Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ED 232 802<br />
AUTHOR<br />
TITLE<br />
INSTITUTION<br />
SPONS AGENCY<br />
REPORT NO<br />
PUB DATE<br />
NOTE<br />
AVAILABLE FROM<br />
PUB TYPE<br />
LANGUAGE<br />
EDRS PRICE<br />
DESCRIPTORS<br />
IDENTIFIERS<br />
DOCUMENT RESUME<br />
RC 014 199<br />
Austin, Martha, Ed.; Lynch, Regina, Ed.<br />
Dual Language = Saad Ahaah Sinil. A Navajo-English<br />
Dictionary. Revised Edition.<br />
Rough Rock Demonstration School, AZ. Navajo<br />
Curriculum Center.<br />
Office of Indian Education (ED), Washington, D.C.<br />
ISBN-0-936008-18-0<br />
83<br />
47p.<br />
Navajo Curriculum Center, Rough Rock Demonstration<br />
School, Star Route 1, Rough Rock, AZ 86503 ($5.00; 5<br />
or more, 15% discount).<br />
reference Materials -<br />
Vocabularies/Classifications/Dictionaries (134)<br />
Multilingual/Bilingual Materials (171)<br />
English; Navajo<br />
MF01 Plus Postage. PC Not Available from EDRS.<br />
American Indians; Animals; Bilingual Instructional<br />
Materials; Cultural Background; Diseases; Elementary<br />
Secondary Education; *English; Equipment; Family<br />
Structure; Food; Human Body; Kinship Terminology;<br />
Maps; Municipalities; *Navajo; Numbers; Occupations;<br />
Regional Characteristics; Time; *Translation;<br />
*Vocabulary<br />
Insects; Money; Navajo (Nation); Plants (Botany)<br />
ABSTRACT<br />
A dual-language Navajo-English dictionary provides a<br />
chart of the Navajo kinship system, a two-page map of the Navajo<br />
Nation, and English equivalents for Navajo words in 46 linguistic and<br />
cultural categories. Included are words for: races (Indian and other<br />
ethnic groups); Navajo clans; ag(a groups; Navajo ceremonies; body<br />
parts; sickness; clothing; grooming; jewelry; different types of<br />
hogans/houses and their contents; outdoor surrroundings; tools;<br />
kitchen utensils; food; domestic and wild animals; birds; insects;<br />
plants; heavenly bodies; minerals; sacred mountains; rivers, creeks<br />
and washes; weather; geograhical directions and spatial<br />
relationships; time; days, months, and seasons; office and school<br />
supplies; numbers; shapes, lines, and textures; colors; games and<br />
sports; community places and people; equipment and transportation;<br />
weaving; riding gear; towns and cities; adjectives; counting money;<br />
and mathematical terms. (MN)<br />
***********************************************************************<br />
*<br />
Reproductions supplied by EDRS are the best that can be made *<br />
*<br />
from the original document. *<br />
***********************************************************************
(<br />
"PERMISSION TO REPRODUCE THIS<br />
MATERIAL IN MICROFICHE ONLY<br />
HAS BEEN GRANTED BY<br />
/11.012144..<br />
TO THE EDUCATIONAL RESOURCES<br />
INFORMATION CENTER (ERIC)."<br />
U.S. DEPARTMENT Of EDUCATION<br />
NATIONAL INSTITUTE OF EDUCATION<br />
EDUCATIONAL RESOURCES INFORMATION<br />
CENTER (ERIC)<br />
ri This document has been reproduced as<br />
;rived from the person or organization<br />
riginating it.<br />
Minor changes have been made to improve<br />
reproduction quality.<br />
Points of view or opinions stated in this documint<br />
do not necesurily represent official NIE<br />
position or poky.
SAAD AH.4.4.H<br />
<strong>SLIL</strong><br />
Dual Language<br />
A Navajo-English Dictionary<br />
REVISED EDITION<br />
Edited by<br />
Martha Austin and Regina Lynch<br />
Revisions by Regina Lynch<br />
Cover Art by Fred Bia<br />
Produced by<br />
Title IV-B Navajo Materials Development Project<br />
Rough Rock Demonstration School<br />
Rough Rock, Arizona 86503<br />
1983
COPYRIGHT 1983<br />
by<br />
Navajo Curriculum Center<br />
Rough Rock Demonstration School<br />
Rough Rock, Arizona 86503<br />
ALL RIGHTS RESERVED.<br />
No part of this book may be reproduced by any means<br />
without permission in writing from the publisher.<br />
ISBN No. 0-936008-18-0<br />
Library of Congress No. 83-062048<br />
Printed in the United States of America by<br />
Imperial Litho/Graphics, Inc., Phoenix, Arizona
TABLE OF CONTENTS<br />
I. LINGUISTIC AND CULTURAL CATEGORIES<br />
Races<br />
1<br />
Clans 3<br />
Birth to Old Age 5<br />
Navajo Ceremonies (Religion) 5<br />
Parts of Body 6<br />
Sickness 9<br />
Clothing 10<br />
Grooming 10<br />
Jewelry 11<br />
Different Types of Hogans and Houses 12<br />
Things In the Hogan and House 12<br />
Outdoor Surroundings 13<br />
Tools 14<br />
Kitchen (Cooking) Utensils 14<br />
Food 15<br />
Farm Animals 16<br />
Wild Animals 17<br />
Birds 17<br />
Reptiles and Amphibians 18<br />
Insects 19<br />
Plants 21<br />
Universe (Heavenly Bodies) 22<br />
Minerals 23<br />
Sacred Mountains 23<br />
Rivers, Creeks and Washes 24<br />
Weather 25<br />
Directions 25<br />
Spatial Relationships 25<br />
Time of the Day and Night 26<br />
Time According to Clock 26<br />
Days of the Week 27<br />
Months 27<br />
Seasons (Year) 27<br />
Office and School Supplies 27<br />
Numbering System 28<br />
Shapes, Lines and Textures 29<br />
Colors 30<br />
Games/Sports 30<br />
Community Occupations 31<br />
Equipment and Transportation 32<br />
Weaving 33<br />
Riding Gear 33<br />
Towns and Cities 36<br />
Page
Adjectives 38<br />
Counting Money/Coin-Dollar Amounts 39<br />
Mathematics Terms 41<br />
II. MAPS AND CHARTS<br />
Navajo Kinship System 2<br />
Map of Navajo land 34-35
AVAAH DADINVE<br />
RACES<br />
Anaashashi Santa Clara Pueblo KétVáhi Pima<br />
BAybodzin Paiute Kiis'Aanii Hopi<br />
Beehai Jicarilla Apache KinTichifnii San Juan<br />
Bilagaanaa Caucasian (Anglo) Ma'iideeshgiizhnii Jemez<br />
BinAA'Adaalts'ózi Oriental Naabeehó (Dine) Navajo<br />
Bitsi' yishaizhii American Indians NaaTáni or AnaaTáni Comanche or Siowe<br />
Chishi Chiricahua Apache Naakaii Mexican<br />
Dilzhi'i Yavapai Naakainahi Spaniard<br />
Dzilgh4'i White Mountain Naashgali Mescalero Apache<br />
Apache Naasht'ézhi Zuni<br />
GoOhniinii Haulapai-Havasupai Nexklal Ute<br />
Haak'oh Acoma Tówol'nii Taos<br />
Hak'az dine'e Eskimo Tóhojilohnii Santa Domingo<br />
Kdawa Kiowa Zhinii or Naakaii Negro<br />
Kegiizhii Papago Lizhinii
NAVAJO KINSHIP SYSTEM<br />
The Extended Family<br />
shináli<br />
(paternal<br />
grandfather)<br />
shináli<br />
(paternal<br />
grandmother)<br />
shicheii<br />
(maternal<br />
grandmother)<br />
shimásáni<br />
0 (maternal<br />
grandmother)<br />
shibizhi; shibizhi;<br />
shizhe'dyázhi shima<br />
(father's brother) (father's sister)<br />
1<br />
shizhee<br />
(father)<br />
0 A 0<br />
shima shidal shimAyázhi<br />
(mother) (mother's brother) (mother's sister)<br />
0<br />
shideezhi<br />
(younger sister)<br />
El<br />
shAdi shi shinaai shitsili<br />
(older sister) (me) (older brother) (younger brother)<br />
Key<br />
= male<br />
= female<br />
= no gender indicated<br />
= affinal (marriage) tie<br />
= consanguineal (blood) tie<br />
2
DOONE'E<br />
CLANS<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 1<br />
Kinyaa'danii<br />
(Original clan)<br />
Dzileaadi<br />
Azee'tsoh dine'é<br />
T4zhii dine'é<br />
Bit'ahnii<br />
Halgai dine'é<br />
(Adopted clan)<br />
Shash dine'é<br />
(Adopted clan)<br />
Naad4' dine'é<br />
(Adopted clan)<br />
The Towering House<br />
clan<br />
Near the Mountain<br />
clan<br />
The Big Medicine<br />
People clan<br />
The Turkey People<br />
clan<br />
His Sheaves . . . Leaf<br />
clan . . . Under His<br />
Cover clan<br />
People of the Valley<br />
clan<br />
The Bear People clan<br />
The Corn People clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 2<br />
Honaghdahnii<br />
(Original clan)<br />
TO'dhani<br />
Ta'neeszahnii<br />
Hashk44 hadzohi<br />
Nihoobdanii<br />
Ts'ah yisk'idnii<br />
Dzatrahnii<br />
DziT nd'oodanii<br />
One-walks-around<br />
clan<br />
Near the water clan<br />
Tangle clan<br />
Yucca Fruit-Strung-<br />
Out-In-A-Line clan<br />
Gray Streaked-Ends<br />
clan<br />
Sage Brush Hill clan<br />
Mountain Cove clan<br />
The Turning<br />
Mountain People<br />
clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 3<br />
Tódich'ii'nii (Original Bitter Water clan<br />
clan)<br />
Tséikeeheé<br />
Tsin sikaadnii<br />
Yoo'o dine'é<br />
Bgh bitoodnii<br />
Trógi<br />
Tódik'Qzhi<br />
To baazhni'dzhi<br />
(Adopted clan)<br />
NaakétI'dhi (Adopted<br />
clan)<br />
Two Rocks-Sit clan<br />
Clamp Tree clan<br />
The Bead People clan<br />
Deer Spring clan<br />
Hairy Ones or<br />
Weaver-Zia clan<br />
Salt Water clan<br />
Two Who Came To<br />
the Water clan<br />
Flat Foot People-Pima<br />
clan<br />
Bgh yddzh dine'é<br />
(Adopted clan)<br />
K'aa' dine'é (Adopted<br />
clan)<br />
K'aahanaanii<br />
(Adopted clan)<br />
Yoo'ó dine'é<br />
Tódich'ii'nii<br />
(Adopted clan)<br />
Little Deer People clan<br />
The Arrow People clan<br />
The Living Arrow clan<br />
The Bead People of<br />
Bitter Water clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 4<br />
Tótsohnii (Original Big Water clan<br />
clan)<br />
Hooghan /Atli Many Hogans clan<br />
Dzaanééz Tdni Many Mules clan<br />
Tsé deeshgizhnii Rock Gap clan<br />
Hashtrishnii Mud clan<br />
Lók'aa' dine'é Reed People clan<br />
Bit'ahnii<br />
Within His Cover clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 5<br />
Tdb44hd<br />
Water's Edge clan<br />
Haltsooi<br />
Meadow People clan<br />
TO baazhni'dzhi Two Who Came to<br />
Water clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 6<br />
Tdchifnii<br />
Red Running Into the<br />
Water people clan<br />
NAt'oh dine'e Tobacco People clan<br />
Yé'ii dine'é<br />
Giant People clan<br />
Bh dine'é Tdchii'nii The Deer People of the<br />
Red Running Into<br />
the Water clan<br />
Gah dine'é Tdchirnii The Rabbit People of<br />
the Red Running<br />
Into the Water clan<br />
Naaneesht é zhi The Charcoal Streaked<br />
Division of the Red<br />
Running Into the<br />
Water clan<br />
dine'é The Ute People<br />
Tdchii'nii<br />
Division of the Red<br />
Running Into the<br />
Water clan<br />
Dólii dine'é<br />
Blue Bird People clan<br />
Naasheézhi dine'd Zuni clan<br />
The Red House People<br />
(Adopted clan) clan<br />
3
CLAN RELATIONSHIP GROUP 7<br />
Tséhjikini<br />
Honey Combed Rock<br />
People or the Cliff<br />
Dwellers People clan<br />
Black Sheep clan<br />
deeshgiizhinii Coyote Pass Jemez<br />
clan<br />
KinTitsonii<br />
Ashhnii<br />
AshhI<br />
DziT nd'oodiTnii<br />
Yellow House People<br />
clan<br />
Salt People-Extinct<br />
clan<br />
Salt People clan<br />
The Turning<br />
Mountain People<br />
clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 8<br />
TO'aheedhinii<br />
Naakaii dine'd<br />
NóOdal dine'é<br />
(Adopted clan)<br />
Keha'atiinii (Adopted<br />
clan)<br />
The Water Flow<br />
Together clan<br />
The Mexican clan<br />
The Ute clan<br />
The Foot Trains<br />
People clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 9<br />
Tsi'naajinii<br />
Black Streak Wood<br />
People clan<br />
Deeshchii'nii Start of the Red<br />
Streak People clan<br />
Red House clan<br />
TVizi láni<br />
Many Goats<br />
TI'dáshchil<br />
The Red Bottom<br />
People clan<br />
Tsenabahanii Sleep Rock People<br />
clan<br />
Shash dine'é or The Bear People clan<br />
Nashashi (Adopted<br />
clan)<br />
Thisch'ébdanii Gray Cottonwood<br />
(Adopted clan) Extending Out clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 10<br />
Ats'oos dine'é The Feather People<br />
clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 11<br />
Bkh tsoh dine'é The Big Deer People<br />
clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 12<br />
Iich'ah dine'é The Moth People-<br />
Extinct clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 13<br />
Jaa'yaaloolii The Sticking Up Ears<br />
People clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 14<br />
Kéha'atiinii<br />
The Foot Trails people<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 15<br />
Naashaashi<br />
The Bear Enemies, the<br />
Tewa clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 16<br />
