tìm hiểu một số nhân tố cơ bản tác động đến hiện tượng giáo điều ở

T×m hiÓu mét sè nh©n tè c¬ bn t¸c ®éng ®Õn hiÖn
t−îng gi¸o ®iÒu ë c¸n bé qu©n ®éi
NguyÔn V¨n Ba
(Häc viÖn Quèc phßng)
T rong cuéc vËn ®éng x©y dùng, chØnh ®èn §ng, viÖc ng¨n ngõa,
chèng l¹i nh÷ng hiÖn t−îng nh−: Kinh nghiÖm chñ nghÜa, gi¸o ®iÒu,
mÖnh lÖnh... trong ®éi ngò c¸n bé, ®ng viªn lµ mét ®ßi hái bøc thiÕt.
T×m hiÓu mét sè nh©n tè c¬ bn t¸c ®éng ®Õn hiÖn t−îng kinh nghiÖm
chñ nghÜa, gi¸o ®iÒu ë ®éi ngò c¸n bé, ®ng viªn nãi chung vµ c¸n bé
trong qu©n ®éi nãi riªng lµ viÖc lµm cÇn thiÕt, ®Ó chóng ta kh«ng
nh÷ng hiÓu ®−îc c¨n céi cña hiÖn t−îng nµy, mµ cßn cã c¬ së ®Þnh ra
nh÷ng gii ph¸p cÇn thiÕt nh»m kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l−îng
®éi ngò c¸n bé trong qu©n ®éi.
HiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ nghÜa, gi¸o ®iÒu lµ biÓu hiÖn cña t×nh
tr¹ng sót kÐm vÒ t− duy lý luËn, t− duy khoa häc.
Nh©n lo¹i ®ang b−íc vµo nÒn v¨n minh míi, mµ søc m¹nh cña nã lµ
t− duy duy lý, ®Ó ®¹t ®Õn ch©n lý, ®em l¹i hiÖu qu trong thùc hiÖn
nhiÖm vô. Do vËy, kh¾c phôc hiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ nghÜa, gi¸o
®iÒu, ®Ó t− duy lý luËn cã vai trß xøng ®¸ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu, nÕu chóng ta kh«ng muèn trë thµnh l¹c hËu.
HiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ nghÜa ë n−íc ta biÓu hiÖn tËp trung trªn
mét sè nÐt chÝnh:
- §−îc thÓ hiÖn nh− mét khuynh h−íng tuyÖt ®èi ho¸ kinh nghiÖm, h¹
thÊp vai trß cña lý luËn trong nhËn thøc thùc tiÔn, chñ quan, duy ý chÝ
trong hµnh ®éng.
- G¾n chÆt víi hiÖn t−îng gi¸o ®iÒu, mÖnh lÖnh.
- BÞ nh h−ëng nhiÒu cña hÖ t− t−ëng phong kiÕn.
- NÆng vÒ kinh nghiÖm sn xuÊt n«ng nghiÖp nhá bÐ, l¹c hËu, manh
món. §ång thêi, còng nÆng vÒ kinh nghiÖm chiÕn tranh, th−êng tuyÖt
®èi ho¸ kinh nghiÖm chiÕn tranh trong qu¸ khø.
- Th−êng ¸p dông t− duy kinh nghiÖm ®Ó xem xÐt, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸
hiÖn thùc kh¸ch quan.
HiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ nghÜa cã ë ng−êi nµy hay ng−êi kh¸c,
xuÊt hiÖn theo cÊp ®é nÆng nhÑ ra sao tuú thuéc vµo m«i tr−êng, ®iÒu
kiÖn cô thÓ. Do ®ã, xem xÐt ®Æc ®iÓm m«i tr−êng ho¹t ®éng cña c¸n
bé, ®ng viªn qu©n ®éi ®Ó t×m ra nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng tiªu cùc lµ
c¸ch truy t×m tËn gèc vµ ®Þnh ra gii ph¸p xö lý cã hiÖu qu.

