TÜRKÇEDE FİİL ÇEKİMLERİ VE ARAP ÖĞRENCİLERE ... - Turkofoni

İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 12:1 (2007), SS.39–61TÜRKÇEDE FİİL ÇEKİMLERİ VE ARAP ÖĞRENCİLEREÖĞRETİMİ(Kahire Türkçe Öğretim Merkezi Uygulaması)Candemir DOĞAN • *ÖzetBu makale Arap öğrencilere Türkçe fiil çekimlerinin öğretiminde karşılaşılanproblemleri belirlenme ve çözüm yolları bulmayı hedefliyor. Türkçenin iletişim diliolarak öğretiminde fiil çekimlerinin önemini vurguluyor. Arapça zamanlarlakarşılaştırmalı öğretimin esaslarını, hedef dil ile anadil arasında eylem zamanlarındabirbirine benzeyen ve benzemeyen yönleri belirlenmeye çalışıyor. Karşılaştırmayıörnek fiil çekim tabloları üzerinde gösteriyor. Türkçenin yabancı dil olaraköğretiminde karşılaşılan problemlere değiniyor ve çözüm yolları arıyor.Anahtar Kelimeler: Türkçe öğretimi, Türkçede zamanlar, fiil çekimleri,Arapçada zamanlar, karşılaştırmalı zamanlar, Arapça ve Türkçede fiillerTENSES İN TURKİSH AND TEACHİNG TO ARABİC STUDENTSSummaryIn this article, it is aimed to find solutions to the problems of teaching tenses inTurkish to Arabic students. This study emphasizes the importance of tenses whileteaching Turkish as a language of communication. Teaching tenses in Arabic andTurkish are compared and tried to find out the similarities and differences betweenthe two languages. Comparisons between two languages are shown on the tablesrelated to tenses. Besides, the problems of teaching Turkish as a foreign language isstudied and tried to find out solutions to these problems.Keywords: Teaching Turkish, Verb Tenses in Turkish, Tenses in Arabic,comparative tenses, verbs in Turkish and ArabicGirişHer toplum zaman olgusunu kendi dilinde, kültüründeki konumunaparalel bir formda etkinleştirir ve onunla bağdaşık bir zaman kullanımsistemini geliştirir. Gramatikal kavram olarak zaman sistemleri, dillere görebazı farklılıklar gösterse de, anlatım bakımından tüm diller aynı eylem•Yrd.Doç.Dr. Candemir Doğan Dicle Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri veEdebiyatları Bölümü DİYARBAKIR mail: can.dogan@hotmail.com

40Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________zamanlarını ifade etme gücüne sahiptirler. Her dilde farklı zaman kiplerininolması, toplumların kendi kültürel yapılarına uygun eylem zamanlarını dahasık kullanmaları sonucunda ortaya çıkmıştır. Bir bakıma sosyokültürelsebepler, toplumda daha çok ihtiyaç duyulan zaman kiplerinin gelişmesineyardımcı olurken, daha az kullanılanların da zayıf kalmasına nedenolmaktadır. Toplumda aktif olarak işleyen zamanları düzenleyen veöğretimini yüklenen bir bilim dalı olan dilbilgisinin çok kullanılan zamanlaraönem vermesi, onların daha da güçlenmesine katkı sağlamıştır. Yine işleyenzamanların kitaplarda ve özellikle okul kitaplarında yer alıp öğretilmesi,diller arasında farklı zamanların ortaya çıkmasını etkilemiştir. Çünkü birtoplumda az kullanılan bir zaman kipi, tarihî süreç içinde o toplumdaunutulmaya yüz tutarken, başka bir toplumda aynı kipin belki daha dayaygınlaşması, diller arası zaman farklarını ortaya çıkarmıştır.Toplumların kültürel yapıları kullanılan zaman türlerini etkiler.Günümüzde bazı dillerde çok yaygın olan eylem zamanları bir başka dildeçok az kullanılmakta veya bazen hiç kullanılmamaktadır. Bu özellikler o dilikonuşan toplumun kültürüyle bağlantılı olarak gelişen olaylardır. Çünkü hertoplum kendi zaman kültürüyle sistemleşen dil kapsamında düşünce veisteklerini ifade edebilme gücünü kazanır. Bu olgu yabancı dil öğretimineyansıtıldığında, hedef dilde olan eylem zamanı anadilde aktif değilse, aynıanlamı taşıyan eylem zamanının oluşturulabileceği anlamına gelir. Bununiçin bir dilde eylem zamanlarının ne çokluğu-azlığı ne de öğrenim kolaylığızorluğudillerin zenginliğini göstermez; bu sıfatlarla dillerin niteleniptabiatlarıyla ilişkilendirilmesi doğru olmaz. Her dilde zamanların oluşumutoplumsal ihtiyaçlara uygun olarak ortaya çıkması bir gerçektir. Arapöğrenciler için hedef dil Türkçe, anadillerine oranla azımsanmayacak sayıdaişleyen eylem zamanına sahip bir dildir. Benzer bir durum da İngilizceylekarşılaştırıldığında ortaya çıkmaktadır. “Arapçada temel zamanlar,İngilizcede olduğu gibi mazi, hal ve istikbal olmak üzere üçe ayrılır.Gramatik açıdan el-mâzî özel bir kalıba sahipken hal ve istikbal, el-muzâri’adı altında ortak bir forma sahiptir. Arapçada bu üç zaman İngilizcedeki gibidetaylı bir gramatik taksime tabi tutulmamakla beraber, İngilizcedeki 12zaman formunu eksiksiz karşılayacak Arapça zaman yapıları mevcuttur.” 1Günümüz Arapçasının işleyen eylem zamanlarının kemiyet ve keyfiyetolarak Türkçeyle eşdeğer bir durumda olduğu söylenemeyebilir. Bununsebebi, geçmişte olduğu gibi günümüzde hâlen Arapça öğretim kitaplarının,eylem zamanlarını sadece el-mâzî ‏,(الماضي)‏ el-muzâri’ ‏(المضارع)‏ ve el-emrolarak üç bölüm şeklinde öğretimini sürdürmelerinde aranabilir. Çoğu ‏,(الأمر)‏eylem zamanlarının sistematik olarak öğretimi, dilbilgisi kitaplarınınmüfredat konuları dışında kalmaktadır. Arapçada gerçekte var olan ve yerine1Tahsin Deliçay, Mehmet Erdem, İngilizcede Zamanlar ve Arapça Karşılıkları, ÇukurovaÜniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C.4 S.1, 2004. s. 194.

