25.09.2015 Views

Las Gllerras y los Médicos en la Historia de Colombia

Las Gllerras y los Médicos en la Historia de Colombia

Las Gllerras y los Médicos en la Historia de Colombia

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Las</strong> <strong>Gllerras</strong> y <strong>los</strong> <strong>Médicos</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Historia</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

[n Colomb,a &;;puts okl peroodu coloo"[ ~ <strong>de</strong>s<strong>de</strong> r_ ~p


WESTIGACION & DESAAAOLcO SQC,At<br />

l:n esa guerra <strong>de</strong> In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia muchas<br />

veces. como lo atestiguó el aban<strong>de</strong>rado José<br />

Maria espinosa. <strong>de</strong> <strong>la</strong> Campai<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Sur


LM\G 1996 13<br />

<strong>los</strong> cintjanos civiles y milifm·es ... No hablo <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> médicos que han perecido <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong><br />

b()W/Ia o a wnsecucnr.:w <strong>de</strong> heridas graves<br />

sost<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do sus principios po!Ílicos. sino <strong>de</strong><br />

/o5 qu <strong>en</strong> <strong>los</strong> mom<strong>en</strong>1o.1 <strong>de</strong> co'·!f1 ic10 han<br />

wcorrido a <strong>los</strong> heridos aún <strong>en</strong> el campo mi.~mo<br />

<strong>de</strong> bawl<strong>la</strong>. y bajo <strong>los</strong> fue¡{os <strong>de</strong>l <strong>en</strong>emigo. <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s cárceles. <strong>en</strong> <strong>los</strong> hospiwles y <strong>en</strong> <strong>los</strong> caws<br />

pCwlir.:u<strong>la</strong>res •·.<br />

A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> gue1ra civi 1 <strong>de</strong> 1876. 1as Hem1anas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Caridad. llegadas a <strong>Colombia</strong> <strong>en</strong> 1873.<br />

cc>mcnwron a auxiliar a <strong>los</strong> heridos <strong>en</strong> <strong>los</strong> campos<br />

<strong>de</strong> batal<strong>la</strong>: <strong>en</strong> 1885 <strong>la</strong>s agrupac iones <strong>de</strong><br />

médicos y <strong>en</strong>fermeras que prcs1aban sus<br />

servkios a <strong>los</strong> <strong>en</strong>fermos y herí do; <strong>de</strong> <strong>la</strong> gu<strong>en</strong>a<br />

civi 1 <strong>de</strong> ese m\o. com<strong>en</strong>z¡u·on a d<strong>en</strong>om inarse con<br />

más frecu<strong>en</strong>cia. ambu<strong>la</strong>ncias.<br />

Medicos y <strong>en</strong>f<strong>en</strong>neras. aún <strong>en</strong> <strong>la</strong> mlis int<strong>en</strong>sa<br />

gv<strong>en</strong>a civi l. <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> \-ti! Dias. prestaron sus<br />

servicios'' todos <strong>los</strong> heridos sin distinción <strong>de</strong><br />

sus posiciones pol íticas y pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia a<br />

bandos o ejércitos. como lo escril, ió el Dr.<br />

Puman. <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> batal<strong>la</strong> <strong>de</strong> Paloneg.ro<br />

<strong>en</strong> su condición <strong>de</strong> médico jcíl: <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

a!'flbu <strong>la</strong>ncia que el Gob ierno <strong>de</strong>stinó para esa<br />

s~cción <strong>de</strong>l país: "Algunos d¡~ <strong>los</strong> soldados<br />

revolucionarios. quiem:.,· <strong>en</strong> mayor número.<br />

t<strong>en</strong>fan necesidad <strong>de</strong> socorro, una vez que sus<br />

compai1eros Sle <strong>de</strong>l combaTe para su<br />

lranquilidad. pues. ¿qué lranquilidad pue<strong>de</strong><br />

r<strong>en</strong>er un herido ov<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s <strong>de</strong> fonaciones <strong>de</strong><br />

fu ba<strong>la</strong>l<strong>la</strong> y p<strong>en</strong>sando que si el l'nemigo<br />

lriunfa será asesim1do? Tal es el eswdo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> barbarie <strong>en</strong> qSJe es/amos. Tal es <strong>la</strong><br />

ferocidad que alcanzó <strong>la</strong> tí/rima guerru. que<br />

ni <strong>los</strong> heridos eran r~spe!ados. ;.Cuámas<br />

reces no sucedió que <strong>en</strong> un hospi<strong>la</strong>l <strong>de</strong> sa>lf(l'e<br />

