 

иргэдийг хэрхэн бий 

болгох вэ? 

Багаас нь зөв 

хандлагатай, зөв 

иргэдийг төлөвшүүлэхийн 

тулд би дараах 

саналуудыг дэвшүүлж 

байна. 

1. Гэр бүл төлөвлөлтийн 

хичээл 

‘‘Хүн болгон математикч 

болох албагүй харин 

хүн бүр аав ээж 

болдог” гэсэн В.А. 

Сухомлинскийн алдарт 

үгийг бид өмнө нь 

зөндөө сонсож 

байсан. Монголын 

минь боловсролын 

систем үнэндээ хаана 

ч гологддоггүйг гадаад 

суралцлдаг бид аль 

хэдийн ойлгосон. Харин 

амьдралд зайлшгүй 

тохиох ээж, аав болох 

“мэргэжил”-д нь өсвөр 

үеийхнийгээ эртнээс 

бэлдэж яагаад болохгүй 

гэж. 

Арван хоёр жилийн 

сургалтын системд 

ахлах ангийн сурагчдад 

зориулсан “Гэр бүл 

төлөвлөлт” гэсэн 

хичээлийг тусгаж өгөх 

юм бол ирээдүйд 

гарах олон шийдвэрт 

нь сайнаар нөлөөлж 

бид чадах юм. Эрүүл 

мэндийн хичээл дээр 

л хальт дурдагдаад 

өнгөрдөг энэ бүлэг 

нь үнэндээ хүүхэд 

залуучуудад оруулах 

том хөрөнгө оруулалт 

болж чадна гэдэгт би 

итгэж байна. 

Virginia Polytechnic 

Institute and State University 

буюу Virginia 

Tech сургуулийн 

Боловсролын судалгаа, 

шинжилгээний тэнхимээс 

гаргасан “Parenting” 

анги хэр үр дүнтэй 

талаарх судалгаанд 

энэ тухай дэлгэрэнгүй 

гарсан байгаа. Энэхүү 

судалгаанд хүүхэд 

хүмүүжүүлэх, гэр бүл 

төлөвлөлтийн хичээлд 

хамрагдсан эцэг 

эхчүүдийг, тийм төрлийн 

хичээлд оролцоогүй эцэг 

эхчүүдтэй харьцуулахад 

хичээлд хамрагдсан 

бүлэг нь хүүхэдтэйгээ 

илүү цаг өнгөрүүлдэг 

бөгөөд тийм эцэг эхтэй 

хүүхдүүдийн сэтгэхүйн 

хөгжил нь илүүтэй 

байсан байна. 

Гэр бүл гэдэг эцэг эхийн 

хайран дээр үндэслэн 

бий болдог нийгмийн 

тогтолцооны цөм нэгж 

билээ. Энд л хүүхэд 

анхны гэсэн бүхнээ 

танин мэддэг. Тиймээс 

энэ нандин холбоог 

бэхжүүлэх, залууст 

хариуцлагатай байхад 

нь туслах үүднээс энэ 

хичээлийг санаачилж 

байгаа юм. Мөн 

хичээлээр дамжуулан 

бид залууст хэрхэн 

өөрсдийгөө гэрлэлтэнд 

бэлтгэхээс гадна хүүхэд 

арчлах, хүмүүжүүлэх 

талаар анхан шатны зөв 

мэдлэгийг олгосоноор 

гэр бүл салалт, хүсээгүй 

жирэмслэлт, хүчирхийлэл 

зэрэг асуудлуудыг 

давхар багасгаж болох 

юм. 

Гэр бүлд бодлого 

төлөвлөгөөтэйгээр 

олгосон эцэг эхийн 

хүмүүжил хүнийг насан 

туршид нь тодорхойлдог 

учир хариуцлагатай, 

ухамсарт эцэг эхчүүдийг 

бэлдэх нь Монгол орны 

цаашдын хөгжлийн гол 

үндэс суурь болно. 

2. Цэцэрлэгийн насны 

боловсрол 

Монгол улс маань 

ерээд оны ардчилсан 

хувьсгалаас хойш ихээхэн 

өөрчлөгдсөн. Бидний 

аав, ээжийн үед нэг 

айл 8 хүүхэдтэй байх 

нь дундаж байсан бол 

одоо 4 хүүхэдтэй айл 

өнөр өтгөнд тооцогдох 

болсон. Монголын хүн 

амын бүтэц, гэр бүлийн 

чанар, гишүүдийн тоонд 

гарсан энэхүү өөрчлөлт 

нь эерэг ба сөрөг 

үр дагаврыг бидэнд 

авчирсан. 

Охая мужийн их 

сургуулиас гаргасан 

судалгаанд олон 

хүүхэдтэй айлд өсч 

төрсөн хүүхдүүд 

бусад хүүхдүүдтэй 

нийгэмшэхдээ хурдан, 

бусдын төлөө санаа 

тавидаг бөгөөд өгөөмөр 

сэтгэлтэй байдаг нь 

батлагдсан байна. 

Мэдээж хэдэн хүүхэдтэй 

болох нь хосуудын 

өөрсдийн шийдвэр учир 

энэ тал дээр бид уриалга 

гаргахаас өөрийг хийж 

чадахгүй. 

Хүн хэзээ зөв бурууг 

ялгаж сурдаг талаар 

Еэлийн их сургуулийн 

эрдэмтэд судалгаа 

хийсэн бөгөөд тэдний 

олж мэдсэнээр зургаан 

сартай хүүхэд зөв, 

буруу үйлдлийн тухай 

аль хэдийн өөрийн гэсэн 

ойлголттой болсон 

байжээ. Мөн сургуулийн 

өмнөх насны хүүхдэд 

ёс суртахуун, буруу 

зөвийг танин мэдүүлэх 

нь хожим сургуульд 

зааснаас илүү үр дүнтэй 

ба энэ нь ч тухайн 

хүүхдэд насан туршид нь 

хэвшиж үлддэг. 

2009 онд Кувайтын 

сэтгэл зүйчид хамтран 

цэцэрлэгийн насны 

хүүхдэд зориулан 

хичээлээс гадуур болон 

хичээлтэй уялдуулсан 

тусгай төлөвлөгөө 

боловсруулжээ. Энэхүү 

хөтөлбөрийн дагуу 600 

хүүхдэд ёс суртахуун, 

түүний үнэ цэнийн 

талаар заасан байна. 

Судалгааны үр дүн 

гайхалтай болж хичээлд 

хамрагдсан хүүхдүүд 

шударга үнэнч байдал, 

уучлах, тэвчээртэй 

байх талаар маш сайн 

ойлголттой болсон 

байжээ. 