Naashgali dine'é The Mescalero Apache<br />
clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 17<br />
Naayizi dine'é The Squash People<br />
clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 18<br />
Ncióda'i dine'é The Ute clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 19<br />
Sei bee hoghanii The Sand Hogan<br />
people<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 20<br />
WaszolTi<br />
The Light Water<br />
People clan<br />
CLAN RELATIONSHIP GROUP 21<br />
Tsin yee na'dlo'ii Tree Stretcher clan<br />
1 0<br />
4
HO'DICHiiH DOO S4.11'<br />
BIRTH TO OLD AGE<br />
Auréé' Baby Ch'ikéi Young ladies<br />
Awééchi'i Newborn baby Dine Man<br />
Awééyázhi Little baby Asdzáni Woman<br />
Awée diich'iish Older baby Hastiin Elder man<br />
Ashkii Boy Asdzaári Elder woman<br />
Ashiiké Boys Hastóii Men folks<br />
At'ééd Girl SAanii Women folks<br />
At'ééké Girls Hastiinsáni Old man<br />
Atchini Children Asdzáánsáni Old woman<br />
Dinééh Young man (lad) Hastedisáni Old men folks<br />
Tsitkéi Young men SAaniisani Old women folks<br />
Ch'ik4h<br />
Young lady (Maiden)<br />
DINE BINAHAGHA'<br />
NAVAJO CEREMONIES (RELIGION)<br />
Akeshgaanji Hoofs (Claws) anáshjinji hatáál Mountain Chant Way<br />
Ak'ina'adzoh Figure Painting Kázee hatáál Corn Stalk Way<br />
Anaa'ji Enemy Way Ma'ii ná'ooljilji Coyote Way<br />
And'Alnééh Figuration Naayéé'ee Monster Way<br />
Anit'eesh Blackening Rite Na'akai Yei bei chei Dance<br />
Atsáji Eagle Chant Na'at'oliiji Shooting Way Chant<br />
Ats'osee or Ba'aliiI Feather Chant Na'at'oii Female Shooting<br />
Béeshee Flint Way Chant Evil Way<br />
Béeshee bik4lináaji Male Flint Life Na'at'oii bika' Male Shooting Chant<br />
Chishiji Chiricahua Apache bihochó'iji Evil Way<br />
Dine binitch'iji Navajo Wind Way Názhnoodahi Round Dance<br />
Doo iighaásh One Night Chant NidAA' Squaw Dance<br />
Mountain Top Way NIIóhjI Hail Chant<br />
Dzillátahji Mountain Chant Way Nitch'ihji Wind Way<br />
Hádhegyátééh Restoration Prayer NiTch'ih Chiricahua Wind or<br />
Ha'neeTnéhee Upward-Reaching Small Wind Way<br />
Way Nitts4 bi'áád Female Rain Chant<br />
Hatáálji Ceremonial Way Nilts4 bik4' Male Rain Chant<br />
Hochyiji Evil Way Sp'tsohji Big Star Chant<br />
HclahVji Blessing Way TVéeji Night C'hant<br />
Iikdah Sand Painting WOldchifji Red Ant Way<br />
Iinááji Life Way Yoo'ee Bead Chant<br />
IizhniidAdh<br />
Fire Dance<br />
5
Aatkliz<br />
Abe<br />
Abe'astse'<br />
Abe' bilataha<br />
Abid<br />
Abid rlijooli, abid<br />
dikini<br />
Ach'aayah<br />
Ach4shjish,<br />
ats4shjish<br />
Ach'ii'<br />
Ach'ii' bits'anfnis4<br />
Ach'iidiil<br />
Ach'ii' dootrizhi<br />
Achgh<br />
Achiin<br />
Achiisht4<br />
Achiishtah<br />
Achiishtaha<br />
Achiishtah az4<br />
Achiishtah ch'iish<br />
Achgshts'iin<br />
Acho', aziz<br />
Acho' biyzhii<br />
Acho' bizis<br />
Ach'oozlaa'<br />
Ach'ozh<br />
Adaa'<br />
Adaghaa'<br />
Adaj66zh, adaziz<br />
Adayi'<br />
Adoh<br />
Adoh bits'id<br />
Adziil<br />
Agaal<br />
4466'<br />
44066' bph ni'ahi<br />
Agaan<br />
Agaan bita' sitani<br />
Agpstsiin,<br />
aganighah<br />
Aghaa'<br />
Aghas<br />
Side of trunk<br />
Breast, teat, pap or<br />
ducts<br />
Udder or mammary<br />
gland or milk ducts<br />
Nipple or areola<br />
Stomach<br />
Duodenum<br />
Armpit<br />
Diaphragm<br />
Intestine<br />
Appendix<br />
Large intestine<br />
Small intestine<br />
Nose or snout<br />
Dirt of body<br />
Tip of nose<br />
Nostril or sinus<br />
Nasal membrane<br />
Adenoid<br />
Septum<br />
Bones of nose<br />
Male genitalia or<br />
penis<br />
Testicle or scrotum<br />
Prepuce or scrotum<br />
Elbow<br />
Calf or leg<br />
Lips<br />
Mustache or whiskers<br />
Epiglottis<br />
Throat or gullet<br />
Muscle<br />
Tendon or ligament<br />
Strength<br />
Power of moving<br />
Lower arm or ulna<br />
Radigs bone<br />
Arm<br />
Humerus<br />
Shoulder blade or<br />
scapula<br />
Fur, wool, fleece or<br />
pubic hair<br />
Dorsal aorta<br />
PARTS OF BODY<br />
Agod<br />
Agod diseani<br />
Agostis<br />
Ahaghat, aasita'<br />
Ajaa'<br />
Ajaa' deezt'i'igii<br />
Ajáad<br />
Ajaad bita' sitani<br />
Ajaagiizh<br />
Ajaat'aastaan<br />
Ajaayi'<br />
Ajaayi' daadinibaali<br />
Ajastis<br />
Ajéétlizh<br />
Ajéi<br />
Ajéi attahneediz<br />
Ajéidishjool<br />
Ajéi nidinibaali<br />
bits'66z<br />
Ajéists'iin<br />
Ajéi yilzólii, ajéi<br />
Aj6i yilzólii<br />
bik'esti'igii<br />
Ajilchii'<br />
Aj66zh, atsil,<br />
hwiishchosh<br />
Ak'aashjaa'<br />
Ak'aasht'ah<br />
Akaaz<br />
Akagi<br />
Akagi anoolingi<br />
Ak'ah<br />
Ak'ahtani<br />
Ak'ai'<br />
Ak'aists'iin<br />
Ak'aiyi'<br />
Akashtt'oh<br />
Akédinibini<br />
Akee'<br />
Akégiizh<br />
Akélatah<br />
Akénic<br />
Knee<br />
Knee cap<br />
Above knee<br />
Area between upper<br />
scapulae<br />
Ear<br />
Ear lobe<br />
Leg<br />
Femur or thigh bone<br />
Crotch<br />
Mastoid process<br />
Inner Ear<br />
Ear drum<br />
Shin bone or tibia<br />
Ear wax<br />
Pleural organs or<br />
heart-lung<br />
Blood vessels of heartlung<br />
Heart<br />
Phrenic nerves<br />
Thorax or trunk of<br />
body<br />
Lung<br />
Pleura<br />
Anus or rectum<br />
Vagina<br />
Pelvis or iliac crest<br />
Torso-leg juncture<br />
Tonsil or glands<br />
Skin, hide or pelt<br />
Complexion<br />
Fat<br />
Greater omentam<br />
Hip or pelvis hone<br />
Bones of' hip<br />
Loin<br />
Body hair<br />
Toes<br />
Foot or feet<br />
Gap between toes<br />
Tip of toes<br />
Mid-fbot or arch<br />
6
Akeshgaan Toenail, hoof or claws Anáts'oostI'OOl Optic neme<br />
Akeshgaant'ah Under tip of toenail Anayaah Under eye<br />
Akétal Calcaneous or heel Anázhiin Pupil or iris<br />
Akévt'ddh Sole Andzis, Anáziz Eyelid<br />
Akéts'iil Metatarsals or small Ané'éshtil' Shot or nasal mucus<br />
bones of foot Anichxoosha'ah Corner of eye<br />
Akétsiin Ankle Anii' Nares or nostrils<br />
Akéts'iin Tarsus or ankle joint Anii', oozhnii' Waist<br />
Akéts'in Bones of foot Anii' Face<br />
Akéwos Bunion Aniishjaa' Cheek bone<br />
Akézhoozh<br />
Toes or phalanges of Aniishtl'ah<br />
Dimple of cheek<br />
foot<br />
Flesh of cheek<br />
Ak'onat'i' Back of neck tendon AniTch'ih Spirit or character<br />
Ak'os Neck Ataa' Forehead<br />
Ak'os doolwal Atlas bone Atdd' ha'noots'ee'i Cowlick of head<br />
Ala' Hand Atági Bangs or forelock<br />
Ala' ah44hdadedhigii Knuckles Atahazhosh Muscle under femur<br />
Alagiizh Gap between fingers Atásiil, atáshto' Perspiration<br />
Aláldni Mid palm to fingers Atéél Ventral area<br />
Alálc'ee In the hand Atéli Spleen<br />
Alálátah Tip of fingers Buttocks or rump<br />
Alánic<br />
Mid hand<br />
Atl'aalcdd'<br />
Upper area of<br />
Alashgaan<br />
Fingernails or claws<br />
buttocks<br />
Alashgaant'ah Under fingernails AtVaak'id Highest of buttocks<br />
Alatal Heel of hand AtVaayah Area below buttocks<br />
Alátrádh Palm AtT'eh Crotch of legs<br />
Alátsiints'in Wrist bones AtVizh Bile or gall<br />
Aláts'iil Carpals of hand At'og Clavicle or collar bone<br />
Alátsoh Thumb Ats4siléii Internal organs<br />
Alázhaazh Knuckles Ats44' Ribs<br />
Alázhoozh Metacarpals or Ats4' bito Intercostal<br />
phalanges of hand Ats4'ashch'ozh Kidneys and<br />
Alizh Urinate associated organs<br />
Alizh bilcdaz Prostate gland Ats4'ashk'azhi Kidneys<br />
Alizhk'ee Lower abdomen Atsagah Side of abdomen<br />
Alohk'e Pancreas Ats4'niih Side of ribcage<br />
Anád' Eyes Ats'Aoz'a' Limbs<br />
Anadiz Eyelash Atsáts'id Achilles tendon<br />
Anagaii Cornea or lens Atseak'id Lower spine<br />
Anaghaha Muscle of back Ats'éé Navel umbilicus<br />
Análc'ee Eye socket or ocular Atsee' Tail or coccyx<br />
area Atsék'ee Lap<br />
Análc'eeshto' Tears Atsézill Lumbar or sacrum<br />
Anani'a' Pubis or lower portion Atsi' Meat or flesh<br />
of pelvic bone Ateid Tendon or ligament<br />
Anáta' Bridge of nose Atsii' Hair or head<br />
Anat'ah Under eyelid Atsiigh44' Brain or spinal<br />
Anat'éézh Eyebrow Atsiigh44' Meninges or<br />
Anátoo' Anterior chamber membrane covering<br />
Anátslin Eyebrow or brain<br />
supraorbital Atslis Body<br />
7<br />
13
Ats'its bitoo' Body Ihiid Saliva ot foam<br />
Ats'its naalnish Metabolism Azhi' Torso Or bodv<br />
Ats'asts'in Skeleton Azhi, Voice<br />
Atsiit'aad, Maa' (-town (4 howl Azid Lire)<br />
Aziz<br />
Penis<br />
Atsiits'iin Head or mum,: Azoo trachea or windpipe<br />
Atsiiyaki Back of head=occiput Azoo Muscle Of larval.<br />
Atsiiyah a Parietal «tea Azoo 1 dahyiskith Adarrts appIe<br />
dahyisk'idt Bee lull! tzhidt*. Urinary meatus<br />
Atsiiyah haldzisi Nape of neck Chpie Feces Or (.Actervent<br />
Atsiiyask'id Lambdoid SlaUre Chat I 'ish Phlegm<br />
A tsiiyast Back (f neck muscle Chooyin Menstrual blood<br />
Bones<br />
Blood<br />
Msoo' l'()Prgue Di bitoo' Blood serum<br />
MS'oos Blood ves.iels Or hiyi' naa'ee Cotpuscle<br />
troves doot 'iiht Vemms Hoot!<br />
Ats'oos (loot I ithigit Veins Di I khei Arterial 1,10)od<br />
Msooskid Fiord of lemur ita'a 1 kidigti Blom! pressure<br />
Ats'oos t kheigit it rterie8 Abdomen<br />
Ats'oostsoh 1alge1Vill% !laza' Belched up gas<br />
(loot t iiliiii<br />
Semen Or glan penis<br />
Ats'oosts)i hshghaaa, g,haatt Backbone OP mtebto<br />
Ats'oos vita' 'Pulse lislighaa a !nit' Mid spine<br />
Ats'OOt Noyes Itshghati deedza'agOo Ridge of spiNe<br />
AwOchaan l'atmr on teeth hslighaantsiighop. Spinal con!<br />
Awol Marton. Inhalation<br />
Awoo' Teeth Or tooth Life<br />
Awos SlumIder Soul<br />
AwOistin Gum lishchld Womb ot uterus<br />
AwOzhah Fre tmth or canine JAst ists'in hi Fibrda<br />
AwOdittibint<br />
Incisors<br />
Awoo' bee at 'aa I igii Molars and premobas Ankle<br />
Awoosht t 'agi Wisdom war K'Ovzh Body Odor<br />
Awoo' biket 1'0(4 Root ()I tooth Kwih Vomitus<br />
AwOchlish Bony ridges ()I gum 1,1-twin Wrist<br />
Avaats'iiti Chin, jaw Or mandible IAA Urine<br />
Ayaayaalt I/twat or tinder chin hee dahsiyintgit Bladder<br />
Ayaayaah Goiter Ne'edi Nose blood<br />
Ayaayaahts'(-)Oz Sternomatsoid )(trimly Ne'eshti Snot Or mucus<br />
Ayavi' Hollow above Nter111011 Ne'esitto' Watety (mows<br />
Ayvvzhii Fgg in testicle Nledidzih Respiration<br />
Ayid CheSt, SterlIMII Ooshg4th Gristle or cartilage<br />
breaSt 01 Mink 00(1 Vision of Night<br />
Ayidizsee'<br />
Ayidtts,i'<br />
Ayol, ayih<br />
Xiph(ild<br />
Upper chest muscle<br />
Breath<br />
Ootsit<br />
'Ft 1o1<br />
Tsiitah'aba'<br />
Aza bop It Around lips Tsiits'in Skull<br />
/Wart Esophagus' or gullet Tsiizis, Scalp<br />
Azahat'agi Palate Ts'in Mates<br />
Azee' Mouth Ya'ale<br />
Azenaghaan<br />
Around PleCk or neck<br />
wain chin<br />
Pregnaitcv<br />
Flatulent ekpulsion<br />
Dim& till<br />
8
ATAHONHGAAH<br />
SICKNESS<br />
Aa'adiniih (lisease Ais(i' din I lizh Gauwerie<br />
410 dahaz'il,<br />
Sickness, illuess<br />
Aisiighop' 1)6' hasdi I<br />
da'msaah<br />
aillueut 101er/ti Alsiighpo'<br />
Aah dahool atIniii i)iSeaSe 01 i:eint.% dideeshchir<br />
tl laajeoh Chickeri in? Ais'os aship I ikao<br />
sake<br />
coucussiou<br />
Aleniunitis<br />
SlIgat diabetic<br />
Aph Measle.s Ats'oos dahyilyc' V.411i(*(1%e<br />
Abid StaMaCh aChe Ats'ooi. luta/Awed<br />
atsiihodiniih Awoo' thiiiiih Tooth ache<br />
Achaan aghadaana', i)itorifea Ayi'det'' di I in. Di 1 !len:aril:age<br />
Alsahodiniih<br />
diocesta<br />
Avi' hodilid<br />
Heart burns<br />
Acho'ashk'azhi Nephritis Azoo I hiih vi I k %tat Moue/this<br />
dideeshchir thach'osh Chanel(' or syphilis<br />
bits'iffirtosa ppeudicitis th'osh duo Bactelia o? germs<br />
Ach,Ohiah Sirius trouble Diilid Burnt<br />
nahasdtain Dikos (*ough a? cold<br />
inichaad Dikosisoh Whoopirig coligh<br />
Adavi' Dipthei ia analishi I ign<br />
tlaahodinichaad Di I adeidaachn (.4)11,11,e41011 0/ 111444141<br />
Agiiii, Agizec Rheumatism Di 1 va.hxy' SeptieeMi0<br />
Clirouic dieumatimi<br />
P001 01' clehe<br />
Agi/velsoh Doo it 'vehotincla 1111C011Ar1011811eS,S<br />
Ajaat'ah niichaad Mumps I ladiovah 110111p, o?<br />
ayaay:6h niichaad<br />
heolia<br />
Ajaayi' IiodiiiiiI Far ache yithp,ish Laceoitialt<br />
Afri hiih Prieum(mia (yizhgish)<br />
yi I k'aai Ills Pus<br />
AjO yiliolii<br />
naahsaii<br />
Pry Melo isy<br />
