20-10-2015

çã‹Îè
iwokZpy
ÎñçÙ·¤
a ehfM;k ,lksfl,'ku
Âý×é¹ â×æ¿æÚU
◊È‹Êÿ◊ Ÿapple •Ê¡◊-•◊⁄U ∑§Ù Á∑§ÿÊ •ÊESÃ,
’Ù‹apple-◊apple⁄Uapple ⁄U„Ãapple πÃ⁄Uapple ∑§Ë ¬⁄UflÊ„ Ÿ„Ë¥
‹πŸ§ – ‚◊Ê¡flÊŒË ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ◊ÈÁπÿÊ ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ ÿÊŒfl ∑§Ù ÷⁄UÙ‚Ê
ÁŒ‹ÊÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ¡’ Ã∑§ flÙ „Ò¥ Ã’ Ã∑§ Á∑§‚Ë ∑§Ù •¬Ÿapple §¬⁄U πÃ⁄Uapple ∑§Ë
¬⁄UflÊ„ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UŸË øÊÁ„∞– ÿ„Ê ’Êà ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ Ÿapple ∑§ÊŸ¬È⁄U ◊apple¥ ÿÍ¬Ë ÁflœÊŸ
¬Á⁄U·Œ ∑‘§ ¬Ífl¸ ‚÷ʬÁà ‚Èπ⁄UÊ◊ ÿÊŒfl ∑‘§ ’apple≈Uapple ∑‘§ ÁË∑§ ∑‘§ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ∑§„Ë–
Œ⁄U•Ê‚‹ ÿ„ ’ÿÊŸ ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ Ÿapple •Ê¡◊ πÊ¥ ∑‘§ •◊⁄U Á‚¥„ •ı⁄U ‚¥ªËà ‚Ù◊
‚apple πÈŒ ∑§Ë ¡ÊŸ ∑§Ù πÃ⁄UÊ ’ÃÊŸapple ∑§Ë ’Ê’Ã ◊apple¥ ∑§„Ë– ∑§ÊŸ¬È⁄U ◊apple¥ •Ê¡ ∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple¥
Á‡Ê⁄U∑§Ã ∑§⁄UŸapple •Ê∞ ‚¬Ê ‚Ȭ˝Ë◊Ù ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ ÿÊŒfl Ÿapple ◊ËÁ«ÿÊ ∑§Ù ß‚ ◊Ê◊‹apple ∑§Ù
•Áœ∑§ ÃÍ‹ ŒappleŸapple ¬⁄U ⁄UÙ∑§ ‹ªÊŸapple ∑§Ù ∑§„Ê „Ò–
•¡ÿ ⁄UÊÿ ◊Ê◊‹apple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •Ê¡ ⁄UÊíÿ¬Ê‹
∑§Ù ôÊʬŸ ‚ı¥¬apple¥ªapple ∑§Ê¥ª˝apple‚Ë
‹πŸ§ – ∑§Ê¥ª˝apple‚ ÁflœÊÿ∑§ •¡ÿ ⁄UÊÿ ∑§Ë Áª⁄UçÃÊ⁄UË ∞fl¥ ©Ÿ ¬⁄U ¬˝Œapple‡Ê
‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ⁄UÊ‚È∑§Ê ‹ªÊÿapple ¡ÊŸapple ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ ©.¬˝. ∑§¥Êª˝apple‚ ∑§◊apple≈UË mÊ⁄UÊ ¬Ífl¸
ÉÊÙÁ·Ã ∑§Êÿ¸R§◊ ∑‘§ Äà ∑§‹ v~ •ÄU≈UÍ’⁄U ∑§Ù •¬⁄UÊã„ ¬˝Œapple‡Ê ∑§¥Êª˝apple‚ ◊ÈÅÿÊ‹ÿ
‚apple ⁄UÊ¡÷flŸ Ã∑§ ◊Êø¸ ÁŸ∑§Ê‹∑§⁄U ⁄UÊíÿ¬Ê‹ ∑§Ù ôÊʬŸ ‚ı¥¬Ê ¡ÊÿappleªÊ– ¬˝Œapple‡Ê
∑§¥Êª˝apple‚ ∑‘§ ߥøÊ¡¸ ¬˝flQ§Ê flË⁄UappleãŒ˝ ◊ŒÊŸ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ©Q§ ◊Êø¸ ◊apple¥ •Æ÷ÊÆ ∑§¥Êª˝apple‚
∑§◊apple≈UË ∑‘§ ◊„Ê‚Áøfl.¬˝÷Ê⁄UË ©.¬˝. ◊œÈ‚ÍŒŸ Á◊SòÊË ‚Ê¥‚Œ, ¬˝Œapple‡Ê ∑§¥Êª˝apple‚ •äÿˇÊ
«ÊÚÆ ÁŸ◊¸‹ πòÊË, ∑§¥Êª˝apple‚ ÁflœÊŸ◊¥«‹ Œ‹ ∑‘§ ŸappleÃÊ ∞fl¥ ÁflœÊŸ ¬Á⁄U·Œ Œ‹ ∑‘§
ŸappleÃÊ, ⁄UÊC˛Ëÿ ‚„¬˝÷Ê⁄UË ‚ÁøflªáÊ, ‚÷Ë ‚Ê¥‚Œ, ÁflœÊÿ∑§, ¬Ífl¸ ‚Ê¥‚Œ, ¬Ífl¸ ÁflœÊÿ∑§,
¬˝Œapple‡Ê ∑§¥Êª˝apple‚ ∑‘§ ‚÷Ë ¬ŒÊÁœ∑§Ê⁄UË ‡ÊÊÁ◊‹ „Ù¥ªapple–
ÁŸflʸøŸ ∑§Ù ÁŸ⁄USà ∑§⁄UŸapple ∑‘§
» Ò‚‹apple ¬⁄U ¬ÈŸ¸ÁfløÊ⁄U ∑§⁄Uapple •ÊÿÙª— ∑§Ê¥ª˝apple‚
‹πŸ§ – ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ‚◊Ê¡flÊŒË ¬Ê≈U˸ ‚⁄U∑§Ê⁄U ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ‚apple ¬Í⁄UË Ã⁄U„
Á◊‹Ë÷ªÃ ∑§⁄U∑‘§ ¬Í⁄Uapple ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ „Ù ⁄U„apple ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ◊apple¥ „apple⁄UÊ» ‘§⁄UË •ı⁄U œÊ¥œ‹Ë ∑§⁄UŸapple
∑§Ê ∑§Îàÿ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò– ‹Ù∑§Ã¥òÊ ∑‘§ Á‹∞ ∞apple‚Ê ∑§Îàÿ πÃ⁄UŸÊ∑§ „Ò– ¡Ÿ¬Œ ’Á‹ÿÊ ∑‘§
flÊ«¸ Ÿ¥Æ yy ∑§Ë ∑§Ê¥ª˝apple‚ ‚◊Áոà ¬˝àÿʇÊË üÊË◊ÃË ¬˝apple◊‹ÃÊ Á‚¥„ Ÿapple ©Æ¬˝Æ ∑§¥Êª˝apple‚
∑§◊apple≈UË ∑‘§ ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ¬˝÷Ê⁄UË ⁄UÊ¡apple‡Ê¬Áà ÁòʬÊ∆Ë ¬Ífl¸ ∞◊∞‹‚Ë ∑§Ù ’ÃÊÿÊ Á∑§
©Ÿ∑‘§ ’ª‹ ∑‘§ flÊ«¸ Ÿ¥Æ yz ◊apple¥ „È߸ Á„¥‚∑§ ÉÊ≈UŸÊ ∑‘§ ø‹Ãapple ‚¬Ê ∑‘§ ◊¥òÊË •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê
∑‘§ ÁflœÊÿ∑§ Ÿapple Á◊‹Ë÷ªÃ ∑§⁄U∑‘§ ©‚∑‘§ ’ª‹ ∑‘§ flÊ«¸ Ÿ¥Æ yy ◊apple¥ ‡ÊÊ¥ÁìÍáʸ ◊Ìʟ
‚ê¬ÛÊ „Ù ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ¬⁄U Œ’Êfl ’ŸÊ∑§⁄U øÈŸÊfl ÁŸ⁄USà ∑§⁄UÊ ÁŒÿÊ,
¡’Á∑§ flÊ«¸ Ÿ¥Æ yz ◊apple¥ ’ÍÕ∑Ò§åøÁ⁄U¥ª, ªÙ‹Ë∑§Êá« •ı⁄U Á„¥‚∑§ ÉÊ≈UŸÊ „È߸ ÕË– flÊSÃÁfl∑§ÃÊ
ÃÙ ÿ„ „Ò Á∑§ ¡„Ê¥ ‚¬Ê •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù ’…∏à Á◊‹Ÿapple ◊apple¥ •¥Œapple‡ÊÊ „Ò fl„Ê¥ ¬⁄U fl„ ß‚
Ã⁄U„ ∑§Ë ∑§Êÿ¸flÊÁ„ÿÊ¥ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ë Á◊‹Ë÷ªÃ ‚apple ∑§⁄UflÊ ⁄U„Ë „Ò¥ •ı⁄U ∞appleŸ.∑‘§Ÿ.¬˝∑§Ê⁄UappleáÊ
¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ¬⁄U ∑§é¡Ê ∑§⁄UŸÊ øÊ„ ⁄U„Ë „Ò¥– ∞apple‚apple ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∞fl¥ •ÊÿÙª mÊ⁄UÊ
¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ∑§Ù ÁŸc¬ˇÊ ∞fl¥ SflÃ¥òÊ ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ ŒÊflapple ∑§Ë ¬Ù‹ πÈ‹ ªÿË „Ò– ¬˝Œapple‡Ê
∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§ ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ¬˝÷Ê⁄UË ⁄UÊ¡apple‡Ê¬Áà ÁòʬÊ∆Ë ¬Ífl¸ ∞◊∞‹‚Ë Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡’
flÊ«¸ Ÿ¥Æ yy ◊apple¥ ‡ÊÊÁìÍáʸ ◊Ìʟ ‚ê¬ÛÊ „Ù ªÿÊ ÕÊ •ı⁄U ◊Ìʟ ¬appleÁ≈UÿÊ¥ ÷Ë ⁄UflÊŸÊ „Ù
øÈ∑§Ë ÕË¥ ∞apple‚apple ◊apple¥ øÈŸÊfl •ÊÿÙª mÊ⁄UÊ ß‚ flÊ«¸ ∑§Ê øÈŸÊfl ÁŸ⁄USà Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ ∑§Ã߸
©Áøà Ÿ„Ë¥ „Ò– ‹Ù∑§Ã¥òÊ ◊apple¥ ¡ŸÃÊ ∑‘§ » Ò§‚‹apple ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ „ÙŸÊ øÊÁ„∞– ©ã„ÙŸapple ⁄UÊíÿ
øÈŸÊfl •ÊÿÙª ‚apple ◊Ê¥ª ∑§Ë „Ò Á∑§ ’Á‹ÿÊ ◊apple¥ „È∞ flÊ«¸ Ÿ¥.yy ∑‘§ ÁŸflʸøŸ ∑§Ù ÁŸ⁄USÃ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ » Ò§‚‹apple ¬⁄U ¬ÈŸ¸ÁfløÊ⁄U ∑§⁄Uapple •ãÿÕÊ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ¬Ê≈U˸ •ãÿ ‚¥flÒœÊÁŸ∑§ Áfl∑§À¬Ù¥
¬⁄U ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ’Êäÿ „٪˖
¬˝ÁÃ’¥ÁœÃ ¬‡ÊÈ•Ù¥ ∑§Ù ’appleøŸapple
flÊ‹Ù¥ ¬⁄U „Ù ∑§Ê⁄U¸flÊ߸— •Ê¡◊
‹πŸ§ – ‚◊Ê¡flÊŒË ¬Ê≈U˸ ∑‘§ flÁ⁄UD ŸappleÃÊ •ı⁄U ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ∑Ò§Á’Ÿapple≈U
◊¥òÊË ◊Ù„ê◊Œ •Ê¡∏◊ π∏Ê° Ÿapple •¬Ÿapple Á‹Áπà flQ§√ÿ ◊apple¥ ŒÊŒ⁄UË „àÿÊ ∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§ •ı⁄U
„àÿÊ ∑§Ë ∑§«∏apple ‡ÊéŒÙ¥ ◊apple¥ ÁŸãŒÊ ∑§Ë „Ò •ı⁄U „Á⁄UÿÊáÊÊ ÃÕÊ ¬¥¡Ê’ ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple •¬Ë‹
∑§Ë „Ò Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ÿ„Ê° ¬‡ÊÈ ’Ê¡∏Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ ¬˝ÁÃ’ÁãœÃ ¬‡ÊÈ•Ù¥ ∑§Ê ◊apple‹Ê ‹ªÊŸapple •ı⁄U ©ã„apple¥
’appleøŸapple ¬⁄U ÷Ë ¬Ê’ãŒË ‹ªÊÿË ¡Êÿapple– ‚ÊÕ „Ë ÿ„ ‚flÊ‹ ÷Ë Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ ¬˝ÁÃ’ÁãœÃ
¬‡ÊÈ•Ù¥ ∑§Ù ’appleøŸapple flÊ‹Ù¥ ¬⁄U ÷Ë » ÊÁ‡ÊS≈UÙ¥ ∑§Ê ∞apple‚Ê ∑∏§∏„⁄U ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ ≈UÍ≈UÊ ¡Ò‚Ê
¬˝ÁÃ’ÁãœÃ ÃÕÊ •¬˝ÁÃ’ÁãœÃ ¬‡ÊÈ•Ù¥ ∑§Ù ‹apple ¡ÊŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ù …Í¥…-…Í¥…∑§⁄U „àÿÊ ∑§⁄UŸapple
∑§Ê ¡ÉÊãÿ •¬⁄UÊœ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ∑§Ê‡Ê ߟ ¬‡ÊÈ•Ù¥ ∑§Ù ’appleøŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ù ÷Ë •ı⁄U
‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù ÷Ë •¬Ÿapple ∑§È∑§◊¸ ¬⁄U ‡Ê◊¸ •ÊÃË– ‚¬Ê ŸappleÃÊ üÊË πÊ¥ Ÿapple •Ê¡ ÿ„Ê¥ ÷Ê⁄Uà ∑‘§
⁄UÊC˛¬Áà ‚apple •¬Ë‹ Á∑§ „Ò Á∑§ Œapple‡Ê •⁄UÊ¡∑§ÃÊ ∑§Ë Ã⁄U» ’«∏Ë Ãapple¡∏∏Ë ‚apple ’…∏ ⁄U„Ê „Ò •ı⁄U
◊ÊòÊ ªÊÿ ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U •Ê⁄U.∞‚.∞‚. ∑‘§ ‚◊ÊøÊ⁄U-¬òÊ ¬Ê@¡ãÿ ◊apple¥ ¡Ù ‹appleπ Á‹πÊ
ªÿÊ „Ò ©‚‚apple •Ê⁄U.∞‚.∞‚. ∑§Ë ŸËÁà Á’À∑§È‹ ‚Ê» ∏ „Ù ªÿË „Ò– ©Ÿ∑‘§ ‡ÊéŒÙ¥ ◊apple¥
÷Ê⁄Uà ∞∑§ •ÉÊÙÁ·Ã Á„ãŒÍ ⁄UÊC˛ „Ò •ı⁄U Á„ãŒÈ•Ù¥ ∑§Ë •ÊSÕÊ ∑§Ù Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚apple ∆apple‚
¬„È¥øÊŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ê •ã¡Ê◊ ÿ„Ë „ÙªÊ Á∑§ ©ã„apple¥ •¬ŸË ¡ÊŸ ª¥flÊŸË „٪˖ ß‚
Áfl÷Ê¡Ÿ∑§Ê⁄UË ◊ÊŸÁ‚∑§ÃÊ ‚apple ÿ„ ’Êà S¬C „Ù ¡ÊÃË „Ò Á∑§ •Ê¡ ∑‘§ „Ê‹Êà ◊apple¥ Œapple‡Ê
∑§Ê ∑§ÊŸÍŸ •ı⁄U √ÿflSÕÊ ©ã„Ë¥ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ „ÊÕ ◊apple¥ „Ò Á¡Ÿ∑‘§ „ÊÕÙ¥ ◊apple¥ ‹Ê∆Ë, «á«Ê •ı⁄U
ËflÊ⁄Uapple¥ „Ò¥– Œapple‡Ê ∑‘§ ‚÷Ë ’ÈÁh¡ËÁflÿÙ¥ ‚apple •ı⁄U Áfl‡Êapple·M§¬ ‚apple ◊ÊŸflÊÁœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑‘§ Á‹ÿapple
‹«Ÿ∏apple flÊ‹Ù¥ ‚apple „◊ ∑§„ŸÊ øÊ„Ãapple „Ò¥ Á∑§ ÃÕÊ∑§ÁÕà » ÊÁ‡ÊS≈U ÃÊ∑∏§ÃÙ¥ Ÿapple ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥
◊ÊŸflÊÁœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê „ŸŸ Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë ∆apple∑‘§ŒÊ⁄UË ‹apple ⁄UπË „Ò– ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§ ∞∑§ fl¥ÁøÃ
‚◊Ê¡ ∑‘§ ŸÊÿ∑§ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ‚apple flÊÃʸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’¡Êÿ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U fl„Ê° ∑‘§ •Ê◊
•ÊŒ◊Ë ∑§Ù Œ’ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
◊¥‚Í⁄UË ‚◊Ê¡ Ÿapple Á∑§ÿÊ „ÊÁ¡ÿÙ¥ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ
‹πŸ§– •Ê‹ ߥÁá«ÿÊ ¡◊Ë.•Ã.©‹ ◊¥‚Í⁄U Ÿapple •Ê¡ ŒÊL§‹ ‚» Ê ∑‘§ ∑§Ê◊Ÿ
„Ê‹ ◊apple¥ ß‚ ‚Ê‹ „¡ ∑§⁄U∑‘§ ‹ı≈Uapple ◊¥‚Í⁄UË ‚◊Ê¡ ∑‘§ ŒÙ Œ¡¸Ÿ ‚apple •Áœ∑§ „ÊÁ¡ÿÙ¥
∑§Ù ‡ÊÊ‹ ÷apple¥≈U ∑§⁄U∑‘§ ‚ê◊ÊÁŸÃ Á∑§ÿÊ– „ÊÁ¡ÿÙ¥ ◊apple¥ ∞∑§ Œ¡¸Ÿ ◊Á„‹Êÿapple¥ ÷Ë ‚Áê◊Á‹Ã
ÕË¥– ∑§Êÿ¸R§◊ ∑‘§ ◊ÈÅÿ •ÁÃÁÕ ‚¥SÕÊ ∑‘§ ⁄UÊC˜˝Ëÿ •äÿˇÊ ¬Ífl¸ ◊¥òÊË ¡ÊflappleŒ ß∑§’Ê‹
◊¥‚Í⁄UË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‚apple ß‚ ‚Ê‹ ŒÙ „¡Ê⁄U ‚apple •Áœ∑§ ◊¥‚Í⁄UË ‚◊Ê¡ ∑‘§
„ÊÁ¡ÿÙ¥ Ÿapple „¡ Á∑§ÿÊ ‹appleÁ∑§Ÿ Á∑§‚Ë fl¡„ ‚apple íÿÊŒÊ „Ê¡Ë ß‚ ‚◊Ê⁄UÙ„ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹
Ÿ„Ë¥ „Ù ‚∑‘§– ∞apple‚apple „ÊÁ¡ÿÙ¥ ∑§Ù ©Ÿ∑‘§ Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ ‚ê◊ÊÁŸÃ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê » Ò§‚‹Ê Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „Ò– ¡◊Ë.•Ã.©‹ ◊¥‚Í⁄U ∑‘§ Á¡‹apple ∑‘§ ¬ŒÊÁœ∑§Ê⁄UË ¡ÀŒ ‚apple ¡ÀŒ •¬Ÿapple Á¡‹apple ◊apple¥
ß‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U „ÊÁ¡ÿÙ¥ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ ‚◊Ê⁄UÙ„ •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§⁄Uappleªapple¥– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê ¡◊˕é‹
◊¥‚Í⁄U mÊ⁄UÊ ◊appleÉÊÊflË ’ëøapple¥Ê, ’„ÊŒÈ⁄U ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ∞ ª⁄UË’ ‹«∏Á∑§ÿÙ¥ ∑§Ë ‡ÊÊŒË
¡Ò‚apple ¬˝Ùª˝Ê◊Ù¥ ∑§Ù fl·Ù¥¸ ‚apple ø‹Ê ⁄U„Ê „Ò– ¬Ífl¸ ◊¥òÊË ¡ÊflappleŒ ß∑§’Ê‹ ◊¥‚Í⁄UË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
„ÊÁ¡ÿÙ¥ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ ∑§⁄UÃapple „È∞ ◊ȤÊapple ’«∏Ê » ∫ „Ù ⁄U„Ê „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple •Êªapple ∑§„Ê Á∑§ „¡
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ „Ê¡Ë ◊ÊÚ ∑‘§ ¬apple≈U ‚apple ¬ÒŒÊ „È∞ ’ëøapple ∑§Ë Ã⁄U„ ◊Ê‚Í◊ ∞fl¥ ¬Ê∑§ „Ù ¡ÊÃÊ
„Ò– ©ã„ÙŸapple •Êªapple ∑§„Ê Á∑§ ¡„ÊÚ Ã∑§ „Ù ‚∑‘§ „ÒÁ‚ÿà flÊ‹apple √ÿÁQ§ ∑§Ù „¡ ¡flÊŸË
◊apple¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞ •ı⁄U „⁄U „Ê¡Ë ∑§Ù Ã∑§flÊ ∞fl¥ ¬⁄U„apple¡ª∏Ê⁄U ’ŸŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄UŸÊ
øÊÁ„∞– Ÿapple „¡ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ „È∞ „ÊŒ‚apple ∑§Ê Á¡R§ ∑§⁄UÃapple „È∞ •» ‚Ù‚ ¡ÊÁ„⁄U Á∑§ÿÊ
•ı⁄U ◊⁄U„Í◊ „ÊÁ¡ÿÙ¥ ∑‘§ Á‹ÿapple ŒÈflÊÿapple ◊ªÁ» ⁄Uà ∑§Ë–
www.poorvanchalmedia.com
•Á«ª, •ª˝‚⁄U ÁŸc¬ˇÊ •π’Ê⁄U
2
ÏôÙè ·¤ô ¥ÂÙæ ÖçßcØ
4
ܹ٪¤ âð Âý·¤æçàæÌ ÚUæCþèØ çã‹Îè ÎñçÙ·¤ â×æ¿æÚU ˜æ
Á‡Êfl¬Ê‹ Á‚¥„ ÿÊŒfl Ÿapple ¬Ò∑§»‘§«
∑‘§ Ÿÿapple ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ∑§Ê Á∑§ÿÊ ©fÊ≈UŸ
❏ ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§Ù ◊¡’Íà ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ŸÿË Ã∑§ŸËÁ∑§ ∑§Ê ¬˝ÿÙª •Êfl‡ÿ∑§ Œapple‡Ê ∞fl¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§
Á‹∞ •Áœ∑§ ‚apple •Áœ∑§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ ‚apple ¡Ù«∏Ê ¡Êÿapple ❏ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ‚appleflÊ ‚apple „Ë ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ •ÊãŒÙ‹Ÿ •Êªapple ’…∏appleªÊ
¬Ë‚Ë∞» ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§Ù •Êªapple ’…∏ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ Ÿÿapple ©à¬ÊŒÙ¥ ∑‘§ ÁŸ◊ʸáÊ ∞fl¥ Á’R§Ë ∑§Ù ’…∏ÊflÊ Œapple ⁄U„Ê „Ò
‹πŸ§– ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ ◊¥òÊË üÊË
Á‡Êfl¬Ê‹ Á‚¥„ ÿÊŒfl Ÿapple •Ê¡ ¬Ò∑§»‘§« ∑‘§
Ÿÿapple ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ∑§Ê ©fÊ≈UŸ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê
Á∑§ ¬Ò∑§»‘§« ∑§Ù ŸÿË Ã„‚Ë‹Ù¥ ∑§Ê ∑§Ê◊
ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò ¡Ù •ÊœÈÁŸ∑§ Ã∑§ŸËÁ∑§ ‚apple
’Ÿapple¥ªË– ¬Ò∑§»‘§« ∑§Ù •ı⁄U •ë¿Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple
∑‘§ Á‹∞ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÁŸŒapple¸‡Ê
ÁŒÿapple ÃÕÊ ß‚Ë Ã⁄U„ •ãÿ ‚„∑§Ê⁄UË ‚¥SÕÊ∞¥
÷Ë •¬Ÿapple¥ ÷flŸÙ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ∑§⁄UÊÿapple¥ªË– ß‚
Ã⁄U„ ¬Ò∑§»‘§« Ÿapple •¬Ÿapple vv ÁŸ¡Ë ÷flŸ
’ŸflÊÿapple „Ò¥– üÊË ÿÊŒfl Ÿapple ¬Ò∑§»‘§« ∑‘§ ÁŸ◊ʸáÊ
∑§Êÿ¸ ∑§Ë ‚Ë◊Ê vÆ ‚apple ’…∏Ê∑§⁄U wÆ ∑§⁄UÙ«∏
∑§⁄U ŒË „Ò– ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ‹Ù∑§ ÁŸ◊ʸáÊ,
Á‚¥øÊ߸, ¡‹ ‚¥‚ÊœŸ, ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ ∞fl¥
⁄UÊ¡Sfl Áfl÷ʪ ◊¥òÊË üÊË Á‡Êfl¬Ê‹ Á‚¥„
ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬Á⁄UfløŸ ‹ÊŸÊ „Ë ¬˝Œapple‡Ê
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ©gapple‡ÿ „Ò ∞fl¥ ‚◊ÿ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U
ŸÿË Ã∑§ŸË∑§Ù¥ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄U∑‘§ „Ë
‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§Ù ◊¡’Íà Á∑§ÿÊ
¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ©ã„Ê¥appleŸapple ∑§„Ê Á∑§ ÿÁŒ „◊apple¥
ÁflE ∑‘§ ‚ÊÕ ø‹ŸÊ „Ò ÃÙ ŸÿË ≈UappleÄUŸÙ‹ÊÚ¡Ë
∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄UŸÊ ¬«apple∏ªÊ– üÊË ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê
•ë¿apple ÁŒŸ ÃÙ ¿ÙÁ«∏∞, „◊Ê⁄Uapple ¬È⁄UÊŸapple
ÁŒŸ „Ë ‹ı≈UÊ ŒËÁ¡∞ — ŸËÃˇÊ
¬≈UŸÊ– ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U Ÿapple øÈŸÊfl ŸÃË¡Ù¥ ∑‘§ ’ÊŒ Á»⁄U ‚apple ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ’ŸŸapple ∑§Ê •Ê¡
ÁflEÊ‚ ¡ÃÊÿÊ •ı⁄U ŒÊ‹Ù¥ ∑§Ë •Ê‚◊ÊŸ ¿ÍÃË ∑§Ë◊ÃÙ¥ ÃÕÊ Áª⁄UÃapple ÁŸÿʸà ¬⁄U ¬˝œÊŸ◊¥òÊË
Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË ∑§Ù ÁŸ‡ÊÊŸapple ¬⁄U ‹appleÃapple „È∞ ∑§≈UÊˇÊ Á∑§ÿÊ Á∑§ “•ë¿apple ÁŒŸ ÃÙ ¿ÙÁ«∏∞, „◊Ê⁄Uapple
¬È⁄UÊŸapple ÁŒŸ „Ë ‹ı≈UÊ ŒËÁ¡∞– ÷Ê¡¬Ê ŸappleÃÊ ‚ȇÊË‹ ∑§È◊Ê⁄U ◊ÙŒË Ÿapple ©Ÿ∑‘§ ∑§≈UÊˇÊ ∑§Ê
∑§≈UÊˇÊ ◊apple¥ „Ë ¡flÊ’ ŒappleÃapple „È∞ ∑§„Ê, ““‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ ‚apple „ÊÕ Á◊‹ÊŸapple flÊ‹apple ŸËÃË‡Ê øÊ„apple
Á∑§ÃŸË ÷Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄U ‹apple¥, ÷Ê¡¬Ê Á∑§‚Ë ÷Ë ∑§Ë◊à ¬⁄U ¡¥ª‹⁄UÊ¡ ∑‘§ ÁŒŸÙ¥ ∑§Ù Ÿ„Ë¥
‹ı≈UŸapple ŒappleªË–”” ŸËÃË‡Ê Ÿapple ‚هʋ Ÿapple≈UflÁ∑§¥¸ª ‚Êß≈U »‘§‚’È∑§ ¬⁄U Á‹πÊ, ◊ÙŒË ◊ÊÚ«‹
•ÊÚ» ªflŸapple¸‚M§ •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ∑§Ë ÕÊ‹Ë ‚apple ŒÊ‹ ªÊÿ’ •ı⁄U ÁŒÑË ‚apple ∑§ÎÁ· ∞fl¥
©¬÷ÙQ§Ê ◊Ê◊‹Ù¥ ∑‘§ ◊¥òÊË ªÊÿ’–”” ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ¬⁄U ÁŸ‡ÊÊŸÊ ‚ÊœÃapple „È∞ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
Œ‚ ◊„ËŸapple ∑§Ë ‹ªÊÃÊ⁄U Áª⁄UÊfl≈U ∑‘§ ’ÊŒ •’ ÁŸÿʸà ߂ fl·¸ ‚’‚apple ÁŸø‹apple SÃ⁄U ¬⁄U–
◊ÙŒË¡Ë •ë¿apple ÁŒŸ ÃÙ ¿ÙÁ«∏∞, „◊apple¥ „◊Ê⁄Uapple ¬È⁄UÊŸapple ÁŒŸ „Ë ‹ı≈UÊ ŒËÁ¡∞–”” ‚هʋ
Ÿapple≈UflÁ∑§¥¸ª ‚Êß≈U ¬⁄U øÈŸÊfl ∑‘§ ’ÊŒ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ’ŸŸapple ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ ∞∑§ ‚flÊ‹ ∑‘§ ¡flÊ’
◊apple¥ Á’„Ê⁄U ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •Ê¬ ‚’ ∑§Ë ßë¿Ê •ı⁄U •Ê‡ÊËflʸŒ ‚apple ◊ȤÊapple ÁflEÊ‚
„Ò Á∑§ fl„ ÁŒŸ ŒÍ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò¥– ŸËÃË‡Ê Á¬¿‹apple ∑§È¿ ÁŒŸÙ¥ ‚apple ‚هʋ Ÿapple≈UflÁ∑§¥¸ª ‚Êß≈U ¬⁄U
©Ÿ‚apple ¬Í¿apple ª∞ zÆÆ ‚flÊ‹Ù¥ ◊apple¥ ‚apple ⁄UÙ¡ ∞∑§ ∑§Ê ¡flÊ’ Œapple ⁄U„apple „Ò¥–
÷ʪflà ∑‘§ ÁfløÊ⁄U
∑§Ù ÃÙ«∏-◊⁄UÙ«∏∑§⁄U ¬˝SÃÈÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ — ‚¥ÉÊ
¬≈UŸÊ– ⁄UÊC˛Ëÿ Sflÿ¥‚applefl∑§ ‚¥ÉÊ
(•Ê⁄U∞‚∞‚) Ÿapple ‚¥ÁflœÊŸ ¬˝ŒûÊ
•Ê⁄UˇÊáÊ √ÿflSÕÊ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝ÁÃ’hÃÊ
¡ÃÊÃapple „È∞ •Ê¡ ∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U‚¥ÉÊøÊ‹∑§
◊Ù„Ÿ ÷ʪflà ∑‘§ •Ê⁄UˇÊáÊ ‚¥’¥œË ÁfløÊ⁄U
∑§Ù ÃÙ«∏-◊⁄UÙ«∏ ∑§⁄U ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê
⁄U„Ê „Ò– •Ê⁄U∞‚∞‚ ∑‘§ ˇÊappleòÊ ∑§Êÿ¸flÊ„
◊Ù„Ÿ Á‚¥„ Ÿapple •Ê¡ ÿ„Ê¥ ∞∑§ ÁflôÊÁ# ◊apple¥
∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U‚¥ÉÊøÊ‹∑§ ◊Ù„Ÿ ÷ʪflÃ
Ÿapple •Ê⁄UˇÊáÊ ∑‘§ ‚¥’¥œ ◊apple¥ ¡Ù ÁfløÊ⁄U ÁŒÿÊ
ÕÊ ©‚apple ÃÙ«∏-◊⁄UÙ«∏∑§⁄U ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê
⁄U„Ê „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑‘§
‚¥’¥œ ◊apple¥ ‚¥ÉÊ ∑‘§ ÁfløÊ⁄U ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ÷˝◊
©à¬ÛÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò •ı⁄U ‚¥ÉÊ ∞apple‚Ë
∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§Ë ÁŸ¥ŒÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ◊Ù„Ÿ ∑‘§
•ŸÈ‚Ê⁄U, •Ê⁄U∞‚∞‚ ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§
‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ãÿÊÿ ∞fl¥ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
‚◊⁄U‚ÃÊ ∑‘§ Á‹∞ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ë
‚¥flÒœÊÁŸ∑§ √ÿflSÕÊ ∑§Ù •Êfl‡ÿ∑§ L§¬
‚apple ⁄U„ŸÊ øÊÁ„∞ •ı⁄U ‚¥ÉÊ ‚¥ÁflœÊŸ ¬˝ŒûÊ
•Ê⁄UˇÊáÊ √ÿflSÕÊ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝ÁÃ’h „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚¥ÉÊ ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§
•Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ •ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁÃ,
•ŸÈ‚ÍÁøà ¡Ÿ¡ÊÁÃ, •àÿ¥Ã Á¬¿«∏apple ∞fl¥
•ãÿ Á¬¿«∏apple flªÙ¥¸ ∑§Ù Á◊‹apple ÃÕÊ ‚¥ÁflœÊŸ
ÁŸ◊ʸÃÊ•Ù¥ ∑§Ê ©gapple‡ÿ ‚» ‹ „Ù– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ •Ê⁄UˇÊáÊ √ÿflSÕÊ ∑§Ê
⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§⁄UáÊ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„ÿapple–
o"kZ&1 vad& 194
y[kuÅ]
cq/kokj] 20 vDVwcj 2015
i`"B % 4
ewY; % 2 :i,
R.N.I. No. UPHIN/2015/62559
äfl¡ •¬◊ÊŸ ¬⁄U „ÊÁŒ¸∑§
Áª⁄UçÃÊ⁄U, Œapple‡ÊŒ˝Ù„ ∑§Ê ◊Ê◊‹Ê
⁄UÊ¡∑§Ù≈U – ⁄UÊC˛ äfl¡ ∑§Ê ∑§ÁÕÃ
Ãı⁄U ¬⁄U •¬◊ÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥
¬Ê≈UËŒÊ⁄U •Ê⁄UˇÊáÊ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑‘§ ŸappleÃÊ „ÊÁŒ¸∑§
¬≈Uapple‹ ∑§Ù •Ê¡ Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ ÃÕÊ
•¬Ÿapple ‚◊ÈŒÊÿ ∑‘§ ÿÈfl∑§Ù¥ ∑§Ù ÿ„ ∑§„∑§⁄U
∑§ÁÕà Ãı⁄U ¬⁄U ©∑§‚ÊŸapple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U, Á∑§ flapple
•Êà◊„àÿÊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’¡Êÿ ¬ÈÁ‹‚∑§Á◊¸ÿÙ¥
∑§Ù ◊Ê⁄Uapple¥, ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» Œapple‡ÊŒ˝Ù„ ∑‘§ •Ê⁄UÙ¬
∑‘§ Äà ◊Ê◊‹Ê ÷Ë Œ¡¸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
„ÊÁŒ¸∑§ Ÿapple ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ÷Ê⁄Uà •ı⁄U ŒÁˇÊáÊ
•»˝Ë∑§Ê ∑‘§ ’Ëø ∞∑§ ÁŒfl‚Ëÿ ◊Òø ∑‘§
Œı⁄UÊŸ S≈UappleÁ«ÿ◊ ◊apple¥ Áfl⁄UÙœ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄UŸapple
∑§Ë œ◊∑§Ë ŒË ÕË Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ ©Ÿ∑§Ù
Á„⁄UÊ‚Ã ◊apple¥ ‹apple Á‹ÿÊ ªÿÊ ÕÊ–
•Ê¡ ©Ÿ∑§Ù ⁄UÊC˛ äfl¡ ∑‘§ •¬◊ÊŸ
∑‘§ •Ê⁄UÙ¬ ◊apple¥ Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
⁄UÊ¡∑§Ù≈U ª˝Ê◊ËáÊ ∑‘§ ¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§
ªªŸŒË¬ ª¥÷Ë⁄U ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U, ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple
„ÊÁŒ¸∑§ ∑‘§ Áπ‹Ê» ¬˝ÊÕÁ◊∑§Ë Œ¡¸ ∑§⁄UŸapple
‚apple ¬„‹apple ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» ∆Ù‚ ‚Êˇÿ ¡È≈UÊÿapple
„Ò¥ ¡Ù ¬„‹apple ‚apple „Ë ⁄UÁflflÊ⁄U ‚apple SÕÊŸËÿ
¬ÈÁ‹‚ ∑§Ë ∞„ÁÃÿÊß Á„⁄UÊ‚Ã ◊apple¥ „Ò¥–
ª¥÷Ë⁄U Ÿapple ∑§„Ê, „◊Ÿapple ‚÷Ë flËÁ«ÿÙ »È≈Uapple¡
∑§Ë ¡Ê¥ø ∑§⁄U ‹Ë „Ò ¡Ù S¬C Ãı⁄U ¬⁄U ÿ„
‚¥∑‘§Ã Œapple ⁄U„apple „Ò¥ Á∑§ „ÊÁŒ¸∑§ Ÿapple ⁄UÊC˛ äfl¡
(⁄UÁflflÊ⁄U) ∑§Ê •Ê¬◊ÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê •¬⁄UÊœ
Á∑§ÿÊ „Ò– ß‚Á‹∞ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ¬ÊœÊ⁄UË ¬ÈÁ‹‚
ÕÊŸapple ◊apple¥ „ÊÁŒ¸∑§ ∑‘§ Áπ‹Ê» ¬˝ÊÕÁ◊∑§Ë Œ¡¸
∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ªÈ‹Ê◊ •‹Ë ∑§Ù ‚È⁄UˇÊÊ
Œapple ⁄U„apple ¬⁄U ◊Á„‹Ê∞¥ •‚È⁄UÁˇÊà — Á‡Êfl‚appleŸÊ
Ÿß¸ ÁŒÑË– •⁄UÁfl㌠∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ¬⁄U
““‚ÈÁflœÊ ∑§Ë ⁄UÊ¡ŸËÁÔ” ∑§⁄UŸapple ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬
‹ªÊÃapple „È∞ Á‡Êfl‚appleŸÊ Ÿapple •Ê¡ ∑§„Ê Á∑§
•ª⁄U ÁŒÑË ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¬ÊÁ∑§SÃÊŸË
ªÊÿ∑§ ªÈ‹Ê◊ •‹Ë ∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ ‚ÈÁŸÁpÃ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ •Ê¬ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù¥ ∑§Ù
ÁŸÿÈQ§ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥ ÃÙ ⁄UÊ¡œÊŸË ◊apple¥
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UŸapple ∑‘§
Á‹∞ fl„ ¬ÈÁ‹‚ ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U ÄUÿÙ¥ „Ù ⁄U„apple „Ò¥–
Á‡Êfl‚appleŸÊ ∑§Ë ÿ„ Á≈Uå¬áÊË ⁄UÊC˛Ëÿ ⁄UÊ¡œÊŸË
◊apple¥ „Ê‹ ◊apple¥ ŒÙ ’ÁëøÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ’’¸⁄U
ŒÈc∑§◊¸ ∑§Ë ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑§Ë ¬ÎD÷ÍÁ◊ ◊apple¥ •ÊÿË
„Ò– ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple ߟ ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑§Ë ÁŸ¥ŒÊ
∑§⁄UÃapple „È∞ ÁŒÑË ¬ÈÁ‹‚ ¬⁄U ÁŸ‡ÊÊŸÊ ‚ÊœÊ
ÕÊ •ı⁄U ∑§„Ê ÕÊ Á∑§ fl„ ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥ ∑§Ù
‚È⁄UˇÊÊ ◊È„ÒÿÊ ∑§⁄UÊŸapple ◊apple¥ ““¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚apple
ŸÊ∑§Ê◊”” ⁄U„Ë „Ò– ß‚∑‘§ ‚ÊÕ „Ë
¹éÎ ÌØ ·¤ÚUÙæ ãô»æ
Á∑§ Á¬¿‹apple ÃËŸ ‚Ê‹Ù¥ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
‚÷Ë Áfl÷ʪ٥ ∑§Ù ŸÿË ≈UappleÄUŸÊ‹ÊÚ¡Ë ‚apple
¡Ù«∏∑§⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ù ¬˝ªÁà ∑‘§
¬Õ ¬⁄U •ª˝‚⁄U Á∑§ÿÊ „Ò ÃÕÊ „◊ ‹ªÊÃÊ⁄U
¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄U ⁄U„appleapple¥ „Ò Á∑§ ß‚∑§Ê ‹Ê÷ ‚÷Ë
¬˝Œapple‡ÊflÊÁ‚ÿÙ¥ ∑§Ù Á◊‹apple– ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ ◊¥òÊË
üÊË Á‡Êfl¬Ê‹ Á‚¥„ ÿÊŒfl •Ê¡ ªÙ◊ÃË Ÿª⁄U
ÁflSÃÊ⁄U ‹πŸ§, ÁSÕà ¬Ò∑§»‘§« ∑‘§ Ÿÿapple
∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ‚apple
•Êª˝„ Á∑§ÿÊ ÕÊ Á∑§ ““ÿÊ ÃÙ πÈŒ ∑§Ê⁄U¸flÊ߸
∑§⁄Uapple¥”” ÿÊ ⁄UÊ¡œÊŸË ◊apple¥ ∑§ÊŸÍŸ √ÿflSÕÊ
∑§Ë Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË •Ê¬ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ‚ı¥¬ Œapple¥–
Á‡Êfl‚appleŸÊ ∑‘§ ◊Èπ¬òÊ ‚Ê◊ŸÊ ◊apple¥ •Ê¡
¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∞∑§ ‚¥¬ÊŒ∑§Ëÿ ◊apple¥ ∑§„Ê ªÿÊ
„Ò, ““∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ∑§Ê •ÊœÊ ‚◊ÿ ∑‘§¥Œ˝
◊ÈÅÿÊ‹ÿ ∑‘§ ©fÊ≈UŸ •fl‚⁄U ¬⁄U •¬Ÿapple
ÁfløÊ⁄U ¬˝∑§≈U ∑§⁄U ⁄U„apple Õapple– ©ã„Ùapple¥Ÿapple ‚÷Ë
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚apple ∑§„Ê Á∑§ ªÊ¥fl, ª⁄UË’,
Á∑§‚ÊŸ •ı⁄U ◊apple„ŸÃ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ’apple‚„Ê⁄UÊ
‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ∑§„Ë¥ ÷≈U∑§ŸÊ Ÿ ¬«∏apple ß‚Á‹∞
‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§Ë ‡ÊÈM§flÊà ∑§Ë ªÿË
ÕË– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
Á¬¿‹apple ÃËŸ ‚Ê‹Ù¥ ◊apple¥ ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ ∑‘§ ‹ˇÿ
ÃÕÊ ©¬⁄UÊíÿ¬Ê‹ ‚apple ‹«∏Ÿapple ◊apple¥ πø¸ „Ù
¡ÊÃÊ „Ò– •ª⁄U ÁŒÑË ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ê ÁŸÿ¥òÊáÊ
©Ÿ∑‘§ ¬Ê‚ •Ê ¡Ê∞ ÃÙ ÷Ë ÁSÕÁà ◊apple¥
‚ÈœÊ⁄U „Ù ¡Ê∞ªÊ, ∞apple‚Ê ∑§Ù߸ Áøq Ÿ„Ë¥
ÁŒπÃÊ–”” Á‡Êfl‚appleŸÊ Ÿapple •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸
‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U „◊‹Ê ’Ù‹Ãapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§
SflÊSâÿ Áfl÷ʪ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ∑‘§ ¬Ê‚ „Ò
‹appleÁ∑§Ÿ «apple¥ªÍ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§ß¸ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ◊ıÃ
„Ù ªÿË– ¬Ê≈U˸ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡Ù ‚⁄U∑§Ê⁄U
◊ë¿⁄UÙ¥ ∑§Ù Ÿ„Ë¥ ⁄UÙ∑§ ‚∑§ÃË, fl„ ªÈ¥«ÊªŒË¸,
’‹Êà∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ •ı⁄U •ÊÃ¥∑§flÊÁŒÿÙ¥ ∑§Ù ∑Ò§‚apple
⁄UÙ∑‘§ªË? Á‡Êfl‚appleŸÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸË
ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑‘§ Á‹∞ ÁŒÑË ∑‘§
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑§Ë ¬˝ÁÃ’hÃÊ Á‚»¸ Œapple‡Ê ∑‘§
ŒÈ‡◊ŸÙ¥ ∑§Ù ‡ÊÁQ§ ŒappleŸapple ∑‘§ Á‹∞ „Ò– ß‚◊apple¥
∑§„Ê ªÿÊ „Ò, ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple ÁŒÑË ◊apple¥ ªÈ‹Ê◊
•‹Ë ∑‘§ ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ë ◊apple¡’ÊŸË ∑§Ë
‚‹◊ÊŸ πÊŸ Ÿapple ∑§Ë
ª‹¸» ˝Ò¥« ‹ÈÁ‹ÿÊ ‚apple ‚ªÊ߸
∑§Ù ¬ÊŸapple ∑§Ë „⁄U-„Ê‹ ◊apple¥ ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§Ë „Ò– üÊË
ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •Áœ∑§ ‚apple •Áœ∑§ Á∑§‚ÊŸÙ¥
∞fl¥ ’apple‚„Ê⁄UÊ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ •ÊãŒÙ‹Ÿ
‚apple ¡Ù«∏ŸÊ „Ë „◊Ê⁄UÊ ‹ˇÿ „Ò Ã÷Ë „◊ Œapple‡Ê
∞fl¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ‚appleflÊ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ‚»‹ „Ù¥ªapple–
‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ ◊¥òÊË Ÿapple •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ‚øappleÃ
∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ‚„∑§Ê⁄UË ‚¥SÕÊ ¬⁄U ∑§„Ë¥
‚apple ÃÕÊ Á∑§‚Ë ÷Ë SÃ⁄U ‚apple ŒÊª Ÿ„Ë¥ ‹ªŸÊ
øÊÁ„∞– „◊apple¥ ß‚∑§Ë ‡ÊÊπ ∑§Ù „⁄U-„Ê‹ ◊apple¥
’ŸÊÿapple ⁄UπŸÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡Ù
•Áœ∑§Ê⁄UË, ∑§◊¸øÊ⁄UË ‹Ê¬⁄UflÊ„Ë •ı⁄U ÷˝CÊøÊ⁄U
∞fl¥ ÉÊÍ‚πÙ⁄UË ∑§⁄UappleªÊ ©‚apple Á∑§‚Ë ÷Ë ∑§Ë◊Ã
¬⁄U ¿Ù«∏Ê Ÿ„Ë¥ ¡ÊÿappleªÊ– ⁄UÊ¡Sfl ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ •Ê¡ÊŒË ∑‘§ ’ÊŒ ¬„‹Ë ’Ê⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥
∞fl¥ ‚÷Ë flªÙ¥¸ ∑‘§ Á„ÃÙ¥ ∞fl¥ ‹Ê÷ ¬„ÚÈøÊŸapple ∑‘§
©gapple‡ÿ ‚apple ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple xÆ ŸÿË
Ä‚Ë‹Ù¥ ∑§Ê ‚ΡŸ ∑§⁄U∑‘§ ßÁÄʂ ⁄UøÊ „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚÷Ë Ã„‚Ë‹Ù¥ ∑§Ù •ÊœÈÁŸ∑§
≈UappleÄUŸÊ‹ÊÚ¡Ë ‚apple ¡Ù«∏Ê ªÿÊ „Ò ‚ÊÕ „Ë Á’¡‹Ë
∑§Ë ‚◊SÿÊ ∑§Ù ŒappleπÃapple „È∞ ‚ı⁄U §¡Ê¸ ‚apple ÷Ë
¡Ù«∏Ê ¡ÊÿappleªÊ Á¡‚‚apple Á∑§ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ÷≈U∑§ŸÊ
Ÿ ¬«∏apple ÃÕÊ ‚◊ÿ ∑§Ë ÷Ë ’øà „Ù–
¬apple‡Ê∑§‡Ê ∑§Ë „Ò– •ª⁄U •Ê¬ ∑‘§ ‚Ò¥∑§«∏Ù¥
∑§Êÿ¸∑§Ãʸ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸË ∑§‹Ê∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù ‚È⁄Ǔ ÊÊ
¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‚«∏∑§Ù¥ ¬⁄U •Ê ‚∑§Ãapple
„Ò¥ ÃÙ flapple ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ ∑§Ë ÷Ë
Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ ©∆Ê ‹appleÃapple?”” ¬Ê≈U˸ Ÿapple
∑§„Ê, •Ê¬ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ¬ÊÁ∑§SÃÊÁŸÿÙ¥
∑§Ù ‚È⁄UˇÊÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ©ã„apple¥ ¬ÈÁ‹‚
∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „Ò, ÃÙ ∑§ÊŸÍŸ √ÿflSÕÊ
∑§Ë ÁSÕÁà ¬⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ ÃÕÊ ’‹Êà∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥
∑§Ù ⁄UÙ∑§Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ©ã„apple¥ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ë ÄUÿÙ¥
¡M§⁄Uà „Ò?”” Á‡Êfl‚appleŸÊ Ÿapple ∑§„Ê, ‡Eapple ¬ÈÁ‹‚
∑§Ù •¬Ÿapple ÁŸÿ¥òÊáÊ ◊apple¥ ‹ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑‘§¥Œ˝
∑‘§ ‚ÊÕ ‹«∏ ⁄U„apple „Ò¥– ÿ„ Á‚»¸ ‚ÈÁflœÊ ∑§Ë
⁄UÊ¡ŸËÁà „Ò– ÁŒÑË ∑‘§ ‹Ùª ©Ÿ∑§Ë
(•Ê¬) ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple §’ ª∞ „Ò¥,
¬ÊÁ∑§SÃÊŸË ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥ ∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ ◊Á„‹Ê•Ù¥
∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ ‚apple íÿÊŒÊ ◊„àfl¬Íáʸ „Ò–
ŒÊŒ⁄UË, ∑§ŸÊ¸≈U∑§ ÉÊ≈UŸÊ ∑‘§ Á‹∞
⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄Uapple¥ ¡flÊ’Œapple„ — ‡ÊÊ„
¬≈UŸÊ– ªÙ◊Ê¥‚ ÁflflÊŒ ¬⁄U ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ ’øÊfl ∑§Ë ◊ÈŒ˝Ê ◊apple¥ •ÊŸapple •ı⁄U
““’…∏ÃË •‚Á„cáÊÈÃÊ”” ∑‘§ Áπ‹Ê» ‹appleπ∑§Ù¥ ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ∑‘§ ’Ëø ¬Ê≈U˸ ¬˝◊Èπ
•Á◊à ‡ÊÊ„ Ÿapple •Ê¡ ∑§„Ê Á∑§ ©Ÿ ⁄UÊíÿÙ¥ ◊apple¥ „È߸ ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù
ŒÙ·Ë Ÿ„Ë¥ ∆„⁄UÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ ¡„Ê¥ •ãÿ ¬ÊÁ≈U¸ÿÊ¥ ‚ûÊÊ ◊apple¥ „Ò¥– ‡ÊÊ„ Ÿapple Á’„Ê⁄U ◊apple¥
ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ∑§Ë ¬˝ÁR§ÿÊ ‡ÊÈM§ „ÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ¬„‹Ë ’Ê⁄U ÿ„Ê¥ ∞∑§ ‚¥flÊŒŒÊÃÊ
‚ê◊apple‹Ÿ ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ Á∑§ÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple •Ê⁄UˇÊáÊ ◊Ê◊‹apple ¬⁄U ⁄UÊC˛Ëÿ Sflÿ¥‚applefl∑§
‚¥ÉÊ ¬˝◊Èπ ◊Ù„Ÿ ÷ʪflà ∑§Ë Á≈Uå¬áÊË ‚apple ©¬¡apple ÁflflÊŒ ∑§Ù ‡Êʥà ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ÷Ê¡¬Ê ◊ı¡ÍŒÊ •Ê⁄UˇÊáÊ ŸËÁà ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃË „Ò–
⁄UÊ¡Œ ¬˝◊Èπ ‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ ÿÊŒfl Ÿapple Á¬¿«∏Ë ¡ÊÁÃÿÙ¥ ∑‘§ flÙ≈U „ÊÁ‚‹ ∑§⁄UŸapple ∑‘§
Á‹∞ ÷ʪflà ∑‘§ ß‚ ’ÿÊŸ ∑§Ù ÷ÈŸÊŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§Ë „Ò– „Á⁄UÿÊáÊÊ ∑‘§
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ◊ŸÙ„⁄U ‹Ê‹ π^⁄U, ‚Ê¥‚Œ ‚ÊˇÊË ◊„Ê⁄UÊ¡ •ı⁄U ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§
ÁflœÊÿ∑§ ‚¥ªËà ‚Ù◊ ‚◊appleà ∑§ß¸ ¬Ê≈U˸ ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑§Ë ©Ÿ∑‘§ ÁflflÊŒÊS¬Œ ’ÿÊŸÙ¥
∑§Ù ‹apple∑§⁄U Áπ¥øÊ߸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ∞∑§ ÁŒŸ ’ÊŒ ‡ÊÊ„ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Áfl⁄UÙœ ∑§⁄U ⁄U„apple
‹appleπ∑§Ù¥ Ÿapple Á¡Ÿ ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑§Ê Á¡R§ Á∑§ÿÊ „Ò, ©Ÿ∑‘§ Á‹∞ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê •ı⁄U
∑§ŸÊ¸≈U∑§ ◊apple¥ ‚ûÊÊ ¬⁄U ∑§ÊÁ’¡ ¬ÊÁ≈U¸ÿÊ¥ ¡flÊ’Œapple„ „Ò¥–
∑§Ë „Ò–”” ª¥÷Ë⁄U ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U, ⁄UÊC˛ äfl¡
∑§ÁÕà Ãı⁄U ¬⁄U „ÊÁŒ¸∑§ ∑‘§ ¬Ò⁄U ∑§Ù ¿Í ⁄U„Ê
ÕÊ Á¡‚apple fl„ „ÊÕ ◊apple¥ Á‹ÿapple „È∞ Õapple •ı⁄U
◊ËÁ«ÿÊ ‚apple ’Êà ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ê⁄U ¬⁄U
∑§ÍŒapple– ÿ„ ÉÊ≈UŸÊ ©‚ ‚◊ÿ ÉÊ≈UË ¡’
S≈UappleÁ«ÿ◊ ¡ÊŸapple ∑‘§ ◊ʪ¸ ◊apple¥ ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù
◊Ê⁄UœÊ¬Ê⁄U øı⁄UÊ„apple ¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ©ã„apple¥ ⁄UÙ∑§Ê–
¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§ Ÿapple ∑§„Ê, ¡’ ©ã„apple¥ ¬ÈÁ‹‚
Ÿapple ⁄UÙ∑§Ê Ã’ fl„ •øÊŸ∑§ ⁄UÊC˛ äfl¡ ‹apple∑§⁄U
∑§Ê⁄U ∑§Ë ¿Ã ¬⁄U ∑§ÍŒ ª∞– ∞apple‚Ê ∑§⁄UÃapple
‚◊ÿ äfl¡ ©Ÿ∑‘§ ¬Ò⁄U ∑§Ù ¿Í ªÿÊ ¡Ù
ÁÃ⁄U¥ªapple ∑‘§ ‚ê◊ÊŸ ∑‘§ Áπ‹Ê» „Ò–
∑§ÊŸÍŸ ß‚∑§Ë ß¡Ê¡Ã Ÿ„Ë¥ ŒappleÃÊ „Ò–””
ª¥÷Ë⁄U Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ „ÊÁŒ¸∑§ ∑§Ù ◊¥ª‹flÊ⁄U
∑§Ù ¬ÊœÊ⁄UË ◊apple¥ SÕÊŸËÿ •ŒÊ‹Ã ◊apple¥ ¬apple‡Ê
Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ¬≈Uapple‹ •Ê⁄UˇÊáÊ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ
∑‘§ ŸappleÃÊ „ÊÁŒ¸∑§ ∑§Ë •Ù⁄U ‚apple •¬Ÿapple ‚◊ÈŒÊÿ
∑‘§ ÿÈfl∑§Ù¥ ∑§Ù •Êà◊„àÿÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’¡Êÿ
¬ÈÁ‹‚∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑§Ù ◊Ê⁄UŸapple ∑§Ê ’ÿÊŸ Œapple∑§⁄U
∑§ÁÕà Ãı⁄U ¬⁄U ©∑§‚ÊŸapple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •Ê¡
©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» ªÈ¡⁄UÊà ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple Œapple‡ÊŒ˝Ù„
∑‘§ •Ê⁄UÙ¬ ∑‘§ Äà ◊Ê◊‹Ê Œ¡¸ Á∑§ÿÊ–
¬ÈÁ‹‚ ©¬ÊÿÈQ§ Ÿapple ’ÃÊÿÊ, ““„◊Ÿapple ’ËÃapple
ÃËŸ •Q§Í’⁄U ∑§Ù ÿ„Ê¥ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑‘§
©‚ ’ÿÊŸ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê»
Œapple‡ÊŒ˝Ù„ ∑§Ê ◊Ê◊‹Ê Œ¡¸ Á∑§ÿÊ „Ò Á¡‚◊apple¥
©ã„Ù¥Ÿapple •¬Ÿapple ‚ÊÁÕÿÙ¥ ‚apple ∑§„Ê Á∑§ flapple
•Êà◊„àÿÊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’¡Êÿ ¬ÈÁ‹‚∑§Á◊¸ÿÙ¥
∑§Ù ◊Ê⁄Uapple¥–
”” øı„ÊŸ ß‚ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ Á‡Ê∑§ÊÿÃ∑§Ãʸ
’Ÿapple „Ò¥– ‚Í⁄Uà ∑‘§ •◊⁄UÙ‹Ë ÕÊŸapple ◊apple¥ „ÊÁŒ¸∑§
∑‘§ Áπ‹Ê» ÷Ê⁄UÃËÿ Œ¥« ‚¥Á„ÃÊ ∑§Ë œÊ⁄UÊ
vwy (∞) ∑‘§ Äà ◊Ê◊‹Ê Œ¡¸ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „Ò– •¬Ÿapple ÁflflÊÁŒÃ ’ÿÊŸ ◊apple¥ ww ‚Ê‹
∑‘§ „ÊÁŒ¸∑§ Ÿapple ¬≈Uapple‹ ‚◊ÈŒÊÿ ∑‘§ ∞∑§ ÿÈfl∑§
∑§Ù ∑§ÁÕà Ãı⁄U ¬⁄U ‚‹Ê„ ŒË ÕË Á∑§ fl„
•Êà◊„àÿÊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’¡Êÿ ¬ÈÁ‹‚∑§Á◊¸ÿÙ¥
∑§Ë „àÿÊ ∑§⁄Uapple– „ÊÁŒ¸∑§ Ÿapple Áfl¬È‹ Œapple‚Ê߸
ŸÊ◊∑§ ÿÈfl∑§ ‚apple ∑§ÁÕà Ãı⁄U ¬⁄U ∑§„Ê,
““•ª⁄U ÃÈê„Ê⁄Uapple ¬Ê‚ ßÃŸÊ ‚Ê„‚ „Ò ÃÙ
¡Ê•Ù •ı⁄U ∑§È¿ ¬ÈÁ‹‚∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑§Ë „àÿÊ
∑§⁄UÙ– ¬≈Uapple‹ ∑§÷Ë •Êà◊„àÿÊ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃapple–””
Áfl¬È‹ Œapple‚Ê߸ Ÿapple ∞apple‹ÊŸ Á∑§ÿÊ ÕÊ Á∑§ fl„
¬≈Uapple‹ •Ê⁄UˇÊáÊ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑‘§ ‚◊Õ¸Ÿ ◊apple¥
πÈŒ∑§È‡ÊË ∑§⁄UappleªÊ– „ÊÁŒ¸∑§ ∑‘§ ÁflflÊÁŒÃ
’ÿÊŸ ∑‘§ ∑§⁄UË’ vz ÁŒŸÙ¥ ∑‘§ ’ÊŒ ¬ÈÁ‹‚
Ÿapple Á‡Ê∑§Êÿà Œ¡¸ ∑§Ë „Ò–
∑§Ê¥ª˝apple‚ Ÿapple ∑§„Ê- Œapple‡Ê ’„ÈÃ
◊ÈÁ‡∑§‹ flQ§ ‚apple ªÈ¡⁄U ⁄U„Ê „Ò
¡ê◊Í – ¬Ë≈U ¬Ë≈U ∑§⁄U „àÿÊ ∑§⁄UŸapple
∑‘§ ŒÙ ◊Ê◊‹Ù¥ •ı⁄U ≈˛∑§ ¬⁄U „◊‹apple
∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§ ≈˛∑§ ÄU‹ËŸ⁄U ∑§Ë ◊ıÃ
∑§Ë ¬ÎD÷ÍÁ◊ ◊apple¥ ∑§Ê¥ª˝apple‚ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
Œapple‡Ê ’„Èà ◊ÈÁ‡∑§‹ flQ§ ‚apple ªÈ¡⁄U
⁄U„Ê „Ò ¡Ù ß‚∑§Ë ‚◊ÎÁh •ı⁄U
•ÊÁÕ¸∑§ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ Á‹∞ •ë¿Ê Ÿ„Ë¥
„Ò– ⁄UÊíÿ ‚÷Ê ◊apple¥ Áfl¬ˇÊ ∑‘§ ŸappleÃÊ
ªÈ‹Ê◊ Ÿ’Ë •Ê¡ÊŒ Ÿapple ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù
∑§„Ê, ߟ ÁŒŸÙ¥, Œapple‡Ê ∑‘§ „Ê‹Êà ’„ÈÃ
π⁄UÊ’ „Ò¥ •ı⁄U ÿ„ ◊ÈÁ‡∑§‹ flQ§ ‚apple
ªÈ¡⁄U ⁄U„Ê „Ò–
¬Í⁄Uapple Œapple‡Ê ∑‘§ Á‹∞ ÿ„ Áø¥ÃÊ ∑§Ê
Áfl·ÿ „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ ÿ„ Œapple‡Ê ∑§Ë ‚◊ÎÁh
•ı⁄U •ÊÁÕ¸∑§ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ Á‹∞ ¡M§⁄UË
Ÿ„Ë¥ „Ò–”” ©Ÿ‚apple ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ŒÊŒ⁄UË
•ı⁄U Á„◊Êø‹ ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ¬Ë≈U ¬Ë≈U
∑§⁄U „àÿÊ Á∑§∞ ¡ÊŸapple •ı⁄U ß‚ ¬⁄U
÷Ê¡¬Ê ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑‘§ ÁflflÊÁŒÃ ’ÿÊŸÙ¥
∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ¬Í¿Ê ªÿÊ ÕÊ– ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§
flÁ⁄UD ŸappleÃÊ ¡ê◊Í ◊apple¥ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ∞∑§
∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple¥ Á‡Ê⁄U∑§Ã ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞
•Ê∞ Õapple–
©ã„Ù¥Ÿapple •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ Á∑§
‚ûÊÊœÊ⁄UË ⁄UÊ¡ª ∑‘§ ◊¥òÊË •ı⁄U ‚Ê¥‚Œ
ÁflflÊÁŒÃ ’ÿÊŸ Œapple ⁄U„apple „Ò¥ ¡Ù Œapple‡Ê ∑‘§
◊Ê„ı‹ ∑§Ù Á’ªÊ«∏ ⁄U„Ê „Ò– •Ê¡ÊŒ
Ÿapple ∑§„Ê, ÿ„ ¬„‹apple ∑§÷Ë Ÿ„Ë¥ „È•Ê
Á∑§ ‚ûÊÊœÊ⁄UË ¬Ê≈UË ∑‘§ ◊¥òÊË •ı⁄U
‚Ê¥‚Œ ∞apple‚apple ’ÿÊŸ Œapple¥ Á¡‚‚apple Œapple‡Ê ◊apple¥
◊Ê„ı‹ π⁄UÊ’ „ÙÃÊ „Ù– ¬„‹apple •ª⁄U
∑§È¿ ª‹Ã „È•Ê „Ù ÃÙ ‚ûÊÊœÊ⁄UË
¬Ê≈U˸ ∑§Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê „◊apple‡ÊÊ ÁSÕÁà ∑§Ù
ÁŸÿ¥òÊáÊ ◊apple¥ ‹ÊŸapple ∑§Ë „ÙÃË ÕË–””

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
â´Âæη¤èØ
Âɸæ§ü ·¤è Öæáæ
◊äÿ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple •’ Á„¥ŒË ◊apple¥ ÷Ë
ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª ∑§Ë ¬⁄UˡÊÊ Œapple ‚∑§Ÿapple ∑§Ê ⁄UÊSÃÊ ‚Ê»
∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò– ß‚‚apple ÁŸS‚¥Œapple„ ∞apple‚apple „¡Ê⁄UÙ¥ ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥
∑§Ù ‚„ÍÁ‹ÿà „ÙªË, Á¡ã„Ù¥Ÿapple S∑§Í‹Ë Á‡ÊˇÊÊ Á„¥ŒË
◊Êäÿ◊ ‚apple ¬Í⁄UË ∑§Ë „Ò– ÿ„ ◊Ê¥ª ’„Èà ‚◊ÿ ‚apple
„ÙÃË ⁄U„Ë „Ò Á∑§ ©ëø Á‡ÊˇÊÊ ∑‘§ SÃ⁄U ¬⁄U ÷Ë
ÁflôÊÊŸ •ı⁄U Ã∑§ŸË∑§Ë Áfl·ÿÙ¥ ∑§Ë ¬…∏Ê߸ Á„¥ŒË ◊apple¥
∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë √ÿflSÕÊ „Ù– ◊ª⁄U ÁflôÊÊŸ ∑§Ë Ã◊Ê◊
Ã∑§ŸË∑§Ë ‡ÊéŒÊfl‹Ë •ı⁄U ◊„ûʘfl¬Íáʸ ¬ÈSÃ∑‘§¥
•¥ª˝apple¡Ë ◊apple¥ „Ë ©¬‹éœ „ÙŸapple ∑§Ë •«∏øŸÙ¥ ∑§Ù
