ุ 

กรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

กระทรวงทรัพยากรธรร 

กระทรวงทรพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 

มชาตและสงแวดลอม 

รายงานฉบับสมบูรณ เลมที่ 3/10 

โครงการจัดทํามาตรฐานการเจาะ 

สํารวจ และพัฒนาบอน้้ําบาดาล 

ชุดคูมือการปฏิบัติงาน 

ดานการสํารวจอทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล 

คูมือ ทบ ส 1000-2550 ถึง 4000-2550 

จัดทําโดย มหาวิทยาลัยขอนแกน 

ธันวาคม 2551

- กรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

ก กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 

รายงานฉบับสมบูรณ (เลมที่ 3/10) 

โครงการจัดทํามาตรฐานการเจาะ สํารวจ 

และพัฒนาบอน้ําบาดาล 

ชุดคูมือ 

การปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

และแผนที่น้ําบาดาล 

คูมือ ทบ ส 1000-2550 ถึง 4000-2550 

จัดทําโดย 

มหาวิทยาลัยขอนแกน 

ธันวาคม 2551

ขอมูลบรรณานุกรม 

เจาของ : กรมทรัพยากรน้ําบาดาล กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 

ชื่อเรื่อง : รายงานฉบับสมบูรณ (เลมที่ 3/10) 

ชุดคูมือการปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล 

คูมือ ทบ ส 1000-2550 ถึง 4000-2550 

โครงการจัดทํามาตรฐานการเจาะ สํารวจ และพัฒนาบอน้ําบาดาล 

พิมพครั้งที่ 1 : เดือน ธันวาคม พ.ศ. 2551 จํานวน 500 เลม 

โรงพิมพ : หางหุนสวนจํากัด โรงพิมพคลังนานาวิทยา 232/199 ม. 6 

ถ. ศรีจันทร ต.ในเมือง อ.เมือง จ.ขอนแกน 40000 

ISBN 978-974-286-583-2 

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2539



ชุดคูมือ 

การปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล 

คูมือ ทบ ส 1000-2550 ถึง 4000-2550 

เจาของโครงการ 

เจาของโครงการ 


กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 

จัดทําโดย 

มหาวิทยาลัยขอนแกน 

กระทรวงศึกษาธิการ 

คณะที่ปรึกษาโครงการ 

นางสาวสมคิด บัวเพ็ง อธิบดีกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

นายอนันต เกตุเอม รองอธิบดีกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

นายโชติ ตราชู รองอธิบดีกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

คณะกรรมการพิจารณาดําเนินการจางโดยวิธีตกลง 

1. นายปราณีต รอยบาง ประธานกรรมการ 

2. นายบรรจง พรมจันทร กรรมการ 

3. นายอํานาจ เยาวสุต กรรมการ 

4. นายสุทธิพล เอี่ยมประเสริฐกุล กรรมการ 

5. นางสาวอุไร บางยี่ขัน กรรมการ 

คณะกรรมการตรวจสอบงาน 

1. นายสุพจน เจิมสวัสดิ์พงษ ประธานกรรมการ 

2. ดร.อรนุช หลอเพ็ญศรี กรรมการ 

3. นายสุนทร ปญจาสุธารส กรรมการ 

4. นายประกอบ อยูคง กรรมการ 

5. นางศจีรัตน อุนประเสริฐสุข กรรมการ 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ก 

ชุดคูมือการปฏิบัติงานดาน 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล



คณะทํางานตรวจสอบมาตรฐานและคูมือการปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและ 

แผนที่น้ําบาดาล 

1. นายกมลศักดิ์ บัวออน ประธานคณะทํางาน 

2. นางสาววิลาวัณย ไทยสงคราม คณะทํางาน 

3. นายประกอบ อยูคง คณะทํางาน 

4. นายวสันต จันทรแสง คณะทํางานและเลขานุการ 

คณะทํางานตรวจสอบมาตรฐานและคูมือการปฏิบัติงานดานการประเมินศักยภาพแหลงน้ําบาดาล 

1. นายสัมฤทธิ์ ชุษณะทัศน ประธานคณะทํางาน 

2. นายสุนทร ปญจาสุธารส คณะทํางาน 

3. นายเทิดศักดิ์ ทรัพยทวีวัง คณะทํางานและเลขานุการ 

คณะทํางานตรวจสอบมาตรฐานและคูมือการปฏิบัติงานดานการเจาะและพัฒนาบอน้ําบาดาล 

1. นายสุพจน เจิมสวัสดิ์พงษ ประธานคณะทํางาน 

2. นายสําเริง สโมทัย คณะทํางาน 

3. นายพันธศักดิ์ ธีรปญญาภรณ คณะทํางาน 

4. นายสุวัฒน เปยมปจจัย คณะทํางาน 

5. นายอุโรม แกวจันทร คณะทํางานและเลขานุการ 

คณะทํางานตรวจสอบมาตรฐานและคูมือการปฏิบัติงานดานการอนุรักษและฟนฟูทรัพยากรน้ําบาดาล 

1. นายชัยพร ศิริพรไพบูลย ประธานคณะทํางาน 

2. นายอดิสัย จารุรัตน คณะทํางาน 

3. ดร.อรัญญา เฟองสวัสดิ์ คณะทํางาน 

4. นางโศภิษฐ ภิรมยเลิศ คณะทํางาน 

5. ดร.อรนุช หลอเพ็ญศรี คณะทํางานและเลขานุการ 

คณะทํางานตรวจสอบคูมือการปฏิบัติงานดานระบบฐานขอมูลและสารสนเทศน้ําบาดาล 

1. นายไพศาล ลักขณานุรักษ ประธานคณะทํางาน 

2. นายเทิดศักดิ์ ทรัพยทวีวัง คณะทํางาน 

3. นายบุญเลิศ เลิศพฤกษสุกิจ คณะทํางาน 

4. นายธนจักร ริจิรวนิช คณะทํางานและเลขานุการ 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ข 





คณะทํางาน 

1. รศ.ดร.เกรียงศักดิ์ ศรีสุข หัวหนาโครงการและผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา 

2. นายสมชัย วงศสวัสดิ์ รองหัวหนาโครงการและผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา 

3. นายเจริญ เชื่อมไธสง ผูเชี่ยวชาญดานการเจาะและพัฒนาบอน้ําบาดาล 

4. นายวิฑิต ศิริโภคากิจ ผูเชี่ยวชาญดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

5. นายธีรวัชร อินทรสูต ผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา 

6. นายเจตต จุลวงษ ผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา 

7. นายธีรศักดิ์ ตั้งสุทธินนท ผูเชี่ยวชาญดานธรณีวิทยา 

8. รศ.ดร.วิชัย ศรีบุญลือ ผูเชี่ยวชาญดานวิศวกรรมแหลงน้ํา 

9. รศ.ฉลอง บัวผัน ผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา 

10. ผศ.หลา อาจวิชัย ผูเชี่ยวชาญดานธรณีวิทยา 

11. ผศ.ดร.ศรัญญา พรหมโคตร ผูเชี่ยวชาญดานธรณีเคมี 

12. รศ.ดร.อลิศรา เรืองแสง ผูเชี่ยวชาญดานวิศวกรรมสิ่งแวดลอม 

13. ดร.พิพัธน เรืองแสง ผูเชี่ยวชาญดานระบบฐานขอมูลและสารสนเทศน้ําบาดาล 

14. นายพรศักดิ์ อรุณกิจกําจร ผูเชี่ยวชาญดานวิศวกรรมเครื่องกล 

15. ผศ.ดร.อุมา สีบุญเรือง ผูเชี่ยวชาญดานวิศวกรรมสิ่งแวดลอม 

16. นายโพยม สราภิรมย ผูเชี่ยวชาญดานวิศวกรรมโยธา 

17. นางกฤษณี คชสาร ผูประสานงานโครงการ 

18. น.ส.ศิริรัตน อุปสิทธิ์ นักอุทกธรณีวิทยาและผูประสานงานโครงการ 

19. น.ส.ธิดารัตน โคตนนท นักอุทกธรณีวิทยา 

20. นายสุวันชัย นาดี วิศวกรเกษตร 

21. นายสหราช ทวีพงษ นักอุทกธรณีวิทยา 

22. นายประยุทธ เสนชัย นักธรณีวิทยา 

23. น.ส.เกวรี พลเกิ้น วิศวกรเกษตร 

24. นางนันทนา ศรีบุญลือ เจาหนาที่การเงิน 

25. น.ส.ปยะมาศ ลีทองดี เจาหนาที่ธุรการ 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ค 





คํานํา 

น้ําบาดาลเปนแหลงน้ําที่จําเปนอยางยิ่งตอการดํารงชีพโดยเฉพาะชุมชนที่แหลงน้ําอื่นมีไมเพียงพอกับ 

ความตองการ รวมทั้งเปนแหลงน้ําทางเลือกสําหรับการพัฒนาอุตสาหกรรมและการเกษตร ดังนั้นหาก 

กระบวนการปฏิบัติงานดานการบริหารจัดการทรัพยากรน้ําบาดาล เชน การพัฒนาน้ําบาดาล การสํารวจและ 

ประเมินศักยภาพแหลงน้ําบาดาล และการอนุรักษและฟนฟูแหลงน้ําบาดาลไมดําเนินการใหเปนไปตาม 

มาตรฐานทางวิชาการ อาจกอใหเกิดความเสียหายตอทรัพยากรน้ําบาดาลทั้งในเชิงปริมาณและคุณภาพยากที่จะ 

แกไขได ในอดีตที่ผานมาการปฏิบัติงานดานทรัพยากรน้ําบาดาลยังขาดแนวทางปฏิบัติที่ไดมาตรฐานตามหลัก 

วิชาการ ดังนั้นในปงบประมาณ 2550 กรมทรัพยากรน้ําบาดาลซึ่งเปนหนวยงานหลักที่รับผิดชอบดานการ 

บริหารจัดการทรัพยากรน้ําบาดาลของประเทศไดวาจางมหาวิทยาลัยขอนแกน ใหเปนผูดําเนินงานโครงการ 

จัดทํามาตรฐานการเจาะ สํารวจ และพัฒนาบอน้ําบาดาล เพื่อจัดทํามาตรฐานและคูมือการปฏิบัติงานครอบคลุม 

การปฏิบัติงานดานตางๆ ของกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 5 ดาน คือ (1) มาตรฐานและหรือคูมือการปฏิบัติงาน 

ดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล (2) มาตรฐานและหรือคูมือการปฏิบัติงานดานการประเมิน 

ศักยภาพแหลงน้ําบาดาล (3) มาตรฐานและหรือคูมือการปฏิบัติงานดานการเจาะและพัฒนาบอน้ําบาดาล 

(4) มาตรฐานและหรือคูมือการปฏิบัติงานดานการอนุรักษและฟนฟูทรัพยากรน้ําบาดาล และ (5) คูมือการ 

ปฏิบัติงานดานระบบฐานขอมูลและสารสนเทศน้ําบาดาล โดยกระบวนการยกรางโดยผูเชี่ยวชาญดานตางๆ และ 

การนํารางมาตรฐานและคูมือเขาสูกระบวนการระดมสมองเพื่อรับฟงความคิดเห็นตอรางมาตรฐานและคูมือตางๆ 

กอนปรับปรุงแกไขเปนรายงานฉบับสมบูรณ ซึ่งประกอบดวยรายงานทั้งหมด 10 เลม ไดแก รายงานสําหรับ 

ผูบริหาร จํานวน 1 เลม ชุดมาตรฐานการปฏิบัติงาน 4 เลม (รวม 25 มาตรฐาน) และชุดคูมือการปฏิบัติงาน 5 

เลม (รวม 34 เรื่อง) การตีพิมพชุดมาตรฐานและคูมือการปฏิบัติงานครั้งนี้เปนการจัดทําขึ้นเปนครั้งแรก หากผูใช 

พบวามีเนื้อหาสวนใดยังไมครบสมบูรณ มีขอผิดพลาดที่ควรแกไขหรือประสงคจะเสนอแนะความคิดเห็นประการ 

ใด โปรดแจงใหกรมทรัพยากรน้ําบาดาลทราบ เพื่อเปนขอมูลสําหรับการพิจารณาแกไขปรับปรุงตอไป 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ง 





กิตติกรรมประกาศ 

กรมทรัพยากรน้ําบาดาล กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ขอขอบคุณคณะผูเชี่ยวชาญ 

จากมหาวิทยาลัยขอนแกน และผูมีสวนไดสวนเสียทุกภาคสวน ซึ่งประกอบดวย เจาหนาที่กรมทรัพยากร 

น้ําบาดาลจากฝายตางๆ ตัวแทนองคกรปกครองสวนทองถิ่น สมาชิกสมาคมน้ําบาดาลไทย การประปาสวน 

ภูมิภาค การประปานครหลวง กรมทรัพยากรน้ํา สํานักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมจังหวัด สมาชิก 

ชมรมชางเจาะน้ําบาดาลแหงประเทศไทย ตัวแทนบริษัทที่ปรึกษาดานน้ําบาดาล ตัวแทนผูใชน้ําบาดาล 

ภาคเอกชน และนักวิชาการจากสถาบันการศึกษาตางๆ ที่มีสวนรวมในกระบวนการจัดทํามาตรฐานและคูมือการ 

ปฏิบัติงาน ซึ่งจัดทําขึ้นเปนครั้งแรกในป พ.ศ. 2550 นี้ใหสําเร็จลุลวงไปดวยดี โดยไดใหความอนุเคราะหให 

คําแนะนําที่เปนประโยชนและอํานวยความสะดวกตอการดําเนินงานในขั้นตอนตางๆ จึงใครขอขอบพระคุณเปน 

อยางสูงไว ณ ที่นี้ 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน จ 






เลมที่ 1/10 รายงานสรุปสําหรับผูบริหาร 

เลมที่ 2/10 ชุดมาตรฐานการปฏิบัติงานดานการสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล (มาตรฐาน ทบ ส 

1000-2550 ถึง 4000-2550) 

(1) มาตรฐาน ทบ ส 1000-2550 การสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

บนผิวดิน 

(2) มาตรฐาน ทบ ส 2001-2550 การคัดเลือกวิธีการสํารวจ 

ทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

(3) มาตรฐาน ทบ ส 2002-2550 การสํารวจธรณีฟสิกส 

บนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 


บนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหว 

สะเทือนแบบหักเห 


บนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา 


บนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 

(7) มาตรฐาน ทบ ส 3000-2550 การสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

ใตผิวดิน 

(8) มาตรฐาน ทบ ส 4000-2550 การจัดทําแผนที่อุทกธรณี 

วิทยา 

เลมที่ 3/10 ชุดคูมือการปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล (คูมือ ทบ ส 1000-2550 ถึง 

4000-2550) 

(1) คูมือ ทบ ส 1000-2550 การสํารวจอุทกธรณีวิทยาบน 

ผิวดิน 

(2) คูมือ ทบ ส 2001-2550 การคัดเลือกวิธีการสํารวจ 

ทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

(3) คูมือ ทบ ส 2002-2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

ดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 


ดวยวิธีการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือน 

แบบหักเห 


ดวยวิธีการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา 


ดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 

(7) คูมือ ทบ ส 3000-2550 การสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

ใตผิวดิน 

(8) คูมือ ทบ ส 4000-2550 การจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

เลมที่ 4/10 ชุดมาตรฐานการปฏิบัติงานดานการประเมิน 

ศักยภาพแหลงน้ําบาดาล (มาตรฐาน ทบ ป 3001-2550 ถึง 

3008-2550) 

(1) มาตรฐาน ทบ ป 3001-2550 การสรางแบบจําลอง 

เชิงมโนทัศน 

(2) มาตรฐาน ทบ ป 3002-2550 การเลือกใชแบบจําลอง 

น้ําบาดาลเชิงคณิตศาสตร 

(3) มาตรฐาน ทบ ป 3003-2550 การกําหนดเงื่อนไข 

ขอบเขตของแบบจําลองการไหลของน้ําบาดาล 

(4) มาตรฐาน ทบ ป 3004-2550 การจําลองการไหล 

ของน้ําบาดาลและการเคลื่อนที่ของมวลสาร 

(5) มาตรฐาน ทบ ป 3005-2550 การประยุกตใชแบบจําลอง 

การไหลของน้ําบาดาลตามสภาพปญหาของพื้นที่ 

(6) มาตรฐาน ทบ ป 3006-2550 การปรับเทียบผลการ 

ประยุกตใชแบบจําลองการไหลของน้ําบาดาล 

(7) มาตรฐาน ทบ ป 3007-2550 การวิเคราะหความออนไหว 

ของพารามิเตอรที่ใชในแบบจําลองการไหลของน้ําบาดาล 

(8) มาตรฐาน ทบ ป 3008-2550 การจัดทํารายงานผลการ 

ประยุกตใชแบบจําลองการไหลของน้ําบาดาล 

เลมที่ 5/10 ชุดคูมือการปฏิบัติงานดานการประเมิน 

ศักยภาพแหลงน้ําบาดาล (คูมือ ทบ ป 1000-2550 ถึง 

3000-2550) 

(1) คูมือ ทบ ป 1000-2550 การประเมินแหลงน้ําตนทุน 

ของแองน้ําบาดาล 

(2) คูมือ ทบ ป 2000-2550 การประเมินศักยภาพน้ําบาดาล 

ของแองน้ําบาดาลและการจัดทําแผนการใชน้ําบาดาล 

(3) คูมือ ทบ ป 3000-2550 การจัดทําแบบจําลองน้ําบาดาล 

เชิงคณิตศาสตรและการประยุกตใช 

เลมที่ 6/10 ชุดมาตรฐานการปฏิบัติงานดานการเจาะและ 

พัฒนาบอน้ําบาดาล (มาตรฐาน ทบ พ 1000-2550 ถึง 

7000-2550) 

(1) มาตรฐาน ทบ พ 1000-2550 การเจาะเพื่อสํารวจและ 

พัฒนาบอน้ําบาดาล 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ฉ 






เลมที่ 6/10 ชุดมาตรฐานการปฏิบัติงานดานการเจาะและ 

พัฒนาบอน้ําบาดาล (มาตรฐาน ทบ พ 1000-2550 ถึง 

7000-2550) (ตอ) 

(2) มาตรฐาน ทบ พ 2000-2550 การใชและการแปลคา 

ขอมูลหยั่งธรณีวิทยาหลุมเจาะ 

(3) มาตรฐาน ทบ พ 3000-2550 การออกแบบและกอสราง 

บอน้ําบาดาล 

(4) มาตรฐาน ทบ พ 4000-2550 การพัฒนาบอน้ําบาดาล 

(5) มาตรฐาน ทบ พ 5000-2550 การสูบทดสอบปริมาณ 

น้ําบาดาล 

(6) มาตรฐาน ทบ พ 6000-2550 การเก็บและวิเคราะห 

ตัวอยางตะกอนและหินจากหลุมเจาะ 

(7) มาตรฐาน ทบ พ 7000-2550 การเก็บตัวอยางน้ําและ 

การวิเคราะหคุณภาพน้ําบาดาล 

เลมที่ 7/10 ชุดคูมือการปฏิบัติงานดานการเจาะและพัฒนา 

บอน้ําบาดาล (คูมือ ทบ พ 1000-2550 ถึง 12000-2550) 

(1) คูมือ ทบ พ 1000-2550 การเจาะเพื่อสํารวจและพัฒนา 


(2) คูมือ ทบ พ 2000-2550 การใชและการแปลคาขอมูล 

หยั่งธรณีวิทยาหลุมเจาะ 

(3) คูมือ ทบ พ 3000-2550 การออกแบบและกอสราง 


(4) คูมือ ทบ พ 4000-2550 การพัฒนาบอน้ําบาดาล 

(5) คูมือ ทบ พ 5000-2550 การสูบทดสอบปริมาณ 


(6) คูมือ ทบ พ 6000-2550 การเก็บและวิเคราะหตัวอยาง 

ตะกอนและหินจากหลุมเจาะ 

(7) คูมือ ทบ พ 7000-2550 การเก็บตัวอยางน้ําและการ 

วิเคราะหคุณภาพน้ําบาดาล 

(8) คูมือ ทบ พ 8000-2550 การคัดเลือกและติดตั้ง 

เครื่องสูบน้ํา 

(9) คูมือ ทบ พ 9000-2550 การบํารุงรักษาบอน้ําบาดาล 

(10) คูมือ ทบ พ 10000-2550 การออกแบบกอสรางและ 

บริหารจัดการระบบประปาบาดาล 

(11) คูมือ ทบ พ 11000-2550 การพิจารณาตัดสินใจสําหรับ 

ผูวาจางเจาะบอน้ําบาดาล 

(12) คูมือ ทบ พ 12000-2550 การประเมินราคากลาง 

การเจาะและพัฒนาบอน้ําบาดาล 

เลมที่ 8/10 ชุดมาตรฐานการปฏิบัติงานดานการอนุรักษ 

และฟนฟูทรัพยากรน้ําบาดาล (มาตรฐาน ทบ อ 1000- 

2550 และ 6000-2550) 

(1) มาตรฐาน ทบ อ 1000-2550 การวางเครือขายบอ 

สังเกตการณ การติดตามระดับ และคุณภาพน้ําบาดาล 

(2) มาตรฐาน ทบ อ 6000-2550 การอุดกลบบอน้ําบาดาล 

เลมที่ 9/10 ชุดคูมือการปฏิบัติงานดานการอนุรักษและ 

ฟนฟูทรัพยากรน้ําบาดาล (คูมือ ทบ อ 1000-2550 ถึง 

7000-2550) 

(1) คูมือ ทบ อ 1000-2550 การวางเครือขายบอสังเกตการณ 

การติดตามระดับและคุณภาพน้ําบาดาล 

(2) คูมือ ทบ อ 2000-2550 การประเมินความเสี่ยงการ 

ปนเปอนของแหลงน้ําบาดาล 

(3) คูมือ ทบ อ 3000-2550 การประเมินผลกระทบจากการ 

ใชน้ําบาดาลเกินสมดุล 

(4) คูมือ ทบ อ 4001-2550 การเติมน้ําลงแหลงน้ําบาดาล 

(5) คูมือ ทบ อ 4002-2550 การสรางระบบกักเก็บน้ําใตดิน 

ดวยเขื่อนใตดิน 

(6) คูมือ ทบ อ 4003-2550 การควบคุมการแพรกระจาย 

ของสารปนเปอน 

(7) คูมือ ทบ อ 4004-2550 การฟนฟูเพื่อปรับปรุงคุณภาพ 

น้ําบาดาลโดยวิธีการทางเคมีและชีวภาพ 

(8) คูมือ ทบ อ 5000-2550 การอนุรักษแหลงน้ําบาดาล 

(9) คูมือ ทบ อ 6000-2550 การอุดกลบบอน้ําบาดาล 

(10) คูมือ ทบ อ 7000-2550 การเก็บตัวอยางและการ 

วิเคราะหคุณภาพน้ําบาดาลเพื่อการอนุรักษแหลง 


เลมที่ 10/10 ชุดคูมือการปฏิบัติงานดานระบบฐานขอมูล 

และสารสนเทศน้ําบาดาล (คูมือ ทบ ฐ 1000-2550) 

(1) คูมือ ทบ ฐ 1000-2550 การปฏิบัติงานดานระบบ 

ฐานขอมูลและสารสนเทศน้ําบาดาล 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ช 





สารบัญ 

คูมือ ทบ ส 1000-2550 การสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน 1 

1. บทนํา 1 

2. ขอบเขต 1 

3. เอกสารที่เกี่ยวของ 1 

4. ศัพทบัญญัติ 2 

5. ความสําคัญและการใชงาน 3 

6. คําอธิบายวิธีการ 3 

6.1 การวางแผนการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน 3 

6.2 การรวบรวมจัดเก็บขอมูลและการเตรียม การสํารวจฯ 5 

6.3 วิธีการจัดทําแผนการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดินและแบบจําลองเชิงมโนทัศนของพื้นที่สํารวจ 9 

6.4 คูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาภาคสนาม 10 

6.5 การรังวัดระดับบอน้ําบาดาลและระดับตําแหนงจุดสํารวจ 13 

6.6 การจัดทําตนรางแผนที่และรายงาน 16 

7. เอกสารอางอิง 18 

8. ภาคผนวก 18 

คูมือ ทบ ส 2001-2550 การคัดเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 21 







7. เครื่องมือและอุปกรณ 24 

8. การคัดเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบน ผิวดิน 24 

8.1 การประยุกตใชวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 25 

8.2 ความแตกตางดานคุณสมบัติทางกายภาพของชั้นดินชั้นหินใตผิวดิน 25 

8.3 สรุปวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินที่ใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 26 

8.4 การเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินตามมาตรฐานสากล 29 


หนา 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ซ 





สารบัญ (ตอ) 

คูมือ ทบ ส 2002-2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัด 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะ 33 








7.1 สวนประกอบเครื่องมือ 36 

7.2 การเลือกเครื่องมือและการใชเครื่องมือ 37 

8. การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 38 

8.1 วิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟา 38 

8.2 คาความตานทานไฟฟาปรากฏ 40 

8.3 เทคนิคการสํารวจ 41 

8.4 การสํารวจแบบการตรวจวัดความตางศักย ไฟฟาตามธรรมชาติ 44 

8.5 การสํารวจตรวจวัดความตางศักยไฟฟาแบบเหนี่ยวนําประจุ 45 

8.6 คูมือการแปลความหมายขอมูลการสํารวจความตานทานไฟฟาจําเพาะ 46 

8.7 การนําเสนอผลการสํารวจ 47 

8.8 ขอจํากัดของการสํารวจ 48 

9. ความปลอดภัย 48 

10. บุคลากร 49 


คูมือ ทบ ส 2003-2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัด 

ความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห 51 


2. ขอบเขตการดําเนินงาน 51 


หนา 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ฌ 






หนา 





7.1 แหลงกําเนิดคลื่นไหวสะเทือน 54 

7.2 หัวรับคลื่นคลื่นไหวสะเทือน 54 

7.3 เครื่องบันทึกสัญญาณคลื่นไหวสะเทือน 55 

8. การสํารวจดวยวิธีการตรวจวัดคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห 55 

8.1 บทสรุปเกี่ยวกับทฤษฎีคลื่นไหวสะเทือนและกฎของสเนลล 55 

8.2 การสํารวจภาคสนาม 57 

8.3 การแปลความหมายขอมูล 59 

8.4 ขอจํากัดของการสํารวจตรวจวัดความเร็วคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห 66 




คูมือ ทบ ส 2004-2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา 69 







6.1 เครื่องมือและอุปกรณการสํารวจ FDEM 72 

6.2 เครื่องมือและอุปกรณการสํารวจ TDEM 72 

6.3 เครื่องมือและอุปกรณการสํารวจ VLF-EM 72 

7. การสํารวจตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา ในสนาม 73 

7.1 หลักการของการสํารวจตรวจวัดสนาม แมเหล็กไฟฟา 73 

7.2 วิธีการสํารวจตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา 74 

7.3 หลักการวิธีการสํารวจแบบ FDEM 74 

7.4 หลักการและวิธีการสํารวจแบบ TDEM 76 

7.5 หลักการและวิธีการสํารวจแบบ VLF-EM 76 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ญ 






หนา 

8. วิธีการแปลความหมายขอมูลและการนําเสนอผลการสํารวจ 78 

8.1 การแปลความหมายและการนําเสนอขอมูลการสํารวจ แบบ FDEM 78 

8.2 การแปลความหมายและการนําเสนอขอมูลการสํารวจ แบบ TDEM 79 

8.3 การแปลความหมายและการนําเสนอขอมูลการสํารวจ แบบ VLF-EM 79 

8.4 เอกสารสําหรับการศึกษาคนควาตอไป 79 




คูมือ ทบ ส 2005-2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 83 







6.1 เครื่อง micro-gravimeters 86 

6.2 ชุดเครื่องมือในการรังวัด 87 

7. การสํารวจธรณีฟสิกสแบบตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 87 

7.1 หลักการสํารวจแบบตรวจวัดแรงโนมถวง 87 

7.2 วิธีการสํารวจแบบตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 88 

7.3 การปรับแกคาผิดวิสัยของบูเกอร 90 

7.4 การปรับแกขอมูลแบบอื่นๆ 92 

7.5 การนําเสนอผลงานและแปลความหมายการปรับแกขอมูล 92 

7.6 ขอจํากัดในการสํารวจ 93 




คูมือ ทบ ส 3000-2550 การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 96 



จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ฎ 






หนา 





6.1 เครื่องมือและอุปกรณที่ใชในการวัดระดับน้ําบาดาลและความลึกบอน้ําบาดาล 99 

6.2 อุปกรณที่ใชในการเก็บตัวอยางน้ําบาดาล 101 

6.3 เครื่องมือและอุปกรณที่ใชในการวิเคราะหคุณสมบัติเบื้องตนของตัวอยางน้ําบาดาล 101 

6.4 เครื่องมือและอุปกรณที่ใชในการเจาะเก็บตัวอยางดินหินระดับตื้น 102 

7. การวัดระดับน้ําบาดาล 102 

7.1 การวางแผนและการคัดเลือกจุดวัดระดับน้ําบาดาล 103 

7.2 วิธีการสํารวจตรวจวัดระดับน้ําบาดาล 103 

7.3 วิธีการนําเสนอและการปะยุกตใชขอมูลระดับน้ํา 104 

8. การวัดความลึกบอ 107 

9. การเก็บตัวอยางน้ําบาดาลและการวิเคราะหน้ําบาดาลในสนาม 107 

9.1 การเตรียมการจัดเก็บตัวอยางน้ําจากบอ น้ําบาดาล 107 

9.2 วิธีการใชกระบอกตักแบบตางๆ 108 

9.3 การวิเคราะหตัวอยางน้ําบาดาลในสนาม 108 

10. การจัดเก็บตัวอยางดินหิน 109 

10.1 การเจาะดวยชุดเจาะแบบมือหมุน 109 

10.2 การเจาะดวยชุดเจาะแบบดูดตัวอยาง 110 

10.3 การเจาะแบบกระแทกหมุน 110 

10.4 การเจาะแทงหินตัวอยางแบบกระแทก 111 




คูมือ ทบ ส 4000-2550 การจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 113 

1. บทนํา 113 





จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ฏ 






หนา 

6. รูปแบบและองคประกอบของแผนที่อุทกธรณีวิทยาตามมาตรฐานสากล 116 

6.1 รูปแบบสากลของแผนที่อุทกธรณีวิทยา 116 

6.2 องคประกอบที่สําคัญของแผนที่อุทกธรณีวิทยา 117 

7. การใชสัญลักษณสําหรับการแสดงในแผนที่อุทกธรณีวิทยา 119 

8. หลักปฏิบัติสากลในการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 120 

8.1 หลักปฏิบัติในการแสดงขอมูลในแผนที่ 120 

8.2 การจัดลําดับความสําคัญของขอมูล 120 

8.3 หลักปฏิบัติการจัดทําคําอธิบายแผนที่ 121 

8.4 ขั้นตอนการตรวจสอบแผนที่ 122 

9. การจําแนกแผนที่อุทกธรณีวิทยา 122 

9.1 การจําแนกแผนที่ตามวัตถุประสงคของการใชงาน 122 

9.2 การจําแนกแผนที่ตามระดับความนาเชื่อถือ 124 

9.3 การจําแนกแผนที่ตามมาตราสวน 124 

9.4 การจําแนกแผนที่ตามประเภทของขอมูล 126 

10. การนําเสนอขอมูลในแผนที่อุทกธรณีวิทยา 126 

10.1 นําเสนอขอมูลในแผนที่ใหตรงตามธรรมชาติของขอมูลอุทกธรณีวิทยา 127 

10.2 ความคลาดเคลื่อนของขอมูล 128 

10.3 ลักษณะผันแปรของกลุมขอมูล 129 

10.4 หลักเกณฑที่ใชในการประมาณการขอมูลดานอุทกธรณีวิทยา 129 


12. ภาคผนวก 131 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน ฐ 





คูมือ ทบ ส 1000-2550 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน 

คูมือ ทบ ส 1000-2550 เปนคูมือการปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล (ส) ของกรม 

ทรัพยากรน้ําบาดาล (ทบ) กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ตัวเลขชุดแรกมี 4 ตําแหนง หมายถึง ลําดับ 

ของคูมือ ตัวเลขชุดที่สอง “2550” หมายถึง ป พ.ศ. ที่จัดทําเอกสารตนฉบับของคูมือ กรณีที่มีการแกไขและปรับปรุง 

คูมือใหใสวงเล็บตอทายและระบุ ป พ.ศ. ที่แกไขปรับปรุง เชน (แกไขปรับปรุง 2555) เปนตน โดยมีเครื่องหมาย (ก) 

เปนตัวยกกํากับหนาขอความที่แกไข และมีเครื่องหมาย (ป) เปนตัวยกกํากับหนาขอความที่ปรับปรุงขึ้นใหม 

1. บทนํา 

คูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน ทบ ส 

1000-2550 นี้ไดจัดทําขึ้นภายใตโครงการจัดทํา 

มาตรฐานการเจาะ สํารวจและพัฒนาบอน้ําบาดาล 

พ.ศ. 2550 เปนสวนหนึ่งของชุดคูมือการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล โดยกรมทรัพยากรน้ํา 

บาดาลไดมอบหมายใหคณะผูเชี ่ยวชาญดานอุทก 

ธรณีวิทยา ธรณีวิทยา วิศวกรรม เครื่องกล และ 

วิศวกรรมโยธา เปนผูดําเนินการรางคูมือการสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน เพื่อใหใชควบคูไปกับ 

มาตรฐาน ทบ ส 1000-2550 การสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาบนผิวดิน โดยคูมือฉบับนี ้ ไดกําหนด 

ขั้นตอนและแนวทางสําหรับใชในงานสํารวจฯ เพื่อให 

ไดผลงานมีมาตรฐานตามที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

กําหนด 

2. ขอบเขต 

2.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ เปนคูมือที่ใชในงาน 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน เปนงานที่ 

ประกอบดวยหมวดงานตางๆ เชน การวางแผนการ 

สํารวจ (planning) รวบรวมและศึกษาขอมูลอุทก 

ธรณีวิทยาตางๆ (desk study) และการสํารวจจัดเก็บ 

ขอมูลอุทกธรณีวิทยาภาคสนาม (field investigation) 

โดยมีเปาหมายสุดทายอยางนอยจะตองจัดทําแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยาของพื้นที่สํารวจในมาตราสวนที่ 

เหมาะสม และการจัดสรางแบบจําลองอุทกธรณีวิทยา 

เชิงมโนทัศน เชน ภาพตัดขวางทางอุทกธรณีวิทยา 

(block diagrams)หรือแผนภาพรั้ว (fence diagrams) 

เปนตน รวมไปถึงการจัดทํารายงานการสํารวจ 

เบื้องตน 

2.2 หนวยวัดที่ใชในเอกสารคูมือฉบับนี้เปน 

หนวยวัดระบบ Systeme Internationale d’Unites (SI 

Units) 

2.3 เอกสารคูมือฉบับนี้ สามารถใชหรือ 

ประยุกตใชเปนแนวทางหรือการกําหนดแนวทางใน 

การปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิว 

ดินทั่วๆไป งานสํารวจอุทกธรณีวิทยาขั้นรายละเอียด 

เฉพาะพื้นที่ ขึ้นอยูกับการตัดสินใจของผูเชี่ยวชาญ 

เฉพาะเรื่อง ซึ่งอาจเพิ่มเติมรายละเอียดการสํารวจ 

นอกเหนือจากที่ไดกําหนดในเอกสารนี้ได ตามความ 

เหมาะสม 

3. เอกสารที่เกี่ยวของ 

3.1 กรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

- มาตรฐาน ทบ ส 1000-2550 การสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน 

- มาตรฐาน ทบ ส 2001-2550 การคัด 

เลือกวิธีการสํารวจทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน 1 

คูมือ ทบ ส 1000-2550 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน




ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ 


ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความเร็วของ 

คลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห 


ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดสนาม 

แมเหล็กไฟฟา 


ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวง 

จุลภาค 

- คูมือ ทบ ส 2001-2550 การคัดเลือก 

วิธีการสํารวจทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

- คูมือ ทบ ส 2002-2550 การสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความตานทาน 

ไฟฟาจําเพาะ 


ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความเร็วของคลื่น 

ไหวสะเทือนแบบหักเห 


ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดสนามแมเหล็ก 

ไฟฟา 


ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวง 


3.2 American Society for Testing and 

Materials (ASTM): 

- D 5730-04 Standard Guide for Site 

Characterization for Environmental Purposes With 

Emphasis on Soil, Rock, the Vadose and 

Groundwater. 

- D 5879-02 Standard Guide for 

Geotechnical Mapping of Large Underground 

Openings in Rocks 

4. ศัพทบัญญัติ 

4.1 คํานิยาม 

การสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง (groundwater 

investigation for pin-point well drilling) 

หมายถึง การสํารวจอุทกธรณีวิทยาที่มีวัตถุประสงค 

เพื่อกําหนดตําแหนงจุดเจาะบอน้ําบาดาลที่เหมาะสม 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน (subsurface 

hydrogeological investigation) หมายถึง 

การสํารวจเพื่อขอมูลดานอุทกธรณีวิทยาใตผิวดินโดย 

ใชเครื่องมือหยั่งลึกลงไปจากผิวดิน 


(surface hydrogeological investigation) หมายถึง 

การสํารวจเพื่อเก็บขอมูลดานอุทกธรณีวิทยา โดย 

ปฏิบัติการสํารวจเฉพาะบนผิวดินที่มิไดใชเครื่องมือ 

ใดๆ หยั่งลึกลงไปจากผิวดิน หรือการรวบรวมขอมูล 

เกาทั้งที่เปนขอมูลที่ปรากฏบนผิวดินและขอมูลที่อยูใต 


แบบจําลองเชิงมโนทัศนของพื้นที่สํารวจ 

(conceptual site models) หมายถึง แบบจําลองของ 

พื้นที่สํารวจ จากขอมูลเบื้องตนของพื้นที่สํารวจเทาที่ 

มีอยู เพื่อใชในการกําหนดแนวทางและวิธีการสํารวจ 

ภาคสนาม 

แบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิงมโนทัศน 

(conceptual hydrogeological models) หมายถึง 

แบบจําลองของพื้นที่สํารวจจากขอมูลดานอุทกธรณี 

วิทยาที่ไดจากการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน 

เพื่อใชประกอบกับแผนที่อุทกธรณีวิทยาสําหรับการ 

กําหนดแนวทางการสํารวจขั้นตอไป 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




4.2 คํายอ 

กรมฯ หมายถึง กรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

การสํารวจฯ หมายถึง การสํารวจอุทกธรณี 

วิทยาบนผิวดิน 

แบบจําลองฯ หมายถึง แบบจําลองเชิงมโน 

ทัศนของพื้นที่สํารวจ 

5. ความสําคัญและการใชงาน 

5.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ ไดกําหนดขั้นตอนและ 

วิธีการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดินไวกวางๆ 

สําหรับการปรับใชเพื่อใหไดผลงานการสํารวจฯ ตาม 

มาตรฐานที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนดโดย 

สามารถนําไปประยุกตใชในการสํารวจฯ ตางๆ ดังนี้ 

5.1.1 เปนคูมือการรวบรวมศึกษาและการ 

สํารวจจัดเก็บขอมูลภาคสนามเบื้องตน ในงานสํารวจ 

น้ําบาดาลเฉพาะแหง ซึ่งอาจจําเปนตองดําเนินการ 

สํารวจตอเนื่อง โดยการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

5.1.2 เปนคูมือการรวบรวมศึกษาและสํารวจ 

จัดเก็บขอมูลภาคสนามเบื้องตน ในงานสํารวจจัดทํา 

แผนที่อุทกธรณีวิทยา หรืองานสํารวจจัดทําแผนที่น้ํา 

บาดาล โดยมีกระบวนการดําเนินงานตอเนื่อง ตาม 

มาตรฐาน ทบ ส 4000-2550 และคูมือการสํารวจ 

จัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา ทบ ส 4000-2550 

5.1.3 เปนคูมือการรวบรวมศึกษาและการ 

สํารวจจัดเก็บขอมูลภาคสนามเบื้องตน ในงานศึกษา 

วิจัย แหลงน้ําบาดาลตางๆ เชน การศึกษาวิจัยเพื่อ 

ประเมินแหลงน้ําตนทุนของแองน้ํา การศึกษาวิจัยเพื่อ 

ประเมินพื้นที่เติมน้ํา การศึกษาวิจัยเพื่อจัดทํา 

แบบจําลองอุทกธรณีวิทยาทางคณิตศาสตร และ 

การศึกษาวิจัยทางอุทกธรณีวิทยาดานอื่นๆ 

5.2 คูมือสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดินฉบับนี้ 

ไดกําหนดขั้นตอนและแนวทางการปฏิบัติงานไว 

กวางๆ สําหรับการปรับใชกับงานสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยา หรือการศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาลตาม 

วัตถุประสงคตางๆ ซึ่งมีความตองการรายละเอียดของ 

ขอมูลตางกัน โดยเฉพาะปริมาณของขอมูลยอมขึ้นอยู 

กับ ขนาดของพื้นที่สํารวจ เวลาและงบประมาณของ 

งานสํารวจศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาลแตละงาน 

6. คําอธิบายวิธีการ 

6.1 การวางแผนการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบน 


ตามมาตรฐาน ทบ ส 1000-2550 อยาง 

นอยตองประกอบดวยงานดานตางๆ ซึ่งลําดับ 

ความสําคัญของงานไมจําเปนเรียงลําดับตามหัวขอที่ 

จะกลาวถึงดังตอไปนี้ 

6.1.1 การกําหนดวัตถุประสงคและการคัดกรอง 

งาน โดยมีขอพิจารณา ดังนี้ 

(1) การกําหนดวัตถุประสงค 

การสํารวจฯ อาจมีวัตถุประสงคเพื่อ 

สํารวจขอมูลดานอุทกธรณีเบื้องตนของงานศึกษาวิจัย 

ดานตางๆ ซึ่งผูสํารวจจําเปนตองทําความเขาใจกับ 

วัตถุประสงคของชิ้นงานสํารวจนั้นๆ ใหแนชัด สําหรับ 

งานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง มีวัตถุประสงคหลัก 

เพื่อกําหนดตําแหนงจุดเจาะบอน้ําบาดาลใหได 

ปริมาณน้ําเพียงพอ สําหรับตอบสนองความตองการ 

แหลงน้ํา อาจจะกําหนดตําแหนงจุดเจาะบอเพียงบอ 

เดียวหรืออาจจําเปนตองสํารวจเพื่อเจาะกลุมบอ 

ขึ้นอยูกับความตองการแหลงน้ําและสภาพอุทก 

ธรณีวิทยาของพื้นที่สํารวจ หรือในบางพื้นที่อาจไมมี 

น้ําบาดาลที่จะใชเพื่อแกไขปญหาความขาดแคลน 

แหลงน้ําไดเลย จําเปนตองมีการคัดกรองงาน เพื่อให 

งานสํารวจฯมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลตาม 

มาตรฐาน 

(2) การคัดกรองงาน 

สําหรับงานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะ 

แหง ที่มีปริมาณคําขอสํารวจจํานวนมาก จากหนวย 

เจาะของกรมฯ หรือประชาชนในพื้นที่ โดยสวนใหญผู 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




ขอมีความรูจํากัดดานอุทกธรณีวิทยา ในเบื้องตนการ 

คัดกรองงานสามารถตัดคําขอสํารวจใหลดปริมาณงาน 

ลง ตามการพิจารณาของผูบริหาร ดังนั้นการคัดกรอง 

งานเปนงานของผูบริหารระดับสํานักหรือระดับสวน 

หรือนักวิชาการที่ไดรับมอบหมายจากผูบริหาร ในชวง 

ระหวาง พ.ศ. 2539-2542 งานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะ 

แหง เปนงานหนึ่งของกองน้ําบาดาล กรมทรัพยากร 

ธรณีที่ไดรับการรับรองตามมาตรฐาน ISO 9000 และ 

มีการคัดกรองคําขอสํารวจตามขั้นตอนการปฏิบัติงาน 

ดังรายละเอียดในตารางที่ 1 (ภาคผนวก) การคัดกรอง 

งานที่นําเสนอในครั้งนี้ไดแกไขดัดแปลงจากขั้นตอน 

การปฏิบัติงานดังกลาว ประกอบดวยขั้นตอนการ 

ปฏิบัติงาน 9 ขั้นตอน คือ 

(1) ขั้นตอนการรับคําขอสํารวจ คําขอ 

จากหนวยงานตางๆ หรือจากหนวยเจาะของกรมฯ 

หรือจากประชาชนในทองที่ คําขอสํารวจถูกสงมาตาม 

สายงาน และลงทะเบียนรับที่สํานักสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาลหรือหนวยงานที่ 

รับผิดชอบ ผูอํานวยการสํานักจะสงผานคําขอไปที่ 

สวนสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

(2) ขั้นตอนการตรวจสอบขอมูลของ 

พื้นที่สํารวจ ผูอํานวยการสวนสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

จะดําเนินการตรวจสอบขอมูลดานตางๆ ของพื้นที่ 

สํารวจและตรวจสอบทั้งจากแผนที่ตางๆ และขอมูล 

การเจาะในบริเวณพื้นที่สํารวจและพื้นที่ขางเคียง 

รวมทั้งวิเคราะหความจําเปนตองสํารวจภาคสนาม 

หรือไม หากเห็นวาไมจําเปนตองสํารวจภาคสนาม (N) 

ใหบันทึกความเห็นพรอมขอเสนอแนะในคําขอสํารวจ 

สงเรื่องกลับสํานักเพื่อทําตอบผูขอ หากเห็นวา 

จําเปนตองดําเนินการสํารวจภาคสนาม ใหบันทึก 

ความเห็นพรอมขอ เสนอแนะในคําขอสํารวจ สงเรื่อง 

ไปยังสายงานสํารวจ 

(3) ขั้นตอนการพิจารณาคําขอและ 

วิเคราะหระดับความยากงายของงานสํารวจ หัวหนา 

สายงานสํารวจจะตรวจสอบขอมูลที่มีอยูอีกครั้งและ 

พิจารณาจําแนกความยากงายของงานสํารวจ โดยอาจ 

แบงประเภทของงานสํารวจเปนประเภทตางๆ คือ (ก) 

ระดับงานงาย มีขอมูลพรอมอยูแลว สงพนักงานไป 

ตรวจสอบความถูกตองของขอมูลที่มีอยู โดยการทํา 

reconnaissance investigation ก็เพียงพอ (ข) ระดับ 

งานปานกลาง จําเปนตองสํารวจภาคสนาม และ 

สํารวจธรณีฟสิกสเพิ่มเติม อาจมอบหมายใหพนักงาน 

สํารวจเปนผูดําเนินการ ภายใตการควบคุมของนัก 

ธรณีวิทยา นักอุทกธรณีวิทยาหรือวิศวกรที่ผานการ 

อบรมหรือทํางานดานนี้ (ค) ระดับงานยาก จําเปนตอง 

มอบหมายใหนักธรณีวิทยา นักอุทกธรณีวิทยาหรือ 

วิศวกรที่ผานการอบรมหรือทํางานดานนี้ เปนผู 

ดําเนินงานสํารวจภาคสนาม และ (ง) ระดับงานเฉพาะ 

ทาง จําเปนตองมอบหมายใหนักธรณีวิทยา หรือ นัก 

อุทกธรณีวิทยาผูเชี่ยวชาญเฉพาะดานเปนผู 

ดําเนินงานสํารวจภาคสนาม เชน ผูเชี่ยวชาญดานการ 

สํารวจหินปูน ผูเชี่ยวชาญดานการสํารวจหินภูเขาไฟ 

และหินอัคนี ผูเชี่ยวชาญดานการสํารวจหินตะกอน 

เปนตน 

(4) ขั้นตอนการสํารวจภาค สนามอาจ 

ดําเนินการโดยการจัดทํา reconnaissance investigation 

หรือการสํารวจโดยสํารวจอุทกธรณีวิทยาบน 

ผิวดิน หรืออาจจําเปนตองสํารวจอุทกธรณีวิทยาบน 

ผิวดินควบคูกับการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน ขึ้นอยู 

กับระดับความยากงายของงาน 

(5) ขั้นตอนการแปลความหมายขอมูล 

การสํารวจและการจัดทํารายงานการสํารวจ 

(6) ขั้นตอนการสอบทานรายงานการ 

สํารวจ 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




(7) ขั้นตอนการทําหนังสือตอบ 

(8) ขั้นตอนการประเมินผลการสํารวจ 

เปนการประเมินผลสัมฤทธิ์ของการสํารวจ โดยการ 

ตรวจสอบจากผลการเจาะบอน้ําบาดาลในพื้นที่สํารวจ 

วาตรงตามผลการสํารวจหรือไมอยางไร 

(9) ขั้นตอนการปรับสมุดทะเบียนและ 

สิ้นสุดกระบวนการ เปนการลงทะเบียนคําขอสํารวจ 

ผลการดําเนินการสํารวจ และการประเมินผลการ 

สํารวจ เพื่อเปนขอมูลในการแสดงประสิทธิภาพและ 

ประสิทธิผลของการปฏิบัติงานดานการสํารวจน้ํา 

บาดาลเฉพาะแหง 

ขั้นตอนการกรองงานและขั้นตอนการ 

ปฏิบัติงานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหงตางๆ ดังกลาว 

ขางตนอาจสรุปเปนตาราง ดังตารางที่ 2 ในภาคผนวก 

6.1.2 การกําหนดขอบเขตพื้นที่สํารวจ 

จําเปนตองกําหนดใหสอดคลองกับ 

วัตถุประสงคของการสํารวจฯ สําหรับงานศึกษาวิจัย 

โดยสวนใหญเจาของโครงการมักจะกําหนดขอบเขต 

พื้นที่สํารวจไวแลว แตผูสํารวจฯ ตองตรวจสอบ 

ขอบเขตของพื้นที่สํารวจที่กําหนดไวแลว จะจัดเก็บ 

ขอมูลดานอุทกธรณีวิทยาไดตามวัตถุประสงคของงาน 

หรือไม ตัวอยางเชนการศึกษาผลกระทบจากการสูบ 

น้ําเกลือใตดินในพื้นที่ทําเกลือ เจาของโครงการอาจ 

กําหนดขอบเขตพื้นที่สํารวจไวเฉพาะพื้นที่ทําเกลือแต 

ในทางอุทกธรณีวิทยาการสูบน้ําใตดิน ณ จุดใดจุด 

หนึ่งจะมีผลกระทบเปนวงกวางตามทิศทางการไหล 

ของน้ําบาดาล ดังนั้น จําเปนตองกําหนดขอบเขต 

พื้นที่สํารวจตามสภาพอุทกธรณีวิทยาใหเหมาะสม 

สําหรับการสํารวจฯ ในการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาสวนใหญมักจะกําหนดขอบเขตของหมูบาน 

ที่ขาดแคลนแหลงน้ํา หรือขอบเขตพื้นที่โครงการ 

ตางๆ เปนขอบเขตพื้นที่สํารวจ เพราะการเจาะบอน้ํา 

บาดาลนอกพื้นที่หมูบานหรือนอกพื้นที่โครงการอาจ 

เกิดปญหาความขัดแยงขึ้นภายหลัง แตการสํารวจฯ 

บางครั้งอาจจําเปนตองกําหนดขอบเขตพื้นที่สํารวจ 

ตามสภาพอุทกธรณีวิทยาของพื้นที่ สําหรับเปนขอมูล 

ในการนําขอเสนอแนะจากการสํารวจฯ ตัวอยางเชน 

ผลจากการสํารวจธรณีฟสิกสปรากฏวาภายในหมูบาน 

หรือพื้นที่โครงการไมมีแหลงน้ําบาดาลเพียงพอ อาจ 

จําเปนตองเจาะบอนอกขอบเขตหมูบานหรือพื้นที่ 

โครงการ หรืออาจจําเปนตองพัฒนาน้ําบาดาลใหได 

ปริมาณน้ําที่เพียงพอโดยการเจาะกลุมบอ ซึ่งจะตอง 

ขยายพื้นที่สํารวจออกนอกพื้นที่หมูบานหรือพื้นที่ 

โครงการ เปนตน 

6.1.3 งานสรางแบบจําลองเชิงมโนทัศนของ 

พื้นที่สํารวจ 

ตองทําควบคูกับการวางแผนการสํารวจ 

ผลของแบบจําลองฯจะชวยในการตัดสินใจวางแผน 

เลือกวิธีการสํารวจที่เหมาะสมไดในขั้นตน และ 

หลังจากที่ไดขอมูลภาคสนาม แบบจําลองเชิงมโน 

ทัศนของพื้นที่สํารวจจะกลายเปนแบบจําลองอุทก 

ธรณีวิทยาเชิงมโนทัศนในที่สุด วิธีการจัดทําแผนการ 

สํารวจและแบบจําลองฯอยูในหัวขอ 6.3 

6.2 การรวบรวมจัดเก็บขอมูลและการเตรียม 

การสํารวจฯ 

6.2.1 การรวบรวมจัดเก็บขอมูล 

การรวบรวมจัดเก็บขอมูลตามมาตรฐาน 

ทบ ส 1000-2550 ไดกําหนดขั้นตอนการศึกษา 

รวบรวมขอมูลจากเอกสารตางๆ ดังตอไปนี้ 

แผนที่ภูมิประเทศ สําหรับแผนที่ภูมิ 

ประเทศมาตราสวน 1:50,000 ไดกําหนดใหใชแผนที่ 

ระบบ WGS-84 โดยมีขอระวังการใชเครื่อง GPS ใน 

การกําหนดจุดพิกัด เนื่องจากพื้นที่ประเทศไทยอยู 

ระหวาง UTM Zone 2 zones คือ โซน 47 และโซน 

48 โดยดานตะวันออกคือพื้นที่สวนใหญของอีสานอยู 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




ในโซน 48 การกําหนดตําแหนงจุดพิกัดตางๆ ใน 

สนามจะตองปรับเปลี่ยนใหอยูในโซนที่ถูกตอง 

สําหรับขอมูลสืบหาไดจากแผนที่ภูมิ 

ประเทศ ประกอบดวยขอมูลหมวดตางๆ คือ (1) การ 

ปกครอง (2) การคมนาคม (3) ภูมิประเทศ (4) อุทก 

วิทยา (5) การใชประโยชนที่ดิน 

(1) ขอมูลทางดานการปกครอง ไดแก 

ขอมูลเกี่ยวกับตําแหนงที่ตั้งและอาณาเขต หรือเขต 

การปกครองของอําเภอ ตําบล เขตสุขาภิบาล และ 

หมูบานตางๆ รวมทั้งตําแหนงที่ตั้งของวัด โรงเรียน 

และตําแหนงจุดพิกัดของพื้นที่สํารวจ 

ขอจํากัดการปกครองจากแผนที่ภูมิ 

ประเทศ มาตราสวน 1:50,000 ก็คือปญหาการเกิด 

ใหมของตําบลและหมูบานตางๆ ซึ่งในชวงระยะ 10 ป 

ที่ผานมา มีหมูบานและตําบลใหมเกิดเปนจํานวนมาก 

และการปรับปรุงแกไขแผนที่ยังไมทันเหตุการณการ 

เปลี่ยนแปลงดังกลาว อยางไรก็ตาม ตําแหนงที่ตั้งของ 

วัดและโรงเรียนตางๆ ตามหมูบานตางๆ ในแผนที่ มัก 

เปนตําแหนงที่ถูกตองใกลเคียงความเปนจริง 

(2) การคมนาคม เปนขอมูลเกี่ยวกับการ 

เขาถึงพื้นที่สํารวจหรือเสนทางคมนาคมระดับตางๆ 

ตั้งแตระดับทางหลวงแผนดินไปจนถึงทางเทา โดยใน 

แผนที่จะกําหนดระดับถนน ตั้งแตระดับ 1 ถึง 9 คือ 

ระดับที่ 1 เปนทางหลวงแผนดิน ระดับที่ 8 เปนทาง 

เทา สวนระดับที่ 9 เปนทางรถไฟ แตเนื่องจาก 

ปจจุบันมีการกอสรางถนนคอนขางมาก ควรสืบหา 

ขอมูลการเปลี่ยนแปลงของถนนตางๆ จากแผนนี่ทาง 

หลวง ของกรมทางหลวง ซึ่งมีการแกไขปรับปรุงทุกป 

(3) หมวดภูมิประเทศ แสดงลักษณะ 

พื้นผิวภูมิประเทศของพื้นที่สํารวจ และพื้นที่ใกลเคียง 

เชน ทางน้ําระดับตางๆ แหลงน้ําผิวดินตางๆ เสน 

แสดงระดับความสูงของพื้นที่ รวมทั้งลักษณะพื้นผิว 

ภูมิประเทศอื่นๆ เชน พื้นที่เทือกเขา พื้นที่เนินเขา 

พื้นที่ลาดเอียงเชิงเขา ที่ราบลุมระหวางเขา เปนตน 

(4) ขอมูลทางดานอุทกวิทยา เปนขอมูล 

เกี่ยวของกับสภาพทางอุทกวิทยา หรือสภาพแหลงน้ํา 

ผิวดินของพื้นที่ เชน หวย หนอง บึง และแหลงน้ําผิว 

ดินอื่นๆ รูปแบบของทางน้ํา ความหนาแนนของทาง 

น้ํา ทิศทางการไหลของทางน้ํา สันปนน้ํา รวมไปถึง 

ขนาดพื้นที่แหลงรับน้ําเพื่อประมาณการปริมาณน้ําฝน 

ที่จะไหลเขาสูแองน้ําบาดาลในแตละป 

(5) ขอมูลการใชประโยชนที่ดิน แผนที่ 

ภูมิประเทศมาตราสวน 1:50,000 ไดลงขอมูลเกี่ยวกับ 

การใชประโยชนที่ดินพอสมควร เปนตนวาพื้นที่ปาไม 

ปาชายเลน พื้นที่ไรนา หรือพื้นที่หมูบานและพื้นที่ 

สาธารณประโยชนอื่นๆ เชน วัด โรงเรียน สนามกีฬา 

เปนตน นอกจากนี้ยังมีขอมูลบางสวนเกี่ยวเนื่องกับ 

ขอมูลทางอุทกธรณีวิทยา เชน พื้นที่ชายหาด แนว 

เนินกันน้ํา แนวคดโคงของทางน้ํา และพื้นที่เหมือง 


ขอมูลหมวดตางๆ ที่ปรากฏบนแผนที่ภูมิ 

ประเทศลวนเปนขอมูลในชวงระหวางการทําแผนที่ 

และจะมีการเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา ดังนั้นกอน 

ทําการสํารวจฯ ตองมีการตรวจสอบขอมูลปจจุบันจาก 

ภาพถายการรับรูระยะไกล เชน Google Earth เปน 

ตน 

ภาพถายทางอากาศและภาพถายการรับรู 

ระยะไกล สามารถใชประโยชนเกี่ยวกับการสํารวจฯ 

ไดเปนอยางดี ทั้งนี้เพราะสามารถมองเห็นลักษณะ 

ของพื้นผิวโลกไดเปนบริเวณกวางเห็นลักษณะ 

พื้นผิวโลกเปน 3 มิติ เสมือนหนึ่งการมองพื้นผิวโลก 

จากเครื่องบินหรือจากอวกาศ ดังนั้นภาพถายทาง 

อากาศและภาพถายการรับรูระยะไกล นอกจากจะใช 

ปรับปรุงขอมูลหมวดตางๆ ตามที่ปรากฏบนแผนที่ภูมิ 

ประเทศใหเปนขอมูลปจจุบันแลว ยังใชแปลคาหา 

ขอมูลดานตางๆ อันเกี่ยวเนื่องกับการสํารวจอุทก 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




ธรณีวิทยาอื่นๆ ไดอีกเปนตนวา 

(1) ขอมูลดานธรณีวิทยาสัณฐาน เปน 

ขอมูลดานขอบเขตแอง พื้นที่รับน้ํา รูปแบบทางน้ํา 

ความหนาแนนทางน้ํา ในสวนที่แสดงไวไดไมหมดใน 

แผนที่ภูมิประเทศ สําหรับเสนทางการคมนาคมและ 

การใชประโยชนของที่ดิน เชน บริเวณที่อยูอาศัย 

พื้นที่เพาะปลูก หรือพื้นที่ปาไม หรือพื้นที่แหลง 

อุตสาหกรรม เปนตน มักจะไดขอมูลที่เปนปจจุบัน 

มากกวาแผนที่ภูมิประเทศ 

(2) ขอมูลดานธรณีวิทยาภูมิภาค 

(regional geology) เปนขอมูลเกี่ยวกับ การกําหนด 

ขอบเขตของชั้นหินชนิดตางๆ (อยางคราวๆ) ใน 

บริเวณพื้นที่สํารวจได ทั้งนี้โดยการแปลคาจากความ 

เขม และจากความหยาบหรือละเอียดของเม็ดสี 

(texture) รวมทั้งรูปแบบของทางน้ําในหินชนิดตางๆ 

จะมีรูปแบบที่แตกตางกัน ซึ่งเมื่อนําผลจากการแปล 

ภาพถายดังกลาวไปตรวจสอบสภาพธรณีวิทยาใน 

สนาม ก็สามารถจะจัดทําเปนแผนที่ธรณีวิทยาได 

ตอไป 

(3) ขอมูลดานธรณีวิทยาโครงสราง จาก 

ภาพถาย จะสามารถแปลคาแนวเสนตรงตางๆ ที่ 

ปรากฏบนภาพถาย ซึ่งอาจจะเปนแนวรอยเลื่อน 

(faults) ระบบแนวรอยแตก (jointing systems) ใน 

ชั้นหิน แนวรอยเลื่อนรอยแตกในชั้นหิน (fractured 

zones) ซึ่งเกิดจากระบบการแตกเลื่อน รวมไปถึง 

โพรงถ้ํา รูปแบบและประเภทของโพรงถ้ําในแหลง 

หินปูน ซึ่งเปนขอมูลสําคัญสําหรับกําหนดจุดเจาะบอ 

น้ําบาดาลในพื้นที่หินแข็งเกือบทุกชนิด ทั้งนี้เพราะ 

หินแข็งสวนใหญ มักเปนหินเนื้อแนนไมมีชองวางปฐม 

ภูมิที่จะกักเก็บน้ําบาดาลได ดังนั้นในพื้นที่ดังกลาว 

การหาน้ําบาดาลหรือการกําหนดจุดเจาะบอน้ําบาดาล 

จึงจําเปนตองสํารวจคนหาบริเวณที่เปนแนวรอยแตก 

ในเนื้อหินเทานั้น โดยมีหลักเกณฑการคนหาแนว 

รอยแตกขนาดใหญๆ และมีการเชื่อมตอระหวางรอย 

แตกมากๆ ดังนั้นการเดินสํารวจหรือการสํารวจ 

ภาคพื้นดิน เพื่อหารอยแตกของชั้นหินในสนามจะมี 

ขอเสียเปรียบ เพราะจะไดขอมูลเฉพาะตรงจุดสํารวจ 

เทานั้น ซึ่งอาจไมเพียงพอที่จะประมาณการความ 

กวางใหญ และระบบการเชื่อมตอของรอยแตกแยกได 

แตการสํารวจคนหารอยแตกโดยอาศัยภาพถายทาง 

อากาศหรือภาพถายการรับรูระยะไกล จะมองเห็น 

พื้นที่เปนบริเวณกวางในคราวเดียวกัน ทําใหสามารถ 

เห็นระบบรอยแตกรอยเลื่อนทั้งระบบไดอยางชัดเจน 

ดังนั้นภาพถายจึงมีความสําคัญเปนอยางมากเกี่ยวกับ 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาในบริเวณพื้นที่ดังกลาว 

แผนที่ ธรณี วิ ทยาและแผนที่ อุ ทก 

ธรณีวิทยา ที่มีอยูในปจจุบันเปนแผนที่ที่มีมาตราสวน 

ขนาดเล็ก ซึ่งเหมาะสําหรับการวางแผนการพัฒนา 

แหลงน้ําบาดาลระดับประเทศหรือระดับภาคหรือระดับ 

จังหวัด ไมสามารถใชในการกําหนดตําแหนงจุดเจาะ 

บอน้ําบาดาลในหมูบาน โดยเฉพาะอยางยิ่งหมูบานที่ 

มีศักยภาพทางน้ําบาดาลต่ํา ซึ่งผลของการเจาะบอน้ํา 

บาดาลบางครั้งหางกันเพียงไมกี่เมตร ก็อาจได 

ปริมาณน้ําบาดาลที่แตกตางกันสูงมาก อยางไรก็ตาม 

แผนที่อุทกธรณีวิทยามาตราสวน 1:500,000 และแผน 

ที่น้ําบาดาลรายจังหวัด มาตราสวน 1:100,000 

ดังกลาวขางตน ใหขอมูลสําคัญๆ สําหรับการสํารวจ 

แหลงน้ําไดเปนอยางดี คือ 

- ขอมูลรายละเอียดเกี่ยวกับธรณีวิทยา 

ทั่วๆ ไป 

- ขอมูลรายละเอียดเกี่ยวกับธรณีวิทยา 

โครงสราง 

- ขอมูลรายละเอียดเกี่ยวกับประเภทของ 

ชั้นน้ําบาดาล เชน น้ําบาดาลในหนวย 

หินตางๆ 

- ขอมูลดานการลําดับชั้นหินอุมน้ํา 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




- ขอมูลดานปริมาณน้ําบาดาล 

- ขอมูลดานคุณภาพน้ําบาดาล 

- ขอมูลดานชนิดและระดับความลึกของ 

ชั้นน้ําบาดาลโดยประมาณ 

การศึกษาขอมูลทางอุทกธรณีวิทยาจาก 

แผนที่ดังกลาวขางตนจะไดขอมูลมากเพียงพอ 

สําหรับการสรางแบบจําลองเชิงมโนทัศนของพื้นที่ 

สํารวจใหชัดเจนและถูกตองยิ่งขึ้น 

ขอมูลการเจาะบอน้ําบาดาล ซึ่งเจาะโดย 

หนวยงานของรัฐทั่วประเทศ ประมาณ 200,000 บอ 

และประมาณการไววามีบอน้ําบาดาลที่เจาะโดย 

ภาคเอกชนอีกไมนอยกวา 150,000 บอ กระจัด 

กระจายอยูทั่วประเทศ แตขณะนี้มีขอมูลการเจาะที่ 

สมบูรณเพียงไมเกิน 70,000 บอ ศูนยสารสนเทศ 

ทรัพยากรน้ําบาดาลไดติดตามและรวบรวมขอมูล 

ดังกลาวใหสมบูรณมากที่สุดเทาที่เปนไปได สําหรับ 

ประโยชนที่ไดจากขอมูลการเจาะ โดยเฉพาะอยางยิ่ง 

เกี่ยวกับการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน สรุปได 

ดังตอไปนี้ คือ 

- ขอมูลชั้นดินหินที่ระดับความลึกตางๆ 

- ขอมูลชนิด ความลึกและความหนาของ 

ชั้นน้ําบาดาล 

- ขอมูลคุณสมบัติของชั้นน้ําบาดาล และ 

ปริมาณน้ําที่สูบได 

- ขอมูลคุณภาพน้ําบาดาล 

- ขอมูลระดับน้ําบาดาล 

- ขอมูลอุทกธรณีวิทยาดานอื่นๆ 

รายงานการสํารวจอุทกธรณีวิทยา กรม 

ทรัพยากรน้ําบาดาล มีรายงานประเภท “Groundwater 

Open-file Report” ประมาณ 300 เรื่อง ซึ่งเปน 

รายงานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาพื้นที่ตางๆทั่ว 

ประเทศ นอกจากนี้ฝายสํารวจน้ําบาดาล ไดจัดทํา 

เอกสารรายงานการสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง โดย 

รวบรวมรายงานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาในพื้นที่ 

ตางๆ ในลักษณะเปน “บันทึกรายงานการสํารวจ” 

(Notes of Groundwater Investigation) จํานวนไม 

นอยกวา 2,500 ฉบับ รายงานการสํารวจ ดังกลาว 

สามารถใชเปนกรณีตัวอยางสําหรับการสํารวจฯใน 

พื้นที่ที่มีสภาพอุทกธรณีคลายคลึงกัน 

6.2.2 วิธีการเตรียมแผนที่พื้นฐาน 

(1) ขั้นตอนการลงตําแหนงพื้นที่สํารวจ 

สําหรับการสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง ใหขยายแผน 

ที่ภูมิประเทศ มาตรสวน 1:50,000 ครอบคลุมพื้นที่ 

สํารวจในมาตราสวนที่เหมาะสม 

(2) ตรวจสอบและแกไขขอมูลหมวดตางๆ 

ในแผนที่ภูมิประเทศดวยภาพถายการรับรูระยะไกล 

เพื่อใหไดขอมูลที่เปนปจจุบันมากที่สุด อยางนอยตอง 

ตรวจสอบดวยภาพถายการรับรูระยะไกล Google 

Earth 

(3) ตรวจสอบและแกไขขอมูลหมวดธรณี 

วิทยาและอุทกธรณีวิทยาดวยภาพถายทางอากาศ 

โดยเฉพาะอยางยิ่งในพื้นที่ที่จําเปนตองสํารวจหาน้ํา 

บาดาลในชั้นหินแข็ง กําหนดตําแหนงจุดตรวจสอบ 

ตางๆ ที่จําเปนตองสํารวจตรวจสอบภาคสนามลงใน 

แผนที่พื้นฐาน 

(4) กําหนดขอบเขตพื้นที่สํารวจลงในแผน 

ที่พื้นฐาน ซึ่งนอกจากจะมีขอบเขตครอบคลุมพื้นที่ 

หมูบานแลว ยังตองครอบคลุมพื้นที่ที่มีโครงสรางทาง 

ธรณีวิทยาหรือหนวยหินทางอุทกธรณีวิทยาที่ 

เอื้ออํานวยตอการใหน้ําบาดาล เชนแนวรอยเลื่อน 

หรือแนวรอยแตก หรือชั้นหินที่กักเก็บน้ําบาดาลอื่นๆ 

เปนตน และบางครั้งอาจจําเปนตองครอบคลุมไปถึง 

แหลงน้ําผิวดินอื่นๆ ที่ปรากฏในพื้นที่ขางเคียง 

(5) ลงตําแหนงบอน้ําบาดาลที่ไดเจาะไว 

แลวพรอมขอมูลบอในแผนที่พื้นฐาน รวมทั้งการลง 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