C¸n bé qu©n ®éi lµ c¸n bé cña §ng vµ Nhµ n−íc ho¹t ®éng trong
lÜnh vùc qu©n sù. HiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ nghÜa cña hä còng
gièng nh− ®a sè c¸c c¸n bé kh¸c. Tuy nhiªn, m«i tr−êng nµy cã
nh÷ng t¸c nh©n riªng. Ho¹t ®éng qu©n sù lµ mét lo¹i h×nh ho¹t ®éng
®Æc biÖt. Nã lµ lo¹i h×nh lao ®éng phi sn xuÊt. Trong m«i tr−êng nµy,
nÕu theo l¸t c¾t x· héi häc th× c¸n bé qu©n ®éi lµ mét nhãm x· héi
®Æc thï víi nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
Lµ nhãm x· héi ®−îc x©y dùng trªn c¬ së lÊy gi¸ trÞ chÝnh trÞ-x· héi
lµm gi¸ trÞ c¬ bn, lµ ®éng lùc cho mäi ho¹t ®éng, chø kh«ng phi lµ
kinh tÕ, lîi nhuËn. KÕt thóc mét ho¹t ®éng kinh tÕ, ng−êi ta tÝnh ngay
®Õn hiÖu qu, ®Õn lç l·i, nghÜa lµ tÝnh ngay ®Õn môc ®Ých trùc tiÕp cña
hµnh ®éng ®ã. Trong ho¹t ®éng qu©n sù, môc tiªu vµ nhiÖm vô lµ hÕt
søc cô thÓ. §iÒu kh¸c biÖt cña c¸c ho¹t ®éng qu©n sù lµ môc ®Ých
cña nã lu«n mang tÝnh toµn côc, bao qu¸t, cã ý nghÜa ®èi víi toµn x·
héi. Mét trËn ®¸nh, mét chiÕn dÞch th× môc ®Ých cña nã kh«ng chØ
®ång nhÊt víi môc tiªu tr−íc m¾t lµ chiÕn th¾ng cña trËn ®¸nh hay
chiÕn dÞch, mµ cßn lµ gii phãng ®Êt n−íc, bo vÖ Tæ quèc, ®éc lËp
d©n téc. Ngay c nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ-x· héi mµ qu©n ®éi ®m
nhËn th× tÝnh chÊt chÝnh trÞ - x· héi vÉn lµ nh÷ng gi¸ trÞ næi bËt. Nh÷ng
gi¸ trÞ chñ ®¹o nµy lµm cho qu©n ®éi vµ ®éi ngò c¸n bé cã tinh thÇn
s½n sµng x th©n v× lý t−ëng, hÕt lßng, hÕt søc phôc vô c¸ch m¹ng,
phôc vô nh©n d©n. §iÒu nµy lµm cho c¸n bé qu©n ®éi cã lèi sèng
“träng nghÜa”, träng ®¹o lý, cao th−îng, vÞ tha, c¨m ghÐt vµ lªn ¸n thãi
vÞ kû, hÑp hßi, bon chen, thu vÐn c¸ nh©n. Bëi vËy, cho ®Õn nay qu©n
®éi vÉn lµ lùc l−îng chÝnh trÞ – x· héi tin cËy cña §ng, Nhµ n−íc vµ
nh©n d©n.
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc trªn, ®Æc ®iÓm cña m«i
tr−êng còng t¹o ra nh÷ng vÊn ®Ò phi l−u ý, ®ã lµ qu¸ ®Ò cao c¸i
chung, bá qua c¸i riªng, Ýt quan t©m ®Õn c¸ nh©n, ®Õn c¸c vÊn ®Ò
kinh tÕ mét c¸ch s©u s¸t, cô thÓ... M«i tr−êng trªn lµ miÕng ®Êt tèt
cho t− t−ëng duy ý chÝ ny në vµ cïng víi nã lµ bÖnh gi¸o ®iÒu (víi ý
nghÜa lµ nh÷ng khu«n mÉu cøng nh¾c), hiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ
nghÜa, coi nhÑ t− duy lý luËn, thiÕu s©u s¸t thùc tiÔn v.v...