ŒappleπÃapple „È∞ ∞apple‚Ê » Ò§‚‹Ê ∑§⁄UŸÊ ◊ÈÁ‡∑§‹ ’ŸÊ
„È•Ê ÕÊ– ß‚Á‹∞ ◊äÿ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ¬„‹apple ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª ∑§Ë ¬Ê∆˜ÿ¬ÈSÃ∑‘§¥ Á„¥ŒË
◊apple¥ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ê » Ò§‚‹Ê Á∑§ÿÊ– ß‚ ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ‚¥ÃÙ·¡Ÿ∑§ ¬˝ªÁà „ÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ
¬⁄UˡÊÊ ÷Ë Á„¥ŒË ◊apple¥ Œapple ‚∑§Ÿapple ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ë „Ò–
•ª‹apple ‚òÊ ‚apple ÿ„ √ÿflSÕÊ ‹ÊªÍ „Ù ¡Ê∞ªË– ªı⁄UË’ „Ò Á∑§ S∑§Í‹Ë Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ê
◊Êäÿ◊ ◊ÈÅÿ M§¬ ‚apple ÁfllÊÕ˸ ∑§Ë ◊ÊÃÎ÷Ê·Ê „Ò– ß‚Á‹∞ ’„Èà ‚Ê⁄Uapple ÁfllÊÕ˸ ‚÷Ë
Áfl·ÿ ¬˝ÊÿM§ •¬ŸË ◊ÊÃÎ÷Ê·Ê ◊apple¥ ¬…∏Ãapple „Ò¥, øÊ„apple fl„ ªÁáÊÃ, ÁflôÊÊŸ, •Õ¸‡ÊÊSòÊ ¡Ò‚apple
Ã∑§ŸË∑§Ë ‡ÊéŒÊfl‹Ë flÊ‹apple Áfl·ÿ „Ë ÄUÿÙ¥ Ÿ „Ù¥– ◊ª⁄U •«∏øŸ Ã’ •ÊÃË „Ò ¡’ flapple
©ëø Á‡ÊˇÊÊ ∑‘§ Á‹∞ Á∑§‚Ë Ã∑§ŸË∑§Ë ‚¥SÕÊŸ ◊apple¥ ¬˝flapple‡Ê ‹appleÃapple „Ò¥– fl„Ê¥ ¬…∏Ê߸ •¥ª˝apple¡Ë
◊Êäÿ◊ ‚apple ∑§⁄UÊ߸ ¡ÊÃË „Ò– ß‚ Ã⁄U„ ’„Èà ‚Ê⁄Uapple ◊appleœÊflË ÁfllÊÕ˸, ¡Ù •¥ª˝apple¡Ë ◊apple¥
Á‹π-¬…∏ Ÿ„Ë¥ ‚∑§Ãapple, ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª, ¬˝’¥œŸ, ÁøÁ∑§à‚Ê ÁflôÊÊŸ ¡Ò‚apple Áfl·ÿÙ¥ ∑§Ë
¬…∏Ê߸ ‚apple fl¥Áøà ⁄U„ ¡ÊÃapple „Ò¥– ‚◊Ê¡ ∑§Ù ÷Ë, •¥ª˝apple¡Ë ∑§Ë ’ÊœÊ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ, ©Ÿ∑‘§
◊appleœÊflË „ÙŸapple ∑§Ê ‹Ê÷ Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ¬ÊÃÊ „Ò–
◊äÿ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ß‚ ’ÊœÊ ∑§Ù ŒÍ⁄U ∑§⁄U∞∑§ ‚⁄UÊ„ŸËÿ ∑§Œ◊ ©∆ÊÿÊ „Ò–
„Ê‹Ê¥Á∑§ ßßapple ÷⁄U ‚apple •¥ª˝apple¡Ë ÷Ê·Ê ◊apple¥ πÈŒ ∑§Ù ‚„¡ Ÿ ◊„‚Í‚ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple
ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ë ◊ÈÁ‡∑§‹apple¥ ŒÍ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ù ¡ÊÃË¥– Ã∑§ŸË∑§Ë Áfl·ÿÙ¥ ∑§Ë ¬…∏Ê߸ ∑‘§ ’ÊŒ
ÿÈflÊ•Ù¥ ∑§Ù •Ê◊Ãı⁄U ¬⁄U Á¡‚ ¬Á⁄Uflapple‡Ê ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò, fl„ ◊ÈÅÿ M§¬ ‚apple
•¥ª˝apple¡Ë ∑§Ê „Ë „Ò– ÁŸ¡Ë ∑§¥¬ÁŸÿÊ¥ ¬˝ÊÿM§ ∞apple‚apple ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ù Ÿı∑§⁄UË ŒappleŸapple ‚apple
Á„ø∑§ÃË „Ò¥, ¡Ù » ⁄Uʸ≈UappleŒÊ⁄U •¥ª˝apple¡Ë Ÿ„Ë¥ ’Ù‹ ¬ÊÃapple– ÁflŒapple‡ÊË •ı⁄U ’„È⁄UÊC˛Ëÿ ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥
◊apple¥ Á„¥ŒË ◊Êäÿ◊ ‚apple Á‡ÊˇÊÊ ¬Ê∞ ÁfllÊÕ˸ ∑§„Ê¥ ¡ª„ ’ŸÊ ¬Ê∞¥ªapple, ∑§„ŸÊ ◊ÈÁ‡∑§‹ „Ò–
ß‚Á‹∞ Ã∑§ŸË∑§Ë Áfl·ÿÙ¥ ∑§Ë ¬…∏Ê߸-Á‹πÊ߸ ∑§Ê ◊Êäÿ◊ Á„¥ŒË ∑§Ù ÷Ë ’ŸÊŸapple ∑‘§
‚ÊÕ-‚ÊÕ ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù ߟ ˇÊappleòÊÙ¥ ‚apple ¡È«∏apple ∑§Ê◊∑§Ê¡ ◊apple¥ ÷Ë ∞apple‚Ê „Ë ◊Ê„ı‹ ’ŸÊŸapple
∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞–
•¥ª˝apple¡Ë ◊Êäÿ◊ ‚apple ¬…∏Ê߸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ÁfllÊÕ˸ íÿÊŒÊÃ⁄U ÁflŒapple‡ÊË ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ ∑§Ë
Ã⁄U» •Ê∑§Á·¸Ã „ÙÃapple „Ò¥, ¡’Á∑§ ∑§ÎÁ·, ª˝Ê◊ËáÊ Áfl∑§Ê‚, SÕÊŸËÿ ‚¥‚ÊœŸÙ¥ ∑‘§
Áfl∑§Ê‚ •ÊÁŒ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ •¬Ê⁄U ‚¥÷ÊflŸÊ∞¥ „Ò¥– fl„Ê¥ SÕÊŸËÿ ÷Ê·Ê „Ë √ÿfl„Ê⁄U ◊apple¥
‹ÊŸË ¬«∏ÃË „Ò– ß‚Á‹∞ •ª⁄U ◊äÿ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë Ã⁄U„ ‚÷Ë ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄Uapple¥ Ã∑§ŸË∑§Ë
Áfl·ÿÙ¥ ∑§Ë ¬…∏Ê߸ ¬˝Ê¥ÃËÿ ÷Ê·Ê ◊apple¥ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë ¬„‹ ∑§⁄Uapple¥ Ã٠ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª, ¬˝’¥œŸ,
ÁøÁ∑§à‚Ê ÁflôÊÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ ∑‘§ ’ÊŒ ÁflŒapple‡Ê ÷ʪŸapple ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ ¬⁄U ∑§Ê» Ë „Œ
Ã∑§ ∑§Ê’Í ¬ÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ß‚ Á◊Õ ∑§Ù ÃÙ«∏Ÿapple ◊apple¥ ÷Ë ’„Èà „Œ Ã∑§ ◊ŒŒ
Á◊‹appleªË Á∑§ ¬˝ÁÃ÷Ê∞¥ Á‚» ¸ •¥ª˝apple¡Ë ◊Êäÿ◊ ‚apple ÃÒÿÊ⁄U „ÙÃË „Ò¥– Ã∑§ŸË∑§Ë Áfl·ÿÙ¥ ∑§Ë
‡ÊéŒÊfl‹Ë ∑§Ù ‚„¡ •ı⁄U ª˝Ês ’ŸÊŸapple ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ÷Ë ∑§Ê» Ë ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë
¡M§⁄Uà „Ò–
¬Ÿ«Èé’Ë «Í’apple øÊ⁄U „ÊÕ
lEikndh;@ys[kfopkj
‹πŸ§, ’ÈœflÊ⁄UU, wÆ •ÄU≈UÍ’⁄U wÆvz
Œapple‡Ê ◊apple¥ ‚÷Ë œ◊Ù¥¸ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ ¡M§⁄UË
ÁflE ◊apple¥ ∞∑§ ◊ÊòÊ ÷Ê⁄Uà „Ë ∞apple‚Ê Œapple‡Ê „Ò ¡„Ê¥ ∑‘§ ◊Í‹
ŸÊªÁ⁄U∑§ Á∑§‚Ë ÷Ë ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑‘§ √ÿÁQ§ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ù߸ ÷appleŒ÷Êfl
Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃÊ– ÿ„ ÷Ê⁄Uà ÷ÍÁ◊ ∑§Ê ¬˝÷Êfl „Ò Á∑§ ß‚ ÷ÍÁ◊ ¬⁄U
•Ÿapple∑§ ∞apple‚apple ◊„ʬÈL§· ¬ÒŒÊ Á∑§∞, Á¡‚◊apple¥ ¡ÊÁà ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑§Ù
◊„àfl Ÿ„Ë ÁŒÿÊ– ÷Ê⁄Uà ∑§Ë ◊Í‹ •flœÊ⁄UáÊÊ ∑§Ù •Êà◊‚ÊÃ
∑§⁄UŸapple flÊ‹apple „⁄U ◊ÊŸfl ∑§Ù •àÿ¥Ã ‚ê◊ÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ ŒappleπÊ ªÿÊ–
„◊ ŒappleπÃapple „Ò¥ Á∑§ ÷Ê⁄Uà ∑‘§ •ÊäÿÊà◊ ¬˝apple⁄U∑§ SÕÊŸÙ¥ ¬⁄U ¡Ù ÷Ë
ÁflŒapple‡ÊË √ÿÁQ§ ¬ÿ¸≈UŸ ∑‘§ Á‹∞ •ÊÃapple „Ò¥ ©Ÿ◊apple¥ ‚apple ∑§ß¸ √ÿÁQ§
ß‚Ë ÷ÍÁ◊ ¬⁄U •¬Ÿapple ¡ËflŸ ∑§Ë ‡Êapple· •ÊÿÈ ÷ªflÊŸ ŸÊ◊ ¡¬Ãapple
„È∞ ªÈ¡Ê⁄UŸapple ◊apple¥ „Ë œãÿÃÊ ∑§Ê •„‚Ê‚ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ
‚flÊ‹ ÿ„ •ÊÃÊ „Ò Á∑§ flø◊ÊŸ ◊apple¥ „◊Ê⁄Uapple Œapple‡Ê ∑§Ù ÄUÿÊ „Ù
ªÿÊ „Ò Á∑§ ∑§ß¸ SÕÊŸÙ¥ ¬⁄U flª¸ ‚¥ÉÊ·¸ ∑§Ë ÁSÕÁà ¬ÒŒÊ „Ù ⁄U„Ë
„Ò–
©ûÊ⁄U¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ŒÊŒ⁄UË ◊apple¥ „È∞ ÉÊ≈UŸÊR§◊ ∑‘§ ’ÊŒ ‚◊ÊøÊ⁄U
◊Êäÿ◊Ù¥ Ÿapple Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë π’⁄U ¬˝SÃÈà ∑§Ë, ©‚‚apple ∞apple‚Ê
‹ªÊ Á∑§ ÿapple ‚◊ÊøÊ⁄U ◊Êäÿ◊ Œapple‡Ê ∑§Ë ∞∑§ÃÊ •ı⁄U •π¥«ÃÊ
‚apple ‚⁄UÙ∑§Ê⁄U Ÿ„Ë¥ ⁄UπÃapple– ß‚ ∑§Ê¥« ¬⁄U ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹Ù¥ ‚apple
Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑‘§ √ÿfl„Ê⁄U ∑§Ë •¬appleˇÊÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë ÕË, ‹ª÷ª
flÒ‚Ë „Ë ¬˝ÁÃÁR§ÿÊ ŒappleπŸapple ∑§Ù Á◊‹Ë– ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚ ‚’∑‘§
’Êfl¡ÍŒ Á∑§‚Ë Ÿapple ÷Ë ÿ„ ¬˝ÿÊ‚ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ Á∑§ ß‚ ß‚
ÉÊ≈UŸÊ ∑‘§ ◊Í‹ ◊apple¥ ÄUÿÊ „Ò– flÊSÃfl ◊apple¥ ‚◊ÊøÊ⁄U ◊Êäÿ◊Ù¥ ∑§Ë
ÿ„ Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË ÷Ë ’ŸÃË „Ò Á∑§ fl„ ÉÊ≈UŸÊ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊÙ¥ ∑§Ê ÷Ë
Á¡R§ ∑§⁄Uapple, ‹appleÁ∑§Ÿ ∞apple‚Ê „Ù Ÿ„Ë¥ ¬ÊÃÊ– Á¡‚∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Œapple‡Ê ◊apple¥
∞∑§ ’„Èà ’«∏apple ÷˝◊ ∑§Ê flÊÃÊfl⁄UáÊ ’Ÿ ¡ÊÃÊ „Ò– ÿ„ ÷˝◊ „Ë
Á„ãŒÍ ◊ÈÁS‹◊ ∞∑§ÃÊ ∑§Ë πÊ߸ ∑§Ù øı«∏Ë ∑§⁄U ⁄U„Ê „Ò–
Œapple‡Ê ∑‘§ •¥Œ⁄U flÒ◊ŸSÿ ¬Íáʸ ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ∑§Ë Á¡ÃŸË ÁŸ¥ŒÊ
∑§Ë ¡Ê∞, ©ÃŸË ∑§◊ „Ò– •ÊÁπ⁄U ÿ„ flÒ◊ŸSÿ ∑Ò§‚apple ¬ÒŒÊ „ÙÃÊ
„Ò, •ı⁄U ∑§ıŸ ¬ÒŒÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò, ß‚∑§Ë ª„⁄UÊ߸ ‚apple ¡Ê¥ø ¬«∏ÃÊ‹
Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ ÁŸ„Êÿà ¡M§⁄UË „Ò– ‚’‚apple ¬„‹apple ÃÙ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ
ÿ„ Ãÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ ¡M§⁄UË „Ò Á∑§ Á∑§‚Ë ÷Ë ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ù Á„ãŒÍ
ÿÊ ◊È‚‹◊ÊŸ ∑‘§ Ÿ¡Á⁄Uÿapple ‚apple Ÿ„Ë¥ ŒappleπÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞– Œapple‡Ê ◊apple¥
¬˝Êÿ— ÿ„ ŒappleπÊ ¡ÊÃÊ „Ò Á∑§ Á„¥ŒÈ•Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ •◊ÊŸflËÿÃÊ
∑§Ë „Œ ∑§Ù ¬Ê⁄U ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ÄUM§⁄U „ÊŒ‚apple „È∞ „Ò¥, ‹appleÁ∑§Ÿ ©Ÿ∑‘§
’Ê⁄Uapple ◊apple¥ Ÿ ÃÙ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ⁄UflÒÿÊ •ŸÈ∑§Í‹ ⁄U„ÃÊ „Ò •ı⁄U Ÿ „Ë
‚◊ÊøÊ⁄U ◊Êäÿ◊Ù¥ ∑§Ê– ŒÊŒ⁄UË ∑§Ë ÉÊ≈UŸÊ ÁŸ‚¥Œapple„ ◊ÊŸflËÿÃÊ
∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U ∑§‹¥∑§ „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„Ë ÷Êfl ‚÷Ë ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑‘§
’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ÁŒπÊ߸ Œapple Ã÷Ë •Ê¬‚Ë ‚◊ÊŸÃÊ ∑§Ë ’ÊÃapple¥ •ë¿Ë
‹ªÃË¥ „Ò¥– Œapple‡Ê ◊apple¥ „⁄U œ◊¸ •ı⁄U ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑‘§ •¬Ÿapple •¬Ÿapple
üÊhÊ ∑‘§¥Œ˝ „Ò¥, ©‚ œ◊¸ ∑‘§ √ÿÁQ§ ∑§Ê ÿ„ SflÊ÷ÊÁfl∑§ ∑§Ã¸√ÿ
„Ò Á∑§ fl„ •¬Ÿapple ◊ÊŸÁ’¥ŒÈ•Ù¥ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ ∑§⁄Uapple– Œapple‡Ê ◊apple¥ ∑‘§fl‹
Á„ãŒÍ œ◊¸ „Ë ∞apple‚Ê „Ò, ¡Ù ‚÷Ë ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ ∑§⁄UÃÊ „Ò, Á„ãŒÍ
‚÷Ë œ◊Ù¥¸ ∑‘§ ¬Í¡Ê SÕ‹ ¬⁄U •àÿ¥Ã üÊhÊ ÷Êfl ∑‘§ ‚ÊÕ ¡ÊÃÊ
„Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ Œapple‡Ê ◊apple¥ •ãÿ œ◊¸ •ı⁄U ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑‘§ •ŸÈÿÊÿË ∑‘§fl‹
•¬Ÿapple œ◊¸ ∑§Ù „Ë ¬˝œÊŸÃÊ ŒappleÃapple „Ò¥– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ŒÍ‚⁄Uapple œ◊¸
∑§Ê •¬◊ÊŸ ÷Ë ∑§⁄U ŒappleÃapple „Ò¥– Œapple‡Ê ◊apple¥ √ÿÊ# ÿ„ ÷Êfl ¬Í⁄UË Ã⁄U„
‚◊Ê# „ÙŸÊ øÊÁ„∞– ‚÷Ë œ◊¸ •ı⁄U ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑‘§ √ÿÁQ§ÿÙ¥ ∑§Ù
Œapple‡Ê÷Êfl ∑§Ù ‚Ê◊Ÿapple ⁄Uπ∑§⁄U „Ë √ÿfl„Ê⁄U ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– Ã÷Ë
„◊ ∑§„ ‚∑§Ãapple „Ò¥ Á∑§ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ‚÷Ë œ◊Ù¥¸ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ „ÙÃÊ „Ò–
©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ŒÊŒ⁄UË ◊apple¥ ¡Ù ∑§È¿ „È•Ê fl„ •ˇÊêÿ •¬⁄UÊœ
∑§Ë üÊappleáÊË ◊apple¥ ÃÙ •ÊÃÊ „Ë „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ù Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚apple
⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ⁄U¥ª ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò, ©‚∑§Ë ‚÷Ë •Ù⁄U ‚apple ÁŸ¥ŒÊ ∑§Ë
¡ÊŸË øÊÁ„∞– ß‚apple ‹apple∑§⁄U ÃÕÊ∑§ÁÕà ∑§È¿ ◊ÈÁS‹◊ ‚ê¬˝ŒÊÿ
‚apple ¡È«∏apple ŸappleÃÊ „Ù-„ÑÊ ◊øÊ ⁄U„apple „Ò¥– „àÿÊ, „àÿÊ „Ë „ÙÃË „Ò, fl„
øÊ„apple Á∑§‚Ë ÷Ë œ◊¸ ‚apple ¡È«∏apple √ÿÁQ§ ∑§Ë „Ù– ‹appleÁ∑§Ÿ Á¡‚ Ã⁄U„
‚apple ß‚apple ‹apple∑§⁄U ◊ÈÁS‹◊ ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑‘§ ÃÕÊ∑§ÁÕà ŸappleÃÊ ÃÍ‹ ŒappleŸapple ◊apple¥
‹ªapple „È∞ „Ò¥, fl„ ª‹apple Ÿ„Ë¥ ©Ã⁄U ⁄U„Ê „Ò– ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ÃÙ ∞∑§
∑Ò§Á’Ÿapple≈U ◊¥òÊË ß‚ ◊Ê◊‹apple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ‚¥ÿÈQ§ ⁄UÊC˛ Ã∑§ ¡ÊŸapple ∑§Ë
’Êà ∑§„∑§⁄U ◊Ê◊‹apple ∑§Ê ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§⁄UáÊ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ©Ÿ∑‘§ ß‚
’ÿÊŸ ¬⁄U •π‹Ê∑§ ∑‘§ ’apple≈Uapple Ÿapple ∑§„Ê „Ò Á∑§ ◊Ê◊‹apple ∑§Ê ¬≈UÊˇÊapple¬
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’¡Ê∞ ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ê ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
Á∑§‚Ë ∑§Ù ÷Ë ©Ÿ∑‘§ ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ë Áø¥ÃÊ Ÿ„Ë¥ „Ò– •’ ‚flÊ‹
ÿ„ ©∆ÃÊ „Ò Á∑§ •Ê¡◊ πÊŸ ∑§Ù ‚¥ÿÈQ§ ⁄UÊC˛ ◊apple¥ Á‡Ê∑§ÊÿÃ
∑§⁄UŸapple ∑§Ë •π‹Ê∑§ ∑§Ë ◊ıà ∑‘§ ’ÊŒ „Ë ÄUÿÙ¥ ‚ͤÊË– ÁŸÁpÃ
„Ë flapple ß‚ ◊Ê◊‹apple ∑§Ù ÃÍ‹ Œapple∑§⁄U Œapple‡Ê ∑§Ê ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ ◊Ê„ı‹
Á’ªÊ«∏ŸÊ øÊ„Ãapple „Ò¥– ‚¥ÿÈQ§ ⁄UÊC˛ ◊apple¥ Á‡Ê∑§Êÿà ∑§⁄UŸapple ∑§Ê •Ê¡◊
πÊŸ ∑§Ù ÿÁŒ ßÃŸÊ „Ë ‡Êı∑§ „Ò ÃÙ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ flapple ¬ÊÁ∑§SÃÊŸË
‚Ë◊Ê ¬⁄U ◊Ê⁄Uapple ¡ÊŸapple flÊ‹apple „¡Ê⁄UÙ¥ Á„ãŒÈ•Ù¥ ∑§Ë ’Êà ∑§Ù ©∆ÊÃapple–
ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ Á„ãŒÍ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ¬⁄U „Ù ⁄U„apple •àÿÊøÊ⁄UÙ¥ ∑§Ë Á‡Ê∑§ÊÿÃ
‚¥ÿÈQ§ ⁄UÊC˛ ◊apple¥ ∑§⁄UÃapple ? ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ ∑§‡◊Ë⁄UË Á„ãŒÈ•Ù¥ ¬⁄U „È∞
•àÿÊøÊ⁄UÙ¥ ∑§Ë ’Êà ∑§Ù ‚¥ÿÈQ§ ⁄UÊC˛ ‹apple ¡ÊÃapple ? •Ê¡◊ πÊŸ
•π‹Ê∑§ ∑§Ë ◊ıà ‚apple ßßapple „Ë ŒÈπË „Ò¥ ÃÙ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ ©‚
¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ ¡Ù ’Ê⁄U-’Ê⁄U ÿ„ ∑§„ ⁄U„Ê „Ò Á∑§
•π‹Ê∑§ ∑‘§ ’ÊŒ ©‚∑‘§ ¬Á⁄UflÊ⁄U ¬⁄U ¡ÊŸ◊Ê‹ ∑§Ê ‚¥∑§≈U •Ê
π«∏Ê „È•Ê „Ò– ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ©ã„Ë¥ ∑§Ë ¬Ê≈U˸ ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U „Ò–
ÏôÙè ·¤ô ¥ÂÙæ ÖçßcØ ¹éÎ ÌØ ·¤ÚUÙæ ãô»æ
2
øÊ„apple¥ ÃÙ fl„ ¬Í⁄Uapple ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ù ‚È⁄UˇÊÊ Œapple ‚∑§Ãapple „Ò¥, ‹appleÁ∑§Ÿ ©‚
¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ë Áø¥ÃÊ Á∑§∞ ’ªÒ⁄U •Ê¡◊ πÊŸ •ı⁄U ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê
∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊Ê◊‹apple ∑§Ù ÃÍ‹ Œapple∑§⁄U ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ
Œapple‡Ê ∑§Ê ◊Ê„ı‹ Á’ªÊ«Ÿapple ◊apple¥ ‹ªapple „È∞ „Ò¥– fl„ ÷Ë ß‚Á‹∞ Á∑§
©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ wÆv| ◊apple¥ øÈŸÊfl „ÙŸapple „Ò¥ •ı⁄U ß‚∑§Ë ¬ÎD÷ÍÁ◊
•÷Ë ‚apple ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ë ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑§Ù ÃÍ‹ Œapple∑§⁄U ÃÒÿÊ⁄U ∑§Ë ¡Ê
⁄U„Ë „Ò ÃÊÁ∑§ ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ’ŒŸÊ◊ ∑§⁄U ©‚∑§Ê ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
‹Ê÷ ©∆ÊÿÊ ¡Ê ‚∑‘§– ‹Í≈U •ı⁄U ’‹Êà∑§Ê⁄U ∑§Ë Œapple‡Ê ◊apple¥ Á¡ÃŸË
ÉÊ≈UŸÊ∞¥ „Ù ⁄U„Ë „Ò¥, ©‚◊apple¥ •À¬‚¥Åÿ∑§Ù¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ∞∑§ ÿÊ
ŒÙ ¬˝ÁÇÊà ‚apple •Áœ∑§ Ÿ„Ë¥ „Ò– •¥∆ÊŸflapple ¬˝ÁÇÊà ÃÙ ’„È‚¥Åÿ∑§
•Õʸà Á„ãŒÍ „Ë ß‚∑‘§ Á‡Ê∑§Ê⁄U „Ò¥– ∑§ÊŸÍŸ √ÿflSÕÊ ∑‘§ ß‚
◊‚‹apple ∑§Ù Á„ãŒÈ•Ù¥ Ÿapple ∑§÷Ë ÷Ë ◊¡„’Ë flSòÊÙ¥ ‚apple …¥∑§∑§⁄U
‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§ ©ã◊ÊŒ Ÿ„Ë¥ ’…∏ÊÿÊ– ÿ„ ‚’ •À¬‚¥Åÿ∑§ ∑‘§
ŸÊ◊ ¬⁄U „Ù ⁄U„Ê „Ò– ÄUÿÊ ∑§‡◊Ë⁄UË ¬¥Á«ÃÙ¥ ‚apple •Áœ∑§ Á∑§‚Ë
∑§Ê ©à¬Ë«Ÿ •ı⁄U ‡ÊÙ·áÊ „È•Ê „Ò–
ÄUÿÊ ©Ÿ‚apple •Áœ∑§ Á∑§‚Ë ∑§Ë ◊ÊÃÊ•Ù¥-’„ŸÙ¥ ∑§Ë
•ÁS◊ÃÊ ‹Í≈UË ªß¸ „Ò– ∑§ıŸ Œapple‡ÊË ÿÊ ÁflŒapple‡ÊË ◊ÊŸflÊÁœ∑§Ê⁄U
‚¥ª∆Ÿ ÿÊ √ÿÁQ§ ÿÊ •À¬‚¥Åÿ∑§Ù¥ ∑§Ê Á„ÃÒ·Ë ÿÊ
œ◊¸ÁŸ⁄U¬appleˇÊÃÊ ∑§Ê ¤Ê¥«Ê ‹apple∑§⁄U ø‹Ÿapple flÊ‹apple ©Ÿ∑‘§ Á‹∞ •Êªapple
•ÊÿÊ „Ò– ◊Ȫ‹ ‡ÊÊ‚Ÿ∑§Ê‹ ◊apple¥ Á„ãŒÈ•Ù¥ ¬⁄U „È∞ •àÿÊøÊ⁄UÙ¥
∑§Ë ’Êà Á∑§‚Ë ‚apple Á¿¬Ë Ÿ„Ë¥ „Ò– ◊ÈÁS‹◊ •ÊR§Ê¥ÃÊ•Ù¥ Ÿapple
◊ıà ∑§Ê ÷ÿ ÁŒπÊ∑§⁄U Ÿ ∑‘§fl‹ Á„ãŒÈ•Ù¥ ∑§Ù ◊ÈÁS‹◊
’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ Œ’Êfl ’ŸÊÿÊ ’ÁÀ∑§ Á„ãŒÍ œ◊¸ ‚apple ÷Ë
Áπ‹flÊ«∏ Á∑§ÿÊ, Ã’ Á∑§‚Ë Á„ãŒÍ Ÿapple ÿ„ ’Êà ŒÍ‚⁄Uapple Œapple‡ÊÙ¥
Ã∑§ Ÿ„Ë¥ ¬„È¥øÊ߸– •À¬‚¥Åÿ∑§Ù¥ ‚apple ’„Èà S¬C ∑§„Ÿapple ◊apple¥
¬⁄U„apple¡ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞ ©Ÿ∑‘§ Á‹∞ ¡Ù ¿ÊÃË ¬Ë≈U ⁄U„apple „Ò¥
©Ÿ∑‘§ •ÃËà ∑§Ë ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ¬⁄U ÷Ë ŒÎÁC¬Êà ∑§⁄Uapple¥ •ãÿÕÊ
Œapple‡Ê ∑§Ë ◊ÈÅÿœÊ⁄UÊ ‚apple ©Ÿ∑§Ë ŒÍ⁄UË ’…∏ÃË ¡ÊÿappleªË •ı⁄U ß‚
’…∏ÃË ŒÍ⁄UË ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ©Ÿ∑§Ù œÊÁ◊¸∑§ ‚◊ÊŸÃÊ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U
¬⁄U ÷«∏∑§Ê ∑§⁄U •¬ŸÊ ©ÑÍ ‚ËœÊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ‹Ê÷ ©∆ÊÃapple
⁄U„apple¥ªapple– ∑§Ù߸ ÷Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ’„È◊à ‚apple ’ŸÃË „Ò– ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U
÷Ë ’„È◊à ‚apple ’ŸË „Ò– ©‚∑§Ê ‹ˇÿ ‚flÊ ‚ı ∑§⁄UÙ«∏ ÷Ê⁄UÃËÿ
„Ò¥– ߟ◊apple¥ •À¬‚¥Åÿ∑§ ÷Ë ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò¥– ÿÁŒ ‚⁄U∑§Ê⁄U ß‚
‹ˇÿ ‚apple ÷≈U∑§Ë „Ò ÃÙ ©‚ ¬⁄U •fl‡ÿ ‹Ù∑§ÃÊ¥ÁòÊ∑§ ¬˝„Ê⁄U
∑§⁄Uapple¥– ß‚ Ãâÿ ∑§Ë ©¬appleˇÊÊ Ÿ„Ë¥ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË Á∑§ ◊¡„’Ë
ÿÊ ¬Ê¥ÁÕ∑§ ©ã◊ÊŒ ∞∑§¬ˇÊËÿ Ÿ„Ë¥ ⁄U„ ‚∑§ÃÊ, fl„
©÷ÿ¬ˇÊËÿ „ÙÃÊ „Ò •ı⁄U ©‚∑‘§ ÄUÿÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÙÃapple „Ò¥ ß‚∑‘§
éÿı⁄Uapple ◊apple¥ ¡ÊŸapple ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ Ÿ„Ë¥ „Ò– •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „Ò
•À¬‚¥Åÿ∑§ •ı⁄U ’„È‚¥Åÿ∑§ ∑§Ë •flœÊ⁄UáÊÊ ∑‘§ •ãÃ
∑§Ë– ©÷Ê⁄UŸÊ „Ò ∞∑§ Œapple‡Ê ∞∑§ ¡Ÿ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§Ù–
ÃËfl˝ ªÁÃ, •ı⁄U ©◊⁄U Œ⁄U¡Ë ∑§Ë ◊ÊŸapple¥, ÃÙ ’È‹apple≈U ≈˛appleŸ ∑§Ë S¬Ë« ‚apple Ÿfl‹
©¬ÊÁœÿÊ •ÊÃapple ÁŒπÊ߸ ÁŒÿapple– ¬Í⁄UÊ ÷Ê⁄U ‚ÊßÁ∑§‹ ∑§Ë „Ò¥Á«‹ ¬⁄U, ŒÙŸÙ¥ ªÙ‹Êœ¸
¡Ù ‚Ë≈U ¬⁄U ⁄U„ÃÊ „Ò, fl„ §¬⁄U ©∆Ê „È•Ê– ÷⁄U¬Í⁄U ªÁà ‚apple ‚ÊßÁ∑§‹ ‹ÊÀ‚Ê„apple’
∑§Ë ŒÍ∑§ÊŸ ¬⁄U •ÊÿË– ¡Ù⁄U ∑§Ê ’˝apple∑§ ‹ªÊ, ÃÙ ∑§ÿÍ◊ Á◊ÿÊ¥ ÕÙ«∏Ê Áø„È¥∑§ ∑§⁄U
π‚∑§ ªÿapple– ©ã„apple¥ ‹ªÊ Á∑§ •’ Ÿfl‹ ‚ÊßÁ∑§‹ ‚◊appleà §¬⁄U •Ê Áª⁄UappleªÊ– ’˝apple∑§
‹ªÊ •ı⁄U Ÿfl‹ ∑§ÍŒ ∑§⁄U ‹ÊÀ‚Ê„apple’ ∑§Ë ŒÍ∑§ÊŸ ¬⁄U, ÷⁄UË ◊„Á» ‹ ◊apple¥ •Ê∑§⁄U
π«∏apple „Ù ªÿapple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ◊Ê‹Í◊ „Ò Á∑§ Ÿfl‹ ∞apple‚Ë „⁄U∑§Ã Ã’ ∑§⁄UÃapple „Ò¥, ¡’ ∑§Ù߸
ŸÊÿÊ’ ◊‚Ê‹Ê ©Ÿ∑‘§ πË‚apple ◊apple¥ ⁄U„ÃÊ „Ò •ı⁄U ◊È¥„ ∑‘§ ⁄UÊSÃapple ’Ê„⁄U •ÊŸÊ øÊ„ÃÊ „Ò–
Á÷π߸ ◊ÊS≈U⁄U Ÿapple ÿ„ ÃÊ«∏ Á‹ÿÊ •ı⁄U ©¥ª‹Ë ∑‘§ ߇ÊÊ⁄Uapple ‚apple ©∑§‚ÊÿÊ- ’ÙÁ‹∞
Ÿfl‹ ¡Ë, ∑§È¿ πÊ‚? Ÿfl‹ Ÿapple •Ê¥π ªÙ‹ ∑§Ë– Á» ⁄U ¬Í⁄UË ‚¥‚Œ ∑§Ù ŒappleπÊ–
∞∑§ ÁøπÈ⁄UË ∑§Ù ¿Ù«∏ ∑§⁄U ‚’ Ÿfl‹ ‚apple ◊ÈπÊÁÃ’ ⁄U„apple– Ÿfl‹ •π’Ê⁄U ◊apple¥ œ¥‚apple
¬«∏apple ⁄U„apple– Ÿfl‹ Ÿapple ◊¥«‹ ∑§Ù ’ª‹ Áπ‚∑§ÊÿÊ •ı⁄U ’apple¥ø ¬⁄U ’Ò∆ ªÿapple- ŒappleÁπ∞
◊ÊS‚ ‚Ê’! „◊ flQ§ ∑‘§ ¬„‹apple ¬ÒŒÊ „Ù ªÿapple ⁄U„apple––– ∑§ÿÍ◊ œË⁄Uapple ‚apple » È‚» È‚Êÿapple-
¬ÒŒÊ ∑§„Ê¥ ÷ÿapple ⁄U„apple, πË¥ø-ÃÊŸ ∑‘§ ’Ê„⁄U ÁŸ∑§Ê‹ŸÊ ¬«∏Ê ÕÊ––– Ÿfl‹ øÍ∑§ ªÿapple-
ŒappleπÙ øøÊ! ◊Ê◊‹Ê ª¥÷Ë⁄U „Ò ◊¡Ê∑§ ◊à ∑§⁄UÙ– ‚ÈŸÙ- „◊ ¡apple ∑§„ ⁄U„apple „Ò¥ Á∑§
•ª⁄U •Ê¡ ∑§Ê ¡◊ÊŸÊ ⁄U„Ê „ÙÃÊ, ÃÙ „◊ Á◊Á«‹ S∑§Í‹ ŸÊ » ‘§‹ ÷ÿapple ⁄U„Ãapple–
ªÁáÊà •ı ŸÊªÁ⁄U∑§ ‡ÊÊSòÊ ŒÙŸÙ¥ ◊apple¥ ß∑§_apple » ‘§‹ „Ù ªÿapple Õapple– ªÁáÊà ÃÙ ªÁáÊà ⁄U„Ê,
ŸÊªÁ⁄U∑§ ‡ÊÊSòÊ ◊apple¥ ∞∑§ Áfl·ÿ ¬⁄U ÁŸ’¥œ Á‹πŸÊ ÕÊ, Á‹πÊ ÷Ë, ◊È‹Ê » ‘§‹–
∑§Ê„apple ‚apple Á∑§ „◊Ÿapple ‚„Ë Á‹πÊ ÕÊ, ∑§ÊÚ¬Ë ¡Ê¥øŸappleflÊ‹Ê •ª⁄U ‹Ù∑§‹ ⁄U„Ê „ÙÃÊ,
ÃÙ ¬Ê‚ ÷Ë „Ù ¡ÊÃapple, ‹appleÁ∑§Ÿ fl„ ªÒ⁄U-Á¡‹apple ∑§Ê ÕÊ, ªœapple Ÿapple » ‘§‹ ∑§⁄U ÁŒÿÊ–
‹πŸ ∑§„Ê⁄U Ÿapple ¬Í¿Ê Á∑§‚ Áfl·ÿ ¬⁄U ÁŸ’¥œ Á‹πŸÊ ÕÊ? Ÿfl‹ Ÿapple ’ÃÊŸÊ
‡ÊÈM§ Á∑§ÿÊ- Áfl·ÿ ÕÊ, •Ê¡ÊŒË ∑§Ê •Õ¸ ’ÃÊ•Ù •ı⁄U Œapple‡Ê Ÿapple ∑Ò§‚apple •Ê¡ÊŒË
„ÊÁ‚‹ Á∑§ÿÊ– ‚ëøË ’Ãʧ¥, •Ê¡ÊŒË ∑§Ê „ÙÃË „Ò, •÷Ë ŒÍ ÉÊ¥≈UÊ ¬Á„‹apple Ã∑§ ŸÊ