I Iwiighaao diniih<br />
Jot adipi<br />
Kaa' thiiIlI<br />
Back pair?<br />
tubercula,i,<br />
Small pat<br />
Akaa' thu lith evarimis Lichirgo Akales<br />
Akaa' Rash pidiadaajechigii<br />
Akaa' iIs Puuritis al itch /We 01 aci(1it V 4)/ the<br />
Akaai dideeshchiC Tonsillitis stomach<br />
Akilaz jei adiih Ake Tubecular glarld ashiih I ikan Glyeosio ia<br />
Anaa'<br />
Ptelgium<br />
diniih Fre Pain 11'gid SOP (scab)<br />
Anafis dilid Coujurictivitis I.Ood ditieesdl,t,e Lesion<br />
Aiwa' yilch'ozh Sive I.O6d doo<br />
Anak'c'oohsaid Foreign bat& 111 ere Naa I duid<br />
Anazis hii' thivuihii Tule/Ionia na'aghathigit<br />
Anazhiin viiha' Cataract hindisoh Small pot<br />
Anc'etsah Pimples .Fpidemic<br />
At I Iflits starle Nevigai Severe pail?<br />
Atsii na'alyol Flatuleuce Niichaad Swollen<br />
AO' hil' now? Niilk'aazh Pa?alysis<br />
9 1 5
Nidajildoh<br />
SOWIWNS (SW<br />
IMISC419<br />
yit'6od ,<br />
Abmsipm<br />
Tahoniigaah blfilteitZt1 (Ihl) b(*.et'OOd<br />
nitsaaigit Yileh'oth Boil in holm&<br />
Fuji ttii Water blister Yisht I ish Bhwd blister<br />
Isestitn, nth I Co elnonic Disheh'id Eczema/Scabies<br />
'1'iitsiiii diniih Headache Na'at I eeh Impetigo<br />
Et BEE HADIDIT'Ell<br />
CIAYIIIING<br />
Abe'bik'esti Bra Kejeeht Tennis shoes<br />
Ajaa'bpith nina'ni Ii Ear-mulls Keleht Moccasin<br />
Akaadi ee' Overall Kenidows'osii High topped shoes<br />
Avaadi ee Iluderwear Kenitsaat Women's mociasin<br />
Ayaadi eel gat i Slip Kc't6hi Wahl' boots<br />
Ayaadi I 1 'aa<br />
eeyathi<br />
Brief pants, shor/s<br />
OtIord shoes<br />
WON'S (Jr Millelfs<br />
Bee na'alkol Swimsuit Sis Belt<br />
Iliihnidilta 1 t (logs Sis lkhii SaSh belt<br />
Ch'ah Hat, /wok op' Actiri Sis t igai Conch() belt (silve0<br />
Ch'ah bitaa'W l'op T 'aaVee' Pali IS<br />
adeez'aln T.t'aaka Skil"<br />
Da hodishdv'i<br />
Vest<br />
II aaka I<br />
chakeko<br />
ithistisgobigti<br />
Moose or shirt<br />
'aaka I al ts'itsigit<br />
fie'naats'yvdt Sweater, sweats/MI Or 'aaka I nineezign Ma.t<br />
T-shirt Tt 'ee'go bee da`ni Night gmvn<br />
1tsob t'p't Windbreaker jalitgii<br />
Eetsoll Coat or pmscho Yasgo ke Snow boots<br />
Eelohi, Ili I tsit'ee' Rain coat or overcoat Yist te Socks<br />
ladiiree', Bill Dress or IN dress Yist te at Stockings or nvlous<br />
Slu1e5 Zekke No.ken.hiet<br />
Ke biketal danineett COIV1H1V boots Zeedee I isoozt Seal/ lieekefehiet<br />
Kegi lib ha'azt'il Thongs Necktie<br />
Ketal nineezt<br />
Iligh heel shoes<br />
'FAA JIZINIGI BEE ADAVAHAY4G0 CHOWINIGII<br />
GROOMING<br />
Atha bee yielnin Anetet:ezh bee 'Wee:AIN<br />
Adaa bee yi I t 1 aht Chapstkk yrnizb<br />
Adejiht Potvder Awoo' bee yiehlishi Tooth brush<br />
At la k'eeh bee Eve make. up Awoo' yiehlishi<br />
lwe<br />
Anadiz bee yiikh'i Eve lash curler alzhOlit<br />
To(1th paste<br />
Conti)<br />
10
Bee aditt !Ai Crean? Lashgaan bee Fingetnail polish<br />
yffichilit<br />
Bee aditt tam<br />
Lotion<br />
Lashgaan bee Fingerimil<br />
ni t toOtign (tohigil)<br />
yichlisht<br />
Ike tidit'oodi ToWel Talawosh SOap<br />
Bee ;Atilt 'Ott& Bath towel Talawosh bee ilgisi FattlidrV soap<br />
nitsaahigti Talawosh bee /*dee and halal soap<br />
Bee adit'ooth yailn Wash cloth ta'adigist<br />
Biratkest'g' Mirtor Tsiigha bee yilt 1 alit Ilair cream of hail<br />
Dngha bee yilibeht Shaver or wor lotion<br />
Ee' bee yilzhohl Clothes brush Tsiighn bee yilzhOht Hair brush<br />
Ke bee neilchiln Blown shoe polish Tsiigha lye hegeshi Bait clipper<br />
1(( bee neilgtiht White shoe polish Tsiigha bee tanagist Amnon)<br />
Ke bee neitt14ht Black shoe polish Tsiigha bee /lair curlers<br />
Ke bee yilzh)hi Shoe briish Tsiighti hi! dalintitpit Hair pins<br />
Keshgaatt bee nienail dipper<br />
Tsiigha bee Ilair (Ilya<br />
hegCshl<br />
na'altsaht<br />
Lashgaan bee Fitigeniail clipper<br />
hegeslit<br />
ILIGO NAALYEHE<br />
JEWELRY<br />
Abant Buckskin Na 'oolki I i Watch<br />
(yigeeh) Dowry or gilt Nn'oolki 1 boat) Watch balk/<br />
A 1 datin4ht Pins dahsraingli<br />
Jet Nazhalit Pendatit<br />
Bees() Money Nil. I I,. a 1 laas'el Med pwcious stones<br />
BéCsh t igaii<br />
BeCsh I igaii sis<br />
Sam<br />
Concho belt<br />
Ntmtlyntii<br />
Sis<br />
4(1(i:is/dial; )<br />
BeCshligaii aniit 1 001 Silver bridle Sis I khi'i Sash belt<br />
Ch'ah binaz'ain Silver hat band TsegWdi'oidioi i Rock crystal<br />
BullWo skin tchie Redstone<br />
DkIze'y )0' Ghost beads Tsiigha bit daltsittitn Hair pill<br />
Diichi 1 i Abalone Tsiit I 06 Hair string<br />
Diyogi Rug Yoo' Necklace or beads<br />
Doot I 'ithii Turquoise Yott'achaat Small bells<br />
Doot t yoo' Turquoise beads Yoo 1 gait White .shell beads<br />
ifadahoniye' Anigoniw Yoostsah Ring<br />
Jaat t '001 Fairings Y001100 Red (wild n('cklace<br />
K'eet 'oh Bow guard Yoo'niniazi Squash4dossoms<br />
LAtsint Bracelet Yoo'yist 1 'tint necklai.e<br />
Wrist guard<br />
(woven)<br />
11 17
HOOGHAN AVAAH ArtHiGit<br />
DIFFERENT TYPES OF !MANS AND HOUSES<br />
A I CI14' Fotked truth, hogan 1 loughan hijaad dee Finn-legged hi)gatt<br />
(male)<br />
(female)<br />
Asiki Ntaiti post Ikoghan hijaad Ilogan leg.s suppoing<br />
ginind(ition) sahdii tool<br />
Chalheoh Summer shade house llooghan iiiinati Round hoot: (female)<br />
Doorivay Ilooghan naadiM Mobile home<br />
Dootway (main pltst) Lecye loglhuIi nderground hogan<br />
ch'dadeii Chimney Or smoke Tst:. bediooghant C'ircular stone hogan<br />
hole<br />
(female)<br />
Daadilka Door Isinchceshjie bee kill Modern house<br />
Daadinibaal )or covethig TacheOh Sweatlunise<br />
I looghan dah Stacked log hogan<br />
diit I<br />
(female)<br />
HOOGHANGoNE SILEH<br />
THINGS IN THE HOGAN AND HOUSE<br />
Aham<br />
Att'el si t tsoozi<br />
Adec'<br />
Asaa'<br />
Asaa t gai hie<br />
ta'adigist<br />
Atsinilt rish<br />
Hee nehaemdi<br />
iigisi<br />
Bee ak'inida'imili<br />
Dec k'ee'iIdvphi<br />
nahalzhoohi<br />
Beenedildlaadi<br />
Beenedildlaadi<br />
hinatoce<br />
Becnedildlaadi<br />
hiihna'ni ii<br />
I36,sh bee<br />
Becnalaltsahi<br />
Ii&sh bee hancl<br />
Mesh hii'kv'i<br />
I3e6sh hii'kv'i bizoit<br />
Bet"!sh adec'<br />
.13c:c"!sh ha taa t i<br />
Msh ha taa t<br />
bik'ihnehy'ai I<br />
nuekSkin<br />
Apnms<br />
Gourd or ladle<br />
Pots and pans<br />
Sink<br />
Flectricitv<br />
Mop<br />
Washing machine<br />
Camera<br />
Innt<br />
Blatiket<br />
Broom<br />
Flashlight<br />
Fl(lshlight 1)1111)<br />
klashlight batteries<br />
TypetiTiter<br />
Dryer<br />
Telt,phone<br />
Stove<br />
Stove pipe<br />
Silverware<br />
Plunu)graph<br />
Plunwgraph nwords<br />
na'a 1 kadi<br />
Ikeso bizis<br />
Bienida'ani I i<br />
Bieta'adigisi<br />
adani<br />
dah'asdahl<br />
I3ikaa' datezisdahi<br />
ilaardige nincezigii<br />
k'Oe''ddvvhi<br />
tsask'ch<br />
Iiikaa' dale anitohi<br />
t ts'OOzigii<br />
Chpie bee yildai<br />
Chizh<br />
Chliyaan<br />
arbgone'<br />
Ak'ali (lilt I<br />
Dalist t hinaalye'<br />
1)a'nijahg6ne'<br />
Diyogi<br />
Dkesh<br />
atia'iti I gOne'<br />
fie' bee<br />
dalinahidieni I i<br />
Sewing machine<br />
Purse or wallet<br />
Dtawers Of ChMel<br />
Wa.sh pan<br />
Table<br />
Grinding sheepskin<br />
Chairs<br />
Couch or sofa<br />
bon boanl<br />
Bed<br />
Cot<br />
lOilet Paper<br />
Firewood<br />
Food<br />
Kitchen<br />
Dining mom<br />
Parts of weaving<br />
Bedroom<br />
Navajo rug<br />
Gypsum<br />
lioset<br />
elothe.s hanger or<br />
clothes pin<br />
12
Colchoon<br />
IIane', Satid<br />
yikIhn iyi in i 1 )<br />
Ilonneshgish<br />
Ilkgo iialyehe<br />
Jish<br />
Kin biyi' ni'goo<br />
sikaad)<br />
Kin bee yidleeshi<br />
Leeschchlili<br />
Leescheh'iih bee<br />
naakaln<br />
lects'aa'<br />
Lects'aa' bee tanagisi<br />
1,ects'aa' bee<br />
ch'ilyaan<br />
1.ii binaalye'<br />
Naaltsoos<br />
Naaltsoos bikaalg<br />
e'elyaa<br />
Naidtsoi)s bee<br />
adit'oodi<br />
Na'oolki 1<br />
Ne'esht it bee<br />
yit'oodi<br />
N) ch'ih Iudne'e,<br />
hataal)<br />
(huh<br />
Shaul<br />
Tape recomler or<br />
magtietic tape<br />
Fire poker<br />
Jove/ries<br />
Medit.ine pouch<br />
t'mpets or rug<br />
!louse paint<br />
Fireplace<br />
Ashes<br />
Ash bucket<br />
Dishes<br />
Di.sh soap (detetgen0<br />
Pots and pans<br />
Riding gem<br />
Paper<br />
Pictures or<br />
plumograph<br />
Paper towels<br />
(lock<br />
kleenet or tissue<br />
pap'?<br />
Radio<br />
Nifeh'ih<br />
Olta'gOne' bee<br />
na'anishi<br />
Tli'adazdigisgone'<br />
Tadithin<br />
raa jimnigi bee<br />
&idaa'ahayaago<br />
Ti 'Iztkagt<br />
To<br />
'IOkv't<br />
TOkv't 1 igaai<br />
Toshjeeh<br />
Ts'aa'<br />
Tstisleeh<br />
Tsask'eli<br />
TsesV<br />
Tsesv'<br />
niunbaale<br />
Ts i aat<br />
biih<br />
Tsit )<br />
Isits'aa' naadh)'i<br />
Tsits'aa' naaltsoos,<br />
Naaltsws<br />
Yaateel<br />
Television<br />
011me and sclund<br />
supplio<br />
WasInoom<br />
Corn pollen<br />
Gnnaning things<br />
Goat skin<br />
Water<br />
LanhIn ketosene<br />
White gaN<br />
tvicker,-iitg, keg<br />
Basket<br />
Bed spread<br />
Sheets<br />
Windows<br />
Curtaims<br />
"rash can<br />
Atwell<br />
Suitcase<br />
Pap? botes<br />
Sheepskni bedding<br />
Akgi<br />
Ak'inaaztT<br />
Atiin<br />
Atsiniltl'ish<br />
Bee na'anishi<br />
BikeeV adeet'alii<br />
Chaha'oh<br />
Ch'e'ediw'<br />
(bidi<br />
Chizh nehe'tui1<br />
Daane'e<br />
Da'aVeh<br />
Dibe bighan<br />
I laaiei<br />
HOOGHAN BINAAGOo BIL HAVANIGii<br />
OlITDOOR SIIRROIINDINGS<br />
Hides of skims<br />
Harness<br />
Road or highway<br />
Flectricity line.s<br />
Tools<br />
Pickup it itek<br />
Sluule house<br />
Fund porch or Yard<br />
Car or automobile<br />
Fiwwood piles<br />
Gaiden<br />
Sheep tViTa/<br />
Clothes line<br />
hulder<br />
bahooghan<br />
Jrizi (atilt))<br />
Kin<br />
Lecshchlih nehekaah<br />
14r bighan<br />
binaalye'<br />
fZiioIi bii' nida'aldah<br />
'Lichee!)<br />
TO bee halialt'oodi<br />
To bii'<br />
jeedighaiii<br />
TO halladleell, to<br />
TOoshjeeh<br />
t 'oh hahooghan<br />
Storage /muse<br />
Bicycle or unwell'<br />
House<br />
Ash piles<br />
Horse cmral<br />
Ridnig 1:em-<br />
I'Mlet house<br />
Sweat house<br />
Siphone lumse<br />
Water larse<br />
Water WW1<br />
nay hOUSe<br />
barn
Tsénddleehi bikáá'<br />
nida'aldeehi<br />
Tsinaabggs<br />
Sidewalk<br />
Wagon<br />
Ts'iilzéi<br />
Ts'iilzéi nehekaah<br />
Trash barrel<br />
Trash dump<br />
BEE NA'ANISHI<br />
TOOLS<br />
ATts'gg deenini Pick Behegod Hoe<br />
ATts'4' tsenai Double edge ax Bikdá atsidi Anvil<br />
Bee ach'iishi File Bikád'naa'diilzhohi Dust pan<br />
Bee aghada'anili Bit drill or hand drill Bi la' naakii Fork pick<br />
Bee atsidi Hammer Chidi bee Jack<br />
Bee atsiditsoh Sledge Hammer dahnahidiit'Ahi<br />
Bee iVada'agizi Screwdriver IVadaagizi Screws<br />
Bee nahadziidi Rake IVadaalkaaT Nails<br />
Bee nahalzhohO Broom Leezh bee Shovel<br />
Bee nihwiildlaadi Plow hahalkaadi<br />
Bee ni'iijihi Saw TVoh bee naal joai Pitchfork<br />
Bee ida'difthi Welding equipment ll'oh bee yilchéhi Scythe<br />
Bee'citsagi Pliers Tséna Ax<br />
Béesh Shearing scissors TséniTyázhi Hatchet or tomahawk<br />
Béesh bee yich'iishi Steel file Tsésg' bee nehelgeshi Glass cutter<br />
Béeshts'Osi<br />
Wires<br />
LEETS'AA'<br />
KITCHEN (COOKING) UTENSILS<br />
Adee' Ladle Bee nA'ayoo'nai (egg) Turner<br />
Ashgh bee naat'Ahi Salt shaker Béesh Knife<br />
AshghTikan bee Sugar bowl Béesh adee' Spoon<br />
naakáhi Béesh biindwool Pocket knife<br />
Asaa' Pots and pans Béesh bee na'agizhi Butcher knife<br />
Asaa' ditáni Skillet pot or dutch Bii'addni Plate<br />
oven Bii'ta'oo'nihi Mixing bowls<br />
Asaa' niteeli Tub Bila'tááli or Forks<br />
Asaayddzh Pottery pot Bila'ditii or<br />
Azeedich'ii' bee Pepper shaker Bila'naakii<br />
naat'dhi BikdA' at'eesi Metal grill<br />
Bgghalizhahi Cup Daa'i, jaa'i, gohweeh Coffee pot<br />
Bee abézhi Cooking pan bee yibézhi<br />
Bee'aghadaagizhi Can opener Idistsiin Beater sticks (navaio)<br />
Bee ha'iikaahi Dipper or ladle Leets'aa' nimazi Bowls<br />
Bee'agha'nildehe Sifter Leets'aayázhi Small bowls<br />
Bee ak'dhi Grinder Nimasii bee bilzhehé Potato peeler<br />
Bee na'akáhi Plater TO bee naakáhi Pail or bucket<br />
14<br />
2u