2012 оны байдлаар 

зөвхөн Улаанбаатар 

хотод л гэхэд 351 

цэцэрлэгт 67432 хүүхэд 

хүмүүждэг гэсэн 

судалгаа байна. Тэгвэл 

эдгээр хүүхдүүдэд үсэг 

нүдлүүлж, зурлага 

бичүүлэхээс гадна хүн 

болж төлөвшихөд нь 

туслах нэмэлт ангиудыг 

оруулах нь миний 

дараагийн шийдэл 

юм. Номхон суулгаж, 

лекц уншихаас илүүтэй 

өдөр тутмын тоглоом, 

сурагчдын хоорондын 

харилцаан дээр 

үндэслэсэн хөгжөөнт 

тоглоом, үлгэр, тэмцээн 

зэргийг зохиох нь 

хүүхдийн анхаарлыг 

илүүтэй татаж, идэвхийг 

нэмэгдүүлнэ. 

Мөн хүүхдийн 

хүмүүжилд гол 

үүрэг гүйцэтгэдэг 

багш нарыг бэлдэхэд 

улсаас тусгайлсан 

бодлоготойгоор 

анхаарах, цэцэрлэгийн 

багш нарын ёс зүйг 

дээшлүүлэх, багш, эцэг 

эхчүүдийн хоорондын 

харилцааг нэмэгдүүлэх 


Иргэнй төлөвшил буюу хүн болох багаасаа 

зэрэг нь энэхүү 

санаачлагыг үр дүнтэй 

болоход чухал ач 

холбогдолтой юм. Эцэст 

нь хэлэхэд хүүхдийн 

насанд нь тохирсон 

хөнгөн хэлбэрийн нэмэлт 

программаар дамжуулан 

бид бяцхан иргэддээ зөв 

төлөвшил олгож чадна 

гэдэгт би итгэлтэй байна. 

3. Хэвлэл мэдээлэл ба 

технологийн дэвшлийг 

хүүхдэд ээлтэй болгох нь 

Саяхан би үеэлийнхээ 

хүүхдүүдийг түр зуур 

саатуулах завшаан 

тохиолдлоо. Хоёр, 

дөрвөн настай дүү нар 

маань хэнэг ч үгүй iPad 

оролдон, YouTube-р 

бичлэг хайж, зурагтын 

суваг андалгүй сольж, 

таалагдсан хүүхэлдэйн 

киногоо үзэж байсан нь 

намайг гайхшруулсан 

юм. 

Би тэдний насан дээр 

байрны гадаа шороо 

манаргаж явснаа 

бодоход инээд хүрмээр 

ч юм шиг. “Цаг цагаараа 

байдаггүй” гэдгийн 

жишээ энэ юм болов уу. 

Ямартаа ч мэдээлэл 

технологийн эрин үед 

хүүхэд залуучууд маань 

мянга мянган мэдээ 

мэдээллийг өдөрт 

хүлээж авч байгаа. 

Тэдний үзэж, сонсохыг 

нь хааж, хязгаарлахын 

оронд зөв мэдээллийг 

түлхүү хүргэж, 

мэдээллийн чанарт 

хяналт тавих нь бидний 

зүгээс хийх том алхам 

болно. 

Судалгаанаас харахад 

2-5 настай хүүхэд долоо 

хоногт дунджаар 32 

цагийг зурагтын өмнө 

өнгөрүүлдэг байна. 

Эцэг эхчүүд хором бүрт 

хүүхдийнхээ юу үзэж 

байгааг хянах боломжгүй 

учир заримдаа хүүхдүүд 

өөрсдийн насанд нь 

ахадсан, сөргөөр 

нөлөөлөхүйц кино, 

нэвтрүүлэгийг үздэг нь 

нууц биш. 

Америк болон бусад 

оронд түгээмэл байдаг 

“Parental control” 

гэсэн тохиргоо утас, 

компьютэр, кабелийн 

сувгуудад байдаг нь 

эцэг эхийн эзгүйд ч 

хүүхэд зөвхөн өөрийн 

насанд тохирсон 

мэдээллийг хүлээн авах 

боломжийг олгодог. 

Бид энэ жишээнээс 

суралцан олон 

нийтийн сувгуудад ийм 

тохиргоо суурилуулах 

нь багачуудад хүрэх 

мэдээллийг урсгалыг 

хянах оновчтой шийдэл 

болно. 

Монгол улсад маань 

кино, телевизийн олон 

ангит цувралуудыг насны 

ангиллаар ангилдаг ч энэ 

нь дагаж мөрдөгддөггүй. 

Ихэнх R, NC-17 

ангилалтай кино нийтийн 

телевизээр ямар ч 

асуудалгүй гарч байдгийг 

өөрчлөх нь зүйтэй юм. 

Эдгээр ангилалтай кино, 

цувралууд нь ихэнхдээ 

хүчирхийлэл, хараалын үг 

зэргийг багтаасан байдаг 

нь хүүхдийн хүмүүжилд 

сайнаар нөлөөлөхгүй 

гэдэг нь ойлгомжтой. 

Харин хүүхдийн насанд 

нь таарсан боловсрол 

танин мэдэхүйн 

сэдэвтэй нэвтрүүлэг, 

сувгуудыг олшруулах, 

тэдгээрийг нэвтрүүлдэг 

байгууллагуудыг 

дэмжсэнээр бид илүү 

гэгээлэг, үзүүштэй 

зурагтын орчинг 

бүрдүүлэх юм. 

Эцэст нь хэлэхэд эх 

орны баялаг гэгдэх алт, 

зэс маань дуусахын 

цагт Монгол орныг 

авч явах хойч ирээдүй 

болсон хүүхэд залуучууд 

маань бидний жинхэнэ 

баялаг юм шүү. Миний 

дурдсан эдгээр шийдэл 

нь тэднийхээ төлөө хийж 

болох олон зүйлсийн 

зөвхөн эхлэл нь юм. 

Зөв бодолтой, үнэнч 

шударга, Монгол 

сэтгэлгээтэй, ёс заншлаа 

мэддэг, эх хэлээ 

дээдэлдэг иргэдийг 

төлөвшүүлэхэд хүн 

бүхний оролцоо чухал 

тул та ч бас юу хийж 

болох талаар бодоод 

үзээрэй. 

Биеэ засаад, гэрээ 

засдаг шиг хүнээ 

төлөвшүүлээд улсаа 

хөгжүүлэх нь бидний 

хамтын зорилго гэдгийн 

таньд ойлгуулсан бол 

миний энэ илтгэлийн 

зорилго биелсэн нь тэр. 

Судалгааны эх 

сурвалжууд 

Chang, Mido, and Sunha 

Kim. “Parenting Classes, 

Parenting Behavior, and 

Child Cognitive Development 

in Early Head Start: 

A Longitudinal Model.” 

Educational Resources 

Information Center. N.p., 

n.d. Web. . 

Ohio State University. 

