Makale

www.e-akademi.org, (Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi),
Sayı: 119, Ocak 2012
de anlaĢılmaktadır. Liberal anayasacılığın bireye ve onun hak ve hürriyetlerine atfettiği
kutsallık, 1982 Anayasası BaĢlangıç kısmında Devlete atfedilmiĢtir. 19
1982 Anayasası‟nın hürriyetlere iliĢkin yaklaĢımı BaĢlangıç kısmının üçüncü
paragrafında; hiçbir kiĢi ya da kuruluĢ “bu Anayasada gösterilen hürriyetçi demokrasi ve
bunun icaplarıyla belirlenmiş hukuk düzeni dışına çıkamaya”caktır ifadesi ile ortaya
konmaktadır. Paragrafta belirtilen “bu Anayasa’ da gösterilen hürriyetçi demokrasi” kavramı
tartıĢmaya açık niteliktedir. “Hürriyetçi demokrasi”nin 1982 Anayasası‟nda gösterilenden
ibaret olduğu yönünde izlenim uyandıran bu ifadeyi; TANÖR Ģöyle yorumlamıĢtır;
“demokrasi kavramı, evrensel boyutlarından kopartılarak millileştirilmiştir”. 20 Böylece
Anayasa, liberal demokrasiyi ancak kendi tanımladığı biçimiyle benimsediğini ortaya
koymuĢtur.
BaĢlangıcın, hürriyetçi demokrasi için öngördüğü “bu Anayasa’da” sınırlandırması
BaĢlangıcın altıncı paragrafında temel hak ve hürriyetler konusunda da kendini
göstermektedir. BaĢlangıcın altıncı paragrafında, “Her Türk vatandaşının bu Anayasadaki
temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince” yararlanacağı
belirtilmektedir. Dolayısıyla BaĢlangıç‟ın bu ifadeleri, demokrasi özgürlük ve Hukuk devleti
gibi evrensel standartları olan kurum ve ilkeleri, “bu Anayasada gösterilen”e
indirgemektedir. 21 Bu ifade 1982 Anayasasının kiĢi hak ve hürriyetleri konusunda
sınırlamalara ve yasaklamalara ağırlık veren yaklaĢımını bir kez daha ortaya koyar
niteliktedir.
BaĢlangıcın beĢinci paragrafında, “Hiçbir faaliyetin 22 Türk milli menfaatlerinin, Türk
varlığının, Devleti ve ülkesiyle bölünmezliği esasının, Türklüğün tarihi ve manevi
değerlerinin, Atatürk milliyetçiliği, ilke ve inkılâpları ve medeniyetçiliğinin karşısında
korunma göremeyeceği ve laiklik ilkesinin gereği kutsal din duygularının, devlet işlerine ve
politikaya kesinlikle karıştırılmayacağı;”belirtilmektedir. Bu ifade, bütün Anayasayı ve
özelliklede temel hak ve özgürlükler rejimini kuĢatır niteliktedir. 23 Bu paragrafta korunmak
istenen değerlerden birçoğu (Bölünmezlik, Atatürk milliyetçiliği, Laiklik) zaten Anayasanın
ilgili maddelerinde özel olarak güvence altına alınmıĢtır. Türk milli menfaatleri, Türk varlığı,
Türklüğün tarihi ve manevi değerleri 24 gibi içeriği ve hukuki değeri belirgin olmayan ifadeler
ise temel hak ve özgürlükler aleyhine kullanılmaya elveriĢlidirler.
1982 Anayasası‟nın BaĢlangıcının önemli bir özelliği de Cumhuriyetin nitelikleri dâhil
Anayasadaki tüm ilke ve kuralların, BaĢlangıç‟ta yer alan ilkeler doğrultusunda “FĠKĠR,
ĠNANÇ VE KARARIYLA anlaĢılmak, sözüne ve ruhuna bu yönde saygı ve sadakatle
yorumlanıp uygulanmak” durumunda olunduğunun ifade edilmesidir. Böylelikle, Anayasanın
kuralları arasında nispi bir kademelenme oluĢturulmuĢ ve bu kademelenmede de
BaĢlangıç‟taki ilkeler en üstte ve bağlayıcı olarak yerini almıĢtır. Bu üstünlük ve
bağlayıcılığın amacı ise, Anayasa kurallarının, BaĢlangıçtaki ilke ve kurallara „uygun
yorum‟unu sağlamaktır. 25
19 TANÖR, Ġki Anayasa 1961-1982, Beta Yayınları, Ġstanbul 1994, s. 133.
20 TANÖR, Bülent: Türkiye’nin Ġnsan Hakları Sorunu, 3. Baskı, BDS Yayınları, Ġstanbul, 1994, s. 196.
21 TANÖR, a.g.e., s. 196.
22 1982 Anayasası‟nın BaĢlangıç kısmının beĢinci paragrafının ilk cümlesi “Hiçbir düĢünce ve mülahazanın”
Ģeklinde baĢlıyordu. Bu cümle 03.10.2001 tarihli 4709 sayılı Kanunla (RG.17.10.2001, s. 24556 mükerrer)
yapılan Anayasa değiĢikliği ile: “ Hiçbir faaliyetin” Ģeklini almıĢtır.
23 Aynı yönde bkz. TANÖR, a.g.e., s. 196-198.
24 EROĞUL‟a göre bu ifadede “Türklük” tabiri vatandaĢlık bağı sınırlarını zorlayan bir anlamda kullanılmıĢ ve
“Böylece, Atatürkçü ulusçuluk anlayıĢında çok tehlikeli bir gedik” açılmıĢtır. Bkz. EROĞUL, a.g.e., s. 317.
25 Bu konuda bkz. YÜZBAġIOĞLU, Türk Anayasa Yargısında Anayasallık Bloku, ĠÜHF. Yayını, Ġstanbul