To bee nániildohi Kettle Tsé'bee na.lzhsióh Millstone brush<br />
Tózis Jar, bottle or glass Tsédaashch'ini Upper millstone<br />
Tsee'e Skillet or frying pan Tsédaashjee Lower millstone<br />
Tsee'e ditáni Skillet pan Tsét'ees Griddle or stone grill<br />
CHIIYAAN<br />
FOOD<br />
Abe' Milk Ch'il Tigaai Cabbage, lettuce or<br />
Abe'dibahi Powdered milk cauliflower<br />
Abe'neesklh Cottage cheese Ch'il Titsool Orange<br />
Abe'neezmasi Pancake Ch'il Titsool bitoo' Orange juice<br />
Abe' yistini Ice cream Ch'il Titsool Lemon<br />
Ach'ii' Sheep or goat dik'Ozhigii<br />
intestines Ch'il Titsool Lemon juice<br />
Aywhii Eggs dik'Ozhigii bitoo'<br />
Ajéi<br />
Sheep or goat heartlung<br />
organ<br />
Prune<br />
Grape<br />
Ak'ddn Flour Dahdiniilghaazh Fried bread<br />
Ak'dándichlzhi Cream of wheat Da'neesk'dni Muskmelon or<br />
Ak'ah Lard or grease dich'izhigii cantaloupe<br />
Akee' Sheep or goat feet Da'neesk'dni Cucumber<br />
Aloós Rice dik'ozhigii<br />
Candy Dééh, ch'il ahwehé Tea<br />
Ashgh Salt Dibé Mutton<br />
Ashglaikan Sugar Didéitsoh, Didzétsoh Peaches<br />
Atoo' Stew or soup Didzé Berries<br />
Ats44a' Rib Didzétsoh dik'Ozhigii Plum<br />
Atsii' Sheep or Goat head Diik'osh Yeast<br />
Atsi' Meat Géeso Cheese<br />
Ground meat Gohweeh Coffee<br />
Bádh Bread Gohweeh hastrishi Cocoa<br />
Bádh cld'dkal Cracker Hosh bineese4' Cactus fruit<br />
Baah Tikani Cookies fighaan Spine of mutton<br />
daazganigii Jeeh Gum<br />
Bádh nimazi Biscuit Jelii Jam<br />
Beegashii bit4' Beef Jelii ditsxizi Jelly or jello<br />
Bilasdanaa Apple Leesádn Bread (cooked in<br />
BilasAanaa bitsee'i Pear<br />
outside oven or in<br />
Baking powder<br />
the ground)<br />
Bisoodih bit4' Pork meat too' F ish<br />
Bizhee hólôni Beer Manidagiiya Butter<br />
Chaasheezhiitsoh Carrot Masdéél Pie<br />
Ch'eéhjiydán Watermelon Naac144' Corn<br />
Ch'il bitoo' Fruit juice Naac144' ak'44n Corn meal<br />
Ch'il Tomato NaacI44' Corn meal dumpling<br />
Ch'il bitoo' Tomato juice k'ineeshbizhii<br />
15 21
Naad44' Tees'dán Corn bread bitw Goat meat<br />
Naayizi Squash TVohchin Onion<br />
Naayizi Pumpkin To Water<br />
Beans TOdilchxoshi Pop<br />
dootVizhi Green beans TOdilchxoshi dl'ini Kool-aid or punch<br />
Naa'oli nimazi Peas juice<br />
Na'ahóóhai Chicken meat Whiskey<br />
Naneeskaadi Tortilla Tódi nit wdan Wine<br />
Neeshch'ii' Nuts TOoshchiin Cereal (hot)<br />
Nimasii Potatoes TOoshchiin dl'ini Yellow corn meal<br />
Nimasii likani Sweet potatoe (Yam) litsooigii<br />
Shiigo nit'ihi, Apricot<br />
Tsisnd bitl'izh Honey<br />
didzétsohydzhi<br />
Waa'<br />
Spinach<br />
Taa'niil, tanaashgiizh Corn mush Yilk44d, Broil sweet bread or<br />
Nitsidigo'i Corn bread kneel<br />
Teehyilzhoozh, bread or cake or<br />
down bread<br />
alk44d<br />
sweet-cornbread<br />
Taaskaal Ground corn baked in hot coal<br />
TVizi bibe'<br />
Goat milk<br />
DINE BHA<br />
FARM ANIMALS<br />
Beegashii Cow or cattle Lchodii Stallion or stud<br />
Beegashii bicho' Steer<br />
Gelding horse<br />
ddinii<br />
Mare<br />
Beegashiiyaazh Calf Wish, NUM, Gidi Cat<br />
Béhé Pet lamb MOsiyázhi or Kitten<br />
BisOodih Pig gidiyazhi<br />
Deendsts'aa' Ram MOsik4', gidik4' Tom-cat<br />
Dibé Sheep Na'ahOohai Chicken<br />
Dibé cho'ddinii Wether Na'ah66hai bi'dddii Hen<br />
Dibé deedif Four-horned sheep Na'ahoohai biyázhi Chicks<br />
Dibéts'a'ii Ewe Na'ahoohaik4' Rooster<br />
Dibéyázhi Lamb Naareell Goose or duck<br />
DOolaa Bull T4zhii Turkey<br />
Dzaanééz Mule Télii Donkey or burro<br />
Dzaanéézyázhi Young mule Téliiyázhi Young burro<br />
Gah Pet rabbit TVizi Goat<br />
La' binddhaii Yearling<br />
chtiph, Billy goat<br />
teéch441<br />
Dog<br />
TVizik4'<br />
Leéciwydzhi Puppy Angora goat<br />
Le'éyázhi Pony TVizitsali Nanny goat<br />
Horse TViziyazhi Kid goat<br />
16 22
NAALDLOOSHII NiDAALDZIDIGii<br />
WILD ANIMALS<br />
Ayani<br />
Buffalo<br />
Na'ats'cysi,<br />
Mouse<br />
Bh<br />
Deer<br />
Na'asts'ppsi<br />
Bghtsali Doe Na'azisi Gopher<br />
Buck<br />
Nahasch'id,<br />
Badger<br />
Biihyddzh<br />
Fawn<br />
Nahach'id<br />
BisOodih yázhi Shoat or wild pig Nahat'e'ii Kangaroo rat<br />
Chaa' Beaver Nahat'e'iitsoh Kangaroo<br />
Chip yee adilohii Elephant Nashd6i' Wildcat<br />
Dahsdni Porcupine NashdOinei Bobcat<br />
Dee lgeed Rhinoceros NashdOitsoh Mountain lion<br />
Deetea Moose NashdOitsoh African lion<br />
Dine', Dini' Game animals dahditroolgii<br />
Weasel NdshdOitsoh Tiger<br />
D1Otsoh, dilcha' Ground hog dahnood@igii<br />
D14X; Prairie dog Ndshd6itsoh Leopard or Jaguar<br />
D1ozagaii<br />
Pine squirrel<br />
Dlozishzhiin Black pine squirrel NashdOitsoh Black cougar<br />
Dzeéh<br />
Elk<br />
Gah Rabbit Shash Bear<br />
Gandhi Cottontail rabbit Shash Polar bear<br />
Gahtsoh Jackrabbit Shash Black bear<br />
GOlizhii Skunk Shashtsoh Grizzly bear<br />
GhWask'idii Camel Shashyddzh Bear cub<br />
Haazei' Small squirrel Tabg#h ma'ii Raccoon<br />
Haazéitsoh Larger squirrel Tabgptiin Otter<br />
Haazdists'osi Chipmunk Zebra or Gnu<br />
Jadi Antelope Tea hooTtsOdii Hippopotamus<br />
Le'étsoh Rat Trizi da'aTchini Mountain goat<br />
da'a/chini Wild horse Tsétah dibé, Bighorn mountain<br />
Ma'ii Coyote dibétsétah sheep<br />
Ma'iidootTlzhi Silver fox Tsétah trizi Rocky mountain goat<br />
Malatsooi Kit fox Tsidit'inii Rock squirrel<br />
Ma'iitsoh Wolf Tsinlatah aydnii Giraffe<br />
Magi Monkey T6 aydni Water buffalo<br />
Magitsoh Gorilla or Ape WOldchii yildeeTi Anteater<br />
4411,<br />
Magpie<br />
Eagle<br />
NAAT'A'GII<br />
BIRDS<br />
AtsáTgaii<br />
Rough-legged hawk<br />
bald eagle<br />
Atsd<br />
Atsdndhi Gray hawk Atsd Yellow-tailed hawk<br />
AtsáTchic Western red-tailed Atscatsoii Red-tailed hawk<br />
hawk Biizhii Night hawk or bull<br />
bat<br />
17 23
Binii'dootVizh<br />
Tsiishgahi<br />
Ch'agii<br />
Ch'agiitsoh<br />
Chgshghglitgaii<br />
Chiish tigaii,<br />
naal'eetitsoh<br />
Ch'il taat'agii<br />
Ch'il haat'a'ii<br />
Ch'ishiibeezhii<br />
Ch'iyiit'ogii,<br />
ch'ayiit'ogii<br />
Choozhghddlii<br />
DahiithI<br />
Dahtoo'nooghdalii<br />
Déét<br />
Déatdni, ditddnii<br />
Dibé'nii'i<br />
Dijddid10<br />
Dijoo'gii,<br />
Dilch'Oshii<br />
Dilt'óshii<br />
DWdtah né'éshjaa'<br />
Dólii<br />
Doliitgai<br />
Dzili<br />
Gaagii<br />
Gini<br />
Ginitsoh<br />
Ginitsoh doott'ish<br />
Hasbidi<br />
Hasbiditbdhi<br />
Hooshdódii<br />
Jaa'abani<br />
JddishdVii<br />
JeeshoO'<br />
Joogii<br />
Naal'eeti<br />
Pigmy owl<br />
Nutcracker<br />
Blackbird<br />
Red-winged blackbird<br />
Rockymountain<br />
nuthatch<br />
White goose<br />
Marsh hawk<br />
Pigeon hawk<br />
Chickadee (titmouse)<br />
Kingbird<br />
Bullock oriole<br />
Hummingbird<br />
Long-tailed chat<br />
Crane<br />
Quail<br />
Grouse<br />
Thrasher phoebe<br />
Horned lark<br />
Long-crested jay<br />
Junco sparrow<br />
Gray titmouse<br />
Burrowing owl<br />
Mountain bluebird<br />
Western bluebird<br />
Pigeon hawk<br />
Crow<br />
Prairie hawk<br />
Sparrow hawk<br />
Blue hawk<br />
Mourning dove<br />
Pigeon or gray dove<br />
Whipponvill<br />
Bat<br />
Prairie wren<br />
Turkey buzzard<br />
Blue jay<br />
Duck<br />
Naal'eetii<br />
Naatsédlózii,<br />
Naatsédlózhii<br />
Na'ahO6hai<br />
Na'ahOOhai bi'ddd<br />
Na'ahemihaikg'<br />
Né'éshjaa'<br />
Né'ézhiin<br />
Tdbggsdisi<br />
Tdshchozhiitchic<br />
Tdshchozhii<br />
doott 'izhi<br />
Tdshchozhiizhiin<br />
T'a'yaatchic<br />
Tgzhii<br />
Téél<br />
Téél halchii'ii<br />
Toohji' nootnah<br />
Tátt,rddh ha'alééh<br />
Ts'dni (haach'g'ii)<br />
Ts'dnitdni<br />
Tsénoolch'óshii<br />
Tsénoolch'óshiitbdhi<br />
Tsidiitbdhi<br />
Tsidiittsooi<br />
Tsiditdwhii<br />
Tsiitkaatii<br />
Ts'iiyahwozhii<br />
Ch'ishiishdshii<br />
Tsineeshbizhii<br />
Tsinyggdzoot'ihi<br />
Tsiyaatsiitchic<br />
Tsiyaalzhahi<br />
Yddhalzhiin<br />
Zahaldnii<br />
Gdagii atchini<br />
Green-winged teal<br />
Roadrunner or cuckoo<br />
Chicken<br />
Hen<br />
Rooster<br />
Horned owl<br />
Rockymountain<br />
sapsucker<br />
Cardinal<br />
Snipe or killdeer<br />
Barn sparrow<br />
Purple martin<br />
Black phoebe<br />
Red-shafted flicker<br />
Turkey<br />
Robin<br />
Plumbeous vireo<br />
Blue heron<br />
Pinon jay<br />
Pinon jays<br />
Woodhouse blue jay<br />
Canyon wren<br />
Rock wren<br />
Sparrow (finch)<br />
Green-back goldfinch<br />
Screech owl<br />
Woodpecker<br />
Meadow lark<br />
Crested titmouse<br />
Rockymountain<br />
creeper<br />
Black-eared nuthatch<br />
Vermillion flycatcher<br />
Chicken hawk<br />
Desert sparrow<br />
Mockingbird<br />
Raven<br />
NA'ASHVII<br />
REPTILES AND AMPHIBIANS<br />
Bitsee' yee adithatii<br />
Ch'at<br />
Ch'attsoh<br />
Alligator<br />
Frogs<br />
Toads<br />
Ch'eehdighdhii,<br />
tsisteet<br />
Dipiosh, ttlishtsoh<br />
Turtle<br />
Bull snake<br />
18
Le'esanii, TsVasánii Tadpoles Tinildi Gila Monster<br />
Loo' Fish Na'ashO'ii Snake<br />
1.66'tsoh Whale Yriish Aninigii Rattlesnake<br />
Naalnoodi Striped race runner Yriish bichóhi Sidewinder<br />
lizard Yriishk'aa Racer snake<br />
Na'asWii dich'izhii Horned toad Tót,riish Water snake<br />
Na'ashO'ii dootrizhi Collared lizard Tsék'ina'azólii Chuck walla lizard<br />
Na'ashO'ii<br />
hfiA'achlidi<br />
Na'ashOlinahi<br />
Na'ashOlabahitso<br />
Leopard lizard<br />
Gray lizard<br />
Dinosaur (Big<br />
Reptiles)<br />
Tsi1gh4h,<br />
T silagh4411<br />
Salamander (mud<br />
puppies)<br />
Antreanii<br />
Anat'Anii biyázhi<br />
Anat'anii Tibáhi<br />
Asaa' yooyeen<br />
C44' neiThizii<br />
ChW ntrmasii<br />
Ch'il biya'<br />
Ch'osh aTchozhii or<br />
Ch'osh aTch'ozhii<br />
Ch'osh bikpl<br />
Ch'osh bijáad nineezi<br />
Ch'osh dilwo'igii<br />
Ch'osh ditrooi<br />
Ch'osh na'a4101<br />
Ch'osh nahachagii<br />
Dibé biya'<br />
Didzé yooyée4ii<br />
DifTdzidyiyfini<br />
Hashk'aan bich'osh'<br />
Iich'4hii<br />
bit'a'<br />
ahéédinfahf<br />
dinilzhini<br />
Iich'4hii l'ibáhI<br />
Lacewing fly or Tree<br />
cricket<br />
Psyllid<br />
Damsel bug<br />
Pobberfly<br />
Hister beetle<br />
Carrion beetle<br />
Leaf bug or plant bug<br />
or aphid<br />
Hide beetle or<br />
Dermestid beetle<br />
Firefly or Lightning<br />
Bug<br />
Crane fly<br />
Tiger beetle<br />
Woolly bear<br />
(caterpillar)<br />
Water scavanger beetle<br />
Leafiropper, Lantern<br />
fly, webworm or flea<br />
beetle<br />
Sheep tick<br />
Blister beetle<br />
Rove beetle<br />
Yucca moth<br />
Moth<br />
Acheman Sphinx<br />
Hawk moth<br />
Miller<br />
Tiger moth<br />
Skipper, eyed hawk<br />
moth or Footman<br />
CH'OSH<br />
INSECTS<br />
noodOzi<br />
Iich4hiitsoh<br />
Jáad Tánii<br />
Jáadneishoodii<br />
Jáadneishoodii ts'66z<br />
K'aalogii<br />
K'aalOgii biyázhi<br />
K'aalogii dootrizhi<br />
K'aalogii<br />
K'aalogii<br />
K'aalOgii Titsooi<br />
K'aalogiitsoh<br />
K'aalógii yistrini<br />
noodOzi<br />
Lééch441 biya'<br />
Le'esoon<br />
Lig bichaan bich'osh<br />
Ma'iichaan<br />
Mourning cloak<br />
White lined sphinx<br />
Poplar hawk, Elegant<br />
sphinx, Glover's<br />
giant silk moth or<br />
Tobbaco sphinx<br />
Brown lacewing or<br />
Caddisfly<br />
Centipede or Millipede<br />
Bee hawk, spider<br />
wasp, tarantula<br />
hawk, mud daubler<br />
or diager wasp<br />
Ichneumon fly<br />
Butterfly<br />
Hairstreak<br />
Blues<br />
Wood nymph or Satyr<br />
Cabbage butterfly<br />
Milkweed butterfly,<br />
Silver-spot tritillary<br />
Alfalfa butterfly,<br />
Sulfurs<br />
Swallowtail<br />
Westcoast lady or<br />
painted lady<br />
Darkling beetle<br />
Burying beetle<br />
Sexton beetle<br />
Flea (dog tick)<br />
Bristle tail<br />
Tumble bug<br />
Dung beetle<br />
19 25
Naac144' bich'osh Cornworm or Tsé'ed0i dootnzhi Blow fly<br />
cutworm<br />
Tsachaa'<br />
Cockchafer, junebug,<br />
Naakai ndáséel Praying mantis or<br />
scarab beetle<br />
walkingstick Tsachaa'tsoh Rhinoceros beetle<br />
NaaVaashii Tarantula Tséyoo'dalii Snout beetle, weevil<br />
Na'ah6Ohai biya' Chicken mite Gnat or midget<br />
Na'ashjé'ii Spider Ts'i'ii daa'nineezi Mosquito<br />
Na'ashjé'ii biják: Daddy long legs' Sun spider<br />
danineezi or Tsiits'iin Jerusalem cricket<br />
Na'ashjeii ts'iizisi Tsina'ay4'ii Termites<br />
