Het Station bouwen Bovenbouw naar de wensen van de mensen

Het Station: bouwen
Bovenbouw
Al drie keer
een nieuw
station Delft
naar de wensen
van de mensen
Sinds de komst van de trein naar Delft
in 1847 heeft de stad een station.
Dat station heeft tot nu toe op twee
verschillende plaatsen gestaan. Eerst
aan de Houttuinen, later aan de Van
Leeuwenhoeksingel. De treinreizigers
vonden dat eerste station niet ideaal.
Bij de bouw van het tweede station,
in 1885, werd rekening gehouden met
de wensen van de treinreizigers en
met nieuwe ontwikkelingen. Na 128
jaar wordt het tweede station vervangen
door een derde station. Dit keer
krijgen we een station onder de grond.
Alleen zo komen reizigers bij de trein
die straks door de tunnel rijdt. Het
nieuwe station moet voldoen aan heel
veel nieuwe eisen. En natuurlijk ook nu
weer: aan de wensen van reizigers.
53

vroeger
OUDE DELFT
OUDE DELFT
BINNEN
WATERSL
WESTVEST
PHOENIXSTRAAT
SPOORSINGEL
1885
1847
Foto: Archief Delft collectie Beeld en Geluid
opdracht
1
DENK DOE
Waar stond het eerste station van Delft?
Foto: Archief Delft collectie Beeld en Geluid
Geschiedenis van het Station
In 1847 waren de eerste spoorlijnen van Nederland die reed tussen
Rotterdam en Den Haag klaar. De treinen konden gaan rijden. In Delft
maakte de trein een tussenstop, dus op 3 juni 1847 kreeg onze stad
een station. Dit eerste station stond op een andere plek dan nu.
Zoek op ‘WikiDelft, stationsgeschiedenis’ waar het eerste
station stond en teken deze locatie op de kaart.
A Geef op de kaart aan waar het huidige station staat.
b Er waren verschillende redenen om na ongeveer 40 jaar
het station te verhuizen. Welke drie redenen kun jij op
WikiDelft vinden?
54

Het tweede station van Delft:
al ruim 128 jaar oud
Architect Christiaan Posthumus Meyes ontwierp
het tweede station van Delft. Het was in 1885 af.
Het gebouw is nu al ruim 128 jaar als station in
gebruik, maar dat gaat binnenkort veranderen.
Er wordt immers een nieuw station gebouwd in
de Spoorzone.
Het stationsgebouw Van Posthumus Meyes werd
veel groter dan het eerste station van Delft. Zo ontwierp
hij bijvoorbeeld een aantal woningen in het
pand. De stationschef ging er wonen, maar ook de
stationsrestaurateur (de baas van het restaurant)
kreeg er een huis voor zichzelf en zijn gezin.
vroeger
Lof en kritiek
In de krant schreven ze in 1885 lovend
over het mooie nieuwe station. Er was ook
kritiek. Mensen vonden het vervelend dat
je voortaan alleen met een treinkaartje op
het perron mocht komen. Dat betekende
dat je geen afscheid op het perron kon nemen
als je iemand naar de trein bracht. Zo
kon je iemand niet uitzwaaien. Ook klaagden
de mensen over de koude wind op het
perron. Waar de mensen ook niet blij mee
waren, was dat je het tweede perron alleen
kon bereiken via een hoge trap. Dat is in
2013 nog steeds zo.
DENK
PRAAT
opdracht
3
opdracht
2
Planten voor de ramen
Er wonen nog steeds mensen in
het stationsgebouw. Soms zie je de
was buiten hangen en ook staan er
plantjes voor de ramen.
Lijkt het jou leuk om daar te wonen?
Bespreek met elkaar de voor- en
nadelen van wonen in het station
van Delft.
DENK
Wie kan er niet met de trap?
A
b
c
PRAAT
Voor wie kan het lastig zijn om met een
trap het perron te bereiken? Waarom?
Welke oplossingen kun je hiervoor
bedenken?
Kun je voorbeelden bedenken van
andere plekken waar ze dit probleem
hebben opgelost? (Op jouw school?
In het winkelcentrum? Op het vliegveld?)
Hoe is het daar opgelost?
55

