30-10-2015

www.poorvanchalmedia.com
çã‹Îè
iwokZpy
ÎñçÙ·¤
a ehfM;k ,lksfl,'ku
¡ÒÁfl∑§ ∑§ÎÁ· ∑§Ê •Õ¸ „Ò ¬¥øÃàflÙ¥
‚apple ‚¥ÃÈ‹Ÿ ’ŸÊ∑§⁄U ø‹ŸÊ
•Á«ª, •ª˝‚⁄U ÁŸc¬ˇÊ •π’Ê⁄U
2
ÁæòÙè ÜèßÚU ·¤è ã´âæÙð ·¤è
4
ÿæ×Ìæ âð ·¤æÁôÜ ÂýÖæçßÌ
o"kZ&1 vad& 202
y[kuÅ]
'kqØokj] 30 vDVwcj 2015
i`"B % 4
ewY; % 2 :i,
Âý×é¹ â×æ¿æÚU
ªÙ◊ÃË Á⁄Ufl⁄U »˝ ã≈U ∑§Ù ÁflE
SÃ⁄U ∑§Ê ’ŸÊÿÊ ¡Ê∞— Á‡Êfl¬Ê‹
‹πŸ§– Á‚¥øÊ߸ ◊¥òÊË Á‡Êfl¬Ê‹ Á‚¥„ ÿÊŒfl ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊apple¥ ªÙ◊ÃË ŸŒË Á⁄Ufl⁄U
» ˝¥≈U ∑§Ë ’Ò∆∑§ •Ê¡ ‹Ù∑§ ÁŸ◊ʸáÊ Áfl÷ʪ ∑‘§ ‚÷Ê∑§ˇÊ ◊apple¥ ‚ê¬ÛÊ „È߸– Á¡‚◊apple¥ Á‚¥øÊ߸
◊¥òÊË Ÿapple ªÙ◊ÃË Á⁄Ufl⁄U » ˝ã≈U ∑§Ù ÁflE SÃ⁄U ∑§Ê ’ŸÊÿapple ¡ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ø‹ ⁄U„apple ∑§ÊÿÙ¥¸ ∞fl¥
zÆ „¡Ê⁄U ’ëøÙ¥ ∑§Ë ∞∑§ Á∑§◊ËÆ ‹ê’Ë » Ù≈UÙ ‹ªÊÿapple ¡ÊŸapple „appleÃÈ ÁøÁã„à SÕÊŸ Á∑§ÿÊ
¡ÊŸapple ∑‘§ ‚ê’㜠◊apple¥ ÁfløÊ⁄U Áfl◊‡Ê¸ Á∑§ÿÊ– ªÙ◊ÃË ŸŒË Ã≈U’㜠‚ıãŒÿ¸∑§⁄UáÊ ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ë
‚◊ˡÊÊ ◊apple¥ Á¡‚◊apple¥ ªÙ◊ÃË ŸŒË ∑‘§ ’Ê∞ Á∑§ŸÊ⁄Uapple ¬⁄U ªÊ¥œË ‚appleÃÈ ÃÕÊ ªÙ◊ÃË Áflÿ⁄U ∑‘§
◊äÿ Ã≈U Áfl∑§Ê‚ ‚ê’ãœË ‚Òꬋ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ∑§Êÿ¸ Á¡‚∑§Ê ‹ˇÿ vv Ÿflê’⁄U∞
wÆvz ⁄UπÊ ªÿÊ ÕÊ ß‚ ‚Òꬋ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ∑§Êÿ¸ ¬˝ªÁà ¬⁄U „Ò– ◊ÈÅÿ ‚Áøfl mÊ⁄UÊ ‡ÊÊ◊
x—xÆ ’¡apple flÒ∑§ÁÀ¬∑§ SÕ‹ ∞fl¥ ªÙ◊ÃË ŸŒË ∑§Ê ÁŸ⁄UˇÊáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ◊ÈÅÿ ‚Áøfl Ÿapple
Á‚¥øÊ߸ Áfl÷ʪ mÊ⁄UÊ R§ÿ Á∑§ÿapple ªÿapple y •ŒŒ ∞ê» ËÁ’¬‚ «apple§¡‚¸ ∑‘§ ªÙ◊ÃË ◊apple¥ ø‹Ãapple
„È∞ ÁŸ⁄UˡÊáÊ ÷Ë Á∑§ÿÊ– ’Ò∆∑§ ◊apple¥ Á‚¥øÊ߸ ⁄UÊíÿ ◊¥òÊË ‚È⁄UappleãŒ˝ ¬≈Uapple‹, ¬˝◊Èπ ‚Áøfl
Á‚¥øÊ߸ ŒË¬∑§ Á‚¥ÉÊ‹ ∞ ◊á«‹ÊÿÈQ§ ‹πŸ§ üÊË ◊„apple‡Ê ªÈ#Ê∞ ‚Áøfl ¬ÿ¸≈UŸ •◊ÎÃ
•Á÷¡ÊÃ, Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ‹πŸ§ ⁄UÊ¡‡Êappleπ⁄U, ◊ÈÅÿ •Á÷ÿãÃÊ ‡ÊÊ⁄UŒÊ ‚„Êÿ∑§
∞‚Æ∞ŸÆ‡Ê◊ʸ ∞fl¥ •ãÿ •Áœ∑§Ê⁄UË ÷Ë ◊ı¡ÍŒ Õapple–
‹appleÆ ¡Ÿ⁄U‹ ⁄UÊ¡Ÿ ’ŇÊË Ÿapple ¿ûÊË‚ª…∏ ÃÕÊ
•Ù«Ë·Ê ‚’ ∞Á⁄UÿÊ ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ‚Òãÿ ∑§Ê Œı⁄UÊ Á∑§ÿÊ
‹πŸ§ – ◊äÿ ∑§◊ÊŸ ∑‘§ ‚appleŸÊäÿˇÊ ‹appleÆ ¡Ÿ⁄U‹ ⁄UÊ¡Ÿ ’ŇÊË, ¬ËflË∞‚∞◊,
ÿÍflÊ߸∞‚∞◊, ∞«Ë‚Ë, Ÿapple •Ê¡ Ÿÿapple ‚Òãÿ S≈Uapple·Ÿ ⁄UÊÿ¬È⁄U ∑§Ê Œı⁄UÊ Á∑§ÿÊ– ß‚ Œı⁄UÊŸ
◊äÿ ∑§◊ÊŸ ‚appleŸÊ ¬%Ë ∑§ÀÿÊáÊ ‚¥ÉÊ ∑§Ë •äÿˇÊÊ «ÊÚ.üÊË◊ÃË ¬˝ËÁà ’Å·Ë ÷Ë ©Ÿ∑‘§
‚ÊÕ ÕË– ‹appleÆ ¡Ÿ⁄U‹ ⁄UÊ¡Ÿ ’ŇÊË ∑§Ê ß‚ Œı⁄Uapple ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚apple ‚Íÿʸ ∑§◊ÊŸ ∑§Ù ‚ÄË
Ãı⁄U ¬⁄U ‚◊¤ÊŸapple ∑§Ê ∞∑§ ¬˝ÿÊ‚ ÕÊ– ß‚ Œı⁄UÊŸ ‹appleÆ ¡Ÿ⁄U‹ ’ŇÊË Ÿapple fl„ÊÚ¥ ∞∑§-∞∑§
¡flÊŸÙ¥ ‚apple M§’M§ „È∞ ÃÕÊ ©Ÿ∑§Ê „ı‚‹Ê ’…∏ÊÿÊ– ß‚ Œı⁄UÊŸ ◊äÿ ∑§◊ÊŸ ‚appleŸÊ ¬%Ë