ตําแหนงพื้นที่สํารวจจากรายงานการสํารวจน้ําบาดาล 

เฉพาะแหงที่เคยสํารวจไวแลวในพื้นที่ขางเคียง 

6.3 วิธีการจัดทําแผนการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

บนผิวดินและแบบจําลองเชิงมโนทัศนของพื้นที่สํารวจ 

6.3.1 วิธีการจัดทําแผนการสํารวจอุทกธรณี 


จากขั้นตอนที่ผานมาการวางแผนการ 

สํารวจไดกําหนดวัตถุประสงคของงาน และรวบรวม 

ขอมูลตางๆ บริเวณพื้นที่สํารวจและพื้นที่ขางเคียง 

เพื่อนําขอมูลตางๆ มาวิเคราะหเพื่อจัดทําแผนการ 

สํารวจฯและแบบจําลองฯ ตอไป 

จากการวิเคราะหขอมูลทั้งหมด สิ่งที่ตอง 

ทราบเพื่อนํามาทําแผนการสํารวจฯภาคสนาม ไดแก 

ประเภทและปริมาณขอมูลที่ตองตรวจสอบเพิ่มเติม 

เพื่อจะกําหนดวิธีตรวจสอบขอมูลและวิธีการจัดเก็บ 

ขอมูลที่ตองการ โดยการจัดทําแผนการสํารวจจะทํา 

ควบคูไปกับการสรางแบบจําลองเชิงมโนทัศนของ 

พื้นที่สํารวจ โดยแผนการสํารวจจะเปนสวนประกอบ 

ของแบบจําลองฯดวย ผลของแบบจําลองฯจะทําให 

ทราบวิธีการสํารวจที่เหมาะสมกับพื้นที่สํารวจมาก 

ที่สุด 

แผนการสํารวจ ประกอบดวย 

- วิธีการสํารวจและจัดเก็บขอมูล 

ภาคสนาม 

- แผนการใชบุคลากรและเครื่องมือ 

ที่จําเปนในการสํารวจ 

- แผนการใชบุคลากรและเวลาที่ใช 

ในการ สํารวจ 

6.3.2 วิธีการจัดทําแบบจําลองเชิงมโนทัศนของ 

พื้นที่สํารวจ 

ตามมาตรฐาน ทบ ป 3000-2550 การ 

สรางแบบจําลองเชิงมโนทัศนของพื้นที่สํารวจ อยาง 

นอยตองประกอบดวย 3 ขั้นตอน คือ (1) สรางแนว 

คิดเพื่อแกปญหาของพื้นที่นั้น (2) กําหนดสวน 

ประกอบของแบบจําลองฯ ประกอบดวย แผนการ 

สํารวจและการสอบทานวิธีการสํารวจ (3) การทวน 

สอบแบบจําลองฯ 

(1) แนวคิดการจัดทําแบบจําลองเชิง 

มโนทัศนของพื้นที่สํารวจ 

แตละพื้นที่สํารวจอาจมีแบบจําลองฯ 

หลายรูปแบบขึ้นอยูกับขอมูลเบื้องตนที่ไดจากการ 

รวบรวมและศึกษาดังกลาวขางตน ตัวอยางเชน 

แนวคิดในการแกไขปญหาความขาดแคลนแหลงน้ํา 

ของพื้นที่สํารวจนั้นๆ เปนตนวา พื้นที่สํารวจบริเวณ 

เชิงเขาและมีแนวคิดวาสามารถแกไขปญหาดวยน้ํา 

บาดาล อาจเสนอแนวคิดโดยการจัดทําแบบจําลองฯ 

ได 3 รูปแบบคือ รูปแบบที่ 1 สํารวจหาน้ําบาดาล 

ระดับตื้นจากชั้นกรวดทรายตอนบน รูปแบบที่ 2 

สํารวจหาน้ําบาดาลระดับลึกจากชั้นหินแข็งที่ถูกปด 

ทับอยูขางลาง และรูปแบบที่ 3 ในกรณีที่พื้นที่สํารวจมี 

แหลงน้ําบาดาลไมเพียงพอ อาจเสนอแนวคิดในการ 

สํารวจหาน้ําบาดาลจากพื้นที่ขางเคียง แตหากพื้นที่ 

สํารวจและพื้นที่ขางเคียงไมมีแหลงน้ําบาดาลไม 

เพียงพอและมีแหลงน้ําผิวดินที่นาจะพัฒนาขึ้นใช 

แกปญหาได ก็อาจเสนอแบบจําลองฯ ในการแกไข 

ปญหาความขาดแคลนแหลงน้ําของพื้นที่สํารวจนั้น 

ดวยแหลงน้ําผิวดิน และหากพื้นที่สํารวจและพื้นที่ 

ขางเคียงไมมีทั้งแหลงน้ําบาดาลและมีแหลงน้ําผิวดินที่ 

จะพัฒนาขึ้นใชได ก็อาจเสนอแบบจําลองฯ ในการ 

แกไขปญหาความขาดแคลนแหลงน้ําของพื้นที่สํารวจ 

นั้น ระบบถังน้ํากลาง (water bank systems) หรือการ 

สรางถังกักเก็บน้ําฝนตามครัวเรือนตางๆ หรือการ 

สรางโองแจกโอง 

(2) สวนประกอบของแบบ จําลองเชิง 

มโนทัศนของพื้นที่สํารวจ 

สวนประกอบที่สําคัญมี 2 สวนคือ สวนที่ 1 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




แผนการสํารวจ ซึ่งจัดทําขึ้นเพื่อใหบรรลุวัตถุประสงค 

ของโครงการที่ตั้งไว โดยสวนสําคัญของแผนการ 

สํารวจ ไดแก วิธีการสํารวจและจัดเก็บขอมูล แผนการ 

ใชบุคลากรและเครื่องมือ แผนการใชบุคลากรและเวลา 

สวนที่ 2 การสอบทานวิธีการสํารวจในแผนการสํารวจ 

ในกรณีที่มีวิธีการสํารวจสําหรับการจัดเก็บขอมูล 

ประเภทเดียวกันหลายวิธี จะตองสอบทานเพื่อพิสูจน 

ใหเห็นวา วิธีการสํารวจที่เลือกใชเปนวิธีที่เหมาะสม 

มากที่สุด 

(3) การทวนสอบแบบจําลองเชิงมโน 


ในกรณีที่มีแบบจําลองฯที่จะใชในการ 

แกไขปญหาของพื้นที่หลายรูปแบบ ดังตัวอยางในขอ 

(1) เพื่อพิสูจนใหเห็นวา แบบจําลองฯ ที่เลือกใชเปน 

รูปแบบที่เหมาะสมมากที่สุด 

6.4 คูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาภาคสนาม 

งานสํารวจภาคสนามเปนงานพื้นฐานของ 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยา ไมวาการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยานั้นจะมีวัตถุประสงคใดก็ตาม ผูสํารวจตอง 

สํารวจขอมูลทางดานอุทกธรณีวิทยา และทําความ 

เขาใจในดานธรณีวิทยาน้ําบาดาลของพื้นที่สํารวจให 

ละเอียดวาในบริเวณพื้นที่สํารวจจะหาน้ําบาดาลได 

จากหินชนิดใด มีชั้นน้ําบาดาลกี่ชั้น แตละชั้นมี 

ขอบเขตและลักษณะการแผขยายตัวเปนแบบใด 

ดังนั้นการสํารวจทางดานอุทกธรณีวิทยาอันเกี่ยวเนื่อง 

กับงานในดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยา อาจแบง 

ออกเปนการสํารวจในหมวดตางๆ ไดดังนี้ 

6.4.1 การสํารวจดานภูมิประเทศธรณี 

สัณฐานวิทยา ขอมูลดานภูมิประเทศและธรณีสัณฐาน 

วิทยาของพื้นที่สํารวจ โดยขอมูลสวนใหญไดจาก 

ขั้นตอนการรวบรวมขอมูล เชน ขอมูลจากแผนที่ภูมิ 

ประเทศ และขอมูลจากการแปลความหมายภาพถาย 

ทางอากาศและภาพถายการรับรูระยะไกล สําหรับการ 

สํารวจภาคสนามจะเปนการตรวจสอบความถูกตอง 

ของขอมูลที่ไดจากการแปลความหมายดังกลาว และ 

งานที่จะตองปฏิบัติในภาคสนาม โดยสรุปดังนี้ คือ 

(1) การสํารวจคนหาแหลงน้ําซึมน้ําซับ 

ตามพื้นที่ที่ลาดเอียงเชิงเขา 

(2) การสํารวจคนหารองรอยของธารน้ํา 

ใตผิวดินระดับตื้น 

(3) การสํารวจตรวจสอบระดับความสูง 

ของพื้นที่ ของจุดสํารวจตางๆ อาจใชระดับความสูง 

เปรียบเทียบ เพื่อใชเปนขอมูลสําคัญสําหรับการ 

ประมาณการทิศทางการไหลของน้ําบาดาล 

6.4.2 การสํารวจดานอุทกธรณีวิทยา 

ภูมิภาค ขอมูลบางสวนอาจไดจากการแปล 

ความหมายภาพถายอากาศและภาพถายการรับรู 

ระยะไกล และจากแผนที่ธรณีวิทยาและแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยามาตราสวนตางๆ เปนตนวา ขอมูลในดาน 

ชนิดของหินและการเรียงลําดับชั้นหิน หนวยหินทาง 

ธรณีวิทยาและทางอุทกธรณีวิทยา ดังนั้นการสํารวจ 

เพื่อคนหาขอมูลทางดานอุทกธรณีวิทยา สําหรับการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาในภาคสนามซึ่งโดยสวนใหญ 

จะตองสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยารายละเอียด 

ของพื้นที่สํารวจ ในมาตราสวน 1:25,000 หรือ 

1:5,000 จึงมีความจําเปนตองตรวจสอบขอมูลที่ได 

จากขั้นตอนการเตรียมการ รวมไปถึงการสํารวจ 

รายละเอียดเพิ่มเติม ไดแก การสํารวจเพื่อทราบชนิด 

และคุณสมบัติในการกักเก็บน้ําบาดาล รวมถึง 

คุณสมบัติทางชลศาสตรอื่นๆของหินในพื้นที่สํารวจ 

โดยเฉพาะหินที่เปนแหลงใหน้ําบาดาลหรือเปนชั้นหิน 

อุมน้ํา รวมทั้งการเรียงลําดับชั้นหินหรือหนวยลําดับ 

ชั้นหินทางอุทกธรณีวิทยา (hydrogeological sequences) 

ของพื้นที่สํารวจโดยละเอียด ตามมาตรฐาน 

ASTM D 5879-93 ไดกําหนดมาตรฐานการตรวจสอบ 

กลุมหินตางๆ ไวดัง ตอไปนี้ 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




(1) ชนิดของหิน พรอมคํานิยามของหิน 

(definitive and adjectives) ตัวอยางเชน 

หินทราย, อารโคสิก (ประกอบดวย 

แรเฟลดสปารมาก) (Sandstone, arkosic) 

หินปูน, มีลักษณะเนื้อทราย, แสดง 

ชั้นหินชัดเจน (Limestone, sandy, well-bedded) 

(2) สีหิน (color and range) อธิบายให 

ชัดเจน ตัวอยางเชน มีสีแดงเขมถึงน้ําตาลแดง(crimson 

to reddish brown), มีริ้วสีเหลืองหรือออกเหลือง 

แสดงถึงทิศทางการไหลของน้ํา (small yellow yellowish 

strip presented according to water flow direction) 

(3) ลักษณะเนื้อหิน (texture) ตัวอยาง 

เชน (เม็ดแรหรือเม็ดตะกอน) มีขนาดปานกลางถึง 

ละเอียด (medium to fine grained), มีการคัดขนาดดี 

(well sorted), (เม็ดแรหรือเม็ดตะกอน) แสดงลักษณะ 

มีเหลี่ยมมุมถึงมีเหลี่ยมบางดาน (angular to subangular) 

(4) แรประกอบหิน (rock forming 

minerals) ตัวอยางเชน แรควอรตซ (quartz) ไมโคร 

ไคลน (microcline) ไบโอไทต (biotite) มัสโคไวต 

(muscovite) คลอไรต (chlorite) เปนตน 

(5) ระดับความแข็งของเนื้อหิน (rock 

hardness scale) ระดับความผุกรอนของเนื้อหิน ระบุ 

ตามตารางที่ 3 (degree of weathering) ตาม 

Terzaghi’s Guide ระบุตามตารางที่ 4 (ภาคผนวก) 

(6) ชนิดของวัสดุที่ไดจากการผุพัง 

(types of weathering products) ตัวอยางเชน แรดิน 

(clay), ทราย (sand), ทรายปนแรดิน (clayey sand) 


6.4.3 การสํารวจดานโครงสรางธรณี 

วิทยา การสํารวจอุทกธรณีวิทยาโดยเฉพาะอยางยิ่ง 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาในบริเวณพื้นที่ที่หินใหน้ํา 

เปนหินแข็ง ขอมูลดานโครงสรางธรณีวิทยาจะเปน 

ขอมูลที่มีความสําคัญอยางยิ่ง ทั้งนี้เนื่องจากหินแข็ง 

โดยสวนใหญแลวมักเปนหินแข็งเนื้อแนนไมมีรูพรุน 

ปฐมภูมิสําหรับการกักเก็บน้ําบาดาล แตกักเก็บน้ํา 

บาดาลตามชองวางทุติยภูมิหรือที่เกิดจากโครงสราง 

ธรณีวิทยา โครงสรางธรณีวิทยาที่เอื้ออํานวยตอการ 

กักเก็บน้ําบาดาลในแหลงหินแข็งไดแก โครงสราง 

ตางๆ ตามมาตรฐาน ทบ ส 1000-2550 ซึ่งไดกําหนด 

มาตรฐานขั้นต่ําในการตรวจสอบขอมูลธรณีวิทยา 

โครงสรางในสนาม โดยแบงออกเปน 2 หมวดคือ 

หมวดที่ 1 ธรณีวิทยาโครงสรางที่มีผลทําใหเกิด 

ลักษณะผิดวิสัยของชั้นหิน (rock defects) เชน ระบบ 

แนวรอยแยกในชั้นหิน (jointing system) แนวรอย 

เลื่อน (faults) การผุกรอนของเนื้อหิน(weathering 

and decomposition) และหมวดที่ 2 โครงสรางในเนื้อ 

หินชนิดตางๆ คือ หินตะกอน (sedimentary rocks) 

หินแปรและหินอัคนี ดังนี้ 

(1) ระบบแนวรอยแยกในชั้นหิน ให 

ตรวจแนวรอยแยกวา เปนแนวรอยที่เปดหรือปด หาก 

เปนแนวรอยแยกปดใหตรวจสอบวัสดุประสาน 

(cementing materials) รวมทั้งใหตรวจวัดขนาด 

ระยะหาง จํานวน และทิศทางการวางตัวของระบบ 

แนวรอยแยกที่สําคัญ 

(2) แนวรอยเลื่อน ใหระบุชนิดของแนว 

รอยเลื่อน (dip-slip, normal, reverse, thrust, strikeslip) 

ใหตรวจวัดขนาดของแนวรอยเลื่อนและขนาด 

ของการเคลื่อนตัว (displacement) ใหระบุชนิดวัสดุที่ 

ทับถมอยูในแนวรอยเลื่อนนั้น (filling materials : 

mylonite, gouge, breccia) 

(3) การผุกรอนของเนื้อหิน โดยให 

ตรวจสอบระดับการผุกรอนทางกลศาสตร (mechanical 

weathering) ระดับการผุกรอนทางเคมี (chemical 

weathering) ระดับการผุกรอนอันเกิดจากสายน้ําแร 

รอน (hydrothermal) และระดับการผุกรอนอันเกิดจาก 

ปฏิกิริยาออกซิเดชั่น (oxidation reaction) 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




(4) ในกลุมหินตะกอน ใหระบุประเภท 

ของชั้นหิน (stratified, bedded, massive, lensed) 

ตรวจสอบระดับการประสานตัวและชนิดของวัตถุ 

ประสาน (degree of cementation and type of 

cementing materials) ตรวจหาการวางตัวเฉียงระดับ 

(cross-bedding) ซึ่งสามารถสืบหาทิศทางการไหล 

ของทางน้ําในอดีตกาล และซากดึกดําบรรพ (fossils) 

ซึ่งสามารถสืบหาอายุของชั้นหิน 

(5) ในกลุมหินแปร ใหระบุระดับการแปร 

สภาพของหิน (grade of metamorphism) และ 

ลักษณะเนื้อหิน (migmatitic, cataclastic, schistose, 

gneissic, foriated) 

(6) ในกลุมหินอัคนี ใหระบุลักษณะเนื้อ 

หิน (alphanitic, porphyritic, zoned, dike, intrusive, 

extrusive, flow banding) 

นอกจากนี้ ในการสํารวจอุทกธรณีวิทยามี 

ความจําเปนตองสํารวจเพื่อตรวจสอบขอมูลดาน 

โครงสรางธรณีวิทยาเพิ่มเติม นอกเหนือจากขอ 

กําหนดตามมาตรฐานการทดสอบวัสดุแหงสหรัฐ 

อเมริกา (ASTM D 5879-93) ซึ่งกําหนดไวสําหรับ 

การสํารวจดานธรณีเทคนิคเทานั้น โดยมีรายการที่ 

จะตองสํารวจเพิ่มเติม ดังนี้ 

(7) โพรงหินปูนใตผิวดิน การสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาในบริเวณพื้นที่แหลงหินปูน สิ่งที่นัก 

อุทกธรณีวิทยาคนหาคือ โพรงถ้ําหินปูนใตผิวดิน โดย 

การสํารวจธรณีวิทยาภาคพื้นดินจะดําเนินการสํารวจ 

คนหาเครื่องหมายหรือลักษณะที่จะนําไปสูโพรง 

หินปูนใตดิน (Gyögy, 1977) ไดแก 

- พื้นที่บริเวณชั้นหินปูนที่โผลใหเห็น 

แสดงลักษณะภูมิประเทศสูงต่ําชัดเจน หรือเห็นเปน 

แทงสูงสลับกับหุบเขา (tower karst) ทั้งนี้สามารถ 

แบงแยกระดับของภูมิประเทศแบบคาสต (karst 

topography) ที่เกิดจากการผุพังของหินปูน (บริเวณ 

เทือกเขานั้นมีสวนประกอบของหินปูนอยูมาก) 

ออกเปนระดับตางๆ เชน youth stage karst, mature 

stage karst หรือ tower karst 

- แหลงน้ําซับน้ําซึม (spring outlets 

หรือ spring seepage) ตามบริเวณพื้นที่เชิงเขา 

- แสดงลักษณะภูมิประเทศแบบคาสต 

ใตผิวดิน (sub-surface karst features) ปรากฏตาม 

บริเวณพื้นที่ลาดเอียงเชิงเขาในรูปแบบตางๆ เชน 

ปลองหินปูน (karst shafts) พื้นที่ราบแองหินปูน 

(doline plains) หลุมยุบ (sink holes) แองน้ําที่เกิด 

จากการยุบตัว (collapse ponds) เปนตน 

(8) แนวรอยแตกในชั้นหิน (fractured 

zones) เกิดในหินแข็งแทบทุกชนิดโดยเฉพาะอยางยิ่ง 

แนวรอยแตกที่เกิดจากการบีบอัดในชั้นหินแปรจะมี 

แนวรอยแตกอยางเปนระบบสามารถตรวจสอบ 

ทิศทางได ในลักษณะเปนระบบแนวรอยแตก แตแนว 

รอยแตกในชั้นหินแข็งที่มีคุณคาสามารถเปนแหลงกัก 

เก็บน้ําบาดาล จะตองเปนแนวรอยแตกที่มีการ 

เชื่อมตอสัมพันธกันเทานั้น รอยแตกที่ไมเชื่อมตอถึง 

กันน้ําบาดาลที่กักเก็บอยูตามแนวรอยแตกไมสามารถ 

ไหลเชื่อมติดตอกันได ก็ยากที่จะเจาะบอพัฒนาน้ํา 

บาดาลขึ้นใชประโยชนได ระบบการเชื่อมตอของแนว 

รอยแตกในชั้นหินแข็งประเภทหนึ่งไดแกแนวรอยแตก 

เปนโซนกวาง (shrinkage cracks) ซึ่งมักเกิดใน 

หินดินดานแข็ง (hard shale) ทั้งในกลุมหินโคราช 

ตอนลาง และในกลุมหินลําปาง บอน้ําบาดาลที่เจาะใน 

โซนแนวรอยแตกเหลานี้มักไดน้ําบาดาล ปริมาณน้ํา 

ขึ้นอยูกับความหนาแนนของโซนรอยแตก 

(9) โครงสรางหินคดโคง (anticline and 

syncline) โครงสรางหินคดโคงรูปกระทะหงาย-กระทะ 

คว่ํา ในหินแข็งชนิดตางๆ อาจเอื้ออํานวยตอการกัก 

เก็บน้ําบาดาลได โดยเฉพาะตรงบริเวณสวนโคงงอ 

ของชั้นหินแข็ง มักจะเกิดการแตกหักของหินแข็งเปน 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




แนวยาว รวมทั้งโครงสรางคดโคงรูปกระทะหงาย จะ 

เปนโครงสรางที่เปนแองกักเก็บน้ําบาดาลได 

(10) โครงสรางแองหินบนผิวหินแข็งใต 

ผิวดิน ตามบริเวณพื้นที่ลาดเอียงเชิงเขาหินแกรนิต 

มักพบโครงสรางที่เปนแองหินใตผิวดิน โดยแองหินนี้ 

อาจเกิดจากการที่มวลแกรนิตขนาดใหญมีการผุพัง 

บริเวณผิวนอกสวนดานบนที่สัมผัสกับหินชนิดอื่น ทํา 

ใหเกิดเปนหลุมลึกลงไปในเนื้อหินแกรนิตนั้น หรืออาจ 

เกิดจากการที่ขณะที่สวนประกอบของเหลวรอนซึ่ง 

เปนตนกําเนิดมวลแกรนิต ถูกดันใหแทรกขึ้นมานั้น 

เนื่องจากแรงดันใตพิภพไมสม่ําเสมอและขึ้นกับ 

สวนประกอบของเปลือกโลกบริเวณนี้ จึงทําใหรูปราง 

มวลแกรนิตมีลักษณะสูงต่ําไมราบเรียบตาม 

สภาพแวดลอมขณะแข็งตัวเปนหิน ทําใหบางแหงโผล 

เหนือผิวดิน บางแหงกลับยุบตัวเปนแอง การเจาะบอ 

น้ําบาดาลตรงบริเวณกนแองมักจะไดน้ําบาดาล ซึ่ง 

หากบริเวณนี้เปนสวนที่เปนหินแกรนิตผุ จะประกอบ 

ไปดวยกอนแกรนิตขนาดใหญ (granite boulder) ปน 

อยูกับชั้นดินเหนียวปนทราย 

6.5 การรังวัดระดับบอน้ําบาดาลและระดับ 

ตําแหนงจุดสํารวจ 

งานสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดินโดย 

สวนใหญ มีความจําเปนตองทราบขอมูลระดับความสูง 

ของบอและจุดสํารวจตางๆ ขอมูลดังกลาวอาจหาได 

จากการอานแผนที่ภูมิประเทศ หรืออาจตองใชทีมงาน 

ในการเดินรังวัดระดับความสูงถายทอดจากตําแหนง 

จุดความสูงมาตรฐาน (benchmark) ทั้งนี้ขึ้นกับความ 

ละเอียด (accuracy) ของขอมูลที่ตองการ โดยสามารถ 

แบงงานรังวัดออกเปนชั้นงานตางๆตามความละเอียด 

ของงาน ตั้งแตงานรังวัดชั้น 1 จนถึงงานรังวัดชั้น 3 

ดังนั้น การใชขอมูลระดับความสูงของการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาบนผิวดิน จําเปนตองเลือกใชระดับความ 

ละเอียดของขอมูลระดับความสูงตามความจําเปน 

6.5.1 ขอมูลระดับความสูงจากการประมาณการ 

ขอมูลระดับความสูงอาจประมาณการได 

คราวๆจากแผนที่ภูมิประเทศ กรมแผนที่ทหาร มาตรา 

สวน 1:50,000 ซึ่งแสดงระดับความสูงของพื้นที่ตางๆ 

ในแผนที่ดวยเสนระดับความสูง มีระยะระหวางเสนชั้น 

ความสูง (contour interval) เทากับ 10 เมตร หรืออาจ 

หาระดับความสูงของตําแหนงที่ตองการจากการแปล 

ความหมายภาพถายทางอากาศ โดยวิธีการ 

เปรียบเทียบความเหลื่อมของตําแหนงของจุด 2 จุด 

(parallax) คือตําแหนงของจุดที่ตองการทราบระดับ 

ความสูงกับตําแหนงของยอดเขาที่ทราบระดับความ 

สูงที่ชัดเจน การประมาณการขอมูลระดับความสูงจาก 

แผนที่ภูมิประเทศหรือภาพถายทางอากาศ สวนใหญมี 

ความละเอียด ±5 เมตร โดยประมาณ ซึ่งเพียงพอ 

สําหรับการประมาณการทิศทางการไหลของน้ําบาดาล 

ในพื้นที่ลาดชัน หรือการจัดทําแบบจําลองทางอุทก 

ธรณีวิทยาในพื้นที่ทั่วไป 

6.5.2 การหาขอมูลระดับความสูงจากเครื่องมือ 

ไดแก เครื่องวัดระดับความสูง (altimeter) 

ซึ่งสามารถใหขอมูลไดละเอียดกวาการประมาณการ 

จากแผนที่ แตการใชเครื่องวัดระดับความสูงทุกครั้ง 

จะตองทําการปรับเทียบ (calibrate) เครื่องมือจากจุด 

ที่ทราบระดับความสูง ทั้งกอนและหลังการใชงาน 

รวมทั้งตองตรวจสอบระดับแรงดันบรรยากาศขณะใช 

งาน หากในชวงระหวางใชงานมีแรงดันบรรยากาศ 

ผิดปกติจะตองปรับแกคาแรงดันบรรยากาศใหถูกตอง 

เครื่องวัดระดับความสูงมีหลายรูปแบบ เชน เครื่องวัด 

ระดับความสูงแบบ Robust ที่ใหความละเอียดของ 

ขอมูลระดับความสูงในพื้นที่ราบไดดี เครื่องวัดระดับ 

ความสูงแบบกลองสองระดับ (hand level) ซึ่งติดตั้ง 

ในเข็มทิศแบบ Brunton (Meridian, and Abney 

Models) เปนกลองสองระดับเพื่อสองหา true horizon 

line ซึ่งสามารถปรับใชในการหาระดับความสูงได 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




(Barnes, 1981) เครื่องกําหนดตําแหนงจุดพิกัด 

(GPS) สามารถใชหาคาระดับความสูงไดเชนเดียวกัน 

6.5.3 การหาระดับความสูงโดยการรังวัด 

ตามมาตรฐานกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

ทบ ส 1000–2551 กําหนดใหเปนงานสํารวจฯใน 

พื้นที่ราบ ที่ตองวิเคราะหระบบการไหลและการ 

เคลื่อนที่ของน้ําบาดาลในชั้นหินอุมน้ํา ซึ่งตองมีขอมูล 

ระดับความสูงของบอน้ําบาดาลและจุดสํารวจตางๆ ที่ 

ไดจากการรังวัดระดับความสูงของตําแหนงดังกลาว 

ซึ่งมาตรฐานไดกําหนดใหเปนงานรังวัดชั้น 3 คือ 

อยางนอยจะตองรังวัดระดับความสูงดวยกลองระดับ 

(leveling tele-scope) หรือการรังวัดดาวเทียมจีพีเอส 

แบบสถิติ (static global positioning system survey) 

โดยมีขั้นตอนและวิธีการสํารวจ (กรมชลประทาน, 

2548) ดังนี้ 

(1) วิธีการรังวัดพิกัดดวยเครื่องรับ 

สัญญาณดาวเทียม 

เปนวิธีการรังวัดเพื่อกําหนดตําแหนง 

จากดาวเทียมจีพีเอสหรือระบบดาวเทียมอื่น โดยนํา 

เครื่องรังวัดไปตั้งรับสัญญาณที่ตําแหนงหมุดหลักฐาน 

หรือจุดที่ตองการหาคาพิกัด ตามเสนโครงขายการ 

รังวัดที่ไดจัดเตรียมไวลวงหนา แลวนําผลการรังวัดมา 

ประมวลผลและปรับแกโครงขาย คาพิกัดที่คํานวณได 

ตองมีคาพิกัดทางยีออเดซี (geodetic coordinates) 

และคาพิกัดกริดยูทีเอ็ม (universal transverse mercator, 

UTM) บนพื้นหลักฐานสากล WGS 84 (world 

geodetic system 1984) และบนพื้นหลักฐานอินเดีย 

2518 (Indian 1975 datum) 

(1.1) วิธีการรังวัดงานวงรอบ 

เปนวิธีการรังวัดเพื่อคํานวณหาพิกัด 

ตําแหนงของจุดตางๆ โดยการวัดมุมและวัดระยะที่ 

เชื่อมตอระหวางจุดในลักษณะตอเนื่องกัน (traverse) 

คาพิกัดตองคํานวณเปนคาพิกัดกริดยูที 

เอ็ม บนพื้นหลักฐาน WGS 84 หรือ Indian 1975 

(1.2) วิธีการสํารวจโยงคาระดับ 

เปนวิธีการรังวัดเพื่อคํานวณหา 

คาระดับความสูง (กําหนดสูง-แผนที่ทหาร) ของหมุด 

หลักฐานหรือจุดตางๆ ซึ่งอางอิงกับพื้นระดับน้ําทะเล 

ปานกลาง (รทก หรือ mean sea level) โดยการวัดคา 

ตางระดับตอเนื่องจากจุดถึงจุด ดวยกลองระดับและไม 

แบงสวนเมตร 

(2) การโยงคาพิกัดดวยวิธีการวงรอบ 

ชั้นที่ 3 

(2.1) ขอกําหนดเฉพาะและมาตรฐาน 

ความถูกตอง 

(2.1.1) การวัดมุม 

- ความละเอียด ใชกลองวัดมุมที่มีความ 

ละเอียด 1 ลิปดาหรือดีกวา กรณีที่ใช 

กลองวัดมุมอิเลคทรอนิคสตองมีความ 

ละเอียด 20 ฟลิปดา หรือดีกวา 

- จํานวนสถานี (ศูนย) ของการวัด ไดแก 

2 สถานี 

- ความตางของแตละสถานีกับคา 

ปานกลางไมเกิน 10 ฟลิปดา 

- สถานีแรกและสถานีสุดทายของการวัด 

มุมตองไมเปนหมุดเดียวกัน 

(2.1.2) การวัดระยะ 

- ใชเครื่องวัดระยะอิเลคทรอนิคส หรือ 

โซลานเหล็ก (steel tape) 

- ความละเอียดของการวัดระยะ 

1/7,500 หรือดีกวา 

(2.1.3) การวัดอาซิมุทดาราศาสตร 

- ทําการรังวัดอาซิมุท ทุก 30-40 มุม 

- จํานวนสถานีของการวัด 8-12 สถานี 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




- probable error ของผลปานกลาง 

ไมเกิน 5 ฟลิปดา 

- จํานวนแกของมุมวงรอบเมื่อตรวจสอบ 

กับคาอาซิมุทไมเกินมุมละ 5 ฟลิปดา หรือ 15 ฟลิป 

ดา (N เปนจํานวนมุม) 

- ความคลาดเคลื่อนในการบรรจบทาง 

ตําแหนง เมื่อปรับแกมุมแลวไมเกิน 1/5,000 

(2.2) การกรุยแนวและสรางหมุดหลักฐาน 

- คนหาหมุดหลักฐานที่จะใชออกงาน 

และเขาบรรจบ ซึ่งเปนหมุดหลักฐานชั้นที่ 3 หรือชั้นที่ 

สูงกวา 

- กรุยแนวเสนวงรอบจากหมุดหลักฐานที่ 

ทราบคาแลว เขาเขตโครงการพรอมทั้งกําหนด 

ตําแหนงของหมุดวงรอบและตําแหนงที่จะสรางหมุด 

หลักฐานถาวร 

- สรางหมุดชั่วคราว (หมุดไม) ทุกหมุด 

วงรอบ 

(2.3) การวัดมุมและวัดระยะ 

- วัดมุมทุกหมุดวงรอบ 

- วัดระยะระหวางหมุดวงรอบ 

- วัดอาซิมุทดาราศาสตร เพื่อควบคุม 

ทิศทางของเสนวงรอบทุก 40 มุมหรือนอยกวา 

(2.4) การคํานวณ 

- ตรวจสอบคามุมและระยะใหอยูใน 

เกณฑตามขอ 2.1 

- คํานวณคาพิกัดในระบบพิกัดยูทีเอ็ม 

(3) งานโยงคาระดับโดยวิธีการระดับ 

ชั้นที่ 3 

(3.1) ขอกําหนดเฉพาะและมาตรฐาน 

ความถูกตอง 

(3.1.1) เครื่องมือและอุปกรณ 

- ใชกลองระดับอัตโนมัติหรือกลอง tilting 

ซึ่งมีความไวของหลอดระดับ 60 ฟลิปดาตอ 2 มิลลิ 

เมตร หรือดีกวา 

- ใชกลองระดับดิจิตอล (digital level) 

ซึ่งมีกําลังขยายของกลองสอง ไมนอยกวา 24 เทา 

และความเบี่ยงเบนมาตรฐานของการทําระดับไป-กลับ 

2.00 มิลิเมตร/กิโลเมตร หรือดีกวา 

- ใชไมแบงสวนเมตรแบบธรรมดา หรือ 

ใชไมแบงสวนเมตรชนิดแถบรหัส (bar code) ซึ่ง 

ประกอบ ดวยหลอดระดับฟองกลมประกอบและเหล็ก 

รองรับไมแบงสวนเมตร (ground plates) 

(3.1.2) การปฏิบัติงานสนาม 

- ความยาวของสายการระดับไมเกิน 40 

กิโลเมตร 

- ทําระดับเที่ยวเดียว (single run) ถา 

หมุดหลักฐานที่ใชออกงานและเขาบรรจบ อยูหางกัน 

ไมเกิน 20 กิโลเมตร ถาเกิน 20 กิโลเมตร ใหทําระดับ 

แบบไป-กลับ 

- ถาไมมีหมุดหลักฐานเขาบรรจบ ใหทํา 

ระดับแบบไป-กลับ โดยเดินระดับเที่ยวทํากลับ ผาน 

หมุดหลักฐานทุกหมุดของเที่ยวทําไป 

- แบงสายการระดับออกเปนตอน ความ 

ยาวตอนละ 1-3 กิโลเมตร 

- การอานคาระดับใหอานทั้งสามสายใย 

คือ สายใยบน (U) สายใยกลาง (M) และสายใยลาง 

(L) โดยใหผลบวกของสายใยบนกับสายใยลางเทียบ 

กับ 2 เทา ของสายใยกลางตองไมเกิน 2 มิลลิเมตร 

- ระยะไกลสุดระหวางกลองกับไมระดับ 

ไมเกิน 100 เมตร 

- หมุดออกงานและหมุดบรรจบตองไมใช 

หมุดเดียวกัน 

- ความคลาดเคลื่อนระหวางเที่ยวทําไป 

กับเที่ยวทํากลับ และในการเขาบรรจบหมุดไมเกิน 12 

มิลลิเมตร (K=ระยะทางเปนกิโลเมตร) 

(3.2) การกรุยแนวและสรางหมุดหลักฐาน 

- คนหาหมุดหลักฐานการระดับที่ 3 หรือ 

ชั้นสูงกวา เพื่อใชออกงานและเขาบรรจบ 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




- กรุยแนวสายการระดับและกําหนด 

ตําแหนงที่จะสรางหมุดหลักฐาน 

- สรางหมุดหลักฐานถาวร 

แบบ ข ทุกระยะ 4-5 กิโลเมตร 

แบบ ค ทุกระยะ 2 กิโลเมตร 

(3.3) การวัดระดับ 

เครื่องมือ วิธีการวัด และคํานวณปรับแก 

ใหเปนไปตามเกณฑกําหนดของงานระดับชั้นที่ 3 

6.6 การจัดทําตนรางแผนที่และรายงาน 

6.6.1 การจัดทําตนรางแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

แผนที่ตนรางอุทกธรณีวิทยาอาจประกอบ 

ดวยแผนที่หลัก (main map) และแผนที่ประกอบอื่นๆ 

(accessories maps) หรือมีเพียงแผนที่หลักขึ้นอยูกับ 

ชิ้นงาน ดังนี้ 

แผนที่หลัก (main map) เปนการจัดทํา 

ตนรางแผนที่อุทกธรณีในสนาม เพื่อนําเสนอขอมูลที่ 

ไดจากขั้นตอนการรวบรวมขอมูลและการเตรียมการ 

และขั้นตอนการสํารวจภาคสนาม ในรูปแบบของแผน 

ที่ครอบคลุมพื้นที่สํารวจทั้งหมด โดยการลงขอมูล 

ตางๆในแผนที่ ใหใชสัญลักษณและคําอธิบายแผนที่ 

ตามมาตรฐานสากล (รายละเอียดในเอกสารมาตรฐาน 

ทบ ส 4000-2550) 

แผนที่ประกอบ (accessories maps) 

เปนแผนที่แสดงรายละเอียดของขอมูลที่ไดจากการ 

สํารวจภาคสนาม เฉพาะตรงบริเวณพื้นที่ที่ดําเนินการ 

สํารวจขอมูลรายละเอียด ซึ่งอาจขยายมาตราสวนของ 

แผนที่ใหมีมาตราสวนใหญกวาแผนที่หลัก เพื่อความ 

สะดวกในการลงขอมูลการสํารวจขั้นรายละเอียด โดย 

ในแผนที่ประกอบทุกแผนจะตองแสดงตําแหนงของ 

พื้นที่ในแผนที่หลัก สัญลักษณและคําอธิบายแผนที่ให 

ใชหลักเกณฑเชนเดียวกับแผนที่หลัก 

องคประกอบหลักของแผนที่ตามขอ 

กําหนดของกรมทรัพยากรน้ําบาดาล ทบ ส 4000- 

2550 แผนที่หลักและหรือแผนที่ประกอบ ตองแสดง 

องคประกอบตางๆ ดังนี้ 

(1) มาตราสวนของแผนที่ เปน graphic 

scale พรอมคําอธิบายเกี่ยวกับมาตราสวนของแผนที่ 

(2) ลูกศรกํากับทิศ 

(3) ตําแหนงการเก็บตัวอยาง (น้ําและ 

หิน) พรอมหมายเลขตัวอยาง 

(4) ตําแหนงการถายรูปสําหรับเปนภาพ 

ประกอบรายงาน 

(5) ในแผนที่หลักตองแสดงตําแหนงที่มี 

การสํารวจศึกษาขอมูลขั้นรายละเอียด 

(6) ในแผนที่หลักตองแสดงตําแหนงของ 

แนวตัดขวาง หรือตําแหนงของ block diagrams 

ตางๆ 

(7) ในแผนที่ประกอบตองแสดงวันที่และ 

ชวงระยะเวลาในการสํารวจขอมูลรายละเอียด 

6.6.2 การจัดทําแบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิง 

มโนทัศน 

นอกจากการจัดทําตนรางแผนที่อุทกธรณี 

วิทยาแลว จําตองคาดการณถึงสภาพอุทกธรณีวิทยา 

ใตผิวดิน โดยการจัดทําแบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิง 

มโนทัศนของพื้นที่สํารวจตามขอมูลที่ไดจากขั้นตอน 

ตางๆของการสํารวจฯ โดยจําลองสภาพอุทก 

ธรณีวิทยาใตผิวดินจากขอมูลที่มีอยู เพื่อคาดคะเนถึง 

ลักษณะชั้นหินอุมน้ําในพื้นที่ เชน ความลึก ความหนา 

การแผกระจายตัวของชั้นหิน เปนตน 

ในการจัดทําแบบจําลองอุทกธรณีวิทยา 

เชิงมโนทัศน สามารถแสดงไดหลายรูปแบบ อาจเปน 

ภาพตัดขวางทางอุทกธรณีวิทยา(block diagrams) 

หรือแผนภาพรั้ว(fence diagrams) เปาหมายสําคัญ 

ของการจัดทําแบบจําลองฯ คือ เพื่อใชเปนเครื่องมือ 

ในการวางแผนสํารวจขั้นตอไป เชน จําเปนตองสํารวจ 

ธรณีฟสิกสหรือไม หากจําเปนจะสํารวจดวยวิธีใดลึก 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




เพียงไร จะเสนอขอมูลอยางไรใหเหมาะสม จําเปน 

ตองเจาะสํารวจหรือไม หากจําเปนจะเจาะดวยวิธีใด 

ลึกเพียงไร และเสนอขอมูลดวยวิธีใด 

6.6.3 การจัดทํารายงานการสํารวจอุทกธรณี 


ตามขอกําหนดกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

รายงานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดินทุกฉบับ 

อยางนอยตองมีองคประกอบสําคัญ ดังตอไปนี้ คือ 

(1) บทนํา (ประกอบดวยวัตถุประสงค 

ของการสํารวจอุทกธรณีวิทยา และรายละเอียดของ 

โครงการ) 

(2) ผลจากการรวบรวมและการศึกษา 

ขอมูล 

(3) ผลจากการสํารวจภาคสนาม 

(ประกอบดวยวิธีการสํารวจและขอจํากัดตางๆ) 

(4) สภาพอุทกธรณีวิทยาเชิงภูมิภาค 

และเชิงพื้นที่ 

ตัวอยางการเขียนรายงานเกี่ยวกับ 

สภาพอุทกธรณีวิทยา เชน การสํารวจน้ําบาดาล 

เฉพาะแหงในพื้นที่หนึ่งซึ่งปกคลุมดวยตะกอนจําพวก 

แกรนิตผุ (weathered granite) เปนพื้นที่ราบเชิงเขาที่ 

มีขนาดพื้นที่ 500x500 ตารางเมตรโดยประมาณ มี 

เขาหินแกรนิตโผลใหเห็นทางดานทิศตะวันตกและทิศ 

ตะวันตกเฉียงเหนือ สวนดานทิศตะวันออกของพื้นที่ 

ราบดังกลาวเปนทะเล ความหนาของตะกอนแกรนิตผุ 

ไมทราบแนชัด มีขอมูลจากจุดเจาะบอน้ ําบาดาลเดิม 

เพียงจุดเดียว เจาะลึก 30 เมตร ไดน้ําจากชั้นทราย 

จําพวก granite wash ที่ระดับความลึกระหวาง 25-30 

เมตรโดยประมาณ ลึกลงไปจากชั้นทรายดังกลาวเปน 

ชั้นหินแกรนิตแข็ง (fresh granite) ซึ่งโดยทั่วไปไมให 

น้ําบาดาล ยกเวนกรณีเจาะพบแนวรอยแตกในชั้นหิน 

คาดหมายวาชั้นทราย granite wash นาจะเกิดใน 

ลักษณะเปนทางน้ํายุคเกา (paleo channel) โดยมี 

แนวไหลจากบริเวณพื้นที่เขาดานทิศตะวันตกผาน 

บริเวณพื้นที่ราบเชิงเขาลงสูทะเลดานทิศตะวันออก 

การสํารวจหาแหลงน้ําบาดาลไดตั้งเปาหมายในการ 

สํารวจคนหาแหลงน้ําบาดาลระดับตื้นจากชั้นทราย 

ดังกลาว หรือจากแนวรอยแตกบนผิวหินแกรนิตสด 

เทานั้น สวนน้ําบาดาลในรอยแตกระดับลึก นาจะมี 

ความกรอยหรือเค็ม อันเนื่องมากจากอิทธิพลจากน้ํา 

ทะเล 

(5) สภาพปญหาในพื้นที่สํารวจ 

ตัวอยางการเขียนรายงาน (เนื้อหา 

ตอเนื่องจากขอ 4) จากขอมูลอุทกธรณีวิทยาที่ไดจาก 

การสํารวจภาคสนามดังกลาว จําเปนตองทําการ 

สํารวจธรณีฟสิกสเพิ่มเติม โดยใชวิธีสํารวจแบบ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ เพื่อหาลักษณะ 

ความลึกความหนาตลอดจนการแผกระจายตัวของชั้น 

ทราย granite wash และตรวจสอบวาในพื้นที่สํารวจมี 

ชั้นทรายกี่ชั้น รวมทั้งการตรวจสอบความเค็มของน้ํา 

บาดาลที่พบในชั้นทรายที่เปนชั้นหินอุมน้ํา แต 

เนื่องจากสภาพของพื้นที่สํารวจเปนพื้นที่แคบมี 

สิ่งกอสรางเกือบเต็มพื้นที่ รวมทั้งมีสภาพทางอุทก 

ธรณีวิทยาที่ไมเอื้ออํานวยตอการสํารวจ ดังขอสรุป 

ตอไปนี้ 

- ชั้นทราย granite wash ที่เคยเจาะพบ 

มีลักษณะเปน paleo-channel โดยมีการเกิดของชั้น 

ทรายเปนแนวจริงหรือไม หรือเปนเพียงกระเปาะ 

ทรายที่เกิดในลักษณะเปน alluvial fan ตรงเชิงเขา 

เทานั้น 

- นอกเหนือไปจากชั้นทรายgranite 

wash ซึ่งหากเปน paleo-channel จริง ในบริเวณ 

พื้นที่สํารวจจะมี paleo-channel ที่อยูลึกหรือตื้นกวา 

เดิมอีกหรือไม และหากมีจะมีลักษณะการแผขยายตัว 

อยางไร 

- ความหนาของตะกอนแกรนิตผุใน 

บริเวณ พื้นที่สํารวจ 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




- ปญหาเรื่อง lateral resistivity variation 

เนื่องจากพื้นที่สํารวจดานหนึ่งเปนเขาหิน granite 

มีคา apparent resistivity สูงมาก สวนอีกดานหนึ่ง 

เปนทะเลที่มีคา apparent resistivity ที่ต่ํามากๆ 

- ปญหาเรื่องน้ําเค็มเนื่องจากพื้นที่ 

สํารวจเปนชายฝงทะเล หากมีการสูบน้ําบาดาลจาก 

แนวรองน้ําเกาขึ้นใชในอัตราสูง อาจชักนําใหน้ําทะเล 

รุกล้ําเขาสูชั้นน้ําบาดาลได 

7. เอกสารอางอิง 

กรมชลประทาน, 2548. หลักการสํารวจและจัดทํา 

แผนที่, คณะทํางานปรับปรุงวิธีปฏิบัติงานสํารวจ 

จัดทําแผนที่ภูมิประเทศ, การสัมมนาเชิง 

ปฏิบัติการ, 25-27 สิงหาคม 2548. 

ราชบัณฑิตยสถาน, 2532. ศัพทวิทยาศาสตร ฉบับ 

ราชบัณฑิตยสถาน, บริษัทเพื่อนพิมพ จํากัด. 

วิฑิต ศิริโภคากิจ., 2542. การสํารวจน้ําบาดาล, กรม 

ทรัพยากรน้ําบาดาล, กรุงเทพฯ. 

American Society for Testing and Materials 

(ASTM), 2004. Standard Guide for Site 

Characterization for Environmental Purposes 

With Emphasis on Soil, Rock, the Vadose 

and Groundwater, D 5730-04. 


(ASTM), 2002. Standard Guide for 

Geotechnical Mapping of Large 

Underground Openings in Rocks, D 5879- 

02. 

Brassington, R., 1988. Field Htdrogeology, 

Geological Society of London Professional 

Handbook Series. 

Gyögy, D.,1977. The Cave of Hungary: Bulletin of 

the Hungarian Speleological Soceity (HU 

ISSN 0324-6221), Budapest, p. 19 –26. 

8. ภาคผนวก 

ขั้นตอนการกรองงานและขั้นตอนการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยา ดังแสดงในตารางที่ 1-4 

ตารางที่ 1 ขั้นตอนการกรองงานและขั้นตอนการสํารวจอุทกธรณีวิทยาเฉพาะแหงตามมาตรฐาน ISO 9000 

หัวขอ 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

กองน้ําบาดาล 

กระบวนการ 

คําขอสํารวจ 

พิจารณา 

ตรวจสอบขอมูลในสํานักงาน 

วิเคราะหความจําเปน 

สํารวจธรณีฟสิกสในสนาม 

แปลคาขอมูล 

ทํารายงานการสํารวจ 

ตรวจสอบรายงาน 

ทําหนังสือตอบ 

สรุปผลการสํารวจ 

ประเมินผลการสํารวจ 

ปรับสมุดทะเบียน/จบ 

ผูขอ 

ฝ.พนบ 1-6 

ขั้นตอนการปฏิบัติงาน Procedure Manual 

ชื่องาน : การสํารวจน้ําบาดาล 

ฝ. แผนงาน 

ผอ.กน. 

หฝ. สํารวจ สายงาน ฝายธุรการ 

N 

Y 

Y 

N 

N 

Y 

รหัส : 

เริ่มใช : 

แผนที่ : 

สมุดรับ 

แผนที่ 

IV-1 

RS-1 

กน1/2541 

บันทึก 

เริ่มตน/สิ้นสุด ดําเนินการ พิจารณา สื่อสาร 

(จาก กรมทรัพยากรน้ําบาดาล, ไมระบุพ.ศ.) 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




ตารางที่ 2 ตารางแสดงขั้นตอนการกรองงานและขั้นตอนการสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง 

งานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง รหัสที่ใช 

หัวขอ 

กระบวนการดําเนินงาน ผูขอ ผอ. ผอ.สวน/ สายงาน ธุรการ 

สํานัก/ ผอ,แผนก 

ผอ.ศูนยฯ 

1 คําขอสํารวจ ลงรับ 

2 ตรวจสอบขอมูล N 

∗ 

3 พิจารณา/วิเคราะหความสําคัญ N 

Y 

∗ 

Y 

4 สํารวจภาคสนาม ∗ 

5 แปลคาขอมูล/จัดทํารายงาน ∗ 

6 สอบทานรายงาน Y N 

∗ 

7 ทําหนังสือตอบ ∗ 

8 ประเมินผลการสํารวจ ∗ 

9 ปรับสมุดทะเบียน/จบ ลงสมุด 

ทะเบียน 

จุดเริ่มตน / จุดสิ้นสุด ดําเนินการ พิจารณา ประสานงาน 

∗ ใหกําหนดแบบฟอรม / รหัสพรอมกํากับ ว. / ด. / ป. สําหรับตรวจสอบขั้นตอนและระยะเวลาการดําเนินงาน 

ตารางที่ 3 ระดับความแข็งของหินชนิดตางๆ 

ระดับความแข็ง / 

ประเภทของหิน 

หินรวนที่มีความแข็ง 

นอยมากหรือดิน 

แรงกด 

โดยประมาณ 

การทดสอบความแข็งในสนาม 

(มิลลิปาสคาลร) 

0.6-1.25 ขีดขูดไดดวยเล็บนิ้วหรือปรากฏรอยบุบเมื่อทุบเบาๆ ดวยคอนธรณี หรือ 

การขุดลอกจําเปนตองใชเครื่องมือหรือสามารถขุดลอกเปลือกไดดวยมีด 

พก 

1.25-5.0 ตัวอยางหินยุยเปนผง เมื่อขูดดวยปลายคอนธรณี 

หินรวนที่มีความแข็ง 

นอย 

หินรวนที่มีความแข็ง 5.0-12.5 เปนรอยขีดตื้นๆ ประมาณ 1-3 มม. เมื่อขูดดวยปลายคอนธรณี 

นอยปานกลาง 

หินแข็งปานกลาง 12.5-50 ไมสามารถขูดลอกเปลือกหินไดดวยมีดพก 

หินแข็ง 50-100 การทุบหินใหแตก ตองทุบแรงๆ ดวยคอนธรณีมากกวา 1 ครั้ง 

หินแข็งมาก 100-250 การทุบหินใหแตก ตองทุบแรงๆ ดวยคอนธรณีหลายๆ ครั้ง 

หินแกรง > 250 หินจะแตกเปนเกล็ดเล็กเกล็ดนอยเทานั้น เมื่อทุบแรงๆ ดวยคอนธรณี 

หลายๆ ครั้ง 

(จาก ASTM, 2002) 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




ตารางที่ 4 ระดับความผุกรอนของหินตาม Tarzaghi’s Guide 

หินดั้งเดิม หินที่ผานการจุมน้ํา อบแหงและปนหลายๆ 

ครั้ง หรือผานการตากแดดตากฝนนานๆ 

การ 

เปลี่ยนแปลง 

ทางปริมาตร 

ของหิน 

การจัดกลุม 

มีเสียงกังวานเมื่อ 

ทุบดวยคอน 

ไมมีการเปลี่ยนแปลง เปลี่ยนแปลง (a) หินแข็ง (solid rock) 

นอยวัดไมได 

แตกเปนชิ้นเล็กๆ ผิวรอยแตกเรียบ (b) หินมีรอยแตกในเนื้อหิน (finely 

fissured unaltered rock) 

แตกเปนชิ้นเล็กๆ ผิวรอยแตกเปนมัน และ 

พบรองรอยเศษแรเนื้อละเอียดซึ่งเปนแรที่ 

แปรสภาพจากแรดั้งเดิมในหินเนื่องจากการ 

ผุพัง (fine grained weathering products) 

(c) หินมีการยอยสลายผุพังเล็กนอย 

(slightly decomposed rock) 

แตกยุยเปนเม็ดทรายหรือทรายละเอียด (d) หินทรายที่มีวัตถุประสานไมคงทน 

(sandstone with unstable cement) 

มีเสียงหนักทึบ 

เมื่อทุบดวยคอน 

แตกเปนเศษหินเหลี่ยมเล็กๆไมปรากฏการ 

เปลี่ยนแปลงทางเคมี 

เปลี่ยนแปลงจน 

ตรวจวัดได 

(e) หินที่มีสวนประกอบอยูระหวางหิน 

,แรดิน สวนประกอบหลักเปนหิน 

(intermediate between rock & clay, 

rock dominant) 

เปลี่ยนแปลงอยางตอเนื่อง เปนสาร 

แขวนลอยพวกเศษดิน 

(f) หินที่มีสวนประกอบอยูระหวางหิน,แร 

ดิน สวนประกอบหลักเปนแรดิน 

(intermediate between rock & clay, 

clay dominant) 

เปลี่ยนแปลงอยางตอเนื่อง เปนสาร 

แขวนลอยพวกเศษดินและตะกอนเหลี่ยม 

พวกเศษหินแตก 

(g) หินที่มีการยอยสลายโดยสมบูรณ 

(thoroughly decomposed) 

ละลายน้ํากลายเปนสารแขวนลอยสมบูรณ 

แบบ 

เปลี่ยนแปลง 

มากวัดไมได 

(h) ตะกอนแรดินเนื้อละเอียด และทราย 

ละเอียดจับตัวกันอัดแนนในสภาพอากาศ 

แหง (clay silt and very fine sand in 

dry or very compacted condition) 

(จาก ASTM, 2002) 


คูมือ ทบ ส 1000-2550 




คูมือ ทบ ส 2001-2550 

การคัดเลือกวิธีการสํารวจทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน 







คูมือการคัดเลือกวิธีการสํารวจทางธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินฉบับนี้ ไดจัดทําขึ้นภายใตโครงการจัดทํา 




บาดาลไดมอบหมายใหคณะผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณี 

วิทยา ธรณีวิทยา วิศวกรรม เครื่องกล และวิศวกรรม 

โยธา เปนผูดําเนินการรางคูมือการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาบนผิวดิน เพื่อใหใชควบคูไปกับ มาตรฐาน 

ทบ ส 2001-2550 การคัดเลือกวิธีการสํารวจทางธรณี 

ฟสิกสบนผิวดิน โดยคูมือฉบับนี้ ไดกําหนดขั้นตอน 

และแนวทางสําหรับใชในงานสํารวจฯ เพื่อใหได 

ผลงานมีมาตรฐานตามที่กรมฯกําหนด 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินเปนการสํารวจหา 

ขอมูลในเชิงลึก โดยใชเครื่องมือการสํารวจธรณีฟสิกส 

บนผิวดินตรวจวัดคุณสมบัติทางกายภาพตางๆของ 

ชั้นดินชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความลึกตางๆ และจาก 

การแปลความหมายจากขอมูลการสํารวจธรณีฟสิกส 

บนผิวดิน ทําใหสามารถประมาณการความลึกความ 

หนาของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินในพื้นที่สํารวจได 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน มีวิธีการสํารวจ 

หลายวิธี ขึ้นอยูกับคุณสมบัติทางกายภาพของชั้นดิน 

ชั้นหินใตผิวดินที่ตองการตรวจวัด เชน ตองการ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ ตรวจวัดความ 

เร็วของคลื่นไหวสะเทือนที่วิ่งผานชั้นหิน ตรวจวัด 

ความเปนตัวนําแมเหล็กไฟฟา หรือตรวจวัดความ 

หนาแนนของชั้นดินชั้นหิน เปนตน 

การคัดเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

นั้นขึ้นอยูกับปจจัยหลายๆ อยาง หากเลือกวิธีการ 

สํารวจที่ถูกตองเหมาะสมกับปจจัยตางๆ ก็จะทําให 

สามารถแปลความหมายขอมูลการสํารวจไดงาย 

ไดผลการสํารวจที่ถูกตองแมนยํา รวมทั้งประหยัด 

คาใชจายและเวลาในการสํารวจภาคสนาม ซึ่งบาง 

กรณีอาจจําเปนตองใชการสํารวจธรณีฟสิกสหลายวิธี 

ควบคูกันไป เพื่อใหไดขอมูลการสํารวจที่ครบถวน 

อยางไรก็ตาม ผลการสํารวจยอมขึ้นกับปจจัยตางๆ 

โดยสรุปคือ 

1.1 ความชํานาญของผูดําเนินการสํารวจเปน 

ปจจัยที่สําคัญที่สุด โดยผูสํารวจตองเปนผูวาง 

แผนการสํารวจ ดําเนินการจัดเก็บขอมูลการสํารวจ 

ภาคสนาม และการแปลความหมายขอมูลการสํารวจ 

นอกจากจะตองเขาใจอยางถองแทเกี่ยวกับ 

รายละเอียดดานทฤษฎี วิธีการสํารวจ และวิธีการแปล 

ความหมายขอมูลแลว ยังจําเปนตองรูสภาพอุทก 

ธรณีวิทยาของพื้นที่ที่สํารวจดวย ดังนั้นการเลือก 

วิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินจะตองวิเคราะห 

แบบจําลองทางอุทกธรณีวิทยาของพื้นที่ที่สํารวจอยาง 

ละเอียด 


คูมือ ทบ ส 2001-2550 การคัดเลือก 

วิธีการสํารวจทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน



1.2 ผลจากการวิเคราะหแบบจําลองทางอุทก 

ธรณีวิทยา ที่ไดจากขั้นตอนการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

บนผิวดิน มักไดขอมูลใตผิวดินโดยประมาณเทานั้น 

ขอมูลดังกลาวเพียงพอสําหรับการศึกษาวิจัยดานอุทก 

ธรณีวิทยาในพื้นที่สํารวจหรือไม หากไมเพียงพอ 

จําเปนตองสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินหรือไม หาก 

จําเปนจะดําเนินการสํารวจดวยวิธีใด โดยปกติการ 

สํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินจะมีบทสรุปคือ แบบ 

จําลองทางธรณีฟสิกสของพื้นที่สํารวจ ซึ่งจะแสดง 

ขอมูลอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน โดยเฉพาะอยางยิ่ง 

ความลึกและความหนาของชั้นน้ําที่ระดับความลึก 

ตางๆ พรอมการลําดับชั้นหินทางธรณีฟสิกส การแผ 

กระจายตัวของชั้นน้ํา รวมทั้งคุณภาพความกรอยเค็ม 

ของน้ําในชั้นน้ํา 


2.1 เอกสารคูมือฉบับนี้จัดทําขึ้นโดยมีวัตถุ 

ประสงคหลัก เพื่อใชในการคัดเลือกวิธีการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดินที่เหมาะสมสําหรับประยุกตใชในการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยา ภายใตสภาพอุทกธรณีวิทยา 

ของพื้นที่สํารวจแบบตางๆ 

2.2 วิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินที่กลาว 

ถึงในเอกสารคูมือฉบับนี้ เปนวิธีการสํารวจที่ใชในงาน 

ทั่วๆไป โดยผานการตรวจสอบและยอมรับในระดับ 

สากลวา มีประสิทธิภาพนาเชื่อถือสําหรับการ 

ประยุกตใชในการสํารวจดานอุทกธรณีวิทยา ธรณี 

เทคนิค และการสํารวจสิ่งฝงกลบมลพิษ (ASTM; 

D6429-99 Reapproved, 2006) 

2.3 วิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินที่กลาว 

ถึงในเอกสารคูมือนี้ จะครอบคลุมเฉพาะวิธีการสํารวจ 

ที่นํามาประยุกตใชในดานการสํารวจดานอุทกธรณี 

วิทยาเทานั้น โดยประกอบดวยวิธีการสํารวจ 4 วิธี คือ 

การสํารวจดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟา 

(resistivity methods) การสํารวจดวยวิธีการตรวจวัด 

ความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห (shallow 

seismic refraction method) การสํารวจดวยวิธีการ 

ตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา (electromagnetic 

methods, EM methods) การสํารวจดวยวิธีการ 

ตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค (micro-gravity methods) 

2.4 เอกสารคูมือฉบับนี้จะสรุปวิธีการประยุกต 

ใชการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินแบบตางๆ ดังกลาว 

แตไมครอบคลุมถึงรายละเอียดดานทฤษฎี วิธีการ 

สํารวจ และวิธีการแปลความหมายขอมูลการสํารวจ 

ซึ่งรายละเอียดดังกลาวจะปรากฏในเอกสารคูมือการ 

สํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินแตละวิธี (คูมือ ทบ ส 

2002-2550 ถึง ทบ ส 2005-2550) 





- มาตรฐาน ทบ ส 2001-2550 การคัดเลือก 



ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ 










- คูมือ ทบ ส 1000-2550 การสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาบนผิวดิน 







ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความตานทาน 







ไฟฟา 


ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวง 




- D6429-99 (Re 2006) Standard Guide 

for Selecting Surface Geophysical Methods 





หมายถึง การสํารวจอุทกธรณีวิทยา ที่มีวัตถุประสงค 




การสํารวจเก็บขอมูลดานอุทกธรณีวิทยาใตผิวดินโดย 

ใชเครื่องมือหยั่งลึกลงไปจากผิวดิน 


(surface hydrogeological investigation) หมายถึง 

การสํารวจโดยใชเครื ่องมือทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

เพื่อที่จะจัดเก็บขอมูลดานธรณีวิทยาและอุทกธรณี 

วิทยา โดยมิไดใชเครื่องมือใดๆหยั่งลึกลงไปจากผิวดิน 

แบบจําลองเชิงมโนทัศนของพื้นที่สํารวจ 

(conceptual site models) หมายถึง การสรางรูป 

แบบจําลองของพื้นที่สํารวจจากขอมูลเบื้องตนของ 

พื้นที่สํารวจเทาที่มีอยู เพื่อใชในการกําหนดแนวทาง 

และวิธีการสํารวจภาคสนาม 


(conceptual hydrogeological models) หมายถึง การ 

สรางรูปแบบจําลองของพื้นที่สํารวจจากขอมูลดาน 

อุทกธรณีวิทยาที่ไดจากการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบน 

ผิวดิน เพื่อใชประกอบกับแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

สําหรับการกําหนดแนวทางการสํารวจขั้นตอไป 








5.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ไดกําหนดวิธีการ 

คัดเลือกการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน สําหรับสภาพ 

อุทกธรณีวิทยาของพื้นที่สํารวจแบบตางๆ สําหรับการ 

ปรับใชเพื่อใหไดผลงานการสํารวจตรงตามมาตรฐานที่ 

กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนด โดยสามารถนําไป 

ประยุกตใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยาตางๆ ดังนี้ 

5.1.1 ใชเปนคูมือในการคัดเลือกวิธีการสํารวจ 

ธรณีฟสิกสบนผิวดิน สําหรับงานสํารวจน้ําบาดาล 

เฉพาะแหง ซึ่งอาจตองดําเนินการสํารวจตอเนื่องดวย 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดินตามมาตรฐาน ทบ 

ส 3000-2550 


ธรณีฟสิกสบนผิวดิน สําหรับงานสํารวจจัดทําแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยา โดยมีกระบวนการสํารวจจัดทําแผนที่ 






อุทกธรณีวิทยาตอเนื่องตามมาตรฐาน ทบ ส 4000- 

2550 


ธรณีฟสิกสบนผิวดิน สําหรับงานศึกษาวิจัยแหลงน้ํา 

บาดาลตางๆ เชน การศึกษาวิจัยเพื่อประเมินปริมาณ 

น้ําสํารองแองน้ํา การศึกษาวิจัยเพื่อประเมินพื้นที่เติม 

น้ํา การศึกษาวิจัยเพื่อจัดทําแบบจําลองอุทก 

ธรณีวิทยาทางคณิตศาสตร และการศึกษาวิจัยทาง 

อุทกธรณีวิทยาดานอื่นๆ 

5.2 คูมือการคัดเลือกวิธีการธรณีฟสิกสบนผิว 

ดินฉบับนี้ ไดกําหนดขั้นตอนและแนวทางการปฏิบัติ 

งานไวกวางๆ สําหรับการปรับใชกับงานสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาหรือการศึกษาวิจัยอุทกธรณีวิทยาตาม 

วัตถุประสงคตางๆ ซึ่งตองการรายละเอียดของขอมูล 

ตางกัน โดยเฉพาะปริมาณของขอมูลยอมขึ้นอยูกับ 

ขนาดของพื้นที่สํารวจ เวลาและงบประมาณของงาน 

สํารวจศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาลแตละงาน ดังนั้น 

ขั้นตอนและแนวทางการปฏิบัติงานที่ไดกําหนด 

เอกสารฉบับนี้ อาจเปลี่ยนแปลงไดตามที่ผูเชี่ยวชาญ 

ของโครงการศึกษาวิจัยแตละโครงการจะเห็นสมควร 


การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินเปนขั้นตอนการ 

สํารวจภาคสนามที่ตอเนื่องจากการสํารวจอุทกธรณี 

วิทยาบนผิวดิน โดยมีเปาหมายเพื่อจัดทํารูปแบบอุทก 

ธรณีวิทยาใตดินในขั้นตอนสุดทายของการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาบนผิวดิน ซึ่งจําลองสภาพอุทกธรณีวิทยา 

ใตผิวดินไดคราวๆ โดยการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินเปนการสํารวจบนผิวดิน โดยใชเครื่องมือทาง 

ธรณีฟสิกสบนผิวดินตรวจวัดคุณสมบัติทางกายภาพ 

ของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความลึกตางๆ และ 

ดวยการแปลความหมายจากขอมูลการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดิน ทําใหสามารถประมาณการความลึก 

ความหนาของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินในพื้นที่สํารวจ 

ภายใตการประมาณการทางวิทยาศาสตร 

7. เครื่องมือและอุปกรณ 

รายการเครื่องมือและอุปกรณการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดินที่เกี่ยวของกับเอกสารคูมือฉบับนี้ 

ประกอบดวย ชุดเครื่องมือการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินจํานวน 4 ชุดดวยกันคือ 

(1) ชุดเครื่องมือการสํารวจตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ พรอมอุปกรณ 

(2) ชุดเครื่องมือการสํารวจตรวจวัดความเร็วของ 

คลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห พรอมอุปกรณ 

(3) ชุดเครื่องมือการสํารวจตรวจวัดสนามคลื่น 

แมเหล็กไฟฟา พรอมอุปกรณ 

(4) ชุดเครื่องมือการสํารวจตรวจวัดแรงโนมถวง 

อยางละเอียด พรอมอุปกรณ 

รายละเอียดของชุดเครื่องมือแตละชนิดไดแสดง 

ไวในมาตรฐานและคูมือปฏิบัติการดานการสํารวจของ 

กรมทรัพยากรน้ําบาดาล ตั้งแตการสํารวจดวยการ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ (คูมือ ทบ ส 

2002-2550) การสํารวจดวยการตรวจวัดความเร็ว 

คลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห (คูมือ ทบ ส 2003-2550) 

การสํารวจดวยการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา 

(คูมือ ทบ ส 2004-2550) และการสํารวจดวยการ 

ตรวจวัดความโนมถวงจุลภาค (คูมือ ทบ ส 2005- 

2550) 

8. การคัดเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบน 


การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน เปนการสํารวจ 

โดยการตรวจวัดหาคุณสมบัติทางทางกายภาพของชั้น 

ดินชั้นหินใตดิน ซึ่งเปนลักษณะการหาขอมูลใตผิวดิน 

ทางออม การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินมีหลายวิธี 

ขึ้นอยูกับวัตถุประสงคของการสํารวจ โดยทั่วไปการ 

เลือกใชวิธีการสํารวจขึ้นอยูกับปจจัยหลายๆ อยาง 

เชน ความแตกตางดานคุณสมบัติทางกายภาพของชั้น 






ดินชั้นหินใตผิวดิน (physical contrast) ในพื้นที่สํารวจ 

ซึ่งจําเปนตองเลือกวิธีการสํารวจใหเหมาะสม เพื่อให 

ไดขอมูลที่มีความถูกตองมากที่สุด นอกจากนี้ยังมี 

ปจจัยอื่นๆ เชน คาใชจายและระยะเวลาที่ใชในการ 

สํารวจ รวมไปถึงแผนการนําเสนอขอมูลการสํารวจ 


ตามมาตรฐานการทดสอบวัสดุแหงสหรัฐอเมริกา 

D6429-99 (Reapproved 2006) ไดกําหนดขั้นตอน 

การเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน ดังนี้ 

8.1 การประยุกตใชวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

บทสรุปของการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบน 

ผิวดิน ตามมาตรฐาน ทบ ส 1000 - 2550 คือการ 

สรางแบบจําลองอุทกธรณีวิทยา ซึ่งจําลองสภาพอุทก 

ธรณีวิทยาใตผิวดินของพื้นที่สํารวจจากขอมูลการเจาะ 

ที่มีอยูอยางจํากัด ใหเปนแบบจําลองคราวๆ พรอม 

ขอสรุปเพื่อเปนแนวทางการสํารวจขั้นตอไป 

ปริมาณขอมูลและการแปลความหมาย 

ขอมูลเปนปจจัยสําคัญในการบงชี้ความถูกตองแมนยํา 

ของงานสํารวจอุทกธรณีวิทยาดานตางๆ โดยเฉพาะ 

อยางยิ่งขอมูลอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน ซึ่งไดจากการ 

เจาะสํารวจพรอมดวยกระบวนการหยั่งธรณี (well 

logging) แตการสํารวจดวยวิธีดังกลาวตองเสีย 

คาใชจายสูงและใชเวลามากเมื่อเปรียบเทียบกับการใช 

ขอมูลจากการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

โดยทฤษฎีของการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิว 

ดินดวยวิธีการตางๆ ขอมูลที่ไดจากการสํารวจ 

ภาคสนามเปนขอมูลเชิงปริมาณ แตโดยสวนใหญ 

สามารถแปลความหมายขอมูลดังกลาวใหเปนขอมูล 

เชิงคุณภาพได การแปลความหมายขอมูลการสํารวจ 

ธรณีฟสิกสบนผิวดินจําเปนตองทราบสภาพอุทกธรณี 

วิทยาของพื้นที่สํารวจ โดยเฉพาะอยางยิ่งขอมูลการ 

เจาะที่ใชเปนขอมูลเปรียบเทียบ (key wells) นอก 

จากนี้การแปลความหมายจําเปนตองใชประสบการณ 

ความเชี่ยวชาญและความละเอียดรอบคอบของผูแปล 

สําหรับโปรแกรมสําเร็จรูปที่ใชในการแปลความหมาย 

ขอมูลการสํารวจธรณีฟสิกสนั้น ไมสามารถผนวก 

ขอมูลรายละเอียดดานอุทกธรณีวิทยาหรือรายละเอียด 

อื่นๆที่อาจมีความสําคัญเขาไปในกระบวนการแปล 

ความหมาย จึงควรใชขอมูลที่ไดจากโปรแกรมเพื่อการ 

เปรียบเทียบเทานั้น 

8.2 ความแตกตางดานคุณสมบัติทางกายภาพ 

ของชั้นดินชั้นหินใตผิวดิน 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธี 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะของชั้นดินชั้นหิน 

ใตผิวดินรวมทั้งของเหลวในชั้นดินชั้นหินนั้น จะตอง 

คํานึงถึงความแตกตางดานความตานทานไฟฟา 

จําเพาะ (resistivity contrast) ของชั้นดินชั้นหินที่ 

ระดับความลึกตางๆในพื้นที่สํารวจ ซึ่งจําเปนตองมีคา 

ความแตกตางสูงเพียงพอที่จะจําแนกชั้นดินชั้นหินนั้น 

ออกจากกันดวยคาความตานทานไฟฟาจําเพาะได 

(resistivity layers) ในทํานองเดียวกันการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการอื่นๆ จําเปนตองคํานึงถึง 

ความแตกตางของคาที่เปนตัวจําแนกหรือแบงแยกชั้น 

ดินชั้นหินออกจากกัน เชน คาความเร็วคลื่นไหว 

สะเทือน (velocity contrast) คาความหนาแนน 

(density contrast) คาแรงโนมถวง (gravity contrast) 

ของชั้นดินชั้นหินบริเวณพื้นที่สํารวจนั้น เพื่อที่จะ 

สามารถจําแนกออกเปนชั้นตามคุณสมบัติที่แตกตาง 

กันได 

ตัวอยางเชน การเลือกวิธีสํารวจของการ 

สํารวจแนวรอยตอระหวางชั้นน้ําเค็มและจืด ซึ่ง 

คุณสมบัติของชั้นน้ําเค็มและจืดจะมีความแตกตางดาน 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะของชั้นทรายน้ําจืดกับชั้น 

ทรายน้ําเค็มคอนขางสูง ในขณะที่ความเร็วของคลื่น 

ไหวสะเทือนที่วิ่งผานชั้นทรายน้ําเค็มและชั้นทรายน้ํา 






จืดมีคาใกลเคียงกันมาก สวนความหนาแนนของชั้น 

ทรายน้ําเค็มและชั้นทรายน้ําจืดมีความแตกตางกัน 

เพียงเล็กนอย แตสามารถตรวจวัดไดดวยเครื่อง 

ตรวจวัด ในการปฏิบัติการสํารวจจริงอาจพบปญหา 

ปลีกยอย เชน ในกรณีที่พื้นที่สํารวจปกคลุมดวยชั้น 

ดินเค็ม การสํารวจตรวจวัดความตานทานไฟฟา 

จําเพาะจะประสบปญหาได เนื่องจากเปนขอจํากัดของ 

วิธีการสํารวจ 

การสํารวจทางธรณีฟสิกสบนผิวดินที่ 

ประยุกตใชในดานการสํารวจแหลงน้ําบาดาล โดยสวน 

ใหญจะใชวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

แตหลายๆกรณีจําเปนตองใชวิธีการตรวจวัดอื่นๆ 

ควบคูไปดวย 

8.3 สรุปวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินที่ใช 

ในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

การคัดเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินจําเปนตองอาศัยปจจัยตางๆ หลายประการ 