Na'ashjé'ii diThili or Black widow Tsin'ahighanii Grub or white ant<br />
bijéi Tsisnd Bee<br />
Na'ashjé'ii Jumping Spider Tsisnd dootrizhi Cuckoo wasp<br />
nahacha'igii Tsisnálbáhi Honey bee<br />
Na'ashjeiitsoh Wolf Spider Tsisnáltsooi Hornet, wasp, yellow<br />
Na'az(mii<br />
Spider ant or velvet<br />
ant<br />
Nahachagii Grasshopper or locust Tsisnátsoh Bumble bee<br />
Nahachagii biyázhi Plant louse or tree Tsisndyázhi Sweat bee<br />
hopper Waa'biya' Leaf beetle<br />
jacket,<br />
threadwaisted wasp<br />
Nahachagii<br />
dootrizhi<br />
Nahak'izii Cricket WOde'cichicii Assassin bug or<br />
Nahak'izii bitsee' Long-horned cricket chinch bug<br />
hOlOnigii (grasshopper) WOltichic Red ant or harvester<br />
Ni'bich'osh Earthworm ant<br />
Nidishchii' bich'osh Metallic wood-borer WOlitItsooi Yellow and<br />
or bronze beetle WOlázhini Black ant<br />
Nidiyiliitsoh bich'osh Checked beetle WOlázhinitsvh Carpenter ant<br />
Nilts4go' Long-horned beetle or WOlázhiniyázhi Grease ant<br />
Katydid WOdc'atsahii Pinching ant, queen<br />
ant or wood ant<br />
Prionid<br />
Inch worm<br />
Seigo' Scorpion or WOnachoni Stink bug<br />
Pseudoscorpion WOnitVizi Bark beetle, skin<br />
Td lkdd' na'ashjé'ii Water spider beetle, saw bug, pill<br />
TáltVádh ch'osh Diving beetle bug or click beetle<br />
Dragonfly WOOneeshch'iidii Cicada or 17 yr.<br />
Tániil'éiits'Ociz Damsel fly locust<br />
Tééldzitsooi Ground beetle WOOseck'idii Tobacco hornworm<br />
Tl'ézhii Horsefly WOOsects'inii Sand cricket<br />
TVézhiilbithi Tachina fly WOOsects';nii Camel cricket<br />
To bich'osh Water goatman WOOshiiyishi Measuring worm or<br />
Tsé'aleiyali'dhi or Hormvonn Looper<br />
wOseek'idii WOOsits'ili Bedbug<br />
Tsé'oVii Housefly Yaa' Louse or tick<br />
Tsé'edtili biyázhi Maggat Zahalchi'ii Sol-pugid<br />
Tsé'aWii dishooi Syrphid fly<br />
20<br />
2, 6
NANISE'<br />
PLANTS<br />
'Ajeinayoogishi The heart twister! Ch'il na'atro'ii Grapevine<br />
Crimson Hedgehog Ch'il na'atrolitsoh Prune<br />
Sego Lilly Ch'ó Douglas fir<br />
Awééts'adl Cliff rose or quinene Ch'ó deenini Spruce<br />
bush Chinh Wild rose<br />
'Azee'dich'ii' Chili pepper Dahts'aa' Mistletoe<br />
'Azee'dich'ic Green chili pepper Dahyiitihid44' Indian paintbrush<br />
dootrizhi Da'neesk'dni Muskmelon or<br />
Blue flower lupine dich'izhigii cantaloupe<br />
'Azee' HaTdzid Decayed medicine! Da'neesk'dni Cucumber<br />
Hymenopappus<br />
dik'Ozhigii<br />
'Azee'hókánii Arizona thistle Dibéd44' Buffalo berry<br />
'Azee' K'ahii Heart Leaved Twist Dibé haich'iidii Silky sophora<br />
flower Didzédik'Ozhii Choke berry<br />
Fleabane Didzedit'odii Alder-leaved service<br />
'Azee'nitrini Glovemallow berry<br />
Bilasaanaa bitsin Apple tree Didzénitrizi Wild cherry<br />
Bilasaanaa bitsee' Pear tree Didzétsoh Peach tree<br />
hólóni bitsin<br />
Didzétsohyázhi, Apricot<br />
Chaasht'ezhiitsoh Wild carrot<br />
Shggo<br />
Chd'oT (deestiin) Pinon tree Didzétsoh Plum<br />
Chéch'il, Tséch'il Oak tree Dikózhi Shadscale<br />
Chech'il nitrizi Scrub oak or holly Diwózhii Greasewood<br />
Tséchi'il nitrizi oak bush DiwózhiiIbéi Chamiza or chamisa<br />
Ch'ééhjiyáán Watermelon Gad Juniper<br />
Chiachin Sumac Gad nfeeTii Cedar tree<br />
Ch'il abe'é Dandelinn Gadts'oosii Tamarack (salt cedar)<br />
Ch'il abe'étsoh Poisonous milkweed Haashch'ééd44' Rabbit thorn or box<br />
Ch'ohojilyééh jimson weed thorn<br />
Ch'il aghani Loco weed Haazéild41 Aquilegia formosa<br />
Ch'ildtah hózhóón, Flowers<br />
Haza'aleehtsoh Wild celery<br />
ch'il bildtahi<br />
Hosh<br />
Cactus<br />
Ch'il Tomato Hosh dijooli Green pitaya cactus<br />
Ch'ildeenini,<br />
Tumbleweeds<br />
Hosh ditsahii Candelabrum cactus<br />
Trohdeindayisii,<br />
Hosh ibáhi<br />
Cliff prickly pear<br />
ch'il ahoshi<br />
cactus<br />
Ch'ildiilyésii Snakeweed or Hosh niteeli Prickly pear cactus<br />
broomweed Hoshtsoh Saguaro cactus<br />
Ch'il gohwehe Lesperma gracile Jeinayoogisii Crane cholla cactus<br />
Ch'il ibáhi, tsin Russian olive tree or Crimson hedgehog<br />
tibahi wild date tree Chaat'inii Wild rhubard, stem<br />
Ch'il Xigaai<br />
Cabbage, lettuce or<br />
and root,<br />
cauliflower<br />
respectively<br />
Ch'il litsxool Orange tree K'aabizhii Fish hook cactus or<br />
Ch'il Titsxooi Lemon tree barrel cactus<br />
dik'§zhigii K'ai' Willow tree
KétIoh, Western thoroughwort T'iisbei Aspen<br />
Ket1'ohts'65z, bi or Beebalms Tné yigaahii, Evening primrose<br />
haazhch'ih<br />
K'iatsoiitsoh Rubber rabbit brush TI'oh azihii Mormon tea<br />
K'atsiniih Yellow mariposa tulip TI'ohchin Onion<br />
Wild currant or wild TI'ohdei<br />
Freemont goosefoot or<br />
gooseberry<br />
white goosefoot<br />
K'ish Alder TI'oh Green grass<br />
K'ishishjgzh Poison Ivy TTohnastasi Foxtail grass<br />
K'ineeshd1ishiid44' Small flowered<br />
TI'oh waa'i<br />
Alfalfa hay<br />
abronialSand<br />
Fine leaf goosefoot<br />
berbena TOlchiin Tule mint<br />
Lók'aa' Reed Tsahalts'aa Hollow stomachl<br />
Le'aze' Buckwheat Bristly Hidden<br />
1,044' Lupine flower<br />
Naad44' Corn Tsa'aszi' Yucca<br />
Naayizi Squash Tsa'aszi'niteeli Datil yucca (banana<br />
Naayizachil Pumpkin yucca)<br />
Beans Tsa'aszi'ts'óóz Soapweed yucca<br />
nimazi Peas Ts'ah Sage brush<br />
Ne'eshjaa' yilkeedi South American Tsé'asdaazii Mountain mahogany<br />
Naazkaadii Amaranth Tsidideeh Purple four o'clock<br />
Nidishchii' Ponderosa Pine tree Fendler Bush<br />
Nidiyilii Sunflower Tsédlaad, ni'hadlaad Rock lichen or ground<br />
Nits'oosiitsoh Prairie clover lichen<br />
Nimasii Potatoes Tsé'ésgizii Golden currant<br />
Shiyinaldzidi Fringed brome grass Waa' Beeweed or stinkweed<br />
Tadidiin dootVizh Larkspur pink cleome<br />
Ta'neets'éhii Cocklebur WO1achifd44' Wild buckwheat<br />
Teel' Cat-tail Zee'iilwo'ii Wild rye or foxtail<br />
T'iis Cottonwood grass<br />
YADILHIL<br />
BIL HAVANIGII<br />
UNIVERSE (HEAVENLY BODIES)<br />
ChahaThee Darkness Ooljée, TVéhonaa'éi Moon<br />
Dahyiit4 Quarter moon ShabitT'Ool Sunbeam or sunray<br />
Dilyéhi Pleiades or seven stars Sp' Star<br />
HaniibOz Full moon Sp' doo nidizidi Morning star<br />
Jihonaa'éi,<br />
Sun<br />
Splarn<br />
Constellation<br />
Jóhonaa'éi<br />
Sp'nidiilwod<br />
Meteor<br />
K'os Clouds Sp'tsoh Evening and morning<br />
K'osdiThi Dark clouds star<br />
Nahasdzaan Earth Yah Sky<br />
Nahookps Big dipper or little Yak diThi Dark or blue sky<br />
dipper Yah'44sh Heaven<br />
Ndats'iilid Rainbow Yahk'ashb44h Skyline, horizon<br />
Nik'ashb44h Earth horizon Yikaisdahh Milky way<br />
22
NAHASDZAAN BII' BIL HAVANIGII<br />
MINERALS<br />
Bááshzhinii Jet Séi Sand<br />
Béésh adaaszooligii Aluminum T6 Water<br />
Béésh Copper Dahtoo' Dew drops<br />
Béésh Silver TOhááli, tO Spring water<br />
Béésh Brass ha'nahosh<br />
Béésh ast'ogii Flint or arrowhead TOniteel Sea or ocean<br />
Bis Adobe or banks Tooh Rivers or lakes<br />
ChIfh Red ochre Tsé Rocks<br />
DA'deestrin Dams or reservoir Tsé bee nátseeI Agate<br />
Abalone shell Tséghádi'nidinii Rock crystal<br />
Dleesh White clay or gypsum Tsachir Redstone<br />
Dootrizhii Turquoise Tsagaii White (cleansing)<br />
Dza Mountain sandstone<br />
Halgai, dadzigai Valleys or plains Tsénádleehi Cement or concrete<br />
Hashtrish Mud or clay Tsé'áwOzi Quartz<br />
Jeeh digházii Rubber Tsé'áán Rock caves<br />
Jeeh 41zhini Tar Tséyi' Canyons<br />
Leejin Coal Tsézéi Gravel<br />
Leezh Earth, dirt or ground TOdik'Ozh Alkaline water<br />
Hadahoniye' Aragonite Yoagaii Shell (white sea)<br />
Noolymnii Obsidian Yoo'Xichil Coral (red)<br />
Oolaa<br />
Gold<br />
Aghaa4<br />
Ak'idahnast'ani<br />
Baalók'aal<br />
BA'AdOwaii<br />
Bééshnaha,i'daas<br />
Chooh dinéeshzhee'<br />
Ch'Ooshgai<br />
Dibé nitsaa<br />
Dibé shijé'é<br />
Deez'd<br />
Dook'o'oosIiid<br />
DZIL DADIYINtal<br />
SACRED MOUNTAINS<br />
El Capitan<br />
Hosta Butte<br />
Bahlaki Mesa<br />
Badway Butte<br />
Flint Butte<br />
Cove Mesa<br />
(EAST OF CENTER<br />
Gobernador<br />
Knob) (Precious<br />
stones)<br />
Chuska Mountains<br />
La Plata Mountains<br />
(Obsidian Mtn:)<br />
Sheep Hill Mountain<br />
Paiute Mesa<br />
(WEST San<br />
Francisco Peak)<br />
(Abalone Shell<br />
Mtn.)<br />
Dza dahneeztiinii<br />
DziXditroii<br />
DziTditroil<br />
DzilklhOzhOnii<br />
DziX Tibéi<br />
DziX 41zhinii<br />
DziInaajini<br />
DziInA'neests'ee<br />
Dza bizhi ddin<br />
Dza nineez<br />
Dzihrijiin<br />
Roof Butte of<br />
Lukachukai Mtn.<br />
Abaja Peak<br />
Zilditloii Mountain<br />
Beautiful Mountain<br />
Gray Mountain<br />
Shadow Mountain<br />
Carrizo Mountain<br />
Pastora Peak<br />
Ute Mountain<br />
Mountain Region<br />
(CENTER<br />
Huerfano<br />
Mountain) (Soft<br />
Goods or Banded<br />
Rock Mtn.)<br />
Hewry Mountain<br />
Tall Mountain<br />
Black Mesa<br />
23<br />
29
Hashkéneiniih<br />
Lichi'ii<br />
ta'aach'égai<br />
Leeshchlihdeesgai<br />
Loci' Hddli<br />
Naatsis4<br />
Ndshdóits'91<br />
Ndeohdziil<br />
Seiheets'ózi<br />
Shashjaa'<br />
Sisnaajini<br />
Sisnádt'eel<br />
Sp'sild<br />
Tadzootse'<br />
Trohchini<br />
To ddin dah'azk4<br />
Tsé ahiThalnel<br />
Tsé álts'eOz ii'dhi<br />
Tsé<br />
Tsé awe'e<br />
Tsé bii'nidzisgai, Tsé<br />
deelzhah<br />
Tsé bindayai<br />
Intermountain<br />
Hoskinni Mesa<br />
Lechee Rocks<br />
Lukachukai Mountain<br />
Fish Point or Trout<br />
Sprout<br />
Navajo Mountain<br />
Wild Cat Butte<br />
Mount Linneus<br />
White Cone<br />
Bears Ears<br />
(EAST Blanca<br />
Peak) (Down, or<br />
White Shell Mtn.)<br />
Wide Belt Mesa<br />
Sonsela Butte<br />
Black Rock<br />
Ramah Mountain<br />
Waterless Mountain<br />
near Rock Point<br />
Los Gigantes Buttes<br />
Thief Rock<br />
Baby Rocks<br />
Monument Valley<br />
Matthews Peak<br />
Tsé bit'a'i<br />
Tsé biyah anii'dhi<br />
Tséch'izhi<br />
Tseesgizii<br />
Tseghahoodzani<br />
Tse ii ahd<br />
Tsa'chif<br />
Tsachii' dah azkáni<br />
Tsé'na'ashjelY<br />
Tsénaajiin<br />
Tsé ndshchii'<br />
Tsénikáni<br />
Tsénitsaa deez'dhi<br />
Tsézhin<br />
Tsézhin bii'<br />
Tsézhin dits' in<br />
Tsézhin sitree<br />
Tséyi'<br />
Tséyi' ch'inili<br />
Tsin badeez'd<br />
Tsin Kiikaad<br />
TsoodziX<br />
Yoo'tsoh<br />
Shiprock Pinnacle<br />
Pueblo Pintado<br />
Rough Rock<br />
Tsaiskizzi Rock<br />
Window Rock<br />
The Fingers<br />
Red Mesa<br />
Red Rock<br />
Red Rock<br />
Spider Rock<br />
Cabezon Peak<br />
Hunters Point<br />
Round Rock<br />
Black Rock<br />
Black Rock<br />
Moqui Buttes<br />
Tsaile Butte<br />
Black Pinnacle<br />
Canyon de Chelly<br />
Tsegi<br />
Wooded Mesa<br />
Skeleton Mesa<br />
(SOUTH Mount<br />
Taylor) (Blue bead,<br />
or Turquoise Mtn.)<br />
Fortified Mesa of San<br />
Mateo<br />
TO DAHNILINIGII<br />
RIVERS, CREEKS AND WASHES<br />
Ane'e Tséyi' bikooh Del Muerto Canyon Oozeidk' Oraibi Creek<br />
Beegashiinit4 Cattle Creek ch'inilinigii<br />
Ch'inili Chinle Creek Tóclikh ch'inili Aqua Sal Wash<br />
Bd'azchini Paiute Canyon TOnehelgh Red Lak Wash<br />
Dine' bito' Dinnebito Wash Tónits'Osikooh Colorado River<br />
ch'inilinigii Tooh San Juan River<br />
Jáditó Jeddito Wash Iota' Animas River<br />
K'ai' bii'tó Kaibeto Wash Tótsoh Totso Wash<br />
Kiniteel ch'inili Wide Ruin Wash Tsé biyah anii'dhi Chaco Canyon River<br />
Lók'aadeesjin bikooh Keams Canyon bikooh<br />
Lok'aach'egai ch'inili Lukachukai Wash TseXcheekooh Grand Canyon<br />
Lok'aaniteel ch'inili Ganado-Cottonwood Tséyi' Canyon de Chelly<br />
Wash Tséyi' ch'inili Tsegi Creek or Laguna<br />
Naakai kihoniiTkaad Naakai Canyon Cree<br />
Ooljéé'tó Oljeto Creek Tséyi' hats'ózi Narrow Canyon Creek<br />
24
T'AA AKWthi NiLCH'IH AL4411ANAANILIGtt<br />
WEATHER<br />
Adinidiin Sunshine Ni lóh Hail<br />
Ahd, dig Fog NilOhtsoh Big Hail Storm<br />
BitáVah, bikáVah Niche Nilóhyázhi Sleet<br />
Da'di'niigo nahaTtin Thunderstorm Natse bi'Add Female rain<br />
Dahtoo'<br />
Dew<br />
Natsá bee Wee, Cloudburst<br />
Deesk'aaz<br />
Cold day<br />
Natse bee<br />
Deesdoii Hot day chahaThee<br />
Hastin, tin Ice or frozen ground Nittse bike' Male rain<br />
Hastrish Muddy Niyol Wind<br />
Honeezili Warm day Niyoltsoh Tornado or hurricane<br />
K'os Cloudy Sho Frost<br />