◊Ê‹Í◊ ⁄U„Ê, ‚Ù ©‚ flQ§ ∑§Ë ÃÙ ’Êà „Ë ¿ÙÁ«∏ÿapple– „◊Ÿapple ¬Í⁄UÊ Á’’⁄UŸ Á‹π «Ê‹Ê
Á∑§ Œapple‡Ê ∑§Ù •Ê¡ÊŒË ÁŒ‹ÊŸappleflÊ‹apple „⁄UË ©¬ÁœÿÊ ⁄U„apple– •Êªapple-•Êªapple „Ê¡Ù ŒÈ’apple ÉÊÙ«∏Ë
¬apple ’Ò∆apple, ¬Ë¿apple ’‹ß¸ ∑§„Ê⁄U •ı⁄U „⁄UË ©¬ÊÁœÿÊ „Ùà Á÷Ÿ‚Ê⁄U ÁŸ∑§‹ ªÿapple ŸÊ⁄UÊ
‹ªÊÃapple „È∞- ÷Ê⁄Uà ◊ÊÃÊ ∑§Ë ¡ÿ, ªÊã„Ë ’Ê’Ê ∑§Ë ¡ÿ, •ı⁄UÃÙ¥ Ÿapple ÁË∑§
‹ªÊÿÊ–Ã’ ÃÙ „◊ ’ëøapple ⁄U„apple– ¬Í⁄Uapple ªÊ¥fl ◊apple¥ øøʸ ⁄U„Ë Á∑§ „Ê¡Ù ŒÈ’apple, „⁄UË
©¬ÊÁœÿÊ •ı ’‹ß¸ ∑§„Ê⁄U •Ê¡ÊŒË ‹appleŸapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥– •ı⁄U ¡apple ÷Ë Á‹πÊ Á∑§ ∑§ËŸ
©¬ÊÁœÿÊ ∑‘§ ’ʬ ¡Ù Á∑§ ‚¥ÉÊË ⁄U„apple, ¬Í⁄Uapple πappleûÊÊ ◊apple¥ •» flÊ„ » Ò§‹Ê ÁŒÿapple Á∑§ ÿapple
ÃËŸÙ¥ ¡apple‹ ø‹apple ªÿapple „Ò¥– ¬⁄U ∞∑§ ÁŒŸ •Ê¡ÊŒË •Ê ªÿË– ø’ÍÃ⁄Uapple ¬⁄U ÁÃ⁄U¥ªÊ »
„⁄UÊ– ÿ„Ë Á‹πÊ ⁄U„Ê, Á» ⁄U ÷Ë » ‘§‹– ‹appleÁ∑§Ÿ •÷Ë Ã∑§ Ÿ„Ë¥ ‚◊¤Ê ¬Êÿapple ⁄U„apple Á∑§
•Ê¡ÊŒË „ÙÃË ∑§Ê „Ò– •÷Ë ŒÍ ÉÊ¥≈UÊ ¬Á„‹apple ¬ÃÊ ø‹Ê Á∑§ •Ê¡ÊŒË ∑§Ê „ÙÃË „Ò–
◊gÍ ¬òÊ∑§Ê⁄U ◊ÈS∑§È⁄UÊÿapple- ÃÙ ’ÃÊ ÷Ë ŒÙ Á∑§ •Ê¡ÊŒË „ÙÃË ∑§Ê „Ò? Ÿfl‹ πË‚apple ‚apple
∞∑§ ¬ø˸ ÁŸ∑§Ê‹apple- ‚ÈŸÊ ¡Êÿapple! flSòÊÁfl„ËŸ ÉÊÍ◊ŸÊ „Ë •Ê¡ÊŒË „Ò– ’∑§‹◊ πÈŒ
◊‹Êπ––– ߸ ◊‹Êπ ∑§Ê „Ò ÷Ê߸? ◊gÍ Ÿapple Á¡ôÊÊ‚Ê ¡ÊÁ„⁄U ∑§Ë– ÁøπÈ⁄UË •’ Ã∑§
•π’Ê⁄U ◊apple¥ œ¥‚apple ¬«∏apple Õapple, •π’Ê⁄U ∑§Ù ∞∑§ Ã⁄U» ’…∏ÊÿÊ- ◊‹Êπ– ∞apple‚Ê „Ò ¡Ò‚apple
◊gÍ– ◊„¥Õ ŒÈ’apple ‚apple ◊ŒÈ •ı⁄U ◊ŒÈ ‚apple ◊gÍ– ◊ŸÙ„⁄U ‹Ê‹ π^⁄U, ◊ÈÅÿ◊¥òÊË,
„Á⁄UÿÊáÊÊ– •¬Ÿapple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑‘§ ¬È⁄UÊŸapple ‚„ÿ٪˖ ŒÙŸÙ¥ ¡’ ¬˝øÊ⁄U∑§ Õapple, ÃÙ ⁄UÊÃ
∑§Ù ŒÙŸÙ¥ ∑§Ë Áπø«∏Ë ¬∑§ÃË ÕË– ◊ı∑§Ê Á◊‹Ê ÃÙ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ’Ÿ ªÿapple– ∑§„ ⁄U„apple
„Ò¥- •ª⁄U ÷Ê⁄UÃËÿ •ı⁄UÃÙ¥ ∑§Ù •Ê¡ÊŒË øÊÁ„∞, ÃÙ flapple flSòÊ„ËŸ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥
ÉÊÍ◊ÃË¥? ∑§„ ∑§⁄U ÁøπÈ⁄UË ◊È¥„ ÉÊÈ◊Ê Á‹ÿapple- ∑§Ù߸ ◊ÿʸŒÊ Ÿ„Ë¥, •ı⁄UÃÙ¥ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥
ÿ„ ⁄UÊÿ? ‹πŸ ∑§„Ê⁄U Ÿapple ≈UÈ∑§«∏Ê ¡Ù«∏Ê- ‚’ ©ŸøÊ‚ „ÊÕ–
∞∑§ ‚apple ’…∏ ∑§⁄U ∞∑§ „Ò¥– ŒÊŒ⁄UË ∑§Ê Œappleπ ‹Ù, Œ¥ªÊ ÷«∏∑§ÊŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê „È߸–
’ÊŒ ◊apple¥ ¬ÃÊ ø‹Ê ©Ÿ∑§Ê •¬ŸÊ „Ë ÁflœÊÿ∑§ ‚Ù◊ •‹Ëª…∏ ◊apple¥ ’Íø«∏πÊŸÊ
ø‹ÊÃÊ „Ò •ı⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ◊Ê¥ª ∑§Ë „Ò Á∑§ ©‚∑§Ë » Ò§ÄU≈˛Ë ∑§Ù ∞∑§ ÁŒŸ ◊apple¥ ¬øÊ‚
„¡Ê⁄U ¡ÊŸfl⁄U ∑§Ê≈UŸapple ∑§Ê ¬⁄UÁ◊‡ÊŸ Á◊‹apple– ÿapple ‚’ Á¡ê◊appleflÊ⁄U ‹Ùª „Ò¥– ∑§ÿÍ◊ Ÿapple
∞∑§ ‹¥’Ë ‚Ê¥‚ ‹Ë- Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ߟ∑§Ë „Ê‹Ã Á’ª«∏Ë „È߸ „Ò– ¬Ÿ«Èé’Ë «Í’apple øÊ⁄U
„ÊÕ, ¬Ÿ«Èé’Ë ∑§Ê ’ëøÊ ’Ê⁄U„ „ÊÕ– ߟ∑§Ê ¡flÊ’ ‹Ê‹Í Œapple ⁄U„apple „Ò¥, ©ã„Ë¥ ∑§Ë
÷Ê·Ê ◊apple¥– •’ ÁÉÊÉÉÊË ’¥œ ªÿË „Ò– ∑§„ ⁄U„apple „Ò¥ ‹Ê‹Í ∑§Ë ¡◊ÊŸÃ πÊÁ⁄U¡ ∑§⁄UÙ
•ı⁄U ¡apple‹ ÷apple¡Ù– ÿ„ „◊apple¥ Á¬‡ÊÊø ’Ù‹ ªÿÊ– ÁøπÈ⁄UË „àÕapple ‚apple ©π«∏ ªÿapple- ÄUÿÙ¥,
∑§È¿ ª‹Ã ’Ù‹Ê ÄUÿÊ? ªÈ¡⁄UÊà Œ¥ªÊ Œapple‡Ê ∑‘§ ◊ÊÕapple ¬⁄U ∑§‹¥∑§ „Ò– Á‡Êfl⁄UÊ¡ ∑‘§
¡◊ÊŸapple ◊apple¥ ÄUÿÊ „Ù ⁄U„Ê „Ò? √ÿʬ◊¥ ‚apple ¡È«∏apple •Ÿapple∑§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ⁄U„Sÿ◊ÿË „Ê‹Êà ◊apple¥
◊ıà „Ù ªÿË– Á∑§ÃŸapple •÷Ë ¡apple‹ ◊apple¥ „Ò¥– Ÿfl‹ Ÿapple ¡È◊‹Ê ¡Ù«∏Ê- •ı⁄U ÷Ë ∑§È¿
‚ÈŸÊ? ’ʬÍ, •Ê¥’apple«∑§⁄U, flªÒ⁄U„ ∑§Ë ÂflË⁄U π⁄UËŒË ªÿË– ÇÿÊ⁄U„ L§¬ÿapple ∑§Ë
ÂflË⁄U v,xzx ∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple π⁄UËŒË ÁŒπÊ߸ ªÿË– ø‹Ù ’ëøÍ¥! Á’„Ê⁄U ¡flÊ’
ŒappleªÊ––– Ÿfl‹ ªÊÃapple „È∞ ø‹Ãapple ’Ÿapple- ÃÙ⁄U ’ÙÁ‹ÿÊ ‚ÈŸapple ∑§ÙÃflÊ‹ ÃÍÃË ’Ù‹apple‹Ê–––
VsLV fÿdsV ls laU;kl
ysus ds muds fu.kZ; ls
Vhe bf.M;k dks ykHk gh
gqvkA Jhyadk esa feyh
VsLV fot; bldk Áek.k
gSA dgk tkrk gS fd dksbZ
Hkh dIrku vPNk ;k cqjk
ugha gksrkA
¡Ù ‹Ùª ∑§‹ Ã∑§ ∑§#ÊŸ ◊„apple¥Œ˝ Á‚¥„ œÙŸË ∑§Ë ‡ÊÊŸ ◊apple¥ ∑§‚ËŒapple
∑§Ê…∏Ãapple Õapple, •’ ©‚∑§Ë ∑§#ÊŸË „Ë Ÿ„Ë¥, ≈UË◊ ◊apple¥ SÕÊŸ ¬⁄U ÷Ë ‚flÊ‹
©∆Ê ⁄U„apple „Ò¥– ŒÁˇÊáÊ •» ˝Ë∑§Ê ∑‘§ „ÊÕÙ¥ ¬„‹apple ≈UË-wÆ ‚Ë⁄UË¡ ◊apple¥ ∞∑§
Ã⁄U» Ê „Ê⁄U •ı⁄U Á» ⁄U ¬„‹apple ∞∑§ ÁŒfl‚Ëÿ ◊Òø ◊apple¥ ¬⁄UÊ¡ÿ ‚apple œÙŸË
‚¥∑§≈U ◊apple¥ „Ò¥– ∑§÷Ë » ≈UÊ» ≈U ÁR§∑‘§≈U ∑‘§ ‚⁄UÃÊ¡ ∑§„apple ¡ÊŸapple flÊ‹apple
÷Ê⁄UÃËÿ ∑Ò§å≈UŸ Á¬¿‹apple ’Ë‚ ∞∑§ÁŒŸË ◊ÒøÙ¥ ‚apple ‹ªÊÃÊ⁄U ‚¥ÉÊ·¸ ∑§⁄UÃapple
ÁŒπÃapple „Ò¥– ß‚∑§Ê •‚⁄U ¬Í⁄UË ≈UË◊ ¬⁄U ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò– ¡Ëà ∑‘§ Á∑§ŸÊ⁄Uapple ¬⁄U
¬„È¥ø∑§⁄U ÷Ë „◊ „Ê⁄U ¡ÊÃapple „Ò¥– ∑§ÊŸ¬È⁄U ◊Òø ÃÊ¡Ê ©ŒÊ„⁄UáÊ „Ò, ¡’
⁄UÙÁ„à ‡Ê◊ʸ ∑‘§ ‡ÊÊŸŒÊ⁄U vzÆ ⁄UŸ ÷Ë „◊Ê⁄UË ¬⁄UÊ¡ÿ ≈UÊ‹ Ÿ„Ë¥ ¬Ê∞–
∑§÷Ë Áfl¬ˇÊ ∑‘§ Á‹∞ πı» ‚◊¤Êapple ¡ÊŸapple flÊ‹apple œÙŸË ∑§Ë ∑§◊¡Ù⁄UË
•’ ◊Ê◊Í‹Ë ªapple¥Œ’Ê¡Ù¥ Ÿapple ÷Ë ¬∑§«∏ ‹Ë „Ò– flapple ‚Ê◊Ÿapple Ÿ„Ë¥ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù
ÁŸ‡ÊÊŸÊ ’ŸÊ∑§⁄U ªapple¥Œ » ‘§¥∑§Ãapple „Ò¥, Á¡‚‚apple ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ „Ù œÙŸË •Ê‚ÊŸË ‚apple
Áfl∑‘§≈U Œapple ŒappleÃapple „Ò¥– ¬Ê⁄UË ‚◊Ê# ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ©Ÿ∑§Ë ◊„Ê⁄UÕ ∑§Ù ¡¥ª ‹ª
øÈ∑§Ê „Ò– ⁄U„Ë-‚„Ë ∑§‚⁄U ‚Ÿ∑§ ÷⁄Uapple » Ò§‚‹Ù¥ ‚apple ¬Í⁄UË „Ù ¡ÊÃË „Ò–
•⁄U„⁄U •ı⁄U ©«∏Œ ŒÊ‹Ù¥ ∑§Ë ∑§Ë◊à ÃÙ ∑§⁄UË’ ŒÙ ‚ı L§¬∞
¬˝Áà Á∑§‹Ù Ã∑§ ¬„È¥ø ªß¸ „Ò– ß‚apple ‹apple∑§⁄U SflÊ÷ÊÁfl∑§ „Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑‘§ ◊ÊÕapple ¬⁄U ’‹ ¬«∏ ª∞ „Ò¥– ©‚Ÿapple ŒÊ‹ ∑§Ê •ÊÿÊà ’…∏Ê ÁŒÿÊ
„Ò •ı⁄U ÷⁄UÙ‚Ê ÁŒ‹ÊÿÊ „Ò Á∑§ ¡ÀŒË „Ë ŒÊ‹Ù¥ ∑§Ë ∑§Ë◊ÃÙ¥ ∑§Ù
ÁŸÿ¥ÁòÊà Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§ªÊ– ∑§„Ê ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§ Á¬¿‹apple ‚Ê‹
’apple◊ı‚◊ ’ÊÁ⁄U‡Ê „ÙŸapple ∑§Ë fl¡„ ‚apple Œ‹„ŸË » ‚‹Ù¥ ∑§Ù ∑§Ê» Ë
ŸÈ∑§‚ÊŸ ¬„È¥øÊ ÕÊ, Á¡‚∑‘§ ø‹Ãapple ŒÊ‹ ∑§Ë ¬ÒŒÊflÊ⁄U ∑§◊ „È߸–
‚⁄U∑§Ê⁄U ÷‹apple ÕÙ∑§ ◊ÈŒ˝ÊS» ËÁà ◊apple¥
Áª⁄UÊfl≈U ∑§Ê ŒÊflÊ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ù, ¬⁄U
„∑§Ë∑§Ã ÿ„ „Ò Á∑§ πÊl ¬ŒÊÕÙ¥¸,
πÊ‚∑§⁄U ŒÊ‹ •ı⁄U ‚Áé¡ÿÙ¥ ∑§Ë πÈŒ⁄UÊ
∑§Ë◊Ãapple¥ •Ê‚◊ÊŸ ¿Í ⁄U„Ë „Ò¥– ߟ ÁŒŸÙ¥
‡ÊÊÿŒ „Ë ∑§Ù߸ ŒÊ‹ „Ù, Á¡‚∑§Ë ∑§Ë◊Ã
‚flÊ ‚ı L§¬∞ ‚apple •Áœ∑§ Ÿ „Ù– •⁄U„⁄U
•ı⁄U ©«∏Œ ŒÊ‹Ù¥ ∑§Ë ∑§Ë◊à ÃÙ ∑§⁄UË’
ŒÙ ‚ı L§¬∞ ¬˝Áà Á∑§‹Ù Ã∑§ ¬„È¥ø ªß¸
„Ò– ß‚apple ‹apple∑§⁄U SflÊ÷ÊÁfl∑§ „Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑‘§ ◊ÊÕapple ¬⁄U ’‹ ¬«∏ ª∞ „Ò¥– ©‚Ÿapple
ŒÊ‹ ∑§Ê •ÊÿÊà ’…∏Ê ÁŒÿÊ „Ò •ı⁄U
÷⁄UÙ‚Ê ÁŒ‹ÊÿÊ „Ò Á∑§ ¡ÀŒË „Ë ŒÊ‹Ù¥
∑§Ë ∑§Ë◊ÃÙ¥ ∑§Ù ÁŸÿ¥ÁòÊà Á∑§ÿÊ ¡Ê
‚∑‘§ªÊ– ∑§„Ê ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§ Á¬¿‹apple
‚Ê‹ ’apple◊ı‚◊ ’ÊÁ⁄U‡Ê „ÙŸapple ∑§Ë fl¡„
‚apple Œ‹„ŸË » ‚‹Ù¥ ∑§Ù ∑§Ê» Ë ŸÈ∑§‚ÊŸ
¬„È¥øÊ ÕÊ, Á¡‚∑‘§ ø‹Ãapple ŒÊ‹ ∑§Ë
¬ÒŒÊflÊ⁄U ∑§◊ „È߸– ß‚ ‚Ê‹ ÷Ë ∑§ß¸
’«∏apple ⁄UÊíÿÙ¥ ◊apple¥ ‚Íπapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ •⁄U„⁄U
∑§Ë ¬ÒŒÊflÊ⁄U ◊apple¥ ∑§◊Ë ∑§Ê •ŸÈ◊ÊŸ „Ò–
‹appleÁ∑§Ÿ ŒÊ‹ ∑§Ë ◊„¥ªÊ߸ ∑§Ù ß‚
‚Ê‹ ¬ÒŒÊflÊ⁄U ◊apple¥ ∑§◊Ë ‚apple ¡Ù«∏ ∑§⁄U
ŒappleπŸÊ ÃSflË⁄U ∑‘§ ∞∑§ „Ë ¬„‹Í ∑§Ù
ŒappleπŸÊ „٪ʖ ŒÍ‚⁄UÊ ¬„‹Í ÿ„ „Ò Á∑§
Œ‹„Ÿ ∑§Ë πappleÃË ∑§Ù ¬˝Ùà‚Ê„Ÿ Ÿ„Ë¥
ߟ ‚’∑§Ê ŸÃË¡Ê ‚Ê◊Ÿapple „Ò– Á¬¿‹Ë ’Ë‚ ¬ÊÁ⁄UÿÙ¥ ◊apple¥ flapple ∞∑§ ÷Ë
‡ÊÃ∑§ Ÿ„Ë¥ ∆Ù∑§ ¬Ê∞ •ı⁄U •ı‚à ÷Ë yz–{} ¬⁄U •Ê ªÿÊ „Ò– flÒ‚apple
•’ Ã∑§ w{{ ∞∑§ÁŒŸË ◊Òø πapple‹ øÈ∑‘§ œÙŸË ∑§Ê ⁄UŸ •ı‚à zw.vv
„Ò– fl„ v}w ◊Òø ◊apple¥ ∑§#ÊŸË ∑§⁄U øÈ∑‘§ „Ò¥ Á¡Ÿ◊apple¥ ‚apple ÷Ê⁄Uà Ÿapple vÆv ¡ËÃapple
•ı⁄U {{ „Ê⁄Uapple ¡’Á∑§ ªÃ wÆ ◊Òø ◊apple¥ ÷Ê⁄Uà ◊„¡ vÆ ¡ËÃÊ •ı⁄U Ÿı
„Ê⁄UÊ „Ò– ‚’‚apple π⁄UÊ’ ’Êà ÿ„ „Ò Á∑§ „◊ ÉÊ⁄Uapple‹Í ◊Ҍʟ ¬⁄U Á¬≈U ⁄U„apple „Ò¥–
•ÊS≈˛appleÁ‹ÿÊ Œı⁄Uapple ∑‘§ Œı⁄UÊŸ Á¡‚ Ã⁄U„ œÙŸË Ÿapple üÊÎ¥π‹Ê ∑‘§ ’ËøÙ¥-’Ëø
≈UappleS≈U ≈UË◊ ∑§Ë ∑§#ÊŸË ¿Ù«∏Ÿapple ∑§Ê ∞‹ÊŸ Á∑§ÿÊ ÕÊ, ©‚‚apple ©Ÿ∑§Ë ¬˝ÁÃDÊ
¬⁄U ª„⁄UÊ ŒÊª ‹ª øÈ∑§Ê „Ò– •’ ©Ÿ∑‘§ ŸÊ◊ ∑‘§ ‚ÊÕ ⁄UáÊ¿Ù«∏¡Ë ∑§Ê
œé’Ê øS¬Ê „Ò– ÁR§∑‘§≈U ∑‘§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄U ‹Ùª ≈UappleS≈U ◊ÒøÙ¥ ∑§Ù „Ë ‚ê◊ÊŸ
∑§Ë ŒÎÁC ‚apple ŒappleπÃapple „Ò¥– ∞∑§ ÁŒfl‚Ëÿ •ı⁄U ≈UË-wÆ ◊È∑§Ê’‹apple ÃÙ ◊Ҍʟ
◊apple¥ œÍ◊-œ«∏Ê∑‘§ •ı⁄U ◊„¡ ◊ŸÙ⁄U¥¡Ÿ ∑§Ê ◊¥¡⁄U ◊ÊŸapple ¡ÊÃapple „Ò¥– ≈UappleS≈U ◊ÒøÙ¥
◊apple¥ œÙŸË ∑§Ê ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§÷Ë ÷Ë ‚ê◊ÊŸ ∑§Ë ŒÎÁC ‚apple Ÿ„Ë¥ ŒappleπÊ ªÿÊ–
©Ÿ∑§Ë ’Ñapple’Ê¡Ë Ã∑§ŸË∑§Ë πÊÁ◊ÿÙ¥ ‚apple ÷⁄UË „Ò, Áfl∑‘§≈U ∑§ËÁ¬¥ª •ı‚Ã
Œ¡apple¸ ∑§Ë ÃÕÊ ∑§#ÊŸË ‚Ÿ∑§ ÷⁄UË ‹ªÃË „Ò– ©Ÿ◊apple¥ ¬Ê¥ø ÁŒŸ ∑‘§ πapple‹
∑‘§ Á‹∞ ¡M§⁄UË ª„⁄UÊ߸ •ı⁄U ŒÍ⁄UŒÎÁC ∑§Ê •÷Êfl „Ò– ˇÊappleòÊ⁄UˇÊáÊ ∑‘§ Á‹∞
◊Ҍʟ ‚¡ÊŸapple ∑§Ê „ÈŸ⁄U ÃÙ fl„ ∑§’ ∑§Ê ÷Í‹ øÈ∑‘§ Õapple– ªapple¥Œ’Ê¡Ù¥ ∑‘§
ßSÃapple◊Ê‹ ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë øÍ∑§ ∑§Ë ∑§Ë◊à ≈UË◊ ∑§Ù •ÄU‚⁄U „Ê⁄U ∑‘§ Ãı⁄U ¬⁄U
ÎæÜ ·Ô¤ Îæ×
Á◊‹ ⁄U„Ê „Ò– ⁄U„Ë-‚„Ë ∑§‚⁄U
∑§Ê‹Ê’Ê¡Ê⁄UË •ı⁄U ¡◊ÊπÙ⁄U ¬Í⁄UË ∑§⁄U
ŒappleÃapple „Ò¥– „⁄U ‚Ê‹ ŒÊ‹Ù¥ ∑§Ê •ÊÿÊÃ
∑§⁄UŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò– ß‚ ‚Ê‹ ©à¬ÊŒŸ
Áª⁄UŸapple ‚apple ¡◊ÊπÙ⁄UÙ¥ ∑§Ë ’Ÿ •Ê߸ •ı⁄U
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§Ë◊ÃÙ¥ ◊apple¥ ’…∏ÙÃ⁄UË ∑§Ê πapple‹
‡ÊÈM§ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– „Ê‹Ê¥Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¡ÀŒË
„Ë ŒÊ‹Ù¥ ∑‘§ •ÊÿÊà ∑‘§ ¡Á⁄U∞ ß‚
‚◊SÿÊ ¬⁄U ∑§Ê’Í ¬ÊŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄U
⁄U„Ë „Ò, ◊ª⁄U Ã’ Ã∑§ ©¬÷ÙQ§Ê ∑§Ë
¡apple’apple¥ ∑§Ê» Ë ∑§È¿ …Ë‹Ë „Ù ¡Ê∞¥ªË–
Á» ⁄U, ÿ„ ‚◊¤ÊŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò Á∑§
øÈ∑§ÊŸË ¬«∏ÃË ÕË– ≈UappleS≈U ÁR§∑‘§≈U ‚apple ‚¥ãÿÊ‚ ‹appleŸapple ∑‘§ ©Ÿ∑‘§ ÁŸáʸÿ ‚apple
≈UË◊ ßÁá«ÿÊ ∑§Ù ‹Ê÷ „Ë „È•Ê– üÊË‹¥∑§Ê ◊apple¥ Á◊‹Ë ≈UappleS≈U Áfl¡ÿ
ß‚∑§Ê ¬˝◊ÊáÊ „Ò– ∑§„Ê ¡ÊÃÊ „Ò Á∑§ ∑§Ù߸ ÷Ë ∑§#ÊŸ •ë¿Ê ÿÊ ’È⁄UÊ
Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ– •ë¿Ë ÿÊ ’È⁄UË ≈UË◊ „ÙÃË „Ò Á¡‚∑‘§ ’‹ ¬⁄U ∑Ò§å≈UŸ ∑§Ù
‚» ‹ÃÊ ‚apple ¬˝ÁÃDÊ ÿÊ Áfl» ‹ÃÊ ‚apple ’ŒŸÊ◊Ë Á◊‹ÃË „Ò– œÙŸË ∑§Ê
‚ı÷ÊÇÿ „Ò Á∑§ ©ã„apple¥ ‚ı⁄U÷ ªÊ¥ªÈ‹Ë mÊ⁄UÊ π«∏Ë ∑§Ë ªß¸ ‡ÊÊŸŒÊ⁄U ≈UË◊
Á◊‹Ë ÕË Á¡‚◊apple¥ ‚ÁøŸ Ãapple¥ŒÈ‹∑§⁄U, ⁄UÊ„È‹ Œ˝Áfl«∏, flËflË∞‚ ‹ˇ◊áÊ
•ı⁄U flË⁄UappleãŒ˝ ‚„flʪ ¡Ò‚apple œÈ⁄U¥œ⁄U ’Ñapple’Ê¡ Õapple– ‚ÊÕ „Ë ¡„Ë⁄U fl
„⁄U÷¡Ÿ ¡Ò‚apple ◊Ê⁄U∑§ ªapple¥Œ’Ê¡ ÷Ë ≈UË◊ ∑§Ê Á„S‚Ê Õapple– ߟ Áπ‹ÊÁ«∏ÿÙ¥
∑‘§ ¬Á⁄UüÊ◊ ∑‘§ ’‹ ¬⁄U ÷Ê⁄Uà ◊Òø ¡ËÃÃÊ ÕÊ •ı⁄U œÙŸË ∑§Ù ¡Ëà ∑§Ê
üÊappleÿ Á◊‹ÃÊ ÕÊ– ¡Ò‚apple-¡Ò‚apple ÿapple Áπ‹Ê«∏Ë ≈UË◊ ‚apple •‹ª „È∞, „Ê⁄U ∑§Ê
Á‚‹Á‚‹Ê ‡ÊÈM§ „Ù ªÿÊ– œÙŸË ◊apple¥ ¬≈UıŒË ÿÊ ªÊ¥ªÈ‹Ë ∑§Ë ÷Ê¥Áà Ÿß¸ ≈UË◊
π«∏Ë ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ∑§È√flà Ÿ„Ë¥ „Ò– œÙŸË ∑‘§ ‡ÊÈ÷Áø¥Ã∑§ øÊ„Ãapple „Ò¥ Á∑§ fl„
∞∑§ ÁŒfl‚Ëÿ •ı⁄U ≈UË-wÆ ≈UË◊ ∑§Ë ∑§#ÊŸË ∑§⁄UÃapple ⁄U„apple¥– •Ê¡ »
≈UÊ» ≈U ÁR§∑‘§≈U ◊apple¥ „Ë ¬Ò‚Ê „Ò, ß‚Ë ∑§Ê⁄UáÊ œÙŸË πapple‹ ∑‘§ ß‚ ‚¥S∑§⁄UáÊ
‚apple Áø¬∑‘§ ⁄U„ŸÊ øÊ„Ãapple „Ò¥– ∞∑§ ‚◊ÿ ÕÊ ¡’ ∑§Ù߸ øÿŸ∑§Ãʸ œÙŸË ¬⁄U
§°ª‹Ë ©∆ÊŸapple ∑§Ê ‚Ê„‚ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ ÕÊ– ◊ÙÁ„ãŒ⁄U •◊⁄UŸÊÕ Ÿapple
ÿ„ ¡È⁄U¸Ã ∑§Ë ÃÙ œÙŸË ∑‘§ ªÊ«» ÊŒ⁄U ÃÕÊ ÷Ê⁄UÃËÿ ÁR§∑‘§≈U ∑§¥≈˛Ù‹ ’Ù«¸
(’Ë‚Ë‚Ë•Ê߸) ∑‘§Ãà∑§Ê‹ËŸ •äÿˇÊ ∞Ÿ. üÊËÁŸflÊ‚Ÿ Ÿapple øÿŸ ‚Á◊ÁÃ
‚apple ©Ÿ∑§Ë ¿È^Ë ∑§⁄U ŒË ÕË– •’ üÊËÁŸflÊ‚Ÿ Sfl¥ÿ ‚¥∑§≈U ◊apple¥ „Ò¥– ◊Òø Á»
ÁÄU‚¥ª •ı⁄U ‚^apple’Ê¡Ë ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ‚Ȭ˝Ë◊ ∑§Ù≈U¸ ∑‘§ •ÊŒapple‡Ê ¬⁄U ©ã„apple¥ ’Ù«¸
‚apple ’Ê„⁄U Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „Ò– ©Ÿ∑§Ë „ÒÁ‚ÿà œÙŸË ∑§Ë …Ê‹ ’ŸŸapple ∑§Ë
Ÿ„Ë¥ ’øË „Ò– ß‚ËÁ‹ÿapple ◊ı∑‘§ ∑§Ë Ÿ¡Ê∑§Ã ÷Ê¥¬ œÙŸË ∑§Ù •¬ŸÊ
÷Áflcÿ πÈŒ Ãÿ ∑§⁄UŸÊ „٪ʖ ∞∑§ •ı⁄U ’Êà „Ò– ‚^apple’Ê¡Ë ◊Ê◊‹apple ◊apple¥
œÙŸË ¬⁄U üÊËÁŸflÊ‚Ÿ ∑‘§ ŒÊ◊ÊŒ •ı⁄U øappleÛÊ߸ ‚Ȭ⁄U Á∑§¥ª ∑‘§ ¬ŒÊÁœ∑§Ê⁄UË
ªÈM§ŸÊÕ ◊ÿ嬟 ∑‘§ ’øÊfl ◊apple¥ ª‹Ã’ÿÊŸË ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬ „Ò– œÙŸË
ßÁá«ÿÊ ‚Ë◊apple¥≈U ∑‘§ ©¬ÊäÿˇÊ •ı⁄U ß‚ ∑§ê¬ŸË ∑§Ë ≈UË◊ øappleÛÊ߸ ‚Ȭ⁄UÁ∑§¥ª
∑‘§ ∑§#ÊŸ ÷Ë „Ò¥– ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» Á„ÃÙ¥ ∑‘§ ≈U∑§⁄UÊfl ∑§Ê ◊Ê◊‹Ê ‚Ê» -
‚Ê» ’ŸÃÊ „Ò– ÿÁŒ œÙŸË ∑‘§ πapple‹ ◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ Ã’ ŒÁˇÊáÊ
•» ˝Ë∑§Ê ≈UË◊ ∑‘§ Œı⁄Uapple ∑‘§ ’ÊŒ øÿŸ∑§Ãʸ•Ù¥ ∑§Ù ©Ÿ∑§Ê Áfl∑§À¬
πÙ¡ŸÊ øÊÁ„∞–
•ÊÿÊà ߂ ‚◊SÿÊ ∑§Ê Á≈U∑§Ê§
‚◊ʜʟ Ÿ„Ë¥ „Ò– ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ŒÊ‹Ù¥ ∑§Ë
π¬Ã ŒÈÁŸÿÊ ◊apple¥ ‚’‚apple •Áœ∑§ „Ò–
‡ÊÊ∑§Ê„Ê⁄UË ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ÿ„ ¬˝Ù≈UËŸ
∑§Ê ◊ÈÅÿ dÙà „Ò– ◊ª⁄U Œ‹„Ÿ ∑§Ë
πappleÃË ∑§Ù ¬ÿʸ# ¬˝Ùà‚Ê„Ÿ Ÿ Á◊‹ ¬ÊŸapple
‚apple ¡M§⁄Uà ∑‘§ ’⁄UÄU‚ ¬ÒŒÊflÊ⁄U ∑§◊ „Ù
⁄U„Ë „Ò– ŒÊ‹ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ’…∏ÊŸapple ∑‘§
Á‹∞ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple •’ Ã∑§ ¡Ù ∑§È¿
Á∑§ÿÊ „Ò fl„ ÁŸ„Êÿà ŸÊ∑§Ê» Ë ‚ÊÁ’Ã
„È•Ê „Ò– ÁflÁøòÊ „Ò Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ŒÊ‹ ∑‘§
•ÊÿÊà ¬⁄U ∑§⁄UË’ ¬Ê¥ø „¡Ê⁄U ∑§⁄UÙ«∏
L§¬∞ πø¸ ∑§⁄U ŒappleÃË „Ò, ◊ª⁄U Œ‹„ŸË »
‚‹Ù¥ ∑§Ù ¬˝Ùà‚Ê„Ÿ ŒappleŸapple ∑‘§ ◊Œ ◊apple¥ ◊„¡
¬Ê¥ø ‚ı ∑§⁄UÙ«∏ L§¬∞ ◊¥¡Í⁄U ∑§⁄UÃË „Ò–
Œ‹„ŸË » ‚‹Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ πÊŒ •ı⁄U
¬ÊŸË ∑§Ë flÒ‚Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ ¬«∏ÃË ¡Ò‚Ë
ŸªŒË » ‚‹Ù¥ ∑§Ù– Á» ⁄U ÷Ë Á∑§‚ÊŸ
Œ‹„Ÿ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ©à‚ÊÁ„à Ÿ„Ë¥ „ÙÃapple,
ß‚Á‹∞ Á∑§ Ÿ Ã٠ߟ∑§Ê ãÿÍŸÃ◊ ‚◊Õ¸Ÿ
◊ÍÀÿ Ãÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò •ı⁄U Ÿ ∑§Ë≈U
¬˝ÁÃ⁄UÙœ∑§ ˇÊ◊ÃÊ flÊ‹apple ’Ë¡ Áfl∑§Á‚Ã
∑§⁄UŸapple ∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò–

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
â´çÿæ# ¹ÕÚUð
©ëø Á‡ÊˇÊÊ ©àÕÊŸ ‚Á◊ÁÃ
∑‘§ ‚ŒSÿÙ¥ Ÿapple ‚ı¥¬Ê ôÊʬŸ
‹πŸ§ – ⁄UÊ¡œÊŸË ◊apple¥ •Ê¡ „¡⁄Uꥡ ÁSÕà ªÊ¥œË ¬˝ÁÃ◊Ê ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple •¬ŸË {
‚ÍòÊËÿ ◊Ê¥ªÙ¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ©ëø Á‡ÊˇÊÊ ©àÕÊŸ ‚Á◊Áà SflÁflûʬÙÁ·Ã ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ Á‡ÊˇÊ∑§
‚¥ÉÊ ©.¬˝. ∑‘§ ’ÒŸ⁄U Ëapple ¬ŒÊÁœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple œ⁄UŸÊ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄U ⁄UÊíÿ¬Ê‹ fl ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑‘§ ŸÊ◊
∞∑§ ôÊʬŸ ‚ı¥¬Ê– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊„Ê◊¥òÊË ¡apple.¬Ë.Á‚¥„ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ©ëø Á‡ÊˇÊÊ
©àÕÊŸ ‚Á◊Áà SflÁflûʬÙÁ·Ã ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ Á„à ◊apple¥ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò–
Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ê flappleß ÁŸœÊ¸Á⁄Uà Ÿ„Ë¥ „Ò ÃÕÊ Áflfl⁄UáÊ •ÊŸ‹Êߟ ÷Ë ª‹Ã Ã⁄UË∑‘§ ‚apple „Ò, ∞∑§
Á‡ÊˇÊ∑§ ∑§Ê ∞∑§ ‚apple •Áœ∑§ ¡ª„ •ŸÈ◊ÙŒŸ ÁflEÁfllÊ‹ÿ ∑§Ë flapple’‚Êß≈U ¬⁄U «Ê‹Ë ªÿË
‚ÍøË ◊apple¥ ÁŒπÊÿË ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò ¡’Á∑§ w| ¡È‹Ê߸ wÆvz ∑§Ù ⁄UÊ¡÷flŸ mÊ⁄UÊ ‚appleflÊ ÁŸÿ◊Êfl‹Ë
’ŸÊŸapple ÃÕÊ flappleß ÁŸœÊ¸⁄UáÊ ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple ªÿapple „Ò ÃÕÊ vw ¡ÍŸ wÆvz ∑§Ù Áflfl⁄UáÊ •ÊŸ‹Êߟ
ÃÕÊ ∑‘§ãŒ˝Ëÿ ∑§Îà «Ê≈UÊ’apple‚ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ÁŸŒapple¸‡Ê ©ëø Á‡ÊˇÊÊ Áfl÷ʪ mÊ⁄UÊ ÁŒÿapple ªÿapple „Ò¥–
ß‚∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë •’ Ã∑§ ÿ„ ∑§Êÿ¸ ‚„Ë …¥ª ‚apple Ÿ„Ë¥ „Ù ¬Ê ⁄U„apple „Ò– ¡’Á∑§ •ÊŒapple‡Ê ∑‘§
’Êfl¡ÍŒ ÷Ë ÁflEÁfllÊ‹ÿ ÿÍ¡Ë‚Ë ∑‘§ ÁŸÿ◊ ©.¬˝. ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ÃÕÊ ⁄UÊ¡÷flŸ ∑‘§
ÁŸŒapple¸‡Ê Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ flappleß fl ‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑‘§ ‚¥’¥œ ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ◊ÊŸÃapple „Ò¥– ©Ÿ„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§
Á‡ÊˇÊ∑§Ê Áflfl⁄UáÊ ª‹Ã Ã⁄UË∑‘§ ‚apple •ÊŸ ‹Êߟ Á∑§ÿÊ ªÿÊ Á¡‚◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U Á∑§ÿÊ ¡Ê∞,Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥
∑§Ê ÁŸÁpà flappleß ÁŸœÊ¸Á⁄Uà Á∑§ÿÊ ¡Ê∞, ÿÙÇÿÃÊ ÿÍ¡Ë‚Ë ◊ÊŸ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ÃÙ flappleß ÷Ë
◊ÊŸ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U „Ù, Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ê ÷ıÁÃ∑§ ‚àÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ fl ©Ÿ∑‘§ ◊Í‹ ¬˝◊ÊáÊ ¬òÊÙ¥ ∑§Ë
¡Ê¥ø ∑§Ë ¡Ê∞, fl„ ‚÷Ë ‚ÈÁflœÊ∞¥ ŒË ¡Ê∞ ¡Ù ∞∑§ •Á‚S≈Uapple¥≈U ¬˝Ù» ‘§‚⁄U ∑§Ù Á◊‹ÃË „Ò,
‚ˬË∞» ∑§≈UıÃË •ŸÈ◊ÙŒŸ, ÁŸÿÁQ§ ÁÃÁÕ ‚apple •ÁŸflÊÿ¸ ∑§Ë ¡Ê∞, ∞∑§ ‚apple •Áœ∑§
◊„ÊÁfllÊ‹ÿÙ¥ fl ÁflEÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ •ŸÈ◊ÙÁŒÃ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ Áπ‹Ê» ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§
ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple ¡Ê∞–
ªÊÿ ◊ÊÃÊ •ı⁄U ‚Ê¥« Á¬ÃÊ ∑‘§
Á‹∞ ‡Ê◊‡ÊÊŸ ∑§Ë ◊Ê¥ª— •Ê» Ê∑§
‹πŸ§ – Á¬¿«Ê ¡Ÿ ‚◊Ê¡ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ⁄UÊC˛Ëÿ ∑§Êÿ¸∑§ÊÁ⁄UáÊË ∑‘§ ‚ŒSÿ ◊Ù„ê◊Œ •Ê»
Ê∑§ Ÿapple ¡Ê⁄UË •¬Ÿapple ’ÿÊŸ ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ªÊÿ ◊ÊÃÊ ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U Á„ãŒÈàfl ∑§Ù ’…ÊflÊ Œapple ⁄U„apple „Ò
ÿ„ Œapple‡Ê ∑‘§ Á‹∞ •ı⁄U ‚ÁflœÊ¥Ÿ ∑‘§ Á‹∞ ’„Èà ’«Ê πÃ⁄UÊ „Ò •ª⁄U ß‚ πÃ⁄Uapple ‚apple ‚appleÄUÿÍ‹⁄U
‹ÙªÙ Ÿapple ß‚apple πà◊ Ÿ Á∑§ÿÊ ÃÙ ’„Èà ’«Ê ŸÈ∑§‚ÊŸ Á‚» ¸ ◊È‚‹◊ÊŸÙ ∑§Ù „Ë „ÙªÊ ÄUÿÙÁ∑§¥
◊È‚‹◊ÊŸ ªÊÿ ∑§Ù Ÿ ◊ÊÃÊ ◊ÊŸÃÊ „Ò Ÿ flÙ ◊Ê¥ ¡Ò‚Ê ‚È‹Í∑§ ∑§⁄UÃÊ „Ò ªÊÿ ∑§Ù π⁄UËŒ ∑§⁄U
©‚∑§Ê ŒÍœ ’appleø∑§⁄U •¬Ÿapple ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ¬Ù·áÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò ©‚apple ◊Ê¥ „⁄UÁª¡ Ÿ„Ë ◊ÊŸÃÊ
◊ª⁄U ¡Ù Á„ãŒÈàfl ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U Œapple‡Ê •ı⁄U ‚ÁflœÊ¥Ÿ ∑§Ë œÁí¡ÿÊ ªÊÿ ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U ¡Ù ©«Ê ⁄U„apple
„Ò •ı⁄U ªÊÿ ∑§Ù •¬ŸË ◊Ê¥ ÷Ë ∑§„ ⁄U„apple „Ò ÄUÿÊ flÙ •¬ŸË ◊Ê¥ ∑§Ë ‚appleflÊ ∑§⁄UÃapple „Ò ÄUÿÊ ©‚Ë
Ã⁄U„ ÷Ë ªÊÿ ∑§Ë ‚appleflÊ ∑§⁄UÃapple „Ò ◊Ù„ê◊Œ •Ê» Ê∑§ Ÿapple ∑§„Ê „⁄UÁª¡ Ÿ„Ë flÙ ªÊÿ ∑§Ë ‚appleflÊ
©‚Ë flQ§ ∑§⁄UÃapple „Ò Á¡‚ flQ§ øı⁄UÊ„Ù ‚apple ◊Ù„ÑÙ ‚apple „∑§Ê∑§⁄U ‹ÊÃapple „Ò •ı⁄U •¬Ÿapple ÉÊ⁄U ∑§Ê ‚«Ê
„È•Ê ’Ê‚Ë πÊŸÊ Áπ‹Ê∑§⁄U ©‚∑§Ê ŒÍœ ÁŸ∑§Ê‹ ∑§⁄U ∑§ÙŸË ◊Ê⁄U∑§⁄U ©‚∑‘§Ê Á» ⁄U ÷ªÊ ŒappleÃapple
„Ò ÄUÿÊ ÿ„ ŒÈC ‹Ùª •¬ŸË ◊Ê¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ∞apple‚Ê „Ë ∑§⁄UÃapple „Ò ◊Ù„ê◊Œ •Ê» Ê∑§ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡’