En wdGs <strong>la</strong>s guerras <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción civzl siempre es <strong>la</strong><br />

más


!1~4--:UW~NG~-~~~~---------------------------------~=v=~~<br />

. ~~~ 6 ~~~~o~<br />

-el herido- j uera asesinado a machew? Si<br />

esto sucedía c:on <strong>los</strong> heridos y hospitalizados.<br />

qué no suce<strong>de</strong>ría con lo!> <strong>en</strong>comrado.t <strong>en</strong> el<br />

lugar mismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> refriega? En el combate<br />

<strong>de</strong> Facatatiwí ( 1902) todos <strong>los</strong> heridos<br />

<strong>en</strong>contrlKios <strong>en</strong>/as calles <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ciudad fueron<br />

ultimados a machete y llegó a rol extremo <strong>la</strong><br />

ferocidad, que<br />

· · · · · · · lct Revolución<br />

La espiral <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra asesinó sus<br />

propio.t heridos,<br />

creyén·<br />

irregu<strong>la</strong>r ha llegado a<br />

d(J/es <strong>de</strong>l Gobierno,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

tal extremo, que <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

oscuridad <strong>de</strong><br />

zíltimos siete años, <strong>la</strong>s<br />

lo noche"<br />

fuerzas insurg<strong>en</strong>tes<br />

E.n todas nuc5-<br />

han atacado tras guerras<br />

civile$, más <strong>de</strong><br />

ambu<strong>la</strong>ncia!>, un médico <strong>de</strong>jó<br />

a un <strong>la</strong>do su<br />

helicópteros, misión básica<br />

<strong>de</strong> ayudar, para<br />

<strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te<br />

empuñar <strong>la</strong>s<br />

id<strong>en</strong>tificados con <strong>la</strong> armas como<br />

f~eron <strong>los</strong> casos<br />

<strong>de</strong>l Dr.<br />

Cruz Hoja, han<br />

Santos Acosta,<br />

rematado, herido y que oon unifor·<br />

11\C y grado <strong>de</strong><br />

lesionado a médicos G<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong>~<br />

· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · có <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r a<br />

Mosquera. para as! a~umir <strong>la</strong> Presid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

República <strong>en</strong> 1867. <strong>de</strong>s<strong>de</strong> don<strong>de</strong> creó <strong>la</strong><br />

Universidad Naciona l ~ el Dr. Julio V<strong>en</strong>goechea<br />

que <strong>en</strong> una acción temeraria, pero exitosa. el<br />

di a 19 <strong>de</strong> octuhre <strong>de</strong> 1%99, se apo<strong>de</strong>ri>. <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

primeros episodios <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerm <strong>de</strong> <strong>los</strong> ~·1il Oías.<br />

prácticam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> Flota Fluvial a Vapor<br />

que poseía el Gobierno <strong>en</strong> el do .Magdal<strong>en</strong>a: o<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Dr. Paulo Vil<strong>la</strong>r, q11i<strong>en</strong> poseedor <strong>de</strong> un<br />

importante ars<strong>en</strong>al, incitó <strong>en</strong> S.illtan<strong>de</strong>r a esa<br />

misma guerra.<br />

En el conflicto Amazónico Colombo-Peruano,<br />

<strong>de</strong> 1932-1934. se <strong>de</strong>s<strong>la</strong>có un número<br />

importante <strong>de</strong> médicos <strong>en</strong> <strong>los</strong> fr<strong>en</strong>les <strong>de</strong><br />

guerra. y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s líneas <strong>de</strong> comunicación, como<br />

fueron <strong>los</strong> doctores, <strong>en</strong>tre muchos, mas <strong>de</strong><br />

ses<strong>en</strong>ta Oló.roga, V icror y José Rodríguez,<br />

Enciso. Patiilo. Afanador } un oficial<br />

<strong>en</strong>fermero <strong>de</strong> Sanidad Cajiao Candía; el<strong>los</strong><br />