∑§ÀÿÊáÊ ‚¥ÉÊ ∑§Ë •äÿˇÊÊ «ÊÚ. üÊË◊ÃË ¬˝ËÁà ’ŇÊË Ÿapple ÷Ë S≈Uapple‡ÊŸ ∑‘§ ‚Òãÿ ¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ ‚apple
M§’M§ „È߸ ÃÕÊ ©Ÿ∑‘§ ‡ÊÒˇÊÁáÊ∑§ ∑§ÀÿÊáÊ ‚Á„à flÁ÷ÛÊ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ê
¡Êÿ¡Ê Á‹ÿÊ– ß‚ Œı⁄UÊŸ «ÊÚ. üÊË◊ÃË ’Å·Ë Ÿapple üÊË ‚àÿ ‚ʥ߸ ‚¥¡ËflŸË •S¬ÃÊ‹ ∑§Ê
÷˝◊áÊ Á∑§ÿÊ ¡„ÊÚ¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ¬Ò«ÿÊÁ≈U˜∑§/∑§Ê⁄UÁ«∞∑§ ‚¡¸⁄UË fl ß‹Ê¡ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ã˸ „È∞
’ëøÙ¥ ‚apple Á◊‹Ë¥ ∞fl¥ ©ã„apple¥ ©¬„Ê⁄U ÷apple¥≈U Á∑§ÿapple– ‹appleÆ ¡Ÿ⁄U‹ ⁄UÊ¡Ÿ ’ŇÊË ∑§Ê ÿ„ ÁflŒÊ߸
Œı⁄UÊ ÕÊ ¡Ù ÷Ê⁄UÃËÿ ‚·SòÊ ‚appleŸÊ ◊apple¥ yÆ fl·Ù¥¸ ∑§Ë ‡ÊÊŸŒÊ⁄U ‚appleflÊ ∑‘§ ’ÊŒ •ª‹apple ◊Ê„ xÆ
Ÿfl¥’⁄U wÆvz ∑§Ù ‚appleflÊÁŸflÎà „Ù ⁄U„apple „Ò¥–
‚⁄U∑§Ê⁄UË ‚¥SÕÊŸÙ¥, ∑§Ê◊Á‡Ê¸ÿ‹ ∑§ÊꬋappleÄU‚ ÃÕÊ •ãÿ
÷flŸÙ¥ ¬⁄U M§» ≈Uʬ ‚Ù‹⁄U å‹Êá≈U ∑§Ë SÕʬŸÊ •ÁŸflÊÿ¸
‹πŸ§ – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‡ÊÊ‚Ÿ Ÿapple ‚⁄U∑§Ê⁄UË, •h¸ ‚⁄U∑§Ê⁄UË, ‚⁄U∑§Ê⁄UË
SflÒÁë¿∑§,‚„ÊÿÃÊ ¬˝Ê# ‚¥SÕÊŸÙ¥, ¬˝ÁÃDÊŸ ∑‘§ zÆÆÆ flª¸ ◊Ë≈U⁄U ∞fl¥ •Áœ∑§ ˇÊappleòÊ»
‹ ∑‘§ ∑§Êÿʸ‹ÿ, „Ê©Á‚¥ª ∞fl¥ ∑§Ê◊Á‡Ê¸ÿ‹ ∑§ÊꬋappleÄU‚ ÃÕÊ •ãÿ ÷flŸÙ¥ ¬⁄U M§»
≈Uʬ ‚Ù‹⁄U ¬Êfl⁄U å‹Êá≈U ∑§Ë SÕʬŸÊ •ÁŸflÊÿ¸ M§¬ ‚apple ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ¡Ê⁄UË Á∑§ÿapple
„Ò¥– •ÊflÊ‚ ∞fl¥ ‡Ê„⁄UË ÁŸÿÙ¡Ÿ Áfl÷ʪ mÊ⁄UÊ ß‚ ‚¥’¥œ ◊apple¥ ¡Ê⁄UË ‡ÊÊ‚ŸÊŒapple‡Ê ∑‘§
•ŸÈ‚Ê⁄U •ÊflÊ‚ •ÊÿÈQ§, ©¬ÊäÿˇÊ, ‚◊Sà Áfl∑§Ê‚ ¬˝ÊÁœ∑§⁄UáÊ, •äÿˇÊ, ‚◊SÃ
Áfl‡Êapple· ˇÊappleòÊ Áfl∑§Ê‚ ¬˝ÊÁœ∑§⁄UáÊ ÃÕÊ ÁŸÿ¥òÊ∑§ ¬˝ÊÁœ∑§Ê⁄UË, ‚◊Sà ÁflÁŸÿÁ◊à ˇÊappleòÊ
∑§Ù ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple ªÿapple „Ò¥ Á∑§ ‚◊Sà ‚⁄U∑§Ê⁄UË, •h¸ ‚⁄U∑§Ê⁄UË,SflÒÁë¿∑§, ‚„ÊÿÃÊ ¬˝Ê#
‚¥SÕÊŸÙ¥ä¬˝ÁÃDÊŸÙ¥ ◊apple¥ zÆÆÆ flª¸◊Ë≈U⁄U ÿÊ ©‚‚apple •Áœ∑§ ˇÊappleòÊ» ‹ ∑‘§ ∑§Êÿʸ‹ÿ∞
„Ê©Á‚¥ª ∞fl¥ ∑§Ê◊Á‡Ê¸ÿ‹ ∑§ÊꬋappleÄU‚ ÃÕÊ •ãÿ ÷flŸÙ¥ ◊apple¥ M§» ≈Uʬ ‚Ù‹⁄U
» Ù≈UÙflÙÀ≈UÊ߸∑§ ¬Êfl⁄U å‹Êá≈U ∑§Ë SÕʬŸÊ ÷flŸ ∑§Ë ∑§È‚˸ ˇÊappleòÊ» ‹ ∑‘§ ãÿÍŸÃ◊ wz
¬˝ÁÇÊà M§» ≈Uʬ ∞Á⁄UÿÊ ¬⁄U •ÁŸflÊÿ¸ M§¬ ‚apple ∑§Ë ¡Êÿapple– ©ÑappleπŸËÿ „Ò Á∑§ •ÊflÊ‚
‚appleÄU≈U⁄U ◊apple¥ ‚ı⁄U §¡Ê¸ ∑§Ù ’…∏ÊflÊ ŒappleŸapple ∑‘§ ©gapple‡ÿ ‚apple zÆÆÆ flª¸◊Ë≈U⁄U ∞fl¥ ©‚‚apple •Áœ∑§
ˇÊappleòÊ» ‹ ∑‘§ „Ê©Á‚¥ª ∞fl¥ ∑§Ê◊Á‡Ê¸ÿ‹ ∑§ÊꬋappleÄU‚∞ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÃÕÊ ªÒ⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑§Êÿʸ‹ÿÙ¥ •ı⁄U ÷flŸÙ¥ ◊apple¥ •Ê¥Á‡Ê∑§ ÁfllÈà ‹Ù« ∑§Ë ¬ÍÁø „appleÃÈ ‚ı⁄U §¡Ê¸ å‹Êá≈Uä‚¥ÿ¥òÊ
∑§Ë SÕʬŸÊ ∑§Ù ¬˝Ùà‚ÊÁ„à Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ê ¬˝ÊÁflœÊŸ „Ò–
⁄Uapple‡Ê◊ ©à¬ÊŒŸ „appleÃÈ ‚Ȍ΅∏ √ÿflSÕÊ ‹ÊªÍ
‹πŸ§ – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ⁄Uapple‡Ê◊ ©lÙª ∑§Ù ’…∏ÊflÊ ŒappleŸapple ∑‘§ ©gapple‡ÿ ‚apple
