Abstrakty Ethnologia Polona t. 27, 2006 2. The cultural border ...

Abstrakty Ethnologia Polona t. 27, 2006
2.
The cultural border phenomenon
Iwona Kabzińska
One of the leading trends in modern ethnology/cultural anthropology consists in studying the
cultural border/borderlands phenomenon. This trend is defined as the anthropology of borders
or the anthropology of borderlands. In Poland it has been strongly represented since after the
year 1989. The political changes and the transformation of the political system which took
place at that time contributed to its development. One should nonetheless emphasize that also
in socialist times a few papers were published concerning the ethnic/cultural borderlands
which opposed in this way the limitations imposed for ideological reasons on scientific
research. The aim of the socialist state was namely to create homogeneous communities of
citizens, also from an ethnic perspective, whereas research on borderlands pointed to actual
differences, confrontations between „othernesses‟ and their effects.
The author of this paper presents some examples of writings by Polish ethnologists
and sociologists which have had a significant impact on studies of the borderland
phenomenon, the definition of its indicators and on identifications of its different types. They
also present various points of view on the phenomenon. One of them is the perspective of
people living in cultural, ethnic and national borderlands.
Part of the article has been devoted to the specific category of the borderland's
inhabitant. The author, for instance by referring to the results of her own fieldwork carried out
in the Republic of Belarus at the Polish-Belarus border, points to the fact that the behaviour of
borderland-people may, to some extent, differ from the model which is usually described by
researchers.
The article also draws the readers' attention to a phenomenon consisting in an
excessive extension of the understanding of the term „borderland‟ which is understood as a
cultural space, often symbolic, encompassing different phenomena and situations of
ethnic/cultural contacts and occurs not only in human communities but also in individuals. As
a result the term becomes imprecise.
Jeden z wiodących nurtów we współczesnej etnologii/antropologii kulturowej stanowią
badania fenomenu granic i pogranicza kulturowego. Nurt ten określany jest mianem
antropologii granic i/lub antropologii pogranicza. W Polsce nurt ten bardzo silnie zaznaczył
swą obecność po 1989 roku. Sprzyjały temu zmiany polityczne, zapoczątkowana w tym
okresie transformacja ustrojowa. Należy jednak podkreślić, że również w czasach
socjalistycznych opublikowano kilka prac na temat pogranicza etnicznego/kulturowego,
przeciwstawiając się tym samym ograniczeniom badań naukowych ze względów
ideologicznych. Celem socjalistycznego państwa było bowiem tworzenie homogenicznej
wspólnoty obywateli, także pod względem etnicznym, tymczasem badania nad pograniczem
wskazują na istniejące różnice, konfrontację odmienności i jej efekty.
Autorka ukazuje przykłady prac polskich etnologów i socjologów, które mają
ogromne znaczenie dla poznania fenomenu pogranicza, określenia jego wyznaczników,
wydzielenia różnych jego typów. Umożliwiają też spojrzenie na badane zjawisko z różnych
perspektyw. Jedną z nich jest perspektywa osób żyjących na pograniczu kulturowym,
etnicznym, narodowym.
Część artykułu poświęcona została specyficznej kategorii człowieka pogranicza.
Autorka, odwołując się m.in. do wyników własnych badań przeprowadzonych w Republice
Białoruś, na kulturowym pograniczu polsko-białoruskim, zwraca uwagę, że zachowania ludzi

Abstrakty Ethnologia Polona t. 27, 2006
pogranicza mogą być w różnym stopniu oddalone od modelu, o którym najczęściej mówią
badacze.
W artykule zwrócono również uwagę na zjawisko polegające na nadmiernym
poszerzaniu sposobu rozumienia terminu „pogranicze‟. „Pogranicze‟ jest rozumiane jako
przestrzeń kulturowa, często symboliczna, obejmuje różne zjawiska i sytuacje kontaktu
etnicznego/kulturowego, występuje nie tylko w społecznościach ludzkich, ale też w samych
jednostkach. W konsekwencji termin ten staje się nieprecyzyjny.