vroeger
Een angstige nacht
Wim Jonker was van 1932 tot 1962 de ‘stationrestaurateur’,
of gewoon: de baas van het
restaurant. Na de heer Jonker kreeg de heer
Van Eck de leiding.
Het restaurant bestond uit twee delen. In het
oude restaurant aan het perron konden de
reizigers iets eten of drinken en in de kelder
waren niet-reizigers welkom.
Wim Jonker en zijn familie beleefden in 1954
een angstige nacht in het station. Je leest
hiernaast wat er gebeurde:
Het was voorjaar in Delft. Het gezin
Jonker (vader, moeder en de kinderen,
en het gezin van hun dochter) lag
heerlijk te slapen. De zon had op 13 mei
de hele dag geschenen, het was aangenaam
warm. De ramen van de slaapkamers
stonden open, zodat een zacht
briesje door de slaapkamer waaide.
Middenin de nacht werd Wim Jonker
wakker. Hij rook iets. Het duurde even
voordat hij door had dat het om een
brandlucht ging. Het station stond in
brand! Hij brulde het hele huis wakker:
“Brand!!! Brand!!!” Zijn zwangere vrouw
stommelde met haar dikke buik richting
de kinderen en al snel rende de hele
familie naar beneden. Maar op de trap
werden ze verrast door vlammen. Het
kantoor beneden in het station stond
in vuur en vlam. Ze renden allemaal
weer terug. Gelukkig wist iedereen zich
in veiligheid te brengen: de brandweer
redde de tien mensen (inclusief het
anderhalf jaar oude kleinkind van Wim
Jonker) uit de 13 meter hoge dakgoot
met een ladderwagen. Pfff… Eind goed,
al goed. Wim Jonker had brandwonden
aan zijn handen en voeten.
Foto: Archief Delft collectie Beeld en Geluid
opdracht
4
DOE
Nu ben jij aan de beurt
Verzin een spannend verhaal dat zich afspeelt in het
station van Delft. Zoiets als de brand in 1954, maar jij
kunt vast iets heel anders verzinnen. Zorg dat in je
verhaal duidelijk is wie er allemaal bij het spannende
avontuur betrokken zijn, en beschrijf eerst de situatie en
wat eraan vooraf ging voordat je (ongeveer op tweederde
van je verhaal) de ‘ramp’ beschrijft. Rond je verhaal ook
goed af, vertel wat er daarna gebeurde, en hoe het afliep.
56

vroeger
Tegeltableaus in het station
In de stationshal hingen sinds 1885 vier tegeltableaus. Hierop
stonden voorstellingen met de titels ‘overvloed’, ‘telegrafie’,
‘stoomkracht’ en de ‘Delftse stedemaagd’. De tableaus waren
ontworpen door Adolf le Comte, die bij de Delftse porseleinfabriek
De Porceleyne Fles werkte als ontwerper. De voorstellingen
waren verwijzingen naar ‘de moderne tijd’ van toen
(de 19e eeuw). Leon Senf had de tableaus geschilderd.
Toen in 1959 het station werd gerenoveerd werden de tegels
gesloopt. Althans dat dacht men… een sloper nam ze mee
naar huis en hing ze op in zijn eigen huis. Later heeft
Delftenaar Durk Rienstra ze gered en aangeboden aan het
Tegelmuseum in Otterloo. Daar zijn ze nog steeds.
opdracht
Hoe heten ze?
5
DENK
A Bekijk de vier afbeeldingen
en schrijf de juiste titel bij
de afbeeldingen.
Overvloed
Telegrafie
Stoomkracht
Delftse stedemaagd
b Beschrijf kort waarom je denkt dat
de titel bij de afbeelding hoort.
DOE
c Wat had jij gedaan met deze
afbeeldingen: waarom had jij
ze in 1959 gesloopt of gered?
d Zoek op WikiDelft de tekst
‘Delftsblauwe verhalen’
van Durk Rienstra; daarin
beschrijft hij hoe hij de
tableaus heeft gered.
e Ontwerp zelf een Delftsblauwe
tegel met als onderwerp
‘de moderne tijd’, maar dan
in de 21e eeuw.
57