รวมไปถึงความรูพื้นฐานดานธรณีฟสิกสเพื่อเลือก 

วิธีการสํารวจที่เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ ความลึกที่ 

ตองการทราบขอมูล รวมทั้งคาใชจายและเวลาที่ใชใน 

การสํารวจ สําหรับหัวขอนี้จะสรุปวิธีการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดินที่ใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 4 

วิธี ดังนี้ 

8.3.1 วิธีการสํารวจตรวจวัดความตานทาน 

ไฟฟาจําเพาะแบบกระแสตรง 

การสํารวจตรวจวัดความตานทานไฟฟา 

จําเพาะแบบกระแสตรง (direct current resistivity 

methods, DC) เปนการสํารวจโดยการปลอยกระแส 

ไฟฟากระแสตรงลงสูใตดินผานขั้วหลักไฟฟากระแส 

(current electrodes) สองขั้วคือ C 1 และ C 2 และ 

ตรวจวัดความตางศักยทางไฟฟา (voltage potentials) 

บนผิวดิน จากขั้วหลักไฟฟาความตางศักยสองขั้ว 

(potential electrodes) คือ P 1 และ P 2 ซึ่งปกอยูตรง 

กลางของระยะหางระหวาง C 1 และ C 2 โดยเปนการ 

ตรวจวัดความตางศักยไฟฟาของดินหินใตผิวดินที่ 

ระดับความลึกตางๆ 

การประยุกตใชการสํารวจแบบตรวจวัด 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะแบบกระแสตรงอาจใช 

เปนวิธีสํารวจของการสํารวจแบบหยั่งลึก(vertical 

electrical resistivity sounding, VES) การสํารวจ 

แบบตัดแนว (resistivity profiling) หรือการสํารวจ 

แบบทั่วพื้นที่ (resistivity mapping) 

ระดับความลึกที่สามารถตรวจวัดไดดวย 

วิธีนี้ ขึ้นอยูกับระยะหางของขั้ว C 1 และ C 2 สภาพ 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะของชั้นดินชั้นหินใตดิน 

และพลังงานไฟฟาที่ปลอยลงใตผิวดิน โดยปกติ 

สามารถวัดไดถึงระดับความลึกมากกวา 300 เมตร 

ทั้งนี้ขึ้นอยูกับขนาดพื้นที่สํารวจที่ตองมากพอสําหรับ 

การลากสาย ไฟฟาและตอกหลักขั้วไฟฟา และ 

คุณสมบัติของชั้นดินชั้นหินบริเวณพื้นที่สํารวจ 

เครื่องมือสํารวจที่มีประสิทธิ-ภาพในการปลอย 

พลังงานไฟฟาไดสูง ทําใหอาจสามารถตรวจวัดไดลึก 

ถึง 500 เมตร หรือมากกวา 

ขีดความสามารถในการสํารวจแบบหยั่ง 

ลึกโดยปกติสามารถหาความลึกหรือความหนาของชั้น 

ดินชั้นหินใตผิวดินไดประมาณ 3 - 4 ชั้น การสํารวจ 

ดวยวิธีนี้ มีขอจํากัดของการสํารวจคอนขางนอย เมื่อ 

เปรียบเทียบกับการสํารวจดวยวิธีอื่นๆ โดยเฉพาะ 

อยางยิ่งสภาพแวดลอมของพื้นที่สํารวจที่สงผลกระทบ 

ตอการสํารวจเชน แนวสํารวจอยูใกลแนวสาย 

ไฟฟาแรงสูง หรือใกลแนวทอประปา หรือสิ่งกอสราง 

ใตผิวดินอื่นๆ อาจมีผลตอการตรวจวัดบางแตไมมาก 

ถึงกับไมสามารถสํารวจได 






8.3.2 วิธีการสํารวจตรวจวัดความเร็วคลื่นไหว 


การสํารวจตรวจวัดความเร็วคลื่นไหว 

สะเทือนแบบหักเหเปนการตรวจวัดคุณสมบัติทาง 

กายภาพของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินดานความเร็วของ 

คลื่นไหวสะเทือนที่วิ่งผาน โดยอาศัยทฤษฎีเสียงและ 

Snell’s law เมื่อทําใหเกิดเสียงบนผิวดิน คลื่นไหว 

สะเทือนจะวิ่งลงสูใตผิวดินผานตัวกลางคือชั้นหินใตผิว 

ดินดวยความเร็วระดับหนึ่ง และเมื่อมีการเปลี่ยนชนิด 

หิน ความเร็วคลื่นไหวสะเทือนที่กําลังเคลื่อนที่ผานนั้น 

จะเปลี่ยนไปตามคุณสมบัติของหินชั้นที่สอง และตรง 

บริเวณแนวรอยตอระหวางชั้นหิน (interface) คลื่น 

ไหวสะเทือนบางสวนจะถูกสะทอนกลับขึ้นสูผิวดิน 

(reflected wave) บางสวนจะเดินทางผานชั้นหินลึกลง 

ไป หลักการของการสํารวจแบบนี้จะตรวจจับสวนของ 

คลื่นไหวสะเทือนที่หักเหกลับขึ้นสูผิวดินและแปล 

ความ หมายขอมูลการสํารวจเพื่อหาความลึกและ 

ความหนาของชั้นดินชั้นหินใตผิวดิน 

การประยุกตใชการสํารวจตรวจวัดความ 

เร็วคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห สามารถนํามาใชใน 

การสํารวจดานอุทกธรณีวิทยาในการตรวจวัดความลึก 

ของระดับน้ําบาดาล การตรวจสอบคนหาชั้นน้ําบาดาล 

ตามแนวรอยแตกรอยเลื่อนในชั้นหินแข็ง และโครง 

สรางอุทกธรณีวิทยาใตผิวดินอื่นๆ 

ระดับความลึกที่สามารถตรวจวัดไดดวย 

วิธีนี้ขึ้นอยูความเขมของพลังงานตนกําเนิดของคลื่น 

ไหวสะเทือนที่อยูบนผิวดินและคุณสมบัติทางกายภาพ 

ของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินโดยปกติความลึกในการ 

ตรวจวัดจะไมเกิน 30 เมตร แตอาจสํารวจไดลึกกวานี้ 

มากหากใชวัตถุระเบิดเปนตนกําเนิดคลื่น 

ขีดความสามารถในการสํารวจแบบหยั่ง 

ลึกสามารถตรวจวัดความลึกของชั้นดินชั้นหินใตผิวดิน 

ไดประมาณ 3-4 ชั้น ความลึกของการสํารวจที่ได 

ขึ้นกับระยะหางของตัวรับคลื่นไหวสะเทือน (geophones) 

โดยทั่วไปอยูระหวาง 2-6 เมตร ระยะหาง 

ของตัวรับคลื่นไหวสะเทือนมากจะไดขอมูลระดับลึก 

กวาระยะหางที่นอยกวา 

การสํารวจดวยวิธีนี้ มีขอจํากัดที่สําคัญ 

คือ ความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนในชั้นดินชั้นหิน 

ระดับตื้นจะตองนอยกวาความเร็วของคลื่นไหว 

สะเทือนในชั้นดินชั้นหินระดับลึกลงไปเสมอ หากชั้น 

หินที่มีความเร็วคลื่นไหวสะเทือนสูงวางทับอยูบนชั้น 

หินที่มีความเร็วคลื่นไหวสะเทือนที่มีความเร็วคลื่นต่ํา 

จะไมสามารถตรวจวัดชั้นหินที่มีความเร็วคลื่นต่ําได 

เพราะคลื่นที่วัดไดจะเปนคลื่นที ่วิ่งอยูในชั้นหินที่มี 

ความเร็วคลื่นสูงเทานั้น ขอจํากัดอีกประการหนึ่งคือ 

ไมสามารถตรวจวัดชั้นหินบางๆที่อยูลึกจากผิวดิน 

มากๆ ได 

8.3.3 วิธีการสํารวจตรวจวัดสนามแมเหล็ก 

ไฟฟา 

การสํารวจดวยการตรวจวัดสนาม 

แมเหล็กไฟฟา สามารถจําแนกเปน 3 แบบ ไดแก 

การตรวจวัดดวยวิธี frequency domain electromagnetic 

survey (FDEM) ซึ่งบางครั้งอาจเรียกวา terrain 

conductivity การตรวจวัดแบบ time domain electromagnetic 

survey (TDEM) และการตรวจวัดแบบ 

very-low frequency electromagnetic survey (VLF- 

EM) สําหรับการประยุกตใชในการสํารวจดานอุทก 

ธรณีวิทยาจะใชเฉพาะ FDEM และ VLF-EM เทานั้น 

สําหรับ TDEM มักใชในการสํารวจหามวลโลหะ (metallic 

bodies) ใตผิวดิน เชน การสํารวจตรวจหาสิ่ง 

กอสรางใตดินหรือการสํารวจแรโลหะ เปนตน 

หลักการของการสํารวจแบบ FDEM และ 

VLF-EM เปนการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาทุติย- 

ภูมิ (secondary electromagnetic field, H S ) ที่เกิด 

จากการเหนี่ยวนําของสนามแมเหล็กไฟฟาปฐมภูมิ 






(primary electromagnetic field, H P ) โดยการสํารวจ 

แบบ FDEM สนาม H P สรางขึ้นโดยขดลวดสง 

สัญญาณ (transmitter coil) สวน VLF-EM อาศัยสวน 

ที่เปนสนามแมเหล็กของคลื่นวิทยุความถี่ต่ํา (ระหวาง 

3-30 kHz) จากสถานีวิทยุความถี่ต่ําที่ใชในการทหาร 

เปนตัวกําเนิดสนาม H P 

สนาม H P ในพื้นที่สํารวจจะเคลื่อนที่ใน 

แนวระนาบทั้งบนดินและใตผิวดิน เมื่อเคลื่อนที่ 

กระทบสิ่งกีดขวางคือ ชั้นหินใตผิวดินที่เปนแนวผิด 

วิสัยก็จะเหนี่ยวนําใหเกิดสนาม H S ซึ่งเคลื่อนที่ใน 

ทิศทางที่ตั้งฉากกับสนาม H P หรือในมุมประมาณ π/2 

ตัวรับสัญญาณ ไดแก ขดลวดรับสัญญาณ (receiving 

coil) ของการสํารวจแบบ FDEM หรือเครื่องรับ 

สัญญาณของการสํารวจแบบ VLF-EM จะแสดงคา 

สนามแมเหล็กที่ผิดปกติ ณ จุดสํารวจ เนื่องจากเปน 

สัญญาณที่เปนผลรวมทางเวคเตอรของสนาม H P และ 

H S แทนที่จะเปนสนาม H P แตอยางเดียว 

จากหลักการดังกลาว การสํารวจแบบ 

FDEM และ VLF-EM จึงเหมาะสําหรับการสํารวจ 

ตรวจหาแนวผิดวิสัยของชั้นหินใตผิวดิน หรือการ 

เปลี่ยนแปลงของชั้นหินในแนวระนาบ (lateral 

variation) ในขณะที่การสํารวจดวยวิธีการตรวจวัด 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะ เหมาะสําหรับการสํารวจ 

ตรวจหาการเปลี่ยนแปลงของชั้นหินในแนวดิ่ง 

(vertical variation) 

ระดับความลึกของการสํารวจแบบ FDEM 

ขึ้นอยูกับระยะหางระหวางขดลวดสงสัญญาณและ 

ขดลวดรับสัญญาณ ซึ่งโดยสวนใหญสามารถตรวจวัด 

ไดตั้งแต 0.75 ถึง 60 เมตร สําหรับการสํารวจแบบ 

VLF-EM ความลึกที่สามารถตรวจวัดไดขึ้นอยูกับคา 

ความเปนสื่อไฟฟาของชั้นหินใตดิน โดยสวนใหญ 

สามารถตรวจวัดไดลึกไมเกิน 30 เมตร 

การสํารวจแบบ FDEM และ VLF-EM 

สามารถจัดเก็บขอมูลในภาคสนามไดรวดเร็ว โดยใช 

ผูปฏิบัติงานเพียง 1 หรือ 2 คน จึงนิยมใชเปนวิธีการ 

สํารวจแบบนํารองเพื่อใหไดขอมูลเบื้องตน ในการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาที่มีพื้นที่สํารวจขนาดใหญ กอน 

จะสํารวจขอมูลรายละเอียดดวยการสํารวจแบบ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะตอไป 

ขอจํากัดของการตรวจวัดสนาม แมเหล็ก 

ไฟฟานั้น ไดแก ความไวตอสิ่งรบกวนจากสภาพ 

แวดลอมของพื้นที่สํารวจ ไมวาจะเปนสายไฟฟา รั้ว 

ลวดหรือเหล็กหรือสังกะสี หลังคาสังกะสี แนวฝงทอ 

ประปา หรือสิ่งกอสรางอื่นๆ นอกจากนี้วิธีการสํารวจ 

แบบ VLF-EM แนวผิดวิสัยของชั้นหินใตดินจะตอง 

วางตัวตั้งฉากหรือเกือบตั้งฉากกับของสถานี 

วิทยุกระจายเสียงที่สงสัญญาณคลื่นวิทยุความถี่ต่ํา จึง 

จะสามารถตรวจพบได 

8.3.4 วิธีการสํารวจตรวจวัดแรงโนมถวง 


การสํารวจตรวจวัดแรงโนมถวงเปนการ 

ตรวจวัดการเปลี่ยนแปลงของแรงดึงดูดโลก ที่เกิดจาก 

การเปลี่ยนแปลงความหนาแนนของชั้นหินใตผิวดิน 

ขอมูลที่ไดจากการสํารวจความเปลี่ยนแปลงผิดวิสัยใน 

แนวระนาบ สามารถบงชี้ถึงการเปลี่ยนแปลงของ 

ความหนาแนนของชั้นหินในแนวระนาบ การตรวจวัด 

แรงโนมถวงจุลภาค สามารถตรวจวัดความเปลี่ยน 

แปลงของความหนาแนนที่นอยมากๆ ของชั้นหิน 

ใตดินได 

การสํารวจดวยวิธีตรวจวัดแรงโนมถวง 

จุลภาค โดยสวนใหญเปนการสํารวจแบบตัดแนว 

(profiling) หรือสํารวจแบบทั่วพื้นที่ (mapping) โดยมี 

สถานีสํารวจที่มีระยะหางระหวาง 2 ถึง 5 เมตร ใน 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยา สามารถประยุกตใชในการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาในโพรงหินใตดินไดเปนอยางดี 






โดยเฉพาะอยางยิ่งสามารถใชในการจําแนกประเภท 

ของโพรงถ้ําใตดินออกเปน clay-filled, water-filled, 

or air-filled cavities ไดดีกวาการสํารวจดวยวิธีการ 

อื่นๆ 

ความลึกในการสํารวจขึ้นอยูกับขนาดของ 

วัตถุหรือขนาดของโพรงถ้ําใตดิน และความละเอียด 

ของการตรวจวัด ในสภาวะปกติสามารถตรวจหา 

โพรงหินปูนใตดินไดในระดับความลึกเกินกวา 100 

เมตรได การปฏิบัติงานสํารวจภาคสนามถึงแมจะ 

สามารถปฏิบัติงานไดคนเดียวไดแตการสํารวจแตละ 

สถานีตองใชความละเอียดและใชเวลามาก ทั้งนี้อีกทั้ง 

ทุกสถานีตองรังวัดระดับความสูงดวยงานรังวัดที่มี 

ความละเอียดระดับ ±1 เซนติเมตร และจําเปนตอง 

ปรับแกคาที่วัดได (corrections) กอนนําไปแปล 

ความหมายขอมูล 

8.4 การเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

ตามมาตรฐานสากล 

จากการคนควารวบรวมเอกสารและรายงาน 

ระดับสากลที่เกี่ยวของกับการเลือกวิธีการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดิน พบวามีเอกสารที่เกี่ยวของกับการ 

เลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน เชน เอกสาร 

การเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินในพื้นที่ฝง 

กลบขยะ (Benson et al., 1982) เอกสารการเลือก 

วิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินสําหรับงานธรณี 

เทคนิค (Ward, 1990) เอกสารการสํารวจธรณีฟสิกส 

บนผิวดิน (Olhoeft, 1988) และมีเอกสารนาสนใจ 

จํานวน 2 เลม คือ เอกสารมาตรฐานการทดสอบวัสดุ 

แหงสหรัฐอเมริกา (D6429-99 Reapproved 2006) 

และเอกสารองคการปองกันดานสิ่งแวดลอมแหง 

สหรัฐอเมริกา (EPA/625/R-92/007, 1993) ดังขอสรุป 

ตอไปนี้ คือ 

8.4.1 เอกสารมาตรฐานการทดสอบวัสดุแหง 

สหรัฐอเมริกา (D6429-99 Reapproved 2006) 

ครอบคลุมขอเสนอแนะมาตรฐานการคัดเลือกวิธีการ 

สํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินทั่วๆ ไปในรูปตารางโดย 

ใหระดับความสําคัญ “A” สําหรับวิธีการสํารวจที่ 

เหมาะสมที่สุดสําหรับการประยุกตใชตามลําพังวิธี 

เดียว และความสําคัญ “B” สําหรับวิธีการสํารวจระดับ 

รองเพื่อประยุกตใชตามลําพังวิธีเดียว หรือใชควบคู 

กับวิธีการอื่นในกรณีตองสํารวจหลายวิธี ดังตารางที่ 1 

8.4.2 เอกสารองคการปองกันดานสิ่ง แวดลอม 

แหงสหรัฐอเมริกา (EPA/625/R-92/007, 1993) ได 

เสนอแนะการเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดิน สําหรับงานสํารวจการปนเปอนใตผิวดิน 

ภายใตสภาพอุทกธรณีวิทยาตางๆ โดยสรุปในตาราง 

ที่ 2 

8.4.3 การประยุกตใชการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินสําหรับการสํารวจทางอุทกธรณีวิทยา โดยสวน 

ใหญจะใชวิธีการสํารวจดวยการตรวจวัดความตาน 

ทานไฟฟาจําเพาะของชั้นดินชั้นหินใตผิวดิน แตสภาพ 

อุทกธรณีของพื้นที่สํารวจบางแหงจําเปนตองใชวิธีการ 

สํารวจแบบอื่นควบคูกันไปดวย และในบางสภาพพื้นที่ 

อาจใชวิธีการสํารวจวิธีอื่นเปนหลักขึ้นอยูกับความ 

เหมาะสม เอกสารมาตรฐานฉบับนี้จะแสดงวิธีการ 

สํารวจที่เหมาะสมสําหรับสภาพอุทกธรณีของพื้นที่ 

สํารวจแบบตางๆ ดังสรุปในตารางที่ 3 

8.4.4 การคัดเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินตามตารางที่ 1 ดังกลาวขางตน เปนเพียงขอมูล 

เบื้องตน ภายใตสภาพแวดลอมของพื้นที่สํารวจปกติ 

ทั่วๆไป ซึ่งกอนทําการสํารวจธรณีฟสิกส ทุกครั้ง 

ผูดําเนินการสํารวจตองทําการตรวจสอบสภาพ 

แวดลอมของพื้นที่สํารวจโดยละเอียด เชน ตรวจสอบ 

แนวพาดผานของสายไฟและเสา ไฟฟาแรงสูง 

ตําแหนงเสาสัญญาณสถานีวิทยุกระจายเสียง แนวฝง 

ทอประปาใตดิน หรือสิ่งกอสรางใตดินอื่นๆ รวมทั้ง 

ควรหาขอมูลวาในชวงเวลาที่จะทําการสํารวจมีการ 






สํารวจธรณีฟสิกสดวยวิธีเดียวกันในพื้นที่ใกลเคียง 

หรือไม ซึ่งสิ่งตางๆ เหลานี้ลวนแตมีอิทธิพลตอผลการ 

สํารวจทั้งสิ้น 



(ASTM), 2006. Standard Guide for Selecting 

Surface Geophysical Methods, D6429-99 

(Re 2006). 

US Environmental Protection Agency (US. EPA), 

1993. Use of Airborne, Surface, and Borehole 

Geophysical Techniques at Contaminated 

Sites, a Reference Guide, EPA/ 

625/R-92/007. 

ตารางที่ 1 การเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

การประยุกตใชงาน 

การสํารวจ 

ตรวจวัด 

ความเร็วคลื่น 

ไหวสะเทือน 



ตรวจวัดความ 

ตานทาน 



ตรวจวัด 

สนามแมเหล็ก 

ไฟฟา แบบ VLF 

วิธีการ 

สํารวจ 

ตรวจวัดแรง 

โนมถวง 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน A A B 

การสํารวจชั้นดินปกคลุมและชั้นดินตะกอนหินรวน A A B 

การสํารวจชั้นหินแข็งที่ระดับความลึกตางๆ B B B B 

การสํารวจระดับความลึกของระดับน้ําบาดาล A B B B 

การสํารวจแนวรอยแตก แนวรอยเลื่อนใตผิวดิน B B A B 

การสํารวจโพรงและหลุมยุบใตผิวดินในหินปูน B B B A 

การสํารวจในพื้นที่แหลงฝงกลบขยะ B B 

การสํารวจการรุกล้ําของน้ําเค็มในชั้นน้ํา A B 

การสํารวจชั้นน้ําบาดาลเค็ม A B 

การสํารวจสิ่งกอสรางใตผิวดิน A 

หมายเหตุ: A หมายถึง วิธีการที่ควรเลือกใชเปนอันดับแรก และสามารถประยุกตใชตรวจวัดวิธีเดียวได 

B หมายถึง วิธีการที่ควรเลือกใชเปนอันดับรองหรือควรใชควบคูกับวิธีอื่น 

(ดัดแปลงจาก ASTM, 2006) 






ตารางที่ 2 การเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินสําหรับงานสํารวจการปนเปอนใตผิวดิน 

วิธีการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดิน 

การสํารวจตรวจวัด 

ความตานทานไฟฟา 

จําเพาะ 


ความเร็วคลื่นไหว 



สนามคลื่น 


วิธีการสํารวจตรวจวัด 

แรงโนมถวงจุลภาค 

สภาพอุทกธรณีวิทยา 

ประยุกตใชในการสํารวจการปนเปอนใตผิวดินในสภาพอุทกธรณีวิทยาตางๆ อยางกวางขวาง เพื่อ 

สํารวจลักษณะการแพรขยายของสารปนเปอน มีลักษณะคลายวิธีการสํารวจแบบ EM ยกเวนการ 

ตรวจหาวัสดุโลหะใตผิวดิน วิธีนี้มีระดับความลึกของการสํารวจ โดยสวนใหญไมเกิน 200 เมตร แต 

หากใช power booster อาจสํารวจไดลึกเกินกวา 500 เมตร 

ประยุกตใชในการสํารวจความหนาของชั้นตะกอนหินรวน และความลึกของชั้นหินแข็ง และ 

ประยุกตใชในการหาแนวรอยแตกรอยเลื่อนในชั้นหินแข็งใตผิวดิน ระดับความลึกของการสํารวจ 

โดยสวนใหญไมเกิน 50 เมตร ยกเวนกรณีการใชระเบิดเปนตนกําเนิดเสียงภายใตสภาพอุทกธรณี 

ใตผิวดินที่เหมาะสม อาจสํารวจไดลึกเกินกวา 100 เมตร 

ประยุกตใชในการสํารวจโครงสรางอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน เพื่อเปนขอมูลเบื้องตนสําหรับการ 

สํารวจธรณีฟสิกสดวยวิธีการอื่น อาจประยุกตใชในการสํารวจการแพรขยายของสารปนเปอน และ 

อัตราการเคลื่อนที่ของ contamination plumes รวมไปถึงมลพิษที่ถูกกลบฝงและสิ่งกอสรางใตผิว 

ดิน เชน แนวทอและวัสดุโลหะอื่นๆ วิธีนี้มีระดับความลึกโดยสวนใหญไมเกิน 30 เมตร สําหรับ 

VLF 

ประยุกตใชในการประมาณการความลึกของชั้นตะกอนหินรวน ที่วางตัวเหนือชั้นหินแข็ง หรือ 

ประยุกตใชในการสํารวจขอบเขตของพื้นที่ฝงกลบขยะ ในกรณีที่สิ่งฝงกลบมีความหนาแนน 

แตกตางจากชั้นดินธรรมชาติในพื้นที่นั้น การสํารวจดวยวิธีนี้สามารถใชในการสํารวจหาโพรง 

หินปูนใตดิน และชองวางอันเกิดจากแนวรอยแตกรอยเลื่อนในชั้นหินแข็งไดดี 

(ดัดแปลงจาก USEPA, 1993) 




้ 



คูมือ ทบ 

ส 2002-2550 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 


ทรัพยากรน้ํา้าบาดาล (ทบ) กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 

ตัวเลขชุดแรกมี 4 ตําแหนง หมายถึง ลําดับ 

ของคูมือ ตัวเลขชุดที่สอง “2550” หมายถึง ป พ.ศ. ที่จัดทําเอกสารตนฉบับของคูมือ กรณีที 

่มีการแกไขและปรับปรุง 

คูมือใหใสวงเล็บตอทายและระบุ 

ป พ.ศ. ที่แกไขปรับปรุง เชน (แกไขปรับปรุง 2555) เปนตน โดยมีเครื่องหมาย (ก) 

เปนตัวยกกํากับหนาขอความที่แกไข และมีเครื่องหมาย (ป) เปนตัวยกกํากับหนาขอความที่ปรั 

รับปรุงขึ้นใหม 


คูมือการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะฉบับนี้ 

จัดทําขึ้น 

ภายใตโครงการจัดทํามาตรฐานการเจาะ สํารวจและ 

พัฒนาบอน้ําบาดาล พ.ศ. 2550 เปนสวนหนึนึ 

่งของชุด 

คูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล 

โดยกรมทรัพยากรน้ําบาดาลไดมอบหมายใหคณะ 

ผูเชี่ยวชาญด ดานอุทกธรณีวิทยา ธรณีวิทยา วิศวกรรม 

เครื่องกล และวิศวกรรมโยธา เปนผูดําเนินการราง 

คูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน 

เพื่อใหใช 

ควบคูไปกับมาตรฐาน ทบ ส 2002-2550 การสํารวจ 

ธรณีฟสิกส สบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ โดยคูมือฉบับนี้จะกําหนด 

ขั้นตอนและแนวทางสําหรับใชในงานสํารวจฯ เพื่อให 

ไดผลงานตามมาตรฐานที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาล 


การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีตรวจวัด 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

เปนการสํารวจเพื่อตรวจ 

วัดคุณสมบัติ ติความตานทานไฟฟาจําเพาะของชั้นดิน 

ชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความลึกตางๆ 

โดยการ 

ตรวจวัดหรือสํารวจดวยเครื่องวัดความตานทานไฟฟา 

จําเพาะ (resistivity meter) 

ซึ่งเปนการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดินที่นํามาประยุกตใชในการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยามากที่สุดวิธีหนึ่ง ทั้งนี้เนื่องจากมีความ 

เหมาะสมหลายดาน เชน สามารถประยุกตใชกับ 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน 

33 

สภาพอุทกธรณีวิทยาใตผิวดินเกือบทุกรูปแบบ มี 

สิ่งรบกวนการสํารวจจากสภาพแวดลอมของพื 

พื ้นที่ 

สํารวจนอยกวาวิธีการสํารวจอื่นๆ มีวิธีการสํารวจ 

หลายวิธีใหเลือกใชตามความเหมาะสม รวมทั้ง 

สามารถสํารวจขอมูลความเค็ม ทั้งของน้ําบาดาลใน 

ชั้นน้ําและชั้นดินชั้นหินเค็มใตผิวดิน อยางไรก็ตาม 

บางครั้งนอกจากการสํารวจดวยวิธีตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะแลว อาจจําเปนตองทําการ 

สํารวจทางธรณีฟสิกสวิธีการอื 

่นๆ ควบคูไปดวย 

เพื่อใหไดขอมูลที่ถู 

ถูกตองครบถวนมากยิ่งขึ้น 


2.1 วัตถุประสงคและการประยุกตใชงาน 

2.1.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ 

นี้ครอบคลุมเนื้อหา 

ทั่วๆไปในดานเครื่องมือและอุปกรณ วิธีการสํารวจ 

วิธี ธีการแปลความหมายขอมูล วิธีการนําเสนอผลการ 

สํารวจ และขอจํากัดของการสํารวจ สําหรับการสํารวจ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะของชั้นดินชั้นหิน 

ใต ตผิวดินและน้ําบาดาลในชั้นน้ําตางๆ โดยใชเครื่อง 

สํารวจแบบไฟฟากระแสตรง (DC resistivity meters) 

2.1.2 เอกสารคูมือฉบับนี้มีวัตถุประสงคหลั 

ลักใน 

การจัดทําเพื่อใชเปนคูมือการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิว 

ดินดวยวิธีตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

สําหรับประยุกตใชเฉพาะการสํารวจดานอุทก 

ธรณีวิทยาเทานั้น 

บางสวนของเนื้อหาอาจเกี่ยวพัน 

ันกับ 

คูมือ ทบ ส 2002-2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

ดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจํ 

จําเพาะ


โครงการจัดทํ ามาตรฐานการเจาะ สํารวจ และพัฒนาบอน้ําบาดาล 

การประยุกตใชในดานสํารวจธรณี 

ณีเทคนิคหรือการ 

สํารวจสิ่งแวดลอมบาง 

2.2 ขอจํากัดของคูมือ 

2.2.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ไมครอบคลุมถึ 

ถึง 

รายละเอียดดานเครื่องมือและอุปกรณ และภาคทฤษฎี 

ตางๆ แตจะนําเสนอรายชื่อเอกสาร และตําราที่ 

เกี่ยวของใหผูใชเอกสารคูมือฉบับนี้ 

ไปศึกษาคนควา 

ดวยตนเอง 

2.2.2 เอกสารคูมือฉบับนี้มีขอบเขตจํากัดเฉพาะ 

การนําวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิ 

วิธี 


ที่นํามาประยุกต 

ใชในดานการสํารวจทางอุทกธรณีวิทยาเปนหลัก เชน 

การสํารวจแบบหยั่งลึก (sounding) 

แบบตัดแนว 

(profiling) แบบทั่วพื้นที่ (mapping) โดยมีวิธีการจั จัด 

ขั้วไฟฟา (electrodee configurations) แบบ Schlum- 

berger, Wenner หรื รือแบบ Dipole-Dipole เทานั้น 

2.2.3 เอกสารคูมือฉบับนี้ไม 

มครอบคลุมไปถึ ถึง 

วิธีการจัดขั้วไฟฟาแบบพิเศษอื่นๆ เชน Half-Wenner 

array, Half-Schlumberger array, gradient confi- 

guration, หรือ linear electrode array ซึ่งโดยสวน 

ใหญเปนวิธีการสํารวจสําหรับประยุกตใชในดานการ 

สํารวจแหลงแร สํารวจธรณีเทคนิคหรือการสํารวจ 

สิ่งแวดลอม เปนสวนใหญ 

2.2.4 เอกสารคูมือฉบับนี้ไดสรุปวิธีการสํารวจ 

แบบบ spontaneous potential method (SP method) 

และแบบ induced polarization method (IP method) 

ที่เกี่ยวของกับการสํารวจการปนเปอนแหลงน้ําบาดาล 

เทานั้น แตไมครอบคลุมถึงรายละเอียดและวิธีการ 

สํารวจแบบ 3-D resistivity method และ complex 

resistivity methods 

แตจะแนะนํารายชื่อเอกสารและ 

ตําราที่เกี่ยวของ 

2.2.5 หนวยวัดที่ใชใน 

นคูมือฉบับนี้เป ปน 

หนวยวัด Système 

Internationale d’Unitès ( SI 

Units) สํ สาหรับหนวยวัดที ที่ใชในการสํารวจแบบ resistivity 

methods มีหนวยวัดเปน โอหม-เมตร (Ohm 

meters, Ω-m) 

2.2.6 ขอความที่เกี่ยวของกับความ 

ปลอดภัยในเอกสารฉบับนี้ ครอบคลุมเฉพาะความ 

ปลอดภัยในการใชเครื่องมือที่มีมาตรฐานและอยูใน 

สภาพสมบูรณพรอมใชงานเทานั้น ไมครอบคลุมถึง 

ความปลอดภัยในการปฏิบัติงาน หรืออุบััติเหตุใดๆ ที่ 

อาจเกิดขึ 

้นจากการปฏิบัติงานภาคสนาม ซึ่งตาม 

ขั้นตอนของเอกสารคูมือฉบับนี้ ผูใชงานจําเปนตอง 

คํานึงถึงความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสินทุก 

ขั้นตอนของการปฏิบัติงาน 



- มาตรฐาน ทบ 

ส 1000-2550 การสํารวจ 


- มาตรฐาน ทบ 

ส 2001-2550 การคัดเลือก 



ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความตานทาน 




คลื่นไหวสะเทือนแบบหักเหห 










34 


ดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ

้ 

้ 










ไฟฟา 


ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 

3.2 American Society 

for Testing and 



for Using Direct Current Resistivity methods for 

Subsurface Investigation. 



การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

(surface 

geophysical investigation) หมายถึง การสํารวจโดย 

ใชเครื่องมือทางธรณีฟสิกสบนผิวดินเพื่อที่จะจัดเก็บ 

ขอมูลดานธรณีวิทยาและอุทกธรณีวิทยา โดยมิไดใช 

เครื่องมือใดๆ 

หยั่งลึกลงไปจากผิวดิน 

การสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง 

(groundwater 



เพื่อกําหนดตํ ตําแหนงจุดเจาะบอน้ําบาดาลที่เหมาะสม 


hydrogeological 

Investigation) หมายถึง 

การสํารวจเพื 

่อเก็บขอมูลดานอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

โดยใชเครื่องมือเจาะหรือหยั่งลึกลงไปจากผิวดิน 

แบบจําลองทางธรณีฟสิกส (geophysical 

models) หมายถึง แบบจําลองลักษณะธรณีวิทยาหรือ 

กายภาพอื่นๆ ของพื้นที่จากขอมูลการสํารวจธรณี 


35 

ฟสิ สิกส เพื่อใหขอมู มูลดานความลึกของแบบจําลองอุทก 

ธรณีวิทยาเชิงมโนทัศนมีความถูกตองแมนยํายิ่งขึ 

้น 

แบบจําลองทางธรณีฟ 

ฟสิกสสองมิติ (2-D 

geophysical profiles) หมายถึ ถึง ภาพเปนแนวยาว 

แสดงขอมูลชั้นดินหินในเชิงลึกที 

ที่ไดจากการสํารวจ 

ธรณีฟสิกส 

แบบจําลองทางธรณีฟ 

ฟสิกสสามมิติ (3-D 

resistivity models) หมายถึง ภาพสามมิติแสดงข 


ชั้นดินหินทั้งในเชิ 

ชิงกวาง ยาว และลึกที่ไดจากการ 

สํารวจธรณีฟสิกส 


(conceptual hydrogeological 

models) หมายถึง 

แบบจําลองของพื 

้นที่สํารวจ จากขอมูลดานอุทกธรณี 


เพื พื่อใชประกอบกัับแผนที่อุทกธรณีวิทยาสําหรับการ 



กรมฯ หมายถึง กรมทรั รัพยากรน้ําบาดาล 

การสํารวจฯ หมายถึง การสํารวจธรณี 

ฟสิ สิกสบนผิวดิน 

แบบจําลองฯ หมายถึ ถึง แบบจําลองทาง 

ธรณีฟสิกส 


5.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ไดกํ 

กําหนดวิธีการสํารวจ 

ดวยการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

เพื่อ 

ประยุกตใชใหเหมาะสมกับสภาพอุทกธรณีวิทยา 

สําหรับการปรับใชเพื่อใหไดผลงานการสํารวจตรงตาม 

มาตรฐานที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนด 

โดย 

สามารถนําไปประยุกตใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

ตางๆ ดังนี้ 


ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการตรวจวัดความตานทาน 

ไฟฟาจําเพาะ สําหรับงานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง 






ซึ่งอาจตองดําเนินการสํารวจตอเนื่อง ดวยการสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน ตามมาตรฐาน ทบ ส 3000- 

2550 

5.1.2 ใชเปนคู 

มือในการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดิ ดนดวยการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

สําหรับงานสํารวจจััดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา โดยมี 

กระบวนการสํารวจจัดทําแผนที 

ที ่อุทกธรณีวิทยา 

ตอเนื่อง ตามมาตรฐาน ทบ ส 4000-2550 

5.1.3 ใชเปนคู 

มือในการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดิ ดนดวยการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

สําหรับงานศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาลตางๆ เชน การ 

ศึกษาวิจัยเพื่อประเมินปริมาณน้ําสํารองในแองน้ํา 

บาดาล การศึกษาวิจัยเพื่อประเมินพื้นที่เติมน้ํา การ 

ศึกษาวิจัยเพื่อจัดทําแบบจําลองอุทกธรณีวิทยาทาง 

คณิตศาสตร และการศึกษาวิจัยทางอุทกธรณีวิทยา 

ดานอื่นๆ 


แนวทางการปฏิบัติงานไวกวางๆ สําหรับการปรับใช 

กับงานสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการตรวจวั 

วัด 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะ ตามวัตถุประสงคตางๆ 

ซึ่งอาจมีความตองการรายละเอียดของขอมูลตางกัน 

โดยเฉพาะปริมาณของขอมูลยอมขึ้นอยูกับขนาดของ 

พื้นที 

่สํารวจ เวลาและงบประมาณของงานสํารวจ 

ศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาลแตละงาน ดังนั้นขั้นตอน 

และแนวทางการปฏิ 

ฏิบัติงานที่ไดกําหนดไวในเอกสาร 

ฉบับนี้ อาจเปลี่ยนแปลงไดตามที่ผูเชี่ยวชาญของ 

โครงการศึกษาวิจัยแตละโครงการจะเห็นสมควร 


การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการตรวจวั 

วัด 

ความตานทานไฟฟ 

ฟาจําเพาะเปนขั้ั้นตอนการสํารวจ 

ภาคสนามที่ตอเนื่องจากการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบน 

ผิวดิน โดยเปนการสํารวจบนผิวดินโดยใชเครื่องมื 

มือ 

ทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน ตรวจวั วัดคุณสมบัติทาง 


36 

กายภาพของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความลึก 

ตางๆ และดวยการแปลความหมายจากขอมูลการ 

สํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน ทําใหสามารถประมาณ 

การความลึกและความหนาของชั้นดินชั้นหินตางๆใต 

ผิวดินในพื้นที่สํารวจ ภายใตการประมาณการทาง 

วิทยาศาสตร 


7.1 สวนประกอบเครื่องมือ 

เครื่องมือที่ใชในการสํารวจตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะแบงออกเปน 2 ประเภท คือ 

เครื่องวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะแบบใชไฟฟา 

กระแสตรง (DC resistivity meter) มีแหลงกําเนิด 

ไฟฟาเปนแบตเตอรี่ เปนเครื่องสํารวจขนาดเล็ก 

(portable) มีขีดความสามารถในการตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาของชั้นดินชั้นหิน (measuring depth) 

จํากัดอยูที่ความลึกโดยปกติไมเกิน 200 เมตร แต 

ปจจุบันมีเครื่องขยายแรงดันไฟฟา (current booster) 

อาจขยายแรงดันไฟฟาจนสํารวจไดถึงระดับความลึก 

มากกวา 500 เมตร ในกรณีที่ชั้นดินชั้นหิ 

หินใตผิวดินมี 

ความแตกตางในดานความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

(resistivity 

contrast) ไมแตกตางกันมากนัก ปจจุบัน 

เครื่องมือที่ใชในกรมทรัพยากรน้ําบาดาลทั้งหมดเปน 

เครื่องประเภทนี้ทั้งสิ้น อีกประเภทหนึ่งเปนเครื่องวัด 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะแบบใชไฟฟากระแสสลับ 

(AC resistivity meter) เครื่องตรวจวัดประเภทนี้ขนาด 

ใหญใชระบบไฟฟากระแสสลับ มีเครื่องกําเนิดไฟฟา 

เปนแหลงกําเนิดพลังงาน ขีดความสามารถในการ 

ตรวจวัดไดถึงระดับความลึ 

ลึกมากกวา 1,000 เมตร 

มาตรฐาน ASTM D6431-99 Reapproved, 

2005 (ASTM, 2005) ไดกําหนดใหเครื่องวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะทั้ง 2 ประเภท ตองประกอบ 

ดวยสวนประกอบหลัก (รูปที่ 1) ดังนี้ 





รูปที่ 1 schematic circuit และสวนประกอบ 

ของเครื่องสํารวจ resistivity meter 

(ดัดแปลงจาก Griffiths 

and King, 1965) 

7.1.1 แหลงกําเนิดพลั 

ลังงาน (battery หรือ 

generator) 

7.1.2 เครื่องปรับและ 

ะปลอยพลังงานกระแส 

ไฟฟา (transmitter หรือ G-Box) 

7.1.3 เครื่องตรวจวัดค 

ความตางศักยทางไฟฟา 

(receiver หรือ V-Box) 

7.1.4 หลักเหล็กสําห 

หรับเปนขั้วไฟฟ ฟา (steel 

electrode) เรียกวา หลักขั้ ขั้วไฟฟา เปนแทงเหล็กไร 

สนิมตันทรงกลม เสนผาศูนยกลางประมาณ 1 นิ้ว 

ยาวประมาณ 

1 เมตร ปลายดานหนึ่งเหลาแหลม 

สําหรับปกหรือตอกลงไปในดิน สวนปลายอีกดานหนึ่ง 

ตอกับสายไฟฟา และตอเขาเครื่อง V-Box หรือ G- 

Box จํานวนน 4 หลักคือ current electrodes 2 ขั้ว 

(เมื่อตอเขาสายไฟฟาเขาเครื่อง G-Box) และ potential 

electrodes จํานวน 2 ขั้ว (เมื่อตอเขาสายไฟฟา 

เขาเครื่อง V-Box ซึ่งบางครั้งอาจมีความจําเปนตองใช 

non-polarizing electrodes) 

7. 1.5 หลักหรือถวยกระเบื้อง ใชเปนหลัก 

ขั้วไฟฟาสําหรับการตรวจวัดความตางศักยไฟฟาตาม 

ธรรมชาติ เนื่องจากสามารถปองกันการเกาะตัวของ 

ประจุไฟฟา (polarization) ทําดวยกระเบื้องไมเคลือบ 

(porous ceramic) มีลักษณะเปนรูปถวยมีฝาเกลียว 

ปดสวนบน ภายในบรรจุสารละลายของ CuSO 

4 มี 

แทงทองแดงจุมในสารละลายและตอเชื่อมขึ้นบนฝา 

ปดดานบนสําหรับเปนขั้วไฟฟาตอกับสายไฟฟา 

7.1.6 มวนสายไฟฟา (cable reels) จํานวน 

4 มวน เปนสายไฟฟาแบบสายเดี่ยวพรอมที่มวน 

สายไฟฟาแบบมื 

มือหมุน สําหรัับตอเชื่อมระหวาง 

current electrodes กับ G-Box จํานวน 2 มวน เปน 

สายไฟฟามวนใหญมีความยาวสายไฟ ระหวาง 500- 

1, 000 เมตร และสําหรับตอเชื่อมระหวาง potential 

electrodes กับ V-Box จํานวนน 2 มวน สายไฟยาว 

ประมาณ 200 เมตร 

7.1.7 สายไฟฟาสําหรับการตอเชื่อม 

connecting cables ตางๆ เครื่องมือรุนใหมประเภท 

portable resistivity meter มักจะรวม battery, G-Box 

และ V-Box อยูในกลองเดียวกันเพื่อความสะดวกใน 

การขนยาย สําหรับเครื่องขยายแรงดันไฟฟา 

สวน 

ใหญมักเปนอุปกรณพิเศษที่ตองจัดซื้อเพิ่มเติม 

7.2 การเลือกเครื่องมือและการใชเครื่องมือ 

ตามมาตรฐาน ASTM D6431-99 Reapproved 

2005 ไดกําหนดสวนประกอบทั่วๆ ไปของ 

เครื่องตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะดังกลาว 

ขางตนแลว ยังได ดกําหนดมาตรฐานเครื่องมือและการ 

ใช ชเครื่องมือ (ASTM, 2005) ดังนี้ 

7.2.1 บริษัทผูผลิตเครื่องตรวจวัดความตาน 

ทานไฟฟาจําเพาะสวนใหญ ผานการตรวจสอบ 

มาตรฐานแลว ซึ่งมีทั้งเครื่องปรับและปลอยพลังงาน 

กระแสไฟฟา (transmitter) และเครื่องตรวจวัดความ 

ตางศักยทางไฟฟา (receiver) รวมอยูในกลองเดียว 

กันและแยกออกจากกัน กระแสไฟฟาที่ใชในเครื่อง 

DC 

resistivity meter จะตองปรับไดในชวงระหวาง 

milliamps ถึงหลายๆ amps สําหรับการตรวจวัดตาม 

ระดับความลึกที่ตองการ 


37 






7.2.2 เครื่องตรวจวัดความตานทานไฟฟ 

ฟา 

จําเพาะจะตองมีสัญญาณเตือน (signal 

enhance- 

ment) เพื่อเตือนใหปรับเปลี่ยนกระแสไฟฟาที่ใชใน 

กรณีที่ปลอยกระแสไฟฟาลงสูชั้นดินนอยหรือมาก 

เกินไป 

7.2.3 เครื่องตรวจวัดความตานทานไฟฟ 

ฟา 

จําเพาะจะตองหนวยความจําสําหรับบันทึกขอมูลการ 

สํารวจ และสามารถสื่อสารกับระบบคอมพิวเตอร เพื 

่อ 

การถายเทขอมูล พิมพขอมูล และการแปลความหมาย 


7.2.4 อุปกรณการเชื่อมตอสายไฟระหวาง 

เครื่องมือสํารวจและหลักขั้วไฟฟาตางๆ จะตองแนน 

ปราศจากการรั่วของกระแสไฟฟา มีระบบปองกันฝุน 

และความชื้น หากปฏิบัติงานในพื้นที่ชื้นแฉะควรพัน 

สวนเชื่อมตอดวยเทปกันน้ํา 

7.2.5 การตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

อาจถูกรบกวนดวยสิ่งกอสรางตางๆ เชน สายไฟฟา 

แรงสูง ทอประปาใตดิน หรือเครื่องสํารวจตรวจวั 

วัด 

ความตานทานไฟฟ 

ฟาจําเพาะเครื่องอื่นที่ทํางานใน 

พื้นที ที่ใกลเคียงกัน 

7.2.6 สิ่งที่ตองระมัดระวัง คือ การรั่วของกระแส 

ไฟฟาจากการตอสายไฟฟาไมแนนน ไมสะอาด หรื รือ 

เปยกชื้นหรือสายไฟฟาที่มีเปลือกหุมไมสมบูรณ 

8. การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการ 


การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะในภาคสนาม 

สามารถแบงออกเป 

ปน 2 สวนใหญๆ 

คือ สวนที่ 1 วิธี 

การจัดวางหลักขั้วไฟฟาทั้ง 4 หลัก 

ซึ่งมีรูปแบบการ 

จัดหลักขั้วไฟฟาตามมาตรฐานสากลหลายวิธี แตละ 

วิธีมีขอดีขอดอยที่แตกตางกัน ขึ้นอยูกับสภาพอุทก 

ธรณี 

วิทยาของพื้นที ที่สํารวจและวัตถุประสงคของการ 

สํารวจ สวนที่ 2 เทคนิคของการสํารวจ (field 


38 

techniques) เปนวิธีการสํารวจเพื่อเก็บขอมูลความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะของชั้นดินชั้นหินใตผิวดิน ซึ่ง 

ประกอบดวยการสํารวจแบบหยั่งลึก (sounding) แบบ 

ตัดแนว ( profiling) แบบทั่วพื้นที่ (mapping) 

ดัง 

รายละเอียดตอไปนี้ 

8.1 วิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟา 

วิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟา (field, pegging 

procedures หรือ electrode configurations หรือ 

electrodee array หรือ electrode layout) คือวิธีการจัด 

หลักขั้วไฟฟา (electrodes 

หรือ electric poles) ทั้ง 4 

หลัก โดยทั่วไปการสํารวจโดยวิธี resistivity methods 

จะมีหลักหรือขั้วไฟฟาซึ่งประกอบดวยขั้วปลอย 

กระแสไฟฟาหรือ current 

electrodes 2 ขั้ว (คือ C 1 

และ C 2 ) และขั้ววัดความตางศักยไฟฟาหรือ potential 

electrodes อีก 2 ขั้ว (คืออ P 1 และ P 2 ) วิธีการจัดวาง 

หลักขั้วไฟฟาทั้ง 4 หลักมี มีหลายวิธี (Vingoe, 1979) 

เชน (1) Wenner (2) Schlumbergerr (3) Half- 

(6) linear 

และ (7) gradient configurations เปนตน 

Wenner (4) Half-Schlumberger (5) Dipole-Dipole, 

แตสําหรับการสํารวจดานอุทกธรณีวิทยา ตามมาตรฐาน 

ASTM D6431-99 Reapproved 2005 กําหนดใหใชวิธี 

จัดวางหลักขั้วไฟฟาเพียง 

3 วิธี คือ (1) Wenner (2) 

Schlumberger และ (3) Dipole-Dipole มีราย ละเอียด 

วิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟาตางๆ ดังนี้ 

8.1.11 วิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟาแบบ Wenner 

การจัดวางหลักขั้วไฟฟาแบบ Wenner 

หลักขั้วไฟฟาทุกหลักตอกลึกลงไปในดินโดยตั้งฉาก 

กับผิวดิน ตองตอกหลักขั้ ั้วไฟฟาจนแนนไมโยกคลอน 

หลักขั้วไฟฟาทุกหลักจะวางตัวอยูในแนวเสนตรง 

เดียวกัน และมีระยะหางระหวางหลัก (a) 

เทาๆ กัน 

ทั้ง 4 หลัก 

การตรวจวัดคาความตานทานไฟฟามัก 

เริ่มที่ความลึก 2 เมตร (a 

= 2 เมตร) อานคาความ 

ตานทานไฟฟาที่ระดับความลึก 2 เมตร 

บันทึกคาที่ 





อานไดลงในตารางบันทึก 

จนถึงระดับความลึกที่ 

ตองการ ตัวอยางเชน หากตองการสํารวจถึงระดับ 

ความลึก 100 เมตร โดยอานคาความตานทานไฟฟา 

จําเพาะของชั้นดินชั้นหินทุกๆ 2 เมตร จะตองเปลี่ยน 

ตําแหนงหลัักไฟฟาทั้ง 4 หลักจํานวน 50 ครั้ง สวน 

สายไฟฟา C 1 และ C 2 จะขยายออกจากจุดศูนยกลาง 

ดานละ 150 เมตร (รูปที่ 2) 

a 

C 1 

P 1 

P 2 

C 2 

รูปที่ 2 แสดงลักษณะการตอกหลักขั้วไฟฟาแบบ 

Wenner (Vingoe, 1979) 

การจัดวางหลักไ 

ไฟฟาแบบ Wenner เปน 

วิธีการจัดวางหลักหรือขั้วไฟฟาที่ใชกันมากที่สุดวิธี 

หนึ่ง เนื่องจากมีขอดีตางๆ 

โดยสรุปดังนี้ 

(ASTM, 

2005) 

- สามารถสํารวจไดลึกกวาวิธีการอื่นๆ 

โดยใชแรงดัน ันกระแสไฟฟาที่เทากัน เนื่องจากทุกครั้ง 

ที่มีการเปลี่ยนแปลงระดับความลึกของการตรวจวัด คู 

ของหลักขั้วไฟฟาความตางศักยจะขยายตัวออกไป 

พรอมกับคูของหลักขั้วไฟฟากระแสดวยระยะการ 

ขยายตัวที่เทาๆ กันเสมอ 

- ความผิดพลาดจากตําแหนงการปกหลัก 

ในสนามจะมีนอยมาก เนื นื่องจากทุกครั้ั้งที่มีการ 

เปลี่ยนแปลงระดับความลึกของการตรวจวัดหลัก 

ขั้วไฟฟาทั้ง 4 หลักจะขยายตัวออกไปพรอมๆ กัน 

ดวยระยะการขยายตัวที่เทาๆ 

กันเสมอ 

8.1.2 วิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟาแบบ 

Schlumberger 

การจัดวางหลักขั้วไฟฟาแบบ Schlum- 

berger หลักขั้วไฟฟาทุกหลักตอกลึกลงไปในผิวดิน 

โดยวางตัวอยูในแนวเสนตรงเดียวกัน และมีระยะหาง 

ระหวางหลักนอกหางกันเทากับระยะ AB สวนหลักใน 

ทั้ง 

2 หลักอยูตรงกึ่งกลางของ AB 

และหางกันเทากับ 

ระยะ MN โดย AB จะตองมีคา 5 เทาถึง 20 เทา ของ 

MN (รูปที่ 3) 

การจัดวางหลักไฟฟาแบบ Schlum- 

berger 

เปนวิธี ธการจัดวางหลักหรือขั้วไฟฟาที่ขอดี 

ตางๆ โดยสรุปดังนี้ 

- ลดปญหาดาน lateral resistivity varia- 

tion ในการสํารวจในพื้นที่ที่ชั้นหินใตผิวดินไมได 

วางตัวอยูในแนวระนาบหรือใกลแนวระนาบ 

- ใชเวลาในการสํารวจนอยกวาวิธีการ 

อื่นๆ ในการสํารวจที่ความลึกเดียวกันและภายใต 

สภาพอุทกธรณีวิทยาแบบเดียวกัน 

A 

M N 

P 

C 1 

P 1 

รูปที่ 3 แสดงลัักษณะการตอกหลักขั้วไฟฟาแบบ 

Schlumberger (Vingoe, 1979) 

8.1.3 วิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟาแบบ 

Dipole-Dipole 

การสํารวจโดยวิธี Dipole-Dipole เป ปนวิธี 

ใช ชกันมากในการสํารวจแหลงแรสํ 

สารวจและธรณีวิทยา 

โครงสรางใตผิวดิ 

ดน แตอาจประยุ ยุกตใชในการสํารวจ 

ทางอุทกธรณีวิทยาบาง โดยเฉพาะในกรณีการสํารวจ 

หาโพรงหินปูนใตดิ 

ดิน (Vingoe, 1979) และการสํารวจ 

P 2 

C 2 

B 


39 





โครงการจัดทํามาตรฐานการเจาะ 

สํารวจ และพัฒนาบ อน้ําบาดาล 

การปนเปอนในชั้นน้ํา โดยทั่ว ไปการสํารวจดวยวิธี 

Dipole-Dipole 

จะแสดงผลในลั ลักษณะ “pseudo- 

section” 

ของบริเวณพื้นที่สํารวจ 

(รูปที่ 4) เพื่อ 

กําหนดบริเวณ conducting zone ในการสํารวจแหลง 

แรหรือธรณี วิทยาโครงสรางใตผิวดินตางๆ ซึ่งการ 

สํารวจดังกลาวจําเปนตองใชเครื่องมือสํารวจที 

ที่มี 

กําลัง ังไฟฟาสูง 

na 

a 

a 

C 1 C 2 

P 1 P 2 

รูปที่ 4 แสดงวิธี ธการจัดวางหลักหรือขั้ว ไฟฟา 

แบบ Dipole-Dipole (Vingoe, 1997) 

การจัดวางหลักไฟฟาแบบ dipole-dipole 

เปนวิ วิธีการจัดวางหลักหรือขั้วไฟฟาที 

่มีขอดีตางๆ โดย 

สรุปดังนี้ 

- ใชสายไฟฟาในการสํารวจสั้นกวา 

วิธีการอื่นในการสํารวจที่ความลึกใกลเคียงกัน 

- การใชสายไฟฟาสั้นจะลดปญหากระแส 

ไฟฟ ฟารั่วไดดี 

- ไดขอมูลลักษณะการวางตัวของชั้นหินน 

(dip, 

strike) ใตผิวดิน 

โดยเฉพาะอยางยิ่งโพรงหินปูนน 

ใตดิน 

8.2 คาความตานทานไฟฟาปรากฏ 

การสํารวจตรวจวัดความตานทานไฟฟา 

จําเพาะของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความลึก 

ตางๆ คาที่ตรวจวัดไดจากสนามเปนคาความตานทาน 

ไฟฟ ฟาปรากฏ (ρ a ) ตัวอยางเชน ในพื้นที่สํารวจมีชั้น 

ดินชั 

้นหินที่มีคาความตานทานไฟฟาจําเพาะที่ 

แตกตางกัน 3 ชั้นโดยชั้นที่ 1, 2, และ 3 มีคาความ 

ตานทานไฟฟาจริง (true resistivity, ρ) เทากับ 20, 

200, และ 500 Ωm ตามลําดับ คาที่อานไดในสนาม 

สําหรับชั้นที่ 2 จะเปนคาความตานทาน 

ไฟฟาเฉลี่ยระหวางชั้นที่ 

1 และ 2 สวนชั้นที่ 3 จะเปน 

คาเฉลี่ยระหวางชั้นที่ 1, 2, และ 3 คาความตานทาน 

ไฟฟาเฉลี่ยคือคาความตานทานไฟฟาปรากฏ ซึ่งมิได 

มีคาเทากัับ (20 + 200 + 500) หาร 3 แตมีคาผันแปร 

ตามปจจัยตางๆ 3 ประการ คือ คา ρ ความหนาของ 

resis-tivity 

layers แตละชั้น และวิธีการจัดวางหลัก 

ขั้วไฟฟา 

สําหรับในเอกสารคูมือฉบับนี้ไมครอบคลุม 

ภาคทฤษฎีการคํานวณคาความตานทานไฟฟา 

จําเพาะ เนื 

่องจากมีรายละเอียดในหนังสือวิชาการดาน 

นี้โดยเฉพาะ โดยมีรายชื่อบางสวนอยูในเอกสารอางอิง 

สวนวิธีการคํานวณคาความตานทาน 

ไฟฟาปรากฏ มีวิธีการคํานวณในแตละรูปแบบการจัด 

วางหลักขั้วไฟฟาที่เกี่ยวพันกับภาคทฤษฎีที่สลับ 

ซับซอนโดยเริ่มตนจากกฎของโอหม (Ohm’s Law) 

ดังนั้นจึงขอสรุปสูตรสําหรับการคํานวณคาความ 

ตานทานไฟฟาปรากฏ แตละรูปแบบการ 

รจัดวางหลัก 

ขั้วไฟฟาที 

่ไดกลาวมาแลวว ดังนี้ 

8.2.1 

รูปแบบการจััดวางหลักขั้วไฟฟาแบบ 

Wenner 

การจัดวางหลักขั้วไฟฟาแบบบ Wenner มี 

ระยะการจัดหลักขั้วไฟฟาที่เทาๆ กันทั้ง 4 หลัก (รูปที่ 

2) ดังนั้นสูตรการคํานวณคาความตานทานไฟฟา 

ปรากฏ คือ 

ρ a = (∆V / I) * 2 π a 

เมื่อ ∆V คือ 

คาความตางศักยทางไฟฟา 

(อานไดจาก volt meter ของเครื่อง resistivity meter) 

I คือ คาแรงดันไฟฟา (อานไดจาก amp. 

meter ของเครื่อง resistivity meter) 

a คือ ระยะหางของการจัดหลักขั้วไฟฟา 


40 





8.2.2 รูปแบบการจัดวา 

างหลักขั้วไฟฟาแบบ 

Schlumberger 

การจัดวางหลัก 

กขั้วไฟฟาแบบ Schlumberger 

มีระยะการจัดหลักขั้วไฟฟาทั้ง 

4 หลักไม 

เทากัน (รูปที 

่ 3) และเมื่อ L มีระยะหางมากกวา 5 เทา 

ของระยะ m สูตรสําหรับการคํานวณคาความตานทาน 

ไฟฟาปรากฏ 

คือ 

/ 

8.2.3 รูปแบบการจัดวา 

างหลักขั้วไฟฟาแบบ 

Dipole-Dipole 

เปนรูปแบบกา 

รจัดวางหลักขั้ั้วไฟฟาที่ 

ประกอบดวยคูของหลักขั้วไฟฟากระแส 

2 หลักที่ 

วางตัวใกลๆ กัน (ระยะ a) และคูของหลักขั้วไฟฟา 

ความตางศักย 2 หลักที่วางตัวใกลๆ กัน (ระยะ a 

เชนกัน) โดยหลักทั้ง 2 คูวางตัวอยูในเสนตรงเดียวกัน 

และมีระยะหางกันเทากับ na 

โดย n จะเริ่มตั้งแต 1, 

และขยายความยาวของแนวสํารวจออกไปเรื่ 

รอยๆ จาก 

n เทากับ 1 เปน 2, 3, 4, 5 ไปเรื่อยๆ จนกวาจะถึง 

ความลึกการสํารวจที่ตองการ (รูปที่ 4) สูตรสําหรับ 

การคํานวณคาความตานทานไฟฟาปรากฏ คือ 

 

1 2/ 

8.3 เทคนิคการสํารวจ 

เทคนิคการสํารวจ 

หมายถึง วิธีการสํารวจ 

เพื่อเก็บขอมูลดานธรณีฟสิกสในสนาม ซึ่งนอกจากวิธี 

การจัดวางหลักขั้วไฟฟา (electrode configurations) 


/ 

 

 

41 

เมื่อ ∆V คือคาศักยทางไฟฟาา (อานได 

จาก volt meter ของเครื่อง resistivity meter) 

I คือ คาแรงดันไฟฟา (อานไดจาก ampmeter 

ของเครื่อง resistivity meter) 

AB 

เปนระยะหางระหวาง current 

electrodes ของการจัดหลักขัขั 

้วไฟฟา 

MN เปนระยะหางระหวาง potential 

electrodes ของการจัดหลักขัขั 

้วไฟฟา 

ทั้ง 

3 วิธีการดังกลาวขางตนแลว การเลือกเทคนิคการ 

สํารวจและวิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟาใหเหมาะสมกับ 

พื้นที่สํารวจ อาจถื ถือไดวาเปนหัวใจสําคัญในการสํารวจ 

เก็ ก็บขอมูล ผูสํารวจตองเขาใจสภาพทางธรณีวิทยาใน 

บริเวณพื้นที่สํารวจอยางชัดเจน จากขั้นตอนการสราง 

แบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิงมโนทัศนของพื 

้นที่ 

สํารวจ จนถึงขั้ั้นตอนการวางแผนการสํารวจ 

นอกจากนี้กอนที่จะเริ่มดําเนินการสํารวจ ผูสํารวจตอง 

กําหนดแผนการหรือวิธีการเสนอผลงานของงาน 

สํารวจชิ้นนั้นไวลวงหนา กอนที่จะกําหนดเทคนิคการ 

สํารวจ และวิธีการจัดวางขั้วไฟฟา ดังนั้นการเลือก 

เทคนิคการสํารวจดังกลาว จึงขึ้นอยูกับการวินิจฉัย 

ของผูสํารวจ และสภาพทางธรณีวิทยาของพื 


สํารวจ สําหรับเทคนิคการสํารวจเพื่อตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ มี 4 วิธี ได ดแก 

8.3.1 วิธีการสํารวจแบบหยั่งลึก 

การสํ สารวจแบบหยั่งลึก (vertical 

elec- 

หรือ depth sounding เปนการสํารวจที่มีวัตถุประสงค 

หลักในการเก็บขอมูลดานคาความตานทานไฟฟา 

จําเพาะที่เปลี่ยนแปลงในแนวดิ่ง (vertical resistivity 

variation) ที่จุดสํารวจจุดใดจุดหนึ่งในบริเวณพื 


trical resistivity sounding, VES) หรือ resistivity drilling 

เพื พื่อหารูปแบบการเปลี่ยนแปลงในแนวดิ่ง เพื่อสราง 

ลักษณะการแบงชั้นของชั้นดินชั้นหินตามคาความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ (resistivity 

layers) ของจุด 

สํารวจนั้น ผลของการสํารวจที่จะไดรับคือ จํานวนชั้น 

ที่มีการเปลี่ยนแปลงคาความตานทานไฟฟาปรากฏ 

(ρa) และความหนาของ resistivity 

layers บริเวณนั้น 

การสํ สารวจ VES 

เลือกวิธีการวางหลัก 

ขั้วไฟฟาได 2 แบบคือ Schlumberger และ Wenner 

arrays 

(1) การสํารวจดวยวิ 

วิธี Wenner 

array 

เริ่ มตนหาความตานทานไฟฟาปรากฏ (ρ a ) ของชั้น ั้นดิน 






ที่ระดับความลึก 2 เมตร แลวขยายความลึกของการ 

ตรวจวัดครั้งละ 2 เมตร จนถึงระดับความลึกที่ตองการ 

(ในแตละจุดสํารวจมักตรวจวัดถึงระดับความลึกไมต่ํา 

กวา 100 เมตร) ดังนั้นการสํารวจดังกลาวจะเริ่มตน 

ดวยระยะหางระหวางหลักขั้วไฟฟา (electrode 

spacing) กําหนดใหเปนระยะ a มีคาเทากับ 2 เมตร 

อานและคํานวณหาคาความตานทานไฟฟาปรากฏ 

(ρ a ) ของชั้นดินที่ระดับความลึก 2 เมตร แลวจึงขยาย 

electrode spacing 

เปน 4 เมตร ดวยการยายหลั ลัก 

ขั้วไฟฟาไปที่ตําแหนงใหม โดยใหหลักขั้วไฟฟาทั้ง 

4 

หลักอยูในแนวเดียวกัน และระยะ a มีคาเทากับ 4 

เมตร 

การสํารวจจะดําเนินการตามรูปแบบดังกลาว 

ขางตนตอไปเรื่อยๆ 

(2) การสํารวจดวยวิธี Schlumberger 

array 

เปนวิธีการตรวจสอบเพื่อหา vertical resistivity 

variation ที่จุดกึ่งกลางระหวางขั้ววัดความตางศักย 

ไฟฟ ฟา (potential electrodes) หรือกึ่งกลางของระยะ 

MN เชนเดียวกับการสํารวจดวยวิธีของ Wenner แต 

การขยายความลึกของการสํารวจแบบ Schlum- 

berger จะไมขยายขั้ว P 1 และ P 2 จนกวาระยะของ 

AB จะมากกวาระยะะ MN เกิน 20 เทา จึงขยายระยะ 

MN ออกไป 

8.3.2 วิธีการสํารวจแบบตัดแนว 

วิธีการสํารวจแบบตัดแนว (resistivity 

profiling 

หรือ trenching) เปนการสํารวจที่มีวัตถุ 

ประสงคหลัก ในการเก็บขอมูลดานคาความตานทาน 

ไฟฟาจําเพาะที่เปลี่ยนแปลงในแนวราบหรือแนว 

ขนานพื้นผิวโลก (horizontal resistivity variation) 

โดยใชวิธี constantt electrode spacing กลาวคื คือ 

การตรวจวัดเพื่อสํารวจคาความตานทานไฟฟาปรากฏ 

ที่ระดับความลึกใดความลึกหนึ่งเพียงคาเดียว เชน 

ตองการทราบคาความแตกตางคาความตานทาน 

ไฟฟาจําเพาะที่เปลี่ยนแปลงในแนวราบของชั้นหินที่ 

ระดับความลึก 30 เมตร ก็จะตรวจวัดความตานทาน 

ไฟฟาที่ระดับความลึก 30 

เมตร เพียงคาเดียว ใน 

กรณีที่ใชวิธีการจัดวางหลักขั้วไฟฟาแบบ Wenner 

ระยะ a จะเทากับ 30 เมตร ตรวจวัดคาเพี พียงครั้งเดียว 

แลวเคลื่อนยายเครื่องมือสํารวจทั้งชุดไปอานคาความ 

ตานทานไฟฟาที่จุดตอไป ซึ่งวางอยูในแนวสํารวจ 

เดียวกัน โดยกําหนดใหมี มีระยะ a เทาเดิม เชน ใน 

บริเวณพื้นที่สํารวจมีแนว 

fault zones ตัดผานตรง 

กลางของบริเวณพื้นที่สํารวจในแนวเหนือ-ใต การวาง 

แนวสํารวจจะตองวางอยูในแนวทิศตะวันออก-ทิศ 

ตะวันตก หรือตั้งไดฉากกับแนว fault zones และ 

สมมติวาในพื้นที่สํารวจดังกลาว ดานซีกตะวันตกเปน 

ดานที่มีหินแข็งจําพวกหินทราย (sandstone) ซึ่งมีคา 

ความตานทานไฟฟาปรากฏประมาณ 2000 Ωm อยูที่ 

ระดับความลึกนอยกวา 10 เมตร สวนดานซีกตะวัน 

ออกของพื 

้นที่ หินชนิดเดียวกันนี้อยูที่ระดับความลึก 

มากกวา 30 เมตร ตอนบนของหินแข็งดังกลาวปก 

คลุมดวยชั้นตะกอนหินรวน ซึ่งมีคา ρ a ประมาณ 50 

Ωm การสํารวจโดย resistivity trenching กําหนด 

ระยะ constant electrodee spacing เทากับ 30 เมตร 

ตรวจวัดตามจุดตางๆ ในแนวสํารวจที่วางไวในแนว 

ทิศตะวันออก-ทิศตะวันตกก แลวนําคา ρ a ที่อานไดจาก 

จุดตางๆมาสราง resistivity 

section ดังรูปที่ 5 

วิธีการสํารวจแบบตัดแนวอาจสํารวจโดยใชรูปแบบ 

การจัดวางหลักขั้วไฟฟาแบบ Schlumberger, 

Wenner หรือ แบบ Dipole-Dipole arrays 

ก็ได 

8.3.33 วิธีการสํารวจแบบทั่วพื้นที่ 

วิธีการสํารวจแบบทั่วพื้นที 

ที่ (resistivity 

mapping) 

เปนการสํารวจที่มีวัตถุประสงค 

คหลัก ในการ 

เก็บขอมูลดาน horizontal resistivity variation และ 

แสดงผลการสํารวจในรูปแผนที่ โดยมีวิธีการสํารวจ 

เชนเดียวกับการสํารวจแบบตัดแนว เพียงแตวางจุด 

สํารวจใหทั่วพื้นที่ในลักษณะเปนระบบตาราง (grid 


42 





system) แทนการวางจุดสํารวจตามแนวสํารวจเทานั้น 

เมื่อไดคาความตานทานไฟฟาปรากฏของชั้นดินชั้น 

หินใตผิวดินที่ระดับความลึกเดียวกัน ตามจุดสํารวจ 

ตางๆ ทั่วพื้นที่สํารวจ ทําใหสามารถพล็อตเปน resistivity 

contour maps ของพื้นที่สํารวจได 

(รูปที่ 6) 

ปกติมักทําการสํารวจดวยการตรวจวัดความตานทาน 

ไฟฟาปรากฏของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความ 

ลึก 3 - 5 ระดับ เพื่อจัดเก็บขอมูลทั้งในดานน vertical 

และ lateral variations พรอมๆกัน ตัวอยางเชน แนว 

รอยตอระหวางชั้นหินทรายและหินดินดานน หรือการ 

สํารวจหาลักษณะการวางตัวและความหนาของชั้น 

กรวดทรายทางน้ํายุคเกา เปนตน 

การสํารวจเก็บ 

ขอมูลที่จุดสํารวจตางๆ 

อาจเลือกใชเทคนิคการสํารวจไดหลายแบบ 

อาจเปน 

แบบ Wenner, Schlumberger หรือ Dipole-Dipole 

arrays ขึ้นอยูกับความลึก สภาพธรณีวิทยา และ 

เครื่องมือการสํารวจ 

8.3.4 วิธี resistivity pseudo-sections 

การสํารวจ resistivity pseudo-section มี 

สวนคลายคลึงกับการสํารวจแบบ resistivity 

trenching 

ในดานการวางจุดสํารวจในแนว profile ตัดขวาง 

แสดงธรณีวิทยาโครงสรางใตผิวดินของพื้นที่สํารวจ 

และมีสวนคลายคลึงกับการทํา resistivity mapping 

ตรงที่ใช fixed spacing ที่ระดับความลึกหลายระดับ 

(4-5 ระดับความลึก) เนื่องจากตองการเก็บขอมูลเพื่อ 

ศึกษาการเปลี่ยนแปลงคาความตานทานไฟฟาปรากฏ 

(ρρ a ) ของชั้นหินใตผิวดินทั้งในดานน vertical และ lateral 

resistivity 

variations 

โดยมีการเสนอผลงานในรูป 

cross-section เฉพาะตามแนว profile ของการสํารวจ 

เริ่มตนดวยการวางแนว profile กําหนด 

จุดสํารวจบน profile กําหนดระดับความลึกของการ 

สํารวจ อานคาและบันทึกขอมูลการสํารวจ โดยในแต 

ละจุดสํารวจจะอ 

อานคาบันทึกขอมูล 4-5 ครั้ง ตาม 

ระดับความลึกตางๆที่กําหนดไว 

ซึ่งการสํารวจอาจ 

เลื อกใช field procedures ไดหลายแบบ ดังที่ไดกลาว 

มาแลว แตวิธีที่นิยมใชกันมากที่สุด 

ไดแกวิธี Dipole- 

Dipole ผลของการสํารวจจะแสดงในรูป crosssection 

ตามแนว profile ของการสํารวจ โดยการ 

พล็อตคา ρ a ที่ทุกระดับความลึก ตามจุดสํารวจตางๆ 

200-- 

X 

X 

X 

คา a ( - m) 