ªÊÿ „◊Ê⁄UË ◊ÊÃÊ „Ò ÃÙ ÿ„ ÄUÿÙ Ÿ„Ë ∑§„Ãapple Á∑§ ‚Ê« ‚apple Ãapple⁄UÊ ÄUÿÊ ŸÊÃÊ „Ò ∑§„Ÿapple ‚apple ÄUÿÙ
ÉÊ’⁄UÊÃÊ „Ò ¡ŸÃÊ ∑§Ù ÄUÿÙ ’„‹ÊÃÊ „Ò ◊Ù„ê◊Œ •Ê» Ê∑§ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á∑§‚Ë ∑§Ë ◊Ê¥ ÿÊ ’ʬ
◊⁄UÃÊ „Ò Á„ãŒÈ Á⁄UÁà Á⁄UflÊ¡ ‚apple fl„ ‡Ê◊‡ÊÊŸ ¡ÊÃÊ „Ò •ı⁄U ◊È‚‹◊ÊŸ œ◊¸ ∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple fl„
∑§’˝Á⁄USÃÊŸ ¡ÊÃÊ „Ò ◊Ù„ê◊Œ •Ê» Ê∑§ Ÿapple ∑§„Ê ’„Èà ¡ÀŒ ¬˝apple‚ ∑§Ê¥» ˝apple‚ ∑§⁄U∑‘§ ŸÈP§« ‚÷Ê∞apple
∑§⁄U∑‘§ ªÊÿ •ı⁄U ‚Ê« Á¬ÃÊ ∑§Ê ÷Ë •Á¥Ã◊ ‚¥S∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ¡Êÿ ŸÈP§« ‚÷Ê∞apple ∑§⁄U∑‘§ ¡ŸÃÊ
∑§Ù ¡ÊªM§∑§ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ ÿÁŒ •ª⁄U ªÊÿ ◊ÊÃÊ •ı⁄U ‚Ê« Á¬ÃÊ ∑‘§ Á‹∞ ‡Ê◊‡ÊÊŸ Ÿ
’ŸÊÿapple ªÿapple ÃÙ ’„Èà ¡ÀŒ ◊Ù„ê◊Œ •Ê» Ê∑§ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿÁŒ ªÊÿ •ı⁄U ‚Ê« Á¬ÃÊ ∑§Ù ∑§„Ë
◊⁄UÊ „È•Ê ŒappleπÃapple „Ò ¬ÈÁ‹‚ mÊ⁄UÊ •ı⁄U ◊Ù„Ñapple flÊ‹Ù ∑‘§ ‚ÊÕ ©‚Ë ‡Ê◊‡ÊÊŸ ◊apple¥ ‹apple∑§⁄U ¡Êÿappleªapple
¡„Ê¥ ◊ÊÃÊ Á¬ÃÊ ¡ÊÃapple „Ò–
R§ÊßS≈U øø¸ ∑§ÊÚ‹apple¡ ∑§Ê wz flË¥ Á‚Àfl⁄U
¡È’‹Ë flÊÁ·¸∑§ ◊„Ùà‚fl ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ
‹πŸ§ – ∞fl¥ªappleÁÀS≈U∑§ ÄUM§‚apple« Ÿapple wz flË¥ Á‚Àfl⁄U ¡È’‹Ë flÊÁ·¸∑§ ◊„Ùà‚fl ∑§Ê
•ÊÿÙ¡Ÿ R§ÊßS≈U øø¸ ∑§ÊÚ‹apple¡ ¬˝ªáÊ ◊apple¥ •Ê¡ „È•Ê– •Ê¡ ŒÈ‚⁄Uapple ÁŒŸ v} •ÄU≈UÍ’⁄U ◊apple¥
•Ê⁄UÊœŸÊ ‡ÊÊ◊ { ’¡apple ⁄Uapplefl ¬å¬Ë ◊àÕ߸ Á’‡Ê¬ •‚apple¥’‹Ë •ÊÚ» ∏ ªÊÚ« øø¸ ∑‘§ Sflʪà fløŸ
ÃÕÊ ⁄Uapplefl „ÒÁ⁄U‚Ÿ ◊‚Ë„ ∑§Ë ¬˝ÊÕŸÊ ‚apple ◊„Ùà‚fl ∑§Ë ‡ÊÈL§•Êà „È߸– •ŸÈ⁄Uʪ «appleÁŸÿ‹ •ÁŸ‡Ê,
‚¥¡ÿ ∞fl¥ ¬ÊS≈U⁄U ‚ê◊È•‹ •Ù⁄U `§Êÿ⁄U Ÿapple ªËÃÙ¥ ◊apple¥ •ªÈflÊ߸ ∑§Ë– ¡Ò‚appleÿ„ÙflÊ ø⁄UflÊ„Ê ◊apple⁄UÊ
∞•Ê‡ÊË· ÃÈ¡ ‚apple øÊ„Ãapple „Ò, •ÊflÊ¡∏ ©∆Êÿappleªapple „◊ ‚Ê¡∏ ’¡Êÿappleªapple •ÊÁŒ ªËÃÙ¥ ◊apple¥ •ªÈflÊ߸ ∑§Ë
◊„Ùà‚fl ∑‘§ ◊ÈÅÿ ¬˝øÊ⁄U∑§ ⁄Uapplefl.«ÊÚ.⁄UÙ’≈U¸ ∑§ÁãflÑ ∞Á‡ÊÑÙ¥ª ‚apple Ÿapple ’ÊßÁ’‹ ‚apple ¬⁄U◊appleE⁄U ∑§Ê
fløŸ ¬˝øÊ⁄U Á∑§ÿÊ •Ù⁄U ‹ÙªÙ ∑‘§ Á‹ÿapple ¬˝ÊÕŸÊ ∑§Ë– ‡ÊÊ◊ ∑‘§ •Ê∑§·¸áÊ ◊„Ùà‚fl ◊apple¥ •Êÿapple
◊‚Ë„Ë ªËÃ∑§Ê⁄U «ÊÚ Áfl¡ÿ ’appleÁŸÁ«ÄU≈U ◊È¥’߸ ‚apple ⁄U„apple– «ÊÚ Áfl¡ÿ ’appleŸappleÁ«ÄU≈U Ÿapple ∞∑§ ◊‚Ë„Ë
∞À’◊ ◊apple„apple⁄U’ÊÁŸÿÊ ¡Ù •ÁŸ‡Ê ◊‚Ë„ ∑‘§ mÊ⁄UÊ ÃÒÿÊ⁄U ∑§Ë ªÿË ÕË ∑§Ê Áfl◊ÙøŸ Á∑§ÿÊ– «ÊÚ
Áfl¡ÿ ’appleŸappleÁ«ÄU≈U Ÿapple ¬ÁflòÊ ªËÃÙ¥ ∑§Ù ªÊ∑§⁄U ‹ÙªÙ ∑§Ù ◊¥òÊ◊Èœ Á∑§ÿÊ– ∑§È¿ ªËà ¡Ù ©ã„Ù¥Ÿapple
ª∞ ¡Ò‚apple ‡◊apple⁄Uapple Œapple‡Ê ∑§Ù ⁄U∑§ŸÊ ‚¥÷Ê‹ ∑‘§, ‚ÊÕ ¡’ ÃÍ ø‹apple «⁄U Á» ⁄U Ÿ ‹ªapple ∞‡ÿapple‡ÊÈ ÃÍ „Ò
◊„ÊŸ, •ÙŸ‹Ë ¡Ë‚‚ ÿapple‡ÊÈ ¡ÀŒË •ÊÿappleªÊ •ÊÁŒ – ⁄Uapplefl. ◊ÙÁ⁄U‚ ∑§È◊Ê⁄U. ¡Ù ‚¥SÕÊ ∑‘§
‚Áøfl „Ò œŸappleflÊŒ fløŸ ÁŒÿÊ– ◊äÿÊSÃÊ ∑§Ë ¬˝ÊÕŸÊ ⁄Uapplefláʘ ‡Ê‹appleãŒ˝ Œ‚ Ÿapple ∑§Ë– ’ÊßÁ’‹
¬Ê∆ ⁄Uapplefl •Ê‡ÊË· ◊ÊÄUSà ∑‘§ mÊ⁄UÊ ¬«∏Ê ªÿÊ– ‚apple« ◊apple¥ ‹ª÷ª xÆÆÆ ‹ÙªÙ Ÿapple Á‡Ê⁄U∑§Ã ∑§Ë–
øÈŸÊflË ⁄U¥Á¡‡Ê ◊apple ∞∑§ ¬˝àÿʇÊË
Ÿapple ŒÍ‚⁄Uapple ¬⁄U Á∑§ÿÊ ∑Ò§¥øË ‚apple „◊‹Ê
‹πŸ§ – øÈŸÊflË ⁄U¥Á¡‡Ê ◊apple ŒÙ ¬˝àÿÊÁ‡ÊÿÙ¥ ∑‘§ ◊äÿ „ÈÿË ∑§„Ê‚ÈŸË ◊Ê⁄U¬Ë≈U ◊apple ’Œ‹
ªÿË– ∞∑§ ¬˝àÿʇÊË Ÿapple Áfl¬ˇÊË ©ê◊ËŒflÊ⁄U ∑‘§ Á‚⁄U ¬⁄U ∑Ò§¥øË ‚apple flÊ⁄U ∑§⁄U ©‚apple ‹„Í‹È„ÊŸ ∑§⁄U
ÁŒÿÊ– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ÉÊÊÿ‹ ∑§Ù ‚Ë∞ø‚Ë ¬⁄U ÷Ã˸ ∑§⁄UÊÿÊ– ¡„Ê¥ ©¬øÊ⁄U ∑‘§ ’ÊŒ Œapple⁄U ‡ÊÊ◊ ©‚apple
«ÊÄU≈U⁄UÙ¥ Ÿapple ©‚apple ¿È^Ë Œapple ŒË– ª˝Ê◊ ¬¥øÊÿà ’«∏˪…∏Ë ∑‘§ flÊ«¸ ‚¥ÅÿÊ vv ‚apple ˇÊappleòÊ ¬¥øÊÿÃ
‚ŒSÿ ¬Œ ∑‘§ Á‹∞ ¤Êًʿʬ «ÊÄU≈U⁄U ¬˝apple◊ø㌠ªıÃ◊ (w|) fl Á‚‹Ê߸ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸapple
flÊ‹apple ‚¥¡ÿ ⁄UÊflà (xw) ©ê◊ËŒflÊ⁄U Õapple– ߟ∑§Ê ◊Ìʟ ∑§Êÿ¸ ‚ê¬ÛÊ „Ù øÈ∑§Ê „Ò–
¬˝apple◊ø㌠Á’ŸÊ ◊ÊãÿÃÊ ∑‘§ ∞∑§ ÁŸ¡Ë ÄU‹ËÁŸ∑§ ø‹ÊÃapple „Ò¥– ߟ∑‘§ ¬«∏Ù‚ ◊apple ‚¥¡ÿ ⁄UÊflÃ
ŒÈ∑§ÊŸ ◊apple Á‚‹Ê߸ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ‡ÊÁŸflÊ⁄U ∑§Ù ߟ ŒÙŸÙ¥ ◊apple „Ê⁄U ¡Ëà ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ∑§„Ê‚ÈŸË
„Ù ªÿË– Á¡‚ ¬⁄U ‚¥¡ÿ Ÿapple ∑§¬«∏Ê ∑§Ê≈UŸapple flÊ‹Ë ∑Ò§¥øË ‚apple ¬˝apple◊ø㌠∑‘§ Á‚⁄U ¬⁄U flÊ⁄U ∑§⁄U
ÁŒÿÊ– Á¡‚‚apple ¬˝apple◊ø㌠‹„Í‹È„ÊŸ „Ù ªÿÊ– ÿ„ Œappleπ ªÊÁ‹ÿÊ¥ fl ¡ÊŸ ‚apple ◊Ê⁄UŸapple ∑§Ë œ◊∑§Ë
ŒappleÃapple „È∞ ‚¥¡ÿ ◊ı∑‘§ ‚apple ÷ʪ ªÿÊ– ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ÉÊÊÿ‹ ¬˝apple◊ø㌠∑§Ù ÕÊŸapple ‹Ê ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ë
Á⁄U¬Êapple¸≈U Œ¡¸ ∑§⁄UÊÃapple „È∞ ©¬øÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞ ‚Ë∞ø‚Ë ◊apple ÷Ã˸ ∑§⁄UÊÿÊ–
◊ÈÅÃÊ⁄U •¥‚Ê⁄UË ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U v ∑§⁄UÙ«∏ ∑§Ë
⁄U¥ªŒÊ⁄UË ◊Ê¥ªŸapple flÊ‹Ê Áª⁄UçÃÊ⁄U
‹πŸ§– ⁄UÊ¡œÊŸË ∑§Ë ∆Ê∑§È⁄Uª¥¡ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ◊ÊÁ» ÿÊ «ÊŸ ◊ÈÅÃÊ⁄U •¥‚Ê⁄UË ∑§Ê
ŸÊ◊ ‹apple∑§⁄U ∞∑§ Á’À«⁄U ‚apple ∞∑§ ∑§⁄UÙ«∏ L§¬ÿapple ªÈá«Ê ≈UÒÄU‚ ◊Ê¥ªŸapple flÊ‹apple ÿÈfl∑§ ∑§Ù
Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– ¬∑§«∏Ê ªÿÊ •Ê⁄UÙ¬Ë ‡ÊÊÁÃ⁄U ’Œ◊Ê‡Ê „Ò •ı⁄U ©‚∑‘§ Áπ‹Ê»
¬„‹apple ‚apple xy •Ê¬⁄UÊÁœ∑§ ◊Ê◊‹apple Œ¡¸ „Ò¥– ‚Ë•Ù øı∑§ ‚flapple¸‡Ê ∑§È◊Ê⁄U Á◊üÊ Ÿapple ’ÃÊÿÊ
Á∑§ ∑Ò§ ¬flapple‹ ⁄UÙ« ÁŸflÊ‚Ë ß◊⁄UÊŸ ŸflÊ’ Á’À«⁄U „Ò– ‡ÊÁŸflÊ⁄U ∑§Ù ß◊⁄UÊŸ ∑Ò§ ¬flapple‹
⁄UÙ« ¬⁄U ø‹ ⁄U„Ë •¬ŸË ∞∑§ ‚Êß≈U ¬⁄U ◊ı¡ÍŒ Õapple– ß‚ ’Ëø fl„Ê¥ ¬⁄U ‚•ÊŒÃª¥¡ ∑‘§
ŸÍ⁄U ’Ê«∏Ë ÁŸflÊ‚Ë ◊„appleãŒ˝ ¡Êÿ‚flÊ‹ ¬„È¥øÊ– ©‚Ÿapple πÈŒ ∑§Ù ◊ÈÅÃÊ⁄U •¥‚Ê⁄UË ∑§Ê ªÈªÊ¸
’ÃÊÃapple „È∞ ß◊⁄UÊŸ ‚apple v ∑§⁄UÙ«∏ L§¬ÿapple ⁄U¥ªŒÊ⁄UË ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ë •ı⁄U Ÿ ŒappleŸapple ¬⁄U ¡ÊŸ ‚apple
◊Ê⁄UŸapple ∑§Ë œ◊∑§Ë ŒË– ß‚∑‘§ ’ÊŒ fl„ fl„Ê¥ ‚apple ø‹Ê ªÿÊ– •Ê⁄UÙ¬Ë ∑‘§ ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ
Á’À«⁄U Ÿapple ß‚∑§Ë ‚ÍøŸÊ ∆Ê∑§È⁄Uª¥¡ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ŒË– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ÷Ë » ı⁄UŸ Á⁄U¬Ù≈U¸ Œ¡¸
∑§⁄UÃapple „È∞ •Ê⁄UÙ¬Ë ∑§Ë Ã‹Ê‡Ê ‡ÊÈM§ ∑§Ë– ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ∆Ê∑§È⁄Uª¥¡ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ‚Áfl¸‹Ê¥‚
∑§Ë ◊ŒŒ ‚apple •Ê⁄UÙ¬Ë ◊„appleãŒ˝ ∑§Ù Áª⁄UçÃÊ⁄U ∑§⁄U Á‹ÿÊ–
‚⁄U∑§Ê⁄UË S∑§Í‹, ∑§Ê‹apple¡Ù¥ ∑§Ù ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ ’ŸÊÃapple
◊Ê«‹ ÁfllÊ‹ÿ— „Á⁄UpãŒ˝ üÊËflÊSÃfl
‹πŸ§ – ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ Ÿapple •Ê¡ ©Æ¬˝Æ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ‚flÊ‹ ¬Í¿Ê Á∑§
¬˝Œapple‡Ê ÷⁄U ∑‘§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË S∑§Í‹ ∑§Ê‹apple¡Ù¥ ∑§Ù ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë ’ŸÊÃapple ◊Ê«‹ S∑§Í‹ ¬˝Œapple‡Ê
¬˝flQ§Ê „Á⁄UpãŒ˝ üÊËflÊSÃfl Ÿapple •Ê¡ ¬òÊ∑§Ê⁄UÙ¥ ‚apple øøʸ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë
‚¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬˝Œapple‡Ê ÷⁄U ∑‘§¥ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿÙ¥, ∑§Ê‹apple¡Ù¥ ∑§Ë ªÈáÊflûÊÊ ◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U ∑‘§
Á‹∞ •Á÷Ÿfl ÁfllÊ‹ÿ fl ª˝ÙÕ ‚appleã≈U⁄U ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UŸÊ
øÊ„ÃË– ÷Ê¡¬Ê ¬˝flQ§Ê Ÿapple ∑§„Ê ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ •ı⁄U ªÈáÊflûÊÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U
⁄UÊíÿ¬Ê‹ ‚apple ‹apple∑§⁄U ÿÈflÊ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË∞ ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ ◊¥òÊË •ı⁄U ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ ◊ÊŸŸËÿ
©ëø ãÿÊÿÊ‹ÿ Ÿapple Á≈Uå¬áÊË ∑§Ë– ‚ŒŸ ‚apple ‹apple∑§⁄U ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ‚◊Ê⁄Uل٥ Ã∑§ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê
∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ∑‘§ „Ê‹Êà ¬⁄U øøʸ „È߸–
izknsf'kd
≈˛S≈U ∑‘§ ¬˝ÿÊ‚ ‚apple Á◊‹appleªË •ë¿apple
∑§ÊÿÙ¸ ∑§Ë ¬˝apple⁄UáÊÊ— ⁄UÊ◊¬Ê‹ ÿÊŒfl
‚ËÃʬÈ⁄U – üÊË ©◊Ê∑§Êãà ◊apple◊ÙÁ⁄Uÿ‹
◊appleÁ«∑§‹ ≈˛S≈U ∑‘§ mÊ⁄UÊ ÁmÃËÿ ª˝Ê◊ËáÊ
«ÊßÁfl≈UË¡ ¡ÊªM§∑§ÃÊ Á‡ÊÁfl⁄U ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù
Á’‚flÊ¥ Ä‚Ë‹ ◊apple¥ ÁSÕà Ÿª⁄U ¬ÊÁ‹∑§Ê ªappleS≈U
„Ê©‚ ◊apple¥ •ÊÿÙÁ¡Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ– «ÊÆ Á’˝¡appleãŒ˝
üÊËflÊSÃfl Ÿapple ß‚ ∑Ò§ê¬ ◊apple Áfl‡Êapple· ’Ë‚Ë∞◊
„ÊÁS¬≈U‹ πÒ⁄UÊ’ÊŒ ∑§Ë ¬Í⁄UË ≈UË◊ ∑§Ê •Ê÷Ê⁄U
√ÿQ§ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ Á‚S≈U⁄U ¡ı‹Ë ÃÕÊ
ߟ∑§Ë ≈UË◊ ∑‘§ ‚„ÿÙª ∑‘§ Á’ŸÊ ‚ê÷fl Ÿ„Ë¥
ÕÊ– ‚◊Ê⁄UÙ„ ∑‘§ ◊ÈÅÿ •ÁÃÁÕ Á’‚flÊ¥
ÁflœÊÿ∑§ ⁄UÊ◊¬Ê‹ ÿÊŒfl Ÿapple ŒË¬ ¬˝íflflÁ‹Ã
∑§⁄U ß‚ fl΄Œ «ÊßÁ’≈UË¡ ¡ÊªM§∑§ÃÊ Á‡ÊÁfl⁄U
∑§Ê ©fÊ≈UŸ Á∑§ÿÊ– ©ã„ÙŸapple ≈˛S≈U ∑‘§ ∑§ÊÿÙ¸
∑§Ë ‚⁄UÊ„ŸÊ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple ∑§„Ê Á∑§ ≈˛S≈U ∑§Ê
¬˝ÿÊ‚ ‹ÙªÙ ∑§Ù •ë¿apple ∑§ÊÿÙ¸ ∑§Ù ∑§⁄UŸapple ∑§Ë
¬˝apple⁄UáÊÊ Á◊‹appleªË– ©ã„ÙŸapple ‡ÊÊ‚Ÿ ‚apple ≈˛S≈U ∑§Ù
„⁄U ‚¥÷fl ◊ŒŒ ÁŒ‹ÊŸapple ∑§Ê •ÊEÊ‚Ÿ ÁŒÿÊ–
ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ’Ù‹Ãapple „È∞ «ÊÆ Á’˝¡appleãŒ˝
üÊËflÊSÃfl ◊apple ª⁄UË’ ◊⁄UË¡Ù ∑§Ë Ã∑§‹Ë» Ù
∑§Ù äÿÊŸ ◊apple ⁄UπÃapple „È∞ xÆÆ ‚apple ‚Ê…apple ÃËŸ ‚ı
∞«flÙ∑‘§≈U ∑‘§ ¬ÈòÊ ∑§Ë
‚¥ÁŒÇœ ¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥ ◊apple¥
◊ıÃ, „àÿÊ ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬
flÊ⁄UÊáÊ‚Ë – ‡Ê„⁄U ∑‘§ ∞∑§ ‚ËÁŸÿ⁄U
∞«flÙ∑‘§≈U ∑‘§ ¬ÈòÊ ∑§Ë ‚¥ÁŒÇœ ¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥
◊apple¥ ◊ıà „Ù ªß¸– •Ê⁄UÙ¬ „Ò Á∑§ ‡Ê⁄UÊ’ ◊apple¥ ¡„⁄U
Œapple∑§⁄U „àÿÊ ∑§Ë ªß¸ „Ò– ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ⁄UÁflflÊ⁄U
ŒÙ¬„⁄U ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ ‚apple Á‡Ê∑§Êÿà ∑§Ë
„Ò– •Ê⁄UÙ¬ ∑‘§ ’ÊŒ ¬ÈÁ‹‚ ‡Êfl ∑§Ê ¬ÙS≈U◊Ê≈U¸◊
∑§⁄UÊ∞ªË– ‡Ê„⁄U ∑‘§ ‚ËÁŸÿ⁄U ∞«flÙ∑‘§≈U ߥŒ˝Œapplefl
Á◊üÊ ∑‘§ ¿Ù≈Uapple ’apple≈Uapple ŸË⁄U¡ ∑§Ë ‚¥ÁŒÇœ
¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ ◊ıà „Ù ªß¸– ˇÊappleòÊ ◊apple¥ √ÿÊ#
øøʸ•Ù¥ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ŸË⁄U¡ ∑§Ù ‡Ê⁄UÊ’ ◊apple¥
¡„⁄U Œapple∑§⁄U ◊Ê⁄UÊ ªÿÊ „Ò, ¡’Á∑§ ∑§È¿ ‹ÙªÙ¥
∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ©‚Ÿapple πÈŒ∑§È‡ÊË ∑§Ë „Ò–
ŸË⁄U¡ ∑§Ë Ã’Ëÿà ‡ÊÁŸflÊ⁄U ⁄UÊà ŒÙ ’¡apple
•øÊŸ∑§ Á’ª«∏ ªß¸, Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ ©‚apple ∞∑§
ÁŸ¡Ë ŸÁ‚¥¸ª „Ù◊ ‹apple ¡ÊÿÊ ªÿÊ– ∑§È¿ Œapple⁄U ◊apple¥
„Ë ŸË⁄U¡ Ÿapple •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ Œ◊ ÃÙ«∏ ÁŒÿÊ–
ß‚ ÉÊ≈UŸÊ ∑‘§ ’ÊŒ ¬Á⁄U¡Ÿ ‚Œ◊apple ◊apple¥ „Ò¥ •ı⁄U
ŸË⁄U¡ ∑§Ë ¬%Ë ’apple‚Èœ ¬«∏Ë „È߸ „Ò– ˇÊappleòÊ ◊apple¥
√ÿÊ# øøʸ•Ù¥ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ∑§‹ ⁄UÊà ∞∑§
¬Ê≈U˸ ◊apple¥ ŸË⁄U¡ ªÿÊ ÕÊ– fl„Ê¥ ‚apple •ÊŸapple ∑‘§
’ÊŒ „Ë ©‚∑§Ë Ã’Ëÿà Á’ª«∏ ªß¸–
❍ Á’‚flÊ¥ ◊apple¥ •ÊÿappleÊÁ¡Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ üÊË ©◊Ê∑§Êãà ◊apple◊ÙÁ⁄Uÿ‹
◊appleÁ«∑§‹ ≈˛S≈U mÊ⁄UÊ «ÊßflËÁ≈U¡ ¡ÊªM§∑§ÃÊ Á‡ÊÁfl⁄U
M§¬ÿapple ◊apple ◊ÊS≈U⁄U „appleÀÕ øapple∑§•¬ (∑§êå‹Ë≈U
øapple∑§•¬) ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’Êà ∑§„Ë–
ß‚ ÁfløÊ⁄U œÊ⁄UÊ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple
ÁflœÊÿ∑§ ⁄UÊ◊¬Ê‹ ÿÊŒfl Ÿapple ≈˛S≈U ∑§Ù ◊ÈçÃ
¡◊ËŸ ∞¥fl ©‚ ¬⁄U ÁŸÁ◊¸Ã ‚È‚ÊÁí¡Ã ÷flŸ
ŒappleŸapple ∑§Ê flÊŒÊ Á∑§ÿÊ–
‚ËÃÊ Sflÿ¥fl⁄U Œappleπ
÷Êfl-Áfl÷Ù⁄U „È∞ Œ‡Ê¸∑§
ª˝apple≈U⁄U ŸÙ∞«Ê – ‚appleÄU≈U⁄U ¬Ê߸ ◊apple¥
•ÊÿÙÁ¡Ã œÊÁ◊¸∑§ ⁄UÊ◊‹Ë‹Ê ∑§◊apple≈UË ∑‘§ mÊ⁄UÊ
⁄UÊ◊‹Ë‹Ê ◊¥øŸ ◊apple¥ ‡ÊÁŸflÊ⁄U ∑§Ù ¬Ê¥øflapple¥ ÁŒŸ
∑‘§ ◊¥øŸ ∑§Ë ‡ÊÈL§•Êà ⁄UÊ¡∑§È◊Ê⁄UÙ¥ ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ
ª˝„áÊ „ÙÃË „Ò– ªÈL§ flÁ‡ÊD øÊ⁄UÙ¥ ÷Ê߸ ¬˝÷È
⁄UÊ◊ , ©Ÿ∑‘§ •ŸÈ¡ ÷⁄UÃ, ‹ˇ◊áÊ, ‡ÊòÊÈÉŸ
∑§Ù ªÈL§∑§È‹ ◊apple¥ ‡ÊÊSòÊ •ı⁄U •SòÊ- ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ
ŒappleÃapple „Ò¥– øÊ⁄UÙ¥ ⁄UÊ¡∑§È◊Ê⁄U Á‡ÊˇÊÊ ª˝„áÊ ∑§⁄U
•ÿÙäÿÊ flʬ‚ ‹ı≈UÃapple „Ò¥– ¬˝¡Ê ◊apple¥ πȇÊË
∑§Ë ‹„⁄U Œı«∏ ¡ÊÃË „Ò– •ª‹apple ¬˝‚¥ª ◊apple¥
ÁŒπÊÿÊ ªÿÊ flŸ ◊apple¥ ⁄UÊˇÊ‚Ù¥ ∑§Ê •ÊÃ¥∑§
’…∏ ⁄U„Ê „Ò– flÙ ´Á·-◊ÈÁŸÿÙ¥ ∑‘§ „flŸÙ ∑§Ù
π¥Á«Ã ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ Ã’ ◊„Á·¸ ÁflEÊÁ◊òÊ
•ÿÙäÿÊ ¬„È°øÃapple „Ò¥ •ı⁄U ⁄UÊˇÊ‚Ù¥ ∑§Ê ŸÊ‡Ê
∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊ◊-‹ˇ◊áÊ ∑§Ù •¬Ÿapple ‚ÊÕ
flŸ ◊apple¥ ‹apple ¡ÊÃapple „Ò¥– •ª‹Ê ◊¥øŸ ÃÊ«∏∑§Ê
flœ •ı⁄U ◊Ê⁄UËø flœ ∑§Ê ◊¥Áøà Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
◊„Á·¸ ÁflEÊÁ◊òÊ ‹ˇ◊áÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ∑§Ù
¡Ÿ∑§¬È⁄UË ¬„È°øÃapple „Ò¥– ÿ„Ê° ‚ËÃÊ ∑§Ê Sflÿ¥fl⁄U
„Ò– Sflÿ¥fl⁄U ◊apple¥ •Ÿapple∑§ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ ⁄UÊ¡Ê •Êÿapple
„È∞ „Ò¥– Sÿ¥fl⁄U ◊apple¥ ∑§Ù߸ ÷Ë Á‡Êfl œŸÈ· ∑§Ù
Á„‹Ê Ÿ„Ë¥ ¬ÊÃÊ „Ò–
¥æ·¤ô âæßÏæÙ ÚUãÙæ ãô»æ? ¥æ Áô
ÂæÙè Âè ÚUãð ãñ´ ßã ·¤ãè´ ÎêçáÌ Ìô Ùãè´
ß≈UÊflÊ – ìÃË ª◊˸ ◊apple¥ ’Ê„⁄U ⁄U„apple ÿÊ
ÉÊ⁄U ◊apple¥ Á¡‚ øË¡ ∑§Ë ‚’‚apple íÿÊŒÊ ¡L§⁄UÃ
◊„‚Í‚ „ÙÃË „Ò fl„ „Ò ¬ÊŸË– ’ÙË’¥Œ
‡ÊËË ¬appleÿ ÃÙ •¬ŸË ¡ª„ „Ò¥ ◊ª⁄U åÿÊ‚
’ȤÊÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¬ÊŸË ∑§Ë ‚’‚apple íÿÊŒÊ ¡L§⁄UÃ
„ÙÃË „Ò– ‹ª÷ª ⁄UÙ¡ πÊ‚∑§⁄U Ã’ ¡’
•Ê¬ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ L§¬ ‚apple ◊apple„ŸÃ ∑§⁄UÃapple „Ù¥– •ı⁄U
’„Èà íÿÊŒÊ ¬‚ËŸÊ ’„ÊÃapple „Ù¥– ‹appleÁ∑§Ÿ •ª⁄U
•Ê¬ ¬Í⁄Uapple ÁŒŸ ’Ò∆apple ⁄U„Ãapple „Ò¥ ÃÙ ŒÙ ‹Ë≈U⁄U ¬ÊŸË
∑§Ê» Ë „Ò •Ê¬∑‘§ Á‹∞– •Ê¬ ¬ÊŸË ŒÙ ‹Ë≈U⁄U
¬Ë∞¥ ÿÊ ÃËŸ ‹Ë≈U⁄U, ◊„àfl¬Íáʸ ÿ„ „Ò Á∑§
•Ê¬∑‘§ Á‹∞ ÿ„ Á∑§ÃŸÊ ‚È⁄UÁˇÊà „Ò¥– •Ê¬∑‘§
‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ŒÙ ÁÄÊ߸ Á„S‚Ê ¬ÊŸË ‚apple ’ŸÊ „Ò–
„⁄U flÙ øË¡ ¡Ù ‡Ê⁄UË⁄U mÊ⁄UÊ •fl‡ÊÙÁ·Ã ∑§Ë
¡ÊÃË „Ò ÿÊ πÊŸapple ◊apple¥ ßSÃapple◊Ê‹ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò–
¬„‹apple ¬ÊŸË ◊apple¥ ¬∑§Ê߸ ÿÊ ÉÊÙ‹Ë ¡ÊÃË „Ò– ÿ„
„◊Ê⁄Uapple ‚apple„à ∑‘§ Á‹∞ ’apple„Œ » ÊÿŒapple◊¥Œ „ÙÃË
„Ò– ¬ÊŸË ¡’ Ç‹appleÁ‡Êÿ⁄U ‚apple ŸŒË ∑§Ë •Ù⁄U
’„ÃÊ „Ò ÃÙ ß‚◊apple¥ ‹ÊπÙ¥ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ •Ù⁄U
flÊÿ⁄U‚ ’…∏Ãapple ¡ÊÃapple „Ò¥– ª≈U⁄U-ŸÊ‹apple ∑§Ê ¬ÊŸË
ŸŒË ◊apple¥ ’„∑§⁄U ß‚apple •ı⁄U ÷Ë ¡„⁄UË‹Ê ’ŸÊÃapple
„Ò¥– ß‚Ë ∑§Ê⁄UáÊ » Í« åflÊß¡ÁŸ¥ª ‹ªÊÃÊ⁄U
‚¥R§◊áÊ Á‹fl⁄U ∑§Ë ¬⁄Uapple‡ÊÊŸË •ı⁄U ªÈŒapple¸ ‚apple
‚¥’¥ÁœÃ ’Ë◊Ê⁄UË ‚apple „◊ •ÄU‚⁄U L§’L§ „ÙÃapple
⁄U„Ãapple „Ò¥– ©l٪٥ •ı⁄U •S¬ÃÊ‹ ‚apple ÁŸ∑§‹Ÿapple
flÊ‹Ê ∑§ø⁄UÊ, ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§ •ı⁄U ⁄U‚ÊÿŸ
ŸÁŒÿÙ¥ ‚apple ’„Ê∞© ¡ÊÃapple „Ò¥– ÿapple ¬ÊŸË ◊apple¥
ÉÊÈ‹∑§⁄U ‚Íÿ¸ ∑§Ë ⁄UÙ‡ÊŸË ‚apple Á◊‹∑§⁄U ⁄U‚ÊÿŸ
’ŸÃapple „Ò¥– ‚ÊÕ „Ë ÁøÁ∑§à‚∑§Ëÿ •¬Á‡ÊC
◊Ë’ •S¬ÃÊ‹Ù¥ ‚apple ÁŸ∑§‹Ÿapple flÊ‹Ê ∑§ø⁄UÊ
Á¡‚◊apple¥ •¬Á‡ÊC ¡Òfl §Ã∑§ •ı⁄U ŒflÊ•Ù¥
∑‘§ •¥‡Ê „ÙÃapple „Ò¥– ‚¥R§Á◊à ¬ŒÊÕ¸ •ı⁄U
¬˝ÁáÒÁfl∑§ ∑§Ù ÷Ë ŸŒË ◊apple¥ ’„ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò–
ÿ„ ŸÁŒÿÙ¥ ∑§Ù ŒÍÁ·Ã ∑§⁄U ŒappleÃÊ „Ò–
¬„Ê«∏Ù¥ ‚apple ÁŸ∑§‹∑§⁄U ŸŒË Ã∑§ ¬„È¥øÃapple-
¬„È¥øÃapple ¬ÊŸË ◊apple¥ ∑§ß¸ Ã⁄U„ ∑‘§ πÁŸ¡ ¬ŒÊÕ¸
Á◊‹ ¡ÊÃapple „Ò¥– ß‚◊apple¥ ‚apple ∑§ß¸ ÃÙ „◊Ê⁄UË ‚apple„Ã
∑‘§ Á‹∞ ‹Ê÷¬˝Œ „ÙÃapple „Ò ¬⁄U ∑§ß¸ ¡„⁄UË‹apple
„ÙÃapple „Ò¥– ¡Ò‚apple ‹apple«-ÿ„ Á‹fl⁄U •ı⁄U ◊ÁSÃc∑§
‚¥’¥œË ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÊ¥ ŒappleÃÊ „Ò– •À◊ÈÁŸÿ◊ ÿ„
àfløÊ •ı⁄U ¬˝¡ŸŸ ˇÊ◊ÃÊ ŒÙŸÙ¥ ¬⁄U •‚⁄U
«Ê‹ÃÊ „Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ÄU‹Ù⁄UÊß«˜‚,
ç‹Ù⁄UÊß«˜‚ •ı⁄U Á‚Á‹∑§Ê ¡Ò‚ ¡„⁄UË‹apple
¬ŒÊÕ¸ ¬ÊŸË ∑§Ù ∞Á‚Á«∑§ ’ŸÊÃapple „Ò¥– •ÄU‚⁄U
„◊ ∑§È¬Ù·áÊ ∑‘§ Á‡Ê∑§Ê⁄U ’ëøÙ¥ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥
ÿ„Ë ‚ÙøÃapple „Ò¥– Á∑§ ©ã„apple¥ ‚„Ë ¬Ù‡Ê∑§ Ãàfl
Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ⁄U„Ê „٪ʖ ◊ª⁄U ‚ëøÊ߸ ÃÙ ÿ„
÷Ë „Ò Á∑§ ŒÍÁ·Ã ¬ÊŸË ¬ËŸapple ‚apple flapple „◊apple·Ê
‚fl¥Á◊à ⁄U„Ãapple „Ò– ∑§ß¸ ’Ê⁄U ’apple„Ã⁄U flÊÃÊfl⁄UáÊ
◊apple¥ ÷Ë ŒÍÁ‡Êà ¬ÊŸË ∑§ß¸ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë fl¡„
’ŸÃÊ „Ò– ∞apple‚apple ¬ÊŸË ∑§Ù ‚Ê» ∑§⁄UŸapple ∑‘§
Á‹∞ ∞∑§ •ë¿apple flÊ≈U⁄U Á» À≈U⁄U ∑§Ë ¡L§⁄UÃ
¬«ÃË „Ò– ⁄U‚ÊÿŸ, ◊apple≈UÀ‚, ∑§Ë≈UÊáÊÈ ÃÙ ¬ÊŸË
∑§Ù ‚Ê» ⁄UπŸapple ∑§Ê– ¬ÊŸË ∑§Ù ©’Ê‹Ÿapple ‚apple
©Ÿ∑‘§ ¡ËflÊáÊÈ ÃÙ πà◊ „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥ ¬⁄U
⁄U‚ÊÿŸ ‚¥’¥ÁœÃ ¬˝ŒÍ·áÊ ©Ÿ◊apple¥ ’ŸÊ ‚∑§ÃÊ
„Ò– ß‚Á‹∞ ¬ÊŸË ∑§Ù ‹ª÷ª ¬Ê¥ø ‚apple Œ‚
Á◊Ÿ≈U Ã∑§ ©’Ê‹ŸÊ ¡L§⁄UË „Ò– ß‚‚apple ◊ı¡ÍŒ
¡ËflÊáÊÈ ◊⁄U ¡ÊÃapple „Ò •ı⁄U ∑§È¿ ¡„⁄UË‹apple
⁄U‚ÊÿŸ ÷Ë πà◊ „Ù ¡ÊÃapple „Ò–
âǸ·¤ ãUæÎâæð´ ×ð´ »§üU Îæð ·¤è ÁæÙ, °·¤ »´ÖèÚU
‹πŸ§– ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ
ß‹Ê∑§Ù¥ ◊apple¥ ∞∑§ Áfl∑§‹Ê¥ª ‚◊appleà ŒÙ ‹ÙªÙ¥
∑§Ë ‚«∏∑§ „ÊŒ‚Ù¥ ◊apple¥ ◊ıà „Ù ªß¸ ¡’Á∑§
ŒÙ ‹Ùª ªê÷Ë⁄U M§¬ ‚apple ÉÊÊÿ‹ „Ù ª∞–
©ã„apple¥ ≈˛ÊÚ◊Ê ‚apple¥≈U⁄U ◊apple¥ ÷Ã˸ ∑§⁄UÊÿÊ ªÿÊ „Ò–
¡„Ê¥ ©Ÿ∑§Ë „Ê‹Ã ŸÊ¡È∑§ ’ÃÊ߸ ¡Ê ⁄U„Ë
„Ò– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ‡Êfl ∑§Ù ∑§é¡apple ◊apple¥ ‹apple∑§⁄U
¬ÙS≈U◊Ê≈U¸◊ ∑‘§ Á‹∞ ÷apple¡ ÁŒÿÊ „Ò– ©ÛÊÊfl
∑‘§ ’ʪ⁄U◊§ Ÿı’ꥡ ÁŸflÊ‚Ë ‡ÿÊ◊¡Ë
¡ÿ‚flÊ‹ x} Áfl∑§‹Ê¥ª Õapple– ©Ÿ∑§Ë
Ÿı’ꥡ ◊apple¥ ‡ÿÊ◊¡Ë ŸÊ◊ ‚apple Á◊∆Ê߸ ∑§Ë
ŒÈ∑§ÊŸ „Ò– ’«∏apple ⁄UÊ¡apple‡Ê ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ‡ÊÁŸflÊ⁄U
∑§Ë ⁄UÊà fl„ •¬ŸË ÁìÁ„ÿÊ ∞ÁÄU≈UflÊ ‚apple
Ÿı’ꥡ ◊apple¥ ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ë ‚È◊Ÿ ∑‘§ ÉÊ⁄U ¡ÊŸapple
∑§Ë ’Êà ∑§„∑§⁄U ÁŸ∑§‹apple Õapple– ‹appleÁ∑§Ÿ fl„
Ÿı’ꥡ Ÿ ¡Ê∑§⁄U ∆Ê∑§È⁄Uª¥¡ ∑‘§ ’ʋʪ¥¡
◊apple¥ ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ë ’„Ÿ ◊ÊœÈ⁄UË ∑‘§ ÉÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞
ÁŸ∑§‹ ¬«∏apple– ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§ Œapple⁄U ⁄UÊÃ
’ʋʪ¥¡ ¡ÊÃapple flQ§ ◊Á‹„Ê’ÊŒ ∑‘§
⁄U„Ë◊Ê’ÊŒ ÁSÕà ¬È‹ ‚apple ©Ÿ∑§Ë ∞ÁÄU≈UflÊ
ŸËøapple Áª⁄U ªß¸– fl„ Á’ŸÊ „apple‹◊apple≈U Õapple– Á¡‚‚apple
©Ÿ∑§Ë ◊ıà „Ù ªß¸– ß‚∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ¬ÈÁ‹‚
∑§Ù ‹ªË ÃÙ fl„ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øË– ¬ÈÁ‹‚
∑§Ù ©Ÿ∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple Á◊‹apple ◊Ù’Êß‹ » ÙŸ ‚apple
©Ÿ∑§Ë Á‡ÊŸÊ à ∑§Ë– ‡ÿÊ◊¡Ë •ÁflflÊÁ„Ã
Õapple– ©Ÿ∑‘§ ◊ÊÃÊ Á¬ÃÊ ∑§Ë ◊ıà ∑§Ê»Ë •⁄U‚apple
¬„‹apple „Ë „Ù øÈ∑§Ë „Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ∑§Ê∑§Ù⁄UË
∑‘§ ◊ŒÊ⁄U¬È⁄U ªÊ¥fl ÁŸflÊ‚Ë flË⁄UappleãŒ˝ ¬Ê‹ ªıÃ◊
∑§Ê ’apple≈UÊ Á¬¥∑§Í ªıÃ◊ w} ◊È¥’߸ ◊apple¥ ⁄Uapple«Ë◊apple«
∑§Ê ∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ ÕÊ– ◊ı¡ÍŒÊ flQ§ fl„
•¬Ÿapple ªÊ¥fl •ÊÿÊ „È•Ê ÕÊ– ÷Ê߸ ⁄UÊŸÊ ∑‘§