‡Ê„ÃÍÃ, •¡È¸Ÿ, •Ê⁄Uá«Ë ∑§Ë πappleÃË ¬⁄U Áfl‡Êapple· äÿÊŸ ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ⁄Uapple‡Ê◊ ©à¬ÊŒŸ
‚apple ¡È«∏apple ∑§Êÿ¸R§◊Ù¥ ◊apple¥ ⁄Uapple‡Ê◊ ∑§Ë≈U ∑‘§ ÷Ùíÿ flΡÊÙ¥ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ „appleÃÈ ¬ıœ ©à¬ÊŒŸ,
flΡÊÊ⁄UÙ¬áÊ, ¬ûÊË ©à¬ÊŒŸ, øÊ∑§Ë ∑§Ë≈U¬Ê‹Ÿ, ©ûÊ⁄UÊflSÕÊ ∑§Ë≈U¬Ê‹Ÿ, ∑§ÙÿÊ ©à¬ÊŒŸ
ÃÕÊ ¬ÙSà ∑§∑§ÍŸ ∑§Ë •ãê¸Ã œÊªÊ∑§⁄UáÊ, ⁄Uapple‡Ê◊ flSòÊÙ¥ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ, ⁄U¥ªÊ߸.¿¬Ê߸
∞fl¥ Áfl¬áÊŸ •ÊÁŒ ¬˝◊Èπ ÁR§ÿÊ∑§‹Ê¬ ‚Áê◊Á‹Ã „Ò¥– ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ‡Ê„ÃÍÃË
⁄Uapple‡Ê◊ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ íÿÊŒÊÃ⁄U Ã⁄UÊ߸, ¬ÍflÊ¥¸ø‹ ∞fl¥ ¬Áp◊Ë ˇÊappleòÊ ∑‘§
¡Ÿ¬ŒÙ¥ ◊apple¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „apple– ≈U‚⁄U ⁄Uapple‡Ê◊ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ’ÈãŒapple‹πá« ∞fl¥ ÁflãäÿÊ¥ø‹
ˇÊappleòÊ ÃÕÊ •⁄Uá«Ë ⁄Uapple‡Ê◊ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ∑§ÊŸ¬È⁄U Ÿª⁄U, ∑§ÊŸ¬È⁄U Œapple„ÊÃ, » Ãapple„¬È⁄U,
„◊Ë⁄U¬È⁄U, ÁøòÊ∑§Í≈U, ¡Ê‹ıŸ ∞fl¥ ’Ê¥ŒÊ •ÊÁŒ ¡Ÿ¬ŒÙ¥ ◊apple¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò¥– ¬˝Œapple‡Ê
∑§Ë ©cáÊ ∑§Á≈U’ãœËÿ ∞fl¥ ‡ÊËÃÙcáÊ ¡‹flÊÿÈ ◊apple¥ ‡Ê„ÃÍÃË ⁄Uapple‡Ê◊ ∑‘§ •ÁÃÁ⁄UQ§
≈˛ÊÁ¬∑§‹ ≈U‚⁄U ∞fl¥ ∞⁄UË ⁄Uapple‡Ê◊ ©lÙª ∑‘§ ÁR§ÿÊ∑§‹Ê¬ ‚» ‹ÃʬÍfl¸∑§ ÁR§ÿÊÁãflÃ
Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ê ‚÷Ë •Êfl‡ÿ∑§ ‚ê÷ÊflŸÊÿapple¥ Áfll◊ÊŸ „Ò– ⁄Uapple‡Ê◊ ©à¬ÊŒŸ ∑§Ù
ÁŸ¡Ë ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ¬˝Ùà‚ÊÁ„à ∑§⁄UÃapple „È∞ ª˝Ê◊ËáÊ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ •Áœ∑§ÊÁœ∑§ ⁄UÙ¡ªÊ⁄U ‚ΡŸ,
⁄Uapple‡Ê◊ œÊªapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ∞fl¥ •Ê¬ÍÁø ∑‘§ •ãÃ⁄U ∑§Ù ∑§◊ ∑§⁄UŸÊ, ⁄Uapple‡Ê◊ ©lÙª ∑‘§
Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë ‚Ȍ΅∏ √ÿflSÕÊ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UŸapple „appleÃÈ ¬˝ÕÁ◊Q§Ê ¬˝ŒÊŸ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò–
∑‘§¡Ë∞◊ÿÍ ◊apple¥ ¬ÒÕÊ‹ÊÚ¡Ë fl •ãÿ
¡Ê°øapple¥ „Ê߸≈Uapple∑§ fl ‚◊ÿ’h „ÙªË
‹πŸ§ – ¬˝◊Èπ ‚Áøfl ÁøÁ∑§à‚Ê Á‡ÊˇÊÊ üÊË •ŸÍ¬ øãŒ˝ ¬Êá«appleÿ ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê
¬⁄U ‡ÊËÉÊ˝ „Ë ∑‘§Æ¡ËÆ∞◊ÆÿÍÆ ◊apple¥ ◊⁄UË¡Ù¥ ∑‘§ ¬ÒÕÊ‹Ê¡Ë fl •ãÿ ¡Ê¥øÙ¥ ∑§Ë •Ê‚ÊŸ fl
•ÊœÈÁŸ∑§ ¬˝áÊÊ‹Ë ∑§Ù ÿÕʇÊËÉÊ˝ ‹ÊªÍ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ß‚ ¬˝ÁR§ÿÊ ∑‘§ ‹ÊªÍ „Ù
¡ÊŸapple ‚apple ◊⁄UË¡Ù¥ fl ©Ÿ∑‘§ ÃË◊Ê⁄UŒÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù ÁflÁ÷ÛÊ ¡Ê°øÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ßœ⁄U.©œ⁄U ÷≈U∑§ŸÊ