Lµ nhãm x· héi cã tÝnh tæ chøc, tÝnh kû luËt vµ tÝnh tËp thÓ rÊt cao, víi
c¸ch thøc tæ chøc quyÒn lùc m¹nh theo chiÒu tõ trªn xuèng d−íi ®Ó
bo ®m tÝnh thèng nhÊt, sù bÒn v÷ng vµ søc m¹nh chiÕn ®Êu. §Æc
®iÓm nµy h×nh thµnh do chÝnh nhu cÇu thùc hiÖn nhiÖm vô cña qu©n
®éi. Nã t¹o ra søc m¹nh thèng nhÊt trong toµn qu©n tõ trªn xuèng
d−íi khi cÊp d−íi “tuyÖt ®èi phôc tïng cÊp trªn, thi hµnh mét c¸ch

nhanh chãng vµ chÝnh x¸c”(1). Nhê ®ã, qu©n ®éi ®· thùc hiÖn ®−îc kû
luËt tù gi¸c, nghiªm minh cña m×nh, t¹o ®−îc søc m¹nh tæng hîp cña
qu©n ®éi, lËp ®−îc nh÷ng chiÕn c«ng vang déi. Nã t¹o ra cho c¸n bé
qu©n ®éi lèi sèng quy cñ, nghiªm tóc, bo ®m tèi ®a c¸c ®iÒu kiÖn
®Ó guång m¸y ho¹t ®éng thèng nhÊt, tÝnh hiÖu qu cña c¸c mÖnh
lÖnh... Trong ®êi th−êng, ®ã lµ lèi sèng t«n träng kû c−¬ng, t«n träng
cÊp trªn, t«n träng tÝnh tËp thÓ, cã ý thøc tù gi¸c... Tuy vËy, nã còng
cã thÓ lµ miÕng ®Êt tèt cho thãi gia tr−ëng, ®éc ®o¸n, mÖnh lÖnh,
sïng b¸i quyÒn lùc. Mét khi ®· dïng quyÒn lùc, ¸p ®Æt th× ny sinh
hiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ nghÜa nh− mét tÊt yÕu.
Lµ nhãm x· héi mµ tuyÖt ®¹i ®a sè lµ ®ng viªn céng sn, hä thuéc
nhãm x· héi cã vÞ trÝ l·nh ®¹o trong ®¬n vÞ. Do ®ã, hä còng lµ nhãm
x· héi cã quyÒn lùc theo nghÜa hä phi chÞu tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ,
toµn diÖn tr−íc cÊp trªn, tr−íc §ng, tr−íc nh©n d©n vÒ c¸c qu©n
nh©n kh¸c thuéc quyÒn, l·nh ®¹o hä hoµn thµnh mäi nhiÖm vô. §Ó
hoµn thµnh träng tr¸ch, c¸n bé qu©n ®éi phi sö dông mäi tri thøc ®·
tiÕp thu ®−îc, trong ®ã cã tri thøc kinh nghiÖm. Cè nhiªn kh«ng Ýt kinh
nghiÖm ®· gióp hä thu ®−îc th¾ng lîi.
Cïng c¸c ®Æc ®iÓm trªn, ®Æc ®iÓm nµy cµng cñng cè vÞ thÕ x· héi
cña ®éi ngò c¸n bé qu©n ®éi. Nã t¹o cho hä nh÷ng phÈm chÊt tuyÖt
vêi: tinh thÇn d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc §ng, tr−íc nh©n d©n vÒ
nhiÖm vô ®−îc giao, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña ng−êi c¸n
bé trong thùc hiÖn nhiÖm vô. Song mÆt tÝch cùc nµy nÕu kh«ng ®−îc
khai th¸c hay ph¸t huy ®óng møc cã thÓ l¹i lµ tiÒn ®Ò, lµ dung m«i
cña hiÖn t−îng ¸p ®Æt, quan liªu, quyÒn lùc - mÇm céi ®Ó t¹o ra c¸c di
c¨n: gi¸o ®iÒu, chuyªn quyÒn, kinh nghiÖm chñ nghÜa.