100-- 

50-- 

E 

X 

X 

Sediments 

X 

X 

X 

จุดสํารวจ 

F 

W 

Depth (m) 

--10 

--20 

sandstone 

--30 

รูปที่ 5 แสดง resistivity section จากการสํารวจดวย 

วิธี resistivity trenching ในบริเวณพื้นที่ ที่มีแนวรอย 

เลื่อนตัดผานน (ดัดแปลงจาก Griffith and King, 1976) 

รูปที่ 6 แสดง resistivity map จากการสํารวจดวย 

วิธี resistivity trenching. (ASTM, 2005) 


43 






(รูปที 

่ 7) การแปลคาขอมูลการสํารวจ resistivity 

pseudo-section มักจะแปลคาขอมูลไดยาก โดยเฉพาะ 

อยางยิ่งการสํารวจดวยวิธี Dipole-Dipole 

แตก็ให 

ขอมูลดานธรณีวิทยาโครงสรางใตผิวดินแบบตางๆ 

ไดดี เพื่อใชเปนขอมู มูลในการสํารวจในขั้นรายละเอียด 

ตอไป 

รูปที่ 7 แสดง resistivity pseudo-section จากการ 

สํารวจ Dipole -Dipole รวม 5 ระดับความลึก 

(Vingoe, 1997) 

จากรูปบริเวณสวนกลางของรูปเสน iso- 

resistivity contour lines แสดงคา ρ a ต่ําแสดงลักษณะ 

เปนโพรงหินปูนใตผิวดินไดอยางเดนชัด 

8.4 การสํารวจแบบการตรวจวัดความตางศักย 

ไฟฟ ฟาตามธรรมชาติ 

การสํารวจแบบการตรวจวัดความตาง 

ศักย ยไฟฟาตามธรรมชาติ (spontaneous 

potential, 

SP method) เป ปนการตรวจวัดความตางศักยทาง 

ไฟฟ ฟาที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติบนผิวดิน ซึ่งเกิดจาก 

สาเหตุ 2 ประการคือ 

(1) เกิดจากการเปลี่ยนแปลง 

สภาวะสมดุลทางเคมี 

มีของของเหลวใตผิวดิน (electro- 

chemical differences) และ (2) เกิดจากการเคลื่อนที่ 

ของของเหลวใตผิวดิน (electro-kinetic effect หรือ 

streaming potentials) ในการสํารวจแบบ SP method 

นํามาประยุกตใชไดเฉพาะในพื้นที่สํารวจมีสภาพผิว 

ดินคอนขางชื้น หรือ 1st. resistivity layer มีคาความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะคอนขางต่ําเทานั้น รวมทั้งมี 

ขอจํากัดในกรณีที่สํารวจใกลสถานีวิทยุ กระจายเสียง 

โดยเอกสารฉบับนี้ไดสรุปวิธีการสํารวจแบบการ 

ตรวจวัดความตางศักยไฟฟาตามธรรมชาติ ดังนี้ 

8.4.1 

วิธีการสํารวจภาคสนามสําหรั 

รับ SP 

method 

วิธีการสํารวจสามารถทําไดโดยใชหลักขั้ว 

ไฟฟาเพียง 2 หลัก คือ P1 และ P 2 โดยหลักขั้วทั้งสอง 

จะตองเป ปนหลักขั้วไฟฟาที่ปองกันการเกาะตัวของ 

ประจุไฟฟา (non-polarizing electrodes) 

ไดแก หลัก 

กระเบื้อง ปกหรือฝงแนนบนผิวดิน รอยตอระหวาง 

ขั้วไฟฟาและสายไฟฟาตางๆ จะตองแนนปราศจาก 

การรั่วของกระแสไฟฟา การสํารวจเริ่มตนโดยหลัก P 1 

จะปกแนนอยูกับที่ สวนหลัก P 2 จะปกใกลๆกับ P 1 

เมื่ออานคาความตางศักย 

ทางไฟฟา (∆V) 

หนวยเปน 

milli-volts 

(mV) แลวจะเลื่อนหลัก P 2 ออกไปเรื่อยๆ 

ตามแนวสํารวจ เมื่อนําขอมูลการสํารวจภาคสนามมา 

พล็อตตามแนวสํารวจ ก็จะไดขอมูลการเปลี่ยนแปลง 

ของความตางศักยไฟฟาตามธรรมชาติของชั้นดินชั้น 

หินใตผิวดิน (SP profile, รูปที่ 8) โดยปกติการสํารวจ 

ดวยวิธีนี้ จะสํารวจที่ความลึกไดไมเกิน 30 

เมตร 

8.4.2 

การแปลความหมายและการเสนอผลงาน 

นอกจากจะเสนอผลงานการสํารวจใน 

ลักษณะการตัดแนว ดังกลาวขางตนแลวว หากวางจุด 

สํารวจทั่วพื้นที่ดวยวิธีการวางจุดสํารวจเปนตาราง ก็ 

อาจนําเสนอผลงานในรูปแบบ SP mapping ได โดย 

สวนใหญขอมูลที่ไดจากการสํารวจเปนเพียงขอมูล 

เปรียบเที ทียบ การแปลความหมายขอมูลแบบ quantitative 

interpretation ทําไดโดยวิธีการใช geometric 

curve matching หรือโปรแกรมคอมพิวเตอร 


44 



นําใหเกิด 



ele 

ตร 

m 

วิธี 

โด 

C 2 

สล 

กร 

จะ 

C 2 

คา 

รูปที่ 8 วิธีการสํารวจแบบ 

SP method และผลการ 

สล 

สํารวจแบบ SP profiling (EPA/625/R-92/007 ,1993) อยู 

8.4.3 การประยุกตใช 

SP method 

คล 

โดยสวนใหญใ 

ใชสําหรับงานดานธรณี 

ขั้ว 

เทคนิค เชน 

การสํารวจหารอยรั่วของเขื 

ขื่อน การ 

ดัง 

สํารวจหารองรอยการไหลของน้ําใตดินในการทํานาย 

หน 

การเลื่อนทะลายของดิน (land slide) สําหรับดานอุทก 

กร 

ธรณี วิทยา อาจประยุกตใชในกรณีที่น้ําบาดาลมีการ 

กร 

ไหลคอนขางเร็ว หรือในกรณีที่น้ําบาดาลมีการ 

คอ 

แปรเปลี่ยนคุณภาพน้ําที่รวดเร็ว เชน การไหลของน้ํา 

คา 

บาดาลในโพรงหินปูนใตดิน หรือเพื่อสังเกตการ 

แบ 

เคลื่อนที่ของสารปนเปอนในน้ําบาดาล (moving 

of 

ผิว 

contaminantt plumes) เปนต ตน 

กา 

8.5 การสํารวจตรวจวัดความตางศักยไฟฟา 

m 

แบบเหนี่ยวนําประจุ 

ขอ 

การสํารวจแบบการตรวจวัดความตาง 

ศักยไฟฟาแบบเหนี่ยวนําประจุหรือ IP methods เปน นํา 

การตรวจวัดความตางศักยทางไฟฟาเคมีของชั้นดิน 

สิ่ง 

ชั้นหินใตผิวดินที่ตอบสนอง (electro-chemical 

สํา 

response) การเหนี่ยวนําของกระแสไฟฟาที 

่ปลอยลง ฉบ 

ไปจากบนผิวดิน โดยการปลอยกระแสไฟฟาจากหลัก 

แส 

ขั้วไฟฟา C 1 และ C 2 จากผิวดินเพื่อเหนี่ยว 

ectro-chemical response ในชั้นหินใตผิวดิน 

แลว 

รวจวัดความตางศักยทางไฟฟาา (∆V) หนวยเปน 

illi-volts (mV) ในการสํารวจแบบ IP methods มี 

ธีการสํารวจ 2 วิธีคือ (1) time domain IP method 

ดยการปลอยกระแสไฟฟาจากหลักขั้วไฟฟา C 1 และ 

2 แลวหยุดการปลอยกระแสไฟฟาและวัดอัตราการ 

ลายตัวของความตางศักยไฟฟาหลังหยุดการปลอย 

ระแสไฟฟา และ (2) frequency domain IP method 

ะปลอยกระแสไฟฟาสลับจากหลักขั้วไฟฟา C 1 และ 

2 ตลอดเวลาและวัดคา electrical resistivity (ρ) 

ซึ่ง 

า ρ จะคอยลดลงไปเรื่อยๆ เมื่อปลอยกระแสไฟฟา 

ลับเปนเวลานานๆ อัตราการลดลงของคา ρ จะขึ้น 

กับสภาพชั้นดินชั้นหินใตผิวดินน 

โดยหลัักการการสํารวจแบบ IP Methods 

ลายกับการปลอยกระแสไฟฟาจาก transmitter ผาน 

วหลักไฟฟา C 1 และ C 2 ลงสูชั้ ชั้นดิน กระแสไฟฟา 

งกลาวจะไปชาร รจไฟในวัตถุนําไฟฟาใตดิน เสมือน 

นึ่งการชารจแบตเตอรี่ และเมื่อหยุดการปลอย 

ระแสไฟฟา ในวัตถุนําไฟฟาใตดินจะยังมี 

ระแสไฟฟาที่เกิดจากการเหนี่ยวนําดังกลาว และจะ 

อยๆสลายตัวไปตามระยะเวลา 

ในการตรวจวัดจาก 

า ∆V จากเครื่อง 

volt meter เปนการวัดเพื่อหารูป 

บบการสลายตัวของกระแสไฟฟาในตัวนําไฟฟ 

ฟาใต 

วดินดังกลาว ซึ่งโดยหลักการมีลักษณะเชนเดียวกับ 

ารสํารวจแบบตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา (electro- 

agnetic methods) ดังรายละเอียดในเอกสาร 

คูมือ 

องกรมทรัพยากรน้ําบาดาล ทบ ส 2004-2550 

การสํารวจดวย IP method โดยสวนใหญจะ 

าไปประยุกตใชในดานธรณี 

ณีเทคนิค และดาน 

งแวดลอมมากกวาการนําไปประยุกตใชในดานการ 

ารวจอุทกธรณีวิทยา (ASTM, 2005) ดังนั้นเอกสาร 

บับนี้จะไมกลาวถึงรายละเอียดของการสํารวจ แตจะ 

สดงรายชื่อเอกสารที่เกี่ยวของเพื่อสามารถนําไป 

ศึกษาคนควาดวยตนเอง ดังนี้ 


45 คูมือ ทบ ส 2002-2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 





เอกสารสําหรับคนควาเกี 

่ยวกับการสํารวจ 

แบบบ IP methods (EPA/625/R-92/007, 1993) 

Barker, R.D., 1974. “The Interpretation 

of Induced Polarization Sounding 

Curves in Fre- 

quency Domain” Geophysics prospecting, 22(4), 

pp. 610-626. 

Corwin, R.F., 1990. “The Self-Potential 

Method for Environmental and Engineering 

Applications” Geotechnical and Geophysics, Vol. 

1: Review and Tutorial, S.H., Ward (ed.) Soc. Of 

Explor. Geophy. 

Lange, A.L., and J.F., 1988. Quinlan, 

“Mapping Caves from the Surface of Karst 

Terranes by the Natural Potential Method” In: 

Proc. Second Conf. on Environmental Problems 

in Karst Terranes and Their Solutions (Nashvill, 

TN), 

National Water Well Association, Dublin, 

OH, pp. 369-390. 

8.6 คูมือการแปลความหมายขอมูลการสํารวจ 


8.6.1 การแปลความหมายขอมูลการสํารวจแบบ 

หยั่งลึก 

(1) การแปลความหมายขอมูลดวยวิธี 

partial curve matching เปนวิธีการแปลความ หมาย 

ดวยการเปรียบเทียบขอมูลการสํารวจจากภาคสนาม 

หรือกราฟการสํารวจในสนาม (field curves) เปรียบ- 

เทียบกับกราฟทฤษฎี (theoretical curves) เริ่มตน 

จากการคํานวณคาความตานทานไฟฟาปรากฏ 

(หัวขอ 8.2) เมื่อนําคา ρ a ที่ความลึกตางๆ มาพล็อต 

กับความลึกใน logarithmic paper (scale 16) จะได 

กราฟความตานทานไฟฟาปรากฏ (field curves) ของ 

จุดสํารวจนั้น สําหรับวิธีการแปลความหมายขอมู 

มูล 

ดวยวิธี partial curve 

matching ในปจจุบันไมนิยมใช 


46 

สวนใหญจะแปลความหมายดวยโปรแกรมคอมพิว- 

เตอร (ASTM, 2005) 

(2) การแปลขอมูลการสํารวจ VES ดวย 

โปรแกรมคอมพิวเตอร 

การแปลขอมูลการสํารวจวิธีนี้ มีการ 

นํามาใชเปนครั้งแรกเมื่อป 1977 ที่ Sydney 

โดย 

Merrick (1977) และมีการปรับปรุงเพื่อใหขีดความ 

สามารถสู สงขึ้น (Davis, 1979) ปจจุบันมีการพัฒนา 

โปรแกรมใชอยางแพรหลายและสามารถใชได 

แมกระทั่งเครื่องคํานวณขนาดเล็กที่มีคาความจําไม 

มากนัก เชน SHARP PC-1150, PC-1251, Hewlett 

Packard 41CS, CASIO 

FX 702, หรือ 

PB Series 


นอกจากนี้ยังมีโปรแกรมคอมพิวเตอรที่ 

ผลิตโดยผูผลิตเครื่องมือสํารวจอีกเปนจํานวนมาก 

(ASTM, 2005) ในป 1986 บริษัท Atlas Copco 

ABEM AB ประเทศสวีเดนไดพัฒนาโปรแกรมการ 

แปลความหมายที่สมบูรณแบบชื่อ ABEM 

Super 

VES ในขณะที่บริษัท OYO Corporation 

ก็ไดพัฒนา 

โปรแกรมที่มีความสามารถใกลเคียงกันชื่อ GRIVEL 

ในอีก 2 ปตอมา โปรแกรมเหลานี้มีการพัฒนาอยาง 

ตอเนื่อง และเปนชุดใชงานระดับมืออาชี 

ชีพเปนระยะ 

เวลาหลายป ปจจุบันโปรแกรมคอมพิวเตอรสําหรับ 

การแปลความหมายขอมูลสามารถหาไดจากผูผลิต 

เครื่องมือสํารวจทั่วๆไป 

ผูใชสามารถปอนขอมูลอุทก 

ธรณีวิทยาเขาไปเพื่อใหไดแบบจําลองทางธรณีฟสิกส 

มีสภาพใกลเคียงกับสภาพอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

ของพื้นที่สํารวจ ซึ่งแบบจําลองทางธรณีฟ 

ฟสิกสที่ได มี 

ทั้งแบบสองและสามมิติ (2-D, 3-D resistivity 

models) 

8.6.2 

การแปลความหมายขอมูลการสํารวจแบบ 

ตัดแนวและแบบสํารวจทั่วพื้นที่ 

ขอมูลจากการสํารวจตรวจวัดความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ ดวยวิธีการสํารวจแบบตัดแนว 





และแบบสํารวจทั่วพื้นที่เปนขอมูลเชิงคุณภาพ 

กลาวคือเปนขอมูลเชิงเปรียบเทียบ ไมสามารถนํามา 

แปลความหมายใหเปนขอมูลเชิงปริมาณ ไมวาจะเปน 

การคํานวณหาคาความตานทานไฟฟาที่แทจริง (true 

resisitivity) หรือการคํานวณหาคาความลึกความหนา 

ที่แทจริง (true depth and thickness) ของชั้นหินที่ 

ระดับลึกลงไปจากผิวดิน 

เอกสารฉบับนี้ไม 

มกลาวถึงรายละเอียดของ 

การแปลความหมายขอมูลการสํารวจความตานทาน 

ไฟฟาจําเพาะไว ดังนั้นจึงแนะนําเอกสารที่เกี่ยวของ 

สําหรับผูใชคูมือนี้ เพื่อศึกษาคนควาดวยตนเอง 

ดังตอไปนี้ 

เอกสารสําหรับค 

คนควาเกี่ยวกับการสํารวจ 

ตรวจวัดความตานทานไฟฟ 

ฟาแบบหยั่งลึกโดยใชวิธี 

partial curve matching method (EPA/625/R-92/ 

007, 1993) 

Kalenov, E.N., 1957. “Interpretation of 

Vertical Electrical Sounding Curves” Gosto- 

W.W., 

pekhizdat, Moscow. 

Mooney, R.M. ., and Wetzel, 

1956. “The Potential about a Point Electrode and 

Apparent Resistivity Curves for a Two-, Threeand 

Four Layered Earth” University of Minnesota 

Press. Minneapolis, MN. 

Orellana, E., and Mooney, H. M., 1972. 

“Two- and Three-Layer Master Curves and 

Auxiliary Point Diagrams for Vertical Electrical 

Sounding Using Wenner Arrangement” Inter- 

K. L., 

sciencia, Madrid, Spain. 

Van Nostrand, R. G., and Cook, 

1966. “Interpretation of Resistivity Data” U.S. 

Geological Suevey Professional Paper 499. 


47 

Verna, R. K., “Master Table for Electro- 

New York. 

magnetic Depth Sounding Interpretation” Plenum, 

8.7 การนําเสนอผลการสํารวจ 

แผนการนําเสนอขอมูลที่ไดจากการสํารวจ 

เริ่ รมจากการพิจารณาสภาพอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

ซึ่งไดขอมูลจากแบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิงมโน 

ทัศน ซึ่งสรุปรวบยอดจากการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

บนผิวดิน จากนั้นควรพิจารณาจากวัตถุประสงคการ 

สํารวจวา ตองการรายละเอียดขอมูลใดเพิ่มเติม 

มาก 

นอยเพียงใด เพื่อใชเปนแนวทางในการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดิน 

เมื่อพิจารณารายละเอียดในดาน 

ตางๆ ครบถวนแลว กําหนดแผนการเพื่อทําการ 

สํารวจ โดยหากเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสดวย 

วิธี ธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ ขั้นตอน 

ตอไปคือ การเลือกเทคนิคการสํารวจ รวมทั้งวิธีการ 

จัดวางหลักขั้วไฟฟาใหเหมาะสม 

เพื่อสามารถกําหนด 

ระยะเวลา กําลังคน งบประมาณ รวมถึงอุปกรณ 

เครื่องมือตางๆที่จะตองใชได 

แผนการนําเสนอขอมูลขึ้นอยูกับการแปล 

ความหมายขอมูลการสํารวจวาจะออกมาในลักษณะใด 

ซึ่งแตกตางกันไปตามวิธีการสํารวจ ไดแก 

8.7.1 ขอมูลการสํารวจแบบหยั่งลึก 

มักนําเสนอในลักษณะเปนจุด แสดงขอมูล 

เกี 

่ยวกับชั้นดินชั้นหินใตผิวดินตามคุณสมบัติความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ ณ ตําแหนงจุดสํารวจนั้นๆ 

โดยมีขอไดเปรียบคือสามารถแปลความหมายขอมูล 

การสํารวจเพื่อหาความลึกและความหนาตามที่ 

ที่เปน 

จริงของชั้นดินหินซึ่งทําการแบงแยกเปนชั้นโดยใชคา 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะเปนเกณฑ และหากมีจุด 

สํารวจ VES 

หลายๆ จุดในแนวเสนตรงเดียวกันก็ 

สามารถนําเสนอในรูปแบบของ geophysical cross 

sections ได แตจําเปนตองใชงบประมาณและเวลา 






มากกวาการสํารวจตรวจวัดความตานทานไฟฟา 

จําเพาะแบบอื่นๆ 

8.7.2 ขอมูลการสํารวจแบบตัดแนวและแบบ 

ทั่วพื้นที่ 

มักนําเสนอเปนในลักษณะเปนแบบ 

จําลองสองมิติ หรือแบบจําลองสามมิติ แตคาตางๆ ที่ 

แสดงในแบบจําลองทั้งหมดไมวาจะเปนความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะ คาความลึกความหนาของชั้น 

ดินหินซึ่งทําการแบงแยกเปนชั้นโดยใชคาความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะเปนเกณฑนั้ 

นั้น ลวนแตเปนคา 

ขอมูลเชิงเปรียบเทียบเทานั้น 

8.7.3 แบบจําลองทางธรณีฟสิ 

สกส 

ขอสรุปสุดทายสําหรับการนําเสนอผล 

สํารวจตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ ไดแกการ 

นําเสนอแบบจําลองทางธรณีฟสิกส ซึ่งสามารถ 

ตกแตงแบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิงมโนทัศนจาก 

การสํารวจอุทกธรณี 

ณีวิทยาบนผิวดินใหชัดเจนยิ่งขึ้น 

ซึ่งมีขอมูลสําคัญที่จะตองนําเสนอในแบบจําลองทาง 

ธรณีฟสิกส คือ พื้นที 

่ที่มีชั้นน้ําผิดปกติ (groundwater 

anomalies) ประเภทของชั้นน้ํา ความลึก และความ 

หนาของชั้นน้ํา 

8.8 ขอจํากัดของการสํารวจ 

ขอจํากัดของการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินโดยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 

สามารถสรุปได ตามมาตรฐานการทดสอบวัสดุแหง 

สหรัฐอเมริกา (ASTM, D6431-99, 2006) ดังนี้ 

8.8.1 การแปลความห 

หมายขอมูลการ 

สํารวจตั้งอยูบนสมมติฐานวา ชั้นดินชั้นหินใตผิวดินใน 

พื้นที่สํารวจวางตัวตามแนวระนาบหรือใกลเคียงกับ 

แนวระนาบ ชั้นหินทุกชั้นตองวางตัวขนานกันหรือ 

เกือบขนานกันและชั้นหินทุกชั้นตองมีคาความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะสม่ําเสมอเทากันหรือเกือบ 

เทากันทั้งชั้น หากสภาพอุทกธรณีวิทยาของพื้นที่ 


48 

สํารวจไมเปนไปตามขอสมมติฐานดังกลาว การแปล 

ความอาจเกิดความผิดพลาดได 

8.8.2 กรณีพื้นที่สํารวจมีชั้นดินชั้นหินใต 

ผิวดินหลายชั้น หากมีชั้นหินบางๆที 

่มีคาความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะที 

่ใกลเคียงกัน ชั้นหินบางๆ 

ดังกลาวจะไมสามารถสํารวจพบไดดวยวิ 

วิธีการสํารวจ 


8.8.3 กรณีพื้นที่สํารวจมีชั้นดินชั้นหินใต 

ผิวดิน 3 ชั้น หากมีชั้นหินบางๆ ที่มีคาความตานทาน 

ไฟฟาจําเพาะสูงมาก และวางตัวอยูระหวางกลางโดย 

ปดทับดานบนและดานลางดวยชั้นหินที่มีคาความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะต่ําา (ρ 1 ρρ 3 ) จะเกิด 

ปญหาการลัดวงจรของกระแสไฟฟาจะวิ่งทะลุผานชั้น 

หินชั้นที่ 2 ไปยังชั้นที่ 3 โดยไมสามารถหาคาความ 

ตานทานไฟฟาจําเพาะของหินชั้นที่ 

2 ได (suppression 

problem) และในทางตรงกันขาม หากชั้น 

หินระหวางกลางดังกลาวคาความตานทานไฟฟา 

จําเพาะต่ํามาก เมื่อเปรียบเทียบกับคาความตานทาน 

ไฟฟาจําเพาะของชั้นหินที่ปดทับบนและลาง (ρ 1 >>> 

ρ 2


Where ρ 1 >>ρ 3 


จากขั้วหลักหรือคอน และควรป องกันเศษ ธร 

นเขาตาดวยการสวมแวนปองกันน 

ดา 

9.4 การปฏิบัติงานในพื้นที่เสี่ยงภัยหรือพื้นที่ที่มี 

กา 

ย เชน ใกลแนวสายไฟฟาแรงดันสูง โรงงาน รา 

มเคมีภัณฑ โรงงานอุตสาหกรรมอื่น ฟารม ดัง 

ะอื่นๆ เปนความรับผิดชอบและอยูใน 

ผูร 

ณของผูสํารวจโดยตรง 

ธร 

ฝก 

Where ρ 1 >>> ρ 2



U.S. . Army Corps of Engineers, 1995. Geophy- 

sical Exploration for Engineering and Envi- 

ronmental Investigation, EM 1110-1-1802, 

1995. 

Vingoe, P., 1997. 

Electrical Resistivity Survey, 

Atlas Coppco, ABEM, Sweden. 


50 





คูมือ ทบ 

ส 2003 -2550 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความเร็ 

ร็ว 

ของคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห 


ทรัพยากรน้ํา้าบาดาล (ทบ) กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 

ตัวเลขชุดแรกมี 4 ตําแหนง หมายถึง ลําดับ 

ของคูมือ ตัวเลขชุดที่สอง “2550” หมายถึง ป พ.ศ. ที่จัดทําเอกสารตนฉบับของคูมือ กรณีที 

่มีการแกไขและปรับปรุง 

มาตรฐานให หใสวงเล็บตอทายและระบุ ป พ.ศ. ที่แกไขปรับปรุง เชน (แกไขปรับปรุง 2555) เป ปนตน โดยมีเครื่องหมาย 

(ก) เปนตัวยกกํากับหนาขอความที่แกไข และมีเครื่องหมาย (ป) เปนตัวยกกํากับหนาขอความที 

่ปรับปรุงขึ้นใหม 



ตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห 

ฉบับนี้ไดจัดทําขึ้นภายใตโครงการจัดทํามาตรฐานการ 

เจาะ สํารวจและพัฒนาบอน้ํ้าบาดาล พ.ศ. 2550 เปน 

สวนหนึ่งของชุดคูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและ 

แผนที่น้ําบาดาล โดยกรมทรัพยากรน้ําบาดาลได 

มอบหมายใหคณะผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา 

ธรณีวิทยา วิศวกรรม เครื่องกล และวิศวกรรมโยธา 

เปนผูดําเนินการรางคูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบน 

ผิวดิน เพื่อใหใชควบคูไปกับมาตรฐาน ทบ 

ส 2003- 

2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการ 

ตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห 

โดยคูมือฉบับนี้ จะกําหนดขั้นตอนและแนวทางสําหรับ 

ใชในงานสํารวจฯ เพื่อใหไดผลงานตามมาตรฐานที่ 

กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนด 


ความเร็วของคลื่นไหวสะเทื 

ทือนแบบหักเห (seismic 

refraction method) เปนการสํารวจเพื่อตรวจวัด 

คุณสมบัติทางกายภาพของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินที่ 

ระดับความลึ ลึกตางๆ ที่ยินยอมใหคลื่นไหวสะเทือนวิ่ง 

ผานดวยการตรวจวัดหรือสํารวจดวยเครื่องมือ 

(seismographs) 

บนผิวดิน ซึ่งเปนการสํารวจธรณี 

ฟสิกสบนผิวดินที่นํามาประยุกตใชในการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาวิธี ธีหนึ่ง เนื่องจากสามารถนํามาประยุกตใช 


51 

ในการสํารวจอุทกธรณีวิทยาในชั้นหินแข็งไดดี และผล 

การสํารวจโดยสวนใหญสามารถแปลความหมายและ 

วิเคราะหขอมูลการสํารวจในเชิงคุณภาพ ไดอยาง 

ละเอียดและถูกตองแมนยํา อยางไรก็ตามการสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาโดยวิธีทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

หลายๆ กรณีมีความจําเปนตองอาศัยการสํารวจทาง 

ธรณีฟสิกสวิธีการอื่นๆ ควบคูไป 

2. ขอบเขตการดําเนินงาน 


2.1.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ครอบคลุมเนื้อหาทั่วๆ 

ไปในดานเครื่องมือและอุปกรณ วิธีการสํารวจ วิธี ธีการ 

แปลความหมายข 

ขอมูล วิธีการนําเสนอผลการสํารวจ 

และขอจํากัดของการสํารวจ สําหรับการสํารวจ 

ตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเหของ 

ชั้นดินชั้นหินใตผิวดินและน้ําบาดาลในชั้นหินอุมน้ํา 

ตางๆ 

2.1.2 เอกสารคูมือฉบับนี้มีวัตถุประสงคหลั 

ลักใน 

การจัดทําเพื่อใชเปนคูมือการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิว 

ดินดวยวิธีตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบ 

หักเห สําหรับประยุกตใชเฉพาะการสํารวจดานอุทก 

ธรณีวิทยาเทานั้นน บางสวนของสาระอาจเกี่ยวพันกับ 

การประยุกตใชในดานสํารวจธรณีเทคนิคหรือการ 

สํารวจสิ่งแวดลอมบาง 

2.1.3 หนวยวัดที่ใชในคูมือฉบับนี้เปนหนวยวัด 

Système Internationale d’Unitès 

(SI Units) สําหรับ 


ดวยวิธีการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห



หนวยวัดที่ใชในการสํารวจแบบ seismic refraction 

method มีหนวยวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนเปน 

เมตร/มิลลิวินาที (meter/milliseconds, m/ms) 


เอกสารคูมือฉบับนี้ไมครอบคลุมถึง 

รายละเอียดดานทฤษฎีตางๆ แตจะนําเสนอรายชื 

่อ 

เอกสาร และตําราที่เกี่ยวของใหผูใช 

ชเอกสารคูมือฉบับ 

นี้ไดศึกษาคนควาดวยตนเอง ขอความที่เกี่ยวของกับ 

มาตรฐานความปลอดภัยในเอกสารฉบับนี้ ครอบคลุม 

เฉพาะความปลอดภัยในการใชเครื่องมือที่มีมาตรฐาน 

และอยูในสภาพสมบูรณพรอมใชงานเทานั้น ไมได 

ครอบคลุมถึงความปลอดภัยในการปฏิบัติงานหรือ 

อุบัติเหตุใดๆ ที่อาจเกิดขึ้นจากการปฏิบัติงาน 

ภาคสนาม ตามขั้นตอนของเอกสารคูมือฉบับนี้ 

ผูใชงานจําเปนตองคํานึงถึงความปลอดภัยในชีวิตและ 

ทรัพยสินทุกขั้นตอนของการปฏิบัติงาน 





- มาตรฐาน ทบ ส 2001-2550 การคัด 

เลือกวิธีการสํารวจทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน 


ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดความตาน 

ทานไฟฟาจําเพาะ 




วิธีการสํารวจทางธรณีฟสิกสบนผิวดิ 

ดิน 


ฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวั 

วัดความตานทาน 

ไฟฟ ฟาจําเพาะ 



การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิ 

ดิน (surface 



ขอมูลดานธรณีวิทยาและอุทกธรณีวิทยา 

โดยมิไดใช 

เครื่องมือใดๆ หยั่งลึกลงไปจากผิวดิน 

การสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง (groundwell 

drilling) 

water investigation for pin-point หมายถึง การสํารวจอุทกธรณีวิทยา ที่มีวัตถุประสงค 


การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิ 

ผิวดิน (sub- 

หมาย ถึง 

surface hydrogeological investigation) 

การสํารวจเพื่อเก็บขอมูลดานอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

โดยใชเครื รื่องมือเจาะหรือหยั่งลึกลงไปจากผิวดิน 

แบบจําลองทางธรณีฟสิกส ( geophysical 

models) หมายถึง แบบจําลองลักษณะธรณีวิทยาหรือ 

กายภาพอื่นๆ ของพื้นที ที่จากขอมูลการสํารวจธรณี 

ฟสิกส เพื่อใหขอมูลดานความลึกของแบบจําลองอุทก 

ธรณีวิทยาเชิงมโนทัศนมีความถูกตองแมนยํายิ่งขึ้น 

แบบจําลองทางธรณีฟสิกสสองมิติ (2D 

geophysical profiles) หมายถึง แผนภาพแสดงขอมูล 

ธรณีฟสิกสในเชิงลึก เชน resistivity profiles, resis- 


tivity pseudo sections, seismic sections 

แบบจําลองทางธรณีฟสิกสสามมิติ (3D 

resistivity 

models) หมายถึง ภาพแสดงขอมูลธรณี 

ฟสิกสในลักษณะสามมิติ ทั้งกวาง ยาว และลึก 


(conceptual hydrogeological model) หมายถึง 

แบบจําลองสภาพอุทกธรณีวิทยาของพื้นที่จากขอมูล 

ที่ไดจากการสํารวจฯ เพื่อใชประกอบกับแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาสําหรับกําหนดแนวทางการสํารวจขั้นตอไป 


52 











5. ความสํ สาคัญและการใชงาน 

5.1 เอกสารคูมือฉบับนี 

นี้ครอบคลุมวิธีการสํารวจ 

ดวยการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบ 

หักเหเพื่อประยุกตใชสภาพอุทกธรณีวิทยา 

สําหรับ 

การปรับใชเพื่อใหไดผลงานการสํารวจตรงตาม 

มาตรฐานที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนด โดย 

สามารถนําไปประยุกตใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 


5.1.1 เปนคูมือใชในก 

การสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินดวยการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือน 

แบบหักเห สํ สาหรับงานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหง ซึ่ง 

อาจตองดําเนินการสํารวจตอเนื่อง ดวยการสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาใตผิวดินตามมาตรฐาน ทบ 

ส 3000- 

2550 



ผิวดินดวยวิ วิธีการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหว 

สะเทือนแบบหักเหสําหรับงานสํารวจจัดทําแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยา ( hydrogeological 

mapping) โดยมี 

กระบวนการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 




ผิวดินดวยการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือน 

แบบหักเหจําเพาะ สําหรับงานศึกษาวิจัยแหลงน้ํา 

บาดาลตางๆ 

เชน การศึกษาวิจัยเพื่อประเมิ 

มนปริมาณ 

น้ําสํารองแองน้ําบาดาลของกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

ตามคูมือ ทบ ป 1000-2550 การศึกษาวิจัยเพื่อ 

ประเมินพื้นที่เติมน้ําตามมาตรฐาน ทบ ป 2000-2550 


53 

การศึกษาวิจัยเพื่อจัดทําแบบจําลองอุทกธรณีวิทยา 

ทางคณิตศาสตร 

ตามคูมือกรมฯ 

ทบ ป 3000-2550 

และการศึกษาวิจัยทางอุทกธรณีวิทยาดานอื่นๆ 


แนวทางการปฏิบัติงานไวกวางๆ 

สําหรับการปรั รับใช 

กับงาน สํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการตรวจวัด 

ความเร็วของคลื 

ลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห ตาม 

วัตถุประสงคตางๆ 

ซึ่งอาจมีความตองการรายละเอียด 

ของขอมูลไมเหมือนกัน โดยเฉพาะปริมาณของขอมูล 

ยอมขึ้นอยูกับขนาดของพื้นที่สํารวจ เวลางบประมาณ 

ของงานสํารวจศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาลแตละงาน 

ดังนั้นขั้นตอนและแนวทางการปฏิ 

ฏิบัติงานที่ไดกําหนด 

เอกสารฉบับนี้ อาจเปลี่ยนแปลงไดตามที่ผูเชี่ยวชาญ 

ของโครงการศึกษาวิจัยแตละโครงการจะเห็นสมควร 

6. คําอธิบายวิธี ธีการ 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน เปนขั้นตอนการ 

สํารวจภาคสนามที่ตอเนื่องจากการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาบนผิวดิ 

ดิน โดยจากรูปแบบอุทกธรณีวิทยา 

มโนทัศนที่จัดทําขึ 

้นในขั้นตอนสุดทายของการสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาบนผิว ซึ่งจําลองสภาพอุทกธรณีวิทยา 

ใต ตผิวดินไดคราวๆ การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

เปนการสํารวจบนผิวดินโดยใชเครื่องมือทางธรณี 

ฟสิ สิกสบนผิวดิน ตรวจวัดคุณสมบัติทางกายภาพตางๆ 

ของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความลึกตางๆ 

และ 

ดวยการแปลความหมายจากขอมูลการสํารวจธรณี 

ฟสิ สิกสบนผิวดิน ทําใหสามารถปร 

ระมาณการความลึก 

ความหนาของชั้นดินชั้นหินตางๆ ใตผิวดินในพื 


สํารวจภายใตการประมาณการทางวิทยาศาสตร 


สวนประกอบที่สําคัญของเครื่องมือวัดความ 

สั่นสะเทือนสะทอนกลับ มีสวนประกอบตางๆ 3 สวน 

คือ 

แหลงกําเนิดคลื่นไหวสะเทือนน เครื่องรับคลื่นไหว 





สะเทือน และเครื่องบันทึกคลื่นไหวสะเทือน ดัง 

รายละเอียดตอไปนี้คื 

คือ ดังรายละเอียดตอไปนี้คือ 

7.1 แหลงกําเนิดคลื่นไหวสะเทื 

ทือน 

หลักการสําคัญของการสํารวจดวยวิธีวัด 

ความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนแบบหักเห คือการ 

ตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนที่วิ่งผานชั้นหิน 

ใตผิวดินที่ระดับความลึกตางๆ ดังนั้นจําเปนตองมี 

แหล ลงกําเนิดคลื่นไหวสะเทือน และยิ่งไปกวานั้นการ 

ทําใหเกิดคลื่นไหวสะเทือน จะตองรูเวลาแนนอนวา 

เริ่มทําใหเกิดคลื่นไหวสะเทือนขึ้นที่เวลาใด เวลาที่ 

กลาวถึงนี้มีหนวยเปน 1/1000 วินาทีหรือ มิลลิวินาที 

(milliseconds, 

ms) ดังนั้นการกําเนิดคลื่นไหว 

สะเทื ทือนแตละครั้ง จะตองสงสัญญาณไปยังเครื่อง 

บันทึกขอมูล ลงบันทึกเวลาของการกําเนิดคลื่นไหว 

สะเทือน (time break) เพื่อหาระยะเวลาที่คลื่นไหว 

สะเทือนเดินทางจากตนกําเนิดและสะทอนกลับขึ้นมา 

จากชั้นหิน (delayedd time or travel time) สําหรับ 

วิธีการทําใหเกิดคลื่นไหวสะเทือนมีวิธีการหลายวิธี คือ 

(1) การใชคอนทุบ (hammer blow) 

เปนวิธีการงายๆ 

ใชคอนทุบบนแผนเหล็กหนาที่วางบนพื้นดิน (2) การ 

ใชเครื่องทิ้งน้ําหนัก 

(weight drop) มีลักษณะการ 

ทํางานเหมือนคอน 

แตใชตุมน้ําหนััก 10-50 กิโลกรัม 

ตัวเครื่องจะยกตุมน้ําหนักขึ้นสูงจากผิวดิน 1.0-1.5 

เมตร 

แลวทิ้งตุมน้ําหนักลงบนแผนเหล็กหนา (3) การ 

ใชวัตถุระเบิด วิธีการจุดวัตถุระเบิดในการกําเนิดคลื่น 

ไหวสะเทือน โดยฝงระเบิดพรอมสายชนวนในหลุม 

ขนาดเล็กลึกระหวาง 2-20 เมตร นอกจากวิธีการทํา 

ใหเกิดเสียงดังกลาวแลว ยังมีวิธีการอื่นๆ อีกมากเชน 

air guns, oscillators, vibrators เปนตน 

หลักการสําคัญของการสํารวจดวย seismic 

refraction 

คือการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหว 

สะเทื ทือนแบบหักเห กลับมาจากชั้นดินชั้นหินที่ระดับ 

ความลึกตางๆ ดังนั้นประเด็นสําคัญของการสํารวจคื 

คือ 

ระยะทางและเวลา ตรงตําแหนงที่ทําใหเกิดคลื่นไหว 

สะเทือน ไมวาจะเปนตําแหนงที่วางแผนเหล็กหนา 

หรือตําแหนงของหลุมระเบิดจะตองทราบระยะหาง 

จากจุดตรวจวัดตางๆ ที่วางบนผิวดิน และเวลาในการ 

ทําใหเกิดคลื่นไหวสะเทื 

ทือนจะตองถูกบันทึกไวใน 

เครื่องบันทึกเวลา การทําใหเกิดคลื่นไหวสะเทือนไม 

วาดวยวิธีการใดจะมีสะพานไฟฟาสงสัญญาณ (time 

break switch) สงสัญญาณผานสายไฟฟาไปยังเครื่อง 

บันทึกเวลา ซึ่งจะบันทึกเวลาที่เริ่มตนการเกิดคลื่น 

ไหวสะเทือนและเวลาที่คลื่นไหวสะเทือนสะทอนกลับ 

ขึ้นมาจากผิวดินตามจุดสํ 

สารวจตางๆ ที่วางไวหางจาก 

shot points 

7.2 หัวรับคลื่นคลื่นไหวสะเทือน 

หัวรับคลื่นคลื่นไหวสะเทือน ( geophones) 

หรือหัวรับคลื่นไหวสะเทือน (seismometers) ที่ใชใน 

งานสํารวจ 

seismic survey บนผิวดิน ปลายดานลาง 

เปนเหล็กแหลมสําหรับปกกับพื้นดินที่ตําแหนงจุด 

สํารวจตางๆ หากเครื่องบันทึกรับสัญญาณไดเพียง 1 

ชองตัว (single channel seismographs) 

จะใชหัวรับ 

คลื่น เพียง 1 ตัวเทานั้น แตโดยสวนใหญสําหรับการ 

ใชงานทั่วไปจะใชเครื่อง 

multi-channel seismographs 

ซึ่งมักมีชองรับสัญญาณ 12-96 ชองและมีหัว 

รับคลื่น 12-96 ตัว แตละตัวมักจะปกตามจุดสํารวจ 

ตางๆ โดยระยะหางกันตามแตความลึกที่ตองการ 

สํารวจ สวนใหญจุดสํารวจจะอยูในแนวเสนตรง 

เดียวกันในลักษณะเปนการสํารวจแนว (seismic 

sections) (รูปที่ 1) ยกเวนกรณีการสํารวจแบบ fan 

shooting จะวางจุดสํารวจเปนแนวโคง ภายในตัวหัว 

รับคลื่น ประกอบดวยขดลวดและแทงแมเหล็ก มี 

ชองวางระหวางขดลวดกับแมเหล็ก (gap) โดยหัวรับ 

คลื่นจะทําหนาที่ดักจับสัญญาณคลื่นไหวสะเทือนที่ 

หักเหและสะทอนกลับขึ้นมาจากชั้นหินใตผิวดิน เมื่อ 


54 





รูปที่ 1 การวางตัวของจุดตนกําเนิดไหวสะเทือนและการสะทอนกลับของคลื่นไหวสะเทือน 

(ดัดแปลงจาก EPA, 1993) 

ปกอยูบนผิวดิน จะรับเฉพาะคลื่นไหวสะเทือนในสวน 

ที่วิ่งอยูในแนวระนาบเทานั้น 

(horizontal component) 

และแปลงคลื่ นไหวสะเทือนที่ ที่ไดรับใหเปนกระแสไฟฟา 

ไปยัง recorder ขีดความสามารถของหัวรัับคลื่น ใน 

การรับคลื่นไหวสะเทือนที่ระดับความถี่ตางๆ ขึ้นอยู 

กับความกวางของ gap และขนาดของขดลวด สําหรับ 

การสํารวจแบบคลื่นไหวสะเทือนสะทอนหักเห (seis- 

สัญญาณที่ไดรับจากแตละชองรับ เมื่อผาน 

ตัวกรองคลื่นไหวสะเทือนและขยายสัญญาณแลว 

จะ 

แสดงผลเปนเสนกราฟบนจอภาพ ผูปฏิบัติงาน 

สามารถตรวจสอบความคมชัดของเสนกราฟตางๆ 

และสามารถปรับแตง ทั้งเครื่องขยายและเครื่องกรอง 

คลื่นของแตละชองสัญญาณไดอีกครั้ง หากปรับแตง 

แลวยังไมพอใจ สามารถสั่งการใหทําซ้ําที่จุดเดิม 

เชน 

mic refraction) ซึ่งเปนการสํ สํารวจระดับตื้นจะใชหัวรับ 

ตอกคอน หรือ weight drop ใหมอีกครั้งที่จุดเดิม 

คลื่นที่มีความถี่ระหวาง10 - 30 เฮิรทซ 

7.3 เครื่องบันทึกสัญญาณคลื่นไหวสะเทือน 

เครื่องบันทึกสัญญาณคลื่นไหวสะเทือน 

(seismograph) ประกอบดวยสวนสําคัญตางๆ คือ 

เครื่องกรองคลื่น (filters) ทําหนาที่เปนตัวกรองและ 

ตัดคลื่นรบกวน เครื่องขยายสัญญาณ (amplifiers) 

(staking) โดยสัญญาณจากการทําซ้ําครั้งที่ 2-3-4 

จะ 

ไปสะสมกับสัญญาณครั้งที่ 1 ทําใหสัญญาณมีความ 

เข ขมเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ 

จนกวาผูปฏิบัติ ติงานจะพอใจผลการ 

สํารวจที่เห็นบนจอภาพ ผูปฏิบัติงานสามารถสั่งให 

recorder บันทึกขอมูลดังกลาวไว 

พรอมทั้งสามารถสั่ง 

ให หพิมพขอมูลจากเครื่องพิมพ 

ปจจุบันอาจมีชองรับสัญญาณถึง 96 ชองแต ตละชองจะ 8. การสํารวจดวยวิธีการตรวจวัดคลื่นไหว 

รับและขยายสัญญาณคลื่นที่ไดรับจาก หัวรับคลื่น แต สะเทือนแบบหักเห 

ละตัว และชองรับสัญญาณจาก time break 

switch 8.1 บทสรุปเกี่ยวกับทฤษฎีคลื่นไหวสะเทือนน 

ตางหากอีก 1 ตัว ทําหนาที่ขยายสัญญาณใหมากขึ้น 

และกฎของสเนลลล 

นอกจากนี้ยังมีสวนประกอบอื่นๆ คือเครื่องบันทึก 

เอกสารคูมือฉบับนี้ไมครอบคลุมราย 

สัญญาณ จอภาพ และเครื่องพิมพผล 

ละเอียดภาคทฤษฎีการสํารวจตรวจวัดคลื่นไหว 


55 





สะเทื ทือนแบบหักเหห ซึ่งเริ่มตนจากทฤษฎีของคลื่น 

(wave theory) และ Snell’s Law แตจะสรุปเฉพาะ 

สวนที่เกี่ยวของ ทั้งนี้เพื่อใหผูใชคูมือฉบับนี้สามารถ 

คนควาไดดวยตนเองจากเอกสารตางๆ จึงนําเสนอ 

ตําราและเอกสารทางเทคนิคที่เกี่ยวของ ดังตอไปนี้ 

Auld, B.A., 1990. “Acoustic Fields and 

Wave in Solids” Vol I and II 2nd 

Rev. Robert E. 

Kreiger Publishing, 

Malabar 

Bland, D.R., 1990 .“Wave Theory and 

Applications” Oxford University Press, New York. 

Davis, J.L., 1988. “Wave Propagation in 

solids and Fluids” Springer Verlag, New York. 

Hawkins, L.V., 1961. “The Reciprocal 

Method of Routine Shallow Seismic Refraction 

Investigation” Geophysics 26:806-819 

O’Brien, K.M., and Stone, J.W., 1985. 

“Role of Geological and Geophysical Data in 

Modeling an alluvial Basin, Southwest New 

Maxico In: Conference on Surface and Borehole 

Geophysical 

Methods 

and Groundwater 

Investigation” National Water Well Association, 

Dublin. 

Stierman, D.J., and Ruedisili, L.C., 

1986. “The Application of Surface Geophysics to 

Mapping Hydrogeological Conditions of a 

Glaciated Area in Northwest Ohio, In: Proc. on 

Surface and Borehole Geophysical Methods and 

Groundwater Instrumentation” 

National Water 

Welll Association, Dublin 

Van Overmeeren, R.A. , 1981. “Combi- 

and Gravity Measurements for Groundwater 

Exploration in Sudan” Geophysicss 46:1304-1313. 

nation of Electrical Resistivity, Seismic Refraction, 

Worthington, P.F., 1975. “Procedures 

for the Optimum Use of Geophysical Methods in 

GroundWater Development Programs” Ass. Eng. 

Geol. Bull. 

Zohdy, A.A., Eaton, G.P., and Mabey, 

D.R., 1974. “Application 

of Surface Geophysics to 

Ground-Water Investigations” US.GS. Techniques 

of Water Resource Investigation. 

คลื่นจากแหลงกําเนิดคลื่นไหวสะเทือนบน 

ผิวดินมีคลื่นประเภทตางๆ 3 ประเภทแผกระจายตัว 

(wave propagations) ออกจากจุดกําเนิดคลื่นเปน 

รูปทรงกลมเรียกวา body wave โดยมีจุดกําเนิดเปน 

จุดศูนยกลางคลื่นทั้ง 3 ประเภท ใน body 

wave คือ 

(1) Primary wave หรือ 

Compressivee wave (P- 

wave (S- 

wave) (2) Secondary wave หรือ Shear 

wave) และ (3) Rayleigh 

wave หรือ Surface wave 

(R-wave) 

Primary wave 

(P-wave) มีลักษณะการ 

เคลื่อนที่ในทิศทางที่ตั้งฉากกับ wave front เหมือนกับ 

คลื่นไหวสะเทือนในอากาศ เปนคลื่นไหวสะเทือนที่มี 

การเคลื่อนที่เร็วที่สุด และเปนคลื่นชนิ นิดเดียวที่ใช 

ตรวจวัดโดยวิธี seismic survey และจะถูกดักจับเมื่อ 

คลื่นตัวแรกเคลื่อนที่มาถึง 

(first arrival) โดยความเร็ว 

ของคลื่นไหวสะเทือน P-wave (V P ) ขึ้นอยูกับตัวกลาง 

(media) ที่คลื่นไหวสะเทือนวิ่งผาน ซึ่งถูกควบคุมดวย 

คุณสมบัติของตัวกลาง 3 ประการ คือ bulk modulus 

(k), shear modulus (n) และ density ( ρ) หรือ V P = 

[(k + 4n/ /3)]/ρ ความเร็วของ P-wave ที่วิ 

่งผานชั้นหิน 

ชนิดตางๆ 

สรุปไวในตารางที่ 1 

คลื่น P-wave จากจุดกําเนิ นิดคลื่นจะวิ่ง 

กระจายตั ตัวออกจากจุดกําเนิดเปนรัศมีทรงกลม คลื่น 

สวนหนึ่ง (direct wave) จะวิ่งเปนแนวระนาบจากจุด 

กําเนิดผานตัวกลางคือชั้นดินดวยความเร็ 

ร็ว V 1 ไปยัง 


56 





ตารางที่ 1 ความเร็วคลื่นไหวสะเทือนที่วิ่งผานชั้นดินชั้นหินและวัตถุตัวกลาง 

หินรวน 

ดินเหนียว ทรายแปง ทราย 

และกรวด (แหง) 

ดินเหนียว ทรายแปง ทรายและกรวด (อิ่มดวยน้ํา) 1.5 - 2.0 น้ําแข็ง 

หินตะกอน 

ชนิดดิน-หินน 


(เมตร/มิลลิวินาที) 

0.2 - 0.4 อากาศ 

1.5 - 2.0 น้ํา 

ชนิดของ 

วัตถุตัวกลาง 

2.0 - 2.5 คอนกรีต 


(เมตร/มิลลิวินาที) 

(จาก Milsom 

,1989) 

หินแปรและหินอัคนีมีรอยแตก 

2.5 - 3.7 

หินแปรและหินอัคนีเนื้อแนน 

4.5 - 6.0 

เหล็ก 

5.9 

หัวรับคลื่น S และ P-wave อีกสวนหนึ่งจะวิ่ ิ่งลึกลงไป 

ในชั้นหินชั้ันที่หนึ่งทแยงเปนมุมพอดี 

(θ) ดวย 

แนวสํารวจเปนแนวเสนตรง (seismic sections) 

รายละเอียดตอไปนี้ 

ดัง 

ความเร็ว V 1 ไปจนถึงแนวรอยตอกับชั้นหิน (first (1) การสํารวจแบบ fan shooting เปน 

interface) คลื่นสวนหนึ่งจะถูกสะทอนกลับขึ้นสูผิวดิน 

ดวยความเร็วเดิม (reflected 

wave) โดยมีมุมตก 

กระทบเทากัับมุมสะทอนตามม Snell’s Law คลื่นไหว 

วิธี ธีการสํารวจเพื่อจัดเก็บขอมูลเบื้้องตนใชในบางกรณี 

เทานั้น เชน การคนหาแนวทางน้ํายุคเกา (paleo- 

channels) หรือแนวรอยเลื่อนในพื 

พื้นที่สํารวจ สมมติวา 

สะเทือนอีกสวนหนึ่งเมื่อเดินทางถึง first interface พื้นที่สํารวจเปนรู 

รปสี่เหลี่ยมจัตุรััสและมีธารน้ําใตดิน 

ดวยความเร็ว V 1 จะถูกหักเหใหวิ่งขนานไปบนแนว 

รอยตอดวยความเร็ว V 2 ไปพรอมกับบางส 

สวนถูกหัก 

ไหลผานพื้นที่ตรงมุมดานทิศตะวันออกเฉียงเหนืออ จะ 

วางหัวรับคลื่น เปนรูปโคงมีมุมใดมุมดานทิศตะวัันตก 

เหขึ้นสูผิวดินไปยัง หัวรับคลื่นs 

ดวยความเร็ว V 1 เฉี ฉียงใตของพื้นที่สํารวจใหเปนจุดศูนยกลางและเปน 

คลื่นไหวสะเทือนสวนนี้คือคลื่นไหวสะเทือนหักเห 

(refracted wave or head wave) โดยคลื่น 

P-wave 

shot point ของการสํารวจโดยหัวรับคลื่น ทุกตัวจะวาง 

หางจาก shot point ในระยะเทาๆ 

กัน ในลักษณะเปน 

สวนนี้จะเปนสวนที่นํามาใชประโยชนในการสํารวจ 

รัศมีจากจุดศูนยกลางระหวางหัวรับคลื่นs กับ shot 

ดวย seismic 

refraction method 

8.2 การสํารวจภาคสนาม 

point จะมีระยะหางประมาณ 3 เท ทาหรือมากกวา ความ 

ลึกของแนวโครงสรางที่ตองการคนหา (รูป 2) ซึ่งจะ 

8.2.1 วิธีการจัดเก็บขอ 

อมูลภาคสนาม 

เห็นไดวาหากสํารวจดวย fan shooting ตามแนวสํารวจ 

การสํารวจดวยวิ 

ธี seismic refraction สวน 

AB 

จะมี หัวรับคลื่นs รับคลื่นไหวสะเทือนหักเหจาก 

ใหญจะใชเครื่องสํารวจแบบ multi-channel ซึ่งมีชองรับ 

berried channel ถึง 5 ใน 12 ตัวจากการทําใหเกิดคลื่น 

สัญญาณและ 

หัวรับคลื่นs ระหวาง 12 ถึง 96 ตัว มี 

ไหวสะเทือนเพียงครั้งเดียวที่ shot point “S” ในขณะ 

วิธีการจัดเก็บขอมูล 2 วิธีคือ การสํารวจแบบจัดแนว 

เดียวกันหากวางหั 

หัวรับคลื่น เปนแนวตรง ไมวาจะเปน 

สํารวจโคงรูปพัด (fan shooting) และการสํารวจแบบจัด 

แนวเหนือใตหรือตะวันออกตะวันตกก็ตามหากโชคไมดี 

0.34 

1.47 

3.2 

3.1 


57 



้ 



จะไมมีหัวรับคลื่น ตััวใดรับคลื่นไหวสะเทือนหักเหจาก 

berried channel เลย 

11 

12 B 

10 

9 

8 

Berried channel 7 

6 

5 

4 

3 

2 

Geophone 

1 

A 

Shot point “S” 

รูปที่ 2 การสํารวจแบบ fan shooting เปรียบเทียบบ 

การการสํารวจแบบ seismic 

section 

(2) การสํารวจแบบ seismic section เป ปน 

วิธีการสํารวจที่ใชทั่วไป โดยการวางหัวรับคลื่น ทั้งหมด 

ใหอยูในแนวเสนตรงเดียวกัน ในกรณี ณีที่ชั้นดินชั้นหินใต 

ผิวดินมีแนวตอราบเรียบและวางตัวในแนวระ นาบ เชน 

ระดับน้ําบาดาลในพื้นที่ราบเปนตน และตองการสํารวจ 

ความลึกของแนวรอยตอระหวางชั้นทรายแหงและทราย 

อุมน้ํ น้ํา อาจมี shot point เพียงที่เดี ดียวจะเปนดานหัว 

หรือดานทายของแนววางหัวรับคลื่นน ก็ได แตโดยสวน 

ใหญจําเปนตองมี shot points ทั้งหัวและทายแนวหรือ 

การทํา reversed seismic section เพื่อหาแนวรอยตอ 

ของชั้นหินใตดินที่วางตัวเอียง หรือแนวรอยตอของชั้น 

หินที 

่มีแนวรอยตอแบบขรุขระ และบางครั้งอาจ 

จําเปนตองทํา multiple shot point section สําหรับการ 

แปลความหมายขอมูลการสํารวจที่ยุงยากกวานี้ 

ตัวอยางเชน ใน 3-layer irregular interface model อาจ 

จําเปนตองมี 7 shot points ในแนวสํ สํารวจแนวเดียวกัน 

เพื่อแปลความ หมายหาความลึกความหนาของ 

seismic layers ทั้งสามชั้นดังกลาว แตโดยทั่วๆ ไปการ 

สํารวจดวยวิธีการตรวจวัดความเร็วของคลื่นไหว 

สะเทือนแบบหักเห เปนการสํารวจระดับตื้นความลึกไม 

เกิน 30 เมตรและหาความลึกความหนาของชั้นดินชั้น 

หินใตดินไมเกิน 3ชั้น 

8.2.22 วิธีการจัดวางหัวรับคลื่น 

โดยปกติความยาวของแนว seismic 

section มักจะยาวประมาณ 

3 เทาของความลึกของการ 

สํารวจ สมมติวาตองการสํารวจความลึกประมาณ 30 

เมตร ความยาวของ seismic sectionจะตองยาวไมนอย 

กวา 100 เมตร ในการวางหัวรับคลื่นตามแนว seismic 

section ซึ่งวางเปนแนวยาวเปนเสนตรงเดียวกัน 

ระยะหางระหวางหัวรับคลื่นแตละตัวไมจําเปนตอง 

เทากัน โดยสวนใหญมักวางคอนขางถี่ตรงบริเวณหัว 

ทาย สวนตรงกลาง section 

มักจะวางหางกวา ทั้งนี้ 

ตองการใหหัวรับคลื่น 1-2 

ตัวแรกสามารถรับคลื่นไหว 

สะเทือนหัักเหกลับขึ้นมาจากแนวรอยตอระหวางชั้นหิน 

ชั้นแรก 

หัวรับคลื่นทุกตัวจะตองปกลึกลงไปในผิว 

ดินใหแนนน เมื่อตอสายไฟฟาจากหัวรับคลื่นเขาเครื่อง 

seismograph 

แลว กอนเริ่มสํารวจใหเป 

ปดเครื่องและ 

ตรวจสอบการทํางานของ 

หัวรับคลื่น แตละตัวรวมทั้ง 

time-break switch ดวยวาทํางานไดดีตามปกติ โดยให 

คนเดินขางๆ หัวรับคลื่นแตละตัว และทดลองกด timebreak 

switch หากทํางานตามปกติ 

ติจะแสดงการ 

เคลื่อนที่ของเสนกราฟบนจอ พรอมกันนี นี้จะปรับแตง 

ความไวในการรับคลื่นไหวสะเทือนของหัวรับคลื่นแตละ 

ตัวจาก amplifiers 

ของเครื่อง seismograph 

โดย 

ปรับแตงหั หัวรับคลื่นตัวที่อยูใกล shot point ใหมีความ 

ไวต่ําขณะที่ตัวที่อยูใกลออกไปจะคอยๆ 

เพิ่มความไว 

มากขึ้น 

เมื่อเตรียมการทุกอยางเรียบรอย การ 

สํารวจตองหาจังหวะที่มีเสียงรบกวนนอยที 

ที่สุด เชนไมมี 

รถวิ่งผานหรือคนเดินผานใกลแนวสํารวจ แลวเริ่มทําให 

เกิดคลื่นไหวสะเทือนตรงจุด shot point ซึ่งอาจเปน 


58 





คอนทุบบนแผนเหล็ก หรือใชเครื่องทิ้งน้ําหนัก หรือ 

การจุดวัตถุระเบิด ระหวางนี้ใหสังเกตบนจอภาพดูการ 

ตอบสนองของหัวรับคลื่นทุกตัววาทํางานปกติ และ 

สามารถปรับแตงโดยเพิ่มสัญญาณที่ไดรับใหเสนกราฟ 

แตละเสนชัดเจนยิ่งขึ้น หากปรับแตงสัญญาณแลวยังไม 

เปนที่พึงพอใจ สามารถทําใหเกิดคลื่นไหวสะเทือนตรง 

จุด shot point เดิมไดอีก (staking) เพื่อเพิ่ม 

สัญญาณเสียงจากการใหกําเนิดคลื่นครั้งแรก 

8.2.3 ขอมูลที่ไดจากก 

ารสํารวจภาคสนาม 

ผลที่ไดจากการส 

สํารวจภาคสนาม 

คือกราฟ 

บันทึกเวลา (seismograms) ซึ่งเปนกราฟแสดงการ 

บันทึกเวลาตางๆ ดังนี้ ทันที ทีที่ทําใหเกิดเสียงตรงจุด 

กําเนิดคลื่นน สะพานไฟฟาจะตอครบวงจรและสง 

สัญญาณตามสายไฟฟาไปบันทึกเวลา (time-break 

signal) บนกราฟบันทึกเวลา และบันทึกเวลาที่ไดรับ 

สัญญาณจาก 

หัวรับคลื่นแตละตัวจะประกอบดวยคลื่น 

ไหวสะเทือนตางๆ คือ จาก หัวรับคลื่นs ที่ใกลจุด 

กําเนิดคลื่นจะเปน direct wave ที่เดินทางขนานผิวดิน 

ผานชั้นหินบนสุดดวยความเร็ว V 1 เมื่อรูเวลาที่ใชไปใน 

การเดินทางและรูระยะทางจากจุดกําเนิดคลื่นไหว 

สะเทือน ยอมคํานวณหาคา V 1 ได ที่ หัวรับคลื่นs ตัวที่ 

หางออกไปจากจุดกําเนิดคลื่นไหวสะเทือน จะสง 

สัญญาณการรับคลื่นไปบันทึกในกราฟบันทึกเวลา เปน 

คลื่นไหวสะเทือน refracted wave หรือ head 

wave ที่ 

หักเหจากชั้นหินใตผิวดิน โดยเดินทางดวยความเร็ว V 1 

เปนมุมทแยง 

(critical angle, θ C ) ลึกลงไปใตผิวดิน 

จนถึงแนวรอยตอระหวางชั้ันหิน คลื่นจะถูกหักเหให 

เดินทางดวยความเร็ว V 2 ผานชั้นหินที่สองที 

่อยูลึกลง 

ไปถัดจากชั้ั้นหินชั้นแรกและหักเหกลับสูผิวดินและ 

เดินทางดวยความเร็ว V 1 ผานชั้นหินชั้นแรก 

จากขอมูลดังกล 

ลาว คือขอมูลระยะเวลาที่ 

คลื่นไหวสะเทือนสะทอนกลับ หากการสํารวจใช 

เครื่องรับสัญญาณ 24 ชองจากชองที่ 1 ถึงชองที่ 24 

ตั้งแตเริ่มใหกําเนิดคลื่นไหวสะเทือนก็คือขอมูลในดาน 

เวลาที่ใชในการเคลื 

ลื่อนที่ของคลื่นไหวสะเทือน (time, T) 

ประกอบกับขอมูลตําแหนงจุดปก 

หัวรับคลื่นs ตางๆ 

(รูปที่ 1) และระยะหางจาก shot point อันเปนขอมูล 

ระยะทาง (distant, X) เมื่อขอมูลทั้งสองนํามาพล็อตใน 

arithmetic paper โดย T อยูในแกนตั้ง หนวยเปนน ms. 

และ X อยูในแกนนอนหนวยเปนเมตร ก็จะได 

T-X 

graph หรือ seismic model ของแนวสํารวจดังกลาว 

จาก T-X graph ซึ่งโดยสวนใหญจะมีการทํา reverse 

seismic section คือ ตําแหนง หัวรั รับคลื่นs ตางๆ จะอยู 

ที่เดิมและมีจุดกําเนิดคลื่น 2 จุดคือดานหัวและดานทาย 

ของ หัวรับคลื่นs section จะไดกราฟบันทึกเวลา 2 ชุด 

สามารถนํามาพล็อต T-X graphs และคํานวณหาความ 

ลึกความหนาของชั้นหินใตผิวดินตามรูปแบบ (seismic 

models) ตางๆ (รายละเอียดในหัวขอ 8.3) 

8.3 การแปลความหมายขอมูล 

ในการแปลความหมายขอมูล seismic 

refraction เปนการแปลความหมายเพื่อหาคาความ 

หนา (thickness, h) และคาความเร็วคลื่น (velocity, 

V) )ที่วิ่งผานชั้นหินตางๆ ใตผิวดิน โดยคาที่ไดจากการ 

แปลความหมายเปนคาที่แทจริ 

ริง ดังนั้น การแปล 

ความหมายขอมูล 

จําเปนตองวิเคราะหขอมูลจากการ 

สํารวจภาคสนามรวม 4 ประการคื คือ (1) รูปแบบหรือ 

seismic models ของแนวสํารวจ 

(T-X graph) (2) 

วิธี ธีการแปลความหมาย (interpretation methods) ซึ่ง 

แบงออกแบงออกเปน 3 กลุมใหญๆ คือ (1) Time- 

Intercept Method (T I ) ซึ่งสามารถแปลความหมาย 

ขอมูลจาก seismic 

models ที่งายๆ โดยอาศัย 

หลักการทางคณิตศาสตร กระดาษกราฟ ดินสอและ 

เครื่องคิดเลข (2) กลุม Reciprocal or Delay Time 

Methods สามารถแปลความหมายขอมูลการสํารวจ 

ของ seismic models เกือบทุกรูปแบบยกเวนรูปแบบ 

ที่ซับซอนมากแตบางรูปแบบจําเปนตองพึงพา 


59 





โปรแกรมทางคอมพิวเตอรและ (3) กลุม Ray-Tracing 

Method เปนวิธีการแปลความหมายของกลุม seismic 

models ที่ยุงยากมากๆ ดังบทสรุปดัังนี้ 

8.3.1 การแปลความหมายขอมูลโดย Time- 

Intercept Method 

เปนวิธีการแปลความหมายขอมูลการ 

สํารวจสําหรับ seismic 

models รูปแบบทีงายๆ 

โดยเฉพาะแนวรอยตอระหวางชั้นหิ 

หินใตดินเปนแนว 

ราบเรียบ (plane interface models) ดังตัวอยางการ 

แปลความหมายรูปแบบ single horizontal 

plane 

model (รูปที่ 3) 

จากรูปที่ 3 ระยะจากจุดกําเนิดคลื่น ( S) 

ถึงหััวรับคลื่น ตัวที่122 (G) ระยะ SG= 

X 

(1) travel time (t) สําหรับ direct wave 

t = SG/V 1 X/V 1 

(2) สําหรับ head wave 

คลื่นไหวสะเทือน 

จะวิ่งจากจุดกําเนิดคลื่น (S) ไปสูจุด 

P ดวยความเร็ ร็ว 

V 1 วิ่งจากจุด P ไปจุด Q ดวยความเร็ว V 2 และวิ่งจาก 

จุด Q เขาสูหัวรับคลื่น (G) ดวยความเร็ว V 1 หรือ t = 

(SP/V 1 )+(PQ/V 2 )+(QG/V 1 ) แต SP = QG = SS’/cosθ c 

= h/cosθ c และ PQ=S’G’-S’P-QG’ หรือ 

PQ = SG-SS’tanθ c -GG’ tanθ c =X-2h tanθ c ดังนั้น 

2/ cos 1/ 2 tan 

X/ 2h/ 1/ cos V tan / 

Intercept Time (IT) คื คอ เวลาที่ใชไปของ 

คลื่นไหวสะเทือนที่วิ่งดวยความเร็ว 

V 1 ในชวงระหวาง 

SP และ GQ โดยที่ cos ดังนั้น 

2 cos / 2/ cos หรือ 

h /21 / 

สําหรับขั้นตอนการแปลความหมาย single 

horizontal plane model ไดสรุปไวในรูปที่ 3 การแปล 

ความหมายขอมูลการสํารวจที่เปนรูปแบบ 

plane inter- 

face models อื่นๆ ไมวาจะเปน multiple 

horizontal 

plane หรือ 

single inclined 

plane หรือ multiple inclined 

plane มีความเปนมาของสูตรที่ใชในการคํานวณ 

คลายคลึงกับสูตรของ single horizontal plane model 

ดังกลาวข ขางตนและไมนําเสนอในเอกสารนี้ แตไดสรุป 

ขั้นตอนและวิธีการการแปลความหมายพรอมสูตรการ 

คํานวณไวดังนี้ 

การขยายจํานวนชั้นเปน 

(n+1) layer 

interface 

3 rd head wave: / 2 cos , / 

2 cos , / 2 

cos , / 

n th head wave: 

/ 2 cos / 

8.3.2 

การแปลความหมายขอมูลดวยกลุมวิธี 

Reciprocal Methods 

เปนวิธีการแปลความหมายขอมูลการ 

สํารวจสําหรับ seismic models เกือบทุกรูปแบบ โดย 

กลุมวิธีการนี้มีวิธีการแปลความหมายขอมูลมากกวา 

20 วิธี สําหรับวิธีที่ประยุกตใชในดานการสํารวจทาง 

อุทกธรณีวิ วิทยา ซึ่งมักเปนรูปแบบที่คอนขางงาย โดยมี 

วิธีการแปลความหมาย 2 วิธีดวยกันคือ delay time 

(plus and 

minus method) และ simple 

reciprocal 

method (EM 1110-1-1802, 1995) การแปลความหมาย 

ในกลุมวิธี 

reciprocal methods จําเปนตองทํา reverse 

seismic sections และหาเวลาที่คลื่นไหวสะเทือนเดิน 

ทางผานตัวกลางจาก shot 

point หนึ่งไปอีก shot point 

หนึ่ง (reciprocal time or end to end time, T 0 ) ดัง 

รายละเอียดรูปแบบตอไปนี 

นี้ คือ 

 

 


60 





Time (m s ) 

Time (ms.) 