nu
OUDE DELFT
OUDE DELFT
Geen station meer
Dat prachtige oude gebouw dat 128
jaar dienst heeft gedaan als station,
verliest binnenkort zijn functie.
Gelukkig blijft het wel staan waar
het nu staat. Het is nog onduidelijk
wat er in dit gebouw zal komen.
Als de treinen straks door de ondergrondse
tunnel rijden, moet het
station natuurlijk ook onder de grond
zijn. Daarom wordt er vlak bij het
oude station een nieuw, ondergronds
station gebouwd.
SPOORSINGEL
PHOENIXSTRAAT
Het nieuwe station
en stadskantoor
Kantoor en station bovenop elkaar
BINNEN
WATERSL
WESTVEST
Op straatniveau zie je bijna niets van het nieuwe station. Wat je wel
ziet is het nieuwe, grote, glazen stadskantoor dat er bovenop gebouwd
wordt. De stationshal komt in dit nieuwe stadskantoor, aan de kant van
de binnenstad (Westvest). Vanuit deze stationshal kunnen reizigers op
de ondergrondse perrons komen. En als je naar buiten kijkt vanuit de
glazen stationshal zie je een stukje van de oude stad Delft.
Het oude
station
Stadskantoor
Stationshal
Ondergrondse perrons
Afbeeldingen: Mecanoo
58

Voor reizigers en Delftenaren
opdracht
6
DENK
PRAAT
nu
Het station onder de grond is voor de treinreizigers. Het stadskantoor
daarboven is bedoeld voor alle ambtenaren die bij de gemeente Delft
werken. Ook de burgemeester en wethouders krijgen in dit nieuwe
stadskantoor hun kamers en vergaderzalen. En voor burgerzaken, zoals
het aanvragen van een paspoort of het aangeven van de geboorte
van een baby, kunnen de inwoners van Delft straks ook in dit gebouw
terecht. Daarvoor komen er balies in de hal op de begane grond.
Is dat wel goedkoper?
In 2011 besloten burgemeester en wethouders van
Delft dat ze moesten bezuinigen. Dat heeft (onder
andere) te maken met de crisis. Ook het nieuwe stadskantoor
moest minder duur worden. De architect heeft
het ontwerp aangepast; in plaats van vijf krijgt het gebouw
nu vier lagen. Het ontwerp voor het gebouw was
al klaar. Het aanpassen van dat ontwerp kost óók geld.
Waarom is een lager gebouw dan toch beter, denk je?
Bedenk in groepjes het antwoord.
5
4
3
Eén laag eraf, dat gaat niet
zomaar. De architect moet
Prachtig gebogen plafond
2
ook kijken of de hoogte en
de breedte anders moeten.
Het kantoor en het station worden met elkaar
verbonden in de grote hal op straatniveau.
Onder een prachtig gebogen plafond lopen
straks treinreizigers en Delftenaren die voor
de publieksbalies komen.
Afbeeldingen: Mecanoo
1
De vorm van het gebouw
moet blijven ‘kloppen’
(alles moet in de juiste
verhouding zijn).
59

nu
Stap voor stap bouwen
Het bouwen van zo’n groot gebouw middenin een stad is niet zo makkelijk.
Het bouwterrein tussen de Westvest en het spoor is krap en je komt er niet
zo gemakkelijk. Er zijn ook veel mensen tegelijk aan het werk. Er wordt
gebouwd aan de tunnel, aan het station én aan het grootste deel van het
stadskantoor. Station en stadskantoor moeten in 2015 klaar zijn, net als
het nieuwe busstation dat op het Stationsplein komt. Je snapt waarschijnlijk
wel dat er goed moet worden nagedacht over wie, wanneer, waar mag
werken. Je moet elkaar als bouwers niet in de weg zitten. Dat lijkt goed te
gaan, stapje voor stapje zie je het gebouw groeien.
2011: Vloer
In 2011 is begonnen met de
bouw van het ondergrondse
deel van het station. De
vloer van de stationshal is
gebouwd.
Tekeningen bouwfases: Jam Visueel Denken
2011
60