Ÿ„Ë¥ ¬«∏appleªÊ •ı⁄U Ÿ◊ÍŸapple ªÊÿ’ „ÙŸapple, π⁄UÊ’ „ÙŸapple •ÊÁŒ ∑§Ë ‚◊SÿÊ ‚apple ÷Ë ÁŸ¡ÊÃ
Á◊‹appleªË– ◊appleÁ«∑§‹ ∑§Ê‹apple¡ ◊apple¥ Ÿ◊ÍŸapple ∑§‹appleÄU‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§Ë∑§Îà ∑‘§ãŒ˝ ’ŸÊŸapple ∑§Ë
ÿÙ¡ŸÊ „Ò– ß‚∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ‚÷Ë Áfl÷ʪ٥ ∑§Ù Á⁄U¬Êapple¸≈U •ÊŸ‹Êߟ ¬˝appleÁ·Ã Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ê
¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ‚÷Ë Ÿ◊ÍŸÙ¥ ¬⁄U ß‹appleÄU≈˛ÊÁŸ∑§ ’Ê⁄U ∑§ÙÁ«¥ª ∑§Ë ¡Ê∞ªË ÃÊÁ∑§
‚apple¥¬‹ ’Œ‹Ÿapple ÿÊ ªÊÿ’ „ÙŸapple ∑§Ë ‚ê÷ÊflŸÊ Ÿ ⁄U„apple¥– •÷Ë Ã∑§ ¡Ê¥ø ∑‘§ Á‹∞ ‚appleꬋ
‹apple∑§⁄U ◊⁄UË¡ ÿÊ ÃË◊Ê⁄UŒÊ⁄U ∑§Ù ÷≈U∑§ŸÊ ¬«∏ÃÊ ÕÊ– ∑§‹appleÄU‡ÊŸ ‚apple¥≈U⁄UÙ¥ ◊apple¥ ßã„apple¥ ¡◊Ê
∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ Á⁄U¬Êapple¸≈U ‹appleŸapple ∑‘§ Á‹∞ •ŸÊfl‡ÿ∑§ ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ „ÙŸÊ ¬«∏ÃÊ ÕÊ– ∑§ß¸ ’Ê⁄U
Ÿ◊ÍŸapple œÍ¬ ÿÊ πÈ‹apple ◊apple¥ •ÊŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ π⁄UÊ’ „Ù ¡ÊÃapple Õapple– fl„Ë¥ ∑§ÙÁ«¥ª √ÿflSÕÊ
‚„Ë Ÿ„Ë „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Á⁄U¬Êapple¸≈U ’Œ‹Ÿapple ÿÊ ªÊÿ’ „ÙŸapple ∑§Ë ‚ê÷ÊflŸÊ ÷Ë ’ŸË ⁄U„ÃË
ÕË ßŸ ‚’ ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •Ê∞ ÁŒŸ ÁflflÊŒ ∑§Ë ÁSÕÁà ’ŸË ⁄U„ÃË ÕË–
‹πŸ§– ©ûÊ⁄U¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
•Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl Ÿapple •Ê¡ •¬Ÿapple ◊¥ÁòʬÁ⁄U·Œ
‚apple •Ê∆ ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù „≈UÊ ÁŒÿÊ– ß‚ ’Œ‹Êfl
∑‘§ ’ÊŒ •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl xv •Q§Í’⁄U ∑§Ù
•¬ŸË ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ Ÿÿapple ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù ‡ÊÊÁ◊‹
∑§⁄Uapple¥ªapple– ©ÑappleπŸËÿ „Ò Á∑§ ∑§‹ „Ë •Áπ‹apple‡Ê
ÿÊŒfl ⁄UÊíÿ¬Ê‹ ⁄UÊ◊ ŸÊ߸∑§ ‚apple Á◊‹apple Õapple •ı⁄U
©ã„apple¥ ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ „ÙŸapple flÊ‹apple ’Œ‹Êfl ∑§Ë
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË ÕË– ’ÊŒ ◊apple¥ ⁄UÊ¡÷flŸ Ÿapple ÷Ë
ß‚∑§Ë ¬ÈÁC ∑§Ë ÕË– „≈UÊÿapple ªÿapple •Ê∆ ◊¥ÁòÊÿÙ¥
◊apple¥ ¬Ê¥ø ∑Ò§Á’Ÿapple≈U fl ÃËŸ ⁄UÊíÿ◊¥òÊË „Ò¥– „≈UÊÿapple
ªÿapple ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑‘§ ŸÊ◊ ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U „Ò¥ M§ S≈UÊ¥¬
fl ãÿÊÿ ‡ÊÈÀ∑§ ¬¥¡ËÿŸ ◊¥òÊË ⁄UÊ¡Ê ◊„apple¥Œ˝
•Á⁄UŒ◊Ÿ Á‚¥„, Á¬¿«∏Ê flª¸ ∑§ÀÿÊáÊ fl
Áfl∑§‹Ê¥ª ∑§ÀÿÊáÊ ◊¥òÊË •¥Á’∑§Ê øıœ⁄UË,
∑§¬«Ê ©lÙª ∞fl¥ ⁄Uapple‡Ê◊ ©lÙª ◊¥òÊË Á‡Êfl
∑§È◊Ê⁄U ’appleÁ⁄UÿÊ, πÊŒË ∞fl¥ ª˝Ê◊ÙlÙª ◊¥òÊË
