Makale

www.e-akademi.org, (Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi),
Sayı: 119, Ocak 2012
yansıtmak istemeleri doğaldır. Bu nedenledir ki, anayasanın temel felsefesini ifade eden
baĢlangıç kısımlarının da anayasa koyucunun siyasal ve ideolojik tercihlerini içerir biçimde
kaleme alındıkları görülmektedir.
1787 ABD Anayasası, sade bir dille kaleme alınan ve 52 kelime ve tek cümleden
oluĢan baĢlangıç kısmında, kurulan federasyonun dayandığı temeller ve varoluĢ amacı olarak,
“iç huzur”, “genel refah” ve “mevcut ve gelecek kuĢakların özgürlüklerinin kutsanması” gibi
kavramlara yer verdiği görülmektedir”. 9
1958 Fransız Anayasası baĢlangıcında ise, Fransız halkının 1789 Bildirgesiyle
tanımlanan ve 1946 Anayasası ile teyit edilip tamamlanan insan haklarına ve milli egemenliğe
bağlılığının içtenlikle ilan edildiği ifade edilmektedir. 10
Ġkinci Dünya SavaĢı sonrası hazırlanan Alman Anayasası „dünya barıĢı‟, „Alman
halkının birliği ve özgürlüğü‟ gibi kavramlara yer verirken, benzer Ģekilde Japon Anayasası
da „barıĢın korunması‟, „özgürlük‟, „tiranlığın ve köleliğin reddi‟ gibi değerlere anayasanın
baĢlangıcında yer vermektedir. Sömürgelikten kurutularak bağımsızlıklarını kazanan Asya,
Orta Doğu ve Afrika‟da yer alan kimi ülke anayasalarının baĢlangıç kısmında ise, bağımsızlık
uğruna verilen mücadelelere yer verildiği görülmektedir. 11
Bir ülkede çeĢitli faktörlerin etkisiyle gerçekleĢen devrim, ihtilal veya hükümet darbesi
gibi yollarla siyasi rejimde kökten veya kısmi bir değiĢme ya da kesintinin ortaya çıkması
durumundan sonra yapılan anayasalara konulan baĢlangıç kısımları söz konusu durumların
felsefesini dile getirir niteliktedirler. Özellikle devrim sonrası yapılan anayasalarda devrim
felsefesi BaĢlangıç kısmında açık bir biçimde okunmaktadır. Örneğin 1982 Çin Halk
Cumhuriyeti‟nin anayasası oldukça uzun bir baĢlangıç kısmına sahiptir. Bu kısımda uzun
uzun Çin tarihinden alıntılarla Çin‟in tarihsel geçmiĢi üzerinde durulmakta, daha sonra 1949
Devriminin aĢamalarından bahsedilmekte ve sosyalist devrimin ana hatları ortaya
konulmaktadır. Benzer Ģekilde bir devrim sonucu kurulan 1979 tarihli Ġran Anayasası da
baĢlangıç kısmında Ġran Ġslam Devrimi‟nin ideolojik çerçevesine geniĢ yer vermiĢtir.
Görüldüğü üzere anayasaların ortaya çıkıĢ süreçleri, baĢlangıç kısımlarının
yansıttıkları değerler üzerinde oldukça etkilidir. 12 Türkiye‟de de siyasal rejimde kesintilere
yol açan askeri müdahaleler döneminde yapılan 1961 ve 1982 Anayasalarını meydana getiren
süreç, bu Anayasaların karakterleri üzerinde etkili olmuĢtur.
II- TÜRK ANAYASALARINDA BAġLANGIÇ METĠNLERĠ
Türkiye‟de anayasada bir BaĢlangıç metnine ilk kez 1961 anayasasıyla yer verilmiĢtir.
1982 anayasası da bir BaĢlangıç metnine yer vererek bu uygulamayı sürdürmüĢtür.
EROĞUL‟a göre, bu Anayasalara bir baĢlangıç metni koyma gereksinimin kaynağı, her iki
Anayasanın yapılmasına yol açan hükümet darbelerine hukuksal bir gerekçe uydurma
9 “Biz BirleĢik Devletler halkı, daha yetkin bir birlik oluĢturmak, adaleti yerleĢtirmek, yurtiçi huzuru sağlamak,
dıĢarıya karĢı ortak savunmayı gerçekleĢtirmek, genel refahı yükseltmek ve bizden sonra gelecekleri de
yararlandırmak amacıyla Amerika BirleĢik Devletleri için bu Anayasayı düzenliyoruz”. Bkz. WHEARE, a.g.e.,
s. 66.
10 1958 Fransız Anayasasının baĢlangıç kısmının Türkçe metni için bkz.
http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/Fransa-TR(4.10.1958).pdf (29.11.2011)
11 Bu nitelikte baĢlangıç kısmına sahip anayasalara örnek olarak, 1957 Tunus, 1997 Eritre, 1945 Endonezya
anayasaları gösterilebilir. 1945 Endonezya Anayasası baĢlangıç kısmında, baĢta “sömürge karĢıtlığı” olmak
üzere, “sosyal adalet”, “demokrasi”, “milli egemenlik” ve “kamusal refah” gibi değerlerin ön plana çıktığı
görülmektedir.
12 BaĢlangıç kısımlarının içerikleri konusunda detaylı bilgi için bkz. SUNAL, a.g.e., s. 20-34.