no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te se preocuparon por <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> heridos sino qtle hicieron ing<strong>en</strong>tes<br />

esfuerLOs <strong>en</strong> el área <strong>de</strong> pre' <strong>en</strong>ción ,ani<strong>la</strong>ria.<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> prc;tar sus . En esa guerra<br />

internacional par1iciparon <strong>la</strong>s llem1anas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Caridad. asi como un grupo <strong>de</strong> <strong>en</strong>f<strong>en</strong>neros.<br />

boticarios y odontólogos. Tras el<strong>la</strong><


INVESTIGI'CION & OESM~OLLO SCX:I~l<br />

Durante un mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agresiva,. campañas<br />

<strong>de</strong> efectos publicitarios <strong>de</strong>l grupo in, urg<strong>en</strong>te<br />

\-1-19 3 finales <strong>de</strong> <strong>los</strong> años 70. el Gobierno<br />

respondió con lo que se l<strong>la</strong>mó el Estawto <strong>de</strong><br />

Se~uridad. Y fm! <strong>en</strong> e>e dim& \1Ublidtario por<br />

par1e <strong>de</strong> lo~ insurg<strong>en</strong>tes y legalistas por parte<br />

<strong>de</strong>l Gobierno. que se dieron graws atropel<strong>los</strong><br />

a <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>los</strong> cont<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción civil. A finales d11 <strong>los</strong> años 60, <strong>la</strong><br />

jo-<strong>en</strong> médica Oiga López. fue dc>graciadamcnte<br />

sometida por algunos elem<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong>l F.j,<br />

helicópteros. <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te id<strong>en</strong>tificados con<br />

<strong>la</strong> Cru7 Roja. han rematado, herido }<br />

lesionado a médicos, como fue el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

doctora Mar\a Ftrnanda Rojas. hace tres<br />

años. cuando pre~taba su año rural al servicio<br />

<strong>de</strong>l Ejército <strong>en</strong> Caq uetá y <strong>de</strong>l aux.iliar <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong> tem1cria <strong>de</strong> apellido Londoño, <strong>de</strong>l Ejército<br />

Nacionttl, atacado por <strong>la</strong>s FARC cuando <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> ambu<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> 13scue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Artillería <strong>en</strong><br />

L;snle. iut<strong>en</strong>t6e' áeuMhq&lu:,t> <strong>la</strong> J., W11néóiw<br />

militar que fue ataCado <strong>en</strong> Urabá al trat¡tr <strong>de</strong><br />

evacuar heridos <strong>en</strong> una ambu<strong>la</strong>ncia militar.<br />

<strong>Las</strong> guerril<strong>la</strong>s han ido a tal ex.tremo <strong>en</strong> su<br />

afán <strong>de</strong> "impartir justicia'' <strong>en</strong> sus áreas <strong>de</strong><br />

inllu<strong>en</strong>cia que hace alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 2 ó 3 anos,<br />

asesinaron a tres médicos -dos hombres y una<br />

mttier- <strong>en</strong> una pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l Casanare, p c<strong>la</strong>ses sociales, <strong>de</strong>l<br />

Gobierno y <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerril<strong>la</strong>, al extremo que <strong>en</strong><br />

varias panes <strong>de</strong>l pals, <strong>la</strong>s fuerzas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

l<strong>la</strong>madas FARC, están impulsando el lema<br />

·'dos por uno··. es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> dos hectáreas <strong>de</strong><br />

cultivo <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos por una <strong>de</strong> coca o <strong>de</strong><br />

amapo<strong>la</strong>. para así financiar su esfuerzo <strong>de</strong><br />

guerra. Varios '·fr<strong>en</strong>tes" <strong>de</strong> esa t~grupación<br />

guerrillera, son verda<strong>de</strong>ros carteles <strong>de</strong>l<br />

n:\rcotráfico.<br />

Ese nuevo ·'El Dorado~. el narootnifico, a<br />

pesar nuestro, también t<strong>en</strong>tó, no hace muchos<br />

meses, a u11 médico qu i<strong>en</strong> haci<strong>en</strong>do uso<br />

in<strong>de</strong>bido <strong>de</strong> sus conocimi<strong>en</strong>tos int<strong>en</strong>tó<br />

convertir <strong>la</strong>s nalgas y <strong>los</strong> mus<strong>los</strong> <strong>de</strong> una persona<br />