ŸÊ⁄UŒ ⁄UÊÿ, ¬˝ÊÁflÁœ∑§ Á‡ÊˇÊÊ ◊¥òÊË Á‡Êfl∑§Ê¥Ã
•Ù¤ÊÊ, ¬˝ÊÁflÁœ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ ⁄UÊíÿ ◊¥òÊË •Ê‹Ù∑§
∑§È◊Ê⁄U ‡ÊÊÄUÿ, ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ ⁄UÊíÿ ◊¥òÊË
ÿÙªapple‡Ê ¬˝Ãʬ Á‚¥„, ‹ÉÊÈ ◊äÿ◊ ©l◊ ◊¥òÊË
ܹ٪¤ âð Âý·¤æçàæÌ ÚUæCþèØ çã‹Îè ÎñçÙ·¤ â×æ¿æÚU ˜æ
◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§Ù ¬òÊ Á‹πÊ
● ‚Ê◊Êãÿ ‚apple ∑§◊ fl·Ê¸ ‚apple ¬˝÷ÊÁflà Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ’Ò¥∑§Ù¥ fl ÁflûÊËÿ ‚¥SÕÊ•Ù¥ mÊ⁄UÊ ©ŒÊ⁄UÃʬÍfl¸∑§ Ÿ∞ ´ áÊ ÁŒ∞ ¡Ê∞¥
● ´ áÊÙ¥ ∑§Ë •ŒÊÿªË ∑§Ù ‹ê’Ë •flÁœ ∑‘§ Á‹∞ ’…∏ÊÿÊ ¡Ê∞ ● Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ∑§ÎÁ· ´ áÊÙ¥ ¬⁄U ¿Í≈U ŒË ¡Ê∞
‹πŸ§– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË üÊË •Áπ‹apple‡Ê
ÿÊŒfl Ÿapple flø◊ÊŸ ◊ÊŸ‚ÍŸ •flÁœ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê
◊apple¥ ‚Ê◊Êãÿ ‚apple zx.z ¬˝ÁÇÊà ∑§◊ fl·Ê¸
„ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬˝÷ÊÁflà ∑§Î·∑§Ù¥ ∑§Ù ⁄UÊ„Ã
¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∞fl¥ ∑§ÎÁ· ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ù ¬˝Ùà‚ÊÁ„Ã
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ©gapple‡ÿ ‚apple, ¬˝÷ÊÁflà Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù
©ŒÊ⁄UÃʬÍfl¸∑§ Ÿ∞ ´áÊ ŒappleŸapple fl ´áÊÙ¥ ∑§Ë
•ŒÊÿªË ∑§Ù ‹ê’Ë •flÁœ ∑‘§ Á‹∞ ’…∏ÊŸapple
„appleÃÈ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË üÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË ‚apple ’Ò¥∑§Ù¥ fl
ÁflûÊËÿ ‚¥SÕÊ•Ù¥ ∑§Ù ÁŸŒapple¸Á‡Êà ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
•ŸÈ⁄UÙœ Á∑§ÿÊ „Ò– ß‚ ‚ê’㜠◊apple¥ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
Ÿapple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§Ù ∞∑§ ¬òÊ Á‹πÊ „Ò– •¬Ÿapple
¬òÊ ◊apple¥ üÊË •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê „Ò Á∑§
‚Ê◊Êãÿ ‚apple ∑§◊ fl·Ê¸ „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§ÎÁ·
»‚‹Ù¥ ¬⁄U Áfl¬⁄UËà ¬˝÷Êfl ¬«∏Ê „Ò– ß‚∑‘§
»‹SflM§¬ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ∑§Î·∑§Ù¥ ∑§Ù •àÿãÃ
Áfl·◊ •ÊÁÕ¸∑§ ÁSÕÁà ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UŸÊ
¬«∏ ⁄U„Ê „Ò–
ߟ ¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ¬˝÷ÊÁflÃ
∑§Î·∑§Ù¥ ∑§Ù ’Ò¥∑§Ù¥ mÊ⁄UÊ ©ŒÊ⁄UÃʬÍfl¸∑§ Ÿÿapple
´áÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∞fl¥ ´áÊÙ¥ ∑§Ë •ŒÊÿªË
‹ê’Ë •flÁœ „appleÃÈ ’…∏Êÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë
•Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „Ò– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple ¬òÊ ◊apple¥ ÿ„