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)41____________________________________________________________________________göre kullanılan zaman kipleri, Türkçe zaman kiplerini karşılayacakgenişlikte, belki daha da fazla olabilir. 2 Bu sebeple iki dil arasında zamanveya anlam aktarım probleminin eylem zamanlarının tekabül etmediğindenkaynaklandığı söylenemez. Öğretimde karşılaşılan olumsuz etkiler,Arapçada eylem zamanlarının yokluğu veya azlığından değildir, asıl var olanzamanların öğretime uygun bir biçimde Türkçe eylem zamanlarıylaeşleştirilememesinden kaynaklanmaktadır. Bu ise, bir yandan Arapçanınyabancı dil olarak kolay öğrenilmesini engellerken, diğer yandan daArapların eylem zamanları daha çok olan yabancı dilleri öğrenmeleriniolumsuz etkilemektedir. Bunun bir sonucu olarak Arap öğrenciler Türkçeöğrenmeye ilk başladıklarında, Arapça zamanları Türkçe zamanlarlaeşleştirme sıkıntısı yaşarlar. Çünkü onlar daha önce kullandıkları haldeisimlendirmedikleri yeni eylem zamanlarıyla karşılaşırlar, bu da onlardaTürkçeye karşı bir zaman sendromunun oluşmasına sebep olmaktadır.Öğrencinin böyle bir korkuya maruz kalmasını önlemek için eylemzamanlarının karşılaştırmalı öğretiminin özel bir önemi olduğu açıktır.Çoğunlukla Arap öğrencilerin Türkçe öğrenim hedefleri, Türkçeyiiletişimde ve özellikle de iş ortamında kullanmaktır. Yabancı dil öğrenimialanında yapılan araştırmalar, “bir yabancı dili öğrenmenin temel amacınınyabancılarla iletişim kurmak” 3 için olduğunu ortaya koymuştur. İletişimeylemi ise, tüm dillerde anlam aktarım aracı olan cümlenin omurgasınıoluşturan fiil çekimlerini çok iyi bilmeyi gerektirir. Çekimsiz fiillerlecümlelerin kurulamadığı dikkate alınırsa, fiil çekimlerini bilmenin dilseliletişimdeki rolü daha kolay anlaşılır. Yani yabancı bir dilde iletişimkurabilmek için o dilin fiil çekimlerini doğru öğrenip kullanabilmeklemümkündür. Öneminden dolayı öğretimde fiil çekimleri daha dikkatliplânlanmalı ve öğretim programında öngörülen hedeflere mutlakaulaşılmalıdır. Çünkü fiil çekimleri, süresi içinde kavratılmazsa konuşmabecerisinin gelişmesini engeller ve öğrencinin öğretimden kopmasına sebepolabilir. “Öğrenmenin gerçekleştiği bağlamda kilit önemi olan yönlerinöğrencileri birey olarak anlamak, öğrenmeyle ilgili ihtiyaç, istek, tarz vestratejilerini anlamak gerekir. Bunların yanında ders kitabı, yerel koşullar,sınıfın içinde bulunduğu kültür de bu yönlere eklenmesi gerekir”. 4Kahire Türkçe Öğretim Merkezinde, Arap öğrencilerin Türkçe fiilçekimlerini öğrenmede karşılaştıkları zorlukları izleme, nedenlerini bulupçözüm üretme çabaları bu çalışmanın ortaya çıkmasına sebep olmuştur.Uygulamada karşılaşılan problemlerin çözümü için, anadil ile hedef dilde fiil234Daha geniş bilgi için bkz. Emrullah İşler, “Arapça ve Türkçede Zamanlar -KarşıtsalÇözümleme-” Nüsha Şarkiyat Araştırmaları, Yıl: 3, Sayı: 8, Kış 2003. s. 63’teki “İki dilinzamanlarının karşıtsal çözümlemesi” tablosu incelenebilir.Suna Akalın, Buğra Zengin, Türkiye’de Halkın Yabancı Dil İle İlgili Algıları, Journal ofLanguage and Linguistic Studies Vol. 3, No.1, April 2007. s. 195.Suna Akalın, Buğra Zengin, agm. s. 182, 183.

42Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________çekimleri yapı, sayı, kullanım sıklığı ve anlam bakımından eşleştirilmeyeçalışılacaktır. İki dilin eylem zamanları arasında tekabül esasına göre mi,yoksa tenakuz esasına göre mi sınıflandırmanın yapılacağı belirlenmeyeçalışılacaktır. Türkçe zamanların öğrenimin zor olduğuna dair söylentilerinkaynağı ve doğruluk derecesi araştırılacaktır. Kolaylaştırıcı sebepleraranacak ve bunların neler olabileceği belirlenmeye çalışılacaktır. TürkçeninAraplara yabancı dil olarak öğretimiyle ilgili daha önce yapılan araştırmalar,kitaplar incelenecek onların ortak bulgu ve çözüm önerilerinin sınıf içiuygulamalardaki başarısı veya uygulanabilirlikleri ile ilgili sonuçlar üzerindedurulacaktır.Türkçe Fiil Çekimlerinin Arap Öğrencilere ÖğretimiEylem kök ya da gövdesine çekim ekleri getirilerek eylemin çekimesokulmasına eylem çekimi denir. 5 Fiillerin cümle içinde yüklem olabilmeleriiçin çekimli olması gerekir. Fiil çekimleri, fiil kökünün üstüne kip eki veonun üstüne de şahıs eklerinin getirilmesiyle yapılır. Türkçede iki tür fiilçekim zamanı vardır: Tek zamanlı fiiller, bileşik zamanlı filler. Tek zamanlıfiiller, asıl fiiller ve yardımcı fiiller olarak kendi aralarında iki kısmaayrılırlar. Asıl fiiller kendi başlarına bulunabilen, başka bir kelimenin varlığıüzerine bina edilmeyen fiillerdir. Yardımcı fiiller veya bileşik fiil zamanlarıise, kendi başlarına kullanılma imkânı az olan ve başka bir kelime ile birliktebulunmaya yatkın fiillerdir. 6 Türkçede dokuz zamanı olan asıl fiiller kendiaralarında, bildirme kipleri ve İsteme kipleri olmak üzere iki kısma ayrılırlar.Bildirme (haber) kipleri: Belli bir zaman kavramını taşıyan esaszamanlardır ve beş kiptir. Bunlar; “belirli geçmiş zaman, belirsiz geçmişzaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zamandan” 7 oluşur.İsteme (tasarlama) kipleri: dış dünyada cereyan eden olayları değil deiç dünyaya ait istekler ifade edilirse, tasarlama kipleri içinde verilir. Bukiplerde bir istek ve bir gelecek zaman kavramı vardır. 8 “İsteme kipleri istek,dilek-koşul, gereklilik ve emir kavramları veren 9 ” dört zaman kipindenoluşur. Arapçada basit ve bileşik zamanların Türkçedeki gibi kesin birayrımı olmayıp bazen bir kip her iki grupta da kullanıldığından bileşikzamanlarla ilgili olarak kısa bir bilgi verilecektir.Bileşik zamanlı fiiller: Türkçedeki beş esas ve üç yardımcı fiilin hikâye,rivayet ve şart şekilleri bileşik zamanlı fiiller olarak adlandırılır.56789Mehmet Hengirmen, Türkçe Dilbilgisi, Engin Yayınevi, Ankara 1997, s.218.Fethi Abdül Mo’ti en-Neklavî, Alıştırmalar ve Metinlerle Türk Dilbilgisi, EzherÜniversitesi Diller ve Tercüme Fakültesi, Kahire 1414/1993. s. 228.Nurettin Koç, Yeni Dilbilgisi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1990. s.235.En-Neklavî, age. s. 230.Nurettin Koç, age. s.242.

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)43____________________________________________________________________________Hikâye Bileşik Zamanı: yalın zamanlı bir eylemle ek eyleminoluşturduğu bileşik zamana hikâye bileşik zamanı denir. Ek eylem “dı” ilebirleşerek çekime giren ve bileşik zaman oluşturan bildirme kiplerininhikâye bileşik zamanı şunlardır. 10 “Belirli geçmiş zaman, belirsiz geçmişzaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman, istek, dilek-şart vegereklilik kiplerinin bildirdiği zamanların hikâye olarak anlatılmasıdır.Hikâye eki ünlü ve ünsüz uyumuna uyar, şahıs ekleri, hikâye ekleri üzerinegelir, soru eki hikâye ekinden sonra gelir.” 11(Tablo:1, Türkçede bileşik eylem zamanları, haber ve dilek kiplerininolumlu, olumsuz, olumlu soru ve olumsuz soruda üçüncü şahısların aldıklarıeklerin karşılaştırılması için hazırlanmış örnek çekim tablosu)H a b e r K i p l e r i Dilek Kiplerib. g. zam. hik. bsiz. g. z. hik. gen.zam. hik. şim. zam. hik. gel. zam. hik. dilek hikaye istek hikaye gerek. hikaye.içtiydi içmiş ti içerdi içiyordu içecekti içseydi içeydi içmeliydiiçmediydi içmemişti içmezdi içmiyordu içmeyecekti içmeseydi içmeseydi içmemeliydiiçti miydi içmiş miydi içer miydi içiyor muydu içecek miydi içse miydi içe miydi içmeli miydiiçmedi miydi içmemiş miydi içmez miydi içmiyor muydu içmeyecek miydi içmese miydi içmeye miydi içmemeli miydi(Tablo:2a, Arapçada bileşik eylem zamanları olan haber kiplerininolumlu, olumsuz, olumlu soru ve olumsuz soru üçüncü şahıslarının örnekçekim tablosu)حكاية الماضى الشهودىحكاية الماضى النقليحكاية الحالحكاية المضارعحكاية المستقبلآان شربآان قد شربآان يشربآان يشربآان سيشربآان لم يشربآان لم يكتبآان لا يشربآان لا يشربآان لن يشربهل آان شربهل آان شربهل آان يشربهل آان يشربهل آان يشربهل آان لم يشربهل آان لم يشربهل آان لا يشربهل آان لا يشربهل آان لن يشرب(Tablo:2b, Arapçada bileşik eylem zamanları olan dilek kiplerininolumlu, olumsuz, olumlu soru ve olumsuz soru üçüncü şahıslarının örnekçekim tablosu)10 Mehmet Hengirmen, Türkçe Dilbilgisi, age. s.229.11 Hamza Zülfikar, Yabancılar İçin Türkçe Dilbilgisi, Ankara Üniversitesi Türkçe KursuYayınları: ıv, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1980. s.146

44Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________حكاية الشرطيلو آان شربلو آان ألا يشربهل لو آان شربهل لو آان ألا يشربحكاية الالتزامييلزم أن يشرب آانآان يلزم ألا يشربآان هل يلزم أن يشربهل يلزم ألا شربحكاية الوجوبيآان يجب أن يشربآان يجب ألا يشربهل آان يجب أن يشربهل آان يجب ألا يشربRivayet Bileşik Zamanı: yalın zamanlı bir eylemle ek eylemin belirsizgeçmiş zamanı gösteren –imiş, -miş eklerinin birleşmesinden oluşan bileşikzamana rivayet bileşik zamanı denir. 12 “Belirsiz geçmiş zaman, şimdikizaman, gelecek zaman, geniş zaman, istek, dilek-şart ve gereklilik kipininbildirdiği zamanların rivayet olarak anlatılmasıdır. Bitişik yazılan rivayet ekiünlü ve ünsüz uyumuna uyar, şahıs ekleri, rivayet ekleri üzerine gelir, sorueki rivayet ekinden önce gelir.” 13Şart Bileşik Zamanı: çekimli eylemlere ek eylemin –se, -sa eki getirilerekşart bileşik zamanı yapılır. 14 “Belirli geçmiş zaman, belirsiz geçmiş zaman,şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman ve çok az olarak gereklilikkiplerinin bildirdikleri zamanların şart olarak anlatılmasıdır. Şart ekiçoğunlukla bitişik yazılır, ünlü ve ünsüz uyumuna uyar. Belirli geçmişzaman, gereklilik eklerinden sonra araya “y” koruyucu ünsüzü girer ve şahısekleri, şart ekleri üzerine gelir. Üçüncü çoğul şahıs eki şart ekinden öncegelir.” 15Kahire Türkçe Öğretim Merkezi, ilk basamak Türkçe öğretim derslerindebasit zamanlı fiil çekimleri öğretilir. Öğretim aktiviteleri de basit zamanlarile ilgili olduğu için, sadece onlar değerlendirilecektir. Yukarıda hikâyebileşik zamanı model olması için haber ve dilek kiplerinin olumlu, olumsuz,olumlu soru ve olumsuz sorunun üçüncü şahıs çekimleri Türkçe ve Arapçaolarak iki tabloda gösterilmiştir. Rivayet ve şart bileşik zamanları da isimolarak verilmekle yetinilmiştir. Basit zamanların fiil çekimleri ise, Türkçe veArapça karşılaştırmaları ayrıntılı olarak yapılacak, tekabül veya tenakuzyönlerine işaret edilerek tüm bunlarla öğrenim ve öğretim kolaylaştırılmayaçalışılacaktır.12 Mehmet Hengirmen, Türkçe Dilbilgisi, age. s.232.13 Hamza Zülfikar, age. s.147.14 Mehmet Hengirmen, Türkçe Dilbilgisi, age. s.234.15 Hamza Zülfikar, age. s. 147.

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)45____________________________________________________________________________1. Geçmiş Zaman:Türkçede iki geçmiş zaman vardır ve bunlar belirli geçmiş zaman ile‏(الماضي)‏ belirsiz geçmiş zamandır. 16 Klâsik Arap gramerinde geçmiş zamanolarak tek kiple ifade edildiğinden Türkçedeki bu iki forma uygun belli birisim bulunmamaktadır. Ancak Araplara Türkçe öğretim kitaplarında,Türkçenin geçmiş zamanı ikiye ayırma özelliği gözetilmiş ve her iki kalıba,Arapça bir ifade formu bulunarak Türkçedeki aynı zamanı karşılamayaçalışmışlardır. Türkologlar ( ‏(صيغة ile belirli geçmişzamanı ( ‏(صيغة النقلى 17 ile de belirsiz geçmiş zamanıisimlendirmişlerdir. “Günümüz dilcileri bu kalıba المستمرّ)‏ ‏(الماضي adınıverirler. Günümüz Arap dilcilerinin çalışmalarındaki ortak noktalar dikkatealınarak, zamanların Arapça ve Türkçede yapılan karşıtsal çözümlemesinde,‏,(الماضي القريب)‏ Yakın geçmiş ‏,(الماضي البسيط)‏ geçmiş zaman; “Basit geçmişUzak geçmiş البعيد)‏ ‏,(الماضي Yenilenen geçmiş ‏”(الماضي المتجدد)‏ 18 şeklinde dörtayrı başlık altında incelemiştir.الزمن الماضيالشهودىالزمن الماضي(a) 1.1. Belirli Geçmiş ZamanBizzat yaşadığımız yakın hâdiseler, bu zaman kipiyle anlatılır. Meselâ;dün veya evvelki gün yaşadığımız bir hâdise, “gördüm, duydum, anladım”şeklinde ifade edilir. 19 Geçmişte olayın olduğu, öznenin kesin bildiği veyagözü önünde olduğunda kullanılır. Türkçede belirli geçmiş zaman ismininyanı sıra görülen geçmiş zaman veya dili geçmiş zaman 20 gibi farklıisimlerle de adlandırılır. “Arapçada ise, ( ‏(صيغة 21 olarakadlandırılır.” 22 Ünlü ve ünsüz uyumuna uygun olarak eylemlerin sonlarınagelen eklerin “–dı/di/du/dü” şeklinde değişmesi, tonsuz sesle (f, s, t, k, ç, ş,الزمن الماضي الشهودى1617171819202122Hamza Zülfikar, age. s.79.Sa’d el-Şâsân, el-Lügatu’t-Türkiyye, Câmi’atu’l-Melik Su’ud, Kulliyetu’l-Adâb, Kısmu’l-Lugati’l-‘Arabiyye, s.95. Şevkî Hasen Ahmed Şa’bân, Türk Dil Bilgisi, Kahire1424/2003. s.175,182., es-Safsafy Ahmed el-Katory, Osmanlıca-Türkçe Dilbilgisi,Dâru’l-Mısrî li’t-Tibâ’, Kahire 1419/1999. c.1, s.340, 356., Fûad Ahmed Kâmil,Kava’idu’l-Lugati’t-Türkiye, Dar’ul’n-Nahdat’u-‘Arabiyye, Kahire, 1425/2004. s.127,135., Muhammed Hamid Salim, Kavâ’d el-Lügatu’t-Türkiyet’u-Usmaniyye ve’n-Nusûs,Dâru’s-Şems li’t-Tibâ’, Kahire 2002. s. 159,163., Abdullah Mubeşşir Alterazi, Osmanlıcave Yeni Türkçe Gramer (Araplar İçin), Birinci baskı, 1406/1985.s.111. s.100,106.Mekrem Abdulfettah Nevfel, el-Kava’idu’l-Esâsiye li-Lugati’t-Türkiyeti’l-‘Usmâniyye,el-Kitabu’l-Evvel, Kulliyetu’l-Lugat ve’t-Teceme, Camiatu’l-Ezher, Kahire 2002. s.65.En-Neklavî, age. s.228, 229.Emrullah İşler, “Arapça ve Türkçede Zamanlar”, s.58.En-Neklavî, age. s. 228.Şevkî Hasen age., s.174., es-Safsafy Ahmed el-Katory, age.,340., Emrullah İşler, MusaYıldız, Arapça Çeviri Kılavuzu, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2000. s.63.Sa’d el-Şâsân, el-Lügatu’t-Türkiyye, Câmi’atu’l-Melik Su’ud, Kulliyetu’l-Adâb, Kısmu’l-Lugati’l-‘Arabiyye, s.95.es-Safsafy Ahmed el-Katory, Osmanlıca-Türkçe Dilbilgisi, Dâru’l-Mısrî li’t-Tibâ’, Kahire1419/1999. c.1, s.340.

46Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________h, p) biten fiillerden “–tı/ti/tu/tü” ile sonra “d/t” değişimi Arap öğrencilerinen zor intibak ettikleri konulardan biridir. Aşağıdaki tabloda fiillerin sonunagelen ünlü ve ek değişimleri izlenebilir.(Tablo:3, belirli geçmiş zamanda ek uyumu)Tonlu ünlü ve ünsüz ile biten fiillerhazırla– hazırladıجهّز،‏ حضّرTonsuz ünsüz ile biten fiillerنظر bak– baktıسمع işit– işitti تعلم öğren– öğrendiotur– oturduجلس،‏ سكنkonuş– konuştuتكلم،‏ تحدثوزن ölç– ölçtü فكر düşün– düşündüBelirli geçmiş zamanın olumsuzu eylem köküne “–ma/me” olumsuzlukeki eklenerek, “-mı/mi/mu/mü” soru eklerinin getirilmesiyle de soru yapılır.Aşağıdaki tabloda şahıslara göre çekimleri görülebilir.(Tablo:4, Türkçe belirli geçmiş zaman çekimi)Kişi Olumlu Olumsuz Olumlu Soru Olumsuz SoruBen yazdım yazmadım yazdım mı yazmadım mıSen yazdın yazmadın yazdın mı yazmadın mıO yazdı yazmadı yazdı mı yazmadı mıBiz yazdık yazmadık yazdık mı yazmadık mıSiz yazdınız yazmadınız yazdınız mı yazmadınız mıOnlar yazdılar yazmadılar yazdılar mı yazmadılar mıYukarıdaki tabloda belirli geçmiş zamanın şahıslara göre Türkçe çekimi,aşağıda tabloda Arapça şahıslara göre çekimleri verilmiştir. Bu iki tablokarşılaştırıldığında açıkça görülür ki, belirli geçmiş zaman her iki dilde dedoğal olarak var olan bir eylem zamanıdır. Her dilde doğal olarak ortayaçıkan eylem zamanları yapı olarak basit, kullanıma elverişli ve kolaydır.

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)47____________________________________________________________________________Bunlarda görülen uyum ve ahengin aynı ölçülerle değerlendirildiğinde diğerzaman kiplerinde görülmesi kolay değildir.(Tablo:5, Arapça belirli geçmiş zaman çekimi)الضمائرحالة حالة النفىالإثباتحالة حالة الإستفها م المنفيالإستفهامأنا آتبت لم أآتب هل آتبت هل لم أآتبأنتآتبتلم تكتبهل آتبتهل لم تكتبأنتآتبتلم تكتبيهل آتبتهل لم تكتبيهوآتبلم يكتبهل آتبهل لم يكتبهىآتبتلم تكتبهل آتبتهل لم تكتبنحن آتبنا لم نكتب هل آتبنا هل لم نكتبأنتمآتبتملم تكتبواهل آتبتمهل لم آتبواأنتنآتبتنلم تكتبينهل آتبتنهل لم تكتبنهمآتبوالم يكتبواهل آتبواهل لم يكتبواهنآتبنلم يكتبنهل آتبنهل لم يكتبنTürkçe ile Arapçada belirli geçmiş zaman kullanımındaki tekabül veyatenakuz noktaları örnek cümlelerde izlenebilir.أرسل والدنا رسالة بالبريدBizim babamız postayla bir mektup gönderdi.Bizim babamız postayla bir mektup göndermedi.هل أرسل والدنا رسالة بالبريد mi? Bizim babamız postayla bir mektup gönderdiلم يرسل والدنا رسالة بالبريدهل والدنا لم يرسل رسالة mi? Bizim babamız postayla bir mektup göndermediبالبريدBelirli geçmiş zamanın Türkçe ve Arapçada doğal bir zaman olmasıyukarıdaki örnek cümlelerde açıkça görülüyor. Her iki dilde cümlelerinolumsuzluk ve soru gibi değişimlerinde aldıkları eklerin birbirine tamsayılabilecek derecede tekabül etmeleri, yabancı dil olarak karşılıklıöğretiminde faydalanılması gereken önemli bir özelliktir. Türkçenin sayısalolarak zamanlarının çokluğunun oluşturduğu zorluk hissi, öğretimde iki dilarasındaki ortak noktaların bu şekilde belirlenmesiyle giderilebilir.

48Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________(b) 1.2. Belirsiz Geçmiş ZamanBir olayı yaşamış olabiliriz; ama onu idrak etmemişizdir. Meselâ;doğumumuz gibi ki “doğmuşum” denilir, “doğdum”. Çünkü doğumhâdisesini bizzat yaşadık, fakat idrak etmedik. Ayrıca başkasından duyulanhâdiselerde “duymuşum” şeklinde ifade edilir. Bir hadise veya nesnehakkında “görmüşüm” demek, hem bir uzaklık hem bir belirsizlik hemgörme hâdisesinin iyi idrak edilmediğini ortaya koyar. 23 Eylemin anlattığı iş,yine geçmiş zamanda yapılmıştır. Ancak işin yapıldığı bir başkasındanöğrenilmiştir ve belirsiz biçimde anlatılmaktadır. 24Türkçede belirsiz geçmiş zaman, anlatılan geçmiş zaman, 25 öğrenilengeçmiş zaman, miş’li geçmiş zaman 26 gibi farklı isimlerle adlandırıldığındanصيغة ( Arapçada bu zamanı isimlendirmede bir birlik yoktur.olarak adlandırılır. 27 Düz ünlülerden sonra “–mış/miş” ve yuvarlak ‏(النقلىünlülerden sonra da “–muş/müş” ekleri alır. 28 Belirsiz geçmiş zamanınsonuna “–tır/tir/tur/tür” ekleri getirildiğinde duyuru ve tahmin işlevi deyüklenir. 29(Tablo:6, Türkçe belirsiz geçmiş zaman çekimi)الزمن الماضيKişi Olumlu Olumsuz Olumlu Soru Olumsuz SoruBen sevmişim sevmemişim sevmiş miyim sevmemiş miyimSen sevmişsin sevmemişsin sevmiş misin sevmemiş misinO sevmiş sevmemiş sevmiş mi sevmemiş miBiz sevmişiz sevmemişiz sevmiş miyiz sevmemiş miyizSiz sevmişsiniz sevmemişsiniz sevmiş misiniz sevmemiş misinizOnlar sevmişler sevmemişler sevmişler mi sevmemişler mi23242526272829En-Neklavî, age. s.228, 229.Nurettin Koç, age. s.238.Şevkî Hasen, age. s.182.Emrullah İşler, Musa Yıldız, age. s.64.es-Safsafy Ahmed, s.340., Şevkî Hasen, age. s.182., Mekrem Abdulfettah Nevfel, age.,s.66., Fûad Ahmed Kâmil, age.s.135., Muhammed Hamid Salim, age., s.163., AbdullahMubeşşir Alterazi, age., s.106.Hamza Zülfikar, age., s.81.Mustafa Çetin, Turkofonı Türkçe Öğren IV, Orta II, Turkofoni Yayınları, İstanbul, 1999.s.21.

50Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________anlamını elde edebilmek için anlatılan duruma göre aşağıdaki fillerdenyararlanılır: () Bu zamanın olumlu veolumsuz soru şekillerinin Arapçada kullanıldığı pek görülmez.” 39 Bundandolayı Arap Türkologlar tarafından hazırlanan yabancı dil olarak Türkçeöğretim kitapları, bu zamanı ifade etmek için farklı yapılar kullanmışlardır.Yukarıdaki örnekler bu farkı göstermek için farklı kitaplardan derlenmiştir.Örnekler incelendiğinde, belirsiz geçmiş zamanın yapay bir kalıplakarşılanması ve bunun kabul germesi gerekir. Ancak çalışmalar henüzolgunlaşıp hedef dildeki zamanı tam karşılama düzeyine ulaşmadığındandolayı bir birlik sağlanmamıştır. Örneğin Abdullah Mubeşşir Alterazi, belirliأنا ( için ve belirsiz geçmiş zaman çekimlerinde ikisi arsındaki farkı belirtmek‏(أنا رأيت ([ yaparken, şekilde belirli geçmiş zamanın çekimini ‏(رأيتköşeli parantez içi ifadesini ekleyerek, belirsiz geçmiş zamanı karşılamayaçalışmıştır. Mekrem Abdulfettah Nevfel, iki zamanın çekimleri arasında birfark gözetmemiştir. Muhammed Hamid Salim, belirsiz geçmiş zamanınbaşına ‏(قد)‏ getirmiştir. 40 es-Safsafy Ahmed, belirsiz geçmiş zamanın başınaparantez içinde إنّ)‏ ‏(يقال yapısıyla birlikçe çekimini yapmasına rağmençekimde kullandığı bu yapıyı örneklerde kullanmamıştır. 41 Fûad AhmedKâmil, ‏(لقد)‏ edatını ekleyerek belirsiz geçmiş zamanı karşılamaya çalışmıştır.Belirsiz geçmiş zamanı karşılamak için gösterilen bu farklı uygulamalar,öğretimi olumsuz etkilemekte ve öğrenci hangi tarzı seçeceğinibilememektedir. Bu noktada dil kurumlarının sadece terim düzeyinde bileolsa birliği sağlamaya katkıları çok önemlidir. Terim ve anlam birliğininsağlanmasının öğretime çok önemli katkılarının olacağı muhakkaktır.2. Şimdiki Zaman‏[هكذا يقاليقال ‏/قيل،‏ زعم،‏ بلغ،‏ حكى/يحكى،‏ يروى/‏ روىTürkçede konuşma anında gelişmekte olan bir eylemi veya yaşanılanzaman içinde eylemin olduğunu ve hali hazırda olmasının devam ettiğinianlatmak için kullanılır. en-Neklavî diğer Türkologlardan farklı olarakşimdiki zamanı, sürekli ve süreksiz şimdiki zaman olarak ikiye ayırdıktansonra şöyle tanımlar. “Sürekli şimdiki zaman: Yaşadığımız bir hadise,yaptığımız bir iş, içinde bulunduğumuz o andan sonra da sürecekse yani birdevamlılık söz konusuysa, bu hâdiseyi “yazmaktayım”, “geçmekteyim”şeklinde ifade ederiz ki burada bir süreklilik söz konusudur. Süreksiz şimdikizaman: Yaşadığımız bir olayı, yapmakta olduğumuz bir işi hemen ifadeedersek, “tutuyorum”, “biliyorum” şeklinde ifade ederiz ki burada zamanbakımından bir kısalık, bir süresizlik söz konusudur” 42 . Şimdiki zamanklâsik Arapçada el-muzâri’ olarak isimlendirilir. el-Muzâri’ kavramı şimdiki,الحال / ( dilbilimcileri geniş ve gelecek zamanları kapsadığı için günümüz Arap39404142Emrullah İşler, Musa Yıldız, age., s. 64.Muhammed Hamid Salim, age. s.163.es-Safsafy Ahmed, age., s. 357.En-Neklavî, age. s. 229.

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)51____________________________________________________________________________45 olarak ‏(صيغة ا ( 44 ‏,(الحال المضارع اري ( 43 ), ارىّ‏isimlendirirler. يفعل“‏ kalıbından oluşan şimdiki zaman Arapçada eskidenberi المضارع olarak bilinir. Bu kip, Türkçedeki şimdiki zaman, geniş zamanve gelecek zamanı karşılar. Basit şimdiki zaman () vegeniş zaman ( - )” ‏-المضارع 46 ismiyle iki kip olarak ele alır.Şimdiki zaman fiilin köküne; -a, -ı -ıyor, -e, -i -iyor, -o, -u -uyor, -ö, -ü -üyor getirilerek yapılır. 47 Bu kuralın istisnası olarak, git–, et– ve tat–eylemleri ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında sonlarındaki ‘t’ sesi ‘d’ sesinedönüşür. Aşağıdaki tabloda sesli uyumu ve istisna çekim örnekleriizlenebilir.(Tablo:7, Türkçe şimdiki zaman çekimi)الحاللزمن‏-المضارع-‏الحالىالبسيطالاستمرالحالالمضارع الاستمرالمستمرyürü– → yürüyorيمشي dur+ yor → duruyor يقف،‏ يتوقفيرى gör+ yor → görüyor يفهم anla+yor → anlıyorيبدأ başla+ yor → başlıyor يَعلم bil+ yor → biliyorيذهب git + iyor → gidiyor يجد bul+ yor → buluyorTürkçe ile Arapçada şimdiki zaman kullanımındaki tekabül veya tenakuznoktaları örnek cümlelerde izlenebilir.Biz yarın pikniğe gidiyoruz.48نحن نذهب إلى النزهة بعد غد .?? أذهب الى مدرستي gidiyorum. OkulumaŞimdi okuluma gidiyorum.Ben elbisemi dikkatle seçiyorum.أذهب الى مدرستي الآن .أنا أختار ملابسى بعناية .أجتهد اللغة الترآبية للنجاح çalışıyorum. Sınavlarda başarılı olmak için Arapçayaفي الامتحانات .Ağacın dallarını şimdi kesiyor musunuz?هل تقطعون أغصان الشجرة الآن .هل لا يفهم الطلاب آلام الأستاذ . mı? Öğrenciler, öğretmenin sözlerini anlamıyorlar434445464748Muhammed Hamid Salim, age., s.168.Abdullah Mubeşşir Alterazi, age., s.111.Şevkî Hasen, age. s.200., es-Safsafy Ahmed, age. s.371., Fûad Ahmed Kâmil, age., s.147.Emrullah İşler, “Arapça ve Türkçede Zamanlar”, s.59.Mustafa Çetin, Turkofonı Türkçe Öğren I, Temel I, Turkofoni Yayınları, İstanbul, 1999.s.40Emrullah İşler, Musa Yıldız, age., s. 65.

52Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________3. Geniş ZamanBir hâdisenin cereyanını öncelik ve sonralık bakımından hiç nazaraalmadan vereceğimiz haberi de, “okurum”, “görürüm”, “bilirim” gibi genişzaman içinde ifade ederiz. Geçmiş, hal ve gelecek zaman, geniş zamaniçinde bulunur denilse, herhâlde yanlış söylenmiş olmaz .49 Bu yönlerden elealındığında geniş zaman “eylemin belirttiği işin her zaman yapıldığını,yapılmakta olduğunu, gelecekte de yapılacağını bildirir. 50 ” “Alışkanlıklar,tabiat olayları, gerçekler, yönetmelikler/kanunlar, atasözleri vb. ifadeederken kullanılır.” 51Geniş zamanın çekimi, “-ar/ır/ur/ür” ekiyle yapılır. Kök ünlüyle bitiyorsa54 ‏(ا الواسع ( 53 ) المضارع ( Arapçada köke yalnız “-r” eki getirilir. 52veya () 55 olarak adlandırılır.(Tablo:8, Türkçe geniş zaman çekimi)لزمنصيغة الزمنالزمن الواسع/‏ المضارعKişi Olumlu Olumsuz Olumlu Soru Olumsuz SoruBen görürüm görmem görü müyüm görmez miyimSen görürsün görmezsin görür müsün görmez misinO görür görmez görür mü görme miBiz görürüz görmeyiz görür müyüz görmez miyizSiz görürsünüz görmezsiniz görür müsünüz görmez misinizOnlar görürler görmezler görürler mi görmezler miGeniş zamanla şu zaman ifadeleri kullanılır. Her zaman, sık sık,genellikle, ara sıra, bazen, sıkça, her gün, her ay, asla, hiçbir zaman, bazıgünler, sabahları, genelde, yılda bir, ayda yılda bir ve her saat... Yine genişzaman yaygın olarak şu eylem alanlarında kullanılır.49505152535455En-Neklavî, age. s. 230.Mehmet Hengirmen, Türkçe Dilbilgisi, age. s.222.Emrullah İşler, agm. s.59.Nurettin Koç, age. s.241.Muhammed Hamid Salim, age., s.172., es-Safsafy age. s.387. Abdullah MubeşşirAlterazi, age. s.116.Şevkî Hasen, age. s.188.Muhammed Hamid Salim, age., s.172.,