<strong>en</strong> vehícu<strong>los</strong> para expor1ar coca.<br />

Ttldo lo anterior no> muestra cómo <strong>la</strong><br />

ferocidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra, <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra irregu<strong>la</strong>r<br />

principalm<strong>en</strong>te y In corrupción que <strong>la</strong><br />

acompaña <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el forta lecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

narcotráfico <strong>en</strong> el país, ha afectado muchas<br />

veces a <strong>los</strong> cuerpos sanitarios, y cómo no se<br />

pue<strong>de</strong> hab<strong>la</strong>r sino <strong>de</strong> barbarie, cuando <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

el comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> nuestra vida republicana se<br />

asesinó a médico>> <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad el ataque.<br />

por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerril<strong>la</strong>, a ambu<strong>la</strong>ncias ><br />

vehícu<strong>los</strong> <strong>de</strong> transporte sanitarios militares,<br />

no son hechos excepcionales, sino <strong>de</strong><br />

ocuiT<strong>en</strong>cin diaria. l:.l asesinato <strong>de</strong> médicos, el<br />

irrespcro <strong>de</strong> sus vidas, el ataque a vehícu<strong>los</strong><br />

<strong>de</strong> transporte <strong>de</strong>l pcr;onal sanitario. no son<br />

sino uno. <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> muchos f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os<br />

<strong>de</strong>m<strong>en</strong>ciales que nuestraS guerras. nuestras<br />

hg¡¡erritas" y guerril<strong>la</strong>s le han g<strong>en</strong>erado a todo<br />

el pueblo colomb~ano.<br />

Es¡amos todos atrapados <strong>en</strong> <strong>la</strong> cultura peculia(<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> guerra irregu<strong>la</strong>r, <strong>en</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

viol<strong>en</strong>cia e intolerancia políticas; estarnos<br />

<strong>en</strong>vueltos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> una guemt con baja


16 UMNG • 1996<br />

int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> fuego. pero con alto po<strong>de</strong>r<br />

<strong>de</strong>sestabilizador y corruptor: somos a.ctoi'C'i<br />

y víctimas <strong>de</strong> una guerra hipócrita. cobar<strong>de</strong>)<br />

criminal.<br />

Cn f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o aj<strong>en</strong>o a toda <strong>la</strong> historia médicomili<strong>la</strong>r.<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> que loo; cuerpos sanitarios han<br />

sido elem<strong>en</strong>tos sólo <strong>de</strong> ayuda pam <strong>los</strong> heridos<br />

) <strong>en</strong>fermos <strong>de</strong> <strong>la</strong>~ guerras com<strong>en</strong>zó a<br />

esbozarse a med iados <strong>de</strong> <strong>los</strong> a¡1os 50. cuando<br />

<strong>en</strong> medio <strong>de</strong> !a Guerra Fria.. etmc <strong>la</strong> URSS y<br />

FI:.UU. este último país impul~ó <strong>la</strong> creación<br />

~n <strong>los</strong> pai~es pobres. <strong>de</strong> su área <strong>de</strong> innucncia.<br />

llm<strong>en</strong>a7.ado; por J¡¡ insurg<strong>en</strong>cia. <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

l<strong>la</strong>madas acciones CÍ\'ico-mili<strong>la</strong>res. <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />

<strong>los</strong> médicos son pro<strong>la</strong>goms¡a, <strong>de</strong> primer<br />

ord<strong>en</strong>.<br />

alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 40 a~os <strong>de</strong> acciones cívicomilitares.<br />