÷Ë ©ÁÑÁπà Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑§Ë ‹ÉÊÈ •flÁœ ∑§ÎÁ· ´áÊÙ¥ ¬⁄U éÿÊ¡ ¿Í≈U
ÿÙ¡ŸÊ ◊apple¥ ŒÒflËÿ •Ê¬ŒÊ ‚apple ¬˝÷ÊÁflÃ
∑§Î·∑§Ù¥ ∑‘§ ∑§ÎÁ· ´áÊÙ¥ ∑§Ë Á⁄US≈˛B§«¸
œŸ⁄UÊÁ‡Ê ¬⁄U •ÊªÊ◊Ë ∞∑§ fl·¸ Ã∑§ w
ÀôÅUæ ÚUæÁÙ ·¤ô ·¤Ç¸Ùæ ÕǸè âÈ ÜÌæ
Ùãè´, ¥âÜ ¿éÙõÌè Î檤ÎÑ ¥æÚU ·Ô¤ çâ´ã
ŸÿË ÁŒÑË– ¬Ífl¸ ªÎ„ ‚Áøfl •ı⁄U
÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ‚Ê¥‚Œ •Ê⁄U ∑‘§ Á‚¥„
Ÿapple ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑§Ë Áª⁄UçÃÊ⁄UË ∑§Ù ’«∏Ë ‚»
‹ÃÊ ◊ÊŸŸapple ‚apple ߟ∑§Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê, ÿ„ •ë¿Ê „Ò Á∑§ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑§Ù
Áª⁄UçÃÊ⁄U ∑§⁄U Á‹ÿÊ ªÿÊ „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑‘§ Á‹∞ ’«∏Ë ‚» ‹ÃÊ Ã’ „ÙªË, ¡’ ŒÊ§Œ
ß’˝ÊÁ„◊ ◊Ê⁄UÊ ¡Êÿapple ÿÊ ©‚apple Áª⁄UçÃÊ⁄U ∑§⁄U Á‹ÿÊ
¡ÊÿappleªÊ– ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ •‚‹ øÈŸıÃË ŒÊ§Œ
ß’˝ÊÁ„◊ ∑§Ù ¬∑§«∏ŸÊ „Ò–
ŒÊ§Œ ∑§Ù ¬∑§«∏ ∑§⁄U ‹ÊŸÊ ßÃŸÊ •Ê‚ÊŸ
Ÿ„Ë¥ „Ò •Ê߸∞‚•Ê߸ ©‚apple ◊ŒŒ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò,
¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ©‚∑‘§ ‚ÊÕ π«∏Ê „Ò– ©‚apple ÿ„Ê¥
‹ÊŸÊ •Ê‚ÊŸ Ÿ„Ë¥ „ÙªÊ ©‚∑‘§ Á‹∞ ’«∏Ê
•Á÷ÿÊŸ ø‹ÊŸÊ „٪ʖ •Ê⁄U ∑‘§ Á‚¥„ Ÿapple
∑§„Ê ÿ„ ‚¥÷fl „Ò Á∑§ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ß‚Á‹∞
÷Ë •Êà◊‚◊¬¸áÊ ∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U „È•Ê Á∑§
©‚apple ŒÊ§Œ ß’˝ÊÁ„◊ ‚apple πÃ⁄UÊ ÕÊ– ’Ê„⁄U fl„
•¬ŸË ¬∑§«∏ ¬„‹apple Á¡ÃŸÊ ◊¡’Íà Ÿ„Ë¥ ⁄Uπ
¬ÊÿÊ ÕÊ •¬ŸË ¡ÊŸ ’øÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë fl„
•Êà◊‚◊¬¸áÊ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „Ò , ß‚‚apple ߟ∑§Ê⁄U
Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ– •Ê⁄U∑‘§ Á‚¥„ Ÿapple ∑§„Ê,
ÿ„ ◊È¥’߸ ¬ÈÁ‹‚ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë øÈŸıÃË „ÙªË
Á∑§ fl„ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑§Ù ¬Í⁄UË ‚È⁄UˇÊÊ ◊È„ÒÿÊ
∑§⁄UÊÿapple– ߥ«ÙŸappleÁ‡ÊÿÊ ¬ÈÁ‹‚ ∑‘§ ∑§é¡apple ◊apple¥ ∑Ò§Œ
•¥«⁄UflÀ«¸ «ÊÚŸ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ‚apple ∑§⁄UË’ { ÉÊ¥≈Uapple
Ã∑§ ¬Í¿ÃÊ¿ „È߸– ¬Í¿ÃÊ¿ ∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§ ’Ê⁄U
¬˝ÁÇÊà éÿÊ¡ ◊apple¥ ¿Í≈U ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ ©¬‹éœ
„Ò– øÍ¥Á∑§ ÿÙ¡ŸÊãê¸Ã x ‹Êπ L§¬∞ Ã∑§
‹ÉÊÈ •flÁœ ∑§ÎÁ· ´ áÊÙ¥ ¬⁄U w ¬˝ÁÇÊÃ
ßã≈˛appleS≈U ‚’flappleã‡ÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ‚‚◊ÿ
Á» ⁄U ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑§Ù ¡apple‹ ÷apple¡ ÁŒÿÊ ªÿÊ–
©œ⁄U ◊È¥’߸ ¬ÈÁ‹‚ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ¬⁄U «ÙÁ¡ÿ⁄U