Foto: Delft Bouwt
opdracht
7
DENK
PRAAT
Ondergronds kijken
nu
Deze foto is gemaakt in januari
2013. Als je goed kijkt, herken je de
perrons en de plek waar de sporen
komen. Het is nog niet af. Er komt
nog een wand tussen de twee
tunnelbuizen. Bedenk in groepjes
antwoorden op deze vragen:
A Waarom zijn niet alle kolommen
even dik?
b Hoeveel treinsporen komen hier?
2012: Tunnel
Een deel van de tunnel
en het eerste deel van de
kelder van het stadskantoor
zijn gebouwd. 2012
61

nu
opdracht
8
DOE
Stadskantoor van staal
Omdat de ondergrondse tunnelwanden
het stadskantoor dragen,
moet het gebouw een lichte
constructie krijgen. Anders heb je
veel dikkere tunnelwanden nodig.
Het gebouw krijgt een staalskelet,
ook omdat je met staal grote
overspanningen kunt maken. De
overspanning bij het stadskantoor
wordt wel 40 meter.
Bouw een skelet
De onderdelen van een staalconstructie zijn
net botjes. Vandaar de naam staalgeraamte of
staalskelet. Het bestaat uit kolommen en liggers
die aan elkaar zitten. Voor de stevigheid
zijn er ook schuine delen. Met satéprikkers en
elastiekjes kun je een staalskelet namaken.
Bouw een geraamte van een hut. Vergeet de
diagonalen niet voor de stevigheid. Maak het
skelet van je hut dicht door het te beplakken met
iets moois van zelf versierd papier of plastic.
2013: Stationshal
De aannemer begint met de
bouw van het stadskantoor en de
stationshal. Er komt een stalen
constructie voor het hele gebouw.
Als de betonnen vloeren
zijn gestort, worden de glazen
gevels geplaatst. Ook wordt er
verder aan de tunnel gewerkt.
2013
62

Stadskantoor: eerst 80%
bouwen en later de rest (20%)
Het nieuwe stadskantoor is een groot gebouw. Daarom
begint de aannemer in april 2013 met bouwen van het
kantoor en de nieuwe stationshal boven op de tunnel.
Op de plek waar de treinen nu bovengronds stoppen,
moet straks een deel van het gebouw komen. Dat deel
kan pas gebouwd worden als de trein onder de grond
rijdt, dus na 2015. De aannemer bouwt eerst het grootste
deel op de plek waar het al kan. In 2015 hoeft er alleen
nog een klein deel aan te worden
gebouwd en dan is het nieuwe
stadskantoor klaar.
opdracht
9
DOE
Wie zorgen ervoor dat de trein rijdt?
nu
Speel deze leuke leerzame game! Ga naar de website
www.comfortcrisis.nl en vind daar het deel ‘Operatie
Tunnelvisie’. Ontdek hoeveel techniek er nodig is om een
trein door een tunnel te laten rijden. Welke beroepen zijn
er in de game nodig om de trein op gang te krijgen?
2014: Stadskantoor
De buitenkant van
het gebouw is klaar.
Binnen wordt verder
gewerkt aan het afbouwen
van het kantoor
en aan het inrichten
van de stationshal.
2014
63