“More siblings means 

less chance of divorce 

as adult.” ScienceDaily. 

ScienceDaily, 13 

August 2013. . 

Kurtines, W. & Gewirtz, 

J. (Eds.) (1995). Moral 

Development: An Introduction. 

Boston: Allyn and 

Bacon. 

Abeer, Al-Hooli. “ERIC 

- Teaching and Learning 

Moral Values through 

Kindergarten Curriculum, 

Education, 2009.” ERIC 

- Teaching and Learning 

Moral Values through 

Kindergarten Curriculum, 

Education, 2009. Educational 

Resources Information 

Center, Spring 2009. 

Web. . 

“ХҮҮХДИЙН ЦЭЦЭРЛЭГ, 

ТҮҮНД СУРАЛЦДАГ 

ХҮҮХДИЙН ТОО.” 

Нийслэлийн статистикийн 

газар. N.p., n.d. Web. 

. 

“Телевизийн хөтөлбөрийн 

бүтцийн ангилал.” 

Монголын Үндэсний 

Олон Нийтийн цахим 

хуудас. N.p., 02 Dec. 

2013. Web. . 

“University of Michigan 

Health System.” Television 

(TV) and Children: Your 

Child:. University of Michigan 

Health System, Aug. 

2010. Web. . 


Илтгэгч #14 / Б.Очир 

Монголын ирээдүй бидний гарт. 

Монголын 

ирээдүй бидний 

гарт. 

Оршил 

“Би Монгол 

улсынхаа эрдэнэ 

гэх болсон Оюу 

Толгойд биш, 

Оюунлаг Толгойд 

итгэдэг”. 

Бид бол 20-р зууны 

сүүл үе, 21-р зууны 

эхэн үе болох мэдээлэл 

текнологийн шинэчлэлт 

агуу интернетийн үеийн 

залуус. Текнологи 

биднийг холбон, 

дэлхий дахин Азийн 

цээжинд орших цэнхэр 

толбот Монгол нутгийг 

минь таньж эхэллээ. 

Үүнийгээ даган монгол 

залуус дэлхийн бусад 

орнуудтай холбогдож 

олон улсуудын хэлийг 

судлан гадаадад 

суралцах нь ихэсчээ. 

Үүний тод жишээ бол 

Би билээ. Би олон 

залуусын дундаас 

шилэгдэн сонгогдож 

гарж ирж чадаагүй ч, 

өөрийн хүсэл эрмэлзэл 

юмыг сурч мэдэх 

гэсэн сониучаар тив 

дэлхийн олон залуустэй 

уралдан суралцаж 

байна. Надад маш олон 

мөрөөдөл бий. Гэхдээ 

би монголын анхны 

олимпийн аварга болж, 

анхны сансарт нисэж 

чадсан хүн болоогүй 

ч, Монгол улсынхаа 

нийгэм, хөгжилийн 

төлөө зүтгэж ирээдүй 

болсон үр хойчос, 

залуу үедээ үлгэр 

жишээч болох гэсэн 

энэ үеийн залуусын нэг 

төлөөлөл. Бидний залуу 

үе одоогийн нийгэм, 

улс төр, эдийн засгийн 

тогтворгүй ба идэвхгүй 

байдлаас болон эх 

болсон Монгол нутагтаа 

итгэлээ алдан аль болох 

л гадагш нутаг руу 

гарахыг ирмэлзэж эдийн 

засгийн амжилтанд 

хүрхийг бүгд л тэмүүлэх 

болжээ. Бидний өмнөх 

үе Созиaлизмийг 

Ардчилаар сольсоноос 

хойш 20 гаруй жил 

өнгөрч үүнийгээ даган 

барагцаалбал 200 

мянган Монголчууд 

гадаад оронлуу гарсан 

судалгаа бий. Тийм ч 

учраас гадаад улс руу 

цагаачлах, суралцах 

нэрийтлэлээр хууль 

бусаар амьдрах, 

цаашлаад тухайн 

улсдаа үлдэх хандлага 

сүүлийн үед улам бүр 

л нэмэгдэж , буцаад 

Монголдоо ирээд 

ажиллах, нийгэмдээ 

өөрийн гэсэн хөрөнгө 

оруулалт хийх 

бололцоо нь хангалтгүй 

хязгаарлагдмал байгаа 

юм. Хэрвээ энэ 

байдал өөрчлөгдөхгүй, 

эдгээр зүйлсүүдийг 

анзаарахгүй, ямар нэгэн 

өөрчлөлт, идэвхийг 

бид хийж , шийдэхгүй 

бол Монголын залуус 

бид Монголын ирээдүй 

болж чадах уу гэсэн 

эргэлзэлийг мунхаг 

надад төрүүлэх болсон. 

Монгол Хүн Монголын 

Ирээдүй Болж Чадах 

уу ? 

Эргэлзээгүйгээр би 

монгол хүн, монгол 

ухаан бидний ирээдүй 

болж чадна гэдэгт 

зуун хувь итгэдэг. Бид 

олон зууны тэртээх 

их баатруудын ялалт, 

аугаа их хааныхаа түүх, 

дэлхийд гүйцэтгэсэн 

үүргүүдээр нь бид 

бахархаж ирсэн, гэвч 

бид юу одоогиийн 

21-р зуунд юу хийж 

чадах вэ гэдэгт бид 

одоо хүртэл хариулж 

чадаагүй л хий дэмий л 

гадаад улсуудын хөрөнгө 

оруулалт,зээлээр 

тоглон түүгээрээ 

бүтээсэн хийсэн нь 

үл баригдам тийм л 

нийгэмд амьдарч байна. 

Харин миний хувьд, 

гадаадад амьдарч, 

сурж боловсорж буй 

мянга мянган залуус 

бид, ирээдүйд сайхан 

амьдралыг өнгөрсөн 

үеээсээ хүлээх бус, 

бид өөрсдөө одоо л 

өөрчлөлт, шинэчлэлийг 

хийж чадсанаар бид 

Монголын оюунлаг 

ирээдүй болно гэж 

боддог. Өөрөөр хэлбэл, 

бид гадаад орчин, гадаад 

зүйлсээс бид хөгжилийг 

харахын оронд, 

дотоодох Монгол залуу 

үеээ дэмжин тэдгээр 

залуустай хөрөнгө 

оруулалт хийснээр ганц 

нэг эдийн засаг бус, 

бас цаагуураа нийгэмд 

тулгамдаж буй асуудлыг 

шийдэж чадна. Энэ 

замаар дагнан, өөрсдийн 

улсын залуусын 

потинциал, ухаанд итгэж 

чадсан төгс жишээнүүд 

бол Азийн барнуун 

болох Өмнөд Солонгос 

ба Япон улсууд юм. 