1N 3 (Secound 

T i 

G1 

T 

P Depth (m) 

Direct wave = 1/V 1 

G2 G3 

G10 

G 

T T 

1. พล็อต T-X graph ในกระดาษกราฟ 

2. ใน seismic model นี้จะไดเสนตรง 2 เสน เสนที่ 

ทํามุมชันกวา เปน direct wave สวนอีกเสนเปน 

head wave 

3. วัด Gradients จาก direct wave และ head 

wave 

จะไดคา 1/V 1 1/V 2 ⇒ V 1 และ V 2 

4. อานคา intercept time ( T i ) จาก time scale 

5. คํานวณความลึกถึง interface (h) จาก 

h = VT 

/ 2 

h 

2 

V1 i 

1−( 

V 1 

head wave = 1/V 2 

/ V ) 

รูปที่ 3 รายละเอียดของ T-X graph และการแปล 

ความหมายรูปแบบ 

single horizontal 

plane model 

(1) รูปแบบ multiple inclined plane 

model อาจแปลความหมายขอมูลไดดวยวิธี Time- 

Intercept Method และ Delay-Time Method 

ขั้นตอนการแปลค 

ความหมาย 

(1.1) การตรวจสอบและอานคาจาก 

T-X graph 

(1.1.1) ตรวจสอบ end to end times (T) 

จาก T-X graph โดย 

และ , 

(การเดินทางของง head wave จาก A ไปสู 

B และจาก B ไปสู A ใชเวลากัน) 

2 

2 

G12 (G) 

T 

Distance (m) 

θ 

Q 

h 

h 

t 

t 

1 S 

1N 1 (Direct 

θ 1, 

θ 1,2 , 

S A' B' 

1. วัด slope ของ direct wave และ 1 st & 2 nd 

head waves 

⇒ V 1 V 2 V 3 

2. คํานวณ critical angles θ 1, 2 = sin -1 (V 1 / V 2 ) 

θ 2, 3 = sin -1 (V 2 / V 3 ) และ θ 1, 3 = sin -1 (V 1 / V 3 ) 

3. อานคา intercept time จาก time scale ไดคา 

T 1 และ T 2 

4. คํานวณความหนา h 1 และ h 2 จาก 

h 1 = V 1 T 1 / 2cosθ 1, 2 

h 2 = V 2 / 2cosθ 2, 3 {T 2 - (2h 1 cosθ 1, 3 )} 

รูปที่ 4 รายละเอียดของ T-X graph และการแปล 

ความหมาย 

รูปแบบ multiple horizontal 

plane model 

(1.1.2) มุมเอียงเท (dip angle, α) หมุน 

ตามเข็มเปนบวก ทวนเข็มเปนลบ 

(1.1.3) คํานวณ V 1 จาก head wave’s 

slopes คา V 1d 

ควรมีคาเทากัน (หากไมเทากันใหใช 

คาเฉลี่ย) 

(1.2) การหาความลึก interface ที่ 1 

(1.2.1) หา จาก slopes 2 nd head 

wave โดยวัด 1/ และ 1/ โดย 

1/ 1/21/ 1/ 

(1.2.2) คํานวณ , 

จาก 

, 

1N 2 (First Head Wave) 

) 

V 1 

sin / 

1 

V2 

2 

V 3 

C' 

D' 

θ 3, 

G 

D 

ไดคา , 

V1 < V2



1. จําเปนตองทํา reverse seismic section 

2. วัด slope ของ direct wave และหาคาา V 1 

3. วัด slope ของ head waves (ทั้ง up dip side และ 

down dip side) แลวหาคา V 2d และ V 2u 

4. คํานวณ critical angle, dip angle จาก 

V 2d = V 1 /sin( θ C + α ); V 2u = V 1 /sin( θ C - α ) แต 

θ C + α = θ 1, 2d = sin -1 (V 1 /V 2d ) ; θ = sin -1 c - α = θ 1, 2u 

(V 1 /V 2u ) 

ดังนั้น θ C = (θ 1,2d + θ 1,2u ) และ 

α = (θ 1,2d - θ 1,2u u) 

5. วัดคา intercept time (up & down dip 

sides) จาก head 

wave segments ได ดคา T 1d และ T 1u 

6. หาความหนาที่ A และ B (เปนความหนาตั้งฉากกับ 

interface) จาก T 1d = 2h d / V 1 cosθθ c และ 

t 1 u = 2h u / V 1 cosθ c 

7. ตรวจสอบมุม Dip Angle จาก sinα = (h u - h d ) / L 

รูปที 

่ 5 รายละเอียดของ T-X graph 

และวิธีการแปล 

ความหมาย รูปแบบ single inclined plane model 

รูปที่ 6 รายละเอียดของ T-X graph และวิธีการแปล 

ความหมาย รูปแบบ multiple inclined plane model 

(1.2.3) คํานวณความหนาของชั้นที่ 1 ทั้ง 

ที่ up & down dip sides 

interface 

interface 

h V /2cos , , 

h V /2 cos , 

(1.2.4) คํานวณ dip angle ของ first 

จาก 1 

sin 

1 1 

1 

 

(1.3) การหาความหนาของ 

/ 

second 

(1.3.1) หาคา V 3 จากคาเฉลี ลี่ย V 3d และ 

V :V 1/1/2 

(1.3.2) คํานวณ θ , sin 

/ , 

θ , sin 

n / ไดคา θ , และ θ , 

(1.3.3) คํานวณความหนาของชั้นที่ 2 ทั้ง 

ที่ up & down dip sides (hh ,h ) จากสมการดังนี้ 

h /2 cos , 2 cos ,/ และ 

h /2 cos , 2 cos ,/ 

(1.3.4) คํานวณ dip angle ของ second 

interface จาก sin / 


62 





(1.4) การหาความหนา (n-1) th interface 

(1.4.1) หาคา จากคาเฉลี่ย และ 

V :V 1/ /1/2 

(1.4.2) คํานวณ 

θ , sin 

/ , 

θ , sin / … , sin / 

(1.4.3) คํานวณความหนาของชั้นที่ 

, 

จากสมการดังตอไปนี้ 

, ∑ 

2 / cos 

2 / cos , 

(1.4.4) คํานวณ 

dip angles ตางๆ ของ 

(n-1) th interface จาก 

( sin / 

, และ 

(2) รูปแบบ single 

irregularr 

model 

รูปแบบนี้จําเปนตองทํา reverse seismic section และ 

แปลความหมายดวยวิธี delay time method แตไม 

จําเปนตองใชโปรแกรมคอมพิวเตอร ความเป ปนมาของ 

สูตรที่ใชในการคํานวณสามารถพิสูจนไดดวยวิธีการ 

ทางคณิตศาสตรที่ไมซับซอนมากนัก โดยเริ่มตนจาก 

ตารางบันทึกเวลาที่ไดจากการสํารวจภาคสนามนํามา 

คํานวณหาคาตางๆ ดังแสดงในตารางที่ 3 คา X AG เปน 

ระยะหางระหวาง หัวรับคลื่น ถึงจุดกําเนิดคลื่น A. สวน 

t AG และ t BG 

เปนเวลาที่ หัวรับคลื่น รับสัญญาณคลื่น 

ไหวสะเทือนจากถึงจุดกําเนิดคลื่น A และ B ตามลําดับ 

สวน และ 

คํานวณหา และ หรือความลึกถึง interface ที่จุด 

วางหัวรับคลื่น 

S ตางๆ 

- วิธีการแปลคาา 

- พล็อต T-X graph ( , และ ) 

คํานวณ จาก slope ของ direct wave 

- ในชวงระหวางง 

คํานวณ และ (ตารางที่ 5) 

- พล็อตคา และ คํานวณ 

และ slope ของเสนกราฟ 

- คํานวณ θ และคา 

K = delayed 

time/depth factor /cos 

- คํานวณ delayed times ที่จุดตางๆ 

 

1/2 

- คํานวณความหนาของ first layer ที่ จุด 

ตางๆ / cos 

- sketch profile ของ จาก 

0 

8.3.3 การแปลความหมายข 

ขอมูลดวยกลุมวิธี 

กลุม ray-tracing method 

การแปลความหมายขอมูลดวยกลุมวิธี 

ธกลุม 

ray-tracing method และวิธีกลุม reciprocal methods 

ที่ซับซอนอื่นๆ เป ปนวิธีการแปลความหมายขอมูลการ 

สํารวจสําหรับ seismic models ที่ซับซอนทุกรูปแบบ 

โดยกลุมวิธี Reciprocal Methods ซึ่งมีวิธีการแปล 

ความหมายขอมูลอีกมากมายหลายวิธีเชน gene- 

velocity analysiss function, time-depth analysis 

function และอื่นๆ 

เปนตน สําหรับกลุมวิธี ray-tracing 

method เปนการสราง theoretical 

T-X graphs จาก 

ralized reciprocal method (GRM), Palmer’s method, 

approximated models ดวยโปรแกรมคอมพิวเตอรดวย 

รูปแบบเริ่มตนงายๆ โดยใชวิธีการแปลความหมาย 

ตางๆ ตามที่ไดกลาวมาแลว และนําขอมูลจากการ 

สํารวจภาคสนามมาเทียบเคียงกับบ theoretical T-X 

graphs ในโปรแกรมเพื่อหารูปแบบที่เหมาะสม 

กลุม 

วิธีการแปลความหมายทั้งสองดังกลาวเปนการ 

ประยุกตใชโปรแกรมคอมพิวเตอรในการแปล 

ความหมาย seismic models ที่ซับซอน (EM 1110-1- 

1802,1995) ซึ่ ซงเอกสารคูมือฉบับนี้จะไมกลาวถึ 

ถึงใน 

รายละเอียด ผูใชเอกสารนี้สามารถหาอานจาก 

text 

books และ technical papers ตางๆ ในตารางเสนอ 

แนะ ในหัวขอที่ 7.4 (4) สําหรับรูปแบบ seismic 

models ที่ซับซอนตางๆ ไดแสดงไวในรูปที่ 8 


63 





ตารางที่ 3 การคํานวณคา irregularr interface models 

X AG 

0 

- 

- 

t AG 

t BG 

t minus 

t plus 

t G 

h G 

X A 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

X B 

- 

- 

- 

- 

A: Seismic Model 

B: T minus 

graph 

รูปที่ 7 รายละเอียดของ T-X 

graph และวิธี ธการแปลความหมาย รูปแบบ single irregular model 


64 





รูปที่ 8 Seismic Models ที่ มีรูปแบบที่ซับซ ซอน 


65 





8.4 ขอจํากัดของการสํารวจตรวจวัดความเร็ว 


8.4.1 ขอจํากัดดาน blind zone problem 

ขอจํากัดขอหนึ่งของการสํารวจ seismic 

refraction ก็คือความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนที่วิ่งผาน 

ชั้นหินตางๆ จะตองเพิ่มขึ้นตามความลึกของชั้นหิ 

หิน 

เปนตนวา V 1 >>h 2 ก็ 

จะกอใหเกิด hidden 

layer problem 

ขึ้นไดเนื่องจาก 

3 rd head wave วิ่งแซงหนา 2 nd head wave ทําให 

T-X graph แสดงรูปแบบเปน two-layer model (รูป 

ที่ 9) 


66 

8.4.3 

ขอจํากัดดาน air wave problem 

เปนปญหาที่เกิดจากความเร็วของคลื่นไหว 

สะเทือนที่วิ่งผานชั้นหินชั้นที่ 1 หรือ V 1 มีความเร็วนอย 

กวาคลื่นไหวสะเทือนที่วิ่งในอากาศ (V air ) หรือ V 1 < V air 

ซึ่งอาจเกิดขึ้นไดในบริเวณพื้นที่กลบฝงขยะ เนื่องจาก 

ชั้นขยะที่ถูกกลบฝง อยางหลวมๆ มีความยืดหยุนสูง 

ความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนสามารถวิ่งผานไปไดชา 

กวาความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนในอากาศ (V air ปกติ 

มีคาประมาณ 0.32 m/ms) ผลทําใหไมมี direct wave 

ของชั้นหินชั้นที่ 1 ใน actual model แต direct wave 

ที่ปรากฏใหเห็นเปน air wave จาก V air (รูปที่ 9) และ 

ทําใหการแปลความหมายใน interpretation 

model 

เขาใจผิดคิดวา V air คือ V 1 และจะแปลความลึกของ 

bedrock ผิดไปจากความเปนจริง 

9. ความปลอดภัย 

9.1 ผูใชเครื่องมือตองศึกษาและปฏิ 

ฏิบัติตามคูมือ 

การใชงานตามที่ผูผลิตเครื่องมือไดกําหนดไวใน 

เอกสารคูมือประจําเครื่องโดยเครงครัด ในกรณีตองใช 

วัตถุระเบิดเปนตนกําเนิดคลื่น ผูใชตองผานการ 

ฝกอบรมวิธีการใชการจััดเก็บและการขนยาย โดย 

ปฏิบัติตามขั้นตอนตางๆ 

อยางเครงครัด 

รวมทั้งตอง 

ปฏิบัติตามกฎหมายวาดวยการครอบครองขนยายและ 

ใชวัตถุระเบิด ตองสวมหมวกนิรภัยขณะปฏิบัติงาน 

9.2 เครื่องสํารวจ seismograph และอุปกรณ 

การสํารวจตางๆ เปนเครื่องมือทาง electronic ที่ 

คอนขางออนไหวตอสภาพการกระทบกระเทือน ควร 

ขนยายในยานพาหนะที่เหมาะสม และสมควรมีรมกัน 

แดดขณะปฏิบัติงานในสนาม 


วัตถุอันตราย เชน ใกล ลแนวสายไฟฟาแรงดันสูง 

โรงงานเคมี ฟารมเลี้ยงสัตว และอื่นๆ เปนความรับ 

ผิดชอบและอยูในวิจารณยานของผูสํารวจโดยตรง 

9.4 ควรมีวิทยุสื่อสาร ฯลฯ 





t 

t 

1/ V 2 

1/ V 2 

1/ V 3 

t 1 t 2 

V 1 < V air 

t 1 1/ V 

V 1 

1 

x 1,2 x 1,3 V 1 

V 2 > V 1 

V 2 

h 1 

t 

t 2 

1/ V 3 

1/ V 1 

สํารวจธรณีฟสิกสบน 

V 1 

h 2 

V 2 < V 1 

A : Actual Model 

V 3 

blind zone problem 

hidden layer problem 

air-wave problem 

รูปที่ 9 Seismic Models ที่เกิดจากขอจํากัดตางๆ 

ของการสํารวจแบบ seismic refraction 

10. บุคลากร 

10.1 บุคลากรระดับผูเชี่ยวชาญตองเปนนัก 

ความสําเร็จของงานสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

ธรณีวิทยา นักอุทกธรณีวิทยาหรื 

รือวิศวกรที่ผานการ 

ไมวาดวยวิธีการสํารวจใด 

ดๆ ยอมขึ้นอยูกับปจจัย 

ฝกอบรมและมีประสบการณดานการสํารวจธรณี 

หลายๆ อยางและปจจัยที่สํ 

สาคัญที่สุดยอมเปนปจจัย 

ฟสิ สิกสไมนอยกวา 

15 ป หรือมีผลงานดานการสํารวจ 

ดานบุคลากร 

การใชเครื่องมือการสํารวจเปนไมใชเปน 

ธรณีฟสิกสบนผิวดินไมนอยกวา 

100 แหง ทําหนาที่ 

เรื่องยุงยาก เพียงแตอานคูมื มือที่แนบมากับเครื่องมือ 

ดานการตรวจสอบการวางแผนการสํารวจ ตรวจสอบ 

และใชเครื่องมือดวยความระมัดระวังตามที 

ที่คูมือระบุ 

การแปลความหมายขอมูลการสํารวจ และตรวจสอบ 

เทานั้น แตบุคลากรที่จะเป 

ปนนักสํารวจธรณีฟสิกส 

รายงานการสํารวจ การตรวจสอบตามขั้นตอนต 

ตางๆ 

จะตองรับผิดชอบตั้งแตขั้นตอนการวางแผนการสํารวจ 

ดังกลาว ดําเนินการภายใตรูปแบบการสนทนา 

(dis- 

การเลือกเครื รื่องมือและวิธีการสํารวจที่เหมาะสม การ 

cussion) ของผูรวมงานตางๆ ในหัวขอที่ 2 และ 3 

จัดเก็บขอมูลภาคสนาม การแปลความหมายขอมูล 

10.2 บุคลากรระดับผูชํานาญการ ตองเปนนัก 

และวิธีการนําเสนอผลการสํารวจ ซึ่งทั้งหมดนักสํารวจ 

ธรณีวิทยา นักอุทกธรณีวิทยาหรื 

รือวิศวกรที่ผานการ 

ธรณีฟสิกสนอกจากจะตองใชเครื่องมือการสํารวจแบบ 


ตางๆ เปนยังจะตองมีความรู 

รูในภาคทฤษฎีการสํารวจ 

ฟสิ สิกสไมนอยกวา 

10 ป หรือมีผลงานดานการสํารวจ 

และการแปลความหมายขอมูลการสํารวจแบตางๆ 

ธรณีฟสิกสบนผิวดินไมนอยกวา 

50 แหง ทําหนาที่ 

รวมทั้งตองทําความเขาใจกับสภาพอุทกธรณีวิทยาใต 

ดานการตรวจสอบสภาพอุทกธรณีภาคสนาม 

การ 

ผิวดินของพื 

้นที่สํารวจอีกดวย แตดวยขอจํากัด 

วางแผนการสํารวจและควบคุมการสํารวจธรณีฟสิกส 

ทางดานบุคลากรและงานที 

่จําเปนตองใช เวลามาก 

บนผิวดินภาคสนาม รวมทั้งทําหนาที่ดานการแปล 

ที่สุดสําหรับงานสํารวจธรณีฟ 

ฟสิกสบนผิวดิน ไดแกงาน 

ความหมายขอมูลและการจัดทํารายงานการสํารวจ 

จัดเก็บขอมูลภาคสนาม ดังนั้นเอกสารคูมือฉบับนี้ ขอ 

หรือใหคําปรึกษาดานการแปลความหมายขอมูลและ 

นําเสนอบุคลากรสําหรับความรับผิดชอบตางๆ ดังนี้ 

การจัดทํารายงานการสํารวจ 


67 

คูมือ ทบ ส 2003-2550 การส นผิวดิน 




10.3 บุคลากรระดับปฏิบัติการตองเปนนักธรณี 

วิทยาหรือวิศวกรที่ผานการฝกอบรมดานการสํารวจ 

ธรณีฟสิกส หรือบุคลากรอื่นๆ ที่ผานการฝกอบรมและ 

มีประสบการณดานการสํารวจธรณีฟสิกสไมนอยกวา 

10 ปหรือมีผลงานดานการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

ไมนอยกวา 50 แหง 

ทําหนาที่ดานการสํารวจจัดเก็บ 

ขอมูลภาคสนาม และฝกหัดแปลความหมายขอมูลการ 

สํารวจและการจัดทํารายงานการสํารวจภายใตการ 

ควบคุมของผูชํานาญการหรือผูเชี่ยวชาญ 

11. เอกสารอางอิงง 

American Society 

for Testing and Materials 

(ASTM), 2005. Standard Guide for Using 

the Seismic-Reflection Method for Shallow 

Subsurface Investigation, D 7128 - 05. 

Milsom, J., 1989. Field Geophysics, Geology 

Society of London, UK. 


68 





คูมือ ทบ ส 2004 -2550 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา 








ตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาฉบับนี้ ไดจัดทําขึ้น 


พัฒนาบอน้ําบาดาล พ.ศ. 2550 เปนสวนหนึ่งของชุด 



ผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา ธรณีวิทยา วิศวกรรม 


คูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน เพื่อใหใช 



แมเหล็กไฟฟา โดยคูมือฉบับนี้ จะกําหนดขั้นตอนและ 

แนวทางสําหรับใชในงานสํารวจฯ เพื่อใหไดผลงาน 

ตามมาตรฐานที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนด 


สนามแมเหล็กไฟฟา (EM methods) เปนการสํารวจ 

เพื่อตรวจวัดคุณสมบัติทางกายภาพของชั้นดินชั้นหิน 

ใตผิวดินที่ระดับความลึกตางๆ ที่ตอบสนองตอ 

สนามแมเหล็กไฟฟาเหนี่ยวนําดวยการตรวจวัดหรือ 

สํารวจดวยเครื่องมือวัดสนามแมเหล็กบนผิวดิน ซึ่ง 

เปนการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินที่นํามาประยุกตใช 

ในการสํารวจอุทกธรณีวิทยาวิธีหนึ่ง ทั้งนี้เนื่องจาก 

สามารถนํามาประยุกตใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

ในชั้นหินแข็งไดดี อยางไรก็ตามการสํารวจอุทกธรณี 

วิทยาโดยวิธีทางธรณีฟสิกสบนผิวดินหลายๆ กรณีมี 

ความจําเปนตองอาศัยการสํารวจทางธรณีฟสิกส 

วิธีการอื่นๆ ควบคูไป 



2.1.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ครอบคลุมเนื้อหาทั่วๆ 

ไปในดานเครื่องมือและอุปกรณ วิธีการสํารวจ วิธีการ 

แปลความหมายขอมูล วิธีการนําเสนอผลการสํารวจ 

และขอจํากัดของการสํารวจ สําหรับการสํารวจตรวจ 

วัดสนามแมเหล็กไฟฟาของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินและ 

น้ําบาดาลในชั้นหินอุมน้ําตางๆ 

2.1.2 การสํารวจดวยการตรวจวัดสนามคลื่น 

แมเหล็กไฟฟา อาจจําแนกออกเปน 3 แบบใหญๆ คือ 

การตรวจวัดดวยวิธี frequency domain electromagnetic 

survey (FDEM) ซึ่งบางครั้งอาจเรียกวา terrain 

conductivity การตรวจวัดแบบ time domain electromagnetic 

survey (TDEM) และการตรวจวัดแบบ 

very-low frequency electromagnetic survey (VLF- 

EM) สําหรับการประยุกตใชในการสํารวจดานอุทก 

ธรณีวิทยาจะโดยสวนใหญใชเฉพาะ FDEM และ 

VLF-EM เทานั้น สําหรับ TDEM มักใชในการสํารวจ 

วัตถุโลหะ (metallic bodies) ใตผิวดิน เชนการสํารวจ 

จัดทําโดยมหาวิทยาลัยขอนแกน 69 คูมือ ทบ ส 2004-2550 การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

ดวยวิธีการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา



ตรวจหาสิ่งกอสรางใตดินหรือการสํารวจแรโลหะเปน 

ตน ซึ่งในเอกสารฉบับนี้อาจกลาวพาดพิงถึงบาง 

2.1.3 เอกสารคูมือฉบับนี้มีวัตถุประสงคหลักใน 

การจัดทําเพื่อใชเปนคูมือการสํารวจธรณีฟสิกสดวยวิธี 

ตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาสําหรับประยุกตใชเฉพาะ 

การสํารวจดานอุทกธรณีวิทยาเทานั้น บางสวนของ 

สาระอาจเกี่ยวพันกับการประยุกตใชในดานสํารวจ 

ธรณีเทคนิคหรือการสํารวจสิ่งแวดลอมบาง 

2.1.4 หนวยวัดที่ใชในคูมือฉบับนี้เปนหนวยวัด 

Système Internationale d’Unitès (SI Units) สําหรับ 

หนวยวัดที่ใชในการสํารวจแบบ EM methods มีหนวย 

เปนมิลลิซีเมนตตอเมตร (mS/m) 


เอกสารคูมือฉบับนี้ไมครอบคลุมถึงราย 

ละเอียดดานเครื่องมือและอุปกรณ และภาคทฤษฎี แต 

จะนําเสนอรายชื่อเอกสารและตําราที่เกี่ยวของใหผูใช 

เอกสารคูมือฉบับนี้ไปศึกษาคนควาเพิ่มเติมดวย 

ตัวเอง 

ขอความที่เกี่ยวของกับมาตรฐานความ 

ปลอดภัยในเอกสารฉบับนี้ครอบคลุมเฉพาะความ 


สภาพสมบูรณพรอมใชงานเทานั้นไมอาจครอบคลุมถึง 

ความปลอดภัยในการปฏิบัติงาน หรืออุบัติเหตุใดๆ ที่ 

อาจเกิดขึ้นจากการปฏิบัติงานภาคสนาม ผูใชงาน 

จําเปนตองคํานึงถึงความปลอดภัยในชีวิตและ 







วิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 


ธรณีฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟา 



ธรณีฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดความเร็วคลื่นไหว 



ธรณีฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดคลื่นแมเหล็กไฟฟา 


ธรณีฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวง 






ฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟา 



ฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดความเร็วคลื่นไหวสะเทือน 



ฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวง 



- D6820-02 Standard Guide for Use of 

the Time Domain Electromagnetic Method for 

Subsurface Investigation. 



การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน (surface 



ขอมูลดานธรณีวิทยาและอุทกธรณีวิทยาโดยมิไดใช 















(conceptual hydrogeological models) หมายถึง การ 

สรางรูปแบบจําลองของพื้นที่สํารวจจากขอมูลดาน 


ผิวดินเพื่อใชประกอบกับแผนที่อุทกธรณีวิทยาสําหรับ 

การกําหนดแนวทางการสํารวจขั้นตอไป 


models) เปนการสรางรูปแบบจําลองลักษณะธรณี- 

วิทยาหรือกายภาพอื่นๆ ของพื้นที่จากขอมูลการ 

สํารวจธรณีฟสิกส เพื่อใหขอมูลดานความลึกของ 

แบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิงมโนทัศนมีความถูกตอง 

แมนยํายิ่งขึ้น 

แบบจําลองสองมิติ (2D geophysical profiles) 

หมายถึง ภาพเปนแนวยาวแสดงขอมูลชั้นดิน 

หินในเชิงลึกที่ไดจากการธรณีฟสิกส 

แบบจําลองสามมิติ (3D resistivity models) 

หมายถึง ภาพสามมิติแสดงขอมูลชั้นดินหินทั้งในเชิง 

กวาง ยาว และลึกที่ไดจากการสํารวจธรณีฟสิกส 


กรมฯ หมายถึงกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

การสํารวจฯ หมายถึงการสํารวจธรณีฟสิกส 

บนผิวดิน 

แบบจําลองฯ หมายถึง แบบจําลองทางธรณี 

ฟสิกส 


5.1 เอกสารคูมือนี้ไดกําหนดวิธีการสํารวจดวย 

การตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาเพื่อประยุกตใชใน 

การสํารวจสภาพอุทกธรณีวิทยาสําหรับการปรับใชใน 

งานดานตางๆเพื่อใหไดผลงานการสํารวจตรงตาม 

มาตรฐานที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาล โดยสามารถ 

นําไปประยุกตใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยาตางๆ 

ดังนี้ 

5.1.1 เปนคูมือใชในการคัดเลือกวิธีการสํารวจ 

ธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการตรวจวัดสนามแมเหล็ก 

ไฟฟาสําหรับงานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะแหงซึ่งอาจ 

ตองดําเนินการสํารวจตอเนื่อง ดวยการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาใตผิวดินตามมาตรฐาน ทบ ส 3000-2550 

5.1.2 เปนคูมือใชในการสํารวจธรณีฟสิกสบน 

ผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาสําหรับ 

งานสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาโดยมีกระบวน- 

การสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาตอเนื่องตาม 

มาตรฐาน ทบ ส 4000-2550 


ผิวดินดวยการตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาสําหรับ 

งานศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาลตางๆ เชน การศึกษา 

วิจัยเพื่อประเมินปริมาณน้ําสํารองแองน้ําบาดาลของ 

กรมทรัพยากรน้ําบาดาล ตามคูมือทบ ป 1000-2550 

การศึกษาวิจัยเพื่อประเมินพื้นที่เติมน้ําตามคูมือ ทบ 

ป 2000-2550 การศึกษาวิจัยเพื่อจัดทําแบบ จําลอง 

อุทกธรณีวิทยาทางคณิตศาสตร ตามมาตรฐาน ทบ ป 

3000-2550 และการศึกษาวิจัยทางอุทกธรณี วิทยา 

ดานอื่นๆ 



กับงาน สํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการตรวจวัด 

สนามแมเหล็กไฟฟาตามวัตถุประสงคตางๆ ซึ่งอาจมี 

ความตองการรายละเอียดของขอมูลไมเหมือนกัน 






พื้นที่สํารวจ เวลา งบประมาณของงานสํารวจศึกษา 

วิจัยแตละงาน ดังนั้นขั้นตอนและแนวทางการปฏิบัติ 

งานที่ไดกําหนดเอกสารฉบับนี้ จึงสามารถดัดแปลงได 

ตามที่ผูเชี่ยวชาญของโครงการแตละโครงการ 

เห็นสมควร 


การสํารวจดวยวิธีการตรวจวัดสนามแมเหล็ก 

ไฟฟา โดยทั่วๆ ไป จําแนกวิธีการสํารวจออกเปน 3 

กลุมใหญๆ คือ (1) กลุม frequency domain electromagnetic 

methods (FDEM, หรือ FEM) ซึ่งบางครั้ง 

อาจเรียกวา terrain conductivity method ซึ่งยังมี 

วิธีการสํารวจอีกมากมายหลายวิธีที่ใชเครื่องมือที่ 

แตกตางกันไป (2) กลุม time domain electromagnetic 

methods (TDEM) หรือ pulse electromagnetic 

methods (PEM) และ (3) แบบ very-low frequency 

electromagnetic method (VLF-EM) ซึ่งแตละกลุม 

ถึงแมจะมีหลักการในการสํารวจที่คลายคลึงกัน แตใช 

เครื่องมือและอุปกรณในการสํารวจที่คอนขางจะ 

แตกตางกันไป โดยสรุปดังนี้คือ 

6.1 เครื่องมือและอุปกรณการสํารวจ FDEM 

โดยทั่วๆ ไปเครื่องมือการสํารวจสําหรับ 

FDEM มีรูปแบบที่แตกตางกันไปเปนจํานวนมาก 

หลายรูปแบบแลวแตบริษัทผูผลิตจะออกแบบ มีตั้งแต 

ขนาดเล็กไปจนถึงเครื่องสํารวจขนาดใหญ แตสําหรับ 

เครื่องมือที่ใชในการสํารวจดานอุทกธรณีวิทยามักจะ 

เปนเครื่องสํารวจขนาดเล็กและออกแบบสําหรับใชใน 

การสํารวจอานคา apparent conductivity ในพื้นที่ 

สํารวจการปนเปอนแหลงน้ําบาดาลโดยตรง (EPA/ 

625/R-92/007, 1993 pp. 4-2) ดังนั้นในเอกสารฉบับ 

นี้จะกลาวถึงเฉพาะเครื่องมือและอุปกรณการสํารวจ 

แบบ horizontal loops (vertical dipole) และ vertical 

loop (horizontal dipole) ซึ่งมีสวนประกอบเครื่องมือ 

และอุปกรณตางๆ โดยสรุป ดังนี้ 

6.1.1 ขดลวดกําเนิดคลื่น (transmitter coils) 

อาจเปนขดลวดวงกลมเดี่ยว (single transmitter coil) 

หรือขดลวดคูซึ่งตอเชื่อมกันดวยสายไฟฟาสําหรับการ 

กอกําเนิดสนามแมเหล็กไฟฟาเหนี่ยวนํา (primary 

electromagnetic field, H P ) โดยสามารถผลิตสนาม 

แมเหล็กไฟฟาที่ชวงคลื่นตางๆ หลายชวงคลื่น พรอม 

อุปกรณประกอบตางๆ เชน แบตเตอรี่เปนแหลง 

กําเนิดพลังงาน และอุปกรณเชื่อมตออื่นๆ 

6.1.2 ขดลวดรับสัญญาณ (receiver coil) เปน 

เครื่องตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาสามารถปรับรับที่ 

ชวงคลื่นตางๆ ได 

6.1.3 อุปกรณประกอบอื่นๆ 

6.2 เครื่องมือและอุปกรณการสํารวจ TDEM 

การสํารวจแบบ TDEM มีเครื่องมือลักษณะ 

คลายคลึงกับชุดเครื่องมือแบบ FDEM เพียงแต 

ขดลวดกําเนิดสนามแมเหล็กไฟฟามักเปนขดลวดรูป 

สี่เหลี่ยมจัตุรัต วางลอมรอบบริเวณที่จะทําการสํารวจ 

มีน้ําหนักตั้งแตไมกี่กิโลกรัมถึงหลายรอยกิโลกรัม และ 

ใหกําเนิดสนามแมเหล็กไฟฟาเพียงชวงคลื่นเดียว 

เทานั้น เปนการปลอยกระแสไฟฟา ที่ชวงความถี่เดียว 

แลววัดการเปลี่ยนแปลงสนามแมเหล็กที่ลดลงตาม 

ระยะเวลา 

6.3 เครื่องมือและอุปกรณการสํารวจ VLF-EM 

เครื่องมือการสํารวจสําหรับ VLF-EM เปน 

เครื่องมือสํารวจขนาดเล็ก ออกแบบสําหรับใชงานการ 

สํารวจดวยผูสํารวจเพียงคนเดียว มีลักษณะของ 

เครื่องมือที่แตกตางกันไปแลวแตผูผลิตเครื่องมือแตละ 

บริษัท สําหรับบริษัทที่ผลิตเครื่องมือมีหลายแหง เชน 

GEONICS แหงแคนาดา (Geonics EM 16) และ 

ABEM Atlas COPCO แหงสวีเดน (VLF-Wadi) เปน 





ตน สวนประกอบเครื่องมือสวนใหญประกอบดวยสวน 

ตางๆ 3 สวนโดยสรุป คือ 

6.3.1 ชุดรับคลื่นวิทยุ (measuring unit) หรือ 

receivers ประกอบดวยเครื่องรับวิทยุความถี่ต่ํา 

หลายชุดที่สามารถเลือกรับสถานีสงสัญญาณที่ 

เหมาะสมกับทิศทางการวางโครงสรางทางธรณีวิทยา 

พรอมเครื่องกรองคลื่น (filters) เพื่อตัดกรองคลื่น 

รบกวนที่ไมพึงปรารถนา (noise) ออกไป เครื่องขยาย 

สัญญาณคลื่นที่สามารถปรับแตงได (amplifiers) วงจร 

ไฟฟาอื่นๆ รวมทั้งแบตเตอรี่ และอุปกรณสําหรับ 

เชื่อมตออื่นๆ และบางรุนของเครื่องมืออาจมี 

เครื่องพิมพผลการสํารวจใหดวย 

6.3.2 ชุดควบคุมการทํางาน (controller unit) 

เปนชุดควบคุมการทํางานประกอบดวย keyboard ซึ่ง 

มีปุมกดคําสั่งตางๆ จอภาพ (screen หรือ display 

window) หรือเครื่องฟงสัญญาณ (ขึ้นกับรุนและ 

บริษัทผูผลิต) และ micro-computer สําหรับคํานวณ 

คาตางๆ รวมทั้งเปนหนวยความจําในการบันทึก 

ขอมูลจากการสํารวจ 

6.3.3 ชุดเสาอากาศ (antenna unit) ประกอบ 

ดวยเสาอากาศสําหรับปรับทิศทางการรับคลื่นวิทยุ 

ความถี่ต่ําและ inclinometer สําหรับปรับใหเสาอากาศ 

ตั้งไดฉากกับผิวดินเสมอ (หรือเกือบตั้งฉากกับผิวดิน) 

หากทํามุมเอียงมากเกินไปจะมีสัญญาณเตือนขึ้นที่ 

จอภาพหรือสงสัญญาณเตือนไปที่ชุดควบคุมการ 

ทํางานเพื่อใหปรับเสาอากาศ หรือปรับทายืนใหตรง 

7. การสํารวจตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา 

ในสนาม 

7.1 หลักการของการสํารวจตรวจวัดสนาม 


การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการ 

ตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา มีหลายวิธีซึ่งนอกจาก 

จะแบงวิธีการสํารวจเปน 3 แบบดังกลาวขางตนแลว 

ยังอาจแบงโดยถือเอาตนกําเนิดสนามแมเหล็กไฟฟา 

(H P ) เปนหลักก็ได โดยแบงออกไดเปน 2 แบบคือ 

แบบเครื่องกําเนิดสนามแมเหล็กไฟฟาไมเคลื่อนที่ 

ประกอบดวยวิธีการสํารวจตางๆ เชน วิธีซันดเบอรก 

(Sundberg หรือ compensator method) วิธีทูแรม 

(Turam method) เปนตน และแบบเครื่องกําเนิด 

สนามแมเหล็กไฟฟาเคลื่อนที่ ประกอบดวยวิธีการ 

สํารวจตางๆ เชน วิธี Slingram, Max-Min, EM-Gun, 

และ Demigun เปนตน 

ทฤษฎีการสํารวจดวย EM methods ทุก 

รูปแบบมีหลักการที่คลายคลึงกันคือการตรวจวัด 

สนามแมเหล็กผลลัพธ (resulted magnetic field, H R ) 

ซึ่งเขมกวาสนามแมเหล็ก H P (primary magnetic field) 

อันเปนผลเนื่องจาก H P ไปเหนี่ยวนําใหเกิดสนาม 

แมเหล็กใหมที่เกิดขึ้นใน conductive bodies ที่อยูใต 

ผิวดิน สนามแมเหล็กที่เกิดขึ้นนี้เรียกวา secondary 

magnetic field (H S ) ซึ่งมีทิศทางตั้งฉากกับ H P (π/2) 

โดยที่ H R มีคาเทากับผลรวมทางเวคเตอรของ H P กับ 

H S โดย transmitter coil ที่เปนตนกําเนิดของ H P บน 

ผิวดินสนามแมเหล็ก H P จะเดินทางในแนวระนาบทั้ง 

บนดินและใตผิวดินและกอใหเกิดกระแสแมเหล็ก 

ไฟฟาใตผิวดิน เมื่อกระแสแมเหล็กไฟฟา H P ซึ่ง 

เคลื่อนที่ในแนวระนาบไปกระทบวัตถุสื่อไฟฟาใตผิว 

ดิน ก็จะเหนี่ยวนําใหเกิดสนามแมเหล็กที่ 2 (H S ) ขึ้น 

ในวัตถุสื่อไฟฟาใตผิวดินนั้น โดยจะเคลื่อนไปใน 

ทิศทางที่ตั้งไดฉากกับสนาม H P (รูปที่ 1) ดังนั้นจาก 

การอานสนามแมเหล็กที่ขดลวดรับสัญญาณจะ 

สามารถรับสัญญาณสนามแมเหล็ก H R ที่มีความเขม 

ของสนามเพิ่มขึ้น และสามารถนําไปแปลความหมาย 

หาคาความลึกและขนาดของวัตถุสื่อไฟฟาใตผิวดิน 

นั้นได 





รูปที่ 1 หลักการของสํารวจแบบตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา (EPA/625/R-92/007, 1993) 

7.2 วิธีการสํารวจตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟา 

วิธีการสํารวจภาคสนามโดยการตรวจวัด 

สนามแมเหล็กไฟฟาที่จะกลาวถึงในเอกสารคูมือฉบับ 

นี้ จะประกอบดวยวิธีการหลักๆ 3 วิธีคือ FDEM, 

TDEM และ VLF-EM โดยสรุปพรอมเสนอแนะ 

เอกสารที่เกี่ยวของเพื่อใหผูใชคู มือฉบับนี้สามารถ 

ศึกษาเพิ่มเติมได อยางไรก็ตามการกลาวถึงวิธีการ 

สํารวจภาคสนามในเอกสารนี้จําเปนตองผนวก 

รายละเอียดหลักการของการสํารวจแตละวิธีอยูดวย 

ดังนี้คือ 

7.3 หลักการวิธีการสํารวจแบบ FDEM 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินโดยการ 

ตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาในกลุม FDEM methods 

การประยุกตใชในดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาเปน 

การสํารวจโดยใชเครื่องมือประเภทลวดสงสัญญาณ 

แบบระนาบ (horizontal loop) หรืออาจเรียกวาวิธีการ 

สํารวจแบบ HLEM โดยมีหลักการและวิธีการสํารวจ 

สรุปไดดังตอไปนี้ 

7.3.1 การสํารวจแบบ FDEM เหมาะสําหรับการ 

ประยุกตใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยาในพื้นที่ที่มี 

ความตานทานไฟฟาจําเพาะต่ํา (low resistivity 

areas) เชน พื้นที่ที่เกิดการรุกล้ําของน้ําเค็มเขาสูชั้น 

น้ําบาดาล หรือประยุกตใชสํารวจหาพื้นที่ที่น้ําบาดาล 

ถูกปนเปอนอื่นๆ โดยใชแทนวิธีการสํารวจตรวจวัด 


7.3.2 การสํารวจแบบ FDEM สามารถจัดเก็บ 

ขอมูลภาคสนามไดรวดเร็วโดยใชบุคลากรเพียง 2 คน 

คือ คนหนึ่งถือขดลวดเหนี่ยวนํา (transmitter coil: T X ) 

สวนอีกคนถือขดลวดรับสัญญาณ (receiver coil: R X ) 

และทําหนาที่ตรวจวัดสนามแมเหล็กตามสถานีสํารวจ 





ตางๆ การอานคาในแตละสถานีใชเวลานอยมากเมื่อ 

เปรียบเทียบกับ resistivity methods เนื่องจากวิธีการ 

สํารวจไมยุงยากซับซอน 

7.3.3 ในการสํารวจแบบ FDEM ขดลวด T X 

และขดลวด R X จะเคลื่อนที่ไปพรอมๆ กัน ในแนว 

สํารวจ ระยะหางระหวางสถานีตรวจวัดจะอยูระหวาง 

10, 20 และ 40 เมตร ตามลําดับ โดยแตละจุดสํารวจ 

จะปลอยสนามแมเหล็กไฟฟาจาก T X ที่ระดับความถี่ 

ตางๆ กันเพื่อใชหาความแตกตางของชั้นตัวนําไฟฟา 

ใตดิน และกําหนดความถี่ของคลื่นแมเหล็กไฟฟาปฐม 

ภูมิ (primary electromagnetic field, H P ) ที่ปลอย 

ออกจากขดลวด T X ใหมีความถี่คงที่ เมื่อสนาม 

แมเหล็ก H P ผานเขาไปในวัตถุตัวนําไฟฟาใตผิวดิน 

จะเหนี่ยวนําใหเกิดสนามแมเหล็ก H S โดยมีขนาด 

ความถี่คลื่นแมเหล็กไฟฟา P การวัดคาในภาคสนาม 

ที่ขดลวด R X จะวัดคลื่นแมเหล็กไฟฟาผลลัพธ 

(resulted electromagnetic field: H R ) โดยขนาดของ 

H S และ H R จะขึ้นอยูกับคุณสมบัติความนําไฟฟา 

(electrical conductivities, EC) ของวัตถุตัวนําไฟฟา 

ใตผิวดินในพื้นที่สํารวจในเชิงเปรียบเทียบกับขนาด 

และทิศทางของ H P ที่ไดกําหนดไวแลว แตเนื่องจาก 

H P มีทิศทางในแนวระนาบ สวน H S มีทิศทางใน 

แนวดิ่ง และ H R เปนซึ่งผลรวมทางเวคเตอรของ H P 

และ H S ดังนั้นให H R จะทํามุม θ กับ H P หากเปลี่ยน 

ทิศทางของ H R ใหอยูในแนวระนาบและมีทิศทางไป 

ทางเดียวกับ H P จะเรียกสวนนี้วา “สวนประกอบจริง” 

(real component) ก็จะมีขนาดคลื่นแมเหล็กไฟฟา 

เทากับ H R cosθ และหากเปลี่ยนทิศทางของ H R ใหอยู 

ในแนวดิ่งและมีทิศทางตั้งฉากกับ H P ก็จะเรียกสวนนี้ 

วา “สวนประกอบจินตนาการ” (imaginary component) 

ก็จะมีขนาดคลื่นแมเหล็กไฟฟาเทากับ H R sinθ 

7.3.4 นอกจากขนาดความถี่ของ H S และ H R จะ 

ขึ้นอยูกับวัตถุตัวนําไฟฟาใตผิวดินในพื้นที่สํารวจใน 

เชิงเปรียบเทียบกับขนาดและทิศทางของ H P แลวยัง 

ขึ้นอยูกับระยะเวลาในการปลอยคลื่นแมเหล็กไฟฟา 

ของขดลวด T X อีกดวยดังนั้น หากนําเอาปจจัยเรื่อง 

ระยะเวลาการปลอยคลื่นของ T X เขามาเกี่ยวของ 

สมการสําหรับการคํานวณขนาดของคลื่นแมเหล็ก 

ไฟฟา ณ เวลาใดเวลาหนึ่ง (intensity at t, I t ) ดัง 

สมการที่ 1 

I t = I oe iwt cos wt + iI 0 sin wt (1) 

เมื่อ I t = ขนาดของคลื่นแมเหล็กไฟฟา ณ เวลา t 

I 0 = ขนาดของคลื่นแมเหล็กไฟฟาเมื่อ t=0 

i = (-1) 1/2 

w = ความเร็วเชิงมุมที่กําหนดโดยขนาดของคลื่น 


t = เวลาที่กําหนดสําหรับการหาขนาดของคลื่น 

I o cos wt คือสวนที่เปนสวนประกอบจริงของ 

ขนาดคลื่นแมเหล็กไฟฟาเนื่องจากสามารถคํานวณหา 

คาที่แทจริงไดเสมอ สวน iI 0 จะเปนสวนที่เปนสวน 

จินตนาการเนื่องจากคํานวณหาคาในรูปของ (-1) 1/2 

เสมอ 

7.3.5 กรณีศึกษาในการประยุกตใช FDEM ใน 

การสํารวจทางอุทกธรณีวิทยา 

การสํารวจการปนเปอนแหลงน้ําบาดาล 

กรณีการสํารวจการปนเปอนน้ําบาดาลสารอนินทรีเคมี 

(inorganic compounds หรือ ionic) จากอุตสาหกรรม 

เหมืองแร การปนเปอนสาร ionic ในน้ําบาดาลมักจะ 

ทําใหคาสื่อความนําไฟฟาของน้ําบาดาลเพิ่มขึ้นเสมอ 

จากการศึกษาพบวา การเพิ่ม ionic ลงในชั้นหินอุมน้ํา 

ประเภทชั้นทรายเพียงประมาณ 25 มิลลิกรัมตอลิตร 

จะทําใหน้ําบาดาลจืดในชั้นทรายมีสื่อความนําไฟฟา 

เพิ่มขึ้นประมาณ 1 mS/m ซึ่งสูงเพียงพอที่จะตรวจวัด 

ไดดวยวิธีการสํารวจแบบ FDEM method (EM 1110- 

1-1802, 1995) 





ปญหาการประยุกตใช FDEM method ในพื้นที่ 

ปนเปอนของน้ําบาดาลในชั้นหินแข็งและการปนเปอน 

ดวย สวนประกอบของอินทรีเคมีในน้ําบาดาลคอนขาง 

เปนปญหาใหญ เนื่องจากสารประกอบอินทรีเคมีโดย 

สวนใหญมักทําใหคาความน้ําไฟฟาของน้ําบาดาล 

ลดลงแทนที่จะเพิ่มขึ้น 

7.4 หลักการและวิธีการสํารวจแบบ TDEM 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินโดยการ 

ตรวจวัดสนามแมเหล็กไฟฟาในกลุม TDEM methods 

มีหลักการโดยสรุปคือ ขดลวดปลอยสัญญาณ (T X ) จะ 

ใหกําเนิดสนามแมเหล็ก H P ในชวงเวลาที่จํากัดคือ 

ปลอยแลวหยุด ในขณะที่ปลอยสัญญาณ H P จะ 

เหนี่ยวนําใหเกิด H S ในตัวนําไฟฟาใตผิวดิน แตทันที 

ที่หยุดปลอยสัญญาณ H S ไมไดสลายตัวทันที เสมือน 

หนึ่ง H P จะไปชารจแบตเตอรี่ใหเกิด H S ในวัตถุตัวนํา 

ไฟฟาใตดินและ H S จะคอยๆ สลายตัวอยางมีรูปแบบ 

หลังจากไมมี H P ไปเหนี่ยวนํา ดังนั้นในการสํารวจ 

จัดเก็บขอมูลภาคสนามคือการหารูปแบบการสลายตัว 

ของ H S โดยทันที่ที่ T X หยุดปลอยสัญญาณ ขดลวด 

รับสัญญาณ (R X ) จะเริ่มตรวจวัดสนามแมเหล็กอยาง 

ตอเนื่องเพื่อใหไดขอมูลเกี่ยวกับรูปแบบการสลายตัว 

ของ H S 

วิธีการสํารวจแบบ TDEM methods ขดลวด 

ปลอยสัญญาณ (T X ) มีขนาดและรูปแบบที่แตกตางกัน 

มาก อาจมีหนักหนักตั้งแตไมกี่กิโลกรัมถึงหนักหลาย 

รอยกิโลกรัม อาจมีรูปแบบเปนขดลวดขดเปนรูป 

สี่เหลี่ยมจัตุรัสหรือรูปวงกลม และอาจมีตนกําเนิด 

พลังงานเปนแบตเตอรี่เล็กๆ ไปจนถึงเครื่องกําเนิด 

ไฟฟา ในการจัดเก็บขอมูลภาคสนาม จะเริ่มตนปลอย 

กระแสไฟฟาในขดลวด T X เพื่อกอกําเนิด H P ในชวง 

เวลาที่กําหนดและหยุดปลอยเปนชวงๆ ชวงระยะเวลา 

ที่หยุดปลอยกระแสไฟฟาจะเทากับชวงปลอยกระแส 

โดยระหวางชวงที่หยุดปลอยกระแสไฟฟา จะเปนชวง 

ระยะเวลาที่ตรวจวัดหารูปแบบการสลายตัวของ 

สนามแมเหล็ก ซึ่งแสดงคาการตรวจวัดในรูปแบบของ 

คาความตางศักยไฟฟาตอหนวยกระแสไฟฟา (millivolts/amp.) 

การประยุกตใช TDEM methods เปนวิธีที่ 

ใชในการสํารวจหาแหลงแรประเภท massive sulfides 

ไดอยางมีประสิทธิภาพ หาความลึกการวางตัวและ 

ความกวางของวัตถุตัวนําไฟฟาใตดิน อยางไรก็ตาม 

ในปจจุบันไดพัฒนาวิธีการสํารวจเพื่อนํามาประยุกต 

ใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบางโดยเฉพาะอยางยิ่ง 

การสํารวจหาพื้นที่ปนเปอน (contamination plumes) 

ในพื้นที่ตางๆ 

7.5 หลักการและวิธีการสํารวจแบบ VLF-EM 

7.5.1 หลักการการสํารวจ 

ในการสํารวจดวยวิธี VLF-EM มีหลักการ 

แตกตางไปจากการสํารวจ EM methods ทั่วๆ ไปคือ 

การสํารวจดวยวิธี VLF-EM ไมมี transmitter coil แต 

อาศัยสวนที่เปนสนามแมเหล็ก (magnetic components) 

ของคลื่นวิทยุที่สงมาจากสถานีวิทยุความถี่ต่ํา 

(ระหวาง 15-30 kHz) โดยสถานีวิทยุดังกลาวตั้งอยูใน 

ที่ตางๆ ทั่วโลกสงคลื่นความถี่ต่ําอยางตอเนื่อง 

สําหรับใชในการทหาร (สวนมากสําหรับเรือดําน้ําใน 

การกําหนดทิศทาง) โดยมีกําลังสงและทิศทางที่ 

แตกตางกัน (ตารางที่ 1) คลื่นวิทยุความถี่ต่ํา เมื่อวิ่ง 

ผานตัวกลางบนพื้นผิวโลกหรือตัวกลางใตผิวโลก 

ระดับตื้น จะเหนี่ยวนําใหเกิดสนามแมเหล็ก 

secondary magnetic field (H S ) ขึ้นในวัตถุตัวนํา 

ไฟฟาใตผิวดิน พื้นที่ที่มีความไมตอเนื่องกัน หรือพื้นที่ 

ที่มีการนําไฟฟาไมเทากัน เชน แนวรอยแตก แนวรอย 

เลื่อนของชั้นหินแข็ง หรือกระเปาะของชั้นทราย เปน 

ผลใหมีความเขมของสนามแมเหล็กเพิ่มขึ้นคือ H R ซึ่ง 

receiver unit ของเครื่อง VLF-EM สามารถตรวจวัด 

แนวผิดวิสัย ดังกลาวได รวมทั้งการวัดคา phase 





displacement รอบๆ แนวรอยแตกในชั้นหินใตผิวดิน 

และนําไปแปลความหมายโดยการพล็อตกราฟระหวาง 

ระยะทางกับคา phase displacement และใช filter 

operator เพื่อกรองสัญญาณรบกวน โดยสามารถ 

ประมาณการความลึกของแนวรอยแตกหรือ วัตถุใต 

ผิวดินจะอยูระหวางที่ครึ่งหนึ่งของระยะ Half width ได 

ทั้งนี้มีขอจํากัดประการสําคัญ แนวรอยแตกแนวรอย 

เลื่อนหรือโครงสรางทางธรณีวิทยาอื่นๆ จะตองวางตัว 

ยาวขนานกับจุดกําเนิดคลื่นวิทยุหรือแนวทางที่ตั้งของ 

สถานีวิทยุที่ใชในการสํารวจ หรืออยางนอยๆ แนว 

รอยแตกตางๆ จะตองทํามุมกับทิศทางไมเกิน 45 

องศา กับของสถานีสงคลื่นวิทยุ เชน สถานีวิทยุของ 

ออสเตรเลีย (NWC) ซึ่งสงดวยความถี่คลื่น 22.3 kHz 

ดวยกําลังสง 1,000 KW. สามารถรับคลื่นไดอยาง 

ชัดเจนในประเทศไทย และตั้งอยูในแนวประมาณทิศ 

ตะวันออกเฉียงใต การวางแนวสํารวจ หรือ VLF 

profiles จะตองวางแนวตั้งฉากกับแนว NW-SE หรือ 

อยูในแนวประมาณ NE-SW โดยเบี่ยงเบนจากแนว 

ตั้งฉากไดไมเกิน 45 ํ หากโครงสรางทางธรณีวิทยา 

ขนานอยูในแนวสํารวจตลอดแนวสํารวจ จะไม 

สามารถหาความแตกตางของสนามแมเหล็กทุติยภู 

มิได อยางไรก็ตามในประเทศไทยมีสถานีวิทยุความถี่ 

ต่ําตามจุดที่ตั้งตางๆ ทั่วโลกใหเลือกใชได และ 

เครื่องมือ VLF.-EM. ไดออกแบบสําหรับการเลือก 

สถานีวิทยุตามภูมิภาคตางๆ ของโลก โดยสามารถ 

เลือกใชสถานีวิทยุที่เหมาะสมที่สุดสําหรับพื้นที่ใด 

พื้นที่หนึ่งไดตามตารางที่ 1 

7.5.2 วิธีการสํารวจจัดเก็บขอมูลภาคสนาม 

เนื่องจากการสํารวจดวยวิธี VLF-EM เปน 

วิธีการสํารวจที่สามารถใชสํารวจจัดเก็บขอมูลภาค 

สนามไดอยางรวดเร็วดวยผูสํารวจเพียงคนเดียว 

ดังนั้นจึงมักใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยาเปนการ 

สํารวจนํารองในพื้นที่สํารวจ กอนใชการสํารวจธรณี 

ฟสิกสวิธีอื่นหาขอมูลรายละเอียดตรงพื้นที่เปาหมาย 

โดยเฉพาะอยางยิ่งในพื้นที่สํารวจที่มีชั้นน้ําบาดาล 

วางตัวตามแนวยาว เชน น้ําบาดาลในแนวหินแตก น้ํา 

บาดาลตามแนวรอยเลื่อน หรือน้ําบาดาลตามแนวลํา 

น้ําเกา ซึ่งสามารถประมาณการทิศทางการวางตัวตาม 

แนวยาวของชั้นน้ําบาดาลดังกลาวจากการสํารวจอุทก 

ธรณีบนผิวดิน ดังนั้นการสํารวจ VLF-EM จึงมัก 

สํารวจทั่วพื้นที่ โดยกําหนดแนวสํารวจ (VLF profiles) 

ที่ตั้งไดฉากกับแนวโครงสรางทางธรณีวิทยาของพื้นที่ 

สํารวจ และในแตละแนวสํารวจจะกําหนดจุดสํารวจ 

ตางๆ (VLF stations) 

(1) การเลือกสถานีวิทยุที่เหมาะสม เมื่อ 

วางแผนการสํารวจหลังจากการสํารวจทางธรณีวิทยา 

ของพื้นที่แลวและกําหนดทิศทางการสํารวจ (VLF 

profiles) ใหตั้งฉากหรือเกือบตั้งฉากกับแนวโครงสราง 

ทางธรณีวิทยาแลว และจุดสํารวจตางๆ (VLF 

stations) บน VLF profiles โดยกําหนดเปน 

coordinate กอนลงมือสํารวจจะตองตรวจหาและ 

กําหนดสถานีวิทยุที่เหมาะสมสําหรับการใชคลื่นวิทยุ 

ความถี่ต่ําในการสํารวจในพื้นที่นั้นๆ โดยจําเปนตอง 

เลือกสถานีวิทยุที่ตั้งอยูในแนวตั้งฉากหรือเกือบตั้ง 

ฉากกับแนวโครงสรางทางอุทกธรณีของพื้นที่สํารวจ 

วิธีการตรวจหาและกําหนดสถานีวิทยุดังกลาวใน 

เครื่อง VLF receivers แตละแบบจะไมเหมือนกัน 

ขึ้นกับบริษัทผูผลิต แตโดยสวนใหญจะใชวิธียืนถือ 

เครื่องรับคลื่นหันหนาใหตรงกับแนวสํารวจ และคอย 

หมุนตัวรอบตัวเองและตรวจสอบสัญญาณ (อาจแสดง 

ดวยจอภาพหรือสัญญาณเสียง) จนไดสถานีวิทยุที่ 

ตองการใหกดคําสั่งเลือก 

(2) การกําหนดแนวสํารวจตําแหนง 

coordinate ของจุดสํารวจตางๆ เพื่อความสะดวกของ 

การบันทึกและการเรียกขอมูลการสํารวจจากเครื่อง 

บันทึกขอมูลจากเครื่อง VLF receiver ผูสํารวจตอง 





ตารางที่ 1 แสดงตําแหนงที่ตั้งสถานีวิทยุความถี่ต่ําในประเทศตางๆ ทั่วโลก 

เมืองที่ตั้งสถานี ประเทศที่ตั้งสถานี ชื่อเรียกสถานี ความถี่คลื่น (kHz) กําลังสง (kW) 

Bordeaux 

Rugby 

Hegelang 

Gorki 

**Moscow 

**Yosamai 

Oxford 

Annapolis 

**NW. Cape 

Hawii 

Buenos Aires 

Maine 

Seattle 

ฝรั่งเศส 

อังกฤษ 

นอรเวย 

รัสเซีย 

รัสเซีย 

ญี่ปุน 

อังกฤษ 

สหรัฐฯ 

ออสเตรเลีย 


อาเจนตินา 



FUD 

GBR 

JXZ 

ROR 

UMS 

WDT 

GBZ 

NSS 

NWC 

NPM 

LPZ 

NAA 

NLK 

หมายเหตุ ** หมายถึงสถานีที่รับคลื่นไดในประเทศไทย (จาก Wynn, 1979) 

14.1 

16.0 

16.4 

17.0 

17.1 

17.4 

19.6 

21.4 

22.3 

23.4 

23.6 

24.0 

24.8 

500 

750 

350 

315 

1000 

500 

500 

400 

1000 

600 

- 

1000 

125 

กําหนดตําแหนง coordinate ของจุดสํารวจ และแนว 

สํารวจพรอมดวยระยะความหางของจุดสํารวจ ระยะ 

ความหางของแนวสํารวจ (ดวยการใช coordinate 

key pad ตามดวย numeric key pad ของเครื่อง 

receiver ในกรณีที่ใชเครื่อง Wadi) และเดินสํารวจ 

เพื่อตรวจวัดสนามคลื่นแมเหล็กตามจุดสํารวจตางๆ 

โดยมีทิศทางการเดินตามผังที่กําหนดไว ดังแสดงใน 

รูป 2003-2 ซึ่งแสดง coordinates ของแนวสํารวจแต 

ละแนวหางกันแนวละ 25 เมตร เริ่มจากแนวกลาง คือ 

profile 0 ดานทิศตะวันตกมีแนวสํารวจอีก 2 แนวคือ 

profile 25 W และ profile 50 W เชนเดียวกันดานทิศ 

ตะวันออกก็มีแนวสํารวจอีก 2 แนวคือ profile 25 E 

และ profile 50 E ในแตละแนวสํารวจมีสถานีสํารวจ 9 

สถานี ตั้งแตสถานี 100N ถึง 180N (ระยะหางระหวาง 

สถานีสํารวจ 10 เมตร) สําหรับผังการเดินสํารวจเริ่มที่ 

สถานี 100N ของแนวสํารวจ 50 W กอน ตรวจวัด 

ความเขมของสนามแมเหล็กทีละสถานีตามแนว 50 W 

จนถึงสถานี 180N แลวมาเริ่มแนวใหมคือ profile 25 

W โดยเริ่มจาก 180N ยอนมาทางทิศใตจนถึงสถานี 

สุดทายของ profile 25 W คือสถานี 100N และเดิน 

สํารวจทุกสถานีตามลูกศรที่แสดงในรูป 2 

8. วิธีการแปลความหมายขอมูลและการนําเสนอ 

ผลการสํารวจ 

8.1 การแปลความหมายและการนําเสนอขอมูล 

การสํารวจ แบบ FDEM 

ในการสํารวจแบบ FDEM methods โดย 

สวนใหญจะใชเครื่อง terrain conductivity meters 

อานคาคลื่นแมเหล็กไฟฟาตามสถานีสํารวจตางๆ และ 

คํานวณหาขนาดของคลื่นแมเหล็กไฟฟาทั้งที่เปน 

สวนประกอบจริงและสวนประกอบจินตนาการดังที่ได 

กลาวมาแลวในหัวขอ 8.2.1 (4) ดังนั้นขอมูลที่ไดจาก 

การสํารวจภาคสนามจะเปนขอมูลเชิงคุณภาพ 

อยางไรก็ตามการแปลความหมายใหเปนขอมูลเชิง 

ปริมาณ เพื่อหา geometric parameters ตางๆ ของ 

วัตถุตัวนําไฟฟาใตผิวดินอาจทําได ดวยวิธีการ EM 

resistivity sounding method ซึ่งมักประสบปญหา 





ความยุงยากในการจัดเก็บขอมูลภาคสนามดวยวิธี multi-coil orientation หรือ multi-coil separation 

170N 

160N 

150N 

140N 

130N 

120N 

110N 

100N 

50 W 25 W 0 25 E 50 E 

รูปที่ 2 แสดง coordinates ของแนวสํารวจ จุดสํารวจ และผังการเดินสํารวจ 

ซึ่งก็สามารถแปลความหมายขอมูลไดสูงสุดเปนเพียง 

2-layer model เทานั้น สําหรับการนําเสนอผลงานการ 

สํารวจ โดยสวนใหญมักดําเนินการสํารวจในลักษณะ 

การตัดแนวสํารวจ (profiling) หรือการสํารวจทั่วพื้นที่ 

(mapping) และนําเสนอตําแหนงที่แสดงคาผิดวิสัย 

หรือพื้นที่ที่แสดงคาผิดวิสัย (points หรือ areas of 

anomalies) 


การสํารวจ แบบ TDEM 

ในอดีตการแปลความหมายขอมูลการ 

สํารวจภาคสนามแบบ TDEM methods จะใชวิธีการ 

curve matching เชนเดียวกับการสํารวจตรวจวัด 

ความตานทานไฟฟาแบบหยั่งลึก โดยชุด master 

curves พัฒนาขึ้นในประเทศรัสเซีย (Kaufman and 

Keller, 1983) โดยวิธีการนํา field curve ไปเปรียบเทียบ 

กับชุด master curves ก็สามารถคํานวณหาคาตางๆ 

ได สําหรับปจจุบันการแปลความหมายขอมูลจะใช 

โปรแกรมคอมพิวเตอร ซึ่งมีโปรแกรมตางๆ ให 

เลือกใชจํานวนมาก 


การสํารวจ แบบ VLF-EM 

การแปลความหมายขอมูลการสํารวจ 

ภาคสนามแบบ VLF-EM โดยสวนใหญจะเปนการ 

แปลความหมายในเชิงคุณภาพ (qualitative interprettation) 

โดยการนําเสนอในรูปแบบของแผนที่ภาพ 

ตัดขวางและแสดงพื้นที่ผิดวิสัย (anomalous areas) 

โดยมีหนวยเปนโอหม-เมตร (Ωm) การแปลความ 

หมายในเชิงปริมาณ เพื่อหา geometric parameters 

ตางๆ ของวัตถุนําไฟฟาใตผิวดินก็สามารถกระทําได 

ดวยโปรแกรมคอมพิวเตอร 

8.4 เอกสารสําหรับการศึกษาคนควาตอไป 

8.4.1 การสํารวจแบบ FDEM methods 

(1) Boutwell, G.P., and Lawrence, 

T.A., 1988. “Electromagnetic Data Interpretation 





Using Multivariate Least-Square Regression” In: 

Proc. of the Focus Conf. on Eastern Regional 

Ground Water Issues (Stanford, CT), National 

Water Well Association, Dublin, OH, pp. 3-20. [EMI] 

(2) Benson, R. C., Turner, M., 

Turner, P. and Vogelsong, W. 1988. “In Situ, 

Time Series Measurements for Long-Term 

GroundWater Monitoring In: GroundWater Contamination: 

Field Methods”, A.G. Collins and A.I. 

Johnson (eds.), ASTM STP 963, American 

Society for Testing and Materials, Philadelphia, 

PA, pp. 58-72. [EMI, ER] 

(3) Barton, G.J. and Ivanhenko, T., 

1991. “Electromagnetic Terrain Conductivity and 

Ground Penetrating Radar Investigations at and 

near the CIBA-GEIGY Superfund Site”, Ocean 

County, New Jersey: Quality Control Assurance 

Plan and Results. In: Proc. (4 th ) Symp. on the 

Application of 4-14 Geophysics to Engineering 

and Environmental Problems, Soc. Eng. and 

Mineral Exploration Geophysicists, Golden, CO, 

pp. 357-360. 

(4) Chapman, M.J., and Bair, E.S., 

1992. “Mapping a Brine Plume Using Surface 

Geophysical Methods in Conjunctions with 

Ground Water Quality Data”. Ground Water 

12(3):203-209. [ER and EM I] 

(5) Jansen, J., 1991. Synthetic Resistivity 

Sounding for Groundwater Investigations in: 

Ground Water Management 5:877-888 (5 th NOAC). 

[vertical EMI sounding] 

(6) Valentine, R.M. and Kwader, T., 

1985. Terrain Conductivity as a Tool for Delineating 

Hydrocarbon Plumes in a Shallow Aquifer-A 

Case Study. In: NWWA Conference on Surface 

and Borehole Geophysical Methods and Ground 

Water Investigations (2 nd , Fort Worth, TX), 

National Water Well Association, Dublin, OH, pp. 

52-63. [EMI] 

8.4.2 การสํารวจแบบ TDEM methods 

(1) Cook, P. G., Walter, G.R., Buselli, 

G., Potts, I., and Dodds, A.R., 1992. The Application 

of Electromagnetic Techniques to Groundwater 

Recharge Investigations. J. Hydrology 130: 201- 

229. [ER, EMI, TDEM] 

(2) Drew, T.A., Thomas, A. and Wyatt, 

R., 1985. Application of Surface Geophysics to 

Ground Water Management Planning in: Proc. of 

the AGWSE Eastern Regional Ground Water 

Conference (Portland, ME), National Water Well 

Association, Dublin, OH, pp. 232-242. [EMI] 

(3) Duran, P.B. and Haeni, F.P., 1982. 

The Use of Electromagnetic-Conductivity Techniques 

in the Delineation of Groundwater Leachate 

Plumes In: The Impact of Waste Storage and 

Disposal on Ground Water Resources, Proc. of the 

Northeast Conference, Novitiski and Levine (eds.), 

Center for Environmental Research, Cornell University, 

Ithaca, NY, pp. 8.4.1-8.4.33. 

(4) Fitterman, D.V. and Stewart, 

M.T., 1986. Transient Electromagnetic Sounding 

for Groundwater Geophysics 51:995-1005. 

(5) Kaufman, A.A. and Keller, G.V., 

1983, Frequency and Transient Soundings. 

Elsevier, New York 





8.4.3 การสํารวจแบบ VLF-EM methods 

(1) Bernard, J. and Valla, P., 1991. 

Groundwater Exploration in Fissured Media with 

Electrical and VLF 

(2) Fitzgerald, L.J., Angers, A.K. and 

Radville, M.E., 1986. The Application of VLF 

Geophysical Equipment to Hazardous Waste Site 

Investigations in New England. In: Proc. of the 

Third Annual Regional Ground Water Conference 

(Springfield, MA), National Water Well Association, 

Dublin, OH, pp. 527-540. Methods Geoexploration 

27:81-91 

(3) Jansen, J. and Taylor, R., 1989. 

Geophysical Methods for Groundwater Exploration 

or Groundwater Contamination Studies in Fracture 

Controlled Aquifers. In: Proc. Third Nat. Outdoor 

Action Conf. on Aquifer Restoration, Ground Water 

Monitoring and Geophysical Methods, National 

Water Well Association, Dublin, OH, pp. 855-869. 

[EMI, ER, VLF, thermal] 

(4) Watson, J., Stedje, D., Barcelo, 

M. and Stewart, M., 1990. Hydrogeologic Investigation 

of Cypress Dome 

(5) Wetlands in Well Field Areas 

North of Tampa Florida. In: Ground Water 

Management 3:163-176 (7 th NWWA Eastern GW 

Conference). [TDEM, VLF, ER, GPR] 

(6) Wynn, J.C. 1979. An Experimental 

Ground-Magnetic and VLF-EM Traverse over a 

Buried Paleochannel near Salisbury, Maryland, U.S. 

Geological Survey Open-File Report 79-105, 8 pp 


9.1 ผูใชเครื่องมือตองศึกษาและปฏิบัติตามคูมือ 

การใชงานตามที่ผูผลิตเครื่องมือไดกําหนดไวใน 

เอกสารคูมือประจําเครื่องโดยเครงครัด รวมทั้งตองพึง 

ระมัดระวังเกี่ยวกับไฟฟาแรงดันสูง ซึ่งอาจกอใหเกิด 

อันตรายตอผูใชเครื่องมือ ผูรวมงาน ในขณะใชงานได 

9.2 เครื่องมือสํารวจแบบ EM methods และ 

อุปกรณการสํารวจตางๆ เปนสื่อไฟฟาแรงดันสูงไม 

สามารถนํามาใชงานไดในสภาพอากาศฝนฟาคะนอง 


วัตถุอันตราย เชน ใกลแนวสายไฟฟาแรงดันสูง 

โรงงานอุตสาหกรรมเคมีภัณฑ โรงงานอุตสาหกรรม 

อื่น ฟารมเลี้ยงไก และอื่นๆ เปนความรับผิดชอบและ 

อยูในวิจารณยานของผูสํารวจโดยตรง 



ไมวาดวยวิธีการสํารวจใดๆ ยอมขึ้นอยูกับปจจัยหลาย 

อยางและปจจัยที่สําคัญที่สุดยอมเปนปจจัยดาน 

บุคลากร นักสํารวจธรณีฟสิกสจะตองรับผิดชอบตั้งแต 

ขั้นตอนการวางแผนการสํารวจ การเลือกเครื่องมือ 

และวิธีการสํารวจที่เหมาะสม การจัดเก็บขอมูล 

ภาคสนาม การแปลความหมายขอมูล และวิธีการ 

นําเสนอผลการสํารวจ ซึ่งทั้งหมดนักสํารวจธรณี 

ฟสิกสนอกจากจะตองใชเครื่องมือการสํารวจแบบ 

ตางๆ เปนยังจะตองมีความรูในภาคทฤษฎีการสํารวจ 

และการแปลความหมายขอมูลการสํารวจแบบตางๆ 


ผิวดินของพื้นที่สํารวจอีกดวย แตดวยขอจํากัด 

ทางดานบุคลากรและงานที่จําเปนตองใชเวลามาก 

ที่สุดสําหรับงานสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน ไดแกงาน 







10.1 บุคลากรระดับผูเชี่ยวชาญ ตองเปนนัก 

ธรณีวิทยาหรือวิศวกรที่ผานการฝกอบรมและมี 

ประสบการณดานการสํารวจธรณีฟสิกสไมนอยกวา 

15 ป หรือมีผลงานดานการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิว 

ดินไมนอยกวา 100 แหง ทําหนาที่ดานการตรวจสอบ 

การวางแผนการสํารวจ ตรวจสอบการแปล 

ความหมายขอมูลการสํารวจ และตรวจสอบรายงาน 

การสํารวจ การตรวจสอบตามขั้นตอนตางๆ ดังกลาว 

ดําเนินการภายใตรูปแบบอภิปราย ของผูรวมงาน 

ตางๆ ในหัวขอที่ 2 และ 3 


ธรณีวิทยา นักอุทกธรณีวิทยา หรือวิศวกรที่ผานการ 


ฟสิกสไมนอยกวา 10 ป หรือมีผลงานดานการสํารวจ 

ธรณีฟสิกสบนผิวดินไมนอยกวา 50 แหง ทําหนาที่ 

ดานการตรวจสอบสภาพอุทกธรณีภาคสนาม การ 






10.3 บุคลากรระดับปฏิบัติการ ตองเปนนัก 

ธรณีวิทยา นักอุทกธรณีวิทยา หรือวิศวกรที่ผานการ 

ฝกอบรมดานการสํารวจธรณีฟสิกส หรือบุคลากรอื่นๆ 

ที่ผานการฝกอบรมและมีประสบการณ ทําหนาที่ดาน 

การสํารวจจัดเก็บขอมูลภาคสนาม และฝกหัดแปล 

ความหมายขอมูลการสํารวจและการจัดทํารายงาน 

การสํารวจ ภายใตการควบคุมของผูชํานาญการหรือ 

ผูเชี่ยวชาญ 



(ASTM), 2002. Standard Guide for Use of 

the Time Domain Electromagnetic Method 

for Subsurface Investigation, D 6820 - 02. 

Bernard, J., and Valla, P., 1991. Groundwater 

Exploration in Fissured Media with Electrical 

and VLF. 

U.S. Army Corps of Engineer and Engineering 

Designs, 1995. Geophysical Exploration for 

Engineering and Environmental Investigations, 

EM 1110-1-1802. 

US Environmental Protection Agency (US. EPA), 

1993. Use of Airborne, Surface, and Borehole 

Geophysical Techniques at Contaminated 

Sites, a Reference Guide. 