◊ÈÃÊÁ’∑§ ∑§‚◊¥«Ë ◊apple¥ ⁄U„ŸË flÊ‹Ë ’È•Ê ∑‘§
¬Á⁄UflÊ⁄U ◊apple¥ ‡ÊÊŒË ÕË– Á‹„Ê¡Ê Á¬¥∑§Í, øøapple⁄Uapple
÷Ê߸ ‚¥ŒË¬ •ı⁄U •⁄UÁfl¥Œ ∞∑§ „Ë ’Êß∑§ ‚apple
‡ÊÊŒË ◊apple¥ Á‡Ê⁄U∑§Ã ∑§⁄U∑‘§ ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ë ‚È’„
ÉÊ⁄U ‹ı≈U ⁄U„apple Õapple– ∑§Ê∑§Ù⁄UË ÁSÕà ÉÊÈ⁄UÉÊÈ⁄UË
ÃÊ‹Ê’ ∑‘§ ¬Ê‚ π⁄UÊ’ ‚«∏∑§ ¬⁄U ∞∑§ ’ȡȪ¸
∞∑§Ê∞∑§ ‚Ê◊Ÿapple •Ê ªÿÊ– ©‚apple ’øÊŸapple ∑‘§
»‘§⁄U ◊apple¥ ’Êß∑§ π¥ÃË ◊apple¥ ø‹Ë ªß¸– Á¡‚‚apple
ÃËŸÙ¥ ‹Ùª ªê÷Ë⁄U M§¬ ‚apple ÉÊÊÿ‹ „Ù ª∞–
©ã„apple¥ ≈˛ÊÚ◊Ê ‚apple¥≈U⁄U ‹apple ¡ÊÿÊ ªÿÊ– ¡„Ê¥ «ÊÚÄU≈U⁄UÙ¥
Ÿapple Á¬¥∑§Í ∑§Ù ◊Îà ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄U ÁŒÿÊ ¡’Á∑§
‚¥ŒË¬ •ı⁄U •⁄UÁfl¥Œ ∑§Ë „Ê‹Ã ŸÊ¡È∑§ ’ÃÊ߸
¡Ê ⁄U„Ë „Ò– Á¬¥∑§Í •¬ŸË ¬%Ë ∑§Á‡Ê‡Ê •ı⁄U
¬Ê¥ø fl·Ë¸ÿ ’apple≈UË Á¬„Í ∑‘§ ‚ÊÕ ⁄U„ÃÊ ÕÊ–
¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ©‚∑§Ë Á‡ÊŸÊÅà ∑§⁄UÃapple „È∞ ‡Êfl
∑§Ù ∑§é¡apple ◊apple¥ ‹apple∑§⁄U ¬ÙS≈U◊Ê≈U¸◊ ∑‘§ Á‹∞
÷apple¡ ÁŒÿÊ „Ò–
çÁÜô´ ×ð´ ÕñÆð ÖýC ¥çÏ·¤æçÚUØô´,
·¤×ü¿æçÚUØô´ ·Ô¤ ·¤æÚU‡æ ØôÁÙæ°´ Áâ ·¤è Ìâ
‹πŸ§ – ⁄UÊ¡œÊŸË ◊apple¥ •Ê¡
‹ÊπÊ ’¥¡Ê⁄UÊ ‚◊Ê¡ ŸÊÿ∑§ ‚◊Ê¡
∑‘§ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple •¬Ÿapple •Ê¬∑§Ù ∑§Ê» Ë
©¬appleÁˇÊà ◊„‚Í‚ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ¬˝apple‚
ÄU‹’ ◊apple¥ ◊ËÁ«ÿÊ ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple •¬ŸÊ
ŒŒ¸ ’ÿÊ¥ Á∑§ÿÊ– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U
¬òÊ∑§Ê⁄UÙ¥ ‚apple ’ÊÃøËà ∑§⁄UÃapple „È∞ ‹ÊπÊ
’¥¡Ê⁄UÊ ŸÊÿ∑§ ‚◊Ê¡ ‚appleflÊ ‚¥SÕÊŸ
fl ⁄UÊíÿ Á¬¿«∏Ê flª¸ •ÊÿÙª ©.¬˝. ∑‘§
‚ŒSÿ •÷ÿ Á‚¥„ ŸÊÿ∑§ Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ „◊Ê⁄Uapple ‚◊Ê¡ ∑§Ë
•Ê’ÊŒË ‹ª÷ª {z ‹Êπ „Ò–
Á¡‚∑‘§ Á‹∞ „◊ ’⁄UÊ’⁄U ‹«∏Ê߸
‹«∏ ⁄U„apple „Ò •ı⁄U ‚◊Ê¡ ∑§Ù ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
÷ʪappleŒÊ⁄UË •ı⁄U ‚◊Ê¡ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê
Áfl∑§Ê‚ •ë¿Ê „Ù ß‚∑‘§ Á‹∞
¬˝ÿÊ‚⁄Uà „Ò– ß‚Ë ∑§Ù ŒappleπÃapple „È∞ „◊Ÿapple
‚¬Ê ◊ÈÁπÿÊ ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ ÿÊŒfl ‚apple
Á◊‹∑§⁄U ‚Êà ‚ÍòÊËÿ ◊Ê¥ªÙ¥ ∑§Ù
SflË∑§ÎÁà ÁŒ‹ÊÿË ÕË– ‡ÊÊ‚Ÿ mÊ⁄UÊ
‚ÊÃÙ¥ ◊Ê¥ªÙ¥ ¬⁄U ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UÃapple „È∞
SflË∑§Îà ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ •ı⁄U Á¡‹Ù¥
∑§Ù ÷apple¡ ÁŒÿÊ ªÿÊ ◊ª⁄U •Ê¡ Ã∑§
∑§Ù߸ ÷Ë ∑§Êÿ¸ Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÊÿÊ
ªÿÊ– ß‚∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „Ò Á∑§ Á¡‹Ù¥ ◊apple¥
’Ò∆apple ÷˝C •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥, ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù
¡’ Ã∑§ ø…∏ÊflÊ Ÿ„Ë¥ Á◊‹appleªÊ Ã’ fl„
∑§Ù߸ ÷Ë ∑§Êÿ¸ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄Uapple¥ªapple– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê
Á∑§ ‚◊Ê¡ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê Áfl∑§Ê‚ „Ù
ß‚∑‘§ Á‹∞ ◊Ò¥Ÿapple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ߥÁŒ⁄UÊ
•ÊflÊ‚, ªÊ¥flÙ¥ ∑§Ê ÁfllÈÃË∑§⁄UáÊ,
«Ê◊⁄UË∑§⁄UáÊ •ı⁄U „Òá«ê¬ fl S∑§Í‹
∑‘§ Á‹∞ ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄U SflË∑§ÎÁà ÁŒ‹ÊÿË
❑ ‡ÊÊ‚Ÿ ‚apple SflË∑§Îà Á∑§ÿapple
ªÿapple ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ù •÷Ë Ã∑§ Ÿ„Ë¥
∑§⁄UÊÿÊ ªÿÊ— •÷ÿ Á‚¥„
ŸÊÿ∑§
❑ øʬ‹Í‚Ù¥ ∑§Ë fl¡„ ‚apple
ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ù Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ⁄U„Ê
‚⁄U∑§Ê⁄UË ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ê ‹Ê÷
◊ª⁄U •Ê¡ Ã∑§ ߟ ∑§ÊÿÙ¥¸ ¬⁄U Á¡‹apple
◊apple¥ ’Ò∆apple •Áœ∑§Ê⁄UË, ∑§◊¸øÊ⁄UË ∑§Ù߸ M§Áø
Ÿ„Ë¥ ‹apple ⁄U„apple „Ò– Á¡‚‚apple ‚◊Ê¡flÊŒË
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ¬˝Áà ‚◊Ê¡ ◊apple¥ ∑§Ê» Ë
ŸÊ⁄UÊ¡ªË „Ò– •ª⁄U ‚¬Ê ◊ÈÁπÿÊ
◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ ÿÊŒfl •ı⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§
◊ÈÁπÿÊ •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl ‚◊ÿ ⁄U„Ãapple
äÿÊŸ Ÿ„Ë¥ ÁŒÿapple ÃÙ ÿ„ •Áœ∑§Ê⁄UË,
∑§◊¸øÊ⁄UË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ¿Áfl ∑§Ù
‹ªÊÃÊ⁄U π⁄UÊ’ ∑§⁄UÃapple ⁄U„apple¥ªapple– Á¡‚‚apple
•ÊŸapple flÊ‹apple ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl wÆv|
◊apple¥ ß‚∑§Ê ’È⁄UÊ •‚⁄U ¬«∏appleªÊ–
‚⁄U∑§Ê⁄UË S∑§Í‹Ù¥ ∑§Ù ‚⁄U∑§Ê⁄U ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥
’ŸÊÃË ◊ÊÚ«‹ S∑§Í‹ — ÷Ê¡¬Ê
‹πŸ§, éÿÍ⁄UÙ– ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ Ÿapple •Ê¡ ‚flÊ‹ ¬Í¿Ê Á∑§ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË
S∑§Í‹ ∑§Ê‹apple¡Ù¥ ∑§Ùapple ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊Ê«‹ S∑§Í‹ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë ’ŸÊÃË? ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ‚¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U
¬˝Œapple‡Ê ÷⁄U ∑‘§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿÙ¥,∑§Ê‹apple¡Ù¥ ∑§Ë ªÈáÊflûÊÊ ◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞ •Á÷Ÿfl
ÁfllÊ‹ÿ fl ª˝ÙÕ ‚appleã≈U⁄U ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UŸÊ øÊ„ÃË? ¬˝Œapple‡Ê ÷Ê¡¬Ê
¬˝flQ§Ê „Á⁄UpãŒ˝ üÊËflÊSÃfl Ÿapple ∑§„Ê ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ •ı⁄U ªÈáÊflûÊÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U
⁄UÊíÿ¬Ê‹ ‚apple ‹apple∑§⁄U ÿÈflÊ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË, ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ ◊¥òÊË •ı⁄U ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ ©ëø
ãÿÊÿÊ‹ÿ Ÿapple Á≈Uå¬áÊË ∑§Ë– ‚ŒŸ ‚apple ‹apple∑§⁄U ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ‚◊Ê⁄Uل٥ Ã∑§ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë
Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ∑‘§ „Ê‹Êà ¬⁄U øøʸ „È߸– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ‚apple ‹apple∑§⁄U ◊¥òÊË Ã∑§ ‚÷Ë ∑§Ù ©¬˝
∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ •ı⁄U ªÈáÊflûÊÊ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË „Ò– ¬⁄UãÃÈ •Êpÿ¸ „Ò Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
•Ê¡ Ã∑§ Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ∑§Ù øÈSà ŒÈM§Sà ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ù߸ ∑§Œ◊ Ÿ„Ë¥ ©∆Ê∞¥ ªÿapple–
•Ÿapple∑§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑‘§ ¬Ê‚ ¬ÿʸ# ÷flŸ Ÿ„Ë¥ ÃÙ ∑§„Ë ÷flŸ ¡¡¸⁄U „Ò ÃÙ ∑§„Ë Á‡ÊˇÊ∑§ „Ë
Ÿ„Ë¥ „Ò– ÁflôÊÊŸ ¬˝ÿÙª‡ÊÊ‹Ê∞¥ Ÿ„Ë¥, ’ëøÙ¥ ∑‘§ S¬Ù¸≈U‚ •ı⁄U πapple‹ ∑‘§ ‚ÊœŸ Ÿ„Ë¥ ÷Ê¡¬Ê
¬˝flQ§Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ÊÁπ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ©¬‹éœ ’ÈÁŸÿÊŒË ‚¥‚ÊœŸ ¡Ù ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§
‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑‘§ ¬Ê‚ „Ò ∑§Ù •Á÷Ÿfl ÁfllÊ‹ÿ ÿÊ ª˝ÙÕ ‚appleã≈U⁄U ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ÄUÿÙ¥
Ÿ„Ë¥ Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UŸÊ øÊ„ÃË ? „Á⁄UpãŒ˝ üÊËflÊSÃfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ÿÈflÊ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
ÿÁŒ ¬˝Œapple‡Ê ÷⁄U ∑‘§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿ/∑§Ê‹apple¡ ∑§Ù •Á÷Ÿfl ÁfllÊ‹ÿ •ı⁄U ª˝ÙÕ ‚apple¥≈U⁄U
∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UÃapple ÃÙ ‚ê÷fl× ¬˝Œapple‡Ê ÷⁄U ∑‘§ •Áœ∑§ ¿ÊòÊ ‹Ê÷ÊÁãflà „Ù
‚∑§Ãapple– ÷Ê¡¬Ê ¬˝flQ§Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ù •Êfl‡ÿ∑§ÃÊŸÈM§¬ ÷flŸ, ÁflôÊÊŸ
¬˝ÿÙª‡ÊÊ‹Ê∞¥, πapple‹ ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ∞¥, ÿÙÇÿ Á‡ÊˇÊ∑§ ÃÕÊ ªÈáÊflûÊÊ ¬⁄U∑§ Á‡ÊˇÊÊ ‚ÈÁŸÁpÃ
∑§⁄U∑‘§ „Ë ÁfllÊ‹ÿ, ∑§Ê‹apple¡ ª˝ÙÕ ‚appleã≈U⁄U ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ‚Ê∑§Ê⁄U „Ù ‚∑§Ãapple „Ò–
‹πŸ§, ’ÈœflÊ⁄UU, wÆ •ÄU≈UÍ’⁄U wÆvz
∑§Ù≈U¸ ◊apple¥ ¬apple‡Ê „Ù¥ªapple ‚appleã≈˛‹ ¡apple‹ ◊apple¥ ’¥Œ
∑§Ê¥ª˝apple‚ ÁflœÊÿ∑§ •¡ÿ ⁄UÊÿ
3
» L§¸πÊ’ÊŒ – ’ËÃapple ÁŒŸÙ¥ ’ŸÊ⁄U‚ ‚apple ‚ê¬˝ŒÊÁÿ∑§ÃÊ » Ò‹ÊŸapple ∑‘§ •Ê⁄UÙ¬ ◊apple¥
Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿapple ªÿapple ’ŸÊ⁄U‚ ∑‘§ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ÁflœÊÿ∑§ •¡ÿ ⁄UÊÿ Á∑§ ‚Ù◊’Ê⁄U ∑§Ù
’ŸÊ⁄U‚ ∑§Ù≈U¸ ◊apple¥ ¬apple‡ÊË „٪˖ ©ã„apple¥ ‚appleã≈˛‹ ¡apple‹ ‚apple ’ŸÊ⁄U‚ ÷apple¡Ÿapple ∑§Ë ‚÷Ë ÃÒÿÊ⁄UË
¬Íáʸ ∑§⁄U ‹Ë ªÿË „Ò– ’ËÃapple ww Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù ‚ÊœÍ ‚¥ÃÙ ¬⁄U ‹Ê∆Ë øÊ¡¸ ∑§⁄U ’ŸÊ⁄U‚
∑‘§ ÁflœÊÿ∑§ •¡ÿ ⁄UÊÿ ∑§Ù ’ËÃapple ÁŒŸÙ¥ „Ë ∑‘§ãŒ˝Ëÿ ∑§Ê⁄UʪÊ⁄U ◊apple¥ ’¥Œ Á∑§ÿapple ªÿapple
ÁflœÊÿ∑§ •¡ÿ ⁄UÊÿ ∑§Ë ◊È‹Ê∑§Êà ∑§Ê Á‡Ê‹Á‡Ê‹Ê ÁŒŸ÷⁄U ø‹ÃÊ ⁄U„ÃÊ „Ò– ©Ÿ∑‘§
’ŸÊ⁄U‚ ∑§Ù≈U¸ ◊apple¥ ¡ÊŸapple ∑§Ë π’⁄U ‚ÈŸ∑§⁄U ∑§Ê¥ª˝apple‚ Á¡‹ÊäÿˇÊ ◊ÎàÿÈ¥¡ÿ ‡Ê◊ʸ, Á¡‹Ê
◊„Ê◊¥òÊË ÁŒŸapple‡Ê ∑§Á≈UÿÊ⁄U, ÿÈflÊ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§ •äÿˇÊ ‡ÊÈ÷◊ ÁÃflÊ⁄UË •ÊÁŒ ÁflœÊÿ∑§ ‚apple
Á◊‹Ÿapple ‚appleã≈˛‹ ¡apple‹ ¬¥„Èøapple ‹appleÁ∑§Ÿ ‡ÊÈ÷◊ ∑§Ù ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ⁄UÙ∑§ ÁŒÿÊ– •ãÿ ŸappleÃÊ•Ù Ÿapple
ÁflœÊÿ∑§ ‚apple ÷apple≈U ∑§Ë– ‚ÈòÊÙ ‚apple Á◊‹Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ÁflœÊÿ∑§ ∑§Ù ’ŸÊ⁄U‚
‹apple ¡ÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple ŒÙ¬„⁄U ’ÊŒ ¬ÈÁ‹‚ ‚apple≈˛‹ ¡apple‹ ∑‘§ Á‹ÿapple ÁŸ∑§‹appleªË– Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ
©ã„apple¥ ’ŸÊ⁄U‚ ∑‘§ Á‹ÿapple ⁄UflÊŸÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– Á» ‹„Ê‹ ¡apple‹ •Áœ∑§Ê⁄UË Á∑§‚Ë ÷Ë
∑§Ë◊à ¬⁄U Á◊Á«ÿÊ ‚apple ÁflœÊÿ∑§ ‚apple ◊È‹Ê∑§Êà Ÿ„Ë ∑§⁄UŸÊ øÊ„Ãapple– ©ã„apple¥ ¬apple‡ÊË ¬⁄U
‹apple¡ÊÃapple ‚◊ÿ ¬Í⁄UÊ äÿÊŸ ⁄UπÊ ¡ÊÿappleªÊ ∑§Ë Á◊Á«ÿÊ ŸÊ Á◊‹apple–
SflÊߟ ç‹Í ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •‹≈U¸ „È•Ê
¬˝‡ÊÊ‚Ÿ, SflÊSâÿ Áfl÷ʪ Ÿapple ¬Í⁄UË ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË
flÊ⁄UÊáÊ‚Ë – SflÊߟ ç‹Í ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ •‹≈U¸ „Ù ªÿÊ „Ò– ß‚∑‘§ ÄÃ
•S¬ÃÊ‹Ù¥ ◊apple¥ SflÊߟ ç‹Í ∑‘§ ‚¥÷ÊÁflà ◊⁄UË¡Ù¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ’apple« Á⁄U¡fl¸ ∑§⁄U ÁŒ∞ ª∞ „Ò¥–
ÁøÁ∑§à‚∑§Ù¥ ∑§Ë ≈UË◊ ªÁ∆à ∑§Ë ªß¸ „Ò, ÃÊÁ∑§ •Ê¬Êà ÁSÕÁà ◊apple¥ ß‹Ê¡ ∑§Ë ‡ÊÈM§•ÊÃ
∑§⁄U ‚∑‘§– „Ê‹Ê¥Á∑§ •÷Ë Ã∑§ Á¡‹apple ◊apple¥ ∞∑§ ÷Ë SflÊߟ ç‹Í ∑§Ê ◊⁄UË¡ ÁøÁqà Ÿ„Ë¥
„È•Ê „Ò– ÁŸ¡Ë ŸÁ‚¥¸ª „Ù◊ ‚¥øÊ‹∑§Ù¥ ∑§Ù ÷Ë SflÊߟ ç‹Í ∑§Ê ‚¥ÁŒÇœ ◊⁄UË¡ Á◊‹Ÿapple ¬⁄U
©‚∑§Ë ‚ÍøŸÊ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ù ŒappleŸapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒ∞ ª∞ „Ò¥– ÿapple „Ò¥ SflÊSâÿ ◊„∑§◊apple ∑§Ë
ÃÒÿÊÁ⁄UÿÊ¥ üÊË Á‡Êfl¬˝‚ÊŒ ªÈ# ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ, ‹Ê‹’„ÊŒÈ⁄U ‡ÊÊSòÊË ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ⁄UÊ◊Ÿª⁄U,
¬¥Á«Ã ŒËŸŒÿÊ‹ ©¬ÊäÿÊÿ ⁄UÊ¡∑§Ëÿ ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ, Á¡‹Ê ◊Á„‹Ê ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ∞fl¥
‚⁄U‚È¥Œ⁄U ‹Ê‹ ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ’Ë∞øÿÍ ◊apple¥ SflÊߟ ç‹Í ∑‘§ ‚ê÷ÊÁflà ◊⁄UË¡Ù¥ ∑‘§ Á‹∞
vÆ-vÆ ’apple« •Ê⁄UÁˇÊà Á∑§∞ ª∞ „Ò¥– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ „appleÁ⁄U≈Uapple¡ •S¬ÃÊ‹ ‹¥∑§Ê, Á‚¥„
◊appleÁ«∑§‹ ∞fl¥ Á⁄U‚ø¸ ‚appleã≈U⁄U ◊‹ŒÁ„ÿÊ, ◊apple⁄UËÁ«ÿŸ ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ •Ê‡ÊʬÈ⁄U, ‹ˇ◊Ë
◊appleÁ«∑§‹ ∞fl¥ Á⁄U‚ø¸ ‚appleã≈U⁄U ∑Ò§á≈U fl ∞¬appleÄU‚ ’Ë∞øÿÍ ◊apple¥ ÷Ë ¡Ê¥ø fl ß‹Ê¡ ∑§Ë
√ÿflSÕÊ ∑§Ë ªß¸ „Ò– SflÊߟ ç‹Í ∑‘§ ‚¥ÁŒÇœ ◊⁄UË¡Ù¥ ∑§Ë ¡Ê¥ø ∑‘§ Á‹∞ øÊ⁄U-øÊ⁄U
ÁøÁ∑§à‚∑§Ù¥ ∑§Ë ŒÙ ≈UË◊apple¥ ’ŸÊ߸ ªß¸ „Ò¥, ¡Ù ¡Ê¥ø ∑‘§ Á‹∞ ‚Ò¥¬‹ ‹apple∑§⁄U ∞‚¡Ë¬Ë¡Ë•Ê߸,
‹πŸ§ ÷apple¡Ÿapple ∑§Ë √ÿflSÃÊ ∑§⁄Uapple¥ªË–
•Ê«¸⁄U ¬⁄U •Ê«¸⁄U ¬⁄U ŒflÊ•Ù¥ ∑§Ë •Ê¬ÍÁø ŸŒÊ⁄UŒ
ªÙ⁄Uπ¬È⁄ – Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ŒflÊ•Ù¥ ∑§Ë ∑§◊Ë ’ŸË „ÈÿË „Ò– ⁄Uapple≈U ∑§Ê¥≈˛ÒÄU≈U flÊ‹Ë
ŒflÊ ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ ∑§Ù •Ê«¸⁄U ¬⁄U •Ê«¸⁄U ÷apple¡Ê ªÿÊ ‹appleÁ∑§Ÿ ŒflÊ ∑§¥¬ÁŸÿÊ¥ ŒflÊ•Ù¥ ∑§Ë
‚å‹Ê߸ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò¥– ∑§ß¸-∑§ß¸ Á⁄U◊Êߥ«⁄U ÷apple¡Ê ¡Ê øÈ∑§Ê „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ ¬⁄U ∑§Ë
‚apple„à ¬⁄U ∑§Ù߸ •‚⁄U Ÿ„Ë¥ ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò– ŒflÊ•Ù¥ ∑§Ë Á∑§Ñà ∑‘§ ’Ëø ßÃŸÊ ¡M§⁄U „È•Ê
Á∑§ Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ∑‘§ S≈UÙ⁄U ◊apple¥ ∞∑§ ⁄UÊ◊’ÊáÊ ŒflÊ •Ê ªÿË „Ò– ß‚ ŒflÊ ∑§Ù „⁄U ¬˝∑§Ê⁄U
∑‘§ ߥ» ‘§ÄU‡ÊŸ ◊apple¥ ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– «ÊÚÄU≈U⁄U ◊⁄UË¡Ù¥ ∑§Ù ÿ„ ÷Ë ’ÃÊ ⁄U„apple „Ò¥ Á∑§ ÿ„ ŒflÊ
•∑‘§‹apple „Ë ßÃŸË ∑§Ê⁄Uª⁄U „Ò Á∑§ Á∑§‚Ë •ı⁄U ŒflÊ ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ë Ÿ„Ë¥ „Ò– ß‚ ⁄UÊ◊’ÊáÊ ŒflÊ
∑§Ê ŸÊ◊ ⁄UÊÁÄU‚« „Ò, ¡Ù ’ÒÄU≈UËÁ⁄Uÿ‹ ߥ» ‘§ÄU‡ÊŸ ◊apple¥ ∞¥≈UË’ÊÿÙÁ≈U∑§ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ¬˝ÿÙª ∑§Ë
¡ÊÃË „Ò– „Ê‹Ê¥Á∑§ ⁄UÊÁÄU‚« ∑§Ù π¬ÊŸapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ◊¥«‹ ∑‘§ SflÊSÿ
Áfl÷ʪ ∑‘§ ∞∑§ ’«∏apple •Áœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ∑§ß¸ ‹Êπ ⁄UÊÁÄU‚« ∑§Ë ©¬‹éœÃÊ ∑§⁄UÊ ŒË „Ò Á¡‚‚apple
ß‚ ŒflÊ ∑§Ù •Áœ∑§ Á‹πÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ¬apple≈U, ÁŒ‹, ÁŒ◊ʪ ∑§Ë ŒflÊ∞¥
ÃÕÊ ’apple„Ù‡ÊË ∑‘§ Á‹∞ ¬˝ÿÙª ∑§Ë ¡ÊŸapple flÊ‹Ë ß¥¡appleÄU‡ÊŸ πà◊ „Ù øÈ∑§Ë „Ò–
¬ÈÁ‹‚ ∑apple§ „UàÕapple ø…∏UÊ ‡ÊÊÁÃ⁄U øÊapple⁄U
‹πŸ§– ¡ÊŸ∑§Ë¬È⁄U◊ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple
ÉÊ⁄UÙ¥ ∑§Ê ÃÊ‹Ê ÃÙ«∏∑§⁄U ©‚apple ÁŸ‡ÊÊŸÊ
’ŸÊŸapple flÊ‹apple ‡ÊÊÁÃ⁄U øÙ⁄UÙ¥ ∑§Ù Áª⁄UçÃÊ⁄U
∑§⁄U øÙ⁄UË ∑§Ê ‚Ê◊ÊŸ ’⁄UÊ◊Œ Á∑§ÿÊ
„Ò– ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§ Áª⁄Uçà ◊apple¥
•Êÿapple •Á÷ÿÈQ§ Á∑§‚Ë ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ù •¥¡Ê◊
ŒappleŸapple ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ◊apple¥ Õapple∞ Á¡ã„apple¥ ‚ÍøŸÊ
Á◊‹Ÿapple ¬⁄U ◊ı∑‘§ ‚apple œ⁄U Á‹ÿÊ ªÿÊ „Ò–
∞‚∞‚•Ê߸ ‚¥¡Ëfl ∑§Êãà Á◊üÊÊ Ÿapple
’ÃÊÿÊ Á∑§ ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù
‚ÍøŸÊ Á◊‹Ë Á∑§ ∑§È¿ ‹Ùª øÙ⁄UË ¡Ò‚Ë
’«∏Ë ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ë å‹ÊÁŸ¥ª ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥–
ÿͬË≈UËÿÍ ¬Á⁄U‚⁄U ∑§Ë ©ûÊ⁄UË ŒËflÊ⁄U
∑‘§ ¬Ê‚ ‹Ùª Á∑§‚Ë ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ù •¥¡Ê◊
ŒappleŸapple ∑§Ë Á»§⁄UÊ∑§ ◊apple¥ ‹ªapple „È∞ „Ò¥– ¬ÈÁ‹‚
Ÿapple ‚ÍøŸÊ Á◊‹Ãapple „Ë ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øË
•ı⁄U ©Ÿ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù øÊ⁄UÙ¥ Ã⁄U» ‚apple ÉÊapple⁄U
∑§⁄U œ⁄U Œ’ÙøÊ– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ©Ÿ ‹ÙªÙ¥
∑§Ù ÕÊŸapple ‹Ê∑§⁄U ¬Í¿ÃÊ¿ ∑§Ë ÃÙ
•Á÷ÿÈQ§Ù¥ Ÿapple •¬ŸÊ ŸÊ◊ ßÁãŒ˝⁄UÊŸª⁄U
∑‘§ øÊ¥ŒŸ »⁄Uˌ˟ª⁄U ÁŸflÊ‚Ë
Á„ÁS≈˛Ë‡ÊË≈U⁄U ‡ÊÊÁ⁄U» ©»¸ ‡ÊappleM§ ©»¸
ߥáÊ⁄U •‹Ë, Á¬∑§ÁŸ∑§ S¬ÊÚ≈U ∑‘§ ⁄U„Ÿapple
flÊ‹apple ÁEÊ ⁄UÊflÃ, ŒÈªapple¸‡Ê ⁄UÊflà •ı⁄U
¡ÊŸ∑§Ë¬È⁄U◊ ª˝Ê◊ ◊Á«ÿ∏Ê¥fl ÁŸflÊ‚Ë
◊„apple‡Ê ⁄UÊflà ’ÃÊÿÊ–
ß‚◊apple¥ ‡ÊappleM§ ߥÁŒ˝⁄UÊŸª⁄U ‚apple ∞ø∞‚
„Ò∞ ¡’Á∑§ •ãÿ •¬⁄UÊÁœÿÙ¥ ∑§Ê
ßÁÄʂ ÕÊŸÊ ªÙ◊ÃËŸª⁄U, ªÊ¡Ë¬È⁄U,
ߥÁŒ˝⁄UÊŸª⁄U∞,◊Á«ÿ∏Ê¥fl, ¡ÊŸ∑§Ë¬È⁄U◊
•ı⁄U ªÈ«ê’Ê ◊apple¥ Ÿ∑§’¡ŸË∞ ‹Í≈U ¡Ò‚Ë
‚¥ªËŸ œÊ⁄UÊ•Ù¥ ◊apple¥ ◊È∑§Œ◊Ê Œ¡¸ „Ò–
ß‚ Ã⁄U„ ‚apple ∑§⁄UÃapple Õapple •¬⁄UÊœ
¬Í¿ÃÊ¿ ◊apple¥ ©Ÿ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚
∑§Ù •¬⁄UÊœ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Ã⁄UË∑‘§ ‚apple M§’M§
Á∑§ÿÊ– ¬„‹apple ÃÙ fl„ ‹Ùª ©Ÿ ◊∑§ÊŸÙ¥
∑§Ë ⁄UÒ∑§Ë ∑§⁄UÃapple Õapple Á¡Ÿ∑§Ê ÃÊ‹Ê ’¥Œ
„Ù– ©‚ ◊∑§ÊŸ ◊apple¥ ∑‘§∑§Ù߸ Ÿ ⁄U„apple ⁄U„Ê
„Ù– ©‚∑‘§ ’ÊŒ ◊ı∑§Ê ¬Ê∑§⁄U ÃÊ‹Ê
ÃÙ«∏∑§⁄U ◊∑§ÊŸ ◊apple¥ ⁄UπË Ÿ∑§ŒË fl
¡applefl⁄UÊà ¬⁄U „ÊÕ ‚Ê» ∑§⁄U ŒappleÃapple Õapple–
‚÷Ë ‡ÊÊÁÃ⁄U •¬⁄UÊœË •¬Ÿapple ÉÊ⁄UÙ¥
◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ãapple Õapple– •‹ª-•‹ª Á∑§⁄UÊÿapple
∑‘§ ∑§◊⁄UÙ¥ ◊apple¥ ⁄U„∑§⁄U •¬⁄UÊœ ∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ
’ŸÊÃapple Õapple– ß‚ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple ¬ÈÁ‹‚
Ÿapple ¬Ê¥ø „¡Ê⁄U ∑§Ë Ÿ∑§ŒË •ı⁄U øÙ⁄UË
∑§Ë ªÿË x ◊Ù≈U⁄U ‚ÊßÁ∑§‹apple¥ ’⁄UÊ◊Œ
∑§Ë „Ò¥–
•Ê⁄U≈UË•Ê߸ ‚apple vÆÆ ¿ÊòÊ-¿ÊòÊÊ•Ù¥ ∑§Ù
fl·Êapple¸ ’ÊŒ Á◊‹Ë ◊Ê∑§¸‡ÊË≈U ÃÕÊ Á«Áª˝ÿÊ°
ŒÙ ¡Ÿ‚ÍøŸÊ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ¬⁄U ‹ªÊÿÊ y ‹Êπ L§. ∑§Ê •Õ¸Œá«
‹πŸ§ – ∑§ÊŸÍŸ ’ŸŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ‚ÍøŸÊ
∑§Ê •Áœ∑§Ê⁄U •ÁœÁŸÿ◊.wÆÆz ∑§Ê •‚⁄U
¡◊ËŸ ¬⁄U ÁŒπŸapple ‹ªÊ „Ò– πÊ‚ Ãı⁄U ‚apple
¡M§⁄UÃ◊¥ŒÙ¥ ∑§Ù ãÿÊÿ ÁŒ‹ÊŸapple ◊apple¥ ÿ„ ∑§ÊŸÍŸ
∑§Ê»Ë ¬˝÷ÊflË ‚ÊÁ’à „Ù ⁄U„Ê „Ò ©‚Ë ∑§Ê
ŸÃË¡Ê „Ò Á∑§ ¬…∏Ê߸ ¬Í⁄UË ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë
y.z ‚Ê‹ ‚apple •¬ŸË Á«Áª˝ÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ÷≈U∑§
⁄U„apple ∞◊Æ∞Æ, ∞‹Æ∞‹Æ’ËÆ, ’ËÆ«ËÆ∞‚Æ,
∞◊Æ’ËÆ’ËÆ∞‚Æ fl ¬ËÆ∞øÆ«ËÆ ∑‘§
‹ª÷ª vÆÆ ¿ÊòÊÙ¥ ∑§Ù ß‚Ë ∑§ÊŸÍŸ ‚apple ’«∏Ë
⁄UÊ„Ã Á◊‹Ë– ‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„ ‚’ Ã’ ‚ê÷fl
„È•Ê, ¡’ «ÊÆ ÷Ë◊ ⁄UÊfl •ê’apple«∑§⁄U
ÁflÆÁflÆ •Êª⁄UÊ ∑‘§ ŒÙ ¡Ÿ‚ÍøŸÊÁœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥
¬⁄U øÊ⁄U ‹Êπ L§Æ ∑§Ê ¡È◊ʸŸÊ ‹ªÊŸÊ ¬«∏Ê–
©Æ¬˝Æ ◊apple¥ •Êª⁄UÊ ÁSÕà «ÊÆ ÷Ë◊ ⁄UÊfl
•ê’apple«∑§⁄U ÁflEÁfllÊ‹ÿ Á‚»¸ ©Æ¬˝Æ ∑‘§
„Ë ¿ÊòÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ Áπ‹flÊ«∏ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ⁄U„Ê
„Ò, ’ÁÀ∑§ ©‚∑§Ë ◊Ÿ◊ÊŸË fl •⁄UÊ¡∑§ÃÊ
ÃÕÊ Á‡ÊÁÕ‹ ∑§Êÿ¸‡ÊÒ‹Ë ∑§Ë ◊Ê⁄U ⁄UÊ¡SÕÊŸ,
„Á⁄UÿÊáÊÊ ©ûÊ⁄UÊπá«∞ ◊äÿ¬˝Œapple‡Ê fl ÁŒÑË
∑‘§ ¿ÊòÊÙ¥ ¬⁄U ÷Ë ¬«∏ ⁄U„Ë „Ò– ߟ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§
¿ÊòÊ ∑§ß¸ fl·¸ ¬„‹apple ¬…∏Ê߸ ¬Í⁄UË ∑§⁄UŸapple ∑‘§
’ÊŒ ÷Ë Ÿı∑§Á⁄UÿÊ° ß‚Á‹∞ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ¬Êÿapple
ÄUÿÙ¥Á∑§ •Êª⁄UÊ ∑‘§ «ÊÆ ÷Ë◊⁄UÊfl •ê’apple«∑§⁄U
ÁflEÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple ©ã„apple¥
Á«Áª˝ÿÊ¥ „Ë Ÿ„Ë¥ ŒË ÕË– Õ∑§.„Ê⁄U∑§⁄U ¿ÊòÊÙ¥
Ÿapple •Ê⁄UÆ≈UËÆ•Êß¸Æ ∑§Ê ‚„Ê⁄UÊ Á‹ÿÊ Á»⁄U ÷Ë
Ÿ ÃÙ ©ã„apple¥ ‚ÍøŸÊ Á◊‹Ë •ı⁄U Ÿ „Ë Á«ª˝Ë–
◊Ê◊‹Ê ⁄UÊíÿ ‚ÍøŸÊ •ÊÿÙª Ã∑§ ¬„È¥øÊ–
⁄UÊíÿ ‚ÍøŸÊ •ÊÿÈQ§ ª¡appleãŒ˝ ÿÊŒfl Ÿapple
ÁflEÁfllÊ‹ÿ ∑§Ù ‚ÍøŸÊ∞¥ ŒappleŸapple ∑§Ê •ÊŒapple‡Ê
ÁŒÿÊ∞ ‹appleÁ∑§Ÿ ©‚ ¬⁄U ÷Ë
¡Ÿ‚ÍøŸÊÁœ∑§Ê⁄UË, ⁄UÁ¡S≈˛Ê⁄U Ÿapple •Ê‚ÊŸË ‚apple
Ãflí¡Ù Ÿ„Ë¥ ŒË–