1962 онд засгийн 

эрхэнд гарж чадсан 

диктатор Пак-Чун-Хи 

**, өлсгөлөн, сүйрлийн 

эрмэгт хүрээд байсан 

Солонгос орныг газар 

тариалангийн бус аж 

үйлдвэрийн орон болгох 

агуу төлөвлөгөөг залуу 

үедээ итгэн, тэднээрээ 

ирээдүйг нь бүтээлгэж 

чадсанаар одоогийн 

Солонгос улсын суурь 

тавигдаж чадсан. Өөр 

нэгэн жишээ гэвэл, агуу 

их дэлхийн 2-р дайны 

хамгийн их хохирол 

амссан Япон орны төр 

нийгэм тухайн үеийн 

залуу үедээ итгэснээр 

гадаад орнуудаар сурж 

боловсорч байсан 

залуучууд нь буцан 

ирж, өөрсдийн ирээдүй, 

20 ба 21-р зууны 

текноложсон Японыг 

бүтээн байгуулсан 

билээ. Үүний адил, 

Монгол залуус монголын 

ирээдүйг бүтээхийн тулд 

эх нутагтаа буцан ирж 

суурьшин, өөрчлөлтийг 

хийж эхэлж байна. 

Хүн хичээж, болохгүй 

бүтэхгүй юм байдаггүй 

гэснийг харуулсан үлгэр 

дууриалал залуу үеийг 

дуудаж байна. Жишээ 

дурдвал, Сант сургуулын 

захирал Зургаанжингийн 

Энхмөнх, өөрөө маш 

өндөр боловсролыг 

олж чадсан ч, гадаадын 

том компанид хувийн 

сонирхолоороо 

ажиллаагүй ч эх 

орондоо ирэн, залуус 

сурагчдаа итгэл найдвар, 

үнэтэй сургаалыг өгж 

чадсанаараа түүний 

шавь АНУ-ийн MIT 

сургуулийн шалгалтанд 

түрүүлсэн гэх мэдээг 

бид бүхэн мэднэ. Үүнээс 

дутахааргүйгээр, ой 

тогтоолтын дэлхийн 

аваргад олон сурагчид, 

шавиа оруулцуулан 

монгол хүний оюунлаг 

сэтгэлгээг дэлхийд 

таниулж чадсан Х. 

Хатанбаатарыг магтахаас 

аргагүй. Бид өөрчлөлтийг 

хийж байна. Гэхдээ 

үүнээс илүүг бид нарт 

хийж чадах боломж 

байгаа ба үүнийгээ 

бид оюутан залуус, 

сурагчдыгаа дэмжиснээр 

бид ирээдүйн Монголыг 

бүтээж чадна. 

Дараагийн асуудал бол 

хэрхэн, хэн оюутан 

залуусдаа бүтээлч, 

ухаалаг тэр сэтгэлгээг нь 

материалистик талаас нь 

бус, бодит байдал дээрх 

амьдрал дээрх жишээг 

нь ойлгуулж чадах вэ 

гэвэл монгол баатрууд 

маань суулгуулж 

чадах юм. Монгол 

баатрууд бол өөрийн 

хүч хөдөлмөрөөрөө 

амжилтанд хүрсэн 

хүмүүс ба хэдийд 

өөрийн амжилт,ололтоо 

хуваалцахыг хүссэн 

ирээдүй болсон залуус 

дүү бид нарт амжилтанд 

хүргэх сургаалийг зааж 

сургах чадах монголын 

шинэ үе юм. АНУ-ийн 

боловсролын салбарыг 

дэлхийд өндрөөр үнэлдэг 

ба түүний нууцыг би 

АЛУМНАЙ (Alumni) 

буюу тухайн орчинд 

өсөж, адил боловсролыг 

авж чадсан төгсөгч нар 

нь тухайн сургуульдаа 

эдийн засгийн болон 

нийгмийн талаасаа 

ирээдүй болох залуусдаа 

нөлөөлж төгсөгчдийг 

хэлнэ. Үүнийг л 

Монголчууд бид хот 

хөдөөгийн бүх арван 

жилийн сургууль, их 

сургуулийн боловсролын 

хөтөлбөрт оруулж өгч 

чадсанаар бид оюутан 

залуустай маш их 

боломж, итгэл найдвар 

өгч чадах ба ингэснээр 

сэтгэл зүйн оюунлаг 

Монголчуудыг бүтээж 

чадна. Би бодохдоо 

энэхүү шинэлэг санаа 

нь маш эрчимтэй бүтэх 

бололцоотой бөгөөд 

залуу баатруудыгаа 

нийгэмдээ өөрсдийгөө 

ойлгуулах, үзэл бодлоо 

зөв илэрхийлэх цаашлаад 

монголын нийгэмдээ 

өөрсдийн үнэт хөрөнгө 

оруулалтыг хийж байна 

гэж бодож байна. 

Мөн, оюутан залуусд 

маань хаяа ч болов 

тухайн баатрууд маань 

илтгэл тавиад тухайн 

сэдвээр ярилцан, оюутан 

залуусдаа нийгэмдээ 

нөлөөлж чадах, сураж 

боловсрох талаар нь 

сургаж зөвлөвөл их 

хэрэгтэй хөрөнгө оюуны 

хөрөнгө оруулаль байх 

болно. 

Эцэст нь хэлхэд, цөөхөн 

ч гэсэн Монголчууд 

бид өөрс өөрсдийгөө 

дэмжин туслан, хэрхэн 

хөгжиж дэвжих талаас 

нь зааж сургаж зөвлөж 

чадсанаар ирээдүй 

болсон залуус маань 

зөв сонголт, зөв 

төлөвшилийг нийгэмээсээ 

харж сурж чадах болно. 

Монгол хүн ба ухаан, 

монголын ирээдүй 

болох болох эсхийг 

бид шийдэн ирээдүйдээ 

санаа зовж чадсанаар 

бид гадны тусламж, 

гадны гэх тодотголоос 

ангирч чадхын сацуу, 

бид оюутан залуусдаа 

зөв үлгэр дууриал болж, 

эх орондоо буцан ирж, 

их бүтээн байгуулалтанд 


Иргэнй төлөвшил буюу хүн болох багаасаа 

Илтгэгч #15 / Э.Гуамарал 

оролцож чадах бол 

МОНГОЛЫН ИРЭЭДҮЙ 

БИДНИЙ ГАРТ байна. 

ХАРИН ТА ТЭР БААТАР 

БОЛМООР БАЙНА УУ 

????? 

Тайлбар: 

*- 2013 оны “Надад 

Хэлэх Үг Байна” 

тэмцээний ялагч 

Ц.Бархасын хэлсэн үг. 

** - (1917-1979) Бүгд 

Найрамдах Өмнөд 

Солонгос Ард Улсын 3 

дахь ерөнхийлөгч, түүний 

охин болох Пак Гүн Хэ 

БНӨСУ-ын одоогийн 

ерөнхийлэгч. 