‚ı¥¬Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ÁŒÑË •Ê ªÿË „Ò– ‚Ë’Ë•Ê߸
•Áπ‹apple‡Ê ∑Ò§Á’Ÿapple≈U ‚apple } ◊¥òÊË ’Ê„⁄U,
¬⁄U‚Ù¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥ vÆ Ÿÿapple øapple„⁄Uapple
÷ªflà ‡Ê⁄UáÊ ª¥ªflÊ⁄U– ©ÑappleπŸËÿ „Ò Á∑§
•Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl Ÿapple ◊¥ª‹flÊ⁄U ∑§Ù „Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
◊apple¥ ’Œ‹Êfl ∑‘§ ‚¥∑‘§Ã ÁŒÿapple Õapple– ‚Ê…apple ÃËŸ
‚Ê‹ ¬È⁄UÊŸË •Áπ‹apple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ ÿ„ ¿∆Ê
’Œ‹Êfl „ÙŸapple ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ‚◊¤ÊÊ ¡ÊÃÊ „Ò
Á∑§ ß‚ ∑§flÊÿŒ ∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl
•¬ŸË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ¿Áfl ∑§Ù ’apple„Ã⁄U ’ŸÊŸÊ
øÊ„Ãapple „Ò¥– ⁄UÊ¡÷flŸ ∑‘§ ‚ÍòÊÙ¥ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U,
‡ÊÁŸflÊ⁄U ∑§Ù ‚Ê…apple Œ‚ ’¡apple ‚È’„ ‡Ê¬Õ
ª˝„áÊ ‚◊Ê⁄UÙ„ „٪ʖ •Áπ‹apple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥
Á» ‹„Ê‹ ÁflœÊŸ‚÷Ê ‚¥ÅÿÊ ∑‘§ vz ¬˝ÁÇÊÃ
∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple •÷Ë ¬Ê¥ø •ı⁄U ◊¥òÊË ‡ÊÊÁ◊‹
Á∑§ÿapple ¡Ê ‚∑§Ãapple „Ò¥– ∞apple‚apple ◊apple¥ ÁflŒÊ Á∑§ÿapple ªÿapple
•Ê∆ ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑‘§ ’Œ‹apple Œ‚ Ã∑§ Ÿÿapple ◊¥òÊË
‡ÊÊÁ◊‹ „Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥– Á» ‹„Ê‹ •Áπ‹apple‡Ê
‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ zy ◊¥òÊË „Ò¥– ∑§„Ê ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§
ß‚ » ‘§⁄U’Œ‹ ◊apple¥ ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ •Áà Á¬¿«∏Ù¥
∑§Ê ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl ’…ÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò–
⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ¬˝appleˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§ Á’„Ê⁄U
øÈŸÊfl ∑‘§ ’ÊŒ ⁄UÊ¡ŸËÁà ©ûÊ⁄U¬˝Œapple‡Ê ¬⁄U
∑‘§¥ÁŒ˝Ã „ÙŸapple flÊ‹Ë „Ò–
÷ȪÃÊŸ ∑§⁄UŸapple ¬⁄U x ¬˝ÁÇÊà •ÁÃÁ⁄UQ§
éÿÊ¡ ◊apple¥ ¿Í≈U ∑§Ë √ÿflSÕÊ ÷Ë ©¬‹éœ
„Ò– •Ã— ©Áøà „ÙªÊ Á∑§ ©Q§ ÿÙ¡ŸÊ ◊apple¥
‚‚◊ÿ ÷ȪÃÊŸ „appleÃÈ Œappleÿ x ¬˝ÁÇÊÃ
∑§Ë ≈UË◊ ÿ„Ë «ÙÁ¡ÿ⁄U ‹apple∑§⁄U ߥ«ÙŸappleÁ‡ÊÿÊ
¡Ê∞ªË– ‚⁄U∑§Ê⁄U ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑‘§ ‚◊¬¸áÊ ∑§Ë
ÃÒÿÊ⁄UË ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò–
⁄UÊ„È‹ ∑§Ê ŒÊflÊ, ◊ÙŒË Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ¬⁄UÊ¡ÿ ÷Ê¥¬ ⁄U„apple „Ò¥
Á∑§‡ÊŸª¥¡– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË ¬⁄U ◊„ʪ∆’¥œŸ ∑‘§ Áπ‹Ê» ∑§Ë ªß¸
©Ÿ∑§Ë “Õ˝Ë ßÁ«ÿ≈U˜‚‡Ê˜ ‚¥’¥œË Á≈Uå¬áÊË ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ¬‹≈UflÊ⁄U ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ©¬ÊäÿˇÊ