Á‹„Ê¡Ê ¡È◊ʸŸapple ∑§Ë Ÿı’à •ÊÿË
Á¡‚∑‘§ R§◊ ◊apple¥ ∑‘§Æ∞ŸÆ Á‚¥„, flø◊ÊŸ
¡Ÿ‚ÍøŸÊÁœ∑§Ê⁄UË, ∑§È‹ ‚Áøfl «ÊÆ
’ËÆ•Ê⁄UÆ•ê’apple«∑§⁄U ÁflÆÁflÆ •Êª⁄UÊ fl
Ãà∑§Ê‹ËŸ ¡Ÿ‚ÍøŸÊÁœ∑§Ê⁄UË, ∑§È‹‚Áøfl
«ÊÆ ’ËÆ•Ê⁄UÆ •ê’apple«∑§⁄U ÁflÆÁflÆ •Êª⁄UÊ,
’ËÆ∑‘§Æ ¬Êá«appleÿ, flø◊ÊŸ ∑§È‹‚Áøfl flË⁄U
’„ÊŒÈ⁄U Á‚¥„, ¬Íflʸãø‹ ÁflÆÁflÆ ¡ıŸ¬È⁄U
∑‘§ ÁflM§h flÊŒË ∑‘§ •ÊflappleŒŸ ¬òÊ {;vh ∑‘§
¬˝Áà fl ‚ÍøŸÊ ∑§Ê •Áœ∑§Ê⁄U
•ÁœÁŸÿ◊.wÆÆz ∑‘§ ¬˝Áà Á‡ÊÁÕ‹ÃÊ, ªÒ⁄U
ªê÷Ë⁄UÃÊ •¬ŸÊÿapple ¡ÊŸapple fl •ÊÿÙª ∑‘§
•ÊŒapple‡ÊÙ¥ ∑§Ë •fl„apple‹ŸÊ Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ê ŒÙ·Ë
◊ÊŸÃapple „È∞ ‚Ù‹„ ¬˝∑§⁄UáÊÙ¥ ◊apple¥ øÊ⁄U ‹Êπ
L§Æ ∑§Ê ¡È◊ʸŸÊ ‹ªÊÿÊ– •ÊÿÙª ◊apple¥ Áfl‡Êapple·
‚ÈŸflÊ߸ ÁÃÁÕ ¬⁄U ©¬ÁSÕà •ÊflappleŒ∑§Ù¥ üÊË◊ÃË
M§∑§ß¸ÿÊ „ÊÕ⁄U‚, ¬˝ŒË¬ ∑§È◊Ê⁄U ¡Ê‹ıŸ,
•ÊÁ⁄U» „È‚ÒŸ, »M§¸πÊ’ÊŒ ¬ÈŸËà ∑§È◊Ê⁄U,
⁄UÊ¡SÕÊŸ, ◊ŸË· ∑§È◊Ê⁄U, „Á⁄UÿÊáÊÊ, ©◊apple‡Ê
∑§Ê¥Ã, ÇflÊÁ‹ÿ⁄U ◊Ƭ˝Æ, ‚ÈüÊË •ŸËÃÊ, ◊ÕÈ⁄UÊ,
«ÊÆ ¬flŸ ÁÃflÊ⁄UË, ‹πŸ§, Á‹ÿÊ∑§Ã
•¥‚Ê⁄UË, •‹Ëª…∏, «ÊÆ EappleÃÊ, ◊ÕÈ⁄UÊ, ‚ÈüÊË
fl¥ŒŸÊ, ∞≈UÊ, ¡ªŒË‡Ê ◊„Ê⁄UÊC˛ fl ¡appleÆ‚ËÆ
•ª˝flÊ‹ ‚Á„à vÆÆ ¬⁄UˡÊÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ù Á«ª˝Ë,
•¥∑§¬òÊ ¬˝Ê# „È∞ ¬⁄UˡÊÊÁÕ¸ÿÙ¥ mÊ⁄UÊ Á‹ÁπÃ
fl ◊ıÁπ∑§ M§¬ ‚apple •ÊÿÙª fl ‚ÍøŸÊ ∑§Ê
•Áœ∑§Ê⁄U •ÁœÁŸÿ◊.wÆÆz ∑‘§ ¬˝Áà •Ê÷Ê⁄U
œãÿflÊŒ √ÿQ§ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
ÿÍ¬Ë ∑§Ë ’Ë◊Ê⁄U SflÊSâÿ ‚appleflÊ∞¥
ÁøãÃÊ ∑§Ê Áfl·ÿ— üÊËflÊSÃfl
‹πŸ – ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ Ÿapple ©Æ¬˝Æ ∑§Ë ’Ë◊Ê⁄U SflÊSâÿ ‚appleflÊ•Ù¥ ¬⁄U
ª„⁄UË Áø¥ÃÊ √ÿQ§ ∑§Ë „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ¬˝flQ§Ê „Á⁄UpãŒ˝ üÊËflÊSÃfl Ÿapple •Ê¡ ¬òÊ∑§Ê⁄UÙ¥ ‚apple
øøʸ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ©Æ¬˝Æ SflÊSâÿ ‚appleflÊ•Ù¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ‚apple ‹apple∑§⁄U
SflÊSâÿ ◊¥òÊË Ã∑§ ’«∏Ë.’«∏Ë ’ÊÃapple ∑§„Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò ¬⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ SflÊSâÿ ‚appleflÊ•Ù¥ ∑§Ë
œÁí¡ÿÊ¥ ©«∏ ⁄U„Ë „Ò¥– ÷Ê¡¬Ê ¬˝flQ§Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ SflÊSâÿ ‚appleflÊ•Ù¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ‚◊ÊøÊ⁄U
¬òÊÙ¥ ◊apple¥ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „ÙŸapple flÊ‹Ë π’⁄Uapple ’apple„Œ „Ò⁄UÊŸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë „Ò– ∑§„Ë Á¡ãŒªË ‚apple ◊„M§◊
„Ù ªÿapple ◊⁄UË¡ ∑§Ù πÍŸ ø…∏ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò ÃÙ ∑§„Ë ‡Êfl ∑§Ê ∞ÄU‚⁄Uapple „Ù ⁄U„Ê „Ò– ß‚
•fl‚⁄U ¬⁄U ÷Ê¡¬Ê ¬˝flQ§Ê üÊË üÊËflÊSÃfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U •S¬ÃÊ‹Ù¥ ◊apple¥ ◊ÈQ§ ¡Ê¥ø
•ı⁄U ŒflÊ ÁŒÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë ’Êà ¬˝øÊÁ⁄Uà ÃÙ ∑§⁄UÃË „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ •‚Á‹ÿà ÿ„ „Ò Á∑§ ª⁄UË’
fl ‹ÊøÊ⁄U ∑§Ë ‚ÈŸflÊ߸ Ÿ„Ë¥ „Ò •Ê∞ ÁŒŸ ∑§„Ë •S¬ÃÊ‹ ∑‘§ ªapple≈U ¬⁄U „Ë ß‹Ê¡ Ÿ Á◊‹
¬ÊŸapple ∑‘§ •÷Êfl ◊apple¥ ÉÊ¥≈UÙ¥ ߥáÊ⁄U ∑§⁄U ◊⁄UË¡ ∑§Ë ◊ÎàÿÈ „Ù ⁄U„Ë „Ò ÃÙ ∑§„Ë ª÷¸flÃË
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë Á«‹fl⁄UË •S¬ÃÊ‹ ∑‘§ ªapple≈U ¬⁄U „Ù ⁄U„Ë „Ò– ÃÙ ∑§„Ë Á¡¥ŒÊ ’ëøË ∑§Ù „Ë
◊Îà ÁŒπÊ ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§ ¬¥øÊÿà •ÊøÊ⁄U ‚¥Á„ÃÊ ∑‘§ ŸÊ◊ Á‡Ê‡ÊÈ•Ù¥
fl ¬˝‚ÍÃÊ•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ vÆw ∞ê’È‹appleã‚ ‚appleflÊ ∑§Ù xÆÆ ∞ê’È‹appleã‡Ê ÃÕÊ vÆ} ◊apple¥ wÆÆ
∞ê’È‹appleã‚ ÁŒÿapple ¡ÊŸapple ◊apple¥ Œapple⁄UË ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ∞∑§ ‹ø⁄U ’„ÊŸÊ „Ò–

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
Çæ·¤ü â·¤üÜ Ùãè´ ·¤ÚUð´»ð ÂÚUðàææÙ
•Ê¥πapple¥ øÊ„apple •Ê¬∑§Ë ’apple„Œ „Ë πÍ’‚Í⁄UÃ
ÄUÿÙ¥ Ÿ „Ù, ¬⁄U •ª⁄U ©‚∑‘§ ŸËøapple ∑§Ê‹apple
ÉÊapple⁄Uapple „Ò¥ ÃÙ •Ê¥πÙ¥ ∑§Ë πÍ’‚Í⁄UÃË ∑‘§ ‚ÊÕ-
‚ÊÕ •Ê¬∑§Ë πÍ’‚Í⁄UÃË ¬⁄U ÷Ë ª˝„áÊ ‹ª
¡ÊÃÊ „Ò– «Ê∑§¸ ‚∑§¸‹ ‚apple ∑Ò§‚apple ’øapple¥, ’ÃÊ
⁄U„Ë „Ò¥ ‡Ê◊Ë◊ πÊŸ
«Ê∑§¸ ‚∑§¸‹ Ÿ Á‚» ¸ •Ê¬∑‘§ øapple„⁄Uapple
∑§Ë ‚È¥Œ⁄UÃÊ ∑§Ù ∑§◊ ∑§⁄UÃapple „Ò¥, ’ÁÀ∑§
•Ê¬∑‘§ π⁄UÊ’ SflÊSâÿ •ı⁄U •ÁŸÿÁ◊Ã
ÁŒŸøÿʸ ∑§Ë øȪ‹Ë ÷Ë ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ß‚∑‘§
∑§Ê⁄UáÊ ‚È¥Œ⁄U øapple„⁄UÊ ÷Ë Õ∑§Ê •ı⁄U ◊È⁄U¤ÊÊÿÊ
„È•Ê ‚Ê ‹ªÃÊ „Ò– •Ê¥πÙ¥ ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚
„ÙŸapple flÊ‹apple ÿapple ∑§Ê‹apple ÉÊapple⁄Uapple ∑§Ù߸ ∞apple‚Ë ‚◊SÿÊ
Ÿ„Ë¥ „Ò Á¡Ÿ∑§Ê ©¬øÊ⁄U Ÿ „Ù– ßã„apple¥ ∑§◊
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ ßŸ∑§Ê ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ©¬øÊ⁄U ÷Ë
‚¥÷fl „Ò–
ÄUÿÙ¥ „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥ «Ê∑§¸ ‚∑§¸‹
•Ê¥πÙ¥ ∑‘§ ŸËøapple ∑§Ê‹apple ÉÊapple⁄Uapple ‚÷Ë √ÿÁQ§
∑§Ù ¡ËflŸ ◊apple¥ Á∑§‚Ë Ÿ Á∑§‚Ë SÃ⁄U ¬⁄U
¬˝÷ÊÁflà ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ÿÈflÊflSÕÊ ◊apple¥
•Ê¥πÙ¥ ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ¡’ ÿapple ÉÊapple⁄UÊ «apple⁄UÊ ¡◊Ê
‹appleÃapple „Ò¥ ÃÙ ÿ„ Áø¥ÃÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ’Ÿ ¡ÊÃapple
„Ò¥– «Ê∑§¸ ‚∑§¸‹ ∑‘§ ∑§ß¸ ∑§Ê⁄UáÊ „Ù ‚∑§Ãapple
„Ò¥, Á¡Ÿ◊apple¥ ÿapple ¬˝◊Èπ „Ò¥M§
ŸË¥Œ •ı⁄U ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ë ∑§◊Ë–
•ŸÈflÊ¥Á‡Ê∑§ M§¬ ‚apple Á◊‹Ê ÁS∑§Ÿ
Á¬Ç◊apple¥≈Uapple‡ÊŸ–
‹ªÊÃÊ⁄U ‚Íÿ¸ ∑§Ë Á∑§⁄UáÊÙ¥ ∑‘§ ‚¥¬∑§¸
◊apple¥ ⁄U„ŸÊ–
∑§ß¸ ÁøÁ∑§à‚∑§Ëÿ •flSÕÊ∞¥ ¡Ò‚apple
∞‹¡Ë¸,•SÕ◊Ê, Á∑§«ŸË •ı⁄U ‹Ëfl⁄U
‚¥’¥œË ª«∏’Á«ÿÊ ÷Ë ¬˝àÿˇÊ ÿÊ •¬˝àÿˇÊ
M§¬ ‚apple «Ê∑§¸ ‚∑§¸‹ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ’Ÿ ¡ÊÃË
„Ò¥–
‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ë ∑§◊Ë
Áfl‡Êapple·∑§⁄U Áfl≈UÊÁ◊Ÿ ∑‘§ •ı⁄U ¬ÊŸË ∑§Ë
∑§◊Ë–
ßÊfl, Õ∑§ÊŸ •ı⁄U ©◊˝ ’…Ÿ∏apple ∑‘§ ‚ÊÕ
⁄UQ§ ‚¥øÊ⁄U ¬˝÷ÊÁflà „ÙŸÊ–
∞apple‚Ë ŒflÊßÿÙ¥ ∑§Ê ‚appleflŸ Á¡‚‚apple ⁄UQ§
ŸÁ‹∑§Ê∞¥ » Ò§‹ ¡ÊÃË „Ò¥–
∞apple‚apple ∑§⁄Uapple¥ ⁄UÙ∑§ÕÊ◊
«Ê∑§¸ ‚∑§¸‹ ∑§Ù ∑§◊ ∑§⁄UŸapple ÿÊ ∆Ë∑§
∑§⁄UŸapple ‚apple íÿÊŒÊ ¡M§⁄UË „Ò Á∑§ ßã„apple¥ „ÙŸapple „Ë
Ÿ ÁŒÿÊ ¡Ê∞– ß‚‚apple Ÿ Á‚» ¸ „◊Ê⁄UË •Ê¥πapple¥
•ı⁄U øapple„⁄UÊ ‚È¥Œ⁄U ÁŒπappleªÊ, ’ÁÀ∑§ SflÊSâÿ
÷Ë ’apple„Ã⁄U ⁄U„appleªÊ–
‚¥ÃÈÁ‹Ã ÷Ù¡Ÿ πÊ∞¥, Á¡‚◊apple¥
Áfl≈UÊÁ◊Ÿ ∑‘§ •ı⁄U •Êÿ⁄UŸ •Áœ∑§ ◊ÊòÊÊ
◊apple¥ „Ù, ¡Ò‚apple „⁄UË ¬ûÊapple¡ŒÊ⁄U ‚Áé¡ÿÊ¥, »
Á‹ÿÊ¥ •ı⁄U ◊Ê¥‚Ê„Ê⁄UË ÷Ù¡Ÿ–
Áfl≈UÊÁ◊Ÿ ∞ ÷Ë •Ê¥πÙ¥ ∑‘§ SflÊSâÿ
∑‘§ Á‹∞ ∑§Ê» Ë ©¬ÿÙªË „ÙÃÊ „Ò– ÿ„ ŒÍœ
•ı⁄U ŒÍœ ‚apple ’Ÿapple ¬ŒÊÕÙ¥¸, ◊¿‹Ë, •¥«apple, »
‹Ù¥ •ı⁄U „⁄UË ¬ûÊappleŒÊ⁄U ‚Áé¡ÿÙ¥ ◊apple¥ ÷⁄U¬Í⁄U
◊ÊòÊÊ ◊apple¥ ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò–
⁄UÊà ◊apple¥ ‚◊ÿ ¬⁄U ‚Ù∞¥ •ı⁄U ‚È’„
¡ÀŒË ¡Êªapple¥–
‚Íÿ¸ ∑§Ë Á∑§⁄UáÊÙ¥ ‚apple •¬ŸË •Ê¥πÙ¥
∑§Ù ’øÊ∞¥– ¡’ ÷Ë œÍ¬ ◊apple¥ ÁŸ∑§‹apple¥, ‚Ÿ
Ç‹Ê‚ ‹ªÊ∞¥–
÷⁄U¬Í⁄U ¬ÊŸË Á¬∞¥–
«Ê¥ÄU≈U⁄U ∑§Ë ‚‹Ê„ ¬⁄U Áfl≈UÊÁ◊Ÿ ∑‘§
∑§Ê ‚å‹Ë‹◊apple¥≈U ‹apple¥–
∑§Ê⁄Uª⁄U ÉÊ⁄Uapple‹Í ©¬øÊ⁄U
’ÊŒÊ◊ ÿÊ ¡ÒÃÍŸ ∑‘§ Ãapple‹ ‚apple •Ê¥πÙ¥
∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ „À∑‘§ „ÊÕÙ¥ ‚apple ◊ÊÁ‹‡Ê ∑§⁄Uapple¥,
ß‚‚apple ⁄UQ§ ‚¥øÊ⁄U ∆Ë∑§ ⁄U„ÃÊ „Ò •ı⁄U •Ê¥πÙ¥
∑§Ë Õ∑§ÊŸ ÷Ë ∑§◊ „ÙÃË „Ò–
’ÊŒÊ◊ ∑‘§ Ãapple‹ •ı⁄U ‡Ê„Œ ∑§Ù •ë¿Ë
Ã⁄U„ Á◊‹Ê∑§⁄U ‚ÙŸapple ∑‘§ ¬„‹apple •Ê¥πÙ¥ ∑‘§
•Ê‚¬Ê‚ ‹ªÊ∞¥ •ı⁄U ‚Ê⁄UË ⁄UÊà ‹ªÊ ⁄U„Ÿapple
Œapple¥– ¬ÈŒËŸapple ∑§Ë ¬ÁûÊÿÙ¥ ∑§Ê ¬appleS≈U ’ŸÊ ‹apple¥
•ı⁄U ©‚◊apple¥ ∑§È¿ ’Í¥Œ ŸË’Í ∑§Ê ⁄U‚ ÷Ë
ŒÁˇÊáÊ •» ˝Ë∑§Ê ∑‘§ Áπ‹Ê» ¬„‹apple
ŒÙ ≈UappleS≈U ∑‘§ Á‹∞ ¡«apple¡Ê ∑§Ë flʬ‚Ë
ŸÿË ÁŒÑË– •Ê‹⁄UÊ©¥«⁄U ⁄UÁfl¥Œ˝ ¡«apple¡Ê Ÿapple ‹ª÷ª vy ◊„ËŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ê⁄Uà ∑§Ë ≈UappleS≈U
≈UË◊ ◊apple¥ flʬ‚Ë ∑§Ë ¡’Á∑§ øÿŸ∑§Ãʸ•Ù¥ Ÿapple ŒÁˇÊáÊ •»˝Ë∑§Ê ∑‘§ Áπ‹Ê» ¬„‹apple ŒÙ ◊ÒøÙ¥ ∑‘§
Á‹∞ v{ ‚ŒSÿËÿ ≈UË◊ ◊apple¥ •ı⁄U ∑§Ù߸ ’Œ‹Êfl Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ– üÊË‹¥∑§Ê ∑‘§ Áπ‹Ê» ©‚Ë ∑§Ë
‚⁄U¡◊Ë¥ ¬⁄U πapple‹Ÿapple flÊ‹Ë ÷Ê⁄UÃËÿ ≈UË◊ ◊apple¥ w{ ‚Ê‹ ∑‘§ ¡«apple¡Ê ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ∞∑§◊ÊòÊ ’Œ‹Êfl
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– øÿŸ∑§Ãʸ•Ù¥ Ÿapple •¥ÁÃ◊ ŒÙ ∞∑§ÁŒfl‚Ëÿ ◊ÒøÙ¥ ∑§Ë ≈UË◊ ◊apple¥ ÷Ë ∞∑§ ’Œ‹Êfl
∑§⁄UÃapple „È∞ ©◊apple‡Ê ÿÊŒfl ∑§Ë ¡ª„ Ãapple¡ ªapple¥Œ’Ê¡ üÊËŸÊÕ •⁄UÁfl¥Œ ∑§Ù ≈UË◊ ◊apple¥ ¡ª„ ŒË „Ò– ÿ„Ê¥
‚¥ŒË¬ ¬ÊÁ≈U‹ ∑§Ë •ªÈ•Ê߸ flÊ‹Ë øÿŸ ‚Á◊Áà ∑§Ë ’Ò∆∑§ ∑‘§ ’ÊŒ ’Ë‚Ë‚Ë•Ê߸ ‚Áøfl
•ŸÈ⁄Uʪ ∆Ê∑§È⁄U Ÿapple ≈UË◊ ∑§Ë ÉÊÙ·áÊÊ ∑§Ë– ŒÁˇÊáÊ •» ˝Ë∑§Ê ¬Ê¥ø ◊ÒøÙ¥ ∑§Ë ∞∑§ÁŒfl‚Ëÿ üÊÎ¥π‹Ê
◊apple¥ w-v ‚apple •Êªapple ø‹ ⁄U„Ê „Ò– •¥ÁÃ◊ ŒÙ ∞∑§ÁŒfl‚Ëÿ ◊Òø R§◊‡ÊM§ øappleÛÊ߸ •ı⁄U ◊È¥’߸ ◊apple¥ πapple‹apple
¡Ê∞¥ªapple– ≈UappleS≈U üÊÎ¥π‹Ê ∑§Ë ‡ÊÈM§•Êà ¬Ê¥ø Ÿfl¥’⁄U ‚apple ◊Ù„Ê‹Ë ◊apple¥ „ÙªË ¡’Á∑§ ’Ê∑§Ë ÃËŸ ≈UappleS≈U
’apple¥ª‹ÈM§, ŸÊª¬È⁄U •ı⁄U ÁŒÑË ◊apple¥ πapple‹apple ¡Ê∞¥ªapple– ≈UË◊ ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U „Ò- ∞∑§ÁŒfl‚Ëÿ ≈UË◊ (•¥ÁÃ◊
ŒÙ flŸ«apple ∑‘§ Á‹∞) ◊„apple¥Œ˝ Á‚¥„ œÙŸË (∑§#ÊŸ), ⁄UÙÁ„à ‡Ê◊ʸ, Á‡Êπ⁄U œflŸ, •Á¡¥ÄUÿ ⁄U„ÊáÊapple,
Áfl⁄UÊ≈U ∑§Ù„‹Ë, ‚È⁄Uapple‡Ê ⁄UÒŸÊ, •ˇÊ⁄U ¬≈Uapple‹, „⁄U÷¡Ÿ Á‚¥„, •Á◊à Á◊üÊÊ, ◊ÙÁ„à ‡Ê◊ʸ, ÷ÈflŸappleE⁄U
∑§È◊Ê⁄U, ∞‚ •⁄UÁfl¥Œ, S≈UÈ•≈U¸ Á’ÛÊË, •¥’ÊÃË ⁄UÊÿÈ«Í •ı⁄U ªÈ⁄U∑§Ë⁄Uà ◊ÊŸ–
flÊ‹◊Ê≈U¸ Ÿapple ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ∑§⁄UÙ«∏Ù¥
«Ê‹⁄U ∑§Ë Á⁄UEà ŒË — ⁄U¬≈U
flÊÁ‡Ê¥ª≈UŸ– •◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑§Ë ’„È⁄UÊC˛Ëÿ πÈŒ⁄UÊ ∑§¥¬ŸË flÊ‹◊Ê≈U¸ ¬⁄U ‚¥Œapple„ „Ò Á∑§
©‚Ÿapple ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ∑§⁄UÙ«∏Ù¥ «Ê‹⁄U ∑§Ë Á⁄UEà ŒË– ÿ„ ’Êà ◊ËÁ«ÿÊ ◊apple¥ •Ê߸ ∞∑§ π’⁄U ◊apple¥
∑§„Ê ªÿÊ– flÊ‹ S≈˛Ë≈U ¡Ÿ¸‹ Ÿapple ∞∑§ π’⁄U ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ flÊ‹◊Ê≈U¸ mÊ⁄UÊ Á¡‚
‚¥ÁŒÇœ Á⁄UEà ◊Ê◊‹apple ∑§Ê πÈ‹Ê‚Ê „È•Ê „Ò ©‚◊apple¥ ÁŸêŸ ¬ŒÙ¥ ¬⁄U ÃÒŸÊà SÕÊŸËÿ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥
∑§Ù ¿Ù≈UË-¿Ù≈UË ⁄UÊÁ‡Ê ∑§Ê „¡Ê⁄UÙ¥ ’Ê⁄U ÷ȪÃÊŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ ÃÊÁ∑§ ‚Ë◊Ê ‡ÊÈÀ∑§ Áfl÷ʪ
‚apple ‚Ê◊ÊŸ ¿È«∏ÊÿÊ ¡Ê ‚∑‘§ ÿÊ ¡◊ËŸ-¡ÊÿŒÊŒ ‚¥’¥œË ◊¥¡Í⁄UË ¬˝Ê# ∑§Ë ¡Ê ‚∑‘§–
•π’Ê⁄U Ÿapple ∑§„Ê ““‹ÙªÙ¥ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÷Ê⁄UË ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ wÆÆ «Ê‹⁄U ‚apple ÷Ë ∑§◊ ∑‘§ ÷ȪÃÊŸ
∑§ß¸ ’Ê⁄U Á∑§∞ ª∞.. ∑§ß¸ ’Ê⁄U ÃÙ ¬Ê¥ø «Ê‹⁄U Ã∑§ ∑§Ë ÷Ë Á⁄UEà ŒË ªß¸ ‹appleÁ∑§Ÿ ∑§È‹
Á◊‹∑§⁄U ÿ„ ⁄UÊÁ‡Ê ∑§⁄UÙ«∏Ù¥ «Ê‹⁄U „٪˖”” π’⁄U ◊apple¥ ∑§„Ê ªÿÊ Á∑§ flÊ‹◊Ê≈U¸ Ÿapple wÆvx
◊apple¥ ÷Ê⁄UÃË ∞¥≈U⁄U¬˝Êß¡apple¡ Á‹Á◊≈Uapple« ∑‘§ ‚ÊÕ ‚¥ÿÈQ§ ©l◊ ◊apple¥ πÈŒ⁄UÊ ŒÈ∑§ÊŸapple¥ πÙ‹Ÿapple ∑§Ë
ÿÙ¡ŸÊ ⁄Ug ∑§⁄U ŒË •ı⁄U ’¡Êÿ ß‚∑‘§ ©‚Ÿapple ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ Á‚»¸ ÕÙ∑§ ÁflR§appleÃÊ ’ŸŸapple ∑§Ê
»Ò§‚‹Ê Á∑§ÿÊ– flÊ‹◊Ê≈U¸ Á¬¿‹Ë ‚¥¬˝ª ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ’„È-’˝Ê¥« πÈŒ⁄UÊ ˇÊappleòÊ ∑§Ù πÙ‹Ÿapple
∑‘§ Á‹∞ Œ’Êfl ’ŸÊ ⁄U„Ë ÕË •ı⁄U fl„ ß‚ ‚¥’¥œ ◊apple¥ •◊appleÁ⁄U∑§Ë ∑§Ê¥ª˝apple‚ ◊apple¥ ‹ÊÚÁ’¥ª ÷Ë ∑§⁄U
⁄U„Ë ÕË– ÿ„ ’Êà •◊appleÁ⁄U∑§Ë ‚¥‚Œ ∑§Ë ÁflÁ÷ÛÊ ⁄U¬≈UÙ¥ ◊apple¥ ∑§„Ë ªß¸ „Ò– π’⁄U ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§
flÊ‹◊Ê≈U¸ ∑§Ë √ÿʬ∑§ ¬Ò◊ÊŸapple ¬⁄U Á⁄UEà ŒappleŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑‘§ Á‹∞ ©‚apple •◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑‘§
ÁflŒapple‡ÊË ÷˝C √ÿfl„Ê⁄U •ÁœÁŸÿ◊ (∞»‚ˬË∞) ∑‘§ ¬˝ÊflœÊŸÙ¥ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ Œ¥Á«Ã Ÿ„Ë¥
Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ ÄUÿÙ¥Á∑§ ©‚apple ÷Ê⁄UÃËÿ ¬Á⁄UøÊ‹Ÿ ‚apple ∑§Ù߸ ◊ÈŸÊ»Ê Ÿ„Ë¥ „È•Ê „Ò–
•π’Ê⁄U Ÿapple ∑§„Ê, ““ß‚ ÉÊ≈UŸÊR§◊ ‚apple ¡È«∏apple ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∞»‚ˬË∞ ∑‘§ ÄÃ
¡È◊ʸŸÊ •ÄU‚⁄U ∑§ÁÕà ÷˝C ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ‚apple •Á¡¸Ã •Êÿ ∑§Ë ⁄UÊÁ‡Ê ‚apple ‚¥’h „ÙÃÊ „Ò–
÷Ê⁄Uà ◊apple¥ Á∑§∞ ª∞ ÷ȪÃÊŸ ¬⁄U ∑§Ù߸ ’«∏Ê ¡È◊ʸŸÊ Ÿ„Ë¥ ‹ªappleªÊ ÄUÿÙ¥Á∑§ fl„Ê¥ flÊ‹◊Ê≈U¸ ∑§Ê
¬Á⁄UøÊ‹Ÿ ◊ÈŸÊ»‘§ ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ê–”” flÊ‹◊Ê≈U¸ ∑‘§ ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ‚apple ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ Á⁄UEà ÁŒ∞ ¡ÊŸapple
∑§Ë π’⁄U ¬⁄U ∑§Ù߸ Á≈Uå¬áÊË Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ‚∑§Ë–
Á◊‹Ê ‹apple¥– ß‚ Á◊üÊáÊ ∑§Ù ∑§Ê‹apple ÉÊapple⁄UÙ¥ ¬⁄U
¬˝ÁÃÁŒŸ vÆ-vz Á◊Ÿ≈U ∑‘§ Á‹∞ ‹ªÊ ‹apple¥–
•Ê‹Í •ı⁄U πË⁄Uapple ∑‘§ ⁄U‚ ∑§Ù Á◊‹Ê∞¥,
ß‚◊apple¥ M§ß¸ «È’Ê∞¥ •ı⁄U ©‚apple ∑§⁄UË’ wÆ Á◊Ÿ≈U
•Ê¥πÙ¥ ¬⁄U ⁄Uπapple¥, Á» ⁄U ∆¥«apple ¬ÊŸË ‚apple œÙ ‹apple¥–
πË⁄Uapple ∑§Ë S‹Êß‚ ÿÊ ≈UË ’Òª ∑§Ù ¬ÊŸË
◊apple¥ Á÷ªÙ∑§⁄U •Ê¥πÙ¥ ¬⁄U ∑§⁄UË’ wÆ Á◊Ÿ≈U
Ã∑§ ⁄Uπapple¥, ß‚∑‘§ ’ÊŒ ∆¥«apple ¬ÊŸË ‚apple •Ê¥πapple¥
œÙ ‹apple¥–
∑§ëøapple •Ê‹Í ∑§Ù ∑§gÍ∑§‚ ∑§⁄U ∑§Ê‹apple
ÉÊapple⁄UÙ¥ ¬⁄U ‹ªÊ∞¥– •Êœapple ÉÊ¥≈Uapple ’ÊŒ •Ê¥πapple¥ ∆¥«apple
¬ÊŸË ‚apple œÙ ‹apple¥ •ı⁄U ◊ÊÚßSø⁄UÊß¡⁄U ‹ªÊ
‹apple¥–
ߟ∑§Ê ÷Ë ⁄Uπapple¥ πÿÊ‹
√ÿÊÿÊ◊ •ı⁄U ÿÙªÊ ∑§⁄Uapple¥, Áfl‡Êapple· M§¬
‚apple ¬˝ÊáÊÊÿÊ◊– ¬˝ÊáÊÊÿÊ◊ àfløÊ ∑§Ë ‚apple„Ã
∑‘§ Á‹∞ ’„Èà •ë¿Ê •ı⁄U ©¬ÿÙªË „ÙÃÊ
„Ò–
Ÿ◊∑§ ∑§◊ πÊ∞¥– •Áœ∑§ Ÿ◊∑§ ‚apple
‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ ¬ÊŸË ß∑§-Ê „ÙŸapple ‹ªÃÊ „Ò, Á¡‚‚apple
•Ê¥πapple¥ ‚Í¡Ë „È߸ ‹ªÃË „Ò¥ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ŸËøapple
ÕÒ‹apple ’Ÿ ¡ÊÃapple „Ò¥– •ÊœÈÁŸ∑§ ‡Êٜ٥ ◊apple¥ ÿ„
’Êà ‚Ê◊Ÿapple •Ê߸ „Ò Á∑§ ª˝ËŸ ≈UË •Ê¥πÙ¥ ∑‘§
Á‹∞ » ÊÿŒapple◊¥Œ „Ò– ß‚◊apple¥ ∑Ò§Áøã‚ ŸÊ◊
∑§Ê ∞¥≈UË•ÊÚÄU‚Ë«apple¥≈U˜‚ „ÙÃapple „Ò¥, ¡Ù •Ê¥πÙ¥
∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃapple „Ò¥–
fofo/k
ÖæÚUÌ ×ð´ Öè ·¤§ü â´SÍæ°¡
çâ¹æÌè ãñ´ ¥æòçÇØô §´ÁèçÙØçÚU´»
∑§êåÿÍ≈U⁄U •ı⁄U ‚ÍøŸÊ R§Ê¥Áà Ÿapple ¡ËflŸ
∑‘§ „⁄U ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ’Œ‹Êfl ‹Ê ÁŒÿÊ „Ò– •Ê¡
∑§Ù߸ ÷Ë √ÿfl‚Êÿ ß‚‚apple •¿ÍÃÊ Ÿ„Ë¥ „Ò–
•ı⁄U ß‚ Ã∑§ŸË∑§Ë ◊apple¥ „⁄U ⁄UÙ¡ ’Œ‹Êfl ÷Ë
„Ù ⁄U„apple „Ò¥– ßã„Ë¥ Ã∑§ŸË∑§Ë ’Œ‹ÊflÙ¥ ∑§Ë
fl¡„ ‚apple •ÊÚÁ«ÿ٠ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª ∑§Ë ‡ÊÈM§•ÊÃ
„È߸ „Ò– √ÿÊfl‚ÊÁÿ∑§ ‚¥ªËà ∑‘§ ˇÊappleòÊ ◊apple¥
•ÊÚÁ«ÿ٠ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª •¬ŸÊ ∞∑§ •‹ª
◊È∑§Ê◊ ∑§Êÿ◊ Á∑§ÿÊ „Ò– ‚¥ªËà ‚apple ¡È«∏apple
ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ •ÊÚÁ«ÿ٠ߥ¡ËÁŸÿ⁄UÙ¥ ∑‘§ Á‹∞
∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄UË •¬Ÿapple ¬‹∑‘§¥ Á’¿Ê∞ ⁄U„Ãapple „Ò¥–
äflÁŸ •ı⁄U ©ëø Ã∑§ŸË∑§Ë ∑‘§ ‚¥ª◊ ∑§Ê
ŸÊ◊ „Ò •ÊÚÁ«ÿ٠ߥ¡ËÁ⁄UÿÁ⁄U¥ª– •Ê¡ ≈UËflË,
⁄UappleÁ«ÿÙ, Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ äflÁŸ ∑‘§ ∑§Ê⁄UŸÊ◊Ù¥ ‚apple
•¬Ÿapple ª˝Ê„∑§Ù¥ ∑§Ù •Ê∑§Á·¸Ã ∑§⁄UŸapple ∑§Ë „Ù«∏
‹ªË „Ò– •ÊflÊ¡ •ı⁄U ‚È⁄U ‚apple ¡È«∏Ë ŒÈÁŸÿÊ
◊apple¥ Ÿß¸ ‚apple Ÿß¸ Ã∑§ŸË∑§Ë ∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ Á∑§ÿÊ
¡ÊÃÊ „Ò– •ÊÚÁ«ÿ٠ߥ¡ËÁŸÿ⁄U ‚È⁄UÙ¥ ◊apple¥ ÃÊ‹◊apple‹
ß‹appleÄU≈˛ÙÁŸ∑§ Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ∑§⁄UÃapple „Ò¥– •ÊÚÁ«ÿÙ
ߥ¡ËÁŸÿ⁄U ∑‘§ ∑§◊Ê‹ ∑§Ë fl¡„ ‚apple „Ë Ÿ∞-
Ÿ∞ Á«Á¡≈U‹ Á⁄U∑§ÊÚÁ«¥¸ª ‚apple Á» À◊ •ı⁄U
≈UËflË ∑§Ë ŒÈÁŸÿÊ ◊apple¥ „‹ø‹ ¬ÒŒÊ „Ù ⁄U„Ë
„Ò– „Ê‹Ê¥Á∑§ •ÊÚÁ«ÿ٠ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª ∑§Ê ˇÊappleòÊ
÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ŸÿÊ „Ò– ŒÍ‚⁄Uapple Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ◊È∑§Ê’‹apple
÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ß‚∑§Ë ¬…∏Ê߸ ’„Èà „Ë ‚ËÁ◊Ã
‚¥SÕÊŸÙ¥ ◊apple¥ „ÙÃË „Ò– äflÁŸ Ã∑§ŸË∑§Ë,
◊ÊßR§Ù» ÙŸ •ı⁄U Á⁄U∑§ÊÚÁ«¥¸ª Ã∑§ŸË∑§Ë,
‚¥ªËà ∑‘§ Á‚hÊãÃ, Á«Á¡≈U‹ •ÊÚÁ«ÿÙ
S≈UÍÁ«ÿÙ Á⁄U∑§ÊÚÁ«¥¸ª Ã∑§ŸË∑§Ë, ‚¥ªËà ∑‘§
Á‚hÊãÃ, Á«Á¡≈U‹ •ÊÚÁ«ÿÙ Á⁄U∑§ÊÚÁ«¥¸ª,
∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ ∑‘§ ∑§Êÿ¸ ¬˝áÊÊ‹Ë, ‹Êßfl ¬˝‚Ê⁄UáÊ
•ı⁄U ‚¥ªËà ◊apple¥ ∑§ÊŸÍŸ ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ •ÊÚÁ«ÿÙ
ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª ¬Ê∆˜ÿR§◊ ∑§Ù‚¸ ∑‘§ Äà ŒË
¡ÊÃË „Ò–
ß‚ ¬Ê∆˜ÿR§◊ ∑§Ù ‚» ‹ÃʬÍfl¸∑§ ¬Í⁄UÊ
∑§⁄UŸapple flÊ‹apple •èÿÕ˸ ∑§Ù ‚„Êÿ∑§ •ÊÚÁ«ÿÙ
ߥ¡ËÁŸÿ⁄U, S≈UÍÁ«ÿÙ ◊ÒŸapple¡⁄U, ‚Ê©¥« ß» ‘§ÄU≈U
∞«Ë≈U⁄U ‚Ê©¥« Á◊ÄU‚⁄U ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ◊ŸÙ⁄U¥¡Ÿ
•ı⁄U ‚◊ÊøÊ⁄U ≈UËflË øıŸ‹Ù¥, ⁄UappleÁ«ÿÙ •ı⁄U
Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ Ÿı∑§⁄UË Á◊‹ ¡ÊÃË „Ò– ÷Ê⁄Uà ◊apple¥
•Ê◊Ãı⁄U ¬⁄U ß‚ √ÿfl‚Êÿ ‚apple ¡È«∏apple ‹Ùª
•¬Ÿapple ∑§ÚÁ⁄Uÿ⁄U ∑§Ë ‡ÊÈM§•Êà S≈UÍÁ«ÿÙ
«Êÿ⁄UappleÄU≈U⁄U ∑‘§ ‚„Êÿ∑§ ∑‘§ Ãı⁄U ¬⁄U ‡ÊÈM§
∑§⁄UÃapple „Ò¥– ¡Ò‚apple-¡Ò‚apple flapple ∑§Ê◊ ‚ËπÃapple ¡ÊÃapple
„Ò¥ ©Ÿ∑§Ê ¬˝◊هʟ „ÙÃÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ÄUÿÙ¥Á∑§
÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ß‚ ¬Ê∆˜ÿR§◊ ∑§Ë ¬…∏Ê߸ ‚ËÁ◊Ã
¡ª„Ù¥ ¬⁄U „Ë „ÙÃË „Ò– ‚» ‹ •ÊÚÁ«ÿÙ
ߥ¡ËÁŸÿ⁄U ’ŸŸapple ∑§Ë øÊ„ ⁄UπŸapple flÊ‹apple
•èÿÕ˸ ß‚ ¬Ê∆˜ÿR§◊ ∑§Ë ¬…∏Ê߸ ∑‘§ Á‹∞
•ÊS≈˛appleÁ‹ÿÊ, ÿÍ∑‘§, •◊appleÁ⁄U∑§Ê •ı⁄U S¬appleŸ ¡Ò‚apple
Œapple‡ÊÙ¥ ◊apple¥ ¡ÊÃapple „Ò¥– ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ÷Ë •’ ∑§ß¸
‚¥SÕÊ∞¥ ß‚ ¬Ê∆˜ÿR§◊ ∑§Ë ‡ÊÈM§•Êà ∑§⁄U
øÈ∑§Ë „Ò¥– ◊ËÁ«ÿÊ ∞¡È∑‘§‡ÊŸ ∑§Ê‹apple¡ •ı⁄U
∞‚•Ê߸ ≈UappleÄUŸÙ‹ÊÚ¡Ë ∑§Ê‹apple¡ ‚apple ß‚
¬Ê∆˜ÿR§◊ ∑§Ë íÿÊŒÊ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‹apple ‚∑§Ãapple
„Ò¥– ÿapple ŒÙŸÙ¥ ‚¥SÕÊ∞¥ ß‚ ¬Ê∆˜ÿR§◊ ∑§Ù
‚¥øÊÁ‹Ã ÷Ë ∑§⁄UÃapple „Ò¥–
ÙßÚUæ˜æ ·Ô¤ ÎõÚUæÙ È êÇ ÂæòØÁçÙ´» âð Õ¿ð´
ÿ„ ÃÙ •Ê¬∑§Ù ¬ÃÊ „Ë „Ò Á∑§ ߟ
ÁŒŸÙ¥ Ÿfl⁄UÊòÊ ∑‘§ ÁŒŸ ø‹ ⁄U„apple „Ò¥– Ÿfl⁄UÊòÊ
∑‘§ Œı⁄UÊŸ ~ ÁŒŸ ∑§Ê fl˝Ã ⁄UπÊ ¡ÊÃÊ „Ò–
flÒ‚apple ÃÙ fl˝Ã ⁄UπŸapple ∑§Ê „◊Ê⁄Uapple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù »
ÊÿŒÊ „Ë „ÙÃÊ „Ò– ß‚‚apple ∞∑§ ÃÙ ¬ÊøŸÃ¥òÊ
∑§Ù •Ê⁄UÊ◊ Á◊‹ÃÊ „Ò, ŒÍ‚⁄UÊ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê
‡ÊÈÁh∑§⁄UáÊ ÷Ë „Ù ¡ÊÃÊ „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚‚apple »
Í« ¬ÊÚÿ¡ÁŸ¥ª ∑§Ê πÃ⁄UÊ ÷Ë ’ŸÊ ⁄U„ÃÊ „Ò–
Œ⁄U•‚‹, ∑§◊ ∑Ò§Ò‹Ù⁄UË •ı⁄U ∑§◊ ◊‚Ê‹apple
flÊ‹Ê πÊŸÊ πÊŸapple ‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù íÿÊŒÊ ◊apple„ŸÃ
Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UŸË ¬«∏ÃË ¡Ù „◊ •Ê◊ ÁŒŸÙ¥ ◊apple¥
∑§⁄UÃapple „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ¡’ fl˝Ã ∑‘§ ÁŒŸÙ¥ ◊apple¥ ¡’
„◊ •Ê‹Í •ı⁄U ∑§^Í ∑‘§ •Ê≈Uapple ∑‘§ ¬∑§ı«∏apple
¡Ò‚Ë Ã‹Ë •ı⁄U fl‚Ê flÊ‹Ë øË¡apple¥ πÊÃapple „Ò¥
ÃÙ fl˝Ã ∑§Ê ◊∑§‚Œ πà◊ „Ù ¡ÊÃÊ „Ò–
ߥÁ«ÿŸ ◊Ò«Ë∑§‹ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ
(•Ê߸.∞◊.∞.) ∑‘§ ◊„Ê‚Áøfl «ÊÚ ∑‘§.∑‘§.