Эх Сурвалж: 

Монгол сурагч дэлхийн 

160 мянган хүүхдийг 

манлайллаа 

http://news.gogo. 

mn/r/120505 

Цээж бодолтын дэлхийн 

аварга Монгол хүн 

боллоо 

http://www.olloo.mn/modules. 

php?name=News&file=article&sid=1212222 

“Улаанбаатар хотын 

нийтийн тээврийн 

хэрэгсэлүүдийн 

үйлчилгээг сайжруулах 

нь” 

Оршил 

2013 онд хийгдсэн 

судалгаагаар 


нийт оршин суугчдын 

тоо 1.3 саяд хүрчээ. 

Үүнийг дагаад хотын оршин 

суугчдын нийтийн тээврийн 

хэрэгслийн хүртээмжтэй байдал 

яригдана. Орчин үеийн хотыг 

сайтар зохион байгуулагдсан 


"Улаанбаатар хотын нийтийн тээврийн хэрэгсэлүүдийн үйлчилгээг сайжруулах нь" 


үйлчилгээгүйгээр 

төсөөлөхийн аргагүй 

бөгөөд нийтийн тээврийн 

үйлчилгээ нь нийгмийн 

захиалгат үйлчилгээ 

гэдэг утгаараа эрэлтийн 

хэмжээ нь харьцангуй 

тогтмол байдаг. 

Үйлчилгээний гол эрэлт 

нь өглөө оройд иргэд 

ажил руугаа зорчих, 

буцаж харих бөгөөд 

оргил ачааллын үед 

зорчигчдын эрэлтийг 

хангаж байхаар нийтийн 

тээврийн хэрэгслийн 

төрөл, тоог тооцоолж, 

үйлчилгээний цагийн 

хуваарь, давтамжийг 

төлөвлөдөг. Түүнчлэн 

албан бусаар ажил 

эрхлэгчид олширсон, 

их дээд сургуулийн 

тоо нэмэгдсэн зэргээс 

өдрийн бусад цагаар 

ч үйлчилгээний эрэлт 

бага бус хэмжээгээр 

өсч байна.Энэхүү 

илтгэлд Улаанбаатар 

хотын нийтийн тээврийн 

хэрэгслийн үйлчилгээг 

хэрхэн сайжруулах 

боломжтойг, 

хүртээмжтэй байдлыг 

нэмэгдүүлэх арга 

замуудыг тусгасан 

болно. 

Монгол улсын эдийн 

засагт нөлөөлөх олон 

хүчин зүйлсийн дотор 

хотын нийтийн тээврийн 

үйлчилгээ тодорхой байр 

суурь эзлэнэ. Нийслэл 


нийтийн тээвэр болох 

автобусанд хийсэн нэгэн 

судалгаанаас үзэхэд 

нийтийн тээврийн зорчигч 

үйлчилгээ хүртээмж 

буурахад иргэдийн 

ажлын бүтээмж 50 

хувиар буурсан байна. 

Үүнийг даган хүний 

эрүүл мэнд, мотив, 

сэтгэл ханамж төдий 

хэмжээгэээр буурна. 

Энэ нь бизнесийн 

хөгжилд сөргөөр 

нөлөөлнө. 

Ач холбогдол 

1. Нийтийн тээврийн 

хэрэгслийн ачаалал 

тэнцвэржинэ. 

2. Зорчигчид болон 

үйлчилж байгаа нийтийн 

тээврийн хэрэгслүүд 

цаг хэмнэх боломжтой 

болно 


хэрэгслийн чанарын 

үзүүлэлтүүд өснө. Үүнд: 

-Хүртээмжтэй байдал 

-Үр ашигтай байдал 

-Найдвартай байдал 

-Үйлчлүүлэхэд хялбар 

байдал 

5. Замын хөдөлгөөний 

ачаалал тодорхой 

хэмжээгээр буурна. 

Үндсэн хэсэг 

Нийслэлийн нийтийн 

тээврийн газар нь 

Нийслэлийн Засаг 

Даргын 2010 оны 14 

дүгээр захирамжаар 

Нийслэлийн Нийтийн 

Тээврийн газар болон 

зохион байгуулагдаж, 

Захиргааны алба, 

Тээврийн төлөвлөлтийн 

хэсэг, Диспетчерийн 

алба, Хяналт шалгалтын 

хэлтэс гэсэн нэгжтэйгээр 

үйл ажиллагаагаа 

явуулдаг. Улаанбаатар 

хотын хэмжээнд 143 

чиглэлд төрийн болон 

хувийн хэвшлийн 60 

аж ахуй нэгжийн 1570 

гаруй нийтийн тээврийн 

хэрэгсэл иргэдэд 

үйлчилж буй бөгөөд 

2013 онд давхардсан 

тоогоор 262.8 сая 

зорчигч үйлчлүүлсэн 

байна. Хэдий төсөв 

хөрөнгө их зарж, 

төрөөс энэ салбарт 

анхаарал хандуулж буй 

ч дутагдалтай, засч 

сайжруулах хэрэгтэй 

асуудлууд өнөөг хүртэл 

байсаар ирсэн. Эдгээр 

асуудлын заримаас 

хэрхэн шийдвэрлэж 

болох тухай дараах 5 

хэсэгт хуваан авч үзлээ. 

Үйлчилгээний цагийн 

хуваарийг мөрдөх 

1.1. Шаардлагатай 

цагуудад үйлчилгээнд 

гарч буй нийтийн 

тээврийн хэрэгслийн тоог 

нэмэх болон цөөлөх. 

Үүнд: 

-Ачаалал ихтэй цагуудад 

(Ажил хичээл цуглах, 

тарах) үйлчилгээний 

хугацааг ойртуулах, 

хөдөлгөөнд оролцож 

буй нийтийн тээврийн 

хэрэгсэлүүдийн тоог 

нэмэгдүүлэх 

-Ачаалал багатай 

цагуудад (Амралтын 

өдрүүд, бага үд ) 

үйлчилгээний хугацааг 

холдуулах, хөдөлгөөнд 

оролцож буй тээврийн 

хэрэгсэлүүдийн тоог 

цөөлөх 

1.2. Үйлчилгээний цагийн 

хуваарийг мөрдөж 

хэвших, тогтмол цагийн 

хуваарь гаргаж, олон 

нийтэд түгээх. Үүнд: 


нийтийн тээврийн газрын 

цахим хуудасыг(www.transport.ub.gov. 

mn) идэвхжүүлж, 

хөдөлгөөнд оролцож 

буй чиглэлүүдийн цагийн 

хуваарийг байршуулах. 