Wynn, J.C., 1979. An Experimental Ground- 

Magnetic and VLF-EM Traverse over a 

Buried Paleo-channel near Salisbury, 

Maryland, U.S. Geological Survey OpenFile 

Report 79-105, 8 pp. 





คูมือ ทบ ส 2005 -2550 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 

คูมือ ทบ ส 2005-2550 เปนคูมือการปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ําบาดาล (อ) ของกรม 



มาตรฐานใหใสวงเล็บตอทายและระบุ ป พ.ศ. ที่แกไขปรับปรุง เชน (แกไขปรับปรุง 2555) เปนตน โดยมีเครื่องหมาย 

(ก) เปนตัวยกกํากับหนาขอความที่แกไข และมีเครื่องหมาย (ป) เปนตัวยกกํากับหนาขอความที่ปรับปรุงขึ้นใหม 



ตรวจวัดแรงโนมถวงแบบจุลภาคฉบับนี้ ไดจัดทําขึ้น 


พัฒนาบอน้ําบาดาล พ.ศ. 2550 เปนสวนหนึ่งของชุด 



ผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา ธรณีวิทยา วิศวกรรม 


คูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดิน เพื่อใหใช 



แบบจุลภาค โดยคูมือฉบับนี้กําหนดขั้นตอนและ 

แนวทางสําหรับใชในงานสํารวจฯ เพื่อใหไดผลงาน 

ตามมาตรฐานที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนด 


แรงโนมถวงจุลภาคเปนการสํารวจเพื่อตรวจวัด 

คุณสมบัติความหนาแนน ของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินที่ 

ระดับความลึกตางๆ โดยการตรวจวัดหรือสํารวจดวย 

เครื่องมือ (micro-gravimeters) บนผิวดิน ซึ่งเปนการ 

สํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินที่นํามาประยุกตใชในการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาวิธีหนึ่ง ทั้งนี้เนื่องจากวิธีการ 

สํารวจดังกลาว สามารถนํามาประยุกตใชในการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาในชั้นหินแข็งไดดี โดยเฉพาะ 

อยางยิ่ง การสํารวจอุทกธรณีวิทยาในโพรงหินปูนใต 

ผิวดิน อยางไรก็ตามการสํารวจอุทกธรณีวิทยาโดยวิธี 

ทางธรณีฟสิกสบนผิวดินหลายๆ กรณี มีความ 

จําเปนตองอาศัยการสํารวจทางธรณีฟสิกสวิธีการอื่นๆ 

ควบคูไปกันไปดวย 



2.1.1 คูมือฉบับนี้ครอบคลุมเนื้อหาทั่วๆ ไปใน 

ดานเครื่องมือและอุปกรณ วิธีการสํารวจ วิธีการแปล 

ความหมายขอมูล วิธีการนําเสนอผลการสํารวจและ 

ขอจํากัดของการสํารวจ สําหรับการสํารวจตรวจวัด 

แรงโนมถวง ของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินและน้ําบาดาล 

ในชั้นหินอุมน้ําตางๆ โดยใชเครื่องสํารวจแบบ microgravimeters 

2.1.2 คูมือฉบับนี้มีวัตถุประสงคหลักเพื่อใชเปน 

คูมือการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยวิธีตรวจวัด 

แรงโนมถวงจุลภาคแบบ micro-gravity สําหรับ 

ประยุกตใชเฉพาะการสํารวจอุทกธรณีวิทยาเทานั้น 

แตบางสวนของอาจเกี่ยวกับการประยุกตใชในงาน 

สํารวจธรณีเทคนิคหรือการสํารวจดานสิ่งแวดลอม 


2.2.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ไมครอบคลุมถึง 

รายละเอียดภาคทฤษฎีตางๆ แตจะนําเสนอรายชื่อ 


ดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค



เอกสาร และตําราที่เกี่ยวของใหผูใชเอกสารคูมือฉบับ 

นี้ไปศึกษาคนควาเพิ่มเติม 

2.2.2 เอกสารคูมือฉบับนี้มีขอบเขตจํากัดเฉพาะ 

การนําเสนอวิธีการสํารวจที่ประยุกตใชในดานการ 

สํารวจทางอุทกธรณีวิทยาเทานั้น 

2.2.3 เอกสารคูมือฉบับนี้มีขอบเขตจํากัดการ 

สํารวจบนผิวดินเทานั้น ไมครอบคลุมไปถึงการสํารวจ 

ตรวจวัดแรงโนมถวงทางอากาศ หรือการสํารวจใตน้ํา 

หรือการสํารวจทางบนผิวน้ํา 

2.2.4 หนวยวัดตางๆ ที่ใชในคูมือฉบับนี้ เปน 

ระบบหนวยวัดสากล (Système Internationale 

d’Unitès, SI Units) 

2.2.5 หนวยวัดที่ใชในการตรวจวัดแรงโนมถวง 

โลกหรือแรงดึงดูดของโลกตามปกติมีหนวยเปน gal 

(cm/sec 2 ) เชนแรงดึงดูดโลกในภาวะปกติจะมีคากับ 

980 gal หนวยวัดในการสํารวจแรงโนมถวง ทั่วไปมี 

หนวยเปน milli-gal (10 -3 gal) และหนวยวัดสําหรับ 

การสํารวจแรงโนมถวงจุลภาคโลกอยางละเอียด 

(micro-gravity survey) มีหนวยวัดเปน (micro-gal, 

µgal) หรือ 10 -6 gal ซึ่งเปนหนวยวัดที่ใชการสํารวจ 

ตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาคในเอกสารคูมือฉบับนี้ 

2.2.6 ขอความที่เกี่ยวของกับมาตรฐานความ 



สภาพสมบูรณพรอมใชงานเทานั้นไมอาจครอบคลุมถึง 


อาจเกิดขึ้นจากการปฏิบัติงานภาคสนาม ซึ่งจะเปน 

ความรับผิดของผูใชงานในการปฏิบัติงานดานตางๆ 

ตามขั้นตอนของเอกสารคูมือฉบับนี้ ผูใชงาน 


















ธรณีฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 





- คู มือ ทบ ส 2002-2550 การสํารวจธรณี 

ฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะ 





ฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดคลื่นแมเหล็กไฟฟา 




for Using the Gravity Method for Subsurface 

Investigation. 







การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน (surface 



ขอมูลดานธรณีวิทยาและอุทกธรณีวิทยา โดยมิไดใช 


การสํารวจน้ ําบาดาลเฉพาะแหง (groundwater 









models) เปนการสรางรูปแบบ จําลองลักษณะ 

ธรณีวิทยาหรือกายภาพอื่นๆ ของพื้นที่จากขอมูลการ 

สํารวจธรณีฟสิกส เพื่อใหขอมูลดานความลึกของรูป 

แบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิงมโนทัศนมีความถูกตอง 

แมนยํายิ่งขึ้น 

แบบจําลองทางธรณีฟสิกสสองมิติ (2D 

geophysical profiles) หมายถึง ภาพเปนแนวยาว 

แสดงขอมูลชั้นดินหินในเชิงลึกที่ไดจากการธรณีฟสิกส 

แบบจําลองทางธรณีฟสิกสสามมิติ (3D 

resistivity models) หมายถึง ภาพสามมิติแสดงขอมูล 

ชั้นดินหินทั้งในเชิงกวาง ยาว และลึกที่ไดจากการ 

สํารวจธรณีฟสิกส 



การสรางรูปแบบจําลองของพื้นที่สํารวจจากขอมูลดาน 


ผิวดิน เพื่อใชประกอบกับแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

สําหรับการกําหนดแนวทางการสํารวจขั้นตอไป 




วิทยาบนผิว 




5.1 เอกสารคูมือนี้ไดกําหนดวิธีการสํารวจดวย 

การตรวจวัดแรงโนมถวงแบบ micro-gravity survey 

เพื่อประยุกตใชในการสํารวจสภาพอุทกธรณีวิทยาใต 

ผิวดินในพื้นที่ตางๆ สําหรับการปรับใชเพื่อใหไดผล 

งานการสํารวจตรงตามมาตรฐานที่กรมทรัพยากร 

น้ําบาดาลกําหนดโดยสามารถนําไปประยุกตใชในการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาตางๆ ดังนี้ 


ผิวดินดวยการตรวจวัดแรงโนมถวงแบบ microgravity 

survey สําหรับงานสํารวจน้ําบาดาลเฉพาะ 

แหงโดยเฉพาะอยางยิ่งในพื้นที่แหลงหินปูนและหิน 

แข็งอื่นๆ ซึ่งอาจตองดําเนินการสํารวจตอเนื่องดวย 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดินตามมาตรฐาน ทบ 

ส 3000-2550 


ผิวดินดวยการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาคสําหรับงาน 

สํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาโดยมีกระบวนการ 

สํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาตอเนื่องตาม 

มาตรฐาน ทบ ส 4000-2550 


ผิวดินดวยการตรวจวัดวัดแรงโนมถวงแบบ microgravity 

survey สําหรับงานศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาล 

ตางๆ เชน การศึกษาวิจัยเพื่อประเมินปริมาณน้ํา 

สํารองแหลงน้ําบาดาลในชั้นหินแข็งตามคูมือ ทบ ป 





1000-2550 การประเมินแหลงน้ําตนทุนของแองน้ํา 

บาดาล คูมือ ทบ ป 2000-2550 การประเมินศักยภาพ 

น้ําบาดาลของแองน้ําบาดาลและการจัดทําแผนการใช 

น้ําบาดาล และคูมือ ทบ ป 3000-2550 การจัด 

แบบจําลองเชิงคณิตศาสตรและการประยุกตใช 

5.2 เอกสารคูมือฉบับนี้ไดกําหนดขั้นตอนและ 


กับงานสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการตรวจวัด 

วัดแรงโนมถวงจุลภาค ตามวัตถุประสงคตางๆ ซึ่งอาจ 

มีความตองการรายละเอียดของขอมูลไมเหมือนกัน 


พื้นที่สํารวจเวลา งบประมาณของงานสํารวจศึกษา 

วิจัยแหลงน้ําบาดาลแตละงาน ดังนั้นขั้นตอนและแนว 

ทางการปฏิบัติงานที่ไดกําหนดเอกสารฉบับนี้ 

สามารถดัดแปลงใชไดตามที่ผูเชี่ยวชาญของโครงการ 

ศึกษาวิจัยแตละโครงการเห็นสมควร 


6.1 เครื่อง micro-gravimeters 

เครื่องมือที่ใชในการสํารวจตรวจวัดแรงโนม 

ถวงจุลภาคไดแกเครื่อง micro-gravimeters ซึ่งโดย 

หลักการมีสวนประกอบงายๆ คลายเครื่อง seismographs 

สําหรับการตรวจวัดแผนดินไหวโบราณ 

ประกอบดวยแขน (beam) ดานหนึ่งยึดติดกับบันพับ 

(hinge) ปลายอีกดานหนึ่งหอยดวยตุมน้ําหนักและติด 

อยูกับขดลวดสปริง (measuring spring) ซึ่งเชื่อมตอ 

ระหวางปลายแขนไปยังหนาปดสําหรับอานคา บน 

แขนมีขดลวดสปริงชวยพยุง (supporting spring or 

zero length spring) ซึ่งจะชวงรับใหตุมน้ําหนักแขวน 

อยูบน measuring spring โดยวามารถอานคาบน 

หนาปดไดศูนยหรือใกลเคียงกับศูนยในภาวะปกติ 

(รูปที่ 1) 

รูปที่ 1 สวนประกอบของเครื่อง micro-gravimeters (ดัดแปลงจาก ASTM, 2005) 





แตโดยขอเท็จจริงแลวเครื่องสํารวจ microgravimeters 

มีสวนประกอบที่ยุงยากมากกวา 

เครื่องมือตามหลักการดังกลาวขางตน เนื่องจาก 

ขดลวดสปริงตางๆ จะไวตอการตรวจวัดมาก โดย 

สามารถตรวจวัดความผิดปกติของแรงโนมถวงจุลภาค 

โลกในระดับ µgal หรือ 1 ในลานสวนของหนวยวัด 

gal ดังนั้นขดลวดสปริงและสวนประกอบอื่นๆ จะมีการ 

ยืดหดแมเพียงเล็กนอยตามสภาวะอุณหภูมิหรือระดับ 

แรงดันบรรยากาศไมได ดังนั้นสวนประกอบตางๆ 

ดังกลาวตองบรรจุไวภายใตกลองควบคุมอุณหภูมิและ 

แรงดันโดยมีแบตอรี่ขนาดเล็กเปนตัวใหพลังงาน 

ดังนั้นการเก็บรักษาเครื่องจึงจําเปนตองชารจไฟ 

แบตเตอรี่อยางสม่ําเสมอ นอกจากนี้เครื่อง microgravimeters 

ยังตองตั้งอยูบนตัวปรับระดับ 

(inclinometers) เพื่อปรับใหเครื่องมือตั้งอยูในแนว 

ระนาบขณะใชงาน 

การเลือกใชเครื่อง micro-gravity meters 

จะตองเลือกใหเหมาะสมกับวัตถุประสงคของการใช 

งาน โดยตองมีชวงขีดความสามารถในการตรวจวัด 

ความไวและความสะดวกในการใชงาน และความ 

เที่ยงตรงสูง เครื่อง micro-gravimeters ยุคใหมใช 

ระบบ electronic sensors แทนระบบขดลวดสปริงแต 

ยังคงตองมีระบบควบคุมอุณหภูมิและความดัน 

เหมือนเดิมและมีประสิทธิภาพสูงขึ้น โดยมีความ 

คลาดเคลื่อนอยูในระดับ 1 -2 µgals มีระบบการการ 

ตัดสิ่งรบกวน (noises) มีระบบจัดเก็บขอมูลการ 

สํารวจเชิงตัวเลข มีจอภาพแสดงผลการสํารวจ มี 

ระบบปรับแกความเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิ (minor 

tilt correction system) และสามารถตอเชื่อมกับระบบ 

คอมพิวเตอรเพื่อการถายขอมูล 

6.2 ชุดเครื่องมือในการรังวัด 

เนื่องจากการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

ดวยการตรวจวัดวัดแรงโนมถวงแบบ micro-gravity 

survey เปนวิธีการสํารวจที่ไวตอการเปลี่ยนแปลง 

ระดับความสูงของพื้นที่สํารวจ โดยการเปลี่ยนแปลง 

ระดับความสูงเพียง 1-2 เซนติเมตร มีผลตอการ 

สํารวจ ดังนั้นเวลาสวนใหญที่ใชในการสํารวจดวยการ 

ตรวจวัดวัดแรงโนมถวงแบบ micro-gravity survey 

จะเปนงานรังวัดระดับความสูงของสถานีตรวจวัด 

ตางๆ 

งานรังวัดระดับความสูงของสถานีตรวจวัด 

อาจดําเนินการได 2 วิธีคือ รังวัดดวยกลองระดับตอง 

เปนงานรังวัดระดับงานชั้นที่ 1 หรือ รังวัดดวยเครื่อง 

GPS จะตองมีความละเอียดของงานเทียบเคียงไดกับ 

รังวัดระดับงานชั้นที่ 1 

7. การสํารวจธรณีฟสิกสแบบตรวจวัดแรงโนม 

ถวงจุลภาค 

การสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินดวยการตรวจวัด 

วัดแรงโนมถวง แบบ micro-gravity survey เปนการ 

สํารวจเพื่อตรวจวัดคุณสมบัติความหนาแนนของชั้น 

ดินชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความลึกตางๆ บนผิวดิน ใน 

เอกสารคูมือฉบับนี้จะกลาวถึง หลักการการสํารวจ 

การปรับแกขอมูลการสํารวจ วิธีการสํารวจ การ 

นําเสนอผลงาน และขอจํากัดของการสํารวจ ดัง 

รายละเอียดในหัวขอตางๆ ตอไปนี้ 

7.1 หลักการสํารวจแบบตรวจวัดแรงโนมถวง 

หลักการในการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

ดวยการตรวจวัดวัดแรงโนมถวงแบบ micro-gravity 

survey เพื่อตรวจวัดคุณสมบัติความหนาแนนของชั้น 

ดินชั้นหินใตผิวดินที่ระดับความลึกตางๆ ซึ่งอาศัย 

หลักการพื้นฐานแรงโนมถวงโลก (Newston’s Law of 

Gravity) และกฎแหงการเคลื่อนที่และอัตราเรง 

ระหวางวัตถุทั้งสอง (Law of Motion and Acceleration) 

มาประยุกตใชตรวจวัดชั้นดินชั้นหินใตผิวดิน 

ที่มีการเปลี่ยนแปลงความหนาแนนของเนื้อหินในแนว 

ระนาบ (lateral density changes in density) อัน 





เนื่องจากแรงดึงดูดโลก โดยวิธีการตรวจวัดแรงดึงดูด 

สองสวนบนผิวโลกคือ สวนที่หนึ่งคาแรงดึงดูดที่เกิด 

จากมวลของโลกที่คอนขางคงที่ และสวนที่สองเปน 

แรงดึงที่นอยมากเมื่อเรียบเทียบกับแรงดึงดูดโลกซึ่ง 

เปนแรงที่ผันแปรตามทางดานความหนาแนนของชั้น 

หินใตผิวดิน ซึ่งอาจเรียกวาเปน “รองรอยผิดวิสัยทาง 

แรงโนมถวง” 

จากหลักการดังกลาว ทําใหวิธีการสํารวจ 

แบบ gravity methods สามารถประยุกตตรวจวัดเพื่อ 

แปลความหมายไปสูสภาพอุทกธรณีวิทยา เปนตนวา 

การตรวจวัดเพื่อคนหาแนวธารน้ําใตดิน ซึ่งกอเกิดใน 

ชั้นหินแกรนิต ในบริเวณพื้นที่แหลงหินแกรนิตที่ไมมี 

ธารน้ําใตดินสามารถตรวจวัดคาแรงดึงดูดทั้งสอง 

รวมกันเทากับ 980X10 3 mgal แตเครื่อง gravimeters 

ยุคใหมสามารถปรับตั้งตัวเลขดังกลาวใหเปนศูนย 

(null setting) ตรงพื้นที่ที่มีธารใตดินจะอานตัวเลขเปน 

ติดลบ เนื่องจากความหนาแนนของธารน้ําใตดินที่เปน 

ชั้นทรายหรือชั้นทรายที่อิ่มตัวดวยน้ําจะมีความ 

หนาแนนนอยกวาชั้นหินแกรนิตเนื้อแข็ง และทําให 

แรงดึงดูดสวนที่สองนอยนอยลงกวาในพื้นที่ที่เปน 

หินแกรนิตเนื้อแข็ง 

สําหรับการสํารวจแบบ micro-gravity 

methods มีหลักการการสํารวจที่เหมือกันเพียงแตเปน 

การสํารวจอยางละเอียดและใชเครื่องสํารวจที่สามารถ 

อานคาการเปลี่ยนแปลงของแรงดึงดูดโลกในระดับ 

µgal แทนที่จะเปน mgal ซึ่งหมายความวาการ 

แปรเปลี่ยนของชั้นหินใตผิวดินที่มีความแตกตางดาน 

ความหนาแนนแมเพียงเล็กนอย ก็สามารถตรวจจับได 

ดวยวิธีการสํารวจดังกลาว ตัวอยางเชน จากผลการ 

สํารวจดวยวิธีการตรวจวัดความตานทานในพื้นที่ 

สํารวจแหงหนึ่งพบโพรงหินปูนใตดินในพื้นที่หลาย 

แหง และจะผลการเจาะพบวาโพรงหินปูนตางๆ บาง 

แหงเจาะไดน้ํา บางแหงเปนโพรงอากาศไมมีน้ํา และ 

บางแหงเปนโพรงดินเหนียว ในกรณีเชนนี้จะใชการ 

สํารวจแบบ micro-gravity methods สําหรับการ 

แยกแยะประเภทของโพรงหินปูนใตผิวดินไดดี ทั้งนี้ 

โดยหลักการเบื้องตน ความหนาแนนของ อากาศ น้ํา 

และดินเหนียวมีความแตกตางกัน (density contrast) 

มากเพียงพอ อยางไรก็ตาม การสํารวจดวยวิธี microgravity 

methods ยังขึ้นอยูกับปจจัยตางๆอีกมาก เชน 

ขนาดและความลึกของโพรงใตดินดังกลาว รวมไปถึง 

สภาพแวดลอมของพื้นที่สํารวจ และสิ่งสําคัญคือความ 

ละเอียดลออของผูสํารวจ วิธีการสํารวจไมใชเรื่องยาก 

แตการตรวจวัดความเปลี่ยนแปลงของบางสิ่ง 

บางอยางที่มีการเปลี่ยนแปลงเพียงเล็กนอย 

จําเปนตองใชความละเอียดลออของผูสํารวจอยางสูง 

7.2 วิธีการสํารวจแบบตรวจวัดแรงโนมถวง 


การสํารวจจัดเก็บขอมูลการสํารวจดวย 

micro-gravity method โดยเฉพาะการอานคาที่สถานี 

ตรวจวัดตางๆ เปนเรื่องงาย เพียงตั้งเครื่องมือและใช 

เครื่องมือตามคูมือของการใชเครื่อง micro-gravity 

meter เทานั้น โดยผูใชเครื่องมือตองใจเย็นและใช 

ความละเอียดลออสูง เพื่อจัดเก็บขอมูลที่ถูกตอง 

เพราะทันทีที่ตั้งเครื่องและปลดแขนการตรวจวัด 

เครื่องมือตองใชเวลานานพอสมควรที่จะปรับตัวเครื่อง 

ใหอยูในสภาพพรอมอานคา 

แตโดยขอเท็จจริงแลว การสํารวจดวย 

micro-gravity method จําเปนตองดําเนินการตาม 

ขั้นตอนตางๆ กอนการตรวจวัดจัดเก็บขอมูลตรง 

สถานีสํารวจดังกลาวขั้นตน ดังขอสรุปตอไปนี้ 

7.2.1 การวางแผนการสํารวจ 

ในการวางแผนการสํารวจจําเปนตอง 

คํานึงถึงวัตถุประสงคของการสํารวจซึ่งจาก 

แบบจําลองทางอุทกธรณีวิทยาของพื้นที่สํารวจหรือ 

ผลการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดินอื่นๆ ที่ได 





ดําเนินการแลวในพื้นที่สํารวจ ทําใหสามารถประมาณ 

การเปาหมายของการสํารวจดวย micro-gravity 

method โดยสามารถประมาณการความลึก การ 

วางตัว รูปราง ขนาดและคา density ของวัตถุ 

เปาหมาย ซึ่งทําใหสามารถกําหนดตําแหนงของสถานี 

สํารวจแรงโนมถวงจุลภาค แนวสํารวจ และหรือพื้นที่ 

สํารวจ ตัวอยาง เชน การใช micro-gravity method 

ในการจําแนกประเภทของโพรงหินปูนใตดินในพื้นที่ 

สํารวจที่ไดสํารวจดวยวิธีการตรวจวัดความตานทาน 

ไฟฟามากอนแลว จาก resistivity maps ซึ่งไดระบุ 

พื้นที่ตรวจพบโพรงใตดินอยูแลว ทําใหสามารถวาง 

แผนการสํารวจไดอยางรวดเร็ว 

7.2.2 รูปแบบการสํารวจ 

การสํารวจดวยวิธี micro-gravity survey 

สามารถดําเนินการได 2 รูปแบบคือ การสํารวจแบบ 

ตัดแนว (profiling) และการสํารวจแบบทั่วพื้นที่ 

(mapping) ทั้งนี้ขึ้นอยูกับวัตถุประสงคของการสํารวจ 

และรูปราง (shape) ของวัตถุเปาหมาย ซึ่งในการ 

สํารวจแรงโนมถวงมักแบงรูปรางของวัตถุเปาหมาย 

ออกเปน 4 รูปแบบคือ (1) ทรงกลม (spheres) เชน 

โพรงใตดิน (2) ทรงกระบอก (cylinders) เชนธารน้ํา 

ใตดิน (3) ลักษณะเปนแผน (slabs) เชนการยกตัว 

ของชั้นหินแข็ง และ (4) รูปรางไมแนนอน (irregular 

shapes) การเลือกรูปแบบของการสํารวจไมอาจ 

กําหนดไดชัดเจน แตอยางนอยผลการสํารวจจะตอง 

สามารถกําหนดตําแหนง ความลึก และขนาด หรือ 

geometric dimensions ของวัตถุเปาหมายได 

หลักการในการวางตําแหนงสถานีสํารวจ 

แนวสํารวจ หรือพื้นที่สํารวจ จะพยายามหลีกเลี่ยงการ 

วางตําแหนงใหใกลภูเขา หรือ หุบเขาที่มีผลตอการ 

ตรวจวัดคาแรงโนมถวงโลก และจําเปนตองแกไขคาที่ 

ผิดเยนไปจากความเปนจริงดังกลาว โดยวิธีการ 

ปรับแกขอมูลแบบ terrain correction (รายละเอียดใน 

หัวขอ 8.3.3) 

7.2.3 การจัดตั้งและจัดเตรียมสถานีสํารวจ 

ระยะหางระหวางสถานีสํารวจแรงโนม 

ถวงแบบ micro-gravity survey ปกติจะมีระยะหาง 

ระหวางสถานีไมเกิน 5-6 ม และอยางนอยตองมีสถานี 

สํารวจไมนอยกวา 3 สถานีในพื้นที่เปาหมาย เชน 

การสํารวจโพรงหินปูนโพรงใดโพรงหนึ่งจะตองมี 

สถานีตรวจวัดไมนอยกวา 3 สถานีในพื้นที่ของโพรง 

นั้นๆ 

ในการจัดเตรียมสถานีสํารวจพื้นที่สําหรับ 

การตั้งเครื่องมือจะตองเปนพื้นแข็งขนาดพื้นที่สามารถ 

วางแผนฐานเครื่องมือขนาดไมนอยกวา 15x15 ตาราง 

เซนติเมตร และตองรังวัดระดับความสูงของสถานี 

อยางหลีกเลี่ยงไมได ถึงแมจะเปนพื้นที่ราบก็ตาม และ 

การรังวัดระดับความสูงของสถานีตรวจวัดดังกลาว 

จะตองเปนงานรังวัดระดับชั้นที่ 1 เทานั้น 

7.2.4 การจัดตั้ง base stations ในการสํารวจ 

แบบ micro-gravity survey 

จําเปนตองจัดตั้ง base stations ภายใน 

หรือใกลพื้นที่สํารวจ อยางนอย 1-3 แหงโดยการ 

เตรียมพื้นที่เชนเดียวกับสถานีสํารวจแตตองปรับพื้น 

และเท cement slab ใหสูงเทาพื้นที่เดิม โดย base 

stations จะเปนสถานีเพื่อตรวจสอบความผิดเพี้ยน 

ของเครื่องมือ ซึ่งเปนความผิดเพี้ยนของคาที่ตรวจวัด 

ไดอันเนื่องจากความสั่นสะเทือนของพื้นที่ หรือการ 

เปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิ โดยปกติกอนเริ่มและกอน 

หยุดงานสํารวจทุกวันจะวัดคาที่ base stations และ 

ระหวางวันจะวัดคาอีก 1-2 ครั้ง เพื่อใชเปนขอมูลใน 

การปรับแกขอมูลที่วัดไดจากสถานีตรวจวัดตางๆ ที่ 

ดําเนินการในวันนั้นๆ โดยการปรับแกแบบ drift 

correction (รายละเอียดในหัวขอ 8.4) และใช base 

stations เปนจุดสําหรับ calibrate เครื่องมือทุกวัน 

สําหรับการเริ่มตนสํารวจวันใหม 





7.2.5 การอานคาที่สถานีตรวจวัดตางๆ 

ถึงแมวาจะเปนการอานคาโดยตรงจาก 

เครื่องสํารวจแตก็เปนงานที่เชื่องชาและละเอียด การ 

ตรวจวัดตรวจวัดคาอยางเรงรีบมีผลใหเกิดคาผิดเพี้ยน 

เนื่องจากสวนที่เคลื่อนที่ดวยระบบ elastic parts ของ 

เครื่องมือยังไมหยุดนิ่ง โดยสวนใหญการอานคาในแต 

ละสถานีจะอานคาซ้ําแลวซ้ําอีกจนกวาจะไดคาที่ขอน 

ขางคงที่ 

7.3 การปรับแกคาผิดวิสัยของบูเกอร 

ถึงแมวาการสํารวจจัดเก็บขอมูลใน 

ภาคสนามจะดําเนินการดวยความละเอียดลออ 

ภายใตการรังวัดระดับความสูงของสถานีสํารวจตางๆ 

ตามขอกําหนด คาที่ตรวจวัดไดตามจุดตางๆ บนผิว 

โลก จะมีความแตกตางไปจากคาที่เปนแรงโนมอันเกิด 

จากการเปลี่ยนแปลงของชั้นหินใตผิวดินอยางแทจริง 

คาที่แตกตางดังกลาว ในการสํารวจดวย gravity 

methods เรียกวา “Bouguer Anomaly” หรือคาผิด 

วิสัยของบูเกอร ซึ่งเกิดจากสาเหตุตางๆ และ 

จําเปนตองปรับแกขอมูลที่ตรวจวัดไดจากภาคสนาม 

เพื่อใหไดขอมูลที่ใกลเคียงกับ theoretical gravity ให 

ไดมากที่สุดเทาที่จะเปนไปได โดยมีวิธีการปรับแก 

ดังนี้ 

7.3.1 การปรับแกตามเสนรุง 

ถาหากโลกของเราเปนทรงกลมโดย 

แทจริง หยุดนิ่งอยูกับที่ มีมวลสม่ําเสมอ และตัดสวนที่ 

เปน lateral density variations ใกลเปลือกโลก อัน 

เนื่องจากโครงสรางทางธรณีวิทยาใตผิวดินออกไป 

การตรวจวัดแรงดึงดูดของโลก ณ ที่ใดก็ตามบน 

ผิวโลกก็จะไดคาที่เทากันหมด การเปลี่ยนแปลงของ 

แรงดึงดูดที่ตรวจวัดไดทั้งหมดจึงจะเปนสวนที่เกิดจาก 

จึงจะเปนสวนของ lateral density variations ใกล 

เปลือกโลกอันเนื่องจากโครงสรางทางธรณีวิทยาใตผิว 

ดินอยางแทจริง แตโดยความเปนจริงแลวรูปรางของ 

โลกที่ใกลเคียงความเปนจริงที่สุดเปนทรงกลมปลอง 

ตรงกลางและแบนตรงขั้วโลก ตรงเสนศูนยสูตรจะอยู 

หางจากใจกลางโลกมากกวาตรงขั้วโลกประมาณ 21 

กิโลเมตร แรงดึงดูดโลกที่มีตอวัตถุใดๆ บนผิวโลกนับ 

จากเสนศูนยสูตรจะเพิ่มขึ้นตามองศาการเพิ่มของเสน 

รุง ดังสมการที่ (1) 

g = g 0 (1+C 1 sin 2 φ - C 2 sin 2 2φ) (1) 

เมื่อ g 0 เปนคาของแรงโนมถวงโลกที่เสน 

ศูนยสูตร φ เปนองศาของเสนรุง C 1 และ C 2 เปน 

คาคงที่ขึ้นกับรูปรางของโลก ซึ่งสหพันธสากลดานจีโอ 

เดซี่และธรณีฟสิกส (International Union of Geodesy 

and Geophysics) ไดพัฒนาสูตรการคํานวณคา 

g ดังสมการที่ (2) 

g = 978.0490 (1+0.0052884 sin 2 φ 

- 0.0000059 sin 2 2φ) (2) 

7.3.2 การปรับแกระดับความสูง elevation 

correction 

การปรับแกคาแรงโนมถวงจุลภาคที่ 

ตรวจวัดไดจากภาคสนามใหใกลเคียงกับคาแรงโนม 

ถวงจุลภาคที่แทจริง จําตองดําเนินการปรับแก 2 ดาน 

ดวยกัน คือ 

(1) การปรับแกดาน free-air correction 

สืบเนื่องจากคาแรงโนมถวงผันแปรผกผันกับระยะทาง 

ระหวางวัตถุใกลเปลือกโลกกับใจกลางโลก ดังนั้น 

ระดับความสูงของสถานีตรวจวัดคาตางๆ การปรับแก 

ระดับความสูงของสถานีตรวจวัดทุกสถานีใหบนฐาน 

เดียวกัน ซึ่งอาจใชปรับแกขอมูลที่ตรวจวัดไดใหอยูบน 

ฐานของระดับความสูงน้ําทะเลปานกลาง (MSL) โดย 

ปกติใชคาการปรับแกประมาณ 0.30855 mgal/m 

(Butler, 1980) ความสูงเหนือระดับน้ําทะเลปานกลาง 

นําไปบวกคาที่วัดไดและต่ํากวาระดับน้ํา ทะเลปาน 

กลางใหนําไปลบออกจากคาที่อานได 





(2) การปรับแกดาน Bouguer collection 

ในการคํานวณหาความลึกของวัตถุเปาหมาย 

ใตผิวดิน จําเปนตองอาศัยขอมูลความแตกตางดาน 

ความหนาแนนของวัตถุนั้นกับวัตถุรอบดานตัวอยาง 

เชน density contrast ระหวางหินแกรนิตกับทรายชั้น 

น้ํา ซึ่งโดยปกติความหนาแนนของชั้นหินตางๆ ได 

ทดสอบและกําหนดคาไวแลวดังแสดงในตาราง 2004- 

1 แตการประมาณคาความหนาแนนของวัตถุใตดิน 

ผิดพลาดเพียง 0.05 กิโลกรัม/ตารางเมตร ที่มี 

ระยะหางประมาณ 350 เมตร จะตองปรับแกโดย 

Bouguer collection ประมาณ 0.5 mgal ดังนั้นใน 

การปรับแกดวย Bouguer collection สําหรับการ 

สํารวจแบบ micro-gravity method โดยการเก็บ 

ตัวอยางหินหลายๆ ตัวอยางมาวิเคราะหและเฉลี่ยคา 

ความหนาแนนของหินที่เกี่ยวของแทนการใชใชคา 

ความหนาแนน จากตารางที่ 1 จึงเปนความจําเปน 

อยางยิ่ง 

ตารางที่ 1 คาความหนาแนนของหินชนิดตางๆ ในสหรัฐอเมริกา 

ชนิดหิน 

จํานวน ความหนาแนนเฉลี่ย 

จํานวน ความหนาแนนเฉลี่ย 

ชนิดหิน 

ตัวอยาง (กก./ลบ.ม.) 

ตัวอยาง (กก./ลบ.ม.) 

หินแกรนิต 155 2.667 หินแกรโนไดโอไรต 11 2.716 

หินซินไนท (Syenite) 24 2.757 หินไดโอไรต 13 2.839 

หินไรโอไรต 15 2.370 หินบะซอลท 11 2.772 

หินทราย: 

หินปูน: 

หนวยหิน 

12 2.500 หนวยหินแกลนโรส 10 2.370 

เซ็นตปเตอร 

หนวยหินแบรดฟอรด 297 2.400 หนวยหินแบล็คริเวอร 11 2.720 

หนวยหิน เค ไวโอ 38 2.320 หนวยหินเอลเลน 57 2.750 

เบอรเยอร 

หินโดโลไมต 

หินดินดาน: 

หนวยหินแบล็คแมนเทาว 56 2.800 หนวยหินเพนซิลวาเนีย -- 2.420 

หนวยหินไนแอนกาลา 14 2.770 หนวยหินครีเตเชียส 9 2.170 

ตะกอนทรายเม็ดละเอียด 54 1.930 ตะกอนทรายแปง ทราย 15 1920 

และดินเหนียว 

หินไนส 7 2.690 หินชีสต 76 2.820 

หินชนวน 17 2.810 หินแอมฟโบไลต 13 2.990 

(จาก U.S. Army Corps of Engineers, 1995) 





7.3.3 การปรับแกภูมิประเทศของพื้นที่สํารวจ 

การปรับแกดานภูมิประเทศของพื้นที่ 

สํารวจ (terrain correction) เปนการแกไขขอมูลการ 

สํารวจเพื่อชดเชยคาที่เกิดจากผลกระทบอันเนื่องจาก 

พื้นที่สํารวจอยูใกลเขา หรือรองหุบเขา ซึ่งมีผลเกิดให 

เกิดความผิดเพี้ยนในการตรวจวัดคา gravity ในสนาม 

หากภูเขาหรือหุบเขาใกลสถานีสํารวจมากเกินไป 

(ปกติจะตองหางไมนอยกวา 1 km) วิธีการปรับแก 

อาศัยการวิเคราะหจากแผนที่ภูมิประเทศ (มาตรสวน 

1:50,000) ของพื้นที่สํารวจและคา gravity ที่อานได 

จากสถานีตางๆ ใกลพื้นที่เขาโดยวิธีการเปรียบเทียบ 

ซึ่งในปจจุบันมีโปรแกรมคอมพิวเตอรสามารถนํามาใช 

ในการปรับแก โดยสวนใหญเปนโปรแกรมที่ผูผลิต 

เครื่องมือการสํารวจใหมาพรอมเครื่องมือ 

7.4 การปรับแกขอมูลแบบอื่นๆ 

นอกเหนือไปจากการปรับแกขอมูลตามคา 

ผิดวิสัยของบูเกอรดังกลาวขางตนแลว ยังจําเปนตอง 

ปรับแกขอมูลที่ไดจากการสํารวจภาคสนามอีก 2 แบบ 

คือ 

7.4.1 การปรับแกตาม meter factor ซึ่งเปน 

factor ที่เปลี่ยนจากตัวเลขที่ตรวจวัดไดในสนามใหมี 

หนวยเปน µgal เครื่องมือแตละเครื่องจะมีตาราง 

สําหรับการแปลงคาดังกลาวของตัวเครื่องนั้นๆ 

7.4.2 การปรับแกแบบ instrumental drift การ 

ตรวจวัดคา gravity ณ จุดใดจุดหนึ่งในเวลาที่แตกตาง 

กันมักจะไดคาที่แตกตางกันไปเล็กนอยเสมอ เชนการ 

ตรวจวัดที่สถานี A แลวไปตรวจวัดที่สถานีอื่นๆ ตอใน 

ระยะเวลา 2-3 ชั่วโมงกลับมาตรวจวัดที่สถานี A อีก 

ครั้งผลที่ไดรับคือคาที่อานไดครั้งแรกมักไมตรงกับ 

คาที่ 2 หรือแมแตอานคาแลววางเครื่องมือไวที่สถานี 

A โดยไมแตะตอง อีก 2-3 ชั่วโมงตอมาอานคาอีกครั้ง 

ก็มักจะไดคาที่แตกตางกันเล็กนอยไปจากคาที่อาน 

ครั้งแรก คาที่แตกตางดังกลาวเกิดอาการลาของระบบ 

elastic part ของเครื่องสํารวจหรือเรียกวา “instrumental 

drift” ซึ่งโดยปกติมีคาความแตกตางผันแปร 

โดยตรงกับระยะเวลาของการใชงาน ยิ่งใชงานหลาย 

ชั่วโมงคาที่อานไดยิ่งเพิ่มขึ้นในลักษณะเปน linear 

equation ดังนั้น ในขั้นตอนการสํารวจ จึงจําเปนตอง 

ยอนกลับไปตรวจสอบ “instrumental drift” ที่ base 

station เพื่อหาคาผิดเพี้ยนดังกลาวทุก 2-3 ชั่วโมง 

เมื่อนําคาที่อานไดจาก base station มาพล็อตตาม 

เวลาของการอานคามักจะไดกราฟเสนตรงเสนหนึ่ง ที่ 

ใชสําหรับการปรับแกคาผิดเพี้ยน “instrumental drift” 

ที่ตรวจวัดจากสถานีตางๆ ในวันนั้น 

7.5 การนําเสนอผลงานและแปลความหมาย 

การปรับแกขอมูล 

ในดานการแปลความหมายของมูลการ 

สํารวจดวย micro-gravity methods เอกสารคูมือฉบับ 

นี้จะไมกลาวถึงรายละเอียด เนื่องจากปจจุบันมี 

โปรแกรมคอมพิวเตอรใหใชสําหรับการแปล 

ความหมายขอมูลการสํารวจจํานวนมาก ดังนั้นใน 

เอกสารฉบับนี้จะขอสรุปโดยยอดังตอไปนี้ คือ 

7.5.1 ในหลายๆ กรณีการแปลความหมาย 

ขอมูลการสํารวจในเชิงเปรียบเทียบ (qualitative 

interpretation) มักบรรลุเปาหมายของการสํารวจ 

ตัวอยางเชน การสํารวจเพื่อจําแนกประเภทของโพรง 

หินใตดิน ไดคา gravities ของดินเหนียว น้ํา และ 

อากาศ ที่อยูในโพรง และตําแหนงของโพรงตางๆ 

ดังกลาว โดยการนําเสนอในลักษณะแผนที่ (Bouguer 

Anomaly Maps or Iso-Gravity Maps) สวนขนาด 

รูปรางและความลึกของโพรงตางๆ ดังกลาวสวนใหญ 

ไดจากการสํารวจโดย resistivity methods กอนหนานี้ 

แลว 

7.5.2 การแปลความหมายขอมูลเพื่อหา ตําแหนง 

ความลึก รูปรางและขนาดของวัตถุเปาหมาย ใตผิวดิน 

ในลักษณะ quantitative interpretation สามารถ 





กระทําไดงายๆ ดวยโปรแกรมคอมพิวเตอรมากมาย 

และสวนใหญผูผลิตเครื่องมือมักใหโปรแกรมการแปล 

ความหมายดังกลาวมาพรอมเครื่องมือ 

7.5.3 การแปลความหมายขอมูลในลักษณะ 

quantitative interpretation ดวยวิธีการปกติจําเปน 

ตองจําแนกวัตถุเปาหมายจากขอมูลการสํารวจ 

เบื้องตนวา โดยจําแนกรูปรางของวัตถุเปาหมาย 

ออกเปนรูปแบบตางๆ 4 รูปแบบคือ ทรงกลม ทรง 

กระบอก เปนแผน (slabs) และรูปรางไมคงที่ เพื่อใช 

สูตรการคํานวณใหถูกตอง สําหรับวิธีการแปล 

ความหมายดวยวิธีกาใชสูตรตางๆ ดังกลาวสามารถ 

หาอานไดตามตํารา เชน Griffiths (1976), Butler and 

Dwain (1980), Telford et al (1990) เปนตน 

7.5.4 ในการสํารวจดวย micro-gravity method 

ถึงแมวามีวิธีการสํารวจที่งายจากการอานคาโดยตรง 

แตจําเปนตองใชความละเอียดและความอดทนสูงมาก 

ในการสํารวจจัดเก็บขอมูลภาคสนาม รวมทั้ง 

จําเปนตองมีการรังวัดระดับความสูงอยางละเอียดของ 

สถานีสํารวจ จําเปนตองใชเวลาและคาใชจายคอนขาง 

สูงเมื ่อเทียบกับการสํารวจดวยวิธีการอื่นๆ นอกจากนี้ 

ยังจําเปนตองทําการปรับแกขอมูลการสํารวจแบบ 

ตางๆ ดังนั้นการแปลความหมายขอมูลและการ 

นําเสนอขอมูล (สํารวจและผูแปลขอมูลการสํารวจ 

จําเปนตองมีความชํานาญเฉพาะดาน 

7.5.5 ขอมูลจาก Bouguer anomaly maps 

สามารถประมาณการความลึกสูงสุด (maximum 

depth) ของวัตถุเปาหมายใตผิวดินไดคราวๆ โดยการ 

วัดความกวางของพื้นที่ anomaly ในแผนที่ (Butler 

and Dwain, 1980) การประมาณการดังกลาวภายใต 

ขอสมมติฐานวา พื้นที่ anomaly ดังกลาวเกิดจากวัตถุ 

เปาหมายเพียงชิ้นเดียว (single isolated target) ซึ่ง 

ขอสมมติฐานดังกลาวมีความเปนไปไดยากโดยเฉพาะ 

อยางยิ่งหากวัตถุเปาหมายดังกลาวอยูลึกจากผิวดิน 

มากๆ 

7.6 ขอจํากัดในการสํารวจ 

7.6.1 ขอสมมติฐานเบื้องตนในการสํารวจแบบ 

gravity methods ที่วาโลกนี้มีมวลที่สม่ําเสมอ 

(homogeneous mass) และการถือเอาจุดใจกลางโลก 

เปนจุดศูนยถวง เปนขอสมมติฐานที่ไมเปนจริงและไม 

สามารถปรับแกขอมูลการสํารวจได โดยสภาพความ 

เปนจริง โลกประกอบดวยทะเล มหาสมุทร แผนดิน 

และภูเขา ซึ่งมีความแตกตางของมวลมากมาย ศูนย 

ถวงของโลกอาจเคลื่อนไปที่ดานใดดานหนึ่งซึ่ง 

ไมจําเปนตองเปนตรงใจกลางโลก 

7.6.2 วัตถุใตดินขนาดเล็กใตผิวดินระดับตื้น 

สามารถแสดงลักษณะความผิดวิสัยเหมือนกับวัตถุ 

ขนาดใหญที่อยูระดับลึก หากไมมีขอมูลการสํารวจ 

อื่นๆ ชวยในการแปลความหมายขอมูลการตรวจวัด 

gravity อาจผิดเพียนไปจากความเปนจริงไดงาย 

7.6.3 การสํารวจแบบ micro-gravity methods 

ไวตอการรับสิ่งรบกวนรอบขาง ตั้งแต แผนดินไหว 

การเคลื่อนไหวของเปลือกโลก การขึ้นลงของระดับน้ํา 

การเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิอยางรวดเร็ว ไป 

จนกระทั่ง ฝนตกและกระแสลมแรง เปนตน สิ่งรบกวน 

ตางๆเหลานี้ ไมสามารถปรับแกขอมูลการสํารวจได 

7.6.4 เครื่อง micro-gravity meters มีราคาแพง 

ออนไหวและดูแลรักษาใหอยูในสภาพใชงานได 

คอนขางยาก 

7.6.5 โดยสรุปวิธีการสํารวจแบบ micro-gravity 

methods สามารถนํามาประยุกตในการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาไดดี หากมีขอมูลเบื้องตนดานอุทก 

ธรณีวิทยาใตผิวดินของพื้นที่สํารวจ โดยเฉพาะอยาง 

ยิ่ง การสํารวจเพื่อจําแนกประเภทของโพรงหินปูนใต 

ผิวดิน ซึ่งไมมีวิธีการสํารวจบนผิวดินวิธีใด ที่จะ 

เทียบเทาวิธีการสํารวจแบบ micro-gravity methods 

แตจําเปนตองใชวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

อื่นๆ สํารวจนํารองกอน 






8.1 ผูใชเครื่องมือ ตองศึกษาและปฏิบัติตาม 

คูมือการใชงานตามที่ผูผลิตเครื่องมือไดกําหนดไวใน 

เอกสารคูมือประจําเครื่องโดยเครงครัด รวมทั้งตองพึง 

ระมัดระวังเกี่ยวกับไฟฟาแรงดันสูง ซึ่งอาจกอใหเกิด 

อันตรายตอผูใชเครื ่องมือ ผูรวมงาน ในขณะใชงานได 

8.2 เครื่องมือสํารวจแบบ micro-gravity meters 

เปนเครื่องมือที่มีราคาสูงมาก ออนไหวและดูแลรักษา 

ทั้งในและนอกเวลาการใชงาน รวมทั้งการเคลื่อนยาย 

เครื่องมือ ผูใชตองดูแลรักษาตามคูมือประจําเครื่อง 

โดยเครงครัด 


วัตถุอันตราย เชน ใกลแนวสายไฟฟาแรงดันสูง 

โรงงานอุตสาหกรรมเคมีภัณฑ โรงงานอุตสาหกรรม 

อื่น ฟารมเลี้ยงสัตว และอื่นๆ เปนความรับผิดชอบ 

และอยูในวิจารณยานของผูสํารวจโดยตรง 



ไมวาดวยวิธีการสํารวจใดๆ ยอมขึ้น อยูกับปจจัย 

หลายอยางและปจจัยที่สําคัญที่สุดยอมเปนปจจัยดาน 

บุคลากร การใชเครื่องมือการสํารวจเปนไมใชเปนเรื่อง 

ยุงยาก เพียงแตอานคูมือที่แนบมากับเครื่องมือและใช 

เครื่องมือดวยความระมัดระวังตามที่คู มือระบุเทานั้น 

แตบุคลากรที่จะเปนนักสํารวจธรณีฟสิกสจะตอง 

รับผิดชอบตั้งแตขั้นตอนการวางแผนการสํารวจ การ 

เลือกเครื่องมือและวิธีการสํารวจที่เหมาะสม การ 

จัดเก็บขอมูลภาคสนาม การแปลความหมายขอมูล 

และวิธีการนําเสนอผลการสํารวจ ซึ่งทั้งหมดนักสํารวจ 

ธรณีฟสิกสนอกจากจะตองใชเครื่องมือการสํารวจแบบ 

ตางๆ เปนยังจะตองมีความรูในภาคทฤษฎีการสํารวจ 

และการแปลความหมายขอมูลการสํารวจแบตางๆ 


ผิวดินของพื้นที่สํารวจอีกดวย แตดวยขอจํากัด 

ทางดานบุคลากรและงานที่จําเปนตองใชเวลามาก 

ที่สุดสําหรับงานสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน ไดแกงาน 



9.1 บุคลากรระดับผูเชี่ยวชาญตองเปนนักธรณี 

วิทยา นักอุทกธรณีวิทยาหรือวิศวกรที่ผานการ 




ดานการตรวจสอบการวางแผนการสํารวจ ตรวจสอบ 

การแปลความหมายขอมูลการสํารวจ และตรวจสอบ 

รายงานการสํารวจ การตรวจสอบตามขั้นตอนตางๆ 

ดังกลาว ดําเนินการภายใตรูปแบบการสนทนา 

(discussion) ของผูรวมงานตางๆ ในหัวขอที่ 2 และ 3 


ธรณีวิทยา นักอุทกธรณีวิทยาหรือวิศวกรที่ผานการ 




ดานการตรวจสอบสภาพอุทกธรณีภาคสนาม การ 






9.3 บุคลากรระดับปฏิบัติการ ตองเปนนัก 

ธรณีวิทยาหรือวิศวกรที่ผานการฝกอบรมดานการ 

สํารวจธรณีฟสิกส หรือบุคลากรอื่นๆ ที่ผานการ 




ดานการสํารวจจัดเก็บขอมูลภาคสนาม และฝกหัด 

แปลความหมายขอมูลการสํารวจและการจัดทํา 





รายงานการสํารวจ ภายใตการควบคุมของผูชํานาญ 

การหรือผูเชี่ยวชาญ 



(ASTM), 2005. Standard Guide for Using 

the Gravity Method for Subsurface Investigation, 

D6430-99 (Re 2005). 

Griffith, D.H., and King, R.F., 1976. Applied 

Geophysics for Engineers and Geologists, 

3rd. Pergamon Press Ltd., Headington Hill 

Hall, Oxford, Ox3 OBW, England. 

U.S. Army Corps of Engineers, 1995, Engineer 

Manual CECW-EG, EM 1110-1-1802, Engineering 

and Design: Geophysical Exploration 

for Engineering and Environmental 

Investigations, Washington D.C. 

US Environmental Protection Agency (US.EPA), 

1993. Use of Airborne, Surface, and 

Borehole Geophysical Techniques at Contaminated 

Sites, a Reference Guide”, EPA/ 

625/R-92/007. 

US Environmental Protection Agency (US.EPA), 

2000. Innovations in Site Characterizations: 

Geophysical Investigation at Hazardous 

Waste Sites, EPA-542-R00-003. 





คูมือ ทบ ส 3000 -2550 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 




คูมือ ใหใสวงเล็บตอทายและระบุ ป พ.ศ. ที่แกไขปรับปรุง เชน (แกไขปรับปรุง 2555) เปนตน โดยมีเครื่องหมาย (ก) 



คูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดินฉบับนี้ได 

จัดทําขึ้นภายใตโครงการจัดทํามาตรฐานการเจาะ 

สํารวจและพัฒนาบอน้ําบาดาล พ.ศ. 2550 เปนสวน 

หนึ่งของชุดคูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาและแผนที่ 

น้ําบาดาล โดยกรมทรัพยากรน้ําบาดาลไดมอบหมาย 

ใหคณะผูเชี่ยวชาญดานอุทกธรณีวิทยา ธรณีวิทยา 

วิศวกรรม เครื่องกล และวิศวกรรมโยธา เปน 

ผูดําเนินการรางคูมือการสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิว 

ดิน เพื่อใหใชควบคูไปกับ มาตรฐาน ทบ ส 3000- 

2550 การสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนใตดิน โดยคูมือ 

ฉบับนี้ ไดกําหนดขั้นตอนและแนวทางสําหรับใชใน 

งานสํารวจฯ เพื่อใหไดผลงานมีมาตรฐานตามที่กรมฯ 


การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน เปนการ 

สํารวจภาคสนาม เพื่อสืบหาขอมูลในเชิงลึกโดยใช 

เครื่องมือการสํารวจหยั่งลึกหรือเจาะลึกลงไปจากผิว 

ดิน เพื่อจัดเก็บขอมูลดานอุทกธรณีใตผิวดินของพื้นที่ 

สํารวจ โดยมีวัตถุประสงคหลักในการสํารวจจัดเก็บ 

ขอมูลดานระดับน้ําบาดาล ระดับความลึกของชั้นน้ํา 

คุณภาพน้ําบาดาลเบื้องตน และลักษณะการวางตัว 

ของชั้นดินชั้นหินใตผิวดินระดับตื้น 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน เปนขั้นตอน 

การสํารวจภาคสนามที่ตอเนื่องจากการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาบนผิวดิน หรือตอเนื่องจากขั้นตอนการ 

สํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน โดยจากรูปแบบอุทก 

ธรณีวิทยามโนทัศน หรือแบบจําลองทางธรณีฟสิกสที่ 

จัดทําขึ้นโดยจําลองสภาพอุทกธรณีวิทยาใตผิวดินได 

คราวๆ การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน เปนการ 

สํารวจเพื่อจัดเก็บขอมูลของชั้นดินชั้นหินใตผิวดิน 

และขอมูลเกี่ยวกับน้ําบาดาลในชั้นดินชั้นหินดังกลาว 

เพื่อตรวจสอบคุณสมบัติเบื้องตน รวมทั้งจัดสง 

ตัวอยางสําหรับการวิเคราะหตัวอยางดินหินและน้ํา 

บาดาลในหองปฏิบัติการ 


2.1 งานสํารวจสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

เปนงานที่ประกอบดวยหมวดงานตางๆ เชนการ 

ตรวจวัดระดับน้ําบาดาล การวัดระดับความลึกบอน้ํา 

บาดาลและบอเจาะอื่นๆ การจัดเก็บตัวอยางน้ําบาดาล 

และการวิเคราะหคุณภาพน้ําบาดาลเบื้องตน และการ 

เจาะเก็บตัวอยางชั้นดินชั้นหินระดับตื้น โดยมีขอบเขต 

การดําเนินงานดังตอไปนี้คือ 

2.1.1 การตรวจวัดระดับน้ําบาดาลและ 

ระดับความลึกบอ รวมไปถึงการตรวจวัดระดับแรงดัน 

น้ําในบอน้ําพุ สําหรับการตรวจวัดระดับความลึกบอ 

รวมไปถึงวิธีการตรวจวัดความลึกบอน้ําบาดาลที่มีการ 

กอสรางบอเพื่อหลีกเลี่ยงการแจงขออนุญาตเจาะและ 

ใชน้ําบาดาลตามพระราชบัญญัติน้ําบาดาล 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน



2.1.2 การจัดเก็บตัวอยางน้ําบาดาล รวม 

ไปถึงการจัดเก็บตัวอยางน้ําบาดาลที่ระดับความลึก 

ตางๆ 

2.1.3 การวิเคราะหคุณภาพน้ําบาดาล 

เบื้องตน เปนการวิเคราะหคุณสมบัติทางกายภาพ 

และตรวจวัดคุณสมบัติทางเคมีเบื้องตนของตัวอยาง 

น้ําบาดาลในสนาม เฉพาะคุณสมบัติทางเคมีที่ 

เปลี่ยนแปลงไดอยางรวดเร็วเทานั้น ไมรวมถึงการ 

วิเคราะหตัวอยางน้ําบาดาลในหองปฏิบัติการ 

2.1.4 การเจาะเก็บตัวอยางชั้นดินชั้นหิน 

ระดับตื้น เปนการเจาะดวยอุปกรณหรือเครื่องเจาะ 

แบบงายๆ จํากัดความลึกไมเกิน 20 ม. โดยมีวัตถุ 

ประสงคสําหรับเก็บตัวอยางชั้นดินชั้นหินใตผิวดินและ 

น้ําบาดาลระดับตื้นเพื่อการวิเคราะหในหองปฏิบัติการ 


2.1.5 คูมือฉบับนี้ครอบคลุมถึงเฉพาะ 

วิธีการเก็บตัวอยางน้ําบาดาล เพื่อการวิเคราะหทาง 

อนินทรีเคมีเทานั้น ไมรวมไปถึงการจัดเก็บตัวอยางน้ํา 

บาดาลสําหรับการวิเคราะหทางอินทรีเคมี หรือการ 

วิเคราะหแรธาตุหายาก (trace elements) หรือธาตุ 

กัมมันตภาพรังสี ซึ่งจําเปนตองควบคุมการจัดเก็บ 

ตัวอยางเปนกรณีพิเศษ 

2.1.6 คูมือฉบับนี้ไมครอบคลุมถึงวิธีการ 

ตรวจวิเคราะหดินหินใตผิวดิน (cutting analysis) และ 

การวิเคราะหคุณสมบัติทางเคมีของน้ําบาดาลใน 

หองปฏิบัติการ ซึ่งมีรายละเอียดในมาตรฐาน ทบ พ 

1000-2550 และคูมือ ทบ พ1000-2550 

2.1.7 คูมือฉบับนี้ไมครอบคลุมถึงการ 

เจาะบอสํารวจและการเจาะบอสังเกตการณ ซึ่งมี 

รายละเอียดในมาตรฐาน ทบ พ 6000-2550 และคูมือ 

ทบ พ 6000-2550 

2.2 หนวยวัดตางที่ใชในเอกสารคูมือฉบับนี้ 

เปนหนวยวัดระบบหนวยวัดมาตรฐาน (Système 

Internationale d’Unitès หรือ SI Units) 

2.3 ขอความที่เกี่ยวของกับมาตรฐานความ 



สภาพสมบูรณพรอมใชงานเทานั้น ไมครอบคลุมถึง 


อาจเกิดขึ้นจากการปฏิบัติงานภาคสนาม ซึ่งจะเปน 


ตามขั้นตอนของเอกสารคูมือฉบับนี้ ผูใชงานจึง 



2.4 คูมือฉบับนี้สามารถใชหรือประยุกตเปน 

แนวทางหรือการกําหนดแนวทางในการปฏิบัติงาน 

ดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิวดินทั่วๆไป งาน 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาขั้นรายละเอียดเฉพาะพื้นที่ 

ขึ้นอยูกับการตัดสินใจของผูเชี่ยวชาญเฉพาะเรื่อง ซึ่ง 

อาจเพิ่มเติมรายละเอียดการสํารวจนอกเหนือจากที่ได 

กําหนดในเอกสารนี้ได ตามความเหมาะสม 





- มาตรฐาน ทบ ส 2001-2550 การคัด- 

เลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 










ธรณีฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวงจุลภาค 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 





อุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

- มาตรฐาน ทบ พ 1001-2550 การเจาะ 

เพื่อการสํารวจและศึกษาคุณสมบัติของชั้นน้ํา 

- มาตรฐาน ทบ พ 6000-2550 การเก็บ 

และการวิเคราะหตัวอยางตะกอนและหินจากหลุมเจาะ 















- คูมือ ทบ พ 1001-2550 การเจาะเพื่อ 

การสํารวจและศึกษาคุณสมบัติของชั้นน้ํา 

- คูมือ ทบ พ 6000-2550 การเก็บและ 

การวิเคราะหตัวอยางตะกอนและหินจากหลุมเจาะ 



- D5879–02. Standard Guide for Geotechnical 

Mapping of Large Underground 

Openings in Rocks 


for Selection and Documentation of Existing 

Wells for Use in Environmental Site Characterization 

and Monitoring 


for Presentation of Water Level information from 

Groundwater sites 


for Quality Planning and Field Implementation of 

a Water Quality Measurement Program 

- D6151-97 (Re 2003) Standard Practice 

for Using Hollow Stem Augers for Geotechnical 

Exploration and Soil Sampling 

- D5730–04. Standard Guide for Site 

Characterization for Environmental Purposes with 

Emphasis on Soil, Rock, the Vadose and 

Groundwater 

- D2488–06 Standard Practice for 

Description and Identification of Soils 

- D6699-01 (Re 2006) Standard Practice 

for Sampling Liquids Using Bailers 



การเก็บตัวอยางชั้นดินชั้นหินระดับตื้น เปน 

การเจาะดวยอุปกรณหรือเครื่องเจาะแบบงายๆ จํากัด 

ความลึกไมเกิน 20 เมตรโดยมีวัตถุประสงคสําหรับ 

เก็บตัวอยางชั้นดินชั้นหินใตผิวดินและน้ําบาดาลระดับ 

ตื้น 










คูมือ ทบ ส 3000-2550 




คุณภาพน้ําบาดาลเบื้องตนเปนคุณสมบัติ 

ทางกายภาพและคุณสมบัติทางเคมีเบื้องตนของ 

ตัวอยางน้ําบาดาลในสนาม เฉพาะคุณสมบัติทางเคมี 

ที่เปลี่ยนแปลงไดอยางรวดเร็วเทานั้น เชน ความเปน 

กรด-ดาง ความนําไฟฟา ปริมาณสารทั้งหมดที่ละลาย 

ได อุณหภูมิ และความขุนของน้ํา 



แบบจําลองของพื้นที่สํารวจจากขอมูลดานอุทกธรณี- 


เพื่อใชประกอบกับแผนที่อุทกธรณีวิทยาสําหรับการ 


ระดับน้ําบาดาล หมายถึง แนวหรือพื้นผิว 

ในชั้นใหน้ําแบบเปดที่มีความดันของน้ําที่มีคาเทากับ 

ความดันบรรยากาศ 




วิทยาใตผิวดิน 

แบบจําลองฯ หมายถึง แบบจําลองทางอุทก 

ธรณีวิทยา 


5.1 คูมือฉบับนี้ไดกําหนดวิธีการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาใตผิวดิน เพื่อประยุกตใชในการสํารวจ 

สภาพอุทกธรณีวิทยาในพื้นที่ตางๆ สําหรับการปรับ 

ใชเพื่อใหไดผลงานการสํารวจตรงตามมาตรฐานที่ 

กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนด โดยสามารถนําไป 

ประยุกตใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยาตางๆ ดังนี้ 

5.1.1 เปนคูมือใชในการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

ใตผิวดิน ในดานการสํารวจขอมูลการเจาะภาคสนาม 

(well inventory) สําหรับงานสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

ทั่วๆ ไป 


ใตผิวดินสําหรับงานสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

โดยมีกระบวนการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 


5.1.3 เปนคูมือใชในการวัดระดับน้ําบาดาลและ 

การจัดเก็บตัวอยางน้ําบาดาลในงานทดสอบปริมาณ 

น้ําในบอน้ําบาดาล (pumping tests) ตามมาตรฐาน 

ทบ พ 5000-2550 


ใตผิวดินสําหรับงานศึกษาวิจัยแหลงน้ําบาดาลตางๆ 

เชน การศึกษาวิจัยเพื่อประเมินปริมาณน้ําสํารอง 

แหลงน้ําบาดาลในชั้นหินแข็ง ตามคูมือ ทบ ป 1000- 

2550 การศึกษา วิจัยเพื่อประเมินพื้นที่เติมน้ําตาม 

คูมือ ทบ ป 2000-2550 การศึกษาวิจัยเพื่อจัดทํา 

แบบจําลองอุทกธรณีวิทยาทางคณิตศาสตร ตาม 

มาตรฐาน ทบ ป 3000-2550 และการ ศึกษาวิจัยทาง 

อุทกธรณีวิทยาดานอื่นๆ 

5.2 คูมือฉบับนี้ไดกําหนดขั้นตอนและแนว 

ทางการปฏิบัติงานไวกวางๆ สําหรับการปรับใชกับ 

งานสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวผิวดินตามวัตถุ 

ประสงคตางๆ ซึ่งอาจมีความตองการรายละเอียดของ 

ขอมูลไมเหมือนกันโดยเฉพาะปริมาณของขอมูล 

ยอมขึ้นอยูกับขนาดของพื้นที่สํารวจ เวลา และงบ- 

ประมาณของงานสํารวจแตละงาน ดังนั้นขั้นตอนและ 

แนวทางการปฏิบัติงานที่กําหนดในเอกสารฉบับนี้ 

สามารถดัดแปลงไดตามที่ผูเชี่ยวชาญของโครงการ 

แตละโครงการเห็นสมควร 


6.1 เครื่องมือและอุปกรณที่ใชในการวัดระดับน้ํา 

บาดาลและความลึกบอน้ําบาดาล 

เครื่องมือใชในการวัดระดับน้ําบาดาล มีหลาย 

รูปแบบตั้งแตรูปแบบงายๆ การใชเทปเหล็ก (steel 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




tapes) เปนเทปเหล็กที่ผลิตสําหรับการวัดระดับ 

น้ําบาดาลโดยเฉพาะ ผลิตตามมาตรฐานของ United 

State Geological Survey (USGS) ที่มีความยึดหด 

ตามอุณหภูมินอย หรือการใชเครื่องวัดระดับน้ํา 

(water level dippers) ซึ่งปกติอาจเรียกวา “electric 

tapes”สําหรับเครื่องวัดระดับน้ํา ประกอบดวยมวน 

สายไฟฟา ที่มีดามถือสําหรับเครื่องวัดขนาดเล็ก สวน 

ขนาดใหญมวนสายไฟอยูบนโครงเหล็กสําหรับหมุน 

เก็บสายไฟฟา มีเครื่องสงสัญญาณซึ่งอาจเปน 

หลอดไฟหรือระบบสงเสียง สายไฟเปนสายคูมี 

เครื่องหมายบอกระยะความยาวเปนเซนติเมตร ความ 

ยาวของสายไฟ ตั้งแต 50-80 เมตร (ขนาดเล็ก) 100- 

500 เมตร (ขนาดใหญ) มีหัวโปรบ (probe) เปนเข็ม 

ขนาดเล็กๆ ปลายเข็มตออยูกับสายไฟทั้งสองสาย มี 

ฉนวนกันไมใหสายไฟทั้งสองสัมผัสกัน เข็มถูกหอหุม 

ดวยปลอกเหล็กเจาะรูเฉพาะตรงปลายเข็ม ทําหนาที่ 

ปองกันตัวเข็ม และถวงน้ําหนักใหสายไฟอยูใน 

ลักษณะตรง (รูปที่ 1) 

เครื่องวัดระดับน้ําจะตองเลือกขนาดใหเหมาะสม 

กับพื้นที่สํารวจ ในบริเวณพื้นที่ระดับน้ําตื้นควรเลือก 

ขนาดเล็ก เนื่องจากเครื่องวัดระดับน้ําขนาดใหญมักจะ 

ใชสายไฟขนาดใหญและแข็งแรง เพื่อปองกันการยืด 

หดของสายไฟฟา เครื่องวัดระดับน้ําขนาดเล็กยอม 

สะดวกในการพกพาไปมาในสนามมากกวา อยางไรก็ 

ตาม การเลือกเครื่องวัดระดับน้ําสําหรับใชงานในพื้นที่ 

ใด จะตองเผื่อความยาวของสายไฟใหเพียงพอสําหรับ 

ระดับน้ําลด draw down (DD.) ในการทดสอบปริมาณ 

การใหน้ําของบอน้ําบาดาลหรือ pumping test ซึ่งบาง 

พื้นที่อาจมีระดับน้ําลดสูงมาก หากทําการทดสอบดวย 

อัตราการสูบสูงๆ 

โดยปกติเครื่องมือที่ใชในการวัดระดับความลึกบอ 

น้ําบาดาลมักจะเปนเครื่องมืองายๆ ประ กอบดวย 

มวนขดลวดสลิงขนสดเล็ก เสนผาศูนยกลางไมเกิน 5 

มิลลิเมตร ซึ่งอยูในที่มวนสายเชนเดียวกับเครื่องวัด 

ระดับน้ําขนาดใหญ ปลายลวดสลิงผูกติดดวยตุม 

น้ําหนัก เพื่อใหสามารถหยอนลงไปในบอน้ําบาดาลใน 

การวัดระดับความลึกบอไดโดยสะดวก แตการวัด 

ความลึกของบอน้ําบาดาลที่อาจแจงความลึกบอนอย 

กวาความเปนจริงจําเปนตองใชเครื่องมือพิเศษซึ่งจะ 

กลาวรายละเอียดในหัวขอ 8 

สายไฟ 

แบนมี 

มาตร 

สวน 

น้ําหนัก 

(ก) เครื่องวัดระดับน้ําแบบไฟฟา (ข) สายไฟและขั้วไฟฟาของ 

เครื่องวัดระดับน้ําแบบไฟฟา 

(ค) เครื่องวัดระดับน้ําแบบเทปเหล็ก 

สําหรับบอลึก 

รูปที่ 1 เครื่องวัดระดับน้ําบาดาล (Brussington, 1997 และ Garber and Koopman, 1978) 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




6.2 อุปกรณที่ใชในการเก็บตัวอยางน้ําบาดาล 

อุปกรณที่ใชในการเก็บตัวอยางน้ําจากบอ 

น้ําบาดาลทั่วๆ ไป สําหรับบอเจาะที่มิไดติดตั้งเครื่อง 

สูบน้ํา คือกระบอกตักน้ํา (bailer หรือ sampler) ซึ่งมี 

สวนประกอบงายๆ คือเปนกระบอกทอขนาดตางๆ 

อาจเปนทอเหล็กไรสนิมหรือทอเหล็กอาบสังกะสี หรือ 

ทอ PVC หรือทอ PTFE หรือทอ polyethylene 

สวนบนของทอผูกติดกับลวดสลิงขนาดเล็กสําหรับ 

หยอนกระบอกตักน้ําลงไปในบอ (suspension line) 

ปลายทอดานลางอาจมีลิ้นเปดปดใหน้ําเขากระบอก 

ตักเมื่อหยอนลงไปในบอ โดยปกติมีแบบตางๆให 

เลือกใชตามความเหมาะสม 3 แบบคือ กระบอกตัก 

แบบลิ้นเดี่ยว (single valve bailer) กระบอกตักแบบ 

ลิ้นคู (double valve bailer) และกระบอกตักแบบใช 

ความดันตางศักย (differential pressure bailer) (รูป 

ที่ 2) ขวดที่ใชสําหรับเปนภาชนะใสตัวอยางน้ํา 

โดยทั่วไปเปนขวดขนาด 1 ลิตร อาจเปนขวดแกวหรือ 

ขวดพลาสติกก็ได มีฝาปดขวดใหแนน มีสลากติดขาง 

ขวดสําหรับเขียนหมายเลขบอน้ําบาดาลตําแหนงบอ 

ระดับความลึกบอ ระดับความลึกของน้ําตัวอยาง 

วิธีการเก็บตัวอยาง วันเดือนป ของการเก็บตัวอยาง 

รวมทั้ง physical properties ของตัวอยางน้ําในขณะ 

เก็บน้ําตัวอยาง เชนความขุน (turbidity) สี กลิ่น และ 

รส สลากติดขวดน้ําตัวอยางตอผนึกกับขวดใหแนน 

และคงทนเพียงพอสําหรับการขนสงจากสนามสู 

หองปฏิบัติการวิเคราะหน้ํา 

6.3 เครื่องมือและอุปกรณที่ใชในการวิเคราะห 

คุณสมบัติเบื้องตนของตัวอยางน้ําบาดาล 

ชุดเครื่องมือสําหรับการตรวจวิเคราะห 

ตัวอยางน้ําบาดาลภาคสนาม (well-head analysis) 

สวนใหญเปนเครื่องวัดคาตางๆ ในน้ําไดโดยงาย ดวย 

หัว probes แบบตางๆ ประกอบดวย 

6.3.1 เครื่องวัดคาความเปนกรดเปนดาง 

(pH meter) 

6.3.2 เครื่องวัดอุณหภูมิของน้ํา 

6.3.3 เครื่องวัดคาความความนําไฟฟา 

(electrical conductivity meter) 