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)53____________________________________________________________________________Türkçe ile Arapçada geniş zaman kullanımındaki tekabül veya tenakuznoktaları örnek cümlelerde izlenebilir.Genelde yapıla gelen eylemler için kullanılır:Annem meyveyi pazardan alır.Biz daima öğretmeni dinleriz.تشترى والدتى الفاآهة من السوق .نحن نستمع إلى الأستاذ دائما .ألآ تناولنى هذا misin? İstek, genel duygular anlatılır: Bana bu kitabı vermezالكتاب .من فضلك هل تساعدنى؟ misiniz? Rica fonksiyonu vardır: Lütfen yardım ederBazen –a bilmek, –e bilmek yerine kullanılır:Memurlar evlerine erken dönemezler mi?ألا يعود الموظفون إلى بيوتهم مبكرين .4. Gelecek ZamanBaşımıza gelmemiş hâdiseleri gelmeden önce haber verecek olursak“yapacağım”, “yazacağım” şeklinde ifade ederiz ki, bu gelecek zaman içinsöz konusudur. 56 Gelecek zaman, eylemin belirttiği etkinlik ya da durumuniçinde bulunulan zamandan sonra, gelecek bir zamanda gerçekleşeceğinigösterir. Türkçedeki gelecek zamanı ‏(يفعل)‏ kalıbı karşılar. Aynı kalıbınbundan başka iki ayrı işlevi daha vardır. “( + ) kalıbı yakın gelecekile uzak geleceği ifade ettiği denilse de kullanımlarında açık bir ‏(سوف + (فاعلٌ‏ gelecek zaman ile tenvinli olarak kullanılan ‏(المستقبل)‏ fark görülmeyenkalıbı da bir işin gelecekte olacağını bildirir”. 57 Arapçada gelecek zamanındört ayrı yapıyla ifade edilmesi, bu zamanın Arap toplumundaki kültüreldeğerini ve yine bu zamanın doğal bir zaman olduğunu gösterir. Belki busebepledir ki Arapçada () 58 olarak isimlendirilen gelecekzaman, ismi üzerinde ihtilâf olmayan tek zamandır.Gelecek zaman “-acak/ecek” ekiyle kurulur. Ancak birinci tekil ve birinciçoğul kişide “-acak acağı” şekline dönüşür. Olumsuzunda kökle ekarasına “y” koruma sesi girer. 59يفعل سصيغة الزمن المستقبليفعل56575859En-Neklavî, age. s.229.Emrullah İşler, “Arapça ve Türkçede Zamanlar”, s.60.Şevkî Hasen, age. s.207., es-Safsafy age. s.413., Abdullah Mubeşşir Alterazi, age. s.122.,Muhammed Hamid, age. s.183., Fûad Ahmed Kâmil, age s.153Nurettin Koç, age. s.240, 241.

54Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________(Tablo:9, Türkçe gelecek zaman çekimi)Kişi Olumlu Olumsuz Olumlu Soru Olumsuz SoruBen gireceğim girmeyeceğim girecek miyim girmeyecek miyimSen gireceksin girmeyeceksin girecek misin girmeyecek misinO girecek girmeyecek girecek mi girmeyecek miBiz gireceğiz girmeyeceğiz girecek miyiz girmeyecek miyizSiz gireceksiniz girmeyeceksiniz girecek misiniz girmeyecek misinizOnlar girecekler girmeyecekler girecekler mi girmeyecekler miTürkçe ile Arapçada gelecek zaman kullanımındaki tekabül veya tenakuznoktaları örnek cümlelerde izlenebilir.Ders bir saat sonra başlıyor (başlayacak).Babam gelecek hafta gidiyor (gidecek).Yarın İstanbul’a gideceğim.Yarın İstanbul’a gideceğim.Az sonra döneceğiz.Güzel bir film izleyeceksiniz.تبدأ المحاضرة بعد ساعةيذهب أبي الأسبوع القادم .سأسافر الى اسطنبول غدا .سوف أسافر الى اسطنبول غدا .سنعود بعد قليل .ستشاهدون فيلما جميلا .لن تتشاجروا مع سائق السيارة . dövüşmeyeceksiniz. Siz arabanın sürücüsüyle5. Emir kipiTürkçede emir yapan ek yoktur. Emir yapmak için fiil köküne ünlüuyumuna uygun olarak şahıs ekleri eklenir. İkinci çoğul şahısta olumsuzlukeki ile şahıs ekleri arasına “y” koruyucu ünsüzü girer. İkinci tekil ve çoğulşahısların sorusu ve olumsuz sorusu yoktur. 60 Emir kipi, eylemin yapılmasınıdileyen ve emreden bir kiptir. Bu kip birinci tekil ve birinci çoğul içinkullanılmaz ve ikinci tekil kişi için kökle yetinilir ek getirilmez. 61 Arapçadaadlandırılır. olarak ‏(صيغة فعل الأمر)‏(Tablo:10, Türkçe emir kipinin çekimi)6061Hamza Zülfikar, age. s.56.Nurettin Koç, age. s.245, 246.

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)55____________________________________________________________________________Kişi Olumlu Olumsuz Olumlu Soru Olumsuz SoruBenSen gel gelmeO gelsin gelmesin gelsin mi gelmesin miBizSiz geliniz gelmeyin,-geyinizOnlar gelsinler gelmesinler gelsinler mi gelmesinler miTürkçe ile Arapçada emir kipi kullanımındaki tekabül veya tenakuznoktaları örnek cümlelerde izlenebilir.6. Gereklilik kipiSiz derslerinize çalışınız.Bu işi tekrar yapma.Sana feda olsun.Doktordan sorma, çekenden sor.ذاآروا دروسكم .لا تكرر هذا العمل .فليكن فداء لك .لا تسأل الطبيب،‏ اسأل المجرب .Gereklilik kipi bir eylemin, bir işin yapılması gerektiğini belirten biristeme kipidir. Eylem kök ya da gövdesine “-malı/meli” eki getirilerekyapılır. 62 Bir şeyin olmasını arzu ederken, bu arzuya kendimizi ya dabaşkasını inandırmaya çalışıyorsak, böyle bir istek gereklilik kipiyle ifade‏(يجب)‏ ismiyle adlandırılan bu zaman ‏(صيغة الفعل الوجوبى)‏ edilir. 63 Arapçadagerekir yardımcı fiiliyle çekimlenir. Türkçede de (eylem+ma+iyelik eki gerek/lâzım, gerek+zaman eki), (eylem+mak gerek/lâzım, gerek+zamaneki, zorunda/mecburiyetinde +(y) kişi eki), (eylem+mak zorundakal+zaman eki+ kişi eki), (eylem+maya mecbur+kişi eki) 64 yapılarıyla daifade edilir. Bazen de (-malı/meli) gereklilik eki üzerine (-dır/dir/dur/dür)bildirme eki gelir. 65 Aşağıdaki düzenli gereklilik çekimine ek olarakoldukça zengin ifade şekli olan bu kipin Türk toplumu ve kültürü içinde özelkullanımı olduğu açıkça görülebilir.62636465Nurettin Koç, age. s.244, 245.En-Neklavî, age. s.230.Tömer Hitit Yabancılar İçin Türkçe 2, (komisyon), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara2002. s.5.Mehmet Hengirmen, Nurettin Koç, Türkçe Öğreniyoruz 2, Engin Yayınevi, Ankara 1997.s.73.

56Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________(Tablo:11, Türkçe gereklilik kipinin çekimi)Kişi Olumlu Olumsuz Olumlu Soru Olumsuz SoruBen çalışmalıyım çalışmamalıyım çalışmalıyım mı çalışmamalıyım mıSen çalışmalısın çalışmamalısın çalışmalısın mı çalışmamalısın mıO çalışmalı çalışmamalı çalışmalı mı çalışmamalı mıBiz çalışmalıyız çalışmamalıyız çalışmalıyız mı çalışmamalıyız mıSiz çalışmalısınız çalışmamalısınız çalışmalısınız mı çalışmamalısınız mıOnlar çalışmalılar çalışmamalılar çalışmalılar mı çalışmamalılar mıTürkçe ile Arapçada gereklilik kipi kullanımındaki tekabül veya tenakuznoktaları örnek cümlelerde izlenebilir.Ben şirketin müdürüyle tanışmalıyım.Elektrik faturasını ödemen gerek.يجب ان أتعارف مع مدير الشرآة .يجب ان تدفع فاتورة الكهرباء .يجب ألا تخرجوا من البيت بلا معطف فى çıkmamalısınız. Kışta paltosuz evdenالشتاءيجب ألا يعود إلى السجن ثانية dönmemelidir. Hapishaneyeمتأخرة tekrar .يجب ألا نتصل بصديقنا فى ساعة etmemeliyiz. . Arkadaşımıza geç saatte telefon.Gelecek hafta İstanbul’a dönmemelisiniz.ألا تعدوا إلى إستانبول الأسبوع القادم .يجب7. İstek kipiİstek kipi, istek belirtir ve eylem köküne “-a/e” eki getirilerek yapılır.Soru biçimi birinci tekil ve birinci çoğul kişi için yapılabilir. 66 Bu kip, fazlaşiddet ifade etmeyen bir isteği belirtir. Yumuşak ve nazik bir istemeşeklidir. 67 Arapçada istek kipi عسى،‏ يحسن،‏ يجب)‏ ‏,(صيغة الفعل الإلتزامى)‏ ‏(يود،‏ gibiyardımcı değişik fiillerle yapılır.(Tablo:12, Türkçe istek kipinin çekimi)Kişi Olumlu Olumsuz Olumlu Soru Olumsuz SoruBen anlayayım anlamayayım anlayayım mı anlamayayım mı6667Nurettin Koç, age. s.242, 243.En-Neklavî, age. s.230.

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)57____________________________________________________________________________Sen anlayasın anlamayasın anlayasın mı anlamayasın mıO anlaya anlamaya anlaya mı anlamaya mıBiz anlayalım anlamayalım anlayalım mı anlamayalım mıSiz anlayasınız anlamayasınız anlayasınız mı anlamayasınız mıOnlar anlayalar anlamayalar anlayalar mı anlamayalar mıTürkçe ile Arapçada istek kipi kullanımındaki tekabül veya tenakuznoktaları örnek cümlelerde izlenebilir.فلأآن فداء لك . olayım. Sana kurban ‏,فلأقل لكم شيئا . söyleyeyim. Size bir şey8. Dilek - şart kipiKolay gele.Hayır ola.Ben eski arabamı satmayayım.Köprünün altından geçmeyelim.Bu gazeteyi okumayalım mı?فليأت سهلا هينا‏(جعله االله هينا ).عسى أن يكون الأمر خيرا . ‏(اللهم اجعله خيرا (أود ألا أبيع سيارتى القديمة .يحسن ألا نمر من أسفل الجسر .هل يجب ألا نقرأ هذه الجريدة .Dilek şart kipi, dilek kavramı verir ve eylem köküne “-sa/se” ekigetirilerek yapılır. 68 Bir şeyi isterken biraz daha şarta yakın, vurgulu istemetarzını gösterir. Bu kipin eki “-se”, başka bir kip eki üstünde çekime girerseالفعل الشرطى ( , 70 ‏(صيغة فعل الشرط)‏ doğrudan şart anlamını taşır. 69 Arapçadabilinir. 71 olarak ‏(البسيط(Tablo:13, Türkçe dilek şart kipinin çekimi)Kişi Olumlu Olumsuz Olumlu Soru Olumsuz SoruBen yazsam yazmasam yazsam mı yazmasam mıSen yazsan yazmasan yazsan mı yazmasan mıO yazsa yazmasa yazsa mı yazmasa mı68697071Nurettin Koç, age. s.243.En-Neklavî, age. s. 230.es-Safsafy, age. s. 438.Fûad Ahmed Kâmil, age, s. 161.

58Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________Biz yazsak yazmasak yazsak mı yazmasak mıSiz yazsanız yazmasanız yazsanız mı yazmasanız mıOnlar yazsalar yazmasalar yazsalar mı yazmasalar mı(Tablo:14, Arapça dilek şart kipinin çekimi)حالة الإستفهام المنفيحالة الإستفهام حالة النفى حالة الإثبات هل لو لم أآتبهل لو أآتب لو لم أآتب لو أآتب أنا أنتلو تكتبلو تكتبينلو لم تكتبلو لم تكتبيهل لو تكتبهل لو تكتبينهل لو لم تكتبهل لو لم تكتبيهولو يكتبلو تكتبلو لم يكتبلو لم تكتبهل لو يكتبهل لو تكتبهل لو لم يكتبهل لو لم تكتبنحن لو نكتب لو لم نكتب هل لو نكتب هل لو لم نكتبأنتملوتكتبونلوتكتبينلو لم تكتبوالو لم تكتبينهل لو آتبونهل لو تكتبنهل لو لم آتبواهل لو لم تكتبنهملو يكتبونلو يكتبنلو لم يكتبوالو لم يكتبنهل لو يكتبونهل لو يكتبنهل لو لم يكتبواهل لو لم يكتبنTürkçe ile Arapçada dilek şart kipi kullanımındaki tekabül veya tenakuznoktaları örnek cümlelerde izlenebilir.لو نمنا متأخرين،‏ لا نستيقظ مبكرين .إذا زرتمونا،‏ بقينا فرحين .لن ينساه حتى لو مات .حتى لو زاد راتبنا،‏ أيضان لايكفى .Biz geç yatsak, erken kalkamayız.Siz bizi ziyaret etseniz, memnun kalırız.Ölse bile onu unutmayacak.Maaşımız artsa bile yetmiyor.سواء دفعت الإيجار ام لم تدفع،‏ أخرج من çık. Kirayı ödesen de ödemesen de evdenالبيت .