De eJJ~~.> se pue<strong>de</strong> afirmar. si se hace<br />

un ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong> su; resultados con base <strong>en</strong> el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> gu~rra. que no han servido<br />

para 1mpedir su gcneraliz¡¡ción: o >i el ba<strong>la</strong>nce<br />

e:. a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> <strong>la</strong> medicina_ el<strong>la</strong>~ no han<br />

sido sino unos cst'uerzo> <strong>de</strong> medicina <strong>de</strong><br />

pésima calidad y ·'rem<strong>en</strong>dona" sin impac10<br />

real <strong>en</strong> <strong>la</strong> situación >Bnitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

comunida<strong>de</strong>s: si el ba<strong>la</strong>nce es ~ocio-cultural.<br />

se <strong>de</strong>muestra que d <strong>la</strong>s. lo único que hac<strong>en</strong><br />

es perpetuar <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s 1radicionales e<br />

inoperantes <strong>de</strong> un Estado patcmalista ) <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> un pueblo m<strong>en</strong>digante: y si se analizan<br />

como f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o pofiúco, vemos 4ue <strong>la</strong><br />

insurg<strong>en</strong>cia no ha <strong>de</strong>saprove<br />

<strong>de</strong>magógicas. En <strong>Colombia</strong>, este esquema <strong>de</strong><br />

lucha publicitaria_ rápidam<strong>en</strong>te se impulsó.)'<br />

es a si como hoy t<strong>en</strong>emos una historia <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s acciones clvicomiliwes,<br />

el personal '\anitario<br />

pa>a CO) unturalmcnte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

retaguardia logística efe~; t iva<br />

a 1& vanguard ia populista.<br />

La rcc i<strong>en</strong>tc firma <strong>de</strong>l<br />

Protocolo 11 <strong>de</strong> G i nebm e.s<br />

por parte <strong>de</strong>l Gobierno. un<br />

mtemosimi<strong>la</strong>r al que hicieron<br />

<strong>en</strong> 1820 <strong>la</strong>s fueras <strong>de</strong> Bolivar<br />

y Morillo <strong>en</strong> <strong>la</strong> loca lidad <strong>de</strong><br />

Santana para superar <strong>la</strong><br />

"guerra a muerte ... -con <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>orme difer<strong>en</strong>cia que el<br />

acuerdo <strong>de</strong> San1ana fue<br />

firmado por amba~ par1e') no<br />

así el Protocolo 11 <strong>de</strong> Ginebra-.<br />

Señal inequÍ\'OCa que <strong>la</strong> actual guerra a<br />

muerte, o sucia como tambtén se le l<strong>la</strong>ma hoy.<br />

com<strong>en</strong>zará a recoger el espíritu <strong>de</strong>l Protocolo<br />

JI <strong>de</strong> Ginebra. será. <strong>en</strong>tre otras cosas, cuando<br />

<strong>la</strong> guerril<strong>la</strong> <strong>de</strong>je <strong>de</strong> atacar al personal sanitario


IWESTtGA(tON & ~:.:S:.. A~;;; A.:; O;:;: llO .:;,:; S::; :.:tros hábitO> políticos y cotidian o >~ no<br />

s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te p<strong>en</strong>sar que <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia es sólo<br />

g<strong>en</strong>erada por el "Otro". por el cont<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te.<br />

Y có "s1e s<strong>en</strong>tido el cuerpo médico. como<br />

comribucion al esfuerzo <strong>de</strong> tran>formación<br />

<strong>de</strong> mteslra cultura <strong>de</strong> mu<strong>en</strong>e <strong>en</strong> una ~ultura<br />

<strong>de</strong> ,·jda. no sólo <strong>de</strong>be actuar como 1al ame<br />

<strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias físicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>' iol<strong>en</strong>cia. ,ino<br />

que <strong>de</strong>be d<strong>en</strong>unciar <strong>de</strong> ahora <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte<br />

lodas <strong>la</strong>s 'io<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>l Protocoll) 11 <strong>de</strong><br />

Gin ebra, que 1an10 <strong>en</strong>fa1iza <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

in\ iolnbil idad <strong>de</strong> <strong>los</strong> cuerpos sanitarios.<br />

religiosos y el respeto a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción civil.<br />

El at~ntudo a médko,. a 'ehícu<strong>los</strong> sani<strong>la</strong>rios<br />

~ contra <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción ch·il como In c\pn.sa el<br />

Pr01o;:olo. es señal inequh oca <strong>de</strong> lo que <strong>en</strong>"'<br />

se l<strong>la</strong>ma "<strong>de</strong>shumanización <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra".<br />

Para superar cs1a guerra crimin;ll <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

estamos inmersos, csra viol<strong>en</strong>cia galopunte<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> que vivimos, el primer pa>O pa ra<br />

humani1ar l

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!