Тухайлбал: 

M:8Б “Яармаг-Нарны 

гүүр-МУБИС” чиглэлийн 

автобусны хуваарь 

06:30 Яармаг 

06:35 Хуучин эцэс 

06:40 Эмнэлэгийн буудал 

06:45 Яармагын 3-р 

буудал 


буудал 


буудал 

07:00 Хүүшийн зоорь 

07:10 Эрэл компани 

07:15 Авто засварын 

газар 

07:20 Механик 

инженерийн сургууль 

07:25 Алтай хотхон 

07:35 Тээврийн товчоо 

07:40 Баруун 4 зам 

07:45 УБ их дэлгүүр 

07:50 Хүнсний 20 

08:00 Санктпетрбург 

08:05 МУБИС 

1.3. Олон нийтэд 

цагийн хуваарийг ил 

тод, хүртээмжтэй 

байлгахын тулд доорхи 

хэлбэрүүдээр түгээх. 

Үүнд: 

Ухаалаг гар утасны 

аппликэйшн 

Цахим хуудас 

Цаасан 

Том оврын автобусны 

зогсоолуудыг шинэчлэх 

2.1. Зогсоол бүрийг 

хаягтай болгох, 

тухайн зогсоолыг 

дамжин өнгөрөх 

автобусны чиглэлүүдийн 

мэдээлэлийг харуулсан 

самбар байршуулах 

2.2. Шаардлагатай 

томоохон зогсоолуудыг 

цахим мэдээлэлийн 

самбартай болгох. 

Энэхүү самбар нь 

тогтмол хугацаанд 

мэдээлэл нь 

шинэчлэгддэг байх. 

Тухайлбал: M:8Б 

“Яармаг-Нарны гүүр- 

МУБИС” чиглэлийн 

автобус 5 минутын дараа 

“Баруун 4 зам” зогсоол 

дээр ирнэ гэх мэт. 

Тодорхой шалтгааны 

улмаас хуваарьт заасан 

цагаас хоцорвол тухайн 

самбараар дамжуулж 

зорчигчидод мэдээллэх 

3. Тасалбар 

3.1. Тасалбарын үнийг 

нийтээр тогтоох 

3.2. Тасалбарыг ангилах. 

Үүнд: 

- Энгийн 

-Өндөр настан болон 

хөгжилийн бэрхшээлтэй 

иргэд 

-Оюутан, сурагчид 

3.3. Дамжих тасалбар 

бий болгох 


хэрэгслийн үйлчилгээний 

стандартыг дагаж, 

мөрдүүлэх. Үүнд: 

4.1.Жолооч болон билет 

таслагч нарыг сургалтанд 

хамруулж, харилцааг 

сайжруулах. 

4.2.Парк шинэчлэлт хийх, 

үйлчилгээний шаардлага 

хангахгүй байгаа 

тээврийн хэрэгсэлүүдийг 

хөдөлгөөнд 

оролцуулахгүй байх. 

2013 онд бага, дунд, том 

оврын нийт 657 нийтийн 

тээврийн хэрэгсэл 

үйлчилгээнээс хассан 

бөгөөд 244 нийтийн 

тээврийн хэрэгсэлийн 

парк шинэчлэлт хийжээ. 

4.3.Аюулгүй байдал 

хангах, хурд болон 

даац хэтрүүлэхгүй байх. 

Зорчигчдод чанартай, 

найдвартай үйлчилгээ 

үзүүлэхэд үйлчилгээнд 

ажиллаж буй тээврийн 

хэрэгслийн техникийн 

бүрэн бүтэн байдал 

маш чухал үүрэгтэй юм. 

Өнөөдрийн байдлаар 


үйлчилгээнд ажиллаж 

байгаа их багтаамжийн 

автобусны 60 орчим хувь 

нь үйлдвэрлэгдснээсээ 

хойш 7-оос дээш жил 

ашиглагдсан тээврийн 

хэрэгсэл байгаа 

үйлчилгээний чанарт 

муугаар нөлөөлж байна. 

4.4. Жолооч нарыг 

бүхээгт тамхи татахыг 

хориглох 

4.5. Зогсоолуудыг 

тогтмол зарлаж хэвших 

5. Ухаалаг гар утсанд 

зориулсан аппликэйшн 

Техник технологи 

хурдацтай хөгжиж 

буй өнөө үед дэлхийн 

өндөр хөгжилтэй 

орнууд нийтийн 

тээврийн хэрэгсэлийн 

үйлчилгээг зорчигчиддоо 

ойртуулах зорилгоор 

ухаалаг гар утсанд 

зориулсан аппликейшн 

бүтээх болжээ. Энэ 

нь үйлчилгээний 

хүртээмжтэй 

байдлыг нэмэгдүүлэх 

оновчтой шийдэл юм. 

Аппликейшнд дараах 

үндсэн агууллагуудыг 

багтаасан байна. Үүнд: 

Автобусны чиглэлүүдийг 

цагийн хуваарь, 

маршрутын хамтаар 

харах 

Өөрийн хүссэн чиглэлийг 

оруулаад хэдий 

хугацаанд ирэх, ямар 

зогсоол дээр явж буйг 

мэдэх 

Дүгнэлт 

Хотын оршин суугчдын 

зорчих хэрэгцээг 

хангахын тулд нийтийн 

тээврийн хэрэгслийн 

зорчигчдод үзүүлэх 

үйлчилгээнд зэрэглэл 

тогтоох, удирдлага, 

зохион байгуулалтыг 

боловсронгуй болгох, 

зорчигчдод үйлчлэх 

чанарын үзүүлэлтүүдийг 

сайжруулах, 

төлөвлөлтийг 

боловсронгуй болгох 

асуудал чухал юм. 

Нийтийн тээврийн 

үйлчилгээ нь орчин үед 

улам боловсронгуй 

болж хөгжиж байгааг 

харгалзан манай улсын 

хөгжил байдалд тохирсон 

удирдлага зохион 

байгуулалтыг бий болгох 

явдал ч чухлаар тавигдаж 

байна. Монголын 

эдийн засагт нөлөөлөх 

олон хүчин зүйлсийн 

дотор хотын нийтийн 

тээврийн үйлчилгээг 

оновчтой зохион 

байгуулах,дэвшилтэт 

арга хэлбэрүүдийг 

өөрийн онцлогт 

тохируулан хэрэгжүүлэх 

шаардлагатай. 

Нийтийн тээврийн 

үйлчилгээний удирдлага 

нь мэдээлэл, эрэлт, 

нийлүүлэлтээс хамаарч 

дахин зохицох 

удирдлагын хэв 

шинжийг агуулж байдаг. 

Олон хүчин зүйлсийн 

нөлөөллийг 

судалж шинжилснээр 

хувилбарууд 

боловсруулж сонголт 

хийх замаар тээврийн 

үйлчилгээний үр ашгийг 

дээшлүүлнэ. 