Leezh bit niyol Sandstorm To nichiil Rain and snow mix<br />
Naha Ttin Rain Yas, zas Snow<br />
Nadts'O'oadisii Whirlwind Yastsoh, yasyitsoh Big snow storm<br />
Nichiil<br />
Snowing<br />
Ha'a'aah<br />
Shddi'dáh doo<br />
ha'a'aah bita'gi<br />
ShAdVAAh<br />
Shddi'ddh dOO<br />
E'e'aah bita'gi<br />
E'e'aah<br />
Ndhookoes deof) e'e'aah<br />
bita'gi<br />
'AkOnaa<br />
Aleeji% bilaaji or<br />
bileet<br />
Beenástirahgi<br />
Bidaadi, addadi<br />
Bidaa'gi<br />
Bideigigo<br />
Biighah, biighahgi<br />
Bik'eecW'<br />
Bikaa'gi<br />
Bighee'gi<br />
Bilgehd0'<br />
East<br />
Southeast<br />
South<br />
Southwest<br />
West<br />
Northwest<br />
DA'NtLTS'44'GOO<br />
DIRECTIONS<br />
Ndhookvs<br />
Ndhookvs d(56<br />
ha'a'aah bita'gi<br />
Atra<br />
Adah, hadah<br />
Deigo<br />
Yaago<br />
SPATIAL RELATIONSHIPS<br />
Across there<br />
Ahead of<br />
Corner<br />
Up front<br />
Edge<br />
Above it<br />
Beside<br />
Tip or end of an<br />
object<br />
Above<br />
On top<br />
Straight behind<br />
something<br />
Binaji<br />
Bine', bikée*'<br />
Bine' do<br />
Bine , gi<br />
Bita', bita'gi<br />
BitVádh<br />
Bitsiigi<br />
Biyaagi<br />
Biyaajigo<br />
Biyaa<br />
Boosh k'iizh<br />
Genlaa', ha'naa,<br />
kóriaa, tsé'naa<br />
Hadááhd0'<br />
North<br />
Northeast<br />
Center<br />
Down<br />
Up<br />
Downward<br />
Against it<br />
Behind<br />
In back of<br />
Behind<br />
Between<br />
Bottom<br />
Beside<br />
Beneath<br />
Below<br />
Under, beneath it<br />
Along side of<br />
Across<br />
In front of a person<br />
25 31
Hane'*' In back of a person Nishnááji Right<br />
Honi'ooshiidk' Shadowside NishtVahji Left<br />
H6t'áadi In the sky NohokAA Ground level<br />
Just above the ground<br />
level<br />
Hwint'Agi<br />
High up on the wall<br />
in the back center<br />
Nohoshkaagi<br />
Kónaa Across T'áánáás Straight ahead<br />
Nabinaashii<br />
Across<br />
YOOLKAALiGit<br />
TIME OF THE DAY AND NIGHT<br />
Yidiisk4 Early dawn Chahatheet Darkness<br />
HayiiIk4 Dawn Ooljéé' hááyá Moon rise<br />
Ha 11# Sunrise Ooljéé' bee hool'in Moonlight<br />
Abini Morning Ooljéé'iiyá Moon set<br />
Dei adeez'a, dah Forenoon Nahootsoii Evening twilight<br />
adii'4 Kaah/ Daylight breaking on<br />
K'adOg' aInéVaah Before noon Naaniinaka eastern horizon<br />
Atnio'nf'4 Noon Hoos'iid Daybreak (morning)<br />
ATni'nf'44d66 Afternoon Tl'éd'ianfc Midnight<br />
Mid-afternoon d66 After midnight<br />
Hach a Before sunset bik'iji'<br />
Bika'agi az4 Sunset Ad4444' Yesterday<br />
I'ff'4 Evening Dfiji Today<br />
TT'66'<br />
First nightfall Yisk4go Tomorrow<br />
Nightfall<br />
Day<br />
Night<br />
T'Aál'ádi azlit<br />
Naakidi azla'<br />
Táadi azlit<br />
Diidi azlit<br />
Ashdladi azlir<br />
Hast4di azlit<br />
Tsosts'idi azlit<br />
Tseebiidi azlit<br />
NAhásféidi aziw<br />
Neeznáadi azlif<br />
La'ts'áadadi azlit<br />
Naakits'áadahdi<br />
azlif<br />
OOLKILIGII BIKTHGO<br />
TIME ACCORDING TO CLOCK<br />
1:00 a.m.<br />
2:00 a.m.<br />
3:00 a.m.<br />
4:00 a.m.<br />
5:00 a.m.<br />
6:00 a.m.<br />
7:00 a.m.<br />
8:00 a.m.<br />
9:00 a.m.<br />
10:00 a.m.<br />
11:00 a.m.<br />
12:00 a.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
or p.m.<br />
Ahéé'flkid<br />
Dah'alzhin<br />
tsiggo<br />
ATnif'<br />
Táadi do6 atnic<br />
Bee bilá' ooskid<br />
Neeznáá dah'alzhin<br />
bee bilá'ooskid<br />
Yidziih<br />
Neeznáá dah'alzhin<br />
yidziih<br />
Hour<br />
Minute<br />
Second<br />
Half an hour<br />
3:30 a.m. or p.m.<br />
Minutes after hour<br />
10 minutes after the<br />
hour<br />
Minutes until the<br />
hour<br />
10 minutes until the<br />
hour<br />
26<br />
32
Damiigo<br />
Damiigo biiskani<br />
Damiigo doó naaki<br />
nida'anish<br />
Damiigo doo tagig<br />
nida'anish<br />
ji<br />
TSOSTSID<br />
DAYS OF THE WEEK<br />
Sunday<br />
Monday<br />
Tuesday<br />
Wednesday<br />
Damiigo doo drig<br />
nida'anish<br />
Nida'iiniish<br />
Damiigoyazhi<br />
Thursday<br />
Friday<br />
Saturday<br />
Yasnat'ees<br />
Atsábiyáázh<br />
Wekahch'gd<br />
T'44chil<br />
T'44tsoh<br />
Ya'iishjáfishchili<br />
January (Crusting or<br />
icing of snow)<br />
February (Hatching of<br />
baby eagles)<br />
March (Sound of baby<br />
eagles)<br />
April (Beginning of<br />
plants and animal<br />
life)<br />
May (Growth of plant<br />
and animal life)<br />
June (Early planting<br />
time)<br />
NAHIDIZIDI<br />
MONTHS<br />
Yalishjááshtsoh<br />
Binf anit'aats'ozi<br />
Bini'anit'44tsoh<br />
G4M'<br />
NiTch'ihts'ósi<br />
Nach'ihtsoh<br />
July (Sprouting of<br />
July plants)<br />
August (Maturing of<br />
early crops)<br />
September (Maturing<br />
of late crops)<br />
October (Dividing of<br />
the seasons)<br />
November (Mild cold<br />
and light winds)<br />
December (Increasing<br />
cold winds)<br />
Aak'eed, Aak'eedgo<br />
Hai, Haigo<br />
Hafianif<br />
Daan, Daango<br />
Shggo<br />
Autumn<br />
Winter<br />
Mid-winter<br />
Spring<br />
Summer<br />
NINAHAGHAHIGIt<br />
SEASONS (YEAR)<br />
Daniyolgo<br />
NidahaTtingo<br />
Danichiilgo<br />
Mid-summer<br />
Windy season<br />
Rainy season<br />
Snowy season<br />
OLTA'GONE' BEE NA'ANISHI<br />
OFFICE AND SCHOOL SUPPLIES<br />
Ahii daa' nili Puzzles Bee'ada' atsihgoh Pegs<br />
Attin bikád' naash Map wolta'igii<br />
Bee'ahida'diil jeehi Glue<br />
Awee' chiin Dolls Bee ida'nee1'411 Ruler<br />
27 33
Bee ak'e'alchihi<br />
Bee ak'e'alchihi<br />
teohigii<br />
Bikaa'gi naaltsoos<br />
dahna'nitigii<br />
Bee k'éé'alchnphi<br />
Bee k'éé'alchnchi<br />
tóhIgII<br />
Bee na'ach'nhi<br />
Bee na'ach'nhi<br />
ak'ahigii<br />
Bee na'ach'nhi bee<br />
ak'e'alchihigii<br />
Bee na'ach'nhi<br />
dibahgo<br />
na'adzooigii<br />
Bee na'ach'nhi<br />
tohIgII<br />
Béésh ahédiTi<br />
Béésh bee<br />
ak'e'elchihi<br />
Bikáá'dah asdahi<br />
Bikaa'na'anishi,<br />
bikaa'adani<br />
Bik'i na' adzooigii<br />
Bii'adéés t'icahani<br />
déé'<br />
Bii' idigisi<br />
Dah naat'al<br />
WadaaTkaaTi<br />
Pencil<br />
Pen<br />
Bulletin board<br />
Eraser<br />
Ink correction fluid<br />
Crayons<br />
Oil paint<br />
Colored pencils<br />
Colored chalk<br />
Ink drawing or<br />
watercolor<br />
Scissors<br />
Typewriter<br />
Chair<br />
Tables or desk<br />
Chalkboard<br />
Microscope<br />
Sink<br />
Flag<br />
Thumbtacks or small<br />
nails<br />
Kéyah bikaa'<br />
naashchaa'igii<br />
Naaltsoos<br />
Naaltsoos<br />
ahiyatOgii<br />
Naaltsoos bee<br />
ana'al'ini<br />
Naaltsoos bee<br />
ana'al'ini<br />
Naaltsoos bikaa'<br />
Naaltsoos<br />
bifak'e'achihi<br />
Naaltsoos bee niT<br />
dahdaati'i<br />
Naaltsoos<br />
Naaltsoos bee<br />
nihelgeshi<br />
Olta' gi bii' da<br />
adaniigii<br />
Taa'go naaltsoos<br />
yighadeiThazhigii<br />
Tsé so'áhani<br />
T'eesh<br />
Yoo'<br />
Globe<br />
Paper<br />
Paper clip, clamp, or<br />
paper clipboard<br />
Writing paper<br />
Envelope<br />
Lined paper<br />
Notebook<br />
Stapler<br />
Textbook, pamphlets<br />
or paperback<br />
Paper cutter<br />
Tray<br />
3-ring paper puncher<br />
Magnifying glass<br />
Charcoal<br />
Beads<br />
ANEELT'E<br />
NUMBERING SYSTEM<br />
One Ditts'áadah Fourteen<br />
Naaki Two Ashdla'áadah F ifteen<br />
MA' Three Hast4'áadah Sixteen<br />
Dif' Four Tsosts'idts'áadah Seventeen<br />
Ashdla' F ive Tseebifts'aadah Eighteen<br />
Hastaan Six Nahast'éfts'aadah Nineteen<br />
Tsosts'id Seven Naadiin Twenty<br />
Tseebiih Eight Naadiin dó6 bi'aan . .onty-one<br />
Nahast'ei Nine t'aaTa'i<br />
Neeznfia Ten Naadiin dóó bi'aan Twenty-iwo<br />
La'ts'aadah Eleven naaki<br />
Naakits'aadah Twelve Naadiin &xi bi'aan Twenty-three<br />
Taa'ts'aadah Thirteen taa'<br />
28<br />
34
Naadiin dOo bi'aan Twenty-four T'dállhddi<br />
neeznádiin dexi<br />
Naadiin doo bi'aan Twenty-five bi'aan ashdladiin<br />
ashdla' T'Aállhádi mfilyázhf One thousand<br />
Naadiin doó bi'aan Twenty-six<br />
T'Aállhádi mfflyázhi<br />
hastáán<br />
doo bi'aan<br />
One hundred fifty<br />
One thousand fifty<br />
Naadiin &xi bi'aan Twenty-seven ashdladiin<br />
tsosts'id Neeznáadi mfilyázhf Ten thousand<br />
Naadiin doo bi'aan Twenty-eight Neeznáciiindi One hundred<br />
tseebffh mfilyazhi thousand<br />
Naadiin doo bi'aan Twenty-nine Neeznáciiindi One hundred<br />
náhAst'éf miflyázhf doo thousand fifty<br />
Tádiin Thirty bi'aan ashdladiin<br />
Dzdiin Forty T'Aállhádi miil One million<br />
Ashdladiin Fifty Neeznáadi miil Ten million<br />
Hast4diin Sixty Neeznádiindi miil One hundred million<br />
Tsosts'idiin Seventy Miiltsoh One billion<br />
Tseebidiin Eighty Neeznáadi miiltsoh Ten billion<br />
Náhásfédiin Ninety Neeznádiindi One hundred billion<br />
T'áálahádi<br />
neeznádiin<br />
One hundred<br />
miiltsoh<br />
NIDA'ASDZOOtGti<br />
SHAPES, LINES AND TEXTURES<br />
Ahdeldzoh Curve, border lines Dits'id Tough<br />
Alnahadalisdzah Cross lines Dits'oz Long-hairy<br />
Alts'emizi Slender or narrow Diwol Rough, rutted, bumpy<br />
Shallow or thin Diwozh Thorny<br />
Bii'halts'aa' Hollow Dizél Crumbly<br />
Dah ats'os Conical, hill or peak Doolghas Blade-like saw or<br />
Dahdeeshzhah Pronged, thistle-like screw<br />
Deenf Sharp Doolk'ool Wave-like<br />
Deeshgizh Gap Doolwa Spine-like<br />
Deez'd Painted HAAheeshchii' Sharp-pointed<br />
Dich'ifzh Asperate, scratchy Ha'noots'ee' Spiral<br />
Dichosh Stubby or scrubby Hanoolzhee'<br />
Di'il Hairy Hazgan Dried up<br />
Dijée Sticky Heeneez, Dik'O#go Rectangle or oblong<br />
Dik'Oo Angle Heets'65z Tapering<br />
Digizgo na'asdzoh, Crooked line<br />
idzoh, na'axdzoh Lines<br />
Naneeshtriizhgo<br />
K'éhézdon idzoh Straight line<br />
na'asdzoh Kikizh Spotted<br />
Dfigo, Dik'0 Square Naat'ood Flexible, stretchy<br />
Di lkak Smooth Názb#s Circle<br />
DitO Thick and deep Nfyiz Rod-like or cylindrical<br />
Dit'oodi Marshy or pliab;e, soft Nfyizgo heets'eOz Cone<br />
Ditroh Hairy or hirsuite Nfmaz, dijool Spherical<br />
29 35
Nineez Long Sigan Dried or dessicated<br />
Nitriz Hard Sittée Mushy like ((a rest)<br />
Nitsaa Large or big Tfifi'g66 adeez'a Triangle<br />
NoodOz Striped Ashdla'g66 adeez'A Pentagon<br />
Noojfh Rugged or corrugated Hashtafing66 adeez'a Hexagon<br />
NooltViizhgo Zig-zag line Yilcháázh Spongy soft<br />
na'asdzoh- Yfttseii Thy and withered<br />
Noolzhee' or Parallel lines Yilzh661f Fluffy, soft<br />
alwh'idzoh<br />
ALTAH AAT 'EELGO NIDAASHCWWGI1<br />
COLORS<br />
Dibachil or Brown Litso Yellow<br />
yishtlizh Li tsxo Orange<br />
Dina Jet black Lizhin Black<br />
Dithitgo doottlzh Navy blue Neigaii Faded color<br />
Dithitgo Maroon red Nidiniichxi'' Rust color<br />
Dinilbá Light gray Nithin Brownish<br />
Dinilchif' Pink Ni1t661f Clear color<br />
Dinilgai Greamy color or tan Oolaago titsxo Gold color<br />
Diniltso Light yellow TfitVid Green<br />
Diniltsxo Light orange TatVidgo ditha Dark green<br />
Dinilzhin Dark gray TatVidgo Light green<br />
DinooltVizh Light sky blue dinooltVizh<br />
Disns Glittering Tsédidééh Purple<br />
DootVizh Sky blue Yeego doottlzh Dark sky blue<br />
DootVizhii Turquoise Yeego doottlzhii Dark turquoise<br />
Libá Gray Yeego Tichii' Dark red<br />
Lichii' Red Yeego litso Heavy yellow<br />
Ligai White Yeego litsxo Dark orange<br />
Ligalhiyee' Sparkling white Yeego niThin Brownish red<br />
DAANE't BAANA'ALDEEH<br />
GAMESISPORTS<br />
Adildinh Gun shooting Joot nfnadiilghalf Baseball or softball<br />
Ch'ida'filgeed, Rodeo<br />
Ahééjolyeedf game<br />
na'ahoohai<br />
K'aa' bee adilt'oh Archm<br />
Daané'é Small toys Kéeshjée, tsidit or Moccasin or stick<br />
DA'aka' Card game t6na'AtsiT game<br />
Da'azhish Dance aIghaadfkah Horse race<br />
Jáadee Foot racing Na'azhcysh Gambling game<br />
JooT bee nida'anéhl Basketball game Nid44' da'azhish Squaw dance<br />
JooT neitaIlgff or Football game Ookith Gambling<br />
JooT da'neesk'finf Tt'ooT aghaalye Tug-of-war<br />
30 36
n'dilkal Golf Ni'ch'itkNh Swimming<br />
Lajish bee<br />
Boxing<br />
bikee' bee Wrestling<br />
na'ahiznilts'ini<br />
naahnii<br />
Tin bikfiá' n6Atee4 Ice skating Naasnodaii String game<br />
NAA'teet Skating Késhjee' Shoe game<br />
Yaas bikAa'<br />
Skiing<br />
nateeligif<br />
DINE BINAANISH<br />
COMMUNITY OCCUPATIONS<br />