6.3.4 เครื่องวัดปริมาณออกซิเจนละลายน้ํา 

6.3.5 อุปกรณตรวจวัดปริมาณสารละลายในน้ํา 

อื่นๆ 

ปลายทอสวนบนมี 

รูสําหรับรอยเชือก 

ตัวกระบอก 

ปลายทอสวนบนมี 

รูสําหรับรอยเชือก 

ลิ้นเปดปดตัวบน 

ตัวกระบอก 

หลอดระบายอากาศ 

หลอดเก็บตัวอยางน้ํา 

จุกเปดปดสําหรับ 

เทน้ําตัวยาง 

ลิ้นเปดปด 

ลิ้นเปดปดตัวลาง 

(ก) กระบอกตักน้ําแบบลิ้นเดี่ยว (ข) กระบอกตักน้ําแบบลิ้นคู (ค) กระบอกตักน้ําแบบใชความดันตางศักย 

รูปที่ 2 สวนประกอบของกระบอกตักน้ําแบบ mechanical bailers (ASTM, 2006) 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




6.4 เครื่องมือและอุปกรณที่ใชในการเจาะเก็บ 

ตัวอยางดินหินระดับตื้น 

อุปกรณและเครื่องเจาะเก็บตัวอยางดินหิน 

ใตผิวดินมีมากมายหลายรูปแบบใหเลือกใช ตามความ 

เหมาะสมของงาน ตั้งแตอุปกรณการเจาะงายๆ ที่เจาะ 

เก็บตัวอยางตะกอนหินรวนไดลึกไมเกิน 10 เมตร ไป 

จนถึงเครื่องเจาะเก็บตัวอยางแทงหินแข็ง (core 

samples) ดวยการดวยเครื่องเจาะขนาดเล็กที่มีขีด 

ความสามารถในการเจาะถึงระดับความลึก 100 เมตร 

สําหรับคูมือฉบับนี้จะครอบคลุมเฉพาะการเจาะสํารวจ 

เพื่อจัดเก็บตัวอยางชั้นหินรวนและแทงตัวอยางหิน 

แข็งที่ระดับความลึกไมเกิน 30 เมตรเทานั้น สวนการ 

เจาะสํารวจระดับลึกจะจัดอยูในหมวดของการพัฒนา 

บอน้ําบาดาลอุปกรณและเครื่องเจาะเก็บตัวอยางดิน 

หินใตผิวดินระดับตื้นประกอบดวยชุดเครื่องมือตางๆ 

ดังนี้ (รูปที่ 3) 

6.4.1 ชุดเครื่องเจาะแบบมือหมุน 

6.4.2 ชุดเครื่องเจาะแบบดูดตัวอยาง 

6.4.3 ชุดเครื่องเจาะแบบหมุนตรงขนาดเล็ก 

6.4.4 ชุดเครื่องเจาะเก็บตัวอยางแทงหิน 

แบบกระแทก 

7. การวัดระดับน้ําบาดาล 

ขอมูลระดับน้ํานิ่ง (static water level, SWL) ใน 

บอน้ําบาดาล เปนขอมูลสําคัญในทางอุทกธรณีวิทยา 

สําหรับการศึกษาวิจัยในดานตางๆ คูมือฉบับนี้ไดแนว 

ทางการวางแผนและกําหนดการคัดเลือกบอน้ําบาดาล 

สําหรับการตรวจวัดระดับน้ําบาดาล วิธีการตรวจวัด 

ระดับน้ําบาดาลในภาคสนาม และการนําเสนอผลงาน 

การตรวจวัดระดับน้ําบาดาล ดังรายละเอียดตอไปนี้ 

(ก) อุปกรณชุดเจาะแบบมือหมุน 

(ข) ลักษณะการเจาะแบบดูดตัวอยาง 

รูปที่ 3 ชุดอุปกรณและเครื่องเจาะเก็บตัวอยางดินหินแบบตางๆ 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




7.1 การวางแผนและการคัดเลือกจุดวัดระดับน้ํา 

บาดาล 

7.1.1 การวางแผนและการคัดเลือกจุดสํารวจ 

ระดับน้ําบาดาลใหตรงตามวัตถุประสงคของงาน 

เนื่องจากระดับน้ําบาดาลสามารถนําไป 

ประยุกตใชตามวัตถุประสงคในการสํารวจ ศึกษาและ 

วิจัยทางอุทกธรณีวิทยาหลายๆ ดาน ดังนั้นการสํารวจ 

ระดับน้ําบาดาลในภาคสนามจําเปนตองวางแผนการ 

สํารวจจัดเก็บขอมูลใหตรงตามวัตถุประสงคของงาน 

โดยมีขอสรุปดังนี้ 

(1) วัตถุประสงคเพื่อสังเกตการณการ 

เปลี่ยนแปลงของน้ําบาดาลของชั้นน้ํา ในกรณีที่เปน 

การจัดตั้งสถานีสังเกตการณ (monitoring stations) 

ใหคัดเลือกบอเจาะที่หางจากบอผลิตในชั้นน้ําเดียวกัน 

อยางนอยพนจากรัศมีการแยงน้ําของบอผลิต เพื่อลด 

ผลกระทบจากกรวยน้ําลดจากบอผลิต และบอ 

สังเกตการณตองลงทอกรองน้ําตลอดชวงความหนา 

ของชั้นน้ํา เฉพาะในชั้นน้ําที่ตองการตรวจวัดระดับน้ํา 

เทานั้น (single aquifer, fully penetration well) 

(2) วัตถุประสงคเพื่อการศึกษาทิศ 

ทางการไหลของน้ําบาดาลในชั้นน้ํา บอที่ใชในการ 

ตรวจวัดระดับน้ําจะตองเปนบอที่เจาะในชั้นน้ํา 

เดียวกัน และตองไมมีการสูบน้ําจากบอตรวจวัดอยาง 

นอย 12 ชั่วโมงกอนการตรวจวัดระดับน้ําหรือจนกวา 

ระดับน้ําคืนตัวสูระดับน้ําบาดาลปกติ 

(3) วัตถุประสงคเพื่อการศึกษาปริมาณ 

การกักเก็บน้ําบาดาลในชั้นหินอุมจะตองมีบอสังเกต- 

การณสําหรับตรวจวัดระดับน้ําอยางนอย 2 บอตอ 1 

ชั้นน้ํา คือทั้งบอสูบและบอสังเกตการณจะตองลง 

ทอกรองน้ําตลอดชวงความหนาของชั้นน้ําเฉพาะใน 

ชั้นน้ําที่ตองการตรวจวัดระดับน้ําเทานั้นโดยบอ 

สังเกตการณหางจากบอสูบไมเกินรัศมีการแยงน้ํา 

ของบอสูบ 

7.1.2 การจัดเตรียมเอกสารสําหรับการวาง 

แผนการจัดเก็บระดับน้ําบาดาล 

(1) แผนที่อุทกธรณีวิทยาพรอมแบบ 

จําลองทางอุทกธรณีวิทยาเชิงมโนทัศนของพื้นที่ 

สํารวจหรือยางนอยจะตองแสดงแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

โดยสังเขปพรอมดวยแบบจําลองเชิงมโนทัศนของ 

พื้นที่สํารวจที่ไดจากการสํารวจอุทกธรณีวิทยา 

เบื้องตนของพื้นที่สํารวจ 

(2) ตําแหนงบอน้ําบาดาลทั้งหมดใน 

พื้นที่สํารวจ พรอมดวยขอมูลบอ เชน ความลึก ขอมูล 

การกอสรางบอ ขอมูลชั้นดินชั้นหินจากการเจาะขอมูล 

การหยั่งธรณีหลุมเจาะ และขอมูลการใชน้ํา เปนตน 

(3) ตําแหนงบอที่คัดเลือกไวสําหรับการ 

ตรวจวัดระดับน้ํา 

(4) แผนการจัดเก็บขอมูลระดับน้ําพรอม 

ระบุชวงระยะเวลาในการจัดเก็บขอมูลตางๆ 

(5) ในกรณีที่จําเปนตองรังวัดระดับบอ 

ใหจัดทําแผนการรังวัด พรอมวิธีการรังวัด 

7.2 วิธีการสํารวจตรวจวัดระดับน้ําบาดาล 

7.2.1 มาตรฐานการสํารวจจัดเก็บขอมูลระดับ 


การสํารวจจัดเก็บขอมูลระดับน้ําบาดาล 

อาจแบงออกเปนวิธีการสํารวจออกเปน 2 วิธีการ 

ใหญๆ คือวิธีการวัดระดับน้ําบาดาลจากบอน้ําบาดาล 

และวิธีการใชเครื่องบันทึกระดับน้ําบาดาลอยาง 

ตอเนื่องซึ่งตามมาตรฐานกรมทรัพยากรน้ําบาดาล 

(ทบ ส 3000-2550) ไดกําหนดมาตรฐานการจัดเก็บ 

ขอมูลระดับน้ําบาดาล ดังนี้ 

(1) ตองใชเครื่องมือตรวจวัดระดับน้ํา 

บาดาลที่ไดมาตรฐานอยูในสภาพสมบูรณพรอมใชงาน 

และสอบเทียบ (calibrate) เครื่องมือตรวจวัดอยาง 

สม่ําเสมอ 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




(2) เครื่องตรวจวัดระดับน้ําบาดาล 

อัตโนมัติ จะตองติดตั้งอยางถูกตองตามคูมือประจํา 

เครื่องและสอบเทียบการทํางานของเครื่องมือตรวจวัด 

รวมทั้งตรวจสอบระบบ data transfer อยางสม่ําเสมอ 

(3) ในการจัดเก็บขอมูลภาคสนาม ตอง 

คํานึงถึงสภาพแวดลอมในขณะตรวจวัด เชน ระดับ 

ความดันบรรยากาศ การขึ้นลงของระดับน้ําทะเล 

แผนดินไหว หรือ น้ําหนักกดทับบนผิวดินที่ใกลพื้นที่ 

เชนขบวนรถไฟ หรือรถบรรทุกวิ่งผานในพื้นที่ 

ขางเคียง 

7.2.2 การสํารวจจัดเก็บขอมูลระดับน้ําบาดาล 

ปกติ หรือการวัดระดับน้ําบาดาลจากบอน้ําบาดาล 

ระดับตื้น 

การสํารวจจัดเก็บขอมูลระดับน้ําบาดาล 

ปกติ หรือการวัดระดับน้ําบาดาลจากบอน้ ําบาดาล 

ระดับตื้น โดยใชเครื่องวัดแบบตางๆ เชน เทปเหล็ก 

หรือ เครื่องวัดระดับน้ํา มีวิธีการสํารวจในภาคสนาม 

โดยสรุป ดังนี้ 

(1) ตรวจสอบการทํางานของเครื่องมือ 

หากเปนเครื่องวัดระดับน้ําใหตรวจสอบ โดยการแช 

probe ในน้ําหากเครื่องสงสัญญาณไมทํางาน ใหตรวจ 

สภาพแบตเตอรี่ หากยก probe ขึ้นจากน้ําแลวสะบัด 

เบาๆ ใหสะเด็ดน้ําแลว เครื่องสงสัญญาณ ยังไมหยุด 

ทํางาน ใหตรวจสอบความสะอาดของหัวเข็มบน 

Probe หรือลองฉีดลางหัวเข็มบน Probe ดวยน้ํากลั่น 

(2) หยอน Probe ลงทางปากบอชาๆ 

ระวังไมใหแกวงไปมา จนกวาหัว probe สัมผัสระดับ 

น้ําในบอ วงจรไฟฟาจะเปด เครื่องสงสัญญาณจะ 

ทํางาน ดึงสายกลับขึ้นมาเล็กนอย จนเครื่องสง 

สัญญาณหยุด คอยๆ หยอนลงไปอีกเล็กนอยจนสัมผัส 

ระดับน้ําอีกครั้ง ทําซ้ํา 3-4 ครั้ง จนแนใจวาไดความ 

ลึกของระดับน้ํา อานความยาวสายไฟ หักระดับความ 

สูงของปากบอออก ก็จะไดระดับน้ําบาดาลของพื้นที่ 

นั้น คอยๆ ดึงสายไฟขึ้นจากบอน้ําบาดาลอยางชาๆ 

7.2.3 การสํารวจจัดเก็บขอมูลระดับแรงดันน้ํา 

บาดาลจากบอน้ําบาดาลพุ 

ในบอน้ําบาดาลแบบพุ (flowing wells) 

ระดับความดันน้ําจะอยูสูงกวาผิวดิน การวัดระดับ 

ความดันน้ําอาจวัดไดโดยการติดตั้งเครื่องวัดแรงดัน 

ซึ่งไดแปลงระดับแรงดันเปนความดันตอเมตรของน้ํา 

(meter head of water) โดยสวนใหญจะมีความถูก 

ตองแมนยําระหวาง +0.5 เมตรหรืออาจติดตั้งดวยทอ 

พลาสติกแข็งใส ซึ่งมีความคลาดเคลื่อนไมเกิน +1 

เซนติเมตรแตหากความดันน้ําเกินกวา 2 เมตร ควรใช 

การวัดดวย pressure gauge ยกเวนกรณีที่สามารถ 

ตรึงทอพลาสติกใส กับตนไม เสาไฟฟาในบริเวณ 

ขางเคียงได ขนาดของทอหรือการติดตั้งไมไดระดับตั้ง 

ฉากกับผิวดิน ไมมีสวนใหระดับน้ําในทอลดหรือ 

เพิ่มขึ้น ระดับน้ําจะขึ้นอยูกับความดันของน้ําในบอ 

สวนที่อาจกอใหเกิดความคลาดเคลื่อนไดคือ แรงเสียด 

ทานในเสนทอเทานั้น 

7.3 วิธีการนําเสนอและการปะยุกตใชขอมูล 

ระดับน้ํา 

การนําเสนอขอมูลระดับน้ําบาดาลขึ้นอยู 

กับวัตถุประสงคของการสํารวจ หรือการประยุกตใช 

ขอมูลระดับน้ําบาดาลสําหรับดานอุทกธรณีวิทยา คูมือ 

ฉบับนี้จะสรุปการนําเสนอขอมูลระดับน้ําบาดาลดวย 

วิธีการตางๆ ดังนี้ 

7.3.1 การนําเสนอขอมูลในรูปตาราง 


(ทบ ส 3000-2550) ไดกําหนดตารางระดับน้ําบาดาล 

พรอมบันทึกขอมูลบอสังเกตการณ ดังนี้ 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 





ตารางการจัดเก็บขอมูลระดับน้ําบาดาล 

ตารางที่ 1 การนําเสนอขอมูลในรูปตาราง 

ตาราง 

3000-1 

โครงการ: …………………………………………………………………………………………………………………………………….… 

ตําแหนงบอ: E…………….N………….ที่ตั้ง…………บาน :……………ตําบล:………………อําเภอ:……………จังหวัด: ………….…. 

ชั้นน้ํา: ……………... ระดับความสูงของภูมิประเทศ: …………….ม. รทก. เครื่องมือที่ใชตรวจวัดในภาคสนาม: ……………………. 

ขอมูลบันทึกการเจาะบอของบอสังเกตการณ: เสนผาศูนยกลางการเจาะ: ……….มม. ความลึก: …..… ม., ขนาดทอกันพัง:..…..……ม. 

ความลึกของการลงทอกันพัง:……….. ม. ., ชวงความลึกของทอกรอง:……………. ม. 

ชนิดของการบันทึกระดับน้ําบาดาล: …………………….…………………… ผูรับผิดชอบ: ……………………………………………… 

DATE ต.ค. พ.ย. ธ.ค. ม.ค. ก.พ. มี.ค. เม.ย. พ.ค. มิ.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. 

7.3.2 การนําเสนอขอมูลในรูปของ 

Hydrographs แบบตางๆ 

ขอมูลระดับน้ําบาดาลอาจนําเสนอใน 

รูปแบบ hydrographs เพื่อแสดงความสัมพันธของ 

ระดับน้ํารวมกับสภาพอุทกธรณีวิทยาหรือสภาพ 

สิ่งแวดลอมอื่นๆ ดังตัวอยางตอไปนี้คือ 

(1) Hydrograph แสดงความสัมพันธ 

ระหวางระดับน้ําบาดาลและปริมาณน้ําฝน 


ระหวางระดับน้ําบาดาลกับ artificial recharge 


ระหวางระดับน้ําบาดาลกับความดันบรรยากาศ (รูปที่ 

4) 


ระหวางระดับน้ําบาดาลกับการขึ้นลงของน้ําทะเล 


ระหวางระดับน้ําบาดาลกับปริมาณการสูบน้ําจากบอ 



ระหวางระดับน้ําบาดาลกับอุณหภูมิ (รูปที่ 5) 


ระหวางระดับน้ําบาดาลกับปริมาณน้ําทา (รูปที่ 6) 


ระหวางการขึ้นลงของระดับน้ําบาดาลกับการรั่วของ 

แหลงกาซธรรมชาติใตผิวดิน ความดันบรรยากาศ (รูป 

ที่ 7) 

7.3.3 การนําเสนอขอมูลในรูปแผนที่ระดับน้ํา 

บาดาล 

ขอมูลระดับน้ําบาดาลอาจนําเสนอในรูป 

แบบแผนที่ ซึ่งมักจะแสดงเปน 3 รูปแบบคือ (1) แผน 

ที่แสดงระดับน้ําบาดาลเหนือระดับน้ําทะเลปานกลาง 

หรือเหนือระดับความสูงสมมติอื่นๆ (potentiometric 

maps) (2) แผนที่แสดงระดับน้ําบาดาลใตผิวดิน และ 

(3) แผนที่แสดงการเปลี่ยนแปลงของระดับน้ําบาดาล 

เปนแผนที่แสดงการเปลี่ยนแปลงระดับน้ําบาดาล 

ในชวงระยะเวลาใดเวลาหนึ่ง เชน การเปลี่ยนแปลง 

ระดับน้ําบาดาลในชวงระยะเวลา 10 ป โดยนําขอมูล 

ความลึกของระดับน้ําที่ตรวจวัดไดจากบอน้ําบาดาล 

ตางๆ ในพื้นที่ศึกษาเมื่อ 10 ปที่แลวมาลบดวยระดับ 

น้ําที่ตรวจวัดไดในปจจุบัน พลอตลงในแผนที่และ 

แสดงความแตกตางของระดับน้ําดวยเสนคอนทัวร 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




รูปที่ 4 กราฟแสดงความสัมพันธระหวางระดับ 

น้ําบาดาลกับความดันบรรยากาศ (ASTM, 2002) 


น้ําบาดาลกับปริมาณน้ําทา (ASTM, 2002) 

รูปที่ 7 กราฟแสดงความสัมพันธระหวางการขึ้นลง 

ของระดับน้ําบาดาลกับการรั่วของแหลงกาซธรรมชาติ 

ใตผิวดิน (ASTM, 2002) 


น้ําบาดาลกับอุณหภูมิ (ASTM, 2002) 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




8. การวัดความลึกบอ 

สําหรับบอน้ําบาดาลที่ไมมีขอมูลการเจาะใดๆ 

ขอมูลดานความลึกบอน้ําบาดาลที่ตรวจวัดไดในสนาม 

ถือไดวาเปนขอมูลสําคัญที่จะระบุไดวาบอน้ําบาดาล 

นั้นสูบน้ําจากชั้นน้ําใด หากทราบสภาพอุทกธรณี 

วิทยาใตผิวดินของพื้นที่สํารวจ สําหรับวิธีการวัดระดับ 

ความลึกบอสามารถทําไดงายๆ เพียงแตใชดิ่งหรือตุม 

น้ําหนักผูกกับเชือกหรือลวดสลิงหรือใชเครื่องวัดความ 

ลึกบอ โดยหยอนตุมน้ําหนักลงไปในบอจนถึงกนบอ 

และวัดความยาวของเชือกหรือลวดสลิง ก็จะไดความ 

ลึกจากกนบอถึงปากบอ แตมีปญหาอยูวา กอนการวัด 

โดยปกติจะตองถอนเครื่องสูบขึ้นจากบอกอน 

โดยเฉพาะอยางยิ่งเครื่องสูบน้ําแบบจุม submersible 

pump ในบอน้ําบาดาลขนาดเล็กหรือบอ 4 นิ้ว แทบจะ 

ไมเหลือชองวางระหวางผนังบอกับตัวสูบใหดิ่งหรือ 

ตุมน้ําหนักผานลงไปไดเลย 

ปญหาใหญอีกปญหาหนึ่ง ที่อาจไมเกิดที่ใดใน 

โลกยกเวนประเทศไทย คือการใชเพทุบายของชาง 

เจาะ โดยการใสตะแกรงเหล็กไวในบอที่ความลึกนอย 

กวา 30 เมตร ทั้งๆ ที่เจาะบอลึกเกินกวา 30 เมตร 

แลวแจงวาบอดังกลาวเจาะลึกนอยกวา 30 เมตร เพื่อ 

หลีกเลี่ยงไมตองขออนุญาตเจาะและใชน้ําบาดาล ตาม 

พระราชบัญญัติน้ําบาดาล บอดังกลาวเมื่อถอนเครื่อง 

สูบออกและวัดระดับความลึกบอ ตุมถวงน้ําหนักจะไป 

ติดอยูที่ตะแกรงเหล็ก ทําใหวัดความลึกบอไดไมถึง 

30เมตรตามที่ผูเจาะแจงไว ในกรณีเชนนี้หากแนใจวา 

พื้นที่ดังกลาวไมสามารถเจาะบอน้ําบาดาลระดับตื้นได 

(จากขอมูลน้ําบาดาลที่เรามีอยู) อาจจะตองพิสูจน 

ความลึกบอ โดยใชแทงเหล็กตอลงไปแทงดูวามี 

ตะแกรงคั่นอยูหรือไม หรืออาจใช TV borehole ลงไป 

สํารวจก็ได 

9. การเก็บตัวอยางน้ําบาดาลและการวิเคราะห 

น้ําบาดาลในสนาม 

9.1 การเตรียมการจัดเก็บตัวอยางน้ําจากบอ 


การจัดเก็บตัวอยางน้ําบาดาลดวยวิธีการใช 

bailers จําเปนตองเตรียมการสํารวจดังนี้ 

9.1.1 ศึกษาวัตถุประสงคของการจัดเก็บ 

ตัวอยางน้ํา รวมทั้งจัดทําแผนที่ตําแหนงบอน้ําบาดาล 

ที่จะตองจัดเก็บตัวอยางน้ําทั้งหมด 

9.1.2 ในกรณีที่จําเปนตองจัดเก็บตัวอยางน้ําที่ 

ระดับความลึกตามที่กําหนดไวในวัตถุประสงคของการ 

สํารวจ อยางนอยตองใชกระบอกตักแบบลิ้นคู 

เนื่องจากสามารถปองกันการปนเปอนจากน้ําบาดาล 

ชั้นบนกอนถึงระดับความลึกที่ตองการ 

9.1.3 ในกรณีที่จําเปนตองจัดเก็บตัวอยางน้ํา 

เพื่อการวิเคราะห VOC ตองใชกระบอกตักแบบใช 

ความดันตางศักย (differential pressure bailers) 

เทานั้น เนื่องจากกระบอกตักดังกลาวเปนระบบปด 

ปองกันตัวอยางน้ําสัมผัสอากาศไดดี 

9.1.4 ตองทําความสะอาดพื้นที่ปากบอ กระบอก 

ตัก และสายลวดสลิง (suspension line) ทุกครั้งกอน 

หยอนกระบอกตักลงบอ เพื่อปองกันการปนเปอนจาก 

ผิวดินสูบอน้ําบาดาล การปูลาดแผน polyethylene 

บนพื้นที่ปากบอสําหรับวางเครื่องมือ เปนวิธีการ 

ปองกันการปนเปอนที่ดี 

9.1.5 วัดและทําเครื่องหมายบนสายลวดสลิงให 

ตรงตามระดับความลึกที่ตองการจัดเก็บตัวอยาง 

9.1.6 ปลายลวดสายลวดสลิงอีกดานหนึ่งใหผูก 

ติดกับวัตถุขนาดใหญบนผิวดิน เพื่อปองกันการเลื่อน 

ไหลลงไปในบอน้ําบาดาลขณะเก็บตัวอยางน้ํา 

9.1.7 จัดเตรียมขวดน้ําสลากติดขางขวดและ 

กลองใสขวดน้ําตัวอยาง โดยสลากและกลองใสขวด 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




จะตองปองกันความเสียหายจากการขนสงตัวอยางน้ํา 

ไดเปนอยางดี 

9.2 วิธีการใชกระบอกตักแบบตางๆ 

9.2.1 กระบอกตักแบบลิ้นเดี่ยว 

(1) คอยๆ หยอนกระบอกตักลงไปในบอ 

น้ําบาดาลชาๆ ดวยความเร็วคงที่ เพื่อปองกันการ 

กวนน้ําในบอ 

(2) เมื่อกนกระบอกตักถึงผิวน้ําลิ้นจะ 

เปดใหน้ําในบอไหลเขาทางกนผานเขาไปในกระบอก 

ตัก และเมื่อกระบอกตักจมน้ําน้ําจะไหลออกทางปาก 

กระบอกตัก 

(3) เมื่อถึงระดับความลึกที่ตองการเก็บ 

ตัวอยางน้ํา และหยุดการหยอนลิ้นที่กนกระบอกตักจะ 

ปดทันที ใหสาวสายลวดสลิงกลับสูปากบอ 

(4) คอยๆ รินน้ําออกทางปากกระบอก 

ตักลางขวดเก็บตัวอยางน้ําดวยน้ําตัวอยาง 2-3 ครั้ง 

แลวคอยรินน้ําตัวอยางลงในขวดเก็บตัวอยางจนเต็ม 

ผลึกปากขวดและสลากขางขวดใหแนน 

9.2.2 กระบอกตักแบบลิ้นคู 

การทํางานของกระบอกตักแบบลิ้นคูมี 

ลักษณะเหมือนกับกระบอกตักแบบลิ้นเดี่ยว คือน้ําใน 

บอน้ําบาดาลจะไหลเขาทางกนและไหลออกทางปาก 

กระบอกตักระหวางการหยอนเครื่องมือในน้ํา ลิ้นทั้งที่ 

กนและปากกระบอกตักจะปดไมใหน้ําไหลเขาออก 

ทันทีที่หยุดการหยอน เนื่องจากมีลิ้นปดปากกระบอก 

ทําใหน้ําในกระบอกตักไมถูกปนเปอนดวยน้ําดานบน 

ขณะที่สาวกระบอกตักขึ้นจากบอ สําหรับการถายเท 

น้ําตัวอยางออกจากกระบอกตัก ใหปลดเข็มระบาย 

อากาศ (vacuum release pin) ตรงปากกระบอกตัก 

ออกน้ําตัวอยางจะไหลออกทางกนกระบอกตัก 

9.2.3 กระบอกตักแบบใชความดันตางศักย 

สําหรับกระบอกตักแบบใชความดันตาง 

ศักย กนกระบอกจะปดตันดวยแทงถวงน้ําหนัก 

เพื่อใหกระบอกตักจมลงใตน้ําไดอยางรวดเร็ว ในการ 

ทํางานใหหยอนกระบอกตักลงบออยางรวดเร็วถึงจน 

ระดับความลึกที่ตองการจัดเก็บตัวอยางน้ํา เมื่อหยุด 

การหยอน น้ําจะไหลเขากระบอกตักทางหลอด 

ตัวอยางน้ํา โดยมีหลอดระบายอากาศที่อยูสูงกวา (รูป 

ที่ 2 (ค) การถายเทน้ําตัวอยางออกจากกระบอกตัก 

ใหปลดสายลวดสลิงออก และเทน้ําออกทางหลอด 

ระบายอากาศ ขอจํากัดของกระบอกตักแบบนี้คือทํา 

ความสะอาดไดยาก 

9.3 การวิเคราะหตัวอยางน้ําบาดาลในสนาม 

9.3.1 วัตถุประสงค 

การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

จําเปนตองดําเนินการตรวจวิเคราะหตัวอยางน้ํา 

บาดาลในสนาม โดยมีวัตถุประสงคหลัก 2 ประการ 

คือ 

(1) วิเคราะหคุณสมบัติทางกายภาพและ 

คุณสมบัติทางเคมีของตัวอยางน้ําบาดาล ที่สามารถ 

เปลี่ยนแปลงไดอยางรวดเร็วเนื่องจากการเปลี่ยน- 

แปลงระดับแรงดันบรรยากาศและการสัมผัสอากาศ 

ของน้ําตัวอยาง น้ําบาดาลที่อยูในชั้นน้ําจะอยูภายใต 

ความกดดันของชั้นน้ํา และทันทีที่นําน้ําตัวอยางขึ้น 

จากบอน้ําบาดาลมาสูระดับแรงดันบรรยากาศบนผิว 

ดิน จะทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพสมดุลทางเคมี 

ของน้ําตัวอยาง และทําใหขีดความสามารถในการ 

ละลาย (dissolubility) ของน้ําเปลี่ยนแปลงไป การนํา 

ตัวอยางน้ําจากสนามมาวิเคราะหในหองปฏิบัติการซึ่ง 

อาจใชเวลาในการเดินทางหลายวัน จะทําใหคุณสมบัติ 

ทางกายภาพและทางเคมีบางตัวแปรเปลี่ยนไปตาม 

กาลเวลา เชน อุณหภูมิ คาความนําไฟฟา (electrical 

conductivity, EC) คาความเปนกรดเปนดาง (pH) 

และคาออกซิเจนละลายในน้ํา (dissolved oxygen, 

DO) เปนตน (Warran, 1978) 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




(2) การสํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

บางกรณีจําเปนตองทราบคุณสมบัติของน้ําบาดาล 

บางอยางเพื่อประโยชนในการติดตามชั้นน้ํา 

โดยเฉพาะอยางยิ่งคุณสมบัติความกรอยเค็ม (salinity) 

ของน้ําบาดาล โดยการตรวจวิเคราะหคาความนํา 

ไฟฟาและคาคลอไรดในน้ําบาดาล 

9.3.2 วิธีการตรวจวิเคราะหตัวอยางน้ําบาดาล 

ในสนาม 

การวิเคราะหตัวอยางน้ําบาดาลในสนาม 

สามารถทําไดดวยวิธีการหลักๆ 2 วิธี คือ 

(1) ใชเครื่องวัดตางๆ ในการตรวจวัด 

เชน pH meters, DO meters, EC meters, thermometers 

เปนตน การตรวจวัดดวยเครื่องวัดตางๆ จะตอง 

ปรับแก (calibrate) เครื่องมือทุกครั้งดวยสารละลาย 

มาตรฐาน (standard solutions) 

(2) ใชวิธีการไตเตรท (titrations) ซึ่งโดย 

สวนใหญจะมีชุดตรวจวัดสารละลายในน้ําชนิดตางๆ 

สําหรับใชในภาคสนาม (chemical test kits) 

10. การจัดเก็บตัวอยางดินหิน 

ขอมูลธรณีวิทยาใตผิวดิน (subsurface geology) 

เปนขอมูลโดยตรงที่สําคัญในการสํารวจแหลงน้ํา 

บาดาล การสํารวจดวยธรณีฟสิกสบนผิวดินดวย 

วิธีการตางๆ หากปราศจากขอมูลดานธรณีวิทยาใตผิว 

ดิน ที่ใชในการเทียบเคียง (correlation) อาจทําใหการ 

แปลความหมายขอมูลการสํารวจทางธรณีฟสิกส 

ผิดเพี้ยนไปอยางมาก โดยเฉพาะอยางยิ่ง การสํารวจ 

อุทกธรณีวิทยาในพื้นที่แหลงหินปูนตามขอบที่ราบสูง 

โคราช ตัวอยางเชนการสํารวจอุทกธรณีวิทยาดวย 

วิธีการตรวจวัดความตานทานไฟฟาจําเพาะในเขต 

พื้นที่เชิงเขาใหญ บางแหงหินปูนที่โผลใหเห็นบนผิว 

ดินลึกลงรองรับดวยชั้นหินแกรนิตระดับตื้น การ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาที่หมูบานจุฬาภรณในอําเภอ 

คลองน้ําใส จังหวัดสระแกว หินปูนที่โผลใหเห็นลึกลง 

ไปจากผิวดินเพียง 2-3 เมตร รองรับดวยชั้นหินภูเขา 

ไฟ ในการแปลความหมายขอมูลการสํารวจธรณี 

ฟสิกสยากที่จะจําแนกชั้นหินแกรนิตหรือหินภูเขาไฟ 

ออกจากชั้นหินปูนได นอกจากใชวิธีการเทียบเคียง 

ขอมูลการเจาะบอน้ําบาดาลในพื้นที่ขางเคียงเทานั้น 

ในพื้นที่ที่ไมมีขอมูลการเจาะ จําเปนตอง 

ดําเนินการจัดเก็บตัวอยางดินหินใตผิวดิน สําหรับคูมือ 

นี้จะครอบคลุมเฉพาะสํารวจระดับตื้น (ความลึกไมเกิน 

30 ม.) เทานั้น โดยรวมไปถึงการเจาะ (boring) เพื่อ 

การจัดเก็บชั้นดินตะกอนหรือทรายชั้นน้ําระดับตื้น 

สําหรับการวิเคราะหขนาดของเม็ดทรายสําหรับการ 

ออกแบบกอสรางบอแนวนอน (collection wells) แต 

ไมครอบคลุมถึงวิธีการวิเคราะหขนาดของเม็ดทราย 

สําหรับการออกแบบกอสราง และไมครอบคลุมไปถึง 

การเจาะระดับลึก ซึ่งจําเปนตองใชเครื่องเจาะขนาด 

ใหญนั้น สําหรับอุปกรณและวิธีการเจาะหรือวิธีการใช 

เครื่องเจาะขนาดเล็กที่ใชในการเจาะสํารวจระดับตื้น มี 

รายละเอียดดังตอไปนี้ 

10.1 การเจาะดวยชุดเจาะแบบมือหมุน 

เปนชุดอุปกรณการเจาะขนาดเล็กสําหับ 

การเจาะสํารวจระดับตื้นๆ (boring) ประกอบดวยกาน 

เจาะ มือหมุนกานเจาะ และหัวเจาะรูปแบบตางๆ แต 

ละรูปแบบเหมาะสําหรับการเจาะเก็บตัวอยางตะกอน 

หินรวนชนิดตางๆ เชน ใชหัวเจาะแบบ spiral auger 

สําหรับดินเหนียวปนทราย ใช riverside auger สําหรับ 

ชั้นทรายหรือดินรวน และใช Edelman Auger สําหรับ 

การเจาะในชั้นทรายอิ่มตัวดวยน้ํา อุปกรณทั้งหมด 

บรรจุในกลองขนาดประมาณ 0.75X 1.75X0.30 เมตร 

สามารถพกติดทายรถได ขีดความสามรถในการเจาะ 

ไดลึกไมเกิน 10 เมตร แตหากเจาะพบชั้นกรวด หรือ 

เศษหิน มักเจาะไมลง บางครั้งเจาะในชั้นดินที่แข็งจะ 

เจาะไดลึกเพียงไมเกิน 4-5 เมตร ดินตะกอนที่เจาะได 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




เปนตัวอยางแบบมีการรบกวน (disturbed samples) 


วิธีการเจาะใหตอหัวเจาะเขากับตัวมือหมุน 

ออกแรงกดมือหมุนพรอมๆ กัน หมุนใหหัวเจาะกัดลึก 

ลงไป จนตัวอยางดินเต็มหัวเจาะใหหมุนกลับได 

ตัวอยางดินที่ติดอยูบนหัวเจาะขึ้นจากหลุมเจาะ เมื่อ 

เทตัวอยางดินออกก็สามารถเจาะตอไปอีกจนหมด 

กาน ใหตอกานเจาะเขาไปใหม (ความยาวกานเจาะ 

ทอนละ 1 เมตร) หากเจาะหลุมขนาดความลึก 5 เมตร 

มักใชเวลาในการเจาะ 2-4 ชั่วโมง ขึ้นอยูกับความยาก 

งายในการเจาะของแตละพื้นที่ หัวเจาะที่ใชในการเจาะ 

ชั้นดินเหนียว ไดแก spiral auger ซึ่งอาจจะพบกับ 

ปญหาบอพัง เมื่อชักกานเจาะ นําตัวอยางออกจาก 

รูเจาะ และไมสามารถเจาะใหลึกลงไปได 

10.2 การเจาะดวยชุดเจาะแบบดูดตัวอยาง 

เปนชุดอุปกรณการเจาะที่เหมาะอยางยิ่ง 

สําหรับการเจาะเก็บตัวอยางทรายที่อิ่มน้ํา หรือชั้น 

ทรายอุมน้ํา โดยตองเจาะนําดวยชุดเจาะ hand auger 

ไปกอนจนถึงระดับความลึกที่เปนชั้นทรายที่อิ่มน้ํา 

suction corers มีสวนประกอบงายๆ ที่อาจประกอบ 

ขึ้นใชเองไดในภาคสนามได คือ ใชทอ PVC ขนาด 

1.5 - 2 นิ้ว ปลายทอดานลาง เลื่อยใหเปนหยักฟน 

ปลา ใชลูกสูบยางขนาดพอดีกับทอ PVC ตอกับกาน 

อลูมิเนียมกลางขนาด 0.5 – 0.75 นิ้ว ดวยพุกเหล็ก 

อัดแนนกับปลายทออะลูมิเนียม แหยทอ PVC ซึ่งมี 

ลูกสูบและกานอะลูมิเนียม (กานสูบ) ลงไปในรูที่เจาะ 

ไวแลว กดและหมุนทอ PVC ลงไปในขณะเดียวกันให 

คอยๆ ชักกานลูกสูบขึ้น ทรายในชั้นน้ําจะถูกดูดเขา 

ไปในทอ PVC ขณะที่ทอ PVC ลงลึกไปเรื่อยๆ มี 

รายงานวาสามารถ เจาะลึกลงไปไดถึง 10 เมตร เมื่อ 

ไดความลึกที่ตองการแลว ใหชักทอ PVC พรอมๆ กัน 

กานลูกสูบขึ้น ตองระวังไมใหน้ําหนักของทรายภายใน 

ทอ จะดึงกานลูกสูบ ลงไปทางบอเจาะ จะตองดึงกาน 

ลูกสูบขึ้นตลอดเวลา ปองกันไมใหทรายในทอ PVC 

หลุดกลับลงไปในรูเจาะ เมื่อดึงทอ PVC ขึ้นจากปาก 

หลุมเจาะแลว ใหวางทอ PVC พรอมกานลูกสูบกับพื้น 

ในแนวนอน คอยดึงทอ PVC ถอยหลัง พรอมกับดัน 

กานลูกสูบไปขางหนา ทรายในทอ PVC จะไหลออก 

ทางปลายเปนแทงตัวอยาง (core) ของชั้นทรายในชั้น 

น้ํา 

10.3 การเจาะแบบกระแทกหมุน 

เปนเครื่องเจาะแบบหมุน (rotary) มีสวน 

ประกอบและลักษณะการทํางาน เหมือนเครื่องเจาะบอ 

น้ําบาดาลแบบ direct rotary rigs ทุกประการ เพียง 

แตยอสวนลงใหเปนเครื่องเจาะขนาดเล็ก สามารถ 

ถอดออกเพื่อการเคลื่อนยาย และประกอบขึ้นใหม ใน 

สถานที่เจาะไดโดยสะดวก และใชเวลานอยกวา 30 

นาที ประกอบดวย mast unit เปนแผนเหล็กกลวง 

สามขาความสูงประมาณ 3 เมตร สวนที่เปน top 

head drive unit เปนเครื่องยนตเบนซินหรือดีเซล มี 

กานมือจับสําหรับกดกานเจาะ (pull-down) และยก 

กานเจาะขึ้น (pull-up) สวนที่เปน mud pump unit 

เปนเครื่องสูบน้ําแบบหอยโขงขนาด 2 นิ้ว ขับเคลื่อน 

ดวยเครื่องยนตสูบน้ําโคลนผาน swivel ติดตั้ง 

ระหวางเครื่องยนตตนกําลังการเจาะ และกานเจาะ 

เพื่ออัดน้ําโคลนผานกานเจาะลงสูกนหลุมเจาะสําหรับ 

การลอลื่นลดความรอนที่หัวเจาะและพยุง cutting ขึ้น 

จากกนรูเจาะ หัวเจาะเปนหัวเหล็กเคลือบแข็งรูปหาง 

ปลา 3 แฉก ขนาด 2.5 นิ้ว มีหัวกวานลักษณะ 

เดียวกันขนาด 6.5 นิ้ว สําหรับการทําบอขนาด 2-4 

นิ้ว ขีดความสามารถในการเจาะ 45 เมตร ในตะกอน 

หินรวน ปจจุบันมีการดัดแปลงใชหัวเจาะแบบ augers 

มาใชกับเครื่องเจาะแบบนี้ ตัวอยางตะกอนที่ไดจาก 

การเจาะดวยเครื่องเจาะนี้จะเปนตัวอยางแบบมีการ 

รบกวน (disturbed samples) 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




10.4 การเจาะแทงหินตัวอยางแบบกระแทก 

เปนเครื่องเจาะเก็บตัวอยางชั้นดิน-หิน ที่ 

สมบูรณแบบมากที่สุด สามารถเจาะเก็บตัวอยางดิน- 

หิน ไดทุกชนิดแมแตหินแข็ง และไดตัวอยางแบบไม 

ถูกรบกวน (undisturbed samples) ไดโดยจัดเก็บ 

ตัวอยางดินตะกอนในหลอดพลาสติก (plastic lining) 

ซึ่งสามารถรักษาความชื้นของชั้นดินชั้นหิน ในขณะที่ 

อยูใตผิวดินได หรืออาจจัดเก็บตัวอยางแทงหิน 

(cores) ของชั้นหินแข็ง วิธีการเจาะอาศัยแรงกระแทก 

เชนเดียวกัน เครื่องเจาะบอน้ําบาดาลแบบ percussion 

rigs แตการกระแทกของ Cobra Percussion 

Corer ใชหลักการกระแทกขึ้นลงของเครื่องเจาะ ซึ่ง 

สวนประกอบคือ percussion unit เปนเครื่องยนต 

พรอมกานกระแทกขึ้นลงในแนวดิ่ง กานเจาะและหัว 

เจาะ (drill stems & drilling bits) กานเจาะเปนกาน 

เหล็กตันแข็งเสนผาศูนยกลาง 1.5 นิ้ว ยาว 1 เมตรตอ 

กานดวยเกลียว หัวเจาะเปนหัวแบบ Pistol คลายสิ่ว 

ทรงกลมกลวง ผาขางเปดสามารถใชทอพลาสติกใสไว 

ภายในหัวเจาะและมี stopper ตรงปลายหัวเจาะได 

ความยาวของหัวเจาะ 1 เมตร ขนาดเสนผาศูนยกลาง 

2-4 นิ้ว มีหัว reamer ขยายใหเปนรูเจาะขนาด 

เสนผาศูนยกลาง 6.5 นิ้ว เมื่อตอหัวเจาะและกานเจาะ 

เขากับ Cobra Percussion Corer เดินเครื่องเจาะ 

percussion unit จะกระแทกหัวเจาะใหจมลึกลงไปใน 

ดิน (เหมือนเอาคอนตอกตะปู) ดินหินจะไหลเขาไปใน 

ทอพลาสติกใสผานstopper เมื่อตัวอยางดิน-หินเขาไป 

จนเต็มหัวเจาะ จะตองถอนกานขึ้น เพื่อเอาตัวอยางใน 

ทอพลาสติกออกจากกานเจาะกอน 

การถอนกาน stopper จะทําหนาที่ปองกันมิ 

ใหตัวอยางในทอพลาสติกกลับลงไปในรูเจาะ ถอน 

กานโดยใชเครื่อง hydraulic extractor ซึ่งในการดึง 

กานเจาะดวยระบบ hydraulic โดยมีแรงดึงสําหรับ 

ถอนกานถึง 20 กานและสามารถดึงกานเจาะขึ้นใน 

อัตรา 4 นาที/กาน ขีดความสามารถในการเจาะ 30 

เมตร 


การปฏิบัติงานในพื้นที่ปากบอ ซึ่งสวนใหญเปน 

พื้นที่ชื้นแฉะ ตองระมัดระวังการลื่นลม 

11.1 พื้นที่ปากบอเปนพื้นที่เย็นและชื้นอาจมี 

โพรงหญารก มักเปนที่อยูอาศัยของสัตวมีพิษตางๆ 

เชน งู ตะขาบ หรือสัตวมีพิษอื่นๆ ควรสวมใสรองเทา 

ที่มีความเหมาะสม ไมเขาใกลสัตวเหลานี้ 

11.2 การหยอนเครื่องมือตรวจวัดลงในบอน้ํา 

บาดาลโดยสวนใหญจําเปนตองขยับหรือถอนเครื่อง 

สูบน้ําจากบอน้ําบาดาล ซึ่งโดยสวนใหญเปนเครื่องสูบ 

น้ําไฟฟา ตองปดสะพานไฟทุกครั้งกอนลงมือทํางาน 

11.3 สําหรับเครื่องสูบน้ําแบบมือโยก ผูสํารวจ 

จะตองจัดเตรียมนอตยึดฐานเครื่องสูบน้ํามือโยกไป 

ดวย เพราะโดยสวนใหญนอตเกามักเปนสนิมกรอน 

และขาดตอนคลายนอตขยับเครื่องสูบน้ํา 

11.4 เพื่อปองกันการปนเปอนชั้นน้ําบาดาล 

เครื่องมือหรืออุปกรณตางๆ รวมทั้งสายหยอนที่จะ 

หยอนลงไปตรวจวัดขอมูลในบอน้ําบาดาล จะตองทํา 

ความสะอาดจนปราศจากฝุน ไขมัน สารเคมี หรือสิ่ง 

ปฏิกูลอื่นๆ ทุกครั้ง 

11.5 การปฏิบัติงานภาคสนามตองมีอุปกรณและ 

บุคลากรการถอนเครื่องสูบน้ําครบครัน ความผิดพลาด 

ที่เกิดจากความขาดแคลนอุปกรณเปดบอมีผลใหผูใช 

น้ําจากบอน้ําบาดาลเดือดรอน 

11.6 ในกรณีที่จําเปนตองเปดปากบอตอง 

ระมัดระวังสัตวมีพิษตางๆ ซึ่งอาจอาศัยตรงพื้นที่ชื้น 

เย็นบริเวณปากบอ 


การปฏิบัติงานดานการสํารวจอุทกธรณีวิทยาใต 

ผิวดิน โดยสวนใหญจําเปนตองขยับเครื่องสูบน้ําหรือ 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




ถอนเครื่องสูบน้ํา จําเปนตองมีผูปฏิบัติงานในทีมงาน 

สํารวจไมนอยกวา 3 คน 

12.1 ผูปฏิบัติงานสํารวจภาคสนามจําเปนตอง 

ไดรับการฝกอบรมการใชเครื่องมือและอุปกรณตางๆ 

รวมทั้งการใชเครื่องเจาะเก็บตัวอยางดินหินรูปแบบ 

ตางๆ 

12.2 ผูปฏิบัติงานสํารวจภาคสนามจําเปนตอง 

ไดรับการฝกอบรมการดานการถอนและการติดตั้ง 

เครื่องสูบน้ําบอน้ําบาดาล จนมีความชํานาญสามารถ 

แกไขปญหาตางๆ ในสนามได 


American Society for Testing and Materials (ASTM), 

2002. Standard Guide for Presentation of 

Water Level information from Groundwater 

sites, D 6000-96 (Re 2002). 

American Society for Testing and Materials (ASTM), 

2006. Standard Practice for Sampling Liquids 

Using Bailers, D6699-01 (Re 2006). 

Brassington, R., 1988. Field Hydrogeology, Geological 

Society of London Professional Handbook 

Series. 

Garber, M.S., and Koopman, F.C., 1978. Method 

of Measuring Water Level in Deep Well, 

USGS Techniques of Water Resources 

Investigations paper, Chapter 8D. 


คูมือ ทบ ส 3000-2550 




คูมือ ทบ ส 4000 -2550 

การจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 







คูมือการจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา (คูมือ ทบ ส 

4000-2550) ฉบับนี้ จัดทําขึ้นภายใตโครงการจัดทํา 




บาดาลไดมอบหมายใหคณะผูเชี่ยวชาญดานอุทก 

ธรณีวิทยา ธรณีวิทยา วิศวกรรม เครื่องกล และ 

วิศวกรรมโยธา เปนผูดําเนินการรางคูมือการจัดทํา 

แผนที่อุทกธรณีวิทยา เพื่อใหใชควบคูไปกับ 

มาตรฐาน ทบ ส 4000-2550 การสํารวจจัดทําแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยา โดยคูมือฉบับนี้ ไดกําหนดขั้นตอน 

และแนวทางสําหรับใชในงานจัดทําแผนที่อุทกธรณี 

วิทยา เพื่อใหไดผลงานมีมาตรฐานตามที่กรมฯกําหนด 

เอกสารแผนที่อุทกธรณีวิทยาและแผนที่น้ํา 

บาดาลรายจังหวัดตางๆ ทั่วประเทศของกรม 

ทรัพยากรน้ําบาดาล และเอกสารตางๆ ที่เกี่ยวของกับ 

การสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาสากล จาก 

องคการอนามัยโลก (World Health Organization, 

WHO) องคการความรวมมือขององคการการศึกษา 

วิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ (The 

United Nation of Education, Sciences and Culture 

Organization, UNESCO) สมาคมอุทกธรณีวิทยา 

สากล (International of Hydrological Sciences, 

IAHS) และสมาคมอุทกนักธรณีวิทยาสากล (International 

of Hydrogeologists, IAH) เปนเอกสารที่ใช 

ในการทบทวนและอางอิงในสําหรับคูมือฉบับนี้ แผนที่ 

อุทกธรณีวิทยาเปนเอกสารในรูปแบบของแผนที่ ซึ่ง 

แสดงขอมูลจํานวนมากเกี่ยวกับแหลงน้ําบาดาล โดย 

แสดงความสัมพันธของแหลงน้ําบาดาลกับพื้นผิวภูมิ 

ประเทศ แสดงความสัมพันธของแหลงน้ําบาดาลกับ 

สภาพทางธรณีวิทยา และแสดงความสัมพันธของ 

แหลงน้ําบาดาลกับแหลงน้ําประเภทอื่นๆ โดยสวนที่ 

สําคัญที่สุดซึ่งแผนที่อุทกธรณีวิทยา คือ การแสดง 

ขอมูลดานปริมาณและดานคุณภาพของน้ําบาดาล 

ตามพื้นที่สวนตางๆ ของแผนที่ 

การแสดงขอมูลอุทกธรณีวิทยาซึ่งเปนขอมูลในรูป 

ของแผนแผนที่จะแสดงดวยสัญลักษณ สี และลายเสน 

ที่เปนมาตรฐานสากล สวนการแสดงขอมูลแหลงน้ํา 

บาดาลและความสัมพันธตางๆ ในเชิงลึกหรือ 

แบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิงมโนทัศน มักแสดงดวย 

ภาพเงา หรือภาพจําลองสองมิติ หรือภาพจําลองสาม 

มิติ 


ขอมูลที่ใชในการจัดทําเปนแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

มักมีขอมูลจํานวนมากทั้งที่เปนขอมูลรวบรวมจาก 

แหลงขอมูลตางๆ และขอมูลที่ไดจากการสํารวจอุทก 

ธรณีวิทยาบนผิวดิน (ตามมาตรฐาน 1000-2550) 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 

การจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา



ขอมูลที่ไดจากการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 

(มาตรฐาน ทบ ส 2000-2550) และขอมูลที่ไดจากการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน (มาตรฐาน ทบ ส 

3000-2550) ขอมูลดังกลาวบางครั้งอาจพบขอมูลที่ 

ผิดพลาดหรือขอมูลซึ่งไมนาเชื่อถือ หรือขอมูล 

เบี่ยงเบน จนไมสามารถอธิบายได ผูดําเนินการสํารวจ 

จัดทําแผนที่ จําตองวิเคราะห ตรวจสอบ และหาก 

พบวาขอมูลที่นาสงสัยดังกลาวมีความเปนไปไดหรือ 

เปนไปไมได จะตองใหเหตุผลทั้งความเปนไปไดและ 

ความเปนไปไมได ภายใตขอสมมติฐานที่นาเชื่อถือ 

ดังนั้นเอกสารคูมือฉบับนี้ จึงมีขอบเขตการดําเนินงาน 

โดยสรุป ดังนี้ 

2.1 เปนคูมือสําหรับการดําเนินงานสํารวจจัดทํา 

แผนที่อุทกธรณีวิทยา เพื่อใหไดแผนที่ตรงตาม 

มาตรฐานที่กรมทรัพยากรน้ําบาดาลกําหนด ซึ่ง 

ครอบคลุมมาตรฐานงานดานตางๆ รวม 5 ขั้นตอน คือ 

2.1.1 รูปแบบและองคประกอบของแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาตามมาตรฐานสากล เปนการทบทวนความ 

เปนมาของการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

รวมทั้งการกําหนดรูปแบบและองค ประกอบของแผน 

ที่อุทกธรณีวิทยา ใหมีมาตรฐานสอดคลองกับแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยาสากล 

2.1.2 คูมือการใชสัญลักษณในแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาตามมาตรฐานสากล เปนการทบทวนการใช 

สัญลักษณสีและลายเสนตางๆ สําหรับแสดงขอมูลใน 

แผนที่อุทกธรณีวิทยา รวมทั้งกําหนดการใช 

สัญลักษณใหสอดคลองกับมาตรฐานแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาสากล 

2.1.3 คูมือปฏิบัติสําหรับการจัดทําแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยา เปนการกําหนดมาตรฐานในการจัดทําแผน 

ที่ตามแผนที่อุทกธรณีวิทยาสากล ซึ่งประกอบดวย 

หัวขอตางๆ คือ (1) การแสดงขอมูลในแผนที่ (2) การ 

จัดลําดับความสําคัญของขอมูล (3) การจัดทําคํา 

อธิบายแผนที่ (4) ขั้นตอนการตรวจสอบแผนที่ 

2.1.4 การจําแนกประเภทแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

เปนการกําหนดการจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

ประเภทตางๆ ตามมาตรฐานสากลโดยมีหัวขอตางๆ 

คือ (1) การจําแนกแผนที่ตามวัตถุประสงคของการใช 

งาน (2) การจําแนกแผนที่ตามระดับความนาเชื่อถือ 

(3) การจําแนกแผนที่ตามมาตราสวน (4) การจําแนก 

แผนที่ตามระดับของขอมูล 

2.1.5 คูมือการนําเสนอขอมูลที่แสดงในแผนที่ 

เปนการกําหนดวิธีการใชขอมูลตางๆ สําหรับการ 

จัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาตามมาตรฐานสากล ซึ่ง 

ประกอบดวยหัวขอตางๆ คือ (1) ธรรมชาติของขอมูล 

อุทกธรณีวิทยา (2) ความคลาดเคลื่อนของขอมูล 

(Inherent Errors) (3) ลักษณะผันแปรของกลุมขอมูล 

(4) มาตรฐานการประมาณการขอมูล 

2.2 หนวยวัดที่ใชในเอกสารมาตรฐานนี้เปน 

หนวยวัดระบบ Systeme Internationale d’Unites 

หรือ SI Units 

2.3 ขอความที่เกี่ยวของกับมาตรฐานความ 



สภาพสมบูรณพรอมใชงานเทานั้น ไมอาจครอบคลุม 

ถึงความปลอดภัยในการปฏิบัติงาน หรืออุบัติเหตุใดๆ 

ที่อาจเกิดขึ้นจากการปฏิบัติงานภาคสนาม ซึ่งจะเปน 


ตามขั้นตอนของเอกสารมาตรฐานฉบับนี้ ผู ใชงานจึง 







- มาตรฐาน ทบ ส 2001-2550 การ 

คัดเลือกวิธีการสํารวจธรณีฟสิกสบนผิวดิน 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 













ธรณีฟสิกสดวยวิธีการตรวจวัดแรงโนมถวง 


อุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน 

- มาตรฐาน ทบ ส 4000-2550 การจัดทํา 

แผนที่อุทกธรณีวิทยา 
















ธรณีวิทยาใตผิวดิน 



- D5879-02 Standard Guide for 

Geotechnical Mapping of Large Underground 

Openings in Rocks. 



การเรียงลําดับชั้นหินทางอุทกธรณีวิทยา 

(hydrogeological sequences) หมายถึงลักษณะการ 

วางตัวของหนวยหินทางอุทกธรณีวิทยาตางๆ เพื่อ 

แสดงอายุ หรือลําดับการวางตัวของหนวยหินตางๆ 



แบบจําลองของพื้นที่สํารวจจากขอมูลดานอุทก 

ธรณีวิทยาที่ไดจากการสํารวจอุทกธรณีวิทยาบนผิว 

ดิน เพื่อใชประกอบกับแผนที่อุทกธรณีวิทยาสําหรับ 

การกําหนดแนวทางการสํารวจขั้นตอไป 

ภาพจําลองสองมิติ (planar representations) 

หมายถึง ภาพแสดงขอมูลอุทกธรณีวิทยาใน 

เชิงลึก เชน ขอมูลชั้นดินชั้นหินจากการเจาะ (geological 

log, bore hole logs) หรือขอมูลการเรียงลําดับ 

ชั้นหินจากการเทียบเคียงขอมูลการเจาะ (assemblage 

of logs) ภาพตัดขวางทางอุทกธรณีวิทยา 

(hydrogeological cross-sections) เปนตน 

ภาพจําลองสามมิติ (perspective views) 

ภาพแสดงขอมูลอุทกธรณีวิทยาในลักษณะสามมิติ ทั้ง 

กวาง ยาว และลึกหรือหนา เชน ภาพจําลองรูปรั้วสาม 

มิติ (fence diagrams) ภาพจําลองรูปกลองสามมิติ 

(block diagrams) หรือภาพจําลองรูปนูนสามมิติ 

(isometric surface diagrams) เปนตน 

ลายเสน (ornaments) หมายถึงลวดลายที่ 

แสดงในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งของแผนที่เพื่อใชเปน 

สัญลักษณแทนคําอธิบายความหมายและขอบเขตใน 

พื้นที่นั้น สวนใหญจะใชลายเสนแสดงขอบเขตและ 

ชนิดของหนวยหินทางอุทกธรณีวิทยา 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




สัญลักษณ (symbols) หมายถึงเครื่อง 

หมายที่แสดงในพื้นที่ใดพื้นที่หรือจุดใดจุดหนึ่งของ 

แผนที่เพื่อใชเปนสัญลักษณแทนคําอธิบายความ 

หมายของพื้นที่นั้นหรือจุดนั้น สวนใหญจะใชแสดง 

ความหมายดานภูมิประเทศ เชน แหลงน้ําซับ ทางน้ํา 

หรือสิ ่งกอสราง เชน บอ เขื่อน อางเก็บน้ํา และอื่นๆ 


หนวยหินทางธรณีวิทยา (geological units) 

หมายถึง ชั้นหินตางๆ ที่ไดจัดแบงไวตามประเภท 

อายุ และลักษณะการวางตัวหรือตามขอมูลอื่นๆ ทาง 

ธรณีวิทยา 

หนวยหินทางอุทกธรณีวิทยา (hydrogeological 

units) หมายถึงชั้นหินตางๆ ที่ไดจัดแบง 

ไวตามประเภท อายุ และลักษณะการวางตัว หรือตาม 

ขอมูลอื่นๆ ทางอุทกธรณีวิทยา 



แบบจําลองฯ หมายถึง แบบจําลองอุทก 

ธรณีวิทยาเชิงมโนทัศน 


5.1 เอกสารคูมือฉบับนี้ ไดกําหนดวิธีการสํารวจ 

จัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา เพื่อใหไดแผนที่ตาม 

มาตรฐานสากล 

5.2 เอกสารคูมือฉบับนี้ เปนคูมือการสํารวจ 

จัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาใหไดมาตรฐาน ทบ ส 

4000-2550) 

5.3 การกําหนดมาตรฐานและคูมืองานสํารวจ 

จัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา ไดกําหนดแนวทางและ 

วิธีการดําเนินงานกวางๆ ตามมาตรฐานสากล ซึ่งอาจ 

จําเปนตองปรับเปลี่ยนรายละเอียดของเนื้องานตามที่ 

ผูเชี่ยวชาญแตละโครงการจะเห็นสมควร 

6. รูปแบบและองคประกอบของแผนที่อุทกธรณี 

วิทยาตามมาตรฐานสากล 

6.1 รูปแบบสากลของแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

การสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาชุด 

แรกของประเทศตางๆ ในภาคพื้นยุโรประหวางป ค.ศ. 

1920-1940 โดยสวนใหญมีวัตถุประสงคเพื่อการวาง 

แผนการพัฒนาแหลงน้ําบาดาล สําหรับการเกษตร 

อุตสาหกรรมและการอุปโภคบริโภค มีการใชสัญญา 

ลักษณสีลายเสนในแผนที่หลายรูปแบบ จนไมสามารถ 

นําแผนที่ขางเคียงมาปะติดปะตอกันได ในป 1962 

สมาคมนักอุทกธรณีวิทยาสากล และสมาคมอุทกธรณี 

วิทยาสากล ไดจัดตั้งคณะทํางานสําหรับการติดตาม 

การจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาขึ้นคณะหนึ่ง โดย 

จัดการประชุมขึ้นที่กรุงปารีสภายใตการสนับสนุนของ 

UNESCO และมีขอตกลงที่จะรวมกันจัดทํามาตรฐาน 

สากล สําหรับการทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาขึ้น โดย 

กําหนดมาตรฐานการใชสัญลักษณสีลายเสนและ 

มาตราสวนของแผนที่ รวมทั้งไดรวมกัน Compile 

แผนที่อุทกธรณีวิทยาของภาคพื้นยุโรปขึ้นในป 1964 

ภายใตรูปแบบแผนที่ 2 รูปแบบคือ รูปแบบที่ 1 

(model 1) เนนหนักไปทางอุทกธรณีวิทยาโดยแสดง 

คา permeability และคุณสมบัติทางชลศาสตรของ 

ชั้นน้ําในแหลงหินชนิดตางๆ และรูปแบบที่ 2 (model 

2) เนนหนักไปทางน้ําบาดาลโดยแสดงขีดความ 

สามารถในการใหน้ําของชั้นน้ําประเภทตางๆ 

ในป 1965 ไดมีการเสนอแผนที่รูปแบบที่ 3 

(model 3) โดยชั้นน้ําตางๆ จะแบงออกเปน 3 กลุม 

คือ good aquifers, moderate aquifers และ poor 

aquifers ชนิดของหินแสดงดวยลายเสนสีเทา พื้นที่ 

เปน good aquifers แสดงดวยสีน้ําเงิน สีมวงเปนสี 

ของพื้นที่ moderate aquifers และสีน้ําตาลแทนพื้นที่ 

poor aquifers แตปญหาใหญคือขอตกลงในการ 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




กําหนดขอบเขตของ good aquifers และ moderate 

aquifers ดังนั้นไดมีการเสนอแผนที่รูปแบบที่ 4 

(model 4) 

แผนที่อุทกธรณีวิทยารูปแบบที่ 4 ถือไดวา 

เปนแผนที่อุทกธรณีวิทยามิติใหม เปนที่ยอมรับกัน 

โดยสวนใหญและในปจจุบันแผนที่อุทกธรณีวิทยาของ 

ประเทศตางๆ ยึดถือ model 4 เปนแมบทในการ 

สํารวจจัดทําแผนที่มากที่สุด เนื้อหาสาระของแผนที่ 

Model 4 อยูที่การแสดงโดยแบงแยกชั้นน้ําเปน 3 

ประเภทใหญๆ คือ สีน้ําเงินสําหรับน้ําบาดาลที่ไหลไป 

ตามชองวางระหวางเม็ดตะกอน ตัวอยางเชนน้ํา 

บาดาลในแหลงกรวดทราย หรือหินทรายที่มี primary 

permeability สูงๆ เปนตน สีเขียวสําหรับชั้นน้ําที่ไหล 

ในชองวางตามแนวรอยแตกของชั้นหิน และสีน้ําตาล 

สําหรับพื้นที่ไมมีชั้นน้ํา นอกจากนั้นยังแสดงความ 

แตกตางของชั้นน้ําดวยความเขมของสี เชนสีน้ําเงิน 

เขม (dark blue) แสดงพื้นที่ของชั้นน้ําประเภท intergranular 

flow ที่มีสภาพชั้นน้ําแผกระจายเปนพื้นที่ 

บริเวณกวาง สีเขียวออน (screened green) แสดงถึง 

ชั้นน้ํา fissured flow ที่มีแนวรอยแตกไมตอเนื่องเกิด 

เฉพาะพื้นที่ ในขณะเดียวกันสีน้ําตาลออน (screened 

brown) แสดงถึงพื้นที่ที่มีชั้นหินอาจเก็บน้ําบาดาลได 

บางในพื้นที่ขนาดเล็ก และสีน้ําตาลเขมถือวาเปนพื้นที่ 

ไมมีแหลงน้ําบาดาลเลย (Anon, 1977) 

สําหรับแผนที่อุทกธรณีวิทยาตางๆ ของ 

ประเทศไทยและแผนที่น้ําบาดาลรายจังหวัด ซึ่งจัดทํา 

โดยกรมทรัพยากรน้ําบาดาล ไดยึดถือรูปแบบแผนที่ 

Model 4 ตามมาตรฐานสากลในการจัดทําแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยา ดังนั้นในการกําหนดรูปแบบแผนที่อุทก- 

ธรณีวิทยาใหใชรูปแบบ model 4 ของมาตรฐานสากล 

การจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

6.2 องคประกอบที่สําคัญของแผนที่อุทกธรณี 

วิทยา 


(มาตรฐาน ทบ ส 4000-2550) แผนที่อุทกธรณีวิทยา 

อยางนอยตองมีองคประกอบ 3 สวน คือ (1) หนาปก 

แผนที่ (map cover) (2) ตัวแผนที่ (map face) และ 

(3) องคประกอบอื่นๆ ของแผนที่ 

6.2.1 หนาปกแผนที่ 

หนาปกแผนที่เปนเอกสารกํากับแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยาโดยระบุขอมูลตางๆ เพื่อกํากับแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยาแผนนั้น ในกรณีที่แผนที่มีขนาดใหญ 

จําเปนตองพับแผนแผนที่ หนาปกแผนที่ตองมีขนาด 

เทากับแผนกระดาษ A-4 เมื่อพับแผนแผนที่แลว ให 

หนาปกแผนที่อยูดานหนาเปรียบเสมือนหนึ่งเปนปก 

แผนที่ สําหรับแผนที่ประกอบรายงานการสํารวจที่มี 

ขนาดเล็กใหจัดทําหนาปกแผนที่ตามความเหมาะสม 

ขอมูลในหนาปกแผนที่ประกอบดวยสวนตางๆ ดังนี้ 

ตราสัญลักษณกรมทรัพยากร 


(2) ชื่อแผนที่ 

(3) ชื่อคณะผูจัดทําแผนที่ ชื่อคณะผูจัด 

ทําแผนที่ใหพิมพดวยอักษรสีดําขนาดที่เหมาะสมไว 

บริเวณใตกรอบดานบนของแผนที่ตรงบริเวณกึ่งกลาง 

ใตกรอบดานบนของแผนที่ 

(4) มาตราสวนของแผนที่เปนเชิงระยะ 

ทาง (graphic scale) พรอมคําอธิบายเกี่ยวกับมาตรา 

สวนของแผนที่ ทั้งนี้เมื่อนําแผนที่ไปถายยอหรือขยาย 

จะทราบมาตรสวนของแผนที่จาก graphic scale 

(5) ลูกศรกํากับทิศใหกําหนดสัญลักษณ 

แสดงทิศเหนือ ขนาดเหมาะสมชัดเจน 

(6) ระยะเวลาในการสํารวจขอมูลและป 

ที่จัดพิมพแผนที่ ใหพิมพตัวเลขปที่จัดพิมพ เปน 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




ตัวเลขสากลใหเห็นชัดเจนสําหรับการใชเปน 

เอกสารอางอิง 

6.2.2 ตัวแผนที่ 

ตัวแผนที่ไดแกสวนที่แสดงขอมูลภายใน 

กรอบพื้นที่ที่จัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา ซึ่งอาจ 

ประกอบดวยขอมูลตางๆ ดังตอไปนี้ 

(1) ขอมูลผิวดิน เปนขอมูลสภาพภูมิ 

ประเทศ เชน ระดับความสูง ทางน้ํา แมน้ําและแหลง 

น้ําผิวดินตางๆ ขอมูลขอบเขตการปกครองดวย ไดแก 

ตําแหนงของ หมูบาน ตําบล อําเภอ จังหวัด และ 

ขอบเขตของตําบล อําเภอ และจังหวัด และขอมูลการ 

คมนาคม โดยแสดงดวยดวยสีสัญลักษณและลายเสน 

ตามมาตรฐานสากล 

(2) ขอมูลหินทางอุทกธรณีวิทยา เปน 

ขอมูลหินทางอุทกธรณีวิทยาตางๆ ทั้งที่เปนชั้นน้ํา 

และชั้นหินกั้นน้ํา ในกรณีที่มีชั้นน้ําหลายๆ ชั้นในพื้นที่ 

เดียวกัน ใหแสดงเปนชั้นน้ําหลัก ซึ่งเปนชั้นหินใหน้ํา 

บาดาลสูงสุดในพื้นที่นั้น ขอบเขตของหินอุมน้ําและ 

ประเภทของชั้นน้ํา โดยแสดงดวยสีสัญลักษณและ 

ลายเสนตามมาตรฐานสากล 

(3) ขอมูลปริมาณน้ําที่คาดวาจะพัฒนา 

ได (expected well yield) โดยเปนขอมูลปริมาณน้ํา 

สูงสุดที่สามารถสูบขึ้นใชได (maximum well yield) มี 

หนวยเปนหนวยลูกบาศกเมตรตอชั่วโมง (ลบ.ม./ชม.) 