Илтгэгч #16 / Э.Маралхишиг 

“Анхны тусламж - 

Амь нас аварна” 

Оршил 

Дэлхий нийтэд ч, 

манай улсад ч 

нийгмийн элдэв 

сөрөг нөлөөлөл, гамшиг, 

осол гэмтэл үлэмж 

нэмэгдэн, хүмүүсийн 

эрүүл мэнд, амь насанд 

нөлөөлөх болсон. 

Дэлхийд нас баралтын 

тэргүүлэх шалтгааны 9-рт 

осол гэмтэл орж зам 

тээврийн ослын улмаас 

1,2 сая хүн нас барж, 

20-50 сая хүн гэмтэж 

бэртэж , улс орны 

эдийн засагт үзүүлэх 

хохирол нь үндэсний нийт 

бүтээгдэхүүний 1-4%-тай 

тэнцэж байна. Манай 

Монгол улсын хувьд нас 

баралтын шалтгаануудын 

3-рт осол гэмтэл, осол 

гэмтлийн өвчлөл хүн 

амын өвчлөлийн 5-рт 

орж байгаа бөгөөд 

үүнд анхны тусламж авч 

чадалгүй болон анхны 

тусламжийг зөв үзүүлж 

чадаагүйгээс болоод амь 

нас эрсдэгсэдийн тоо 

дийлэнх хувийг эзэлж 

байна. Хэлж ирдэггүй 

хийсч ирдэг өвчин 

зовлонтой тулгарах үед 

бид өөрсдөө бэлэн байж 

ямар арга хэмжээ авахыг 

мэдэж байх нь чухал юм. 

Миний бие улс орныхоо 

иргэн бүрийг энэхүү тоог 

буруулахад гар бие, 

сэтгэл зүрхээ дайчилж 

анхны тусламжийн талаар 

тодорхой хэмжээний 

мэдлэгтэй болж, 

өөрийгөө болон өрөөл 

бусдыг тохиолдож болох 

гэнэтийн осол гэмтэлээс 

аварч чадна гэсэн халуун 

итгэл сэтгэлээр энэхүү 

илтгэлийг бичих болсон 

юм. 

Өгүүлэмж ба ач 

холбогдол 

Хүмүүс аливаа аюул 

ослоос өөрийгөө 

хамгаалж байдаг боловч 

осол гэмтэл тохиолдохгүй 

гэх баталгаа байдаггүй. 

Хэлж ирдэггүй хийсч 

ирдэг өвчин зовлонтой 

тулгарах үед бид 

өөрсдөө бэлэн байж 

ямар арга хэмжээ авахыг 

мэдэж байх нь чухал 

юм. Иймд гэнэтийн 

осол тохиолдсон үед 

нэрвэгсэдэд анхны 

тусламжийг оновчтой, 

хүрэлцэхүйц, тодорхой 

дэс дараалалтайгаар 

үзүүлж сурах нь иргэн 

бүрийн үүрэг юм. 

Анхны тусламж гэдэг 

нь бүх төрлийн осол 

гэмтэл, гэнэтийн биеийн 

хямрал, өвчин эмгэгийн 

үед эмнэлгийн тусламж 

иртэл гарын доорх 

материалыг ашиглан 

нэрвэгдэгсдэд үзүүлэх 

тусламжийг хэлдэг. 

Анхны тусламжийг зөв 

үзүүлснээр: 

Амь нас аварна. 

Осол гэмтлээс 

шалтгаалсан 

хүндрэлүүдээс сэргийлнэ. 

Эдгэрэлтийг түргэсгэнэ. 

Гэнэтийн ослоор амь 

эрсдэгсэдийн тоо 

тодорхой хэмжээнд 

буурна. 

Эмчилгээний зардлыг 

бууруулна. 

Хөдөлмөрийн чадвар 

алдалтын хугацааг 

богиносгох, идэвхтэй 

амьдралыг эрт сэргээх ач 

холбогдолтой юм. 

ДЭМБ ын 2009.9-р сарын 

байдлаар Монгол улсын 

хэмжээнд осол гэмтлийн 

тохиолдол 10 000 хүн 

амд: 

2002 онд 274.6 

2008 онд 422.4 

осол гэмтлээс нас 

баралт 10 000 хүнд амд: 

2002 онд 7.7 % 

2008 онд 9.3 % 

ГССҮТ-д 2003-2007 онд 

1652 хүн осол гэмтлийн 

улмаас нас барсан 

30.4 хувь нь зам 

тээврийн осол19.6 хувь 

нь бусдад хорлогдсон 

17.9 хувь нь бүх төрлийн 

уналт орсон байна. 

2013 онд хийсэн зам 

тээврийн ослын нас 

баралтын судалгааны 75 

тохиолдлоос: очиход нас 

барсан байсан- 72, үзлэг, 

тусламжийн үед нас 

барсан-1, машинд болон 

эмнэлгийн үүдэнд хүрээд 

нас барсан 2 тохиолдол 

гарсан байна. 

Үндсэн хэсэг 

Хэдийгээр Монгол улсад 

Осол гэмтлээс сэргийлэх 

үндэсний хөтөлбөр 2002 

онд Засгийн гаврын 

156 дугаар тогтоолоор 

батлагдсан ч анхны 

тусламжийн талаарх 

мэдлэг, мэдээлэл 

иргэдийн дунд одоог 

хүртэл тун ховор байгаа 

билээ. Ийм учраас анхны 

тусламжийн талаарх 

мэдлэг, мэдээлэл олж 

авах, бусдад түгээх 

найман настай балчираас 

наяан настай буурлуудыг 

хамрах дараах арга зам, 

санал санаачлагуудыг 

санаачилж байна. Үүнд: 

Гэнэтийн осол гэмтэл, 

хавсарсан гэмтлийн үед 

анхны тусламжийг хэрхэн 

зөв үзүүлэх эмнэлгийн 

мэргэжлийн багийг 

сургаж дадлагажуулах 

Гэнэтийн осол гэмтэлд 

өртөгсөдөд хамгийн 

эхэнд анхан шатны 

тусламж үзүүлдэг өрх, 

сумын эмнэлгийн эмч 

мэргэжилтэн, нийт ард 

иргэдэд гарын авлагыг 

хийж тараах 

Ухаалаг гар утас болон 

андройд үйлдлийн 

системийгашиглан үнэ 

төлбаргүй гар утасны 

апликешин гаргах хүн 

бүрт тараах, сурталчилах 

Олон нийтийн болон хөл 

хөдөлгөөн ихтэй газраар 

боршуур самбар 

байрлуулах (үүнд кино 

театрт кино эхлэхээс 

өмнөх сурталчилгааны 

зайд , автобусны буудал 

гэх мэт) 