Aa'ahályaanii Body Guard Baah if Vini Baker<br />
Abe'neiyéhi Milkman Teacher<br />
Adahnánidaahii Chairman BA'61ta'i yilaanAwo'i Teacher-aide<br />
Adizii Wool spinner Bddsh b44h dahsi'Ani Councilman or<br />
Adókeedi Beggar councilwoman<br />
Agha'diit'aahii Defense Attorney or Béésh tigaii yitsidi Silversmith<br />
Lawyer Bédsh nááball Windmill<br />
Ahida'diiljeehi Welder Bééso bá hooghan Bank<br />
Ah &Thai yaa halne'i Rodeo Announcer Béeso yaa'Ahályáni Banker<br />
Ahoóhaidi ta' Rode9 clown Chidi 'aneilini Mechanic<br />
Akat bistteeli Cowpuncher Chidi bitoo' Gas station<br />
Akatii Cowboy bá'a'f<br />
Atchini neiyéhi School bus driver Chidf bitoo' Gas attendant<br />
Atahaádleehgi Chapter house iihnAyiikaahf<br />
Anahwiit'aahgi Court Christ/Diyin Christian<br />
Anahwii'aahii Judge dayoodlAanii or<br />
Thief, robber or stealer Oodlánf<br />
Ata'adiits'a'i Interpreter Bi'éé'Aclaatts'isi Presbyterian<br />
Atiin yaa'Ahályáni Highway Patrol Bi'éedahnineezf Catholic<br />
Atrohl Rug weaver Da'nijahijf yaa Dorm-aide<br />
Atsinilttish Electrician Ahályánf<br />
yinaalnishi Daachaaigif Penecostal or Baptist<br />
neet<br />
Electrical Engineer teneishoodii Priest, Evangelist or<br />
Clergyman<br />
káhi<br />
Awaalyah Jail GAamalii Mormons<br />
AwAalyahi, Prisoner, convicts or Da'adá bahooghan Restaurant or cafe<br />
Awaalyaai jailbird DA'Ak'eh Farming<br />
AwAalyah heltsaai Penitentiary Da'iigisgi Laudromat<br />
AwAalyah<br />
yaa'Ahályárif<br />
Jailer Dine yinanit'a'f Navajo Tribal<br />
Chairman<br />
Awoo' yinaalnishi Dentist Diyin (God) bizaad Preacher<br />
Azee'414 Hospital or clinic yaahalne'i<br />
Azee' ba hooghan Drugstorelpharmacy Naaltsoos Photographer<br />
Azee'fft'ini Doctor yik'inida'anili<br />
Azee' Druggist Ha'asidi Watchman, Security<br />
Azee' yee nahatáhi Peyote Religion Guard<br />
BAAh Bakery Ha'nitchaadii Wool carder
Hashtlish ásaa' Pottery Maker Naat' aanii Leader, president or<br />
superintendent<br />
Hataatii Medicine man, Singer Naalyéhi bahooghan Trading post<br />
or Chanter Naalyéhi yá sidáhi Storekeeper or<br />
Hooghan Hogan Merchant<br />
Hooghan Hogan builder Na'ach'##hii Artist or Painter<br />
Iisxiinii Murderer Na'ahexThai Rodeo ground<br />
Bitsi' yishttizhii Commissioner of na'adleehgi<br />
yinanit'a'i Indian Affairs Na'atb#4sii Driver<br />
J'ó1ta' Day School Ná'átkadii Seamstress<br />
K'éé'didléhi F armer Na'ateali Airplane pilot<br />
Shoemaker Nideilniihii Hand Trember or<br />
Kéyah binanit'al Secretary of Interior Diagnostician<br />
Kin House Náhagodii Hoe or cultivator<br />
Kin ifflinii House builder Store clerk<br />
K2' deinittsési Fireman Na'nitkaadii Shepherd<br />
Leejin haigedi Coalminer Nahataii Jo1 er<br />
OTaa haigedi Goldminer C, nvn<br />
yishwhii Horse tamer Oita' School<br />
Naabaahii Warrior Olta' binanit'a'i Principal or<br />
Carpenter<br />
Superintendent<br />
Naalchil Agent, Ambassador or Oo'iinii Witness<br />
Deputy or spy<br />
Siláo,<br />
Sheriff<br />
fiaaltsoos<br />
Printer or paper maker SilaoTtsooi<br />
Soldier<br />
Naaltsoos neiyéhi Mail Carrier,<br />
Siláog66 ndaaskaii Veteran<br />
Mailman<br />
Táá'naaznili<br />
Chapter house officers<br />
Naaltsoos yaa Librarian Ts'aa' Basket weaver<br />
Ahalyáni Tsiigha yishéhi Barber<br />
Naaltsoos<br />
Curriculum Writer Tsiigha yilzhééh Barber shop<br />
hadeiidile'é<br />
bahooghan<br />
Tsosts'id sinili School Board Member<br />
BEE NA'ANISIII Doe) BEE GAALNAATTII<br />
EQUIPMENT AND TRANSPORTATION<br />
Ak'ah neiyéhé Oil truck Chidi nimazi Car or Automobile<br />
Bikéé' ji' adeez'Alif Pickup truck Chiditsoh Diesel truck<br />
Chidi Car or automobile Chiditsoh nidaazgo Heavy equipment<br />
Chidi bitoo' neiyéhé Gasoline truck na'ayéhé<br />
Chidi dine naagehi Bus Chiditsohyázhi Half, quarter or one<br />
Chidi K9' yinittsési Fire truck ton truck<br />
Chidi naa'na'i Tractor or Grader Chidatsoosi School bus<br />
Chidi naa'na'i Crane or a loader Ji'izi,<br />
B icycle<br />
ha'iileehigii<br />
Vizitsoh<br />
Motorcycle<br />
Chidi naa'nai teezh Dozer or Scraper Viziyazhi Tricycle<br />
neiziidi Kp'na'atb44sii Train<br />
Chidi naat'a'i Airplane K'os neatTi Jet plane<br />
Chidi naat'a'i Helicopter Tsinaalws Wagon<br />
na' oobati Tsinaalwsyázhi Toy wagon or cart<br />
32
DM-MST/NO BINAALYE'<br />
WEAVING<br />
Abp.h<br />
Side warp<br />
Bee dahnidiiltsVi, Wrapped watp stick<br />
Adahsitani<br />
Top cross beam<br />
bee<br />
Aghaa' Wool or mohair aThdd'ayoo'niXi<br />
Aghaa' deilchii' Red dyed wool Bee ha'nilchaadi Hand carders<br />
Aghaa' deiltnizh Turquoise dyed wool Bee nd'Adloh Rug darning needle<br />
Aghaa' deiltsoii Natural color (plant) Bééshts'ósi, Béesh Bailing wire<br />
dyed wool<br />
dTts'ózi<br />
Aghaa' deilzhif Black dyed wool BikTdeesdizigii Wrapped pole<br />
Aghaa' dibachil Brown wool DahlistrO Upright loom<br />
Aghaa' Xibahigii Gray wool Dahneilo'i Middle tension pole<br />
Aghaa' Xigaaigii White wool Dahneilo'i bee Lower tension twine<br />
Aghaa' Red dyed wool be'estVOnigii<br />
At1'45 Weaving Diyogi Navajo rug<br />
AtI'Otsin Cross beam and Hahaasdiz, Bee Spun wool for<br />
upright loom posts atrOhi weaving or weft<br />
AtVótsin Wrapped loom beam Hanoolchaad Carded wool<br />
bik'i'deesdizigii Ii'sinil, Adei sitáni Warp sticks<br />
Ayaa sitáni, Lower cross beam adeestI'0<br />
Wrap separating warp<br />
Side posts<br />
anikidifdhi<br />
asitani Nanoolzhee' Warp<br />
Ayaa sitáni Wrapped lower cross Ta'digeesh Shearing sheep or<br />
bik'i'deesdizigii beam goat<br />
Bee adizi Spindle TVOM Loom card<br />
Bee adzooi Batten comb Tsints'Osi Weaving sticks and<br />
Bee ak'ididisi Wrapping twine poles<br />
Bee akTniltXish Batten<br />
BINAALYE'<br />
RIDING GEAR<br />
4#hddei' Saddle straps Bee nd'nitaXi Spurs<br />
AchxoshtI'&51 Cinch or girth Lic bee yilzhOhi Cuny comb<br />
Addahdd'aii<br />
Saddle horn<br />
behétrool, Hobbles<br />
Saddle blanket<br />
aghaasis<br />
Ak'inaazt'i' Harness bikee' Horse shoe<br />
AniitT'Ool Silver bridle Lir biyeel Saddle<br />
AtVaayah náztT Breeching biyeel bikeedg Cantle<br />
Ayaayddh náztT Breast collar hdd'dhi<br />
Awosgonaa nazt'i' biyeel bee Saddle soap<br />
Azdátl'i Bridle tanagisi<br />
Azdátt Azaatnial Reins biyeel bee Saddle wax<br />
.,<br />
Azéédéetarn Horse collar yiltTahi<br />
Azéé' sinili, Azéé' Bridle bits<br />
Loh<br />
Noose<br />
st ant<br />
TVOM<br />
Rope<br />
Bee atsxis Whip Troa bee adidlohi Lariat<br />
33 39
&RC,<br />
Iff.t./<br />
dftf.ref h.'<br />
Le- cbee<br />
)<br />
Kalbeto<br />
rt'ac rtLfi inscriptIon<br />
( ue<br />
Dennehott,o<br />
Mtn, Yzoi-.1-43<br />
Me. !curl<br />
Water<br />
rioalsoliw<br />
Hard rccw:,<br />
1I<br />
ri<br />
if<br />
Chi,*<br />
+ 4<br />
No.<br />
GO.Teron<br />
N3'n<br />
any WfwArlo.<br />
Dg)<br />
uri<br />
ldito ,<br />
Gonad-)<br />
L,skt",,14,411<br />
LoWef Greasewood<br />
`ttc190<br />
Leupp<br />
TSHZ1:' 1.111kc,T, +.1142.11.,<br />
Snahlrieeh<br />
I<br />
Bird Spring:;<br />
Tsrd.. +07<br />
Inh 01510,1<br />
1514.t,f,<br />
Atli k,r,xIA<br />
T,ns lor_Acn<br />
4u<br />
Navajo Nation Map<br />
BEST COPY MMUABLE
Aneth<br />
Mes4<br />
Teec Nos Pos<br />
'PHs NaZbit<br />
1ter<br />
Wet4Cnr<br />
Beclabito<br />
ShI4r0c<br />
Naa+Vanlin<br />
I Rol<br />
ik6nr<br />
tin,<br />
Kni"<br />
Kinlithee<br />
Kin)tichrr><br />
1(114<br />
4.1eIgikiatz*<br />
Recf<br />
Rock<br />
Ts6.kieh,clali az ken,'<br />
II<br />
Sanostee<br />
P<br />
N<br />
e<br />
n 1<br />
a n<br />
Fr<br />
h a<br />
n h<br />
aj<br />
Tti SS<br />
Lukochukqi mite..., 110<br />
k'aechti ei<br />
Tolulif If<br />
e ,<br />
*Nava<br />
Two Grey 1-1i1 Is<br />
Burnham<br />
Bisclah,litso<br />
73115+s:415i kaad<br />
0<br />
Tsaiie-Wheatf belds<br />
-rseanhrif Tic ozre..a.<br />
Sheep Springs<br />
D.bi bd.o,<br />
Houck<br />
Arii-te.r"<br />
W<br />
rtl<br />
a<br />
5<br />
I h-<br />
"tit?<br />
Michaels<br />
Ts'6hootso<br />
Oak Spri<br />
"fieo Ch.rnrh<br />
ge<br />
(Lupton Ts*" Soa<br />
Crys-tal.<br />
TS kihor<br />
d Mexican<br />
1"...5pr1ng5<br />
Lake Naokal<br />
Fort<br />
,efiance<br />
'Tsi'hoo-Fsoor<br />
JT<br />
itgittoL. TE3waiinasLaa kes<br />
Isayatoh<br />
.e.y&-4/175<br />
,s<br />
Manue-<br />
. Ilia<br />
in tiscNV<br />
1<br />
1 District Boundary<br />
Chapter Boundary<br />
Sprin<br />
t4baschith<br />
Nahashch,tdr<br />
VFW.<br />
Tohatchi<br />
Kiacky<br />
rkeriiihcoz1II<br />
Gallup<br />
Lit_its...La.<br />
Red Rcek ri<br />
Bread<br />
Springs<br />
Bas14,irrhr<br />
t<br />
r<br />
? 10<br />
a z<br />
d i 0<br />
Whrte rock<br />
T5e...Liqa<br />
71Tdh<br />
Stand<br />
ing<br />
Rick<br />
amti<br />
Hue rfono<br />
Dzi,k Ne'''cccl<br />
411i<br />
L. Kinntlails Akigeezi<br />
Naayiir<br />
Lake<br />
Valley "11"<br />
pe,,.V.,;d Haiqi<br />
Becenti<br />
Diaeqhen<br />
daNciddlo,r<br />
Chi'-chil -tah<br />
T5i Ch'i I-tall<br />
4._..r-<br />
Coyote Canyon Ddit'n Pais<br />
Ntylili-ehyr-1-,t.izhr Nahodisgish<br />
N5Iloode,11 to npoint Little<br />
= -mists Nu=shliinki+si<br />
....,o.....NAlith<br />
Church<br />
7sPE:fd,,,ar,sle ita!-(i)cri,cohi.,..4?,<br />
r<br />
nr<br />
lyon-,<br />
=win, .b<br />
Trading Posts<br />
Smith<br />
Lake<br />
W6lcichir<br />
horeau<br />
hr<br />
Chapters<br />
4. Agency<br />
4 Navajo Tribal Headquarters<br />
i<br />
Cosa meris<br />
Twirtah Lake<br />
TON1Kb1(<br />
Boca<br />
f<br />
Ai buctierie ctu.<br />
BveSch. dcAlstnil<br />
41<br />
Whitehorse<br />
Pueblo<br />
Counselor<br />
ilatrielnos'nfir<br />
Pintado<br />
kin Puteel<br />
Lake<br />
fiamah<br />
Ojo Encino<br />
ch'Iz.hr<br />
TOrreon<br />
ycrniilzhiin<br />
BESt COPY MIME
KIN DAHNAAZHJAA'GOO<br />
TOWNS AND CITIES<br />
ATts4da'aztiini Compressor Station,<br />
New Mexico<br />
Dibé bito'<br />
Sheepsprings, New<br />
Mexico<br />
Ane'i Tséyi' Del Muerto, Arizona Dibéyázhi habitiin Borrego Pass, New<br />
Ashigi Salt Lake, New Mexico<br />
Mexico Dine bi'ólta' Navajo Community<br />
Atsee' riáákOzi Di Icon, Arizona hodahgoigii College, Arizona<br />
Ayáni bito' Buffalo Springs, New D10'áyázhi Thoreau, New Mexico<br />
Mexico Dówóshii bifte Greasewood, Arizona<br />
Bááh diilid Fruitland, New (Upper)<br />
Mexico Dów6zhii bii'tó Greasewood, Arizona<br />
Be'ak'id Pinon, Arizona (Lower)<br />
baa'ahoodzdni<br />
DziX Xibéi<br />
Gray Mountain,<br />
Be'ak'id halchii' Red Lake, Arizona<br />
Arizona<br />
Be'ak'id halgaai Lake Valley, New<br />
Black Mountain,<br />
Mexico<br />
Arizona<br />
Be'ak'id hóteeli, Mariano Lake, New DziTná'oodiXii Huerfano, New<br />
be'ak'id hatéli Mexico<br />
Mexico<br />
Bee'eldiildahsinil Albuquerque, New DziX nineez<br />
Tall Mountain,<br />
Mexico<br />
Arizona<br />
Beegashii bito Cowspring, Arizona DziTyf Intermountain, U tah<br />
Béésh haageéd Coppermine, Arizona DziTyijiin Black Mesa, Arizona<br />
Béésh sinil Winslow, Arizona Gad deelzha Mesa Verde, Colorado<br />
BiddA' ha'azt'i' Grand Canyon,<br />
Gahyázhi<br />
Jones Ranch, New<br />
Arizona<br />
Mexico<br />
Bidahoochii' Bidahochee, Arizona Haak'oh Acoma, New Mexico<br />
Biina<br />
Ignacio, Colorado Halchiitah<br />
Painted Desert,<br />
Bis deez'Ahi<br />
Nava, New Mexico<br />
Arizona<br />
Bis dalaitso Two Grey Hills, New Hanáádli Carson, New Mexico<br />
Mexico Hoozdoh Phoenix, Arizona<br />
Bis dootflzh Newcomb, New 1-163/66' Steamboat, Arizona<br />
deez'Ahi Mexico Hwééldi Ft. Sumner, New<br />
Bis dootflzh Round Rock Trading Mexico<br />
deez'Ahi Post, Arizona Jáditó Jeddito, Arizona<br />
Bis dootVizh Blue Gap, Arizona JeesAA' deez'A Low Mountain,<br />
nideeshgiizh<br />
Arizona<br />
BitT'Aábito' Beclabito, Arizona K'aabizhii Cove, Arizona<br />
Bitáfahkin Navajo National K'aa' Táni China Springs, New<br />
Monument, Arizona<br />
Mexico<br />
Chéch'iRáni Cheechilgeethoro, New K'ai' biftó Kaibeto, Arizona<br />
Mexico K'ai' nit'i'i Two Wells, New<br />
Chiachin biftó Chilchinbeto, Arizona Mexico<br />
Ch'ihootso St. Michaels, Arizona KliTtsoitah Cornfields, Arizona<br />
Chambers, Arizona Kiis'Aanii bikéyah Hopi Indian<br />
Ch'inili Chinle, Arizona Reservation<br />
Ch'ooshgai Chuska, New Mexico Kin dahrichil Kinlichee, Arizona<br />
