Kleur bekennen

andering’ ( jwv) leidt en wat daarom de
maximale belichtingsdosis (lux.uren) tijdens
de tentoonstellingsperiode mag
zijn. Die dosis moet worden afgestemd
op de effectieve belichting, de minimale
verlichtingssterkte die nodig is om de
voorwerpen optimaal zichtbaar te maken
voor het publiek. Met betrekking
tot het accepteren van bepaalde verandering
is dan de vraag: ‘In hoeveel tijd
mag er 1 jwv optreden?’ Dit is de verantwoordelijkheid
van de collectiebeherende
instelling die daar zelf een
standpunt over in zal moeten nemen.
Dynamisch
Japanse prenten zijn moeilijk tentoon
te stellen omdat de kleuren heel snel
verbleken in het licht. Dat wist men bij
Museum Volkenkunde in Leiden. Voor
het tentoonstellen van een collectie Japanse
prenten heeft het museum een
belichtingsregime uitgewerkt, dat uitgaat
van acceptatie van 1 jwv in vijftig
jaar. De verlichtingssterkte is laag en de
prenten mogen maar een bepaalde tijd
tentoongesteld worden. Daarna worden
ze een aantal jaren in het donker
opgeslagen. Op die manier wordt de
verbleking over vele jaren uitgespreid
en kunnen generaties na ons ook nog
van de prenten genieten. Een set prenten
is gedurende één jaar tentoonstellen
nauwkeurig gecontroleerd. De
kleurveranderingen als gevolg van de
blootstelling aan licht zijn door ICN gemeten.
Ondanks het strenge belichtingsregime
is er een verbleking in de
lichtblauwe tinten gemeten.
Maar wat zeggen de gemeten getallen?
In een serie experimenten waren de leden
van een testpanel in staat de grootte
van het kleurverschil waar te nemen
in naast elkaar geplaatste kleurvlakken.
Slechts de helft van het panel kon hetzelfde
kleurverschil zien in de context
van een veelkleurige afbeelding. De gemeten
kleurverandering in de prenten
werd door het panel gewaardeerd als
een verlies van culturele waarde van 9
procent over een periode van tenminste
160 jaar. Het is dus gewenst de blootstelling
van deze prenten aan licht verder
terug te brengen zodat ook onze
achterkleinkinderen ze zo zuiver mogelijk
kunnen bewonderen.
Wat is hierbij de zin en onzin van dynamische
verlichting? Om iets hierover te
kunnen zeggen, zullen we eerst duidelijk
moeten krijgen waar we het over
hebben, aldus Rob van Beek, architect
bij Rijksgebouwendienst met een passie
voor licht. Het natuurlijke licht, gegenereerd
door de zon, is dynamisch. De
vraag waar het om lijkt te draaien is:
moeten we deze dynamiek ook introduceren
in onze kunstlichtinstallaties?
En zo ja, op welke manier?
Daarover heeft Plafond & Wand in 6-
2006 en 4-2007 al eens over gepubliceerd.
Binnen de Rijksgebouwendienst
wordt dynamisch licht eigenlijk alleen
toegepast in speciale ruimtes zoals
meldkamers. Uitzondering daarop is
het in 2008 gerealiseerde kantoor
Westraven voor Rijkswaterstaat in
Utrecht. Het eerste RGD-project met dynamisch
licht was de renovatie van de
meldkamer van paleis het Loo. Na realisatie
heeft men een enquête gehouden.
Het ging hier om de meldkamer, het zenuwcentrum
van de bewaking. Een
ruimte waar per shift twee tot drie
mensen de bewakingsmonitoren in de
gaten houden en de communicatie met
de bewakers in het museum onderhouden.
De ruimte wordt 24 uur per dag
wisselend gebruikt door een groep van
vijftien personen. In 2003 is de meldkamer
totaal gerenoveerd en voorzien
van een kunstlichtinstallatie waarbij zowel
het lichtniveau (tot 1200 lux op
werkblad niveau) en kleurtemperatuur
(tussen 2700 en 6500K) handmatig instelbaar
is. De ruimte heeft een raam
waardoor daglicht binnenkomt, er is
een goede daglichtwering.
Dag en nacht
Bij de vraagstelling in de enquête is een
eerste grove scheiding gemaakt tussen
het gebruik in de dag- en nachtsituatie
en gevraagd naar zaken als de frequentie
van het gebruik van de instellingsmogelijkheden.
Alle ondervraagden
gaven aan de instelmogelijkheid te gebruiken,
variërend tussen eenmalig bij
aanvang tot meer dan vijfmaal per shift.
Geen van de ondervraagden had behoefte
aan een ruimere instelmogelijkheid,
zowel in de dag- als nachtsituatie.
Niet voor het lichtniveau en niet wat
betreft de marge in kleurtemperatuur.
Op de vraag of de instelmogelijkheid
ook bewust wordt gebruikt om de alertheid
tijdens een dip te verhogen, gaf
ongeveer de helft aan dat te doen.
‘Op welke manier doet u dat?’ kreeg
het verrassende antwoord: Door het
verlagen van de lichtintensiteit in combinatie
met het verlagen van de kleurtemperatuur.
Dus voorkeur voor minder
licht met een warmere kleur in plaats
van méér licht met een koelere kleur.
De algemene lichtregelmogelijkheden
worden in de nachtsituatie hoger gewaardeerd
dan gedurende de dagdienst,
hoewel dit in mindere mate
De biodynamishe lichtoplossingen van zes fabrikanten vergelijken is bijzonder. Dit is Trilux.
20
Plafond & Wand 6-2008