ใหกําหนดเปนระดับการใหน้ําของชั้นหินเปนระดับ 

ตางๆ ตามความเหมาะสม บอน้ําบาดาลที่ใชในการ 

คํานวณหาปริมาณน้ําสูงสุดจะตองเปนบอที่มีการลง 

ทอกรองหรือทอเซาะรองตลอดความหนาของชั้นน้ํา 

บาดาล (fully penetrated well) สําหรับแผนที่น้ํา 

บาดาลรายจังหวัดของกรมทรัพยากรน้ําบาดาล โดย 

สวนใหญไดกําหนดไวเปน 4 ระดับไดแก นอยกวา 2, 

2-10, 10-20 และมากกวา 20 ลบ.ม./ชม. ตามลําดับ 

(4) ขอมูลคุณภาพน้ํา คาที่ใชกําหนด 

คุณภาพน้ําเบื้องตนในแผนที่น้ําบาดาลรายจังหวัดเปน 

คาปริมาณสารทั้งหมดที่ละลายในน้ํา (total dissolved 

solids, TDS) มีหนวยเปนมิลลิกรัมตอลิตร (mg/l) โดย 

กําหนดคุณภาพน้ําตามเกณฑขางตน ออกเปน 3 

ระดับ และใชสีแทนคุณภาพแตละระดับ 

(5) ขอมูลอื่นๆ นอกเหนือจากขอมูล 

หมวดตางๆ ดังกลาวขางตน ในตัวแผนที่อาจแสดง 

ขอมูลประกอบอื่นๆ เชน ตําแหนงของแนวตัดขวาง 

หรือตําแหนงของ block diagrams ตางๆ ตําแหนง 

ของพื้นที่ที่เคยมีการศึกษาวิจัยดานอุทกธรณีวิทยาขั้น 

รายละเอียด เปนตน สําหรับแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

ประกอบรายงานการสํารวจ ในตัวแผนที่อาจแสดง 

ขอมูลอื่นๆ ดังนี้ 

(5.1) ตําแหนงการเก็บตัวอยาง (น้ําและ 

หิน) พรอมหมายเลขตัวอยาง 

(5.2) ตําแหนงการถายรูปสําหรับเปน 

ภาพประกอบรายงาน 

(5.3) ตําแหนงพื้นที่ที่มีการสํารวจขอมูล 

ขั้นรายละเอียด 

6.2.3 องคประกอบอื่นๆ ของแผนที่ 

แผนที่อุทกธรณีวิทยาจะตองมีองคประ- 

กอบอื่นๆ ที่แสดงบนแผนที่ ดังนี้ 

(1) แผนที่ดัชนี แผนที่ดัชนีเปนแผนที่ 

ขนาดเล็ก ที่ยอ สวนของแผนที่อุทกธรณีวิทยาตาม 

ขนาดที่เหมาะสม (โดยทั่วไปมีขนาด 15x15 ตาราง 

เซนติเมตร) แสดงขอบเขตของพื้นที่สํารวจจัดทําแผน 

ที่และพื้นที่ขางเคียง บางครั้งอาจแสดงตําแหนงและ 

ขอบเขตของพื้นที่สํารวจจัดทําแผนที่ตามเลขหมาย 

ระวางแผนที่ (map sheet) ของแผนที่ภูมิประเทศ 

มาตราสวน 1:50,000 พรอมดวยแผนที่ระวางพื้นที่ 

ขางเคียง หรือเปนแผนที่ขนาดเล็กตามขนาดและ 

มาตราสวนที่เหมาะสม 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




สําหรับแผนที่น้ําบาดาลรายจังหวัดมาตรา 

สวน 1:100,000 ของกรมทรัพยากรน้ําบาดาล จัดพิมพ 

ในแผนกระดาษขนาด 60 x 75 ตารางเซนติเมตร 

ขนาดของพื้นที่จังหวัดซึ่งมีขนาดใหญกวาขนาดของ 

กระดาษพิมพดังนั้นชุดแผนที่น้ําบาดาลรายจังหวัด 

1 จังหวัด จึงประกอบไปดวยแผนที่แผนยอยมากกวา 

1 แผน แผนที่ดัชนี จะเปนแผนที่ยอสวนขนาดเล็กที่ 

จัดทําไวเพื่อแสดงสวนประกอบของแผนที่น้ําบาดาล 

สวนตางๆ เพื่อความสะดวกในการคนหาแผนที่ในสวน 

ที่ตองการ 

(2) สัญลักษณที่ใชในแผนที่ (legend) 

(รายละเอียดในหัวขอ 6) 

(3) คําอธิบายแผนที่ (map explanation) 

(รายละเอียดในหัวขอ 7.3) 

(4) แบบจําลองอุทกธรณี วิทยาเชิงมโน 

ทัศน อาจแสดงดวยภาพจําลองสองมิติ เชน ภาพตัด 

ขวางทางอุทกธรณีวิทยา หรือภาพจําลองสามมิติ เชน 

ภาพจําลองรูปรั้วสามมิติ (fence diagrams) ภาพ 

จําลองรูปกลองสามมิติ (block diagrams) เพื่อแสดง 

ลักษณะและความสัมพันธทางอุทกธรณีวิทยา 

โดยเฉพาะการวางตัวของชั้นหินและชั้นน้ําตางๆ ใต 

ผิวดิน ซึ่งไมสามารถมองเห็นในเชิงลึกไดจากตัวแผน 

ที่ ทั้งนี้ในแผนที่น้ําบาดาลรายจังหวัดไดกําหนดให 

จัดทําแบบจําลองอุทกธรณีวิทยาเชิงมโนทัศน อยาง 

นอยจังหวัดละ 2 แนว โดยการจัดทําแบบจําลองอุทก 

ธรณีวิทยาเชิงมโนทัศน ตองกําหนดแนวที่ผานชั้นหิน 

ใหน้ําทุกชั้นที่พบในจังหวัดนั้น และโดยเฉพาะ 

โครงสรางทางธรณีวิทยาที่สําคัญเกี่ยวกับการเปน 

แหลงน้ําบาดาล รวมทั้งกําหนดใหใชสัญลักษณของ 

หนวยหินทางอุทกธรณีวิทยา โครงสรางทางอุทก 

ธรณีวิทยา ปริมาณ และคุณภาพน้ํา เชนเดียวกับที่ใช 

ในสวนของตัวแผนที่ และใหแสดงตําแหนงบอน้ํา 

บาดาลหรือขอมูลการเจาะอื่นๆ ที่นําขอมูลมาใชใน 

การจัดทําแบบจําลองฯ ตําแหนงทางน้ํา และตําแหนง 

ทางการปกครอง (ตําบล หรือ อําเภอ) สําคัญๆ ที่แนว 

ของแบบจําลองฯ ลากผานมาตราสวนของแบบจําลอง 

ฯ ตามความเหมาะสม โดยทั่วไปในแผนที่น้ําบาดาล 

รายจังหวัดมีมาตราสวน 1:100,000 ในแนวระนาบ 

และ 1:2,000 ในดิ่ง 

(5) แผนที่ประกอบ (supplementary 

maps) แผนที่ประกอบเปนแผนที่ขนาดเล็กยอสวน 

ขอบเขตพื้นที่สํารวจจัดทําแผนที่ มีราย ละเอียด 

เชนเดียวกับแผนที่ดัชนี พรอมกํากับมาตราสวนที่ใช 

คาเสนรุงและเสนแวงที่สําคัญ โดยมีวัตถุประสงคเพื่อ 

แสดงขอมูลดานอุทกธรณีวิทยาเฉพาะเรื่องซึ่งไม 

สามารถแสดงทับซอนไดในแผนที่หลัก หรืออาจแสดง 

ขอมูลทับซอนได แตจะทําใหแผนที่หลักมีรายละเอียด 

มากเกินไป ตัวอยางเชน ในแผนที่น้ําบาดาลราย 

จังหวัดของกรมทรัพยากรน้ําบาดาล มีแผนที่ประกอบ 

ตางๆ เชน แผนที่แสดงปริมาณคลอไรด (chloride 

contents map) แผนที่แสดงปริมาณความกระดาง 

(Hardness Contents Map) แผนที่แสดงแหลงน้ํา 

บาดาลระดับตื้น (shallow aquifer map) และแผนที่ 

แสดงระดับความลึกของชั้นน้ํา (isopach map of 

aquifer’s depth) เปนตน โดยที่แผนที่ประกอบแตละ 

แผนจะแสดงคุณสมบัติ เฉพาะแตละอยางของชั้นน้ํา 

ทั้งจังหวัด 

(6) แหลงขอมูล 

(7) เอกสารอางอิงที่ใชในการทําแผนที่ 

7. คูมือการใชสัญลักษณสําหรับการแสดงใน 

แผนที่อุทกธรณีวิทยา 

คณะทํางานจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาสากลของ 

IAH และ IAHS ภายใตความรวมมือของ UNESCO 

และองคการอนามัยโลก (WHO) ไดมีการปรับปรุง 

แกไขและเพิ่มเติม สัญลักษณ ลายเสน และสีที่ใชใน 

การจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาอยางตอเนื่อง และ 

กําหนดเปนสัญลักษณสากลเปนมาตรฐานสากล 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




สําหรับใชในการจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาใน 

ปจจุบัน (UNES-CO,1983) โดยแบงเปนหมวดขอมูล 

ตางๆ คือ (1) ภูมิประเทศ (2) ภูมิอากาศ (3) 

ธรณีวิทยา (4) ศิลาวิทยา (5) อุทกศาสตร (6) ธรณี 

วิทยาน้ําบาดาล (7) อุทกเคมี (8) บอน้ําบาดาลและ 

สิ่งกอสราง สําหรับหมวดศิลาวิทยาซึ่งเกี่ยวของกับ 

หนวยหินทางอุทกธรณีวิทยาของประเทศไทย คณะ 

ผูจัดทํามาตรฐานฯ ครั้งนี้ไดรวบรวมสัญลักษณของ 

หนวยหินตางๆ จากแผนที่อุทกธรณีวิทยาและแผนที่ 

น้ําบาดาลรายจังหวัด จัดทําเปนมาตรฐานสําหรับการ 

สํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา ดังรายละเอียดใน 

ตารางที่ 2 (ภาคผนวก) 

8. หลักปฏิบัติสากลในการสํารวจจัดทําแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยา 

ตามมาตรฐานสากล (UNESCO, 1983) ได 

กําหนดหลักเกณฑการจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาที่ 

เกี่ยวของกับการจัดการขอมูล ซึ่งกรมทรัพยากรน้ํา 

บาดาลเห็นสมควรใหยึดถือเปนมาตรฐาน ดังนี้ 

8.1 หลักปฏิบัติในการแสดงขอมูลในแผนที่ 

หลักปฏิบัติแสดงขอมูลในแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยา ตองจัดวางรูปแบบของการแสดงขอมูลให 

เหมาะสมเชน contour lines เหมาะสําหรับประเภท 

ขอมูลที่มีคาความเปลี่ยนแปลงอยางตอเนื่องเปนชวง 

ใดๆ และการเปลี่ยนแปลงของขอมูลแบบคอยๆ ลาด 

ชันทีละนอย เชนขอมูลความลึกของระดับน้ําบาดาล 

เปนตน แตสําหรับขอมูลที่มีคาการเปลี่ยนแปลงอยาง 

ทันทีทันใด การแสดงขอมูลดังกลาวดวยวิธีการ 

shading ผสมผสานกับ contour lines ก็อาจแกปญหา 

การขาดชวงของ contour lines ไปไดตัวอยางเชน 

การแสดงปริมาณน้ําบาดาลในชั้นหินปูน น้ําบาดาลที่ 

ไดจากแนวรอยแตกและ bedding planes ของหินปูน 

อยูในชวงระหวาง 5 - 30 ลบ.ม./ชม. แตบอน้ําบาดาล 

ตรงบริเวณกึ่งกลางของพื้นที่แหลงหินปูน ไดน้ําจาก 

โพรงหินปูนใตดินสูงถึง 200 ลบ.ม./ชม. โดยมีขอมูล 

สามารถกําหนดขอบเขตของโพรงหินปูน (จากการ 

สํารวจทางธรณีฟสิกส) ขอมูลดังกลาวหากแสดงดวย 

contour lines ในบริเวณพื้นที่ไดน้ําจากแนวรอยแตก 

และ bedding planes และ shading ในพื้นที่โพรงหิน 

ก็จะไดขอมูลครบถวนโดยไมขาดหาย อยางไรก็ตาม 

การแสดงขอมูลดวย contour lines จะตองมีปริมาณ 

ขอมูลมากเพียงพอ การแสดงปริมาณน้ําบาดาลจาก 

ขอมูลบอน้ําบาดาลจํานวนนอยจะเกิดความผิดพลาด 

ไดมาก หากไมมีขอมูลดานอื่นๆ ชวยสนับสนุน เชน 

การหาความหนาของชั้นน้ําในพื้นที่ที่ไมมีบอเจาะโดย 

วิธีทางธรณีฟสิกส 

ขอมูลทางดานอุทกธรณีวิทยาบางสวนเปน 

ขอมูลผันแปรตามฤดูกาล (transient data) ตัวอยาง 

เชน ระดับน้ําบาดาลหรือปริมาณการใชน้ําบาดาลหรือ 

แมแตคุณภาพน้ําบาดาล โดยเฉพาะอยางยิ่งปริมาณ 

คลอไรดในน้ําของชั้นน้ําประเภททรายชายหาด การ 

แสดงขอมูลเหลานี้อาจแสดงเปนภาพรวมหรือคาเฉลี่ย 

เฉพาะชวงเวลาใดเวลาหนึ่งหรือแมแตแสดงขอมูล 

เฉพาะชวงเวลาสั้นๆ ทั้งนี้ขึ้นอยูกับวัตถุประสงคของ 

การใชงาน ตัวอยางเชน การสํารวจจัดทําแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาทั่วไป มีวัตถุประสงคหลักเพื่อแสดงสภาพ 

แหลงน้ําบาดาล การแสดงขอมูลระดับน้ําบาดาลอาจ 

สํารวจจัดเก็บขอมูลระดับน้ําบาดาลในชวงระยะเวลา 

ใดเวลาหนึ่งในชวงสั้นๆ มาแสดงในแผนที่ก็ได แต 

หากเปนการจัดทําแผนที่โดยมีวัตถุประสงคพิเศษที่จะ 

แสดงปริมาณน้ําจากแหลงน้ําผิวดินที่ไปลงเติมชั้นน้ํา 

ระดับตื้นในชวงฤดูแลง จําเปนตองใชขอมูลระดับน้ํา 

เฉลี่ยของฤดูแลงเทานั้นมาแสดงในแผนที่ดังกลาว 

8.2 การจัดลําดับความสําคัญของขอมูล 

แผนที่อุทกธรณีวิทยาแสดงขอมูลจํานวน 

มากในรูป graphic เพื่อใหผูใชแผนที่รับทราบขอมูล 

ตางๆ ไดถูกตองใกลเคียงความเปนจริงมากที่สุดโดย 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




ไมตองอานคําบรรยายที่ยืดยาว ดังนั้นการแสดงขอมูล 

ตางๆ ในแผนที่จําเปนตองจัดลําดับความสําคัญของ 

ขอมูลใหเหมาะสมและสามารถใชประโยชนตาม 

วัตถุประสงคของผูใชไดโดยงาย ตัวอยางเชน groundwater 

availability map ขอมูลที่สําคัญที่สุดไดแก 

ปริมาณน้ํา คุณภาพน้ ํา ความลึก ความหนา ของชั้น 

น้ําและระดับน้ําบาดาลเปนตน ในทางตรงกันขาม 

groundwater overexploited map หรือแผนที่แสดง 

ความเสี่ยงตางๆ (groundwater vulnerability maps) 

ขอมูลที่สําคัญไดแกขอมูลการสูบน้ําขึ้นใชจากชั้นหิน 

อุม ขอมูลแสดงทิศทางและอัตราการไหลของน้ําในชั้น 

น้ํา ขอมูลการไหลเติมน้ําบาดาลตามกระบวน การทาง 

ธรรมชาติ ขอมูลปริมาณการกักเก็บน้ําบาดาลในชั้น 

น้ํา ขอมูลการเปลี่ยนแปลงดานคุณภาพน้ําบาดาล 

ขอมูลดานคุณสมบัติทางชลศาสตรของชั้นน้ํา ขอมูล 

ความสัมพันธทางชลศาสตรระหวางน้ําบาดาลและ 

แหลงน้ําผิวดิน (hydraulic continuity) และขอมูล 

แหลงมลพิษที่อาจไหลลงปนเปอนในชั้นน้ํา เปนตน 

การออกแบบแผนที่ใหสวยงามตามความ 

เหมาะสม เปนศิลปะเฉพาะตัวของผูจัดทําแตการ 

ตกแตงแผนที่เกินความจําเปน อาจทําใหการใช 

ประโยชนตามวัตถุประสงคหลักไดไมเต็มที่ก็เปนได 

ขอพึงระวังคือ อยาใหแผนที่มีขนาดใหญเกินความ 

จําเปน ขนาดของแทนพิมพมีขีดจํากัด ผูใชแผนที่ 

อาจจะยุงยากสับสนในการตอชิ้นสวนตางๆ ใหเปน 

แผนที่ทั้งบริเวณพื้นที่ของแผนที่ บางครั้งผูใชแผนที่ 

อาจจําเปนตองไปถายยอแผนที่ หากตัวอักษรตางๆ 

บนแผนที่มีขนาดเล็กเมื่อถายยอสวนลงแลว ผูใชแผน 

ที่อาจไมสามารถอานขอความตางๆ ในแผนที่ได 

8.3 หลักปฏิบัติการจัดทําคําอธิบายแผนที่ 

ตามมาตรฐาน ทบ ส 4000-2550กําหนดให 

จัดทําคําอธิบายแผนที่อุทก-ธรณีวิทยา ทั้งภาษาไทย 

และภาษาอังกฤษเปนคําอธิบายสั้นๆ ตรงไปตรงมา 

สําหรับคําอธิบายภาษาอังกฤษใหใชเปนวลีสั้นๆ โดย 

ไมมีประโยค คําอธิบายแผนที ่ตามมาตรฐานสากล 

จะตองประกอบดวยคําอธิบายตามหมวดตางๆ ดังนี้ 

8.3.1 คําอธิบายเกี่ยวกับองคประกอบตางๆ 

ของแผนที่ 

ตามมาตรฐานสากลของการจัดทําแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยาสากล นอกจากคําอธิบายเกี่ยวกับการ 

ใชสัญลักษณสีและลายเสนตางๆ จะตองจัดทํา 

คําอธิบายวิธีการใชแผนที่ดัชนีและแผนที่ประกอบ 

ตางๆ รวมทั้งจัดทําคําอธิบายเกี่ยวกับแบบจําลองอุทก 

ธรณีวิทยาเชิงมโนทัศน 

8.3.2 ชวงระยะเวลาการจัดเก็บขอมูลประเภท 

ตางๆ ในสนาม 

เนื่องจากขอมูลอุทกธรณีวิทยาบางชนิด 

เปนขอมูลที่มีการแปรเปลี่ยนตามกาลเวลา เชน ขอมูล 

ระดับน้ําบาดาลและขอมูลคุณภาพน้ําในชั้นน้ําอาจ 

เปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล ดังนั้นการจัดเก็บขอมูล 

ดังกลาวในพื้นที่สํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

จําเปนตองจัดเก็บขอมูลในชวงระยะเวลาที่ใกลเคียง 

กันใหมากที่สุดเทาที่จะเปนไปได ตามมาตรฐานการ 

จัดทําแผนที่สากล ใหระบุชวงระยะเวลาของการ 

จัดเก็บขอมูลในคําอธิบายแผนที่ 

8.3.3 วิธีการแปลความหมายขอมูล 

ตามมาตรฐานการจัดทําแผนที่อุทกธรณี 

วิทยาสากลใหระบุวิธีการแปลความหมายขอมูลใน 

คําอธิบายแผนที่โดยเฉพาะอยางยิ่งขอมูลจากการ 

สํารวจดวยวิธีการทางธรณีฟสิกสบนผิวดิน จะระบุ 

วิธีการสํารวจ วิธีการแปลความหมายขอมูลการสํารวจ 

และอาจจัดทําแผนที่ประกอบแสดงรายละเอียดใน 

บริเวณพื้นที่สํารวจพรอม geophysical models 

สําหรับการประมาณการขอมูลทางอุทกธรณีวิทยา 

อื่นๆ ใหระบุวิธีการประมาณการขอมูล ลักษณะผัน 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




แปรของกลุมขอมูล และความคลาดเคลื่อนของขอมูล 

(รายละเอียดในหัวขอ 10.2, 10.3, และ 10.4) 

8.4 ขั้นตอนการตรวจสอบแผนที่ 

เมื่อจัดทําตนรางแผนที่อุทกธรณีวิทยาแลว 

เสร็จตามมาตรฐานสากลในการจัดทําแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาจะตองการตรวจสอบแผนที่ตามขั้นตอน 


8.4.1 ตรวจสอบโดยผูจัดทําแผนที่ 

ตรวจสอบความสมบูรณของแผนที่อีกครั้ง 

เชน ลายเสนสัญลักษณและสีตางๆ ที่ใชในแผนที่ตรง 

กับลายเสน สัญลักษณและสีตางๆ ที่ใชในคําอธิบาย 

แผนที่หรือไม รวมทั้งตรวจสอบควบคุมชนิดของ 

ลายเสนสัญลักษณ และเสนคอนทัวรตางๆ ใหมีความ 

ถูกตอง ตรวจสอบขอความการบรรยาย และอื่นๆ 

8.4.2 สอบทานโดยคณะทํางาน 

สอบโดยคณะทํางานในการสํารวจจัดทํา 

แผนที่ อาจมีทีมงานประกอบ ดวยนักธรณีวิทยาใน 

การจัดเก็บขอมูลภาคสนาม นักเคมีในการตรวจ 

วิเคราะหคุณภาพน้ําบาดาล และนักอุทกธรณีวิทยา 

ทําหนาที่เปนผูควบคุมการจัดทําแผนที่ ควรจะใหทุก 

คนในคณะทํางานรวมกันตรวจสอบอีกครั้ง 

8.4.3 ตรวจสอบโดยผูใชแผนที่ 

ตรวจสอบโดยผูใชแผนที่ หากแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาจัดทําขึ้นเพื่อใชประโยชนสําหรับผูจัดทํา 

โดยเฉพาะ ผูจัดทําแผนที่ยอมเขาใจในสวนตางๆ ของ 

แผนที่เปนอยางดี แตหากแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

ดังกลาวจัดทําขึ้นเพื่อใชประโยชนโดยทั่วไป ผูจัดทํา 

แผนที่ควรจะสงตนรางแผนที่ใหเพื่อนรวมงาน ได 

ตรวจสอบแผนที่ดวยวาใชประโยชนจากแผนที่ได 

ตามที่ผูจัดทําตั้งไวหรือไม มีขอเสนอแนะอยางไร 

หรือไม และสิ่งสําคัญ ผูจัดทําแผนที่ ควรจะสงตนราง 

แผนที่ใหผูบังคับบัญชาตรวจสอบดวย โดยจะตองให 

เวลาแกผูตรวจสอบตามสมควร 

8.4.4 ตรวจสอบครั้งสุดทาย 

ตรวจสอบขั้นสุดทาย หลังจากผานการ 

ตรวจสอบตามขั้นตอนตางๆ ดังกลาวแลวผูใชแผนที่ 

อาจสงตนราง เพื่อการจัดพิมพ โดยขอใหจัดพิมพตน 

รางแผนที่เพื่อการตรวจสอบขั้นสุดทายในจํานวนไม 

เกิน 10 ชุด กอนการพิมพจริง โดยผูจัดทําแผนที่จะ 

ตองตรวจสอบความคมชัดของลายเสนตางๆ ความ 

คมชัดของตัวอักษรตางๆ รวมทั้งความแตกตาง 

ระหวางโทนสีตางๆ ใหชัดเจน โดยเฉพาะตรงบริเวณ 

รอยตอระหวางแผนที่ ซึ่งในขั้นตอนนี้ยังสามารถ 

เปลี่ยนแปลงแกไขความผิดพลาดเล็กๆ นอยๆ ได 

กอนการพิมพจริง 

9. การจําแนกแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

การจําแนกประเภทแผนที่อุทกธรณีวิทยาตาม 

มาตรฐานสากล สามารถใชเปนแนวทางในการสํารวจ 

จัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาประเภทตางๆ ใหได 

มาตรฐาน กรมทรัพยากรน้ําบาดาล จึงไดกําหนด 

มาตรฐานการจําแนกประเภทแผนที่ ตามที่ไดกําหนด 

ไวในการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาสากล 

(Vrba and Zaporozec, 1994) ดังรายละเอียดตอไปนี้ 

9.1 การจําแนกแผนที่ตามวัตถุประสงคของการ 

ใชงาน 

แผนที่อุทกธรณีวิทยาสามารถจําแนกตาม 

วัตถุประสงคของการใชงานตางๆ ดังนี้ 

9.1.1 แผนที่อุทกธรณีวิทยาสําหรับการใชงาน 

ทั่วไป 

เปนแผนที่อุทกธรณีวิทยาที่จัดทําขึ้นมี 

วัตถุประสงคหลายๆ ประการรวมกัน ทั้งนี้โดยสวน 

ใหญจะมีเปาหมายหลักสําหรับแสดงสภาพแหลงน้ํา 

บาดาลทั้งในดานปริมาณและคุณภาพแหลงน้ําบาดาล 

ของพื้นที่ตางๆ เพื่อการวางแผนการการพัฒนา 

ทรัพยากรน้ําบาดาล ทรัพยากรน้ําหรืออาจใชเปน 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




แผนที่แสดงขอมูลความหนา ประเภทของชั้นตะกอน 

หินรวนและโครงสรางอุทกธรณีวิทยาใตผิวดิน สําหรับ 

การประยุกตใชในดานธรณีวิทยาฐานราก ดังนั้นแผน 

ที่ประเภทนี้จึงเปนแหลงรวมขอมูลดานอุทกธรณีวิทยา 

จํานวนมาก แตขอมูลที่สําคัญ ไดแกขอมูลดานสภาพ 

น้ําแหลงน้ําบาดาลของพื้นที่ตางๆ ขอมูลหนวยหิน 

ทางอุทกธรณีวิทยาตางๆ รวมไปถึงความหนาของ 

หนวยหินตางๆ และขอมูลการเรียงลําดับของหนวย 

หินทางอุทกธรณีวิทยา (hydrogeological sequences) 

สําหรับขอมูลระดับรองลงมา อาจเปนขอมูลระดับน้ํา 

บาดาล ทิศทางการไหลของน้ําบาดาล หรืออาจแสดง 

พื้นที่วิกฤตการณน้ําบาดาล (over-exploited areas) 

9.1.2 แผนที่อุทกธรณีวิทยาสําหรับการใชงาน 

ดานวิทยาศาสตร 

เปนแผนที่อุทกธรณีวิทยาที่แสดงขอมูล 

ทางดานวิทยาศาสตรและแหลงน้ําบาดาลเปนหลัก 

โดยไมคํานึงถึงวัตถุประสงคอื่น เชน แผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาที่แสดงขอมูลแหลงทรัพยากรน้ําบาดาล 

รวมกับขอมูลดานอุทกวิทยา เชน ปริมาณน้ําฝน หรือ 

ปริมาณน้ําทา หรือปริมาณการคายระเหย หรือ 

ปริมาณความชื้นในดิน หรือการซึมผานผิวดิน ซึ่งเปน 

ขอมูลที่ไดจากการตรวจวัดหรือการคํานวณโดยใช 

หลักการทางวิทยาศาสตรหรืออาจเปนแผนที่ที ่แสดง 

ขอมูลแหลงน้ําบาดาลในยุคกอนๆ เปนตน 

9.1.3 แผนที่อุทกธรณีวิทยาประยุกต 

เปนแผนที่อุทกธรณีวิทยาที่จัดทําขึ้นเพื่อ 

วัตถุประสงคหลักในการออกแบบดานวิศวกรรม 

ตัวอยางเชนแผนที่แสดงรูปแบบของชั้นน้ําในแนวรอย 

แตก ความหนาแนนของแนวรอยแตก ในบริเวณพื้นที่ 

กอสรางเขื่อน หรือแผนที่แสดงปริมาณน้ําฝนลักษณะ 

การไหลของทางน้ําผิวดินและน้ําบาดาลรวมไปถึงการ 

พยากรณความเสี่ยงตอการทวมขังของน้ํา การไหล 

หลากน้ําปาในพื้นที่กอสรางแหลงฝงกากขยะ หรืออาจ 

เปนแผนที่แสดงความหนา ขอบเขตการแผกระจาย 

และคาความซึมผานได ของกรวดทรายในชั้นน้ําที่ 

วางตัวเหนือชั้นแร เพื่อใชในการวางแผนการพัฒนา 

แหลงแร โดยทั่วไปแผนที่อุทกธรณีวิทยาประยุกต มัก 

เปนแผนที่มาตราสวนขนาดใหญในบริเวณพื้นที่เล็กๆ 

9.1.4 แผนที่อุทกธรณีวิทยาเพื่อการวางแผน 

การพัฒนา 

เปนแผนที่อุทกธรณีวิทยาเพื่อใช 

ประโยชนในการพัฒนาทรัพยากรอื่นๆ ใหสอดคลอง 

กับสภาพแหลงน้ําบาดาล สําหรับการวางแผนการ 

พัฒนาใหเกิดประโยชนสูงสุด เปนตนวาการแสดง 

ขอมูลแหลงน้ ําบาดาลรวมกับขอมูลการจําแนก 

ประเภทของดิน หรือการแสดงขอมูลแหลงน้ําบาดาล 

รวมกับขอมูลแหลงน้ําผิวดินในฤดูกาลตางๆ เพื่อการ 

พัฒนาทรัพยากรแหลงน้ําใหเกิดประโยชนสูงสุด 

ดังนั้นแผนที่อุทกธรณีวิทยาเพื่อการวางแผนการ 

พัฒนา จึงอาจเปนแผนที่มาตราสวนขนาดใหญ ระดับ 

อําเภอหรือจังหวัด หรืออาจเปนแผนที่มาตราสวน 

ขนาดกลาง สําหรับการวางแผนระดับภาค หรือ 

ระดับประเทศก็ได 

9.1.5 แผนที่อุทกธรณีวิทยาเพื่อการศึกษา 

เปนแผนที่อุทกธรณีวิทยา ที่แสดงขอมูล 

สภาพแหลงน้ําบาดาลรวมกับขอมูลอื่นๆ สําหรับการ 

ศึกษาวิจัยทั้งในระดับปริญญาตรี หรือสูงกวาระดับ 

ปริญญาตรี แผนที่ประเภทนี้จึงมีรูปแบบที่หลากหลาย 

ขึ้นอยูกับวาจะศึกษาวิจัยในเรื่องใด เปนตนวา การ 

ศึกษาวิจัยเกี่ยวกับชนิดของพืชเศรษฐกิจรวมกับ 

สภาพแหลงน้ําบาดาลและรายไดของเกษตรกร 

การศึกษามูลคาของแหลงน้ําที่ใชในภาคเกษตรและ 

อุตสาหกรรมและอื่นๆ 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




9.2 การจําแนกแผนที่ตามระดับความนาเชื่อถือ 

ความนาเชื่อถือของแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

ขึ้นอยูกับคุณภาพและปริมาณของขอมูล การตรวจสอบ 

ขอมูล การแปลความหมายของขอมูล และขอสมมติ 

ฐานตางๆ ที่แสดงบนแผนที่ ในการจัดทําแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาที่ครอบคลุมพื้นที่เปนบริเวณกวาง บางสวน 

ของพื้นที่อาจมีขอมูลที่ไมสมบูรณ ในขณะที่บางสวนมี 

ขอมูลจํานวนนอย ในกรณีเชนนี้ อาจจัดทําเปนแผนที่ 

ดัชนีแสดงความนาเชื่อถือของพื้นที่ตางๆ โดยอาศัย 

หลักเกณฑตามรูปที่ 1 (ranking by reliability) เปน 

เครื่องมือในการอธิบายประกอบแผนที่ก็ได 

ในการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

บางครั้งมีวัตถุประสงคหลักสําหรับการใชงานของ 

บุคคลทั่วไป ดังนั้นแผนที่ประเภทนี้ จําเปนตองแสดง 

ขอมูลที่เรียบงายไมซับซอน สัญลักษณตางๆ ชัดเจน 

เขาใจงาย คําอธิบายแผนที่ชัดเจน ใชภาษางายๆ และ 

ที่สําคัญตองแสดงขอมูลที่ไมซับซอนจนเกินไป โดย 

การแสดงขอมูลเฉพาะดานหรือหลายดานแตชัดแจง 

ความซับซอน จะเพิ่มขึ้นเมื่อการแสดงขอมูลมากดาน 

ขึ้นดังแสดงในรูปที่ 1 

9.3 การจําแนกแผนที่ตามมาตราสวน 

แผนที่อุทกธรณีวิทยาอาจจําแนกตามขนาด 

ของมาตราสวนออกเปน 4 ระดับ (Anon, 1977) คือ 

9.3.1 มาตราสวนขนาดใหญมาก 

เปนแผนที่มาตราสวนนอยกวา 1:20,000 

มักเปนแผนที่อุทกธรณี วิทยาประกอบรายงานการ 

สํารวจอุทกธรณีวิทยา หรือประกอบรายงานดานอื่นๆ 

ในบริเวณพื้นที่ขนาดเล็กและมีรายละเอียดขอมูลอุทก 

ธรณีวิทยาจํานวนมาก ตัวอยางเชน การสํารวจน้ํา 

บาดาลเพื่อกําหนดตําแหนงจุดเจาะบอน้ําบาดาลใน 

บริเวณพื้นที่นิคมอุตสาหกรรม เปนตน 

คําอธิบาย 

ระดับความเชื่อถือที่เพิ่มขึ้น 

ระดับความเชื่อถือที่เพิ่มขึ้น 

A. แสดงขอมูลองคประกอบเดียว 

(เชน ศักยภาพแหลงน้ําบาดาล) 

B. แสดงขอมูลสององคประกอบ (เชน ศักยภาพ 

แหลงน้ําบาดาลและสภาพธรณีวิทยา) 

C. แสดงขอมูลสามองคประกอบ 

(เชน ศักยภาพแหลงน้ําบาดาล 

คุณภาพน้ํา และสภาพธรณีวิทยา) 

D. แสดงขอมูลมากกวาสามองคประกอบ 

คําอธิบาย 

1. พื้นฐานขอมูลทั้งหมดเปนขอมูลประมาณการ 

หรือขอมูลทั่วไป 

2. 10% เปนขอมูลที่เชื่อถือได: 90% ขอมูลประมาณการ 





7. ขอมูลทั้ง 100% เปนขอมูลที่เชื่อถือได 

8. 

(ก) แสดงระดับความนาเชื่อถือจํานวน 7 ระดับ 

(ข) แสดงระดับความซับซอน 4 ระดับ 

รูปที่ 1 ระดับความนาเชื่อถือและระดับความซับซอน (ดัดแปลงจาก Vrba and Zaporozec, 1994) 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




9.3.2 มาตราสวนขนาดใหญ 

เปนแผนที่ที่มีมาตราสวน 1:20,000 ถึง 

1:100,000 เปนแผนที่อุทกธรณีวิทยาใชประกอบ 

แผนการสํารวจอุทกธรณีวิทยาหรือรายงานประเภท 

อื่นๆ ที่มีพื้นที่โครงการขนาดใหญและมีรายละเอียด 

ขอมูลทางดานอุทกธรณีวิทยาไมมากนัก ตัวอยางเชน 

แผนที่อุทก-ธรณีวิทยาบริเวณโครงการชลประทานลุม 

น้ําก่ําตอนลาง แผนที่อุทกธรณีวิทยาแองหาดใหญ 

แผนที่น้ําบาดาลรายจังหวัดเปนตน 

9.3.3 มาตราสวนขนาดเล็ก 

เปนแผนที่ที่มีมาตราสวน 1:100,000 ถึง 

1:500,000 เปนแผนที่แสดงขอมูลดานอุทกธรณีวิทยา 

สําหรับประโยชนในดานการวางแผนการพัฒนาน้ํา 

บาดาลระดับภาคระดับประเทศ หรือการวางแผนการ 

พัฒนาดานอื่นๆ ที่จําตองใชขอมูลดานแหลงน้ําบาดาล 

ประกอบการวางแผน ตัวอยางเชน แผนที่อุทกธรณี 

วิทยาประเทศไทย (1:1,000,000) แผนที่อุทกธรณี 

วิทยารายภาคของประเทศไทย (มาตราสวน 1:500,000) 

แผนที่อุทกธรณีวิทยาลุมแมน้ําโขงตอนลาง (มาตรา 

สวน 1:1,000,000) เปนตน 

ตารางที่ 1 หลักเกณฑการกําหนดมาตราสวนของแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

มาตราสวน 

1 : 25,000,000 

1 : 10,000,000 

1 : 5,000,000 

1 : 1,000,000 

1 : 500,000 

1 : 250,000 

9.3.4 มาตราสวนขนาดเล็กมาก 

เปนแผนที่ที่มีมาตราสวนนอยกวา 

1:1,000,000 (บางครั้งอาจถึง 1:10,000,000) เปน 

แผนที่อุทกธรณีวิทยาที่ใหขอมูลดานอุทกธรณีวิทยา 

อยางกวางๆ อาจจะเปนระดับประเทศ ระดับทวีป 

หรือ World Water Resources Information เปนตน 

จากการศึกษาแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

ประเทศตางๆ ของ UNESCO และ WMO ในป 1977 

(Anon, 1977) ไดเสนอวิธีการกําหนดมาตราสวนของ 

แผนที่อุทกธรณี วิทยาที่เหมาะสมตามวัตถุประสงค 

ของการใชงาน และขนาดของพื้นที่ ดังตารางที่ 1 

รวมทั้งไดเสนอวิธีการกําหนดขนาด 

มาตราสวนของแผนที่ โดยการนําเอาคาความ 

นาเชื่อถือของขอมูล (ranking by reliability) และ 

ระดับความซับซอนของขอมูล (ranking by complexity) 

มาเปนหลักเกณฑในการพิจารณาโดยแบงขนาดของ 

พื้นที่ออกเปน 3 ระดับ คือ ทวีปและโลก ระดับ 

ภูมิภาคหรือประเทศ และระดับพื้นที่ ดังตัวอยางใน 

ตารางที่ 5 แผนที่ continental หรือ global hydrogeological 

map ที่มีความซับซอนของขอมูล 

ความเหมาะสมของการกําหนดมาตรสวนตอพื้นที่ที่ครอบคลุม 

ทวีป หรือ โลก ภูมิภาค เฉพาะพื้นที่ 

(continental หรือ global) (regional) 

(local) 

A – 1 เหมาะสม ไมเหมาะสม 

B – 1 เหมาะสม ไมเหมาะสม 

B – 1 เหมาะสม ไมเหมาะสม 

ไมเหมาะสม เหมาะสม ไมเหมาะสม 




คูมือ ทบ ส 4000-2550 




ระดับ A (one-element) และความนาเชื่อถือของ 

ขอมูลระดับ 1 มาตราสวนที่เหมาะสมคือ1: 5,000,000 

แตหากมีซับซอนของขอมูลมากขึ้น (เพิ่มระดับ A เปน 

B หรือ C) และมีความนาเชื่อถือของขอมูลเพิ่มขึ้น 

(จากระดับ 1 เปนระดับ 2, 3, 4) มาตราสวนของแผน 

ที่ จะใหญขึ้นตามลําดับ (C-4 มาตราสวนที่เหมาะสม 

คือ 1:250,000) และสําหรับแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

ระดับพื้นที่ ควรมีขนาดมาตราสวนไมนอยกวา 

1:100,000 เปนตน 

อยางไรก็ตามขนาดของแผนที่ มีสวนใน 

การกําหนดมาตราสวนของแผนที่อุทกธรณีวิทยา ทั้งนี้ 

เนื่องจากขีดจํากัดของขนาดแทนพิมพ ซึ่งโดยทั่วไป 

จะสามารถพิมพไดที ่ขนาดความกวางของกระดาษ 

ไมเกิน 110 เซนติเมตร การตอแผนที่ หรือแผนที่ที่มี 

สวน ประกอบหลายสวน จะมีความยุงยากไมในการใช 

งานมาก โดยทั่วไปมักจะมีชิ้นสวน ประกอบแผนที่ไม 

เกิน 4 ชิ้น (4 สวน) และขนาดที่เหมาะสมที่สุดไมควร 

มีขนาดเกินกวา 70 x 100 เซนติเมตร 

9.4 การจําแนกแผนที่ตามประเภทของขอมูล 

ขอมูลอุทกธรณีวิทยาที่แสดงในแผนที่ อาจ 

แบงออกไดเปน 3 ระดับ คือ (1) ระดับขอมูลที่ไดจาก 

การจัดเก็บในภาคสนามโดยตรง (2) ระดับขอมูลที่ได 

จากการคํานวณหรือจากการลงความเห็น และ (3) 

ระดับขอมูลที่ไดจากการประมาณการ ดังนั้น หาก 

จําแนกแผนที่อุทกธรณีวิทยา ตามประเภทของขอมูล 

ตางๆ ดังกลาวก็จะไดแผนที่เปน 3 ประเภท (Anon, 

1977) คือ 

9.4.1 แผนที่อุทกธรณีวิทยาจากการสํารวจ 

ขอมูลภาคสนาม 

เปนแผนที่อุทกธรณีวิทยาที่ไดจากการ 

สํารวจขอมูลจริงในภาคสนาม เชนแผนที่แสดงระดับ 

ความลึกของระดับน้ําบาดาลในชวงระยะเวลาหนึ่งตรง 

บริเวณบอเจาะ แผนที่แสดงอุณหภูมิของน้ําบาดาล 

ตรงบริเวณปากบอน้ําบาดาล แผนที่แสดงความกรอย 

เค็มของน้ําบาดาลบริเวณปากบอ แผนที่แสดงคา 

ความตานทานไฟฟาของน้ําบาดาล (แผนที่ปริมาณ 

แสดงมวลสารรวมที่แปลคามาจาก electrical conductivity 

ไมถือวาเปน field data hydrogeological map 

เนื่องจากไดแปลงคา EC ที่ตรวจวัดในสนามเปนคา 

TDS) 

9.4.2 แผนที่อุทกธรณีวิทยาจากการคํานวณ 

ขอมูลการสํารวจ 


จากการคํานวณดวยวิธีการตางๆ เชน การแสดงดวย 

คาเฉลี่ยของขอมูล แสดงดวยขอมูลที่ไดจากการ 

Interpolate หรือ Extrapolate หรือจากการคํานวณ 

ดวยสูตรตางๆ หรือจากการคํานวณโดยวิธีการทาง 

สถิติอื่นๆ 

9.4.3 แผนที่อุทกธรณีวิทยาจากการประมาณ 

การขอมูล 


จากการแปลความหมายของขอมูลดิบในภาคสนาม 

โดยมีวัตถุประสงคที่จะแสดงขอมูลระดับลึก ซึ่งหากไม 

แปลความหมายจากขอมูลดิบเสียกอน เปนตนวาการ 

แสดงปริมาณน้ําที่สามารถสูบไดในแตละพื้นที่ 

(groundwater availability maps) โดยนําขอมูลการให 

น้ําของบอน้ําบาดาลตางๆ มาแปลคาความหมาย 

เสียกอนใหไดคา maximum well yields หรือคา available 

well yields เสียกอน แลวจึงนําเอาขอมูลที่ได 

จากการแปลความหมายมาแสดงในแผนที่ 

10. การนําเสนอขอมูลในแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

คุณภาพของแผนที่อุทกธรณีวิทยาขึ้นอยูกับการ 

แสดงขอมูลบนแผนที่อยางรวบรัดและถูกตองแนนอน 

รวมไปถึงความเดนชัดในการแสดงขอมูลเปนประการ 

สําคัญ ดังนั้นการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยามี 

ความจําเปนตองศึกษาถึงธรรมชาติของขอมูลประเภท 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




ตางๆ ใหดีรวมทั้งเทคนิคในการวิเคราะหขอมูลและ 

การประมาณการตางๆ หากมีความจําเปน ถึงแมวา 

มาตรฐานสากลในการจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา ได 

จัดตั้งมาตรการตางๆ ในการตรวจสอบขอมูล สําหรับ 

การจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยาและการวิเคราะห 

ขอมูล และการประมาณการขอมูล แลวก็ตาม แต 

ยังคงมีปญหาอีกมากมายที่ผูจัดทําแผนที่ จะตอง 

วิเคราะหขอมูลอีกมาก เปนตนวาขอมูลที่ผันแปรตาม 

ฤดูกาล ขอมูลที่ผันแปรไปตามกาลเวลา ขอมูลที่เกิด 

จากความผิดพลาดจากเครื่องมือจัดเก็บขอมูล ขอมูลที่ 

เกิดจากความผิดพลาดจากวิธีการจัดเก็บขอมูล รวม 

ไปถึงความคลาดเคลื่อนของขอมูลอันสืบเนื่องจาก 

ความสลับซับซอนของสภาพชั้นน้ํา เปนตน ดังนั้น 

เพื่อใหคุณภาพของแผนที่อุทกธรณีวิทยามีคุณภาพ 

ตรงตามมาตรฐานสากล กรมทรัพยากรน้ําบาดาลได 

กําหนดมาตรฐานในการนําเสนอขอมูลตางๆ ในแผนที่ 

ตามมาตรฐาน ทบ ส 4000-2550 ดังรายละเอียด 

ตอไปนี้ 

10.1 นําเสนอขอมูลแผนที่ใหตรงตามธรรมชาติ 

ของขอมูลอุทกธรณีวิทยา 

ตามมาตรฐานสากลการจัดทําแผนที่อุทก 

ธรณีวิทยาไดกําหนดมาตรฐานตามธรรมชาติของขอมูล 

อุทกธรณีวิทยา โดยการวิเคราะหลักษณะของขอมูล 

ทางอุทกธรณี วิทยา และวิธีการนําเสนอขอมูลในแผนที่ 

โดยการจําแนกประเภทของ คุณภาพของขอมูล และ 

รูปแบบการเปลี่ยนแปลงของขอมูลที่เปนรูปแบบ 

เดียวกัน ดังรายละเอียดคือ 

10.1.1 ประเภทของขอมูลที่ใชในการจัดทํา 


ขอมูลสําหรับการจัดทําแผนที่อุทกธรณี 

วิทยา แบงออกเปน 3 ประเภทคือ field data, derived 

data และ interpretative data ในขณะเดียวกันระดับ 

ความนาเชื่อถือของแผนที่อุทกธรณีวิทยา นอกจากจะ 

ขึ ้นอยูกับปริมาณขอมูล แลวยังขึ้น อยูกับประเภทของ 

ขอมูลที่แสดงในแผนที่อีกดวย ดังนั้นในการสํารวจ 

จัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา การตัดสินใจเลือกชนิดของ 

ขอมูลที่จะแสดงในแผนที่นั้นยอมขึ้นอยูกับวัตถุประสงค 

ของแผนที่เปนหลักใหญ อยางไรก็ตามการเลือกใช 

ประเภทของขอมูล จําเปนตองเขาใจลักษณะทาง 

ธรรมชาติของขอมูลนั้นๆ ดวย ตัวอยาง เชน การแสดง 

ขอมูลดวย field data ที่เกี่ยวกับการตรวจวัดระดับน้ํา 

บาดาลในบอน้ําบาดาลตางๆ โดยไมมีการแปล 

ความหมายขอมูล ใหเปนเสนคอนทัวรระดับความลึก 

ของระดับน้ําบาดาลและทิศทางการไหลของน้ําบาดาล 

แลว ผูใชประโยชนจากแผนที่ไดจะเปนเฉพาะ 

นักวิชาการน้ําบาดาลเทานั้น 

10.1.2 คุณภาพของขอมูลที่ใชในการจัดทํา 


ความรูเกี่ยวกับธรรมชาติของขอมูลอุทก 

ธรณีวิทยา ความสมบูรณของการจัดเก็บขอมูล ความ 

ผันแปรของขอมูลที่อาจเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาลหรือ 

ตามกาลเวลา ความคลาดเคลื่อนตามธรรมชาติ และ 

คุณสมบัติดานอื่นๆ ของขอมูลประเภทตางๆ ที่จะ 

นําไปใชเพื่อการจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา ยอมเปน 

ตัวแปรสําคัญของคุณภาพแผนที่ที่จัดทําขึ้น ดังนั้นใน 

การสํารวจจัดเก็บขอมูลทางดานอุทกธรณีวิทยา 

ภาคสนาม จําเปนตองมีการวางแผนอยางรัดกุม และ 

จะตองคํานึงถึงการแปรเปลี่ยนของขอมูลไปตามฤดูกาล 

เปนตนวาจะจัดเก็บขอมูลเกี่ยวกับระดับน้ําบาดาล 

จะตองจัดเก็บในชวงระยะเวลาเดียว (อาจเปนชวง 

หนาแลงชวงหนึ่ง ชวงปลายฤดูฝนอีกชวงหนึ่ง) หรือ 

การจัดเก็บขอมูลเกี่ยวกับคุณภาพน้ําบาดาล 

โดยเฉพาะอยางยิ่ง คา pH คา electrical conductivity 

(EC) คา dissolved oxygen (DO) จําเปนตองวิเคราะห 

ทันที ทั้งนี้เพราะคาตางๆ ดังกลาวจะเปลี่ยนแปลงได 

รวดเร็วมาก ทันทีที่ตัวอยางน้ําถูกนําขึ้นจากปากบอน้ํา 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




บาดาลคุณภาพแปรเปลี่ยนไปจากการเปลี่ยนแปลงของ 

อุณหภูมิและระดับความดัน นอกจากนี้คาตางๆ 

ดังกลาวยังเปลี่ยนแปลงไดตามฤดูกาลอีกดวย คุณภาพ 

ของขอมูลทางอุทกธรณีวิทยา นอกจากจะขึ้นอยูกับ 

วิธีการจัดเก็บขอมูลดังกลาว ยังขึ้นอยูกับชนิดของ 

เครื่องมือ และวิธีการใชเครื่องมือในการจัดเก็บขอมูล 

ดวยอีกดวย เชน การวัด pH โดยใชกระดาษลิตมัส 

(litmus paper) จะใหคาประมาณการเทานั้น การใช pH 

meter จะใหคาถูกตองแนนอนกวา แตหากเครื่อง pH 

meter ที่ไมไดรับการ calibrate ใหถูกตองที่จะไมได 

ขอมูลที่ดี บางครั้งอาจจําเปนตองใชการตรวจวัด 

หลายๆ วิธี ผสมผสานกัน จนกวาจะแนใจวาไดขอมูลที่ 

ถูกตอง 

10.1.3 ความเปนรูปแบบเดียวกันของขอมูล 

ขอมูลอุทกธรณีวิทยาบางสวนจะมีการ 

เปลี่ยนแปลงของขอมูลที่เปนรูปแบบเดียวกัน เปนตน 

วาการแปรเปลี่ยนของระดับน้ําบาดาลตามปกติจะขึ้นลง 

ตามฤดูกาล หากติดตามขอมูลระดับน้ําบาดาลที่บอใด 

บอหนึ่ง ยอนหลังเปนเวลาหลายๆ ป อาจพบวาปริมาณ 

น้ําฝนในแตละปไมแตกตางกันมากนัก ระดับน้ําบาดาล 

ในบอดังกลาว ในชวงปลายฤดูฝนแตละปมักมีระดับ 

ใกลเคียงกัน ในขณะเดียวกันหากการสูบน้ําบาดาลที่มี 

ปริมาณใกลเคียงกันในชวงหนาแลงของแตละป ระดับ 

น้ําบาดาลในบอนั้น จะลดลงในระดับใกลเคียงกันดวย 

ดังนั้นความสัมพันธระหวางระดับน้ําบาดาลในบอ กับ 

ปริมาณการสูบน้ําบาดาลหรือปริมาณน้ําฝนในแตละป 

จะมีรูปแบบที่คอนขางจะเปนรูปแบบที่คลายคลึงกัน 

การแปรเปลี่ยนของระดับน้ําที่ผิดรูปแบบอาจเกิดจาก 

ปจจัยภายนอก ทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงรูปแบบอยาง 

ชั่วคราว เปนตนวาการเปลี่ยนแปลงความดัน 

บรรยากาศ หรือการเปลี่ยน แปลงน้ําหนักกดทับ ทําให 

เกิดการเปลี่ยนแปลงของระดับน้ําบาดาลแบบชั่วคราว 

หรือเกิดการเปลี่ยน แปลงรูปแบบอยางอยางถาวร อัน 

เกิดจากการสูบน้ําบาดาลจากชั้นน้ําเกินสภาพความ 

สมดุลของแหลงน้ํา 

สําหรับขอมูลปกติ ไมวาจะเปนขอมูล 

ระดับน้ําบาดาล ขอมูลปริมาณน้ําบาดาล (well yield) 

ซึ่งสัมพันธกับความหนาของชั้นน้ํา หรือขอมูลคุณภาพ 

น้ําบาดาล เชน ความกรอยเค็ม หรือปริมาณเกลือคลอ 

ไรดที่มีความสัมพันธกับระดับน้ําบาดาลในชั้นน้ํา มักมี 

ตามรูปแบบการเปลี่ยนแปลงที่แนนอน หรือมี data 

consistency ที่ดี ทําใหสามารถตรวจสอบโดยการทํา 

tests of data consistency ไดดวยวิธีการตางๆ เปนตน 

วา graphical regression method หรือ double mass 

analysis หรือการตรวจสอบดวยวิธีการทางสถิติอื่นๆ 

10.2 ความคลาดเคลื่อนของขอมูล 

ตามมาตรฐานการสํารวจจัดทําแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยาสากล (Struckmeier and Maget, 

1995) ไดกําหนดหลักปฏิบัติในการใชขอมูลอุทก 

ธรณีวิทยาสําหรับการจัดทําแผนที่อีกอยางหนึ่งคือ ขอ 

พึงระวังเกี่ยวกับความคลาดเคลื่อนของขอมูล ทั้งใน 

ดานความคลาดเคลื่อนที่เกิดจากอุบัติเหตุ และ 

ความคลาดเคลื่อนที่เกิดจากระบบการจัดเก็บขอมูล 

ดังรายละเอียดคือ 

10.2.1 ความคลาดเคลื่อนที่ของขอมูลเกิดจาก 

อุบัติเหตุ 

เปนความผิดพลาดของขอมูลที่อาจเกิด 

จากการสื่อสารขอมูล หรือความเขาใจผิด หรือการแปล 

ความหมายขอมูลที่ผิดพลาด (แตไมเกี่ยวกับความเอน 

เอียงของผูจัดเก็บขอมูล ซึ่งถือวาเปนความผิดพลาด 

ของบุคคลหรืออาจเกิดจากการแปรเปลี่ยนของขอมูล 

ตามธรรมชาติ เชน การเปลี่ยน แปลงของระดับน้ําจาก 

การเกิดแผนดินไหว โดยปกติ ความผิดพลาดจาก 

อุบัติเหตุมักจะมีคาอยูในกลุมคาเฉลี่ยของขอมูลหรือ 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




อาจมีความคลาดเคลื่อนไปในทางบวกหรือลบ ดังนั้น 

หากนําคาเฉลี่ยของกลุมขอมูลขนาดใหญมาใชเปน 

ขอมูลแสดงในแผนที่อุทกธรณีวิทยา ความคลาดเคลื่อน 

ของขอมูลดังกลาว อาจมีผลใหเกิดความผิดพลาดได 

นอยลง 

10.2.2 ความคลาดเคลื่อนที่เกิดจากระบบการ 

จัดเก็บขอมูล 

เปนความคลาดเคลื่อนของขอมูล ทั้งที่ 

สืบเนื่องจากความผิดพลาดของผูสํารวจจัดเก็บขอมูล 

หรือความคลาดเคลื่อนของเครื่องมือสํารวจ หรือ 

ความคลาดเคลื่อนเนื่องจากวิธีการสํารวจ โดยปกติ 

ความคลาดเคลื่อนของขอมูลที่เปน systematic errors 

สามารถปรับแตงขอมูลไดหากทราบสาเหตุของความ 

คลาดเคลื่อนในขณะจัดเก็บขอมูล ความคลาดเคลื่อน 

อาจมีคาคงที่ เชน ความคลาดเคลื่อนที่เกิดจาก 

เครื่องวัด เมื่อ calibrate เครื่องมือตรวจวัดแลวมีคา 

ความคลาดเคลื่อนจากความเปนจริงมากนอยเพียงไร ก็ 

สามารถนําคาความคลาดเคลื่อนดังกลาวมาบวก (หรือ 

ลบ) จากคาที่ตรวจวัดไดในสนาม หรือความคลาด 

เคลื่อนอาจเปนสัดสวนกับผลการตรวจวัดก็เปนได 

10.3 ลักษณะผันแปรของกลุมขอมูล 

ดังที่ไดกลาวแลววาแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

นอกจากจะแสดงขอมูล 3 มิติ คือ ความกวางความ 

ยาวและความลึก บนแผนกระดาษแผนที่ที่มีเพียง 2 

มิติ ประกอบกับขอมูลทางอุทกธรณีวิทยา มักมีความ 

ผันแปรตามฤดูกาลและตามกาลเวลา (spatial data) 

เปนมิติที่ 4 ดังนั้นขอมูลดิบทางดานอุทกธรณีวิทยาที่ 

จัดเก็บในภาคสนาม โดยสวนใหญมักมีการกระจายตัว 

หรือความผันแปรคอนขางสูง ลักษณะการกระจายตัว 

ของขอมูลดานอุทกธรณีวิทยาอาจเปนแบบคงรูป หรือ 

อาจมีการกระจายตัวแบบโดดเดน ที่ไมสามารถคาด 

เดาหรือถัวเฉลี่ยเพื่อใหไดคาที่เปน representative 

value สําหรับการจัดทําแผนที่ไดโดยวิธีการทางสถิติ 

แตการหาคา representative values ตางๆ จะตองยืน 

อยูบนหลักของความเปนจริง ตัวอยางเชน คา 

transmissibility ที่มีการแปรเปลี่ยนกันไปจากจุดหนึ่ง 

การใชคาเฉลี่ยจําตองคํานึงถึง flow pattern และความ 

หนาของชั้นน้ํา หรือแมแตการเปลี่ยนแปลงของชั้นน้ํา 

ดวย นอกเหนือไปจากนั้น การหาคา representative 

values โดยวิธีการทางสถิติ จําเปนตองทราบถึง 

ลักษณะการกระจายตัวของขอมูล ซึ่งแบงออกไดเปน 

2 ลักษณะใหญ ๆ คือ (1) spatial variability เปน 

ความผันแปรของขอมูลอันเนื่องมาจากพื้นผิวภูมิ 

ประเทศ หรือปรากฏการณทางดานภูมิอากาศ ซึ่ง 

ขอมูลที่เก็บจากจุดสํารวจตางๆ (ในชวงระยะเวลา 

เดียวกัน) มีความแตกตางกันไป ตัวอยางเชน ระดับ 

น้ําบาดาล ความหนาของชั้นน้ํา ปริมาณน้ําบาดาล 

คุณภาพน้ําบาดาล หรือแมแตขอมูลเกี่ยวกับ 

คุณสมบัติของชั้นน้ํา และ (2) variability in time เปน 

ความผันแปรของขอมูลอันสืบเนื่องจากระยะเวลาของ 

การเก็บขอมูล ตัวอยางเชน คา pH คา electrical 

conductivity (EC) คา Dissolved Oxygen (DO) ซึ่ง 

ไมสามารถหาคา representative values ไดโดย 

วิธีการทางสถิติ 

10.4 หลักเกณฑที่ใชในการประมาณการขอมูล 

ดานอุทกธรณีวิทยา 

ปญหาใหญของการสํารวจจัดทําแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยาคือ ปญหาปริมาณขอมูลภาคสนามที่มี 

ไมเพียงพอสําหรับการจัดทําแผนที่ โดยเฉพาะอยาง 

ยิ่งในการจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยามาตราสวนขนาด 

ใหญ ดังนั้น จําเปนตองประมาณการขอมูลบาง 

ประเภท ภายใตความรูทางดานอุทกธรณีวิทยาของ 

พื้นที่สํารวจและขอมูลที่มีอยู ซึ่งการประมาณขอมูล 

ดังกลาวโดยทั่วๆ ไป ใหใชหลักเกณฑ 3 ประการคือ 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




10.4.1 การประมาณการขอมูลโดยอาศัยขอมูล 


เปนการประมาณการคาขอมูลที่จุดใดจุด 

หนึ่ง โดยอาศัยขอมูลขางเคียง (interpolate) ตัวอยาง 

เชน ขอมูลการวัดระดับน้ําบาดาลจากเครื่องบันทึก 

ระดับเกิดขาดชวงไป อาจอาศัยขอมูลทางขึ้นโดยของ 

ระดับน้ําจากบอน้ําบาดาลขางเคียง ประกอบกับขอมูล 

การวัดปริมาณฝนตกที่อยูใกลเคียง เปนขอมูลสําหรับ 

การแทรกทับขอมูลระดับน้ําบาดาลขอมูลโดยที่ขาด 

หายไปดังกลาวได ในขณะที่การประมาณการคาขอมูล 

โดยวิธีซอนทับอาจเปนการประมาณการคาขอมูล โดย 

อาศัยหลักวิชาการทางสถิติมากขึ้น ตัวอยางเชน การ 

ลดลงของ ระดับน้ําบาดาลในบอ ขึ้นอยูกับปริมาณการ 

สูบน้ําของบอน้ําบาดาลขางเคียง โดยมีความสัมพันธ 

เปนรูปกราฟเสนตรง ในกรณีเชนนี้เราสามารถหาคา 

ของระดับน้ํา จากการสูบน้ําบอขางเคียงที่อัตราการสูบ 

ตางๆ เปนตน 

10.4.2 การประมาณการขอมูลโดยใชอัตราสวน 

เปนการประมาณการขอมูลโดยใช 

อัตราสวนเปรียบเทียบ ซึ่งสามารถกระทําไดตอเนื่อง 

ตอเมื่อไดจัดเก็บขอมูลเปนปริมาณมากและมีชวง 

ระยะเวลาใดเวลาหนึ่งที่ขอมูลขาดชวงไป เปนตนวา 

จากขอมูลระดับน้ําบาดาลของชั้นน้ําในพื้นที่หนึ่ง พบวา 

อัตราการขึ้นลงของระดับน้ํา มีสวนสัมพันธโดยตรงกับ 

ปริมาณน้ําฝนในพื้นที่นั้น (direct recharge) โดยมี 

ความสัมพันธเปนอัตราสวน คือ มีน้ําฝนตก 100 

มิลลิเมตร ทําใหระดับน้ําสูงขึ้น 0.2 เมตร ในกรณีเชนนี้ 

ถามีขอมูลเปนปริมาณมากสนับสนุนขอสมมติฐาน 

ดังกลาว ก็สามารถใชเปนขอมูลพื้นฐานสําหรับการ 

ประมาณการคาระดับน้ําบาดาลในชวงที่ขาดหายไปได 

10.4.3 การประมาณการขอมูลโดยใชสมการ 

ความสมดุลของแหลงน้ํา 

เปนการประมาณการคาขอมูลโดยใช 

สมการตางๆ เกี่ยวกับความสมดุลของแหลงน้ําในระบบ 

ปด (close system water balance) ตัวอยาง เชน 

ปริมาณน้ําที่สูบจากชั้นน้ํา (Q) เปนน้ําที่ไหลเขาสูชั้นน้ํา 

ในทิศทางตางๆ หรือ Q=q x +q y +q z ปริมาณ Q วัดได 

จากปริมาณสูบ q x และ q y เปนปริมาณน้ําไหลเขาสูชั้น 

น้ําจาก cell ขางเคียง (ในแนวระนาบ) หาไดโดยวิธีการ 

วัดการระดับน้ําลดจากบอสังเกตการณ ในกรณีเชนนี้ 

สามารถประมาณการคา q z ปริมาณน้ําไหลเขาสูชั้นน้ํา 

จากสวนลึกของชั้นน้ํา (upward flow หรือ base flow) 

ได 



(ASTM), 2002. Standard Guide for Geotechnical 

Mapping of Large Underground 

Openings in Rocks, D 5879-02. 

Anon, 1977. Hydrogeological maps, A contribution 

to the International Hydrogeological 

Decade, Study and Report in 

Hydrology, UNESCO/WMO, Lausanne. 

Anon, 1983. International Legend for Hydrogeological 

Maps, Revised Edition, UNESCO 

Technical Document, SC-84/WS/7, Paris. 

Struckmeier, W.F., and Maget, J., 1995. 

Hydrogeological Maps - A Guide and a 

Standard Legend, Scientific Publications Co- 

Edited by IAH/UNESCO, No. 17, Hannover. 

Vrba, J., and Zaporozec, A., 1994. Guidebook on 

Mapping Groundwater Vulnerability, Scientific 

Publications Co-Edited by IAH/ UNESCO, No. 

16, Hannover. 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




12. ภาคผนวก 

สัญลักษณสากลสําหรับการสํารวจจัดทําแผนที่ 

อุทกธรณีวิทยา ดังแสดงในตารางที่ 2 

ตารางที่ 2 สัญลักษณสากลสําหรับการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา 

รายการ 

(1) หมวดภูมิประเทศ (topography) 

กําหนดใหใชสัญลักษณสีเทา 

(2) หมวดภูมิอากาศ 

สัญลักษณลายเสนและสีใชตามตามความเหมาะสม 

(3) หมวดธรณีวิทยา 

กําหนดใหใชสัญลักษณสีดํา 

(3.1) ขอมูลชั้นหิน (geological units) 

(3.1.1) แนวรอยตอระหวางชั้นหิน 

ใหแสดงดวยเสนทึบสีดํา และใหใชเสนประพรอมเครื่องหมายคําถาม 

ในบริเวณพื้นที่ประมาณการ 

(3.1.2) การลําดับชั้นหิน (hydrogeological sequences) 

อักษรยอแสดงอายุและชื่อหมวดหิน และสัญลักษณลายเสนแสดงชนิดหิน 

ใหใชสีตามขอกําหนดในมาตรฐานสากล 

(3.2) ความสูงหรือความลึกของชั้นหิน (height or depth of formation 

ใหแสดงดวยเสนทึบเขียวและใหใชเสนประพรอมเครื่องหมายคําถาม 

ในบริเวณพื้นที่ประมาณการ 

(3.3) ชั้นหินกั้นน้ําแทรกตัวอยูระหวางชั้นอุมน้ํา (thin impermeable bed) 

พื้นที่หินโผลของชั้นหินกั้นน้ําอาจแคบเกินกวาที่จะแสดงในแผนที่ ขอบเขต 

หินโผลแสดงดวยเสนสีเขียวลอมรอบดวยสัญลักษณลายเสนชนิดของ 

หินกั้นน้ํา 

(3.4) แนวระนาบและมุมเอียงเท ของชั้นหิน (strike and dip) 

ใหใชเปนสัญลักษณสีดํา 

(3.5) ชั้นหินโคงประทุนคว่ํา (axis of anticline) 


(จาก UNESCO, 1983) 

สัญลักษณ 

? ? 

PCms. = Permo-Carb. 

Metasediments 

? ? 

? 

Concealed 

Outcrop 


คูมือ ทบ ส 4000-2550 




ตารางที่ 2 สัญลักษณสากลสําหรับการสํารวจจัดทําแผนที่อุทกธรณีวิทยา (ตอ) 


(3.6) ชั้นหินโคงรูปประทุน (axis of syncline) 


(3.7) แนวรอยเลื่อน (fault) 

ใหใชเปนสัญลักษณสีดํา ลูกศรแสดง down throw side 

(3.8) แนวรอยเลื่อน (over - thrust fault) 


(3.9) โซนหินแตก (zone of fractured rock) 

ใหใชเปนสัญลักษณสีมวง 

(3.10) ศิลาวิทยา (lithology) มาตรฐานสากลของตัวอักษร สัญลักษณ 

และลายเสนกําหนดใหใชสีน้ําตาล (รายละเอียดสัญลักษณของหนวยหิน 

อุทกธรณีวิทยาประเทศไทยในตารางที่ 2) 

(4) อุทกศาสตร (hydrography) 

แหลงน้ําผิวดินตามธรรมชาติทุกชนิด ถาเปนแหลงน้ําจืดกําหนดใหใชสีน้ําเงิน 

(4.1) ทางน้ํามีน้ําไหลตลอดป พรอมแสดงทิศทางการไหล 

ใชเสนสีน้ําเงิน เสนหนาขึ้นแสดงปริมาณน้ําทามากขึ้น 

(4.2) ทางน้ําตามฤดูกาล (seasonal streams) 


(4.3) ทางน้ําที่มีน้ําไหลไมตลอดป (intermittent streams) 

(4.4) ทางน้ําที่ถูกปนเปอน (polluted streams) 

(4.5) ทางน้ําเค็ม (saline streams) 

(4.6) ทางน้ําที่ถูกปนเปอนดวยอินทรียสาร Highly polluted stream 

(organic pollution) ทางน้ําแสดงดวยสีน้ําเงินพรอมแถบสีเทา 

(4.7) สถานีตรวจวัดน้ํา (gauging stations) 



คูมือ ทบ ส 4000-2550 






(4.8) แหลงดินพรุ (marsh, permanent) 


(4.9) แหลงดินพรุเค็ม (marsh, salty) 

(4.10) สันปนน้ําผิวดิน (surface water devide) ๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐ 

(4.11) แหลงน้ําซับน้ําพุ (spring outlet, small scale maps) 

(4.12) แหลงน้ําซับน้ําพุ (spring outlet, large scale maps) 

(4.13) กลุมแหลงน้ําซับน้ําพุ (group of spring outlets) 

(4.14) แหลงน้ําพุรอน (thermal springs) 

(4.15) หนองบึงธรรมชาติ (natural ponds) 

(4.16) สระน้ําอางเก็บน้ํา (artificial ponds) 

(4.17) ทะเลสาบ (lakes) 

(4.18) ทะเลสาบน้ําเค็ม (lakes, salty) 

(4.19) ภูเขาน้ําแข็ง (glaciers) 

(5) อุทกวิทยาน้ําบาดาล (groundwater hydrology) 

สีมวงเปนสีที่ถูกกําหนดใหใชกับอุทกวิทยาน้ําบาดาล 

(5.1) บอน้ําบาดาล (groundwater wells) 

ระดับความสูงหรือความลึกของระดับน้ําบาดาล 

(5.2) ทิศทางการไหลของน้ําบาดาล (groundwater flow) 

(ความเร็วเปน เมตร/วันอาจระบุเปนตัวเลขได) 

450 

320 ? 

250 ? 

125 ? 

12 

(5.3) สันปนน้ําบาดาล (groundwater devide) 

ooooooooooooooooooooooooooooooooo 

(5.4) ขอบเขตพื้นที่ชั้นน้ําประเภทมีแรงดันพุ 

(boundary of area of artesian flow) 



คูมือ ทบ ส 4000-2550 






(5.5) ขอบเขตพื้นที่ชั้นน้ําและชั้นหินกั้นน้ํา 

(boundary of water bearing formation and barrier 

(5.6) แนวรอยเลื่อนทําหนาที่เปนทางน้ําไหลผาน 

(fault, act as conduit) 

(5.7) น้ําบาดาลไหลผานรอยเลื่อน 

(groundwater moves across the fault) 

(5.8) รอยเลื่อนทําหนาที่เปนเขื่อนกั้นน้ํา 

(fault, acting as barrier) 

(5.9) รอยเลื่อนไมสามารถระบุความสัมพันธกับน้ําบาดาล 

(fault, unknown hydrological characteristic) 

(5.10) เสนคอนทัวรแสดงความหนาของชั้นน้ํา 

(contour lines of aquifer thickness) 

(6) อุทกเคมี (hydrochemistry) 

(6.1) เสนคอนทัวรแสดงปริมาณเกลือคลอไรดในน้ําบาดาล (contour 

lines of salinity content in groundwater) กําหนดใหใชสีสม 

(6.2) ความลึกถึงแนวรอยตอระหวางชั้นน้ําจืดและน้ําเค็ม (depth to 

fresh/salt water interface) กําหนดใหใชสีสม 


/// /// /// /// /// /// /// /// /// /// 

∆ 

∆ 

200 

300 

400 

25 

20 

30 

40 

(6.3) สวนประกอบทางเคมีของน้ําบาดาล 

ประเภทน้ําตามคุณสมบัติทางเคมี (water type) ของน้ําบาดาล สามารถแสดงในแผนที่ดวยคูสี 

โดยความเขมของสีจะแสดงปริมาณของแรธาตุที่ละลายในน้ําบาดาล ดังตัวอยางตอไปนี้ 

Sulfate water: 

Calcium: yellow สีเหลือง 

Magnesiumซ orange สีสม 

Sodium yellow-brown สีเหลืองน้ําตาล 



คูมือ ทบ ส 4000-2550 







Chloride water: 

Calcium: green-brown สีเขียวน้ําตาล 

Magnesiumซ blue-green สีเขียวน้ําเงิน 

Sodium green สีเขียว 

(6.4) อุณหภูมิน้ําบาดาล (water temperature, °C) 

กําหนดใหใชสีสม 45 ๐ 

(7) บอน้ําบาดาลและสิ่งกอสรางอื่นๆ Groundwater well and other artificial works 

กําหนดใหใชสีแดง 

All artificial works are indicated in red. 

(7.1) หลุมเจาะ บอขุดและบอน้ําบาดาล (กําหนดใหใชสีแดง) Borehole, dug, and drilled wells 

บอน้ําบาดาลภายใตความดัน (well in confined aquifer) 

บอน้ําบาดาลพุ (flowing well) 

บอเติมน้ํา (recharging well) 

บอน้ําบาดาลแหง (dry well) 

บอสังเกตการณ (observation well) 

กลุมบอน้ําบาดาล (group of groundwater wells) 

(7.2) ปลองอัดน้ําบาดาล 

(artificial shaft for groundwater recharge) 

(7.3) ปากทางเขาเหมืองใตดิน (mouth of a mining gallery) 

(7.4) แหลงน้ําซับกอสรางใหเปนสถานีจายน้ํา 

(spring used for water supply) 

(7.5) อุโมงคสงน้ําใตดิน (drainage gallery) 

(7.6) สถานีสูบน้ําบาดาล (groundwater pumping station) 

(7.7) แหลงใตดินที่สรางขึ้น 

(cistern or other underground reservoir) 

(7.8) อางเก็บน้ํา (storage reservoir for surface water) 

(7.9) เสนทางทอสงน้ํา (pipe line for water) 



คูมือ ทบ ส 4000-2550 







(7.1) เสนทางทอสงน้ํา (pipe line for water) 

(7.11) เขื่อน (dam with capacity in Mm3) 125 

(7.12) เขื่อน ผลิตไฟฟา (dam with hydro-electric station) 

(8) สัญลักษณในพื้นที่แหลงหินปูน (symbols for karst areas) 

ใชสัญลักษณสีน้ําเงินเขม หรือสีมวง หรือสีดํา แลวแตกรณี 

(8.1) แหลงน้ําซับในพื้นที่หินปูน (springs in karst area) 

(8.2) หลุมยุบ (shallow hole or sink hole) 

(8.3) โพรงถ้ําหินปูน (natural cavity) 

ใชสัญลักษณสีน้ําเงินเขม หรือสีมวง 



คูมือ ทบ ส 4000-2550

à¸ïà¸²à¸à¸à¸²à¸£à¸ªà¹à¸²à¸£à¸§à¸à¸­à¸à¸à¸à¸£à¸à¸µà¸§à¸´ à¸¸ à¸à¸¸à¸à¸à¸¹ïà¸¡à¸·à¸­à¸à¸²à¸£à¸à¸à¸´à¸à¸±à¸à¸´

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

à¸ïà¸²à¸à¸à¸²à¸£à¸ªà¹à¸²à¸£à¸§à¸à¸à¸à¸à¸à¸£à¸à¸µà¸§à¸´ à¸¸ à¸à¸¸à¸à¸à¸¹ïà¸¡à¸·à¸à¸à¸²à¸£à¸à¸à¸´à¸à¸±à¸à¸´