DA'Ak'ehaláni Many Farms, Arizona Kin doot Vizhi Towaoc, Colorado<br />
Deinahootso Denehotso, Arizona Kin hóchO'i Manuelito, New Mexico<br />
36<br />
42
Kiniteel<br />
Aztec, New Mexico<br />
Sawmill, Arizona<br />
Kiniteel<br />
Pueblo Pintado, New<br />
Navajo, New Mexico<br />
Mexico OoljeetO Oljeto, Arizona<br />
Kiniteel<br />
Wide Ruins, Arizona Sahdii bis<br />
Petrified Forest,<br />
KinTani<br />
Denver, Colorado<br />
Arizona<br />
KintánI Flagstaff Arizona Séi bee hooghan San Felipe, New<br />
Kin XichiC San Juan, New Mexico<br />
Mexico Séi bidaagai Seba Dalkai, Arizona<br />
Kin Tigaai Baca, New Mexico Sh44'tóhi Shonto, Arizona<br />
Kin Xigaai Box Canyon, Arizona Shash bitooh Ft. Wingate, New<br />
Kin Tigaai Moehave, Arizona Mexico<br />
Kin Titso sinili Church Rock, New Shash bito' Bear Spring, New<br />
Mexico<br />
Mexico<br />
LOk'aa'ch'egai Lukachukai, Arizona SiwOolaa Socorro, New Mexico<br />
LOk'aa'deeshjin Kearns Canyon,<br />
TAA' sinili<br />
Three Hogan, Arizona<br />
Arizona<br />
T'dd<br />
Aneth, Utah<br />
LOk'aahniteel Ganado, Arizona Tachee, Arizona<br />
T'iis haazt'i' Tse Nez Tah, Arizona Tee'nideeh Diversion Dam near<br />
Leejin haageed Coalmine, Arizona Kayenta, Arizona<br />
Leeyi't6 Klagetoh, Arizona T'iis Wag Pine Springs, Arizona<br />
tichu deez'ahi Sanders, Arizona T'iis názb4s Teesnospos, Arizona<br />
Lid naagaii<br />
Smoke Signal,<br />
T'iis nitsaach'ééli<br />
Arizona<br />
Ligai yaa'Ahi Gamerco, New Mexico T'iistsoh Puertocito, New<br />
Ma'iideeshgiizh Jemez, New Mexico Mexico<br />
Malitééhyitilzhi Coyote Canyon, New T'iistsoh sikaad Burnham, New<br />
Blue Water, Arizona<br />
Teesto, Arizona<br />
Mexico<br />
Mexico<br />
Ma'iito'i Houck, Arizona Thists'66z Crownpoint, New<br />
Naakai bich'ah Mexican Hat, Utah nideeshgiizh Mexico<br />
Naakai bito'i Mexican Springs, New T'iis yaakin Holbrook, Arizona<br />
Mexico TiisyddzhIáni Valley Store, Arizona<br />
NaakaitO, Leechaa'i Mexican Water,<br />
TVizichwtchic Wild Cat, New Mexico<br />
ch'ini'éli<br />
Arizona<br />
TVohchini<br />
Ramah, New Mexico<br />
Nahashch'idi Naschitti, New TObeehwiisgani Pinedale, New Mexico<br />
Mexico<br />
Bittersprings, Arizona<br />
Naashashi Santa Clara, New Snowflake, Arizona<br />
Mexico TOdinéeshzhee' Kayenta, Arizona<br />
Naasht'ézhi Zuni, New Mexico T6dzis4 Wheatfield, Arizona<br />
Naat'Aaniinéez Shiprock, New Mexico T6 dootrizhi Bluewater, New<br />
Naatoohi Isleta, New Mexico Mexico<br />
Naatooh sik'ai'i Grants, New Mexico TOhaach'i' Tohatchi, New Mexico<br />
Naatsis'dán<br />
Navajo Mountain, Tóhááli<br />
Toadlena, New<br />
Arizona<br />
Mexico<br />
Naayizi Nageesi, New Mexico TOhahadleeh Indian Wells, Arizona<br />
Na'nfa. Cameron, Arizona TOhaijiileehé Canoncito, New<br />
Na'nfa. hOtsaa Page, Arizona Mexico<br />
Na'nizhoozhi Gallup, New Mexico TOhojilohnii Santo Domingo, New<br />
Názlini Nazlini, Arizona Mexico<br />
Nideelk1d Cedar Ridge, Arizona T6hwiisxini Whitehorse Lake, New<br />
Niinahnizaadi Neenahnizaad, New Mexico<br />
Mexico Tadni Tolani Lake, Arizona<br />
37<br />
4 3
Tótikan Sweetwater, Arizona Tsétigai deez'Ahi Bluff City, Utah<br />
Tónaneesdizi Tuba City, Arizona Tsétigai deez'Ahi Cottonwood, Arizona<br />
Telnehelgh<br />
Tonalea (Red Lake), Tsénahadzoh Twin Lakes, New<br />
Arizona<br />
Mexico<br />
Crystal, New Mexico Tsé nancáhi or Rainbow Bridge, Utah<br />
Tónitsaa Tunicha Lake Tóháálini<br />
Tótá'<br />
Farmington, NM<br />
Tsénáshchii' Hunters Point,<br />
TówoI'<br />
Taos, Pew Mexico<br />
Arizona<br />
Ts'ah bii'kin Inscription House, Tsénikáni<br />
Round Rock, Arizona<br />
Arizona<br />
Tsénitsaadeez'Ahi Rock Point, Arizona<br />
TseatnáoztTi Sanostee, New Mexico Tsési'Ani Lupton, Arizona<br />
Tsé bii'nidzisgai, Monument Valley, Tsétsohk'id Second Mesa, Arizona<br />
Tsédeelzhah Arizona-Utah Tséyaa'ak'ah Watetflow, New<br />
Tsé bit'a'i<br />
Shiprock Pinnacle,<br />
New Mexico<br />
Tséyaaniichii<br />
Tsé biyah anii'áhi Chaco Canyon, New Mexico<br />
Mexico<br />
Rehoboth, New<br />
Mexico Tséyaatai Cortez, Colorado<br />
Tséyi'<br />
Tséch'izhi<br />
Rough Rock, Arizona<br />
Canyon de Chelly,<br />
Tsegháhoodzáni Window Rock,<br />
Arizona<br />
Arizona<br />
Tséyi' ch'inili Tsegi, Arizona<br />
Tsé'awe'e Baby Rock, Arizona Tsézhiindeezli St. Johns, Arizona<br />
Tsegiizh Gouldings, Utah Tsidiito' Bird Springs, Arizona<br />
Tséhootsooi<br />
Ft. Defiance, Arizona Tsidiito'i<br />
Whipporwill Mesa,<br />
Tséláni<br />
Salina, Arizona<br />
Arizona<br />
Tsé'ii'áhi<br />
Standing Rock, New Tsinaab44s habitiin, Gap, Arizona<br />
Mexico<br />
Yaaniilk'id<br />
Tsé Red Rock, Arizona Tsiizizii Leupp, Arizona<br />
dah'azkáni Yootó Santa Fe, New Mexico<br />
dah'azkáni Red Mesa, Arizona Ya'niilzhin Torreon, New Mexico<br />
NAHALIN DOO AAT'EELiGit<br />
ADJECTIVES<br />
Agod Cut-off short Dik4 Squared<br />
Ahodilwosh Fake sleep Dik'Ozh Salty or sour<br />
Aszóli, Aszóóli Light in weight Dilch14' Crackling or popping<br />
Att'44'i Thin Dense<br />
Attaas'éi Varied or assorted Ditá Thick<br />
Attslisi Small or little Dittid Shaky or quivery<br />
Atts'óózi Slender Ditroh Hirsuite or hairy<br />
BA'Ahwiinit'i Friendly Dit'oódi Soft<br />
Bii'hoolts'aa' Hollow Ditsxiz Jerky<br />
Biinéi Lively Dizéi Crumbly<br />
Dich'ii' Bitter Doo hahagoo Early<br />
Diik'psh Spoil Doo hahda Late<br />
Diilid Burnt Doo yA'AshOpda No good or bad<br />
Hairy Hazhóo'igo Slower or carefully<br />
Diadzid Rotten Flódéelty' Slippery<br />
38
Hoozdoh Hot (weather) NiltOoli Clear or transparent<br />
Biyahgo, woyahgo Low or lower Nitsaa Big or large<br />
HOyée Awful or dreadful Nilts'ili Clear or oystalline<br />
Iiddet44' Thickness (depth) Nitsxaaz Large or huge<br />
tikan Sweet or tasty NizhOni Pretty, nice or good<br />
tikizh Spotted (freckle) Shibéézh Boiled<br />
tikon Inflammable Shich'il Burnt<br />
Naashch'W Decorated or drawn Sidoh Hot (object)<br />
Nahateel" Slippery ground Sik'az Cold (object)<br />
Naneeshtt 'iizh Zig-zag Sisii' Piquant<br />
Násade Wet Sit'd Cooked or roasted<br />
Ndzbgs Circular Sits'il Shattered or broken<br />
Ndzhah Bent Siyih In place as water<br />
Neesk'ah Fat Siziili Warm (lukewarm)<br />
Neesk'ih Gel set T'dd ákwIIjI Daily<br />
NichxWi No good or awful T'4545 baa'ih No good or dirty<br />
Nidaaz Heavy Tsxiiho Faster or hurry<br />
Wet or soak Yd'dt'édh Good, nice, beautiful<br />
Nidon Tight or taut Ydzhi Small or little<br />
Nadzil Firm or solid Yiddelt9' Slippery<br />
Nihoodii'd Steep Cured (hide)<br />
Niasinz Rugose or flat Yisk'0.4z Straightened<br />
NiTchxon Stink Yistin Frozen<br />
Nineez<br />
Tall or long<br />
Siddo/tichii'<br />
Tichif<br />
Naaki tichic<br />
Tad' Tichic<br />
Ashdla'<br />
titso<br />
Hast44 sinddo<br />
Tsosts'id siddo<br />
Tseebii siddo<br />
Nalidst'di sidáo<br />
Neeznád siddo<br />
dootVizh<br />
Naaki dootVizh<br />
Tad' dootTlzh<br />
dootVizh<br />
Ashdla' dootVizh<br />
(Dgyddl) Dig' yddl<br />
Hast44 dootVizh<br />
Tsosts'id dootVizh<br />
BEESO WOLTA'<br />
COUNTING MONEYICOIN-DOLLAR AMOUNTS<br />
39<br />
45<br />
Penny<br />
10 one penny<br />
20 two pennies<br />
30 three pennies<br />
40 four pennies<br />
50 five pennies<br />
50 five<br />
60 six pennies<br />
7 0 seven pennies<br />
80 eight pennies<br />
90<br />
100<br />
nine pennies<br />
ten pennies<br />
100 ten cents<br />
200<br />
300<br />
twenty cents<br />
thirty cents<br />
400 forty cents<br />
500 fifty cents<br />
500 fifty cents<br />
600 sixty cents<br />
700 seventy cents
Hast44 yaál 750<br />
Tseebif doottizh 800<br />
NAhást'éi dootVizh 900<br />
béeso $1.00<br />
béeso dOO bi'aan dootVizh $1.20<br />
béeso d66 bi'aan naaki ydál $1.25<br />
béeso &if) bi'aan (dgyáál) $1.50<br />
béeso do6 bi'aan hast44 yaál $1.75<br />
béeso &if) bi'aan tád'dootrizh d66 $1.32<br />
bi'aan naaki siddo<br />
Naaki béeso $2.00<br />
TdA' béeso $3.00<br />
Dii' béeso $4.00<br />
Ashdla' béeso $5.00<br />
Hastg béeso $6.00<br />
Tsosts'id béeso $7.00<br />
Tseebii béeso $8.00<br />
Nahást'él béeso $9.00<br />
Neeznád béeso $10.00<br />
Ashdla' béeso doe) bi'aan naaki yáál $5.25<br />
Tseebif béeso d66 bi'aan hast44 dootVizh<br />
$8.67<br />
dOO bi'aan tsosts'id sidáo<br />
Naadiin béeso $20.00<br />
Tddiin béeso $30.00<br />
Dizdiin béeso $40.00<br />
Ashdla'diin béeso $50.00<br />
Hastádiin béeso $60.00<br />
Tsosts'idiin béeso $70.00<br />
Tseebidiin béeso $80.00<br />
Ndhast'édiin béeso $90.00<br />
Neeznádiin béeso $100.00<br />
Neeznádiin béeso do() bi'aan dizdiin béeso<br />
dOO bi'aan tseebii dootVizh dOO bi'aan<br />
nAhást'éi siddo<br />
$140.89<br />
La'ts'áadah béeso $11.00<br />
Naakits'dadah béeso $12.00<br />
Tdd'ts'dadah béeso $13.00<br />
ts'dadah béeso $14.00<br />
Ashdla'áadah béeso $15.00<br />
Hastá'áadah béeso $16.00<br />
Tsosts'id ts'áadah béeso $17.00<br />
Tseebii ts'áadah béeso $18.00<br />
NAhast'éi ts'áadah béeso $19.00<br />
nééznádiin béeso $100.00<br />
Naakidi nééznádiin béeso $200.00<br />
Tdadi nééznádiin béeso $300.00<br />
Ddi nééznádiin béeso $400.00<br />
Ashdladi neeznádiin béeso $500.00<br />
Hast44di neeznádiin béeso $600.00<br />
- seventy-five cents<br />
- eighty cents<br />
- ninety cents<br />
- one dollar<br />
- One dollar and twenty cents<br />
- One dollar and twenty-five cents<br />
- One dollar and fifty cents<br />
One dollar and seventy-five cents<br />
One dollar and thirty-two cents<br />
- two dollars<br />
- three dollars<br />
- four dollars<br />
five dollars<br />
- six dollars<br />
- seven dollars<br />
- eight dollars<br />
Nine dollars<br />
- Ten dollars<br />
- Five dollars and twenty-five<br />
cents<br />
- Eight dollars and sixty-seven<br />
cents<br />
Twenty dollars<br />
Thirty dollars<br />
- Forty dollars<br />
Fifty dollars<br />
Sixty dollars<br />
- Seventy dollars<br />
Eighty dollars<br />
- Ninety dollars<br />
One hundred dollars<br />
One hundred forty dollars and<br />
eighty-nine cents<br />
Eleven dollars<br />
Twelve dollars<br />
Thirteen dollars<br />
- Fourteen dollars<br />
Fifteen dollars<br />
- Sixteen dollars<br />
- Seventeen dollars<br />
Eighteen dollars<br />
Nineteen dollars<br />
One hundred dollars<br />
- Two hundred dollars<br />
- Three hundred dollars<br />
- Four hundred dollars<br />
- Five hundred dollars<br />
- Six hundred dollars<br />
40<br />
46
Tsosts'id neeznádiin beeso<br />
Tseebiidi neeznádiin beeso<br />
neeznádiin beeso<br />
Nééznáadi neeznádiin beeso<br />
Miil yazhi<br />
Naakidi miil yázhi<br />
Miil tsoh<br />
$700.00<br />
$800.00<br />
$900.00<br />
$1,000.00<br />
$1,000.00<br />
$2,000.00<br />
$100,000.00<br />
Seven hundred dollars<br />
Eight hundred dollars<br />
Nine hundred dollars<br />
One thousand dollars<br />
One thousand dollars<br />
Two thousand dollars<br />
One hundred thousand dollars<br />
NAAKI DOO TAATI<br />
WOLTANA'ASDZOYIGit<br />
MATHEMATICAL TERMS<br />
Aheeneelee' Equal Naaltsoos bee 6 Flash cards<br />
Aláh &lee lee' Greater than hoo'ah<br />
kl'ghanahinii deeI Multiply Naazh jaa'go Sets<br />
Anihiidzo6h Addition Nasbp Circle<br />
AThinahidz6hi Addition Nineezijrgo Length<br />
Addition Niteelijrgo Width<br />
krefi daasnil goh Sets Saad %Oka' goh Word problems<br />
ATts'Anidaas dzohgo Division bik'ehgoh ang (multiplication)<br />
ATts'finidaas nilgo Division náhaniideh<br />
ATts'Anidaash jaa'go Divison Saad wólta' goh Word problems<br />
A'oh aneelee' Less than bik'ehgoh (addition)<br />
Baajinia Carry ayiidza<br />
Bee' ahi' a yii dzai Calculator Saad wólta' go Word problems<br />
Bihidiniideeh Subtraction bik'ehgo aTts'Ani (division)<br />
Bihiania Subtraction daas dzoh<br />
Bihididzooh Subtraction Saad wólta' go Word problems<br />
Bihiniideeh Addition bike'ehgo bihidi (subtraction)<br />
Bik'ehnijaa' Multiply a number dzooh<br />
Ch'iniidee' igii Remainders Sinilgoh Multiply a number<br />
bidaznesk4, Diamond<br />
Tsin AA'anee' Cuisaire rods<br />
hidee neez, táAdee'<br />
Anatso bee' 61ta'<br />
HaTna Borrowing or Tsin sit4h nAhásbas Radius<br />
renaming Tsin w61 ta' Counting sticks<br />
Hihdeeneez<br />
Rectangle<br />
4 "<br />
41