Видео дүрсийг ашиглан 

анхны 

тусламжийг 

хэрхэн зөв 

хийх, ямар 

тохиолдолд 

хийх талаар 

компютер 

тоглоом 

зохиож 

өсвөр болон 

бага насны 

хүүхдүүдэд 

хүргэх 

Анхны 

тусламжийн 

талаар болсон 

явдлаас 

сэдэвлэж 

кино 

(хүүхэлдэйн 

кино) комик 

ном хийх, 

олны танил 

алдартнуудыг 

уриалах 

Жил болгон 

ерөнхий 


сургуулиудийг 

хамарсан 

“Анхны 

тусламжийг 

хэн сайн 

мэдэх 

вэ?” аск 

тэмцээнийг 

зохион 

байгуулж, 

шалгарсан 

багийн 

үзүүлбэрийг 

албан 

байгууллага, 

ерөнхий 


сургуулиудад үзүүлж 

танилцуулах 

Анхан, дунд, гүнзгий 

шатны анхны тусламжийн 

сургалт явуулж, 

төгсөгчдөд үнэмлэх 

олгох 

Бүх албан байгууллага, 

төрийн албан хаагчдын 

шинэ ажилтан элсүүлэх 

журамд анхны 

тусламжийн үнэмлэхтэй 

заавал байх журам 

оруулах 

Бүх их дээд 

сургуулиудын сургалтын 

системд ерөнхий 

эрдмийн хичээлд 1-3 

кредит бүхий анхны 

тусламжийн хичээлийг 

багтаах, заавал сонгох 

хичээлүүдийн нэг болгох 

Гэр хорооллын 

алслагдсан хороо, айл 

өрхүүдэд тусгайлсан 

хичээл заах (ялангуяа 

түлэгдэлт, үер ус, 

осголтын үед хийж 

болох анхны тусламжийн 

талаар илүү хүргэх) 

Санаачлагат хамрагдах 

хүрээлэл 

Монгол Улсын Засгийн 

Газар 

Монголын Улаан 

Загалмай Нийгэмлэг 

Эрүүл Мэндийн Яам 

Боловсрол Соёл 

Шинжлэх Ухааны Яам 

Их Дээд сургуулиуд 

Ерөнхий Боловсролын 

сургуулиуд 

Албан байгууллага, аж 

ахуй нэгж 

Дүгнэлт 

Хүн бүр анхны тусламж 

үзүүлж сурвал өөрийгөө 

болон өрөөл бусдын амь 

насыг аварч, хамгаалж 

чадна. Ингэснээрээ 

гэмтэж осолдсон, 

өвчилсөн хүмүүст анхны 

тусламжийг цаг алдалгүй 

зөв үзүүлэх нь тухайн 

хүний амь насыг аврах, 

өвчин намдаах, хүндрэл 

гарах, тахир дутуу болон 

хөгжлийн бэрхшээлтэй 

болох, халдвар үүсэхээс 

урьдчилан сэргийлэх нэн 

ач холбогдолтой хүнлэг 

энэрэнгүй үйлс төдийгүй 

хувь хүн, болон улс 

эх орны эдийн засаг, 

хөгжил, дэвшилд шууд 

нөлөөлөх тун чухал 

асуудал юм. 


Virgin Cocktail party 








Шүүгчид 

Шударга шалгуурын цензур болсон эрхэм мэргэн 

шүүгчидгүйгээр аливаа уралдаан тэмцээнийг төсөөлөх 

аргагүй. Шүүгчид маань үнэн үгээрээ илтгэгчдийг ухааруулж, 

уран үгээрээ тэднийг ирлэн хурцалж байсныг энд дурдах нь 

илүүц биз. Энэ удаагийн “Надад Хэлэх Үг Байна” илтгэлийн 

тэмцээний шүүгчдээр Монголын Алт “МАК” ХХК-ий бизнес 

хөгжил, хамтын ажиллагааны газрын захирал Б.Энхмандах, 

Моннис Интернешнл ХХК-ийн үйл ажиллагааны газрын 

ерөнхий менежер Б.Сэргэлэн, Америк дахь Монгол улсын элчин 

сайдын яамны консулын хэлтэсийн дарга Б.Мөнхжаргал, 

нийтлэлч Г.Галбадрах, TUFT-ийн хууль, олон улсын харилцааны 

Флечерийн нэрэмжит их сургуулийн магистрын ангийн 

110 | Надад хэлэх үг байна 4. оюутан Б.Хонгорзул нар шүүж оролцлоо. 

Надад хэлэх үг байна 4. | 111

Шүүгчид 


Зохион байгуулагчид 

“Надад Хэлэх Үг 

Байна 4” илтгэлийн 

тэмцээний зохион 

байгуулагчид 

Аливаа арга хэмжээг 

ирээд үзэхэд хоёр 

гуравхан өдрийнх юм 

шиг боловч, түүнийг 

зохион байгуулна гэдэг 

нь өөрөө хоёр гурав 

бүр дөрөв таван ч 

сарын ажил байдаг. 

Том ажил болгоны ард 

хүчтэй баг байдаг. Энэ 

удаагийн арга хэмжээ 

тун амжилттай болсон 

нь зохион байгуулагч 

багийн гишүүн бүртэй 

салшгүй холбоотой. 

Монголын ирээдүй 

болсон чадварлаг 

залуустай хамтран 

ажиллах нь нэр төрийн 

хэрэг байлаа. 

Зохион байгуулагчдын нэрс, үүрэг: 

Ц.Бархас – Ерөнхий зохион 

байгуулагч 

Ц.Баярмөнх – Тэмцээний 

координатор 

Т.Болормаа – Тэмцээний координатор 

Э.Энхдалай - IT 

Э.Энхтамир – IT 

Т.Хишигбаяр - IT 

М.Номинсүрэн – Арын алба 

Б.Ундрам – Хөтлөгч 

Ц.Батзориг – Хөтлөгч 

Б.Урин – Тэмцээний зурагчин 

Н.Ананд – Тэмцээний зурагчин 

Т.Энхжин - Холбогч 

Д.Сайнноён – Цагийн шүүгч 

П.Мишээл – Цагийн шүүгч 








“Надад хэлэх үг байна” 1,2,3,4 тэмцээнүүдийн ерөнхий Зохион байгуулагчид 

Баруун талаас: 

Өргөө, Бархас, Батчимэг, Жанцанхорол, Дөш 






Амжилт өөд тэмүүлэх аялалд тань зогсолт гэж бүү байг 

Анд найзын нөхөрлөлд тань урвалт гэж бүү байг 

Аргагүй зогсох зогсоол тань зорилго тань байг 

Айл гэрийн тань хүн хайртай хүн чинь байг 

Ц.Б 


Зохион байгуулагч Б.Урингийн хийсэн амтат кекс 


Надад 

хэлэх 

үг 

байна 

4.

Надад Хэлэх Үг Байна 4

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?