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)59____________________________________________________________________________Onlar bize gelmeseler, biz onlara gideriz.72لو لم يأتوا إلينا،‏ نذهب إليهم .Dilek şart kipi, Türkçenin doğasından gelen bir zaman kipi olupArapçada ise yapay bir kip görümümdedir. Belki Arap dil kültüründe böylebir zamanın işlerlik kazanmasına ihtiyaç duyulmamış olabilir. Ancak bu,dilek şart kipi anlamının Arapçada ifade edilemeyeceği anlamınagelmemelidir. Aynı eylem kipi farklı yapılarla aynı anlamı ifade etmeklebirlikte bu dilin kendi tabiatında var olup kullanılan zamanların üslûpakıcılığına ve anlamlarının açıklık derecesine yetişemeyebilir.Belirli geçmiş zamanın Türkçe ile Arapça çekimleri karşılaştırılan(Tablo:4) ile (Tablo:5)’te, her iki dilde fiiller dilin akıcılığına uygun biryapıda oldukları görülmesine rağmen (Tablo:13) ile (Tablo:14)’de aynıinsicamı görmek pek kolay değildir. Yalnız bu benzetmelerin “bir dili diğerbir dile üstün kabul etmek yanlışıyla” 73 hiçbir ilgisi yoktur. Çünkü dillerarasındaki yapısal farklar veya onu konuşan toplumun geri/ileri oluşu,dillerin üstülüğünü belirleme aracı değildir. Hiçbir dilin diğer bir dileüstünlüğü olmadığı gibi, tüm dünya dilleri yapıda farklı olsalar da her dilaynı anlamları anlatama gücündedir. Aralarındaki fark sadece toplumunkültürel yapısı doğrultusunda bazı yapısal ve anlatımsal aykırılıklarınolmasıdır ki, bu da yadırganması makul olmayan doğal bir sonuçtur. Buradasöz konusu yapılan olgu, diller arsındaki farkların öğrenim veya öğretimenasıl yansıtılması gerektiği konusudur. Çünkü hedef dille anadil arasındakitekabül ve tenakuz ince bir ayrımla ortaya konmadan, sağlıklı öğretim veyaöğreniminin yapılması çağdaş dilbilimin esaslarıyla çelişen bir durumdur.Sonuç1. Türkçe fiil çekimlerinin Arap öğrencilere öğretilmesinde dikkatedilmesi gereken önemli konulardan biri, fiillerin çekim düzenlerinin tıpkıyapısal tezatta olduğu gibi birbirine benzeme yerine aksi bir sistemin işlediğigözardı edilememelidir. İki dil arasında karşılıklı sürdürülecek öğretimçalışmalarının bu çelişkili yapıya göre düzenlenmesi başarıya katkısağlayacak önemli bir unsurdur. Fiil çekim sistemlerindeki tezatlı düzen,yerine göre öğretimi kolaylaştırıcı bir unsura çevrilebilir. Çünkü çoğu zamandiler arasında yarı benzer durumların öğretilmesi, öğrencilere zıt konularınöğrenilmesinden daha zor gelmektedir. Öğrencinin anadilinde olmayanyapılar, hedef dilin bir özelliği olarak basit, açık ve örnekli bir yöntemleöğretildiğinde daha kolay ve kalıcı olarak öğrenilmektedir. Yani anadildeolmayan konuların öğretiminde benzersizlik kuralı uygulanmalıdır.2. Türkçe fiil çekimlerinin öğretimde karşılaşılan zorlukların tümü iki dilarasındaki farklardan dolayı değildir. Öğretimi zorlaştıran sebeplerden bir7273es-Safsafy, age., s. 440, 441, 443, 445, 448, 456. örnek cümleler sıraya uygun olarak busayfalardan alınmıştır.Şükran Fazlıoğlu, agm. s. 58.

60Yrd.Doç.Dr. Candemir DOĞAN____________________________________________________________________________diğeri de, öğretim yaklaşımından kaynaklanmaktadır. Bunların başındaTürkoloji bölümlerinde okutulan Türkçe gramer kitaplarının Arapça grameröğretim yöntemiyle düzenlenmiş olmaları gelmektedir. Madem iki dilarasında benzerlik değil zıtlık var, her iki dilin gramer konuları kendisistemlerinde öğretilmesi gerekir.3. Türkolojilerdeki Türkçe gramer kitaplarında zamanlarınadlandırılmasında bir karmaşa yaşanmaktadır. Her eylem zamanınınişlenmesinde işaret edildiği gibi hemen hemen tüm kitaplarda değişik birisimlendirmeyle karşılaşmak mümkündür. Aynı karmaşayı Türkçe dilbilgisive yabancılara Türkçe öğretim kitaplarında da görmek mümkündür.Türkoloji ders kitaplarında zamanların farklı isimlendirilmesi belki deTürkçe dilbilgisi kitaplarının etkisiyle olduğu söylenebilir. Bu probleminçözümü için Türkçe dilbilgisi kitap yazarlarının en azından zamanlarüzerinde isim birliği sağlamaları zorunludur.4. Türkçe fiil çekimlerinde şahıs zamirlerinin az olması, tensiye vemüennesin olmaması, Arapçada on dört şahıs çekim kalıbının altıya düşmesi,öğretimde motive aracı olarak kullanılmalıdır. Önce Türkçe ses uyumusisteminin temel kurallarının öğretilmesi ve daha sonra da istisnalarınverilmesi öğretimi kolaylaştıracaktır. Diğer yandan Türkçede fiilzamanlarının Arapçaya göre fazla görünümünün doğurduğu olumsuzluk,düzenli çekimin sisteminin sağlayacağı kolaylıkla giderilebilir.5. Türkçede şimdiki zaman, geniş zaman ve gelecek zaman için tablo 5, 6ve 7 de izlenebileceği gibi ayrı ayrı kipler vardır ve düzenlidir. Buna karşılıkArapçada ‏(يفعل)‏ şimdiki zaman, geniş zaman ve gelecek zamanın olumlusuما / ( olumsuzu için ortak kullanıma sahip bir kiptir. Bu kipin şimdiki zamankalıbıyla ve gelecek ‏(لا + ( olumsuzu ) kalıbıyla, geniş zaman + يفعلzamanın olumsuzu da ( + ‏(لن kalıbıyla yapılır. Başta basit görülennispeten karışıklık gösteren bu yapı yerine, olumsuz şekli hep “-ma” ileyapılan bir sistemle karşılaştırılarak öğretilmesi, öğrencinin Türkçede fiilzamanlarının çokluğu endişesine düşmesini önler.6. Türkçede çok yaygın kullanılan belirsiz geçmiş zamanın, Arapöğrencilerin çok az kullandıkları ve kullanıldığında da zaman ifadesi veyayapısı çoğunlukla yanlış olduğu gözlenir. Bunun sebebi Türkçedeki (kök + –mış, –miş) zamanın tam bir karşılığının Arapçada olmaması olabilir. Buzamanın öğretiminde gramatik ve pragmatik kullanım alıştırmalarına özelönem verilerek yeni bir kullanım becerisi kazandırma teknikleriyle belleğeyerleştirilmelidir.7. Arap öğrenciler, çoğunlukla şimdiki zaman eki –yor’dan önceki “a” ve“e”lerin “ı” ve “i”ye, konuşma dilinde “a” ve “e”lerin “ı/i/u/ü,” seslerinedönüşmesine pek kolay alışamamaktadırlar. Böyle bir problemin ortayaيفعليفعللا

Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:1 (2007)61____________________________________________________________________________çıkmaması için, önce şimdiki zamanın yazı dilinde kullanımı melekeyedönüşmesi sağlanmalı ve daha sonra iletişim ortamlarında pekiştirilmelidir.8. Öncelikle Türkiye’de yabancılar için hazırlanan Türkçe öğretim setleridaha sistematik ve konular tutarlı hale getirilmeli, dilbilgisi kitapları yenidengözden geçirilmelidir. En azından kitaplar arasında zamanların isim birliğive konulara yaklaşım tarzı çelişkilerden arındırılmalıdır. Türk Dil Kurumu,Türk dili için böyle bir tarihî görevi yüklenmelidir. Özellikle tarihte Türkdilinin ilk öğretilmeye başlandığı yer olan Mısır’daki çalışmalardesteklenmeli ve Araplara Türkçe öğretim kitaplarının geliştirilmesinidesteklemelidir.9. Mısır’da Türkologların yazdıkları Türkçe dilbilgisi kitapları, gramatik,Türkçe yazım ve anlatım gibi yönlerden yeniden gözden geçirilerekgeliştirilmesi Türkçe öğretimine önemli katkılar sağlayacaktır. Öğretiminbaşarısı için her iki dilin tüm dilbilgisi alanlarını kapsayacak karşılaştırmalıöğretim çalışmaları yapılmasını gerektirmektedir. Bunların sonuçlarına göreyeni çağdaş Türkçe-Arapça öğretim kitapları hazırlanmalıdır.10. Kahire Türkçe Öğretim Merkezi daha fonksiyonel hala getirilerekburada Türkçe Arapça karşılaştırmalı dil öğretim uzmanlarınıngörevlendirilmesi, Türkoloji öğrencilerinin başarısı için hayatî bir önemesahiptir.