•ª˝flÊ‹ Ÿapple ’ÃÊÿÊ, ““Ÿfl⁄UÊòÊÙ¥ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
âæ´Â Ùð ·¤æÅUæ ãñ Ìô §Ù ÕæÌô´ ·¤ô
ŠØæÙ ×ð´ ÚU¹·¤ÚU Õ¿æ°´ ÁæÙ
‚Ê¥¬ ∑§Ù ŒappleπÃapple „Ë ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ‚Ê¥‚apple¥ •≈U∑§ ¡ÊÃË „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ ÿ„ ’„ÈÃ
„Ë ¡„⁄UË‹Ê ¡¥ÃÈ „Ò– •ª⁄U Á∑§‚Ë √ÿÁQ§ ∑§Ù ‚Ê¥¬ ∑§Ê≈U ‹apple ÃÙ ©‚ ‡ÊÅ‚
∑§Ë ◊ıà ÷Ë „Ù ‚∑§ÃË „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ •ª⁄U •Ê¬∑‘§ ¬Ê‚ ß‚∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ∑§È¿
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË „Ù ÃÙ ¡ÊŸ ’øÊ߸ ÷Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò– ‚Ê¥¬ ∑‘§ ∑§Ê≈UŸapple ‚apple √ÿÁQ§
•øÊŸ∑§ ÉÊ’⁄UÊ ¡ÊÃÊ „Ò •ı⁄U ß‚Ë ÉÊ’⁄UÊ„≈U ∑§Ë fl¡„ ‚apple ‚Ê¥¬ ∑‘§ ¡„⁄U
∑§Ê •‚⁄U Ãapple¡Ë ‚apple „ÙÃÊ „Ò– ∞apple‚Ë ÁSÕÁà ◊apple¥ ◊Ÿ ∑§Ù ‡Êʥà ⁄UπŸapple ∑§Ë
∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄UŸË øÊÁ„∞– ∞apple‚Ë ÁSÕÁà ◊apple¥ ÄUÿÊ ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U ÄUÿÊ Ÿ ∑§⁄Uapple¥ ß‚
’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË „ÙŸÊ ’„Èà „Ë ¡M§⁄UË „Ò–
ÄUÿÊ ∑§⁄Uapple¥—
-ÃÈ⁄U¥Ã ∞¥’È‹apple¥‚ ∑§Ù ’È‹Ê∞¥– ¬ËÁ«∏à √ÿÁQ§ ∑§Ù ÉÊ’⁄UÊŸapple ∑§Ë ’¡Ê∞
‡Êʥà ⁄U„ŸÊ øÊÁ„∞– ÉÊ’⁄UÊŸapple ‚apple ÁŒ‹ ∑§Ë ªÁà Ãapple¡ „Ù ¡ÊÃË „Ò, Á¡‚‚apple
‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ πÍŸ ∑§Ê Œı⁄UÊ ÷Ë Ãapple¡ „ÙÃÊ „Ò •ı⁄U ¡„⁄U ∑§Ê ¬˝÷Êfl ÷Ë Ãapple¡Ë ‚apple
» Ò§‹ÃÊ „Ò–
-ÉÊÊfl ∑§Ù ‚Ê» ∑§⁄Uapple¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚apple ¬ÊŸË ∑§Ë œÊ⁄U ‚apple Ÿ„Ë¥ œÙŸÊ øÊÁ„∞–
ÉÊÊfl ∑§Ù ‚Íπapple ∑§ÊÚ≈UŸ ‚apple ∑§fl⁄U ∑§⁄U ŒappleŸÊ øÊÁ„∞–
- ÉÊÊfl flÊ‹Ë ¡ª„ ¬⁄U ‚Í¡Ÿ •ÊŸapple ‚apple ¬„‹apple íflÒ‹⁄UË •ı⁄U ≈UÊß≈U
∑§¬«∏apple ©ÃÊ⁄U ŒappleŸapple øÊÁ„∞–
ÿapple Ÿ ∑§⁄Uapple¥
- ÉÊÊfl ¬⁄U ’» ¸ ∑§Ë Á‚∑§Ê߸ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UŸË øÊÁ„∞–
- ÉÊÊfl ∑§Ù ∑§È⁄UappleŒapple Ÿ •ı⁄U Ÿ „Ë ◊È¥„ ‚apple ¡„⁄U ÁŸ∑§Ê‹Ÿapple ∑§Ê ¬˝ÿÊ‚
∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞–
- «ÊÚÄU≈U⁄U ∑‘§ ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ∑‘§ Á’ŸÊ ¬ËÁ«∏à ∑§Ù ŒflÊßÿÊ¥ Ÿ„Ë¥ ŒappleŸË øÊÁ„∞–
- ¡„Ê¥ ÉÊÊfl ‹ªÊ „Ù ©‚ Á„S‚apple ∑§Ù NŒÿ ‚apple §¬⁄U Ÿ„Ë¥ ⁄UπŸÊ
øÊÁ„∞–
- ß‚ Œı⁄UÊŸ ∑Ò§» ËŸ ÿÊ ∞À∑§Ù„‹ ∑§Ê ‚appleflŸ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞,
ÄUÿÙ¥Á∑§ ß‚‚apple •Ê¬∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ¡„⁄U ∑§Ù •fl‡ÊÙÁ·Ã ∑§⁄U ‹appleÃÊ „Ò–
‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ¬Ê‚ πÊŸapple ∑§Ë øË¡Ù¥ ∑‘§ ’„ÈÃ
‚ËÁ◊à Áfl∑§À¬ „ÙÃapple „Ò¥, Á¡Ÿ◊apple¥ ’‚ ∑§È^Í
•ı⁄U Á‚¥ÉÊÊ«∏apple ∑§Ê •Ê≈UÊ ‡ÊÊÁ◊‹ „ÙÃÊ „Ò ¡Ù
‹Ùª fl˝Ã ⁄Uπ ⁄U„apple „Ò¥, „◊ ©ã„apple¥ •àÿÁœ∑§
◊ÊòÊÊ ◊apple¥ Ã⁄U‹ •Ê„Ê⁄U ‹appleŸapple ∑§Ë ‚‹Ê„ ŒappleÃapple
„Ò¥, ÃÊÁ∑§ §¡Ê¸ ’ŸË ⁄U„apple •ı⁄U Á«„Êß«˛apple‡ÊŸ ‚apple
’øÊ ¡Ê ‚∑‘§–”” ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á¬¿‹apple
‚Ê‹ ∑‘§ ’øapple „È∞ ∑§È^Í •ı⁄U Á‚¥ÉÊÊ«∏apple ∑‘§ •Ê≈Uapple
∑§Ê ¬˝ÿÙª Ÿ ∑§⁄Uapple¥, ÄUÿÙ¥Á∑§ fl„ ŒÍÁ·Ã „Ù
‚∑§ÃÊ „Ò •ı⁄U ©‚apple πÊŸapple ‚apple «ÊÿÁ⁄UÿÊ „ÙŸapple
∑§Ë ‚¥÷ÊflŸÊ „ÙÃË „Ò– » ‹ ∑§Ê» Ë ◊ÊòÊÊ ◊apple¥
πÊ∞¥, ‹appleÁ∑§Ÿ ’» ˸, ‹aÍ •ı⁄U •Ê‹Í » ˝Ê߸
¡Ò‚Ë Ã‹Ë •ı⁄U •àÿÁœ∑§ øËŸË flÊ‹Ë øË¡apple¥
πÊŸapple ‚apple ŒSà „Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥–
’ÊÚ‹ËflÈ« •Á÷ŸappleÃÊ ‚ŸË Œapple•Ù‹ •¬ŸË •ÊŸapple
flÊ‹Ë Á» À◊ ÉÊÊÿ‹ fl¥‚ •ªappleŸ ∑‘§ ¡Á⁄U∞ ◊È¥’߸ ∑§Ù
•‹ª Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ÁŒπÊŸÊ øÊ„Ãapple „Ò¥– ‚ŸË ∑§Ë Á» À◊
“ÉÊÊÿ‹ flã‚ •ªappleŸ” ∑§Ù Á» ‹„Ê‹ ◊È¥’߸ ◊apple¥ ‡ÊÍ≈U
Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ‚ŸË Á» À◊ ◊apple¥ ß‚ ‡Ê„⁄U ∑§Ù
•‹ª Ã⁄U„ ‚apple ÁŒπÊŸÊ øÊ„Ãapple „Ò¥– øøʸ „Ò Á∑§ ß‚∑‘§
Á‹∞ ©ã„Ù¥Ÿapple ãÿÍ¡Ë‹Ò¥« ∑‘§ ∞∑§ ∞Á⁄Uÿ‹ ∑Ò§◊⁄Uʬ‚¸Ÿ
∑§Ù ‚Êߟ Á∑§ÿÊ „Ò– å‹appleÿ⁄U ◊Ù¥∑§ •¬ŸË ∞Á⁄Uÿ‹ »
Ù≈UÙª˝Ê» Ë ∑‘§ Á‹∞ ¡ÊŸapple ¡ÊÃapple „Ò¥– ‚ŸË ©Ÿ‚apple Á◊‹Ÿapple
∑‘§ Á‹∞ ãÿÍ ¡Ë‹Ò¥« ÷Ë ª∞ Õapple– ’ÃÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò Á∑§
“å‹appleÿ⁄U vÆ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ≈UË◊ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊È¥’߸ ¬„È¥ø ª∞
„Ò¥ •ı⁄U fl„ ‚ŸË ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§È¿ ÁŒŸ ‡Ê„⁄U ◊apple¥ ‡ÊÍÁ≈U¥ª
∑§⁄Uapple¥ªapple– ߟ ‚Ëã‚ ◊apple¥ ◊È¥’߸ ∑§Ù ß‚ Ã⁄U„ ÁŒπÊÿÊ
¡Ê∞ªÊ, Á¡‚ Ã⁄U„ ¬„‹apple ∑§÷Ë Ÿ„Ë¥ ÁŒπÊÿÊ
ªÿÊ–‚ŸË Ÿapple ‡ÊÍÁ≈U¥ª ‡ÊÈM§ ∑§⁄UŸapple ‚apple ¬„‹apple ⁄UˇÊÊ ◊¥òÊÊ‹ÿ
‚apple ß‚∑§Ë ß¡Ê¡Ã ÷Ë ‹apple ‹Ë „Ò– ‚ŸË Ÿapple ∑§„Ê,“ÿ„
Á» À◊ πÊ‚ „Ò •ı⁄U „◊ ß‚ ‚¬ŸÙ¥ ∑‘§ ‡Ê„⁄U ∑§Ù
•‹ª Ã⁄U„ ‚apple ÁŒπÊŸÊ øÊ„Ãapple Õapple– å‹appleÿ⁄U ◊Ù¥∑§
∞Á⁄Uÿ‹ ‡ÊÙ≈U˜˜‚ ◊apple¥ ◊ÊÁ„⁄U „Ò¥ •ı⁄U wÆÆ ‚apple íÿÊŒÊ Á»
À◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄U øÈ∑‘§ „Ò¥– „◊Ê⁄UË πȇÊÁ∑§S◊ÃË „Ò
Á∑§ „◊apple¥ ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ ÉÊÊÿ‹ flã‚ •ªappleŸ ◊apple¥ ∑§Ê◊
∑§⁄UŸapple ∑§Ê ◊ı∑§Ê Á◊‹ ⁄U„Ê „Ò •ı⁄U „◊apple¥ ÿ∑§ËŸ „Ò Á∑§
◊È¥’߸ ∑§Ù ’apple„Œ •‹ª Ã⁄U„ ‚apple ¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
‹πŸ§, ’ÈœflÊ⁄UU, wÆ •ÄU≈UÍ’⁄U wÆvz
ÁÕ Çþè× »Üü ãð×æ ×æçÜÙè
·¤ô çÙÎðüàæ·¤ Ùð ·¤ã çÎØæ Íæ Ù
’ÊÚ‹ËflÈ« ∑§Ë ‚Ȭ˝Á‚h •Á÷ŸappleòÊË •ı⁄U
ŸÎàÿÊ¥ªŸÊ „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË Ÿapple ‹ª÷ª øÊ⁄U
Œ‡Ê∑§ ∑‘§ ∑§Á⁄Uÿ⁄U ◊apple¥ ∑§ß¸ ‚Ȭ⁄UÁ„≈U Á»
À◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ ‹appleÁ∑§Ÿ ∑§Á⁄Uÿ⁄U ∑‘§
‡ÊÈL§•ÊÃË Œı⁄U ◊apple¥ ©ã„apple¥ fl„ ÁŒŸ ÷Ë ŒappleπŸÊ
¬«∏Ê ÕÊ, ¡’ ∞∑§ ÁŸ◊ʸÃÊ-ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ Ÿapple
©ã„apple¥ ÿ„Ê¥ Ã∑§ ∑§„ ÁŒÿÊ ÕÊ Á∑§ ©Ÿ◊apple¥
S≈UÊ⁄U •¬Ë‹ Ÿ„Ë¥ „Ò– «˛Ë◊ª‹¸ „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË
Ÿapple ¡’ Á» À◊ ߥ«S≈˛Ë ◊apple¥ ∑§Œ◊ ⁄UπÊ „Ë
ÕÊ Ã’ ∞∑§ ÃÁ◊‹ ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ üÊËœ⁄U Ÿapple
©ã„apple¥ •¬ŸË Á» À◊ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ŒappleŸapple ‚apple ÿ„
∑§„Ãapple „È∞ ßã∑§Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ Á∑§ ©Ÿ◊apple¥ S≈UÊ⁄U
•¬Ë‹ Ÿ„Ë¥ „Ò– ’ÊŒ ◊apple¥ ‚ûÊ⁄U ∑‘§ Œ‡Ê∑§ ◊apple¥
ß‚Ë ÁŸ◊ʸÃÊ-ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ Ÿapple ©Ÿ∑§Ë
‹Ù∑§Á¬˝ÿÃÊ ∑§Ù ÷ÈŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ©ã„apple¥ ‹apple∑§⁄U
v~|x ◊apple¥ ª„⁄UË øÊ‹ Á» À◊ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ Á∑§ÿÊ– „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË ∑§Ê ¡ã◊ v{ •ÄU≈UÍ’⁄U v~y} ∑§Ù ÃÁ◊‹ŸÊ«È ∑‘§ •Ê◊ÊŸ∑§È¥«Ë ◊apple¥ „È•Ê
ÕÊ– ©Ÿ∑§Ë ◊Ê¥ ¡ÿÊ øR§flÃ˸ Á» À◊ ÁŸ◊ʸÃÊ ÕË¥– ÉÊ⁄U ◊apple¥ Á» À◊Ë ◊Ê„ı‹ „ÙŸapple ‚apple ©Ÿ∑§Ê ¤ÊÈ∑§Êfl ÷Ë Á» À◊Ù¥ ∑§Ë •Ù⁄U „Ù ªÿÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple •¬ŸË ¬˝Ê⁄U¥Á÷∑§ Á‡ÊˇÊÊ øappleÛÊ߸ ‚apple ¬Í⁄UË ∑§Ë– fl·¸ v~{v ◊apple¥ ©ã„apple¥ ∞∑§ ‹ÉÊÈ ŸÊ≈U∑§ ¬Ê¥«fl flŸflÊ‚◊ ◊apple¥ ’Ãı⁄U ŸÃ¸∑§Ë ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple
∑§Ê •fl‚⁄U Á◊‹Ê– fl·¸ v~{} ◊apple¥ „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË ∑§Ù ‚fl¸¬˝Õ◊ ⁄UÊ¡∑§¬Í⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ Á» À◊ ‚¬ŸÙ¥ ∑§Ê ‚ıŒÊª⁄ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
◊ı∑§Ê Á◊‹Ê– Á» À◊ ∑‘§ ¬˝øÊ⁄U ∑‘§ Œı⁄UÊŸ „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË ∑§Ù «˛Ë◊ ª‹¸ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ¬˝øÊÁ⁄Uà Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ’ŒÁ∑§S◊ÃË ‚apple Á» À◊ Á≈U∑§≈U
Áπ«∏∑§Ë ¬⁄U •‚» ‹ ‚ÊÁ’à „È߸ ‹appleÁ∑§Ÿ •Á÷ŸappleòÊË ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË ∑§Ù Œ‡Ê¸∑§Ù¥ Ÿapple ¬‚¥Œ ∑§⁄U Á‹ÿÊ– „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË ∑§Ù
¬„‹Ë ‚» ‹ÃÊ fl·¸ v~|Æ ◊apple¥ ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã Á» À◊ ¡ÊÚŸË ◊apple⁄UÊ ŸÊ◊ ‚apple „ÊÁ‚‹ „È߸– ß‚◊apple¥ ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ •Á÷ŸappleÃÊ ŒappleflÊŸ¥Œ ◊ÈÅÿ ÷ÍÁ◊∑§Ê
◊apple¥ Õapple– Á» À◊ ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë ¡Ù«∏Ë ∑§Ù Œ‡Ê¸∑§Ù¥ Ÿapple Á‚⁄U •Ê¥πÙ¥ ¬⁄U Á‹ÿÊ •ı⁄U Á» À◊ ‚Ȭ⁄UÁ„≈U ⁄U„Ë– ß‚∑‘§ ’ÊŒ ⁄U◊apple‡Ê Á‚å¬Ë ∑§Ë
fl·¸ v~|v ◊apple¥ ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã Á» À◊ •¥ŒÊ¡ ◊apple¥ ÷Ë „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË Ÿapple •¬Ÿapple •Á÷Ÿÿ ‚apple Œ‡Ê¸∑§Ù¥ ∑§Ù ◊¥òÊ◊ÈÇœ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– fl·¸ v~|w
◊apple¥ „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË ∑§Ù ⁄U◊apple‡Ê Á‚å¬Ë ∑§Ë „Ë Á» À◊ ‚ËÃÊ •ı⁄U ªËÃÊ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê •fl‚⁄U Á◊‹Ê, ¡Ù ©Ÿ∑‘§ Á‚Ÿapple ∑§Á⁄Uÿ⁄U
∑‘§ Á‹∞ ◊Ë‹ ∑§Ê ¬àÕ⁄U ‚ÊÁ’à „È߸– ß‚ Á» À◊ ∑§Ë ‚» ‹ÃÊ ∑‘§ ’ÊŒ fl„ ‡ÊÙ„⁄Uà ∑§Ë ’È¥‹ÁŒÿÙ¥ ¬⁄U ¡Ê ¬„È¥øË¥– ©ã„apple¥ ß‚
Á» À◊ ◊apple¥ Œ◊ŒÊ⁄U •Á÷Ÿÿ ∑‘§ Á‹∞ ‚fl¸üÊappleD •Á÷ŸappleòÊË ∑‘§ Á» À◊ » ‘§ÿ⁄U ¬È⁄US∑§Ê⁄U ‚apple ÷Ë ‚ê◊ÊÁŸÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË
‚ËÃÊ •ı⁄U ªËÃÊ ‚apple Á» À◊ ߥ«S≈˛Ë ◊apple¥ ‡ÊÙ„⁄Uà ∑§Ë ’È‹¥ÁŒÿÙ¥ ¬⁄U ¬„È¥øË¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ÁŒ‹øS¬ ’Êà ÿ„ „Ò Á∑§ Á» À◊ ∑‘§ ÁŸ◊ʸáÊ
∑‘§ ‚◊ÿ ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ ⁄U◊apple‡Ê Á‚å¬Ë ŸÊÁÿ∑§Ê ∑§Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê ∑‘§ Á‹∞ ◊È◊ÃÊ¡ ∑§Ê øÿŸ ∑§⁄UŸÊ øÊ„Ãapple Õapple ‹appleÁ∑§Ÿ Á∑§‚Ë ∑§Ê⁄UáÊ ‚apple fl„
ÿ„ Á» À◊ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§Ë– ’ÊŒ ◊apple¥ „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË ∑§Ù ß‚ Á» À◊ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê •fl‚⁄U Á◊‹Ê– ¬⁄UŒapple ¬⁄U „apple◊Ê ◊ÊÁ‹ŸË
∑§Ë ¡Ù«∏Ë œ◊apple¸ãŒ˝ ∑‘§ ‚ÊÕ πÍ’ ¡◊Ë– ÿ„ Á» À◊Ë ¡Ù«∏Ë ‚’‚apple ¬„‹apple Á» À◊ ‡Ê⁄UÊ» à ‚apple øøʸ ◊apple¥ •Ê߸– fl·¸ v~|z ◊apple¥ ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã
Á» À◊ ‡ÊÙ‹apple ◊apple¥ œ◊apple¸ãŒ˝ Ÿapple flË⁄U •ı⁄U „apple◊Ê◊ÊÁ‹ŸË Ÿapple ’‚¥ÃË ∑§Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê ◊apple¥ Œ‡Ê¸∑§Ù¥ ∑§Ê ÷⁄U¬Í⁄U ◊ŸÙ⁄U¥¡Ÿ Á∑§ÿÊ– „apple◊Ê •ı⁄U œ◊apple¸ãŒ˝
∑§Ë ÿ„ ¡Ù«∏Ë ßÃŸË •Áœ∑§ ¬‚¥Œ ∑§Ë ªß¸ Á∑§ œ◊apple¸ãŒ˝ ∑§Ë ⁄UË‹ ‹Êß» ∑§Ë «˛Ë◊ ª‹¸ „apple◊Ê◊ÊÁ‹ŸË ©Ÿ∑‘§ ⁄UËÿ‹ ‹Êß» ∑§Ë
«˛Ë◊ ª‹¸ ’Ÿ ªß¸¥– ’ÊŒ ◊apple¥ ß‚ ¡Ù«∏Ë Ÿapple «˛Ë◊ ª‹¸, ø⁄U‚, •Ê‚¬Ê‚, ¬˝ÁÃôÊÊ, ⁄UÊ¡Ê ¡ÊŸË, ⁄UÁ¡ÿÊ ‚ÈÀÃÊŸ, •‹Ë ’Ê’Ê
øÊ‹Ë‚ øÙ⁄U, ’ªÊflÃ, •ÊÃ¥∑§, Œ ’ÁŸ¥¸ª ≈˛appleŸ, ŒÙSà •ÊÁŒ Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ ∞∑§ ‚ÊÕ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ–
×é´Õ§ü ·¤ô ¥Ü» ÌÚUè·Ô¤ âð
çιæÙæ ¿æãÌð ãñ´ âÙè Îð¥ôÜ
‚‹◊ÊŸ πÊŸ Ÿapple ∑§Ë ª‹¸» ˝Ò¥« ‹ÈÁ‹ÿÊ ‚apple ‚ªÊ߸
Œ’¥ª S≈UÊ⁄U ‚‹◊ÊŸ πÊŸ ∑‘§ » Ò§¥‚ ∑‘§ Á‹∞
πȇÊπ’⁄UË „Ò– ¡Ë „Ê¥ π’⁄U Á◊‹Ë „Ò Á∑§ ‚‹◊ÊŸ
Ÿapple •¬ŸË ª‹¸» ˝Ò¥« ‹ÈÁ‹ÿÊ ‚apple ‚ªÊ߸ ∑§⁄U ‹Ë „Ò–
ÿ„ π’⁄U ÷Ê⁄UÃËÿ ◊ËÁ«ÿÊ ‚apple Ÿ„Ë¥ ’ÁÀ∑§
⁄UÙ◊ÊÁŸÿÊ ◊apple¥ ◊ËÁ«ÿÊ ∑§Ë •ı⁄U ‚apple ¡Ê⁄UË ∑§Ë ªß¸ „Ò–
Œ⁄U•‚‹ z „çÃapple ¬„‹apple ⁄UÙ◊ÊÁŸÿÊ flÊÁ¬‚ ‹ı≈UË
‹ÈÁ‹ÿÊ ∑‘§ „ÊÕ ◊apple¥ ∞∑§ •¥ªÍ∆Ë ŒappleπË ªß¸– ß‚apple
Œappleπ ∞apple‚Ê ‹ª ⁄U„Ê „Ò Á∑§ ¡Ò‚apple ÿapple ‚ªÊ߸ ∑§Ë
•¥ªÍ∆Ë „Ò– •Ê¬∑§Ù ’ÃÊ Œapple¥ Á∑§ ‚‹◊ÊŸ ∑§ß¸ ’Ê⁄U
‹ÈÁ‹ÿÊ ∑‘§ ‚ÊÕ •¬Ÿapple Á⁄U‡Ãapple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ‚ÈÁπ¸ÿÙ¥
◊apple¥ ¿Ê∞ „Ò¥– ßÃŸÊ „Ë Ÿ„Ë¥ Á¬¿‹apple ‚Ê‹ ‚‹◊ÊŸ
πÊŸ ∑§Ë ’„Ÿ •Á¬¸ÃÊ ∑§Ë ‡ÊÊŒË ◊apple¥ ÷Ë ‹ÈÁ‹ÿÊ
◊ı¡ÍŒ ÕË– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ fl„ ©Ÿ∑‘§ ¬Á⁄UflÊ⁄U ‚apple ÷Ë Á◊‹ øÈ∑§Ë „Ò¥– Á» ‹„Ê‹ ß‚ ’Êà ∑§Ë ‚‹◊ÊŸ ÿÊ ‹ÈÁ‹ÿÊ
∑§Ë •ı⁄U ‚apple ∑§Ù߸ ¬ÈÁC Ÿ„Ë¥ ∑§Ë ªß¸– ’ÃÊ Œapple¥ Á∑§ ‚‹◊ÊŸ ߟ ÁŒŸÙ¥ •¬ŸË Á» À◊ ‚ÈÀÃÊŸ ∑§Ë ‡ÊÍÁ≈U¥ª ◊apple¥ √ÿSà „Ò–
çÂÌæ ·¤è çÈ Ë× ×ð´ çÈ ÚU ·¤æ× ·¤ÚUð´»ð ßM¤‡æ ÏßÙ
’ÊÚ‹ËflÈ« ∑‘§ ŸflÙÁŒÃ •Á÷ŸappleÃÊ flM§áÊ œflŸ •¬Ÿapple Á¬ÃÊ
«appleÁfl« œflŸ ∑§Ë Á» À◊ ◊apple¥ Á» ⁄U ‚apple ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃapple Ÿ¡⁄U •Ê
‚∑§Ãapple „Ò¥– fl·¸ wÆvw ◊apple¥ ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã Á» À◊ “S≈UÍ«apple¥≈U •ÊÚ» Œ
ßÿ⁄U” ‚apple ’ÊÚ‹ËflÈ« ◊apple¥ •¬Ÿapple ∑§Á⁄Uÿ⁄U ∑§Ë ‡ÊÈM§•Êà ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple
flL§áÊ œflŸ Ÿapple fl·¸ wÆvy ◊apple¥ ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã •¬Ÿapple Á¬ÃÊ «appleÁfl« œflŸ
ÁŸŒapple¸Á‡Êà Á» À◊ “◊Ò¥ Ãapple⁄UÊ „Ë⁄UÙ” ◊apple¥ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ ÕÊ– øøʸ „Ò Á∑§
flM§áÊ ∞∑§ ’Ê⁄U Á» ⁄U ‚apple •¬Ÿapple ¬Ê¬Ê ∑§Ë «Êÿ⁄UappleÄU≈UÙÁ⁄Uÿ‹ Á»
À◊ ◊apple¥ ÁŒπ ‚∑§Ãapple „Ò¥ ¡Ù ∞∑§ ‚Ê©Õ Á» À◊ ∑§Ë ⁄UË◊apple∑§ „Ò–
flL§áÊ œflŸ ߟ ÁŒŸÙ ⁄UÙÁ„à ‡Êapple^Ë ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡ÊŸ ◊apple¥ ’Ÿ ⁄U„Ë
Á» À◊ “ÁŒ‹flÊ‹apple” •ı⁄U •¬Ÿapple ÷Ê߸ ⁄UÙÁ„à œflŸ ∑§Ë Á» À◊ “Á…‡ÊÍ◊” ∑§Ë ‡ÊÍÁ≈U¥ª ◊apple¥ Á’¡Ë „Ò¥– ߟ Á» À◊Ù¥ ∑§Ë ‡ÊÍÁ≈U¥ª
¬Í⁄UË ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ flL§áÊ •¬Ÿapple ¬Ê¬Ê «appleÁfl« œflŸ ∑§Ë Á» À◊ ¬⁄U ∑§Ê◊ ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥–
SflÊ◊Ë- ¬ÍflÊ¥¸ø‹ ◊ËÁ«ÿÊ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞, ¬˝∑§Ê‡Ê∑§, ◊ÈŒ˝∑§ ∞fl¥ ‚ê¬ÊŒ∑§- „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ mÊ⁄UÊ ‚ʰ߸¥¥ •Ê» ‚apple≈U Á¬˝ã≈U‚¸, ¬ÃÊ- yÆ, flÊ‚ÈŒapplefl ÷flŸ, ÷ÊÃπ¥«apple ‚¥ªËà ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ ¬Ë¿apple, ∑Ò§‚⁄U’ʪ, ‹πŸ§ ‚apple ◊ÈÁŒ˝Ã ∞fl¥ π‚⁄UÊ Ÿ¥.-vxv, ªËÃʬÈ⁄UË øı⁄UÊ„Ê, π⁄UªÊ¬È⁄U ⁄UÙ«, ªÙ◊ÃËŸª⁄U ‹πŸ§ -
ww{ÆvÆ (©.¬˝) ‚apple ¬˝∑§ÊÁ‡Êà – ‚ê¬ÊŒ∑§ - „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ ‚ê¬∑§¸ —- ~}x~-ywzvÆÆ, ~yvz-ywzvÆÆ, ~}}~-ywzvÆÆ, ~}Æ|-ywzvÆÆ, R.N.I. No. UPHIN/2015/62559, Email :- poorvanchalmediaassociation@gmail.com,
Website : www.poorvanchalmedia.com ß‚ •¥∑§ ◊apple¥ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ‚◊Sà ‚◊ÊøÊ⁄UÙ ∑‘§ øÿŸ „appleÃÈ ¬Ë•Ê⁄U’Ë ∞ÄU≈U ∑‘§ •ãê¸Ã ©ûÊ⁄UŒÊÿË ÃÕÊ ß‚‚apple ©à¬ÛÊ ‚◊Sà ÁflflÊŒ ‹πŸ§ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑‘§ •œËŸ „Ù¥ªapple –
4