nu
opdracht
10
DENK
Hergebruiken?
Beton JA NEE
Wat kun je ermee?
Niets zomaar weggooien
Als het oude viaduct wordt afgebroken,
blijft er veel materiaal over. Sommige
dingen kunnen goed worden hergebruikt,
andere zijn wat moeilijker. Hieronder
staan materialen die overblijven, geef aan
of je ze kunt hergebruiken en waarvoor.
Baksteen JA NEE
Bielzen JA NEE
Bouten JA NEE
Moeren JA NEE
Hekken JA NEE
Lampen JA NEE
2015
2015: Treinen rijden
De treinen rijden door de tunnel,
ondergronds. De stationshal
is in gebruik. Het eerste
deel van het stadskantoor is
ingericht en wordt gebruikt.
Het oude spoor en het viaduct
worden afgebroken. Nu kan
de bouw van de rest van het
stadskantoor beginnen. Daar
hoort de publiekshal bij.
64

2016
Gezellige stationshal
Kom je wel eens op een station? Dan weet je dat je daar je
treinkaartje kunt kopen, maar ook een broodje of iets te drinken
voor of na je reis. Op sommige stations kun je ook boeken en
tijdschriften kopen voor onderweg. Dat kan straks in de nieuwe
stationshal van Delft ook. Welke winkeltjes er precies komen,
is nu nog niet bekend. Wat we nu al wel weten is dat er elk jaar
30.000 mensen op de trein stappen in Delft. Veel, hè?
DENK DOE
opdracht
11
nu
Richt de stationshal in
Bedenk wat er allemaal in de
stationshal moet komen aan
roltrappen, kaartjesautomaten,
informatiebalie, AH to GO, Hema
to Go, paraplu & pantywinkel
(je zult ze maar nodig hebben),
snackbar, boekenwinkel, bankjes
om op te wachten…. maar ook
licht, uitzicht en gangpaden.
Maak een schets (‘artist impression’,
net zoiets als die op pagina
59) van de hal, met alles wat jij
er in wilt hebben.
2016: Publiekshal
Het laatste deel van het
stadskantoor wordt ingericht.
Het hele stadskantoor is nu
klaar, ook de publiekshal.
65

toekomst
Delftse architect wint prijsvraag stadskantoor
Voor het ontwerp van het stadskantoor werd in 2006 een prijsvraag
uitgeschreven. Vier architectenbureaus dienden hun ontwerp in. Het
Delftse bureau Mecanoo van Francine Houben won!
opdracht
12
DENK DOE
Wat zegt de burgemeester?
Wat een moeilijke woorden gebruikt de burgemeester!
Begrijp jij wat hij zegt? Probeer zijn toespraak in je
eigen woorden na te vertellen. Succes!
Dit zei burgemeester Verkerk bij de bekendmaking van de winnaar:
‘De opdracht waarmee u aan de slag bent gegaan
luidde: ontwerp een bijzonder gebouw dat de stationshal
en het gemeentelijk stadskantoor herbergt.
Eén gebouw met twee ‘gezichten’: een herkenbaar en
functioneel station én een representatief en doelmatig
onderkomen voor de gemeentelijke organisatie. Een
van de uitdagingen waarvoor u gesteld werd, was om
het nieuwe pand te laten aansluiten op de kleinschaligere
bestaande bebouwing in de omgeving en op
het ondergrondse deel van het NS-station, dat wordt
ontworpen door Benthem Crouwel Architecten.
Tegelijkertijd geldt het gebouw als een ‘smaakmaker’
voor de nieuwe ontwikkeling in de Spoorzone. Het
moet een eigen karakter krijgen dat daar bij past.’
66