Víi c¸c ®Æc ®iÓm, c¸c nh©n tè võa tr×nh bµy, cã thÓ nãi c¸n bé qu©n
®éi thuéc nhãm x· héi “cã nguy c¬ cao” trong “nhiÔm khuÈn” kinh
nghiÖm chñ nghÜa. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ®Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng trªn,
kh«ng g× kh¸c lµ phi kh¾c phôc nã ngay tõ mÇm mèng. Nh÷ng ®Æc
®iÓm cña m«i tr−êng lµ “phÇn cøng”, phÇn cè ®Þnh. Do vËy, ®Ó kh¾c
phôc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc lµm ny sinh hiÖn t−îng kinh nghiÖm
chñ nghÜa, gi¸o ®iÒu ë c¸n bé qu©n ®éi phi thiÕt lËp “phÇn mÒm”
chèng “vi rót” ®ã. “PhÇn mÒm” nµy bao gåm:
Mét lµ, thùc hiÖn nghiªm chØnh nguyªn t¾c “tËp thÓ l·nh ®¹o c¸ nh©n
phô tr¸ch”. §iÒu nµy cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn c¬ chÕ l·nh ®¹o, chØ
huy trong qu©n ®éi. Nªn ch¨ng thiÕt lËp l¹i chÕ ®é cã c ng−êi chñ tr×
c«ng t¸c ®ng, c«ng t¸c chÝnh trÞ võa ph¸t huy tèt sù s¸ng t¹o cña c¸
nh©n, võa kiÒm chÕ nh÷ng xu h−íng bÊt thuËn.

Hai lµ, cô thÓ ho¸ vÊn ®Ò thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së trong ®¬n vÞ qu©n
®éi. M« h×nh ho¸ vµ c«ng khai ho¸ c¸c quy chÕ lµ ®iÒu kiÖn tèt ®Ó
quÇn chóng ph¸t huy vai trß to lín cña m×nh trong x©y dùng §ng,
x©y dùng ®éi ngò c¸n bé. KÕt hîp chÆt chÏ viÖc rÌn luyÖn ®éi ngò c¸n
bé víi c«ng t¸c x©y dùng ®ng, theo t− t−ëng Hå ChÝ Minh: “Qu©n sù
mµ kh«ng cã chÝnh trÞ nh− c©y kh«ng cã gèc, v« dông l¹i cã h¹i”(2),
coi träng c tµi vµ ®øc, ®øc lµ gèc.
Ba lµ, m« h×nh ho¸ ®éi ngò c¸n bé qu©n ®éi mét c¸ch cô thÓ, theo
ph−¬ng ch©m d©n téc, hiÖn ®¹i, cã tÇm chiÕn l−îc, thÓ hiÖn b»ng c¸c
®¹o luËt .
Bèn lµ, kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é mäi mÆt cña c¸n bé qu©n ®éi,
®Æc biÖt lµ tr×nh ®é lý luËn vÒ chñ nghÜa M¸c- Lªnin vµ t− t−ëng Hå
ChÝ Minh. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· viÕt: “Cã nh÷ng c¸n bé, nh÷ng
®ng viªn cò, lµm ®−îc viÖc, cã kinh nghiÖm. Cè nhiªn, nh÷ng anh
em ®ã rÊt quý b¸u cho §ng. Nh−ng hä l¹i m¾c phi c¸i hiÖn t−îng
coi khinh lý luËn. Hä quªn r»ng: nÕu hä ®· cã kinh nghiÖm mµ l¹i biÕt
thªm lý luËn th× c«ng viÖc tèt h¬n nhiÒu”(3). ChØ khi nµo ®éi ngò c¸n
bé biÕt xem xÐt, ph©n tÝch, phª ph¸n, ®¸nh gi¸ mét c¸ch biÖn chøng
®Ó hiÓu râ bn chÊt vµ c¸c mèi quan hÖ chñ ®¹o cña hiÖn thùc kh¸ch
quan vµ kh«ng chØ nh»m gii thÝch, chøng minh mµ cßn ci t¹o nã
phôc vô cho lîi Ých cña nh©n d©n, lîi Ých c¸ch m¹ng, th× khi ®ã sÏ gãp
phÇn kh¾c phôc hiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ nghÜa.
Kh¾c phôc hiÖn t−îng kinh nghiÖm chñ nghÜa lµ c«ng viÖc l©u dµi,
gian khæ b»ng mét hÖ thèng c¸c gii ph¸p. Bµi viÕt nµy chØ xin nªu
vµi ý kiÕn ban ®Çu víi mong muèn lµm cho qu©n ®éi ta kh«ng ngõng
v÷ng m¹nh.
——
(1) M−êi lêi thÒ danh dù cña Qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam. (2). Hå
ChÝ Minh toµn tËp, tËp 4, NXB Sù ThËt, H.1984, tr.445. (3). Hå ChÝ
Minh toµn tËp, tËp 7, NXB Sù ThËt, H.1987, tr.787.