Het stadskantoor moet
aan eisen voldoen
Altijd als er plannen gemaakt
worden voor een nieuw gebouw,
wordt er een Programma van Eisen
opgesteld. Dat is ook gebeurd voor
Afbeelding: Mecanoo
Wettelijke regels
Deze wetten en regels waar
een gebouw aan moet voldoen
staan in een bouwbesluit.
Hierin staat bijvoorbeeld dat
het gebouw veilig moet zijn als
er brand uitbreekt.
Functionele eisen
Welke functies heeft het gebouw?
Er komt een stationshal voor alle
reizigers en een hal met publieksbalies,
maar ook werkplekken voor
ambtenaren, de burgermeester en
de wethouders.
toekomst
het Stadskantoor. In 2006 waren
de eisen waaraan het gebouw
moest voldoen, al bekend. Als het
straks af is, in 2016, moet het
gebouw aan al die eisen voldoen.
De bouwfysische eisen
De bouwfysische eisen zijn alle
eisen over licht, warmte, lucht,
vocht en geluid. Er moet in een
Architectonische eisen
Hierin staat bijvoorbeeld dat de
sfeer en uitstraling van het stadskantoor
moet passen bij de oude,
gebouw bijvoorbeeld voldoende
daglicht naar binnenvallen
en er moet frisse lucht binnen
kunnen komen.
levendige binnenstad van Delft
én bij de rustige woonwijk aan de
andere kant. Een grote uitdaging
voor de architect is de eis om
‘twee gezichten‘ aan één gebouw
te geven: de stationshal moet
duidelijk anders zijn van de rest
van het gebouw, maar het moet
toch één gebouw worden.
Bouwkundige eisen
Hierin staan de eisen over de bouwkundige
onderdelen van het gebouw:
de fundering (gedeelte dat onder de
grond zorgt dat het gebouw blijft
staan), de buitenwanden, de binnenwanden,
het dak en de vloeren.
Eisen van de gemeente
De gemeente bepaalt bijvoorbeeld
hoeveel het gebouw mag kosten
en dat het gebouw klaar moet zijn
binnen een bepaalde tijd. Verder
is een belangrijke eis van de gemeente
dat bij alles rekening wordt
gehouden met het milieu.
67

toekomst
Foto: Mecanoo
opdracht
13
DOE
Architect Francine Houben:
‘Delft is een fijne, kleine stad.
Daar hoort op de plek van het
nieuwe stadskantoor een elegant
en compact gebouw bij.
Eerst kozen we met ons team
voor een gebouw met wanden
van mat en helder glas. Daarna
zijn we de vorm als een diamant
gaan slijpen, steeds weer een
hoekje eraf, dan weer een stukje
erbij. Net zolang tot we vonden
dat het gebouw goed bij de omgeving
zou passen. Waarbij we
natuurlijk rekening hielden met
alle eisen waaraan het gebouw
moest voldoen.’
Weetje
Het stadskantoor wordt
duurzaam! In 2009 kreeg
het ontwerp van het
Stadskantoor de Good
Green Design Award.
‘In het gebouw hebben we smalle
wandelsteegjes aangebracht.
Die lijken op de smalle steegjes
in de Delftse binnenstad. Denk
maar aan de Barbarasteeg. Het
zelfde soort licht dat daar valt
tussen de hoge muren, zul je
straks in het stadskantoor zien.’
Mensen en vocht
Nodig: een stukje glas, een raam of een bril
Bij bouwfysische eisen moet een architect moet
nadenken over het vocht in een gebouw. Er komt vocht
in een gebouw zodra er mensen binnenkomen. Het
menselijk lichaam geeft namelijk vocht af, als je zweet
maar ook als je uitademt. Blaas maar eens hard uit
tegen een stuk glas. Wat gebeurt er?
opdracht
Geluid isoleren
14
DOE
Nodig: een wekker, een doos, 6 eierdozen en plakband
of lijm.
Bij bouwfysische eisen gaat het ook om geluid dat
van binnen naar buiten gaat en andersom. Voer de
handelingen na elkaar uit: wanneer is het geluid van
de wekker het hardst? En wanneer het zachtst?
a Laat een wekker aflopen in de klas.
b Zet de wekker in de doos, doe de doos dicht en zorg
dat de wekker daarbinnen afloopt.
c Isoleer de doos met eierdozen. Plaats de wekker
midden tussen de eierdozen en doe de doos dicht.
Zorg dat nu de wekker afloopt.
68