⁄UÊ„È‹ ªÊ¥œË Ÿapple •Ê¡ ∑§„Ê Á∑§ ◊ÙŒË ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ë Á≈Uå¬áÊË ß‚Á‹∞ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ ÄUÿÙ¥Á∑§
fl„ Á’„Ê⁄U øÈŸÊflÙ¥ ◊apple¥ ⁄UÊ¡ª ∑§Ë ““¬⁄UÊ¡ÿ ∑§Ù ÷Ê¥¬ ⁄U„apple „Ò¥– ⁄UÊ„È‹ ªÊ¥œË Ÿapple ÿ„Ê¥ ∞∑§
øÈŸÊflË ⁄UÒ‹Ë ◊apple¥ ∑§„Ê, ““◊ÙŒË¡Ë Á’„Ê⁄U ◊apple¥ •¬ŸË ¬⁄UÊ¡ÿ Œappleπ ⁄U„apple „Ò¥– ß‚Ë ∑‘§ ø‹Ãapple
fl„ ◊„ʪ∆’¥œŸ ∑§Ù ““‡ÊÒÃÊŸ •ı⁄U “Õ˝Ë ßÁ«ÿ≈U˜‚ ’Ù‹ ⁄U„apple „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ fl„ Œapple‡Ê ∑‘§
¬˝œÊŸ◊¥òÊË „Ò¥ •ı⁄U ∞apple‚Ë ÷Ê·Ê ©ã„apple¥ ‡ÊÙ÷Ê Ÿ„Ë¥ ŒappleÃË– Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ¬Ê¥ø ø⁄UáÊÙ¥ ◊apple¥ „Ù ⁄U„apple
ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ∑‘§ Á‹∞ •’ ŒÙ ø⁄UáÊÙ¥ ∑§Ê ◊Ìʟ ’Ê∑§Ë „Ò–
ªËÃÊ ’‚⁄UÊ ∑‘§ ‚¥ª ÁflflÊ„
’¥œŸ ◊apple¥ ’¥œapple „⁄U÷¡Ÿ Á‚¥„
¡Ê‹¥œ⁄U– ÷Ê⁄UÃËÿ ÁS¬Ÿ⁄U „⁄U÷¡Ÿ
Á‚¥„ Ÿapple •Ê¡ ‹¥’apple ‚◊ÿ ‚apple •¬ŸË
ª‹¸» ˝apple¥« ⁄U„Ë •Á÷ŸappleòÊË ªËÃÊ ’‚⁄UÊ ‚apple
ÿ„Ê¥ ∞∑§ ªÈL§mÊ⁄Uapple ◊apple¥ ÁflflÊ„ ∑§⁄U Á‹ÿÊ–
R§Ë◊ ‡Êapple⁄UflÊŸË •ı⁄U ‹Ê‹ ¬ª«∏Ë ◊apple¥
„⁄U÷¡Ÿ ¡¥ø ⁄U„apple Õapple ¡’Á∑§ ªËÃÊ Ÿapple
¬Ê⁄U¥¬Á⁄U∑§ ‹Ê‹ •ı⁄U ‚ÈŸ„⁄UÊ ‹„¥ªÊ
¬„ŸÊ ÕÊ– ÁflflÊ„ ‚◊Ê⁄UÙ„ ◊apple¥ øı¥Á¬ÿŸ
ÁR§∑‘§≈U⁄U ‚ÁøŸ Ãapple¥ŒÈ‹∑§⁄U, ©Ÿ∑§Ë ¬%Ë
•¥¡Á‹ ‚◊appleà ∑§ß¸ ∑§⁄UË’Ë ŒÙSÃÙ¥ •ı⁄U
Á⁄U‡ÃappleŒÊ⁄UÙ¥ Ÿapple Á‡Ê⁄U∑§Ã ∑§Ë– ß‚‚apple ¬„‹apple
„⁄U÷¡Ÿ ∑‘§ ÉÊ⁄U ¬⁄U ◊apple„¥ŒË •ı⁄U ‚¥ªËÃ
‚◊Ê⁄UÙ„ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ ÕÊ–
ߟ∑§Ê Á⁄U‚appleå‡ÊŸ ∞∑§ Ÿfl¥’⁄U ∑§Ù ÁŒÑË
◊apple¥ „ÙªÊ Á¡‚◊apple¥ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË
∑‘§ ÷Ë •ÊŸapple ∑§Ë ©ê◊ËŒ „Ò– ©Ÿ∑‘§
•‹ÊflÊ ÿÈfl⁄UÊ¡ Á‚¥„, Áfl⁄UÊ≈U ∑§Ù„‹Ë,
’ÊÚ‹ËflÈ« S≈UÊ⁄U •Á◊ÃÊ÷ ’ëøŸ,
‡ÊÊ„L§π πÊŸ •ı⁄U Á¬˝ÿ¥∑§Ê øÙ¬«Ê ∑§Ù
÷Ë ãÿıÃÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò–
•ÁÃÁ⁄UQ§ éÿÊ¡ ◊apple¥ ¿Í≈U ∑§Ê ‹Ê÷ ÷Ë ŒÒflËÿ
•Ê¬ŒÊ ‚apple ¬˝÷ÊÁflà ∑§Î·∑§Ù¥ ∑§Ë ÷Ê¥ÁÃ
Á⁄US≈˛B§«¸ œŸ⁄UÊÁ‡Ê ¬⁄U ÷Ë ©¬‹éœ ∑§⁄UÊÿÊ
¡Ê∞–
‹πŸ§ «Ê ÷Ë◊⁄UÊfl •ê’apple«∑§⁄U ÁflÁfl ◊apple¥ ¡Í‹ÊÚ¡Ë ∑§Ê¥»˝apple¥ ‚ ◊apple¥ ÷ʪ ‹appleÃapple
◊ÈÅÿ◊¥òÊË •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl
R.N.I. No. UPHIN/2015/62559
¥È ýè·¤æ ·¤ô v® ¥ÚUÕ ÇæÜÚU ·¤æ âéÜÖ « ‡æ Îð»æ ÖæÚUÌ
ŸÿË ÁŒÑË– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË
Ÿapple •ÊÃ¥∑§flÊŒ, ¡‹flÊÿÈ ¬Á⁄UfløŸ •ı⁄U
‚¥ÿÈQ§ ⁄UÊC˛ ‚ÈœÊ⁄U ¡Ò‚apple ¬˝◊Èπ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥
‚„ÿÙª ∑§Ù ª„⁄UÊ ’ŸÊŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë
•» ˝Ë∑§Ë Œapple‡ÊÙ¥ ∑§Ù •ª‹apple ¬Ê¥ø ‚Ê‹ ◊apple¥
Á⁄UÿÊÿÃË Œ⁄U ¬⁄U vÆ •⁄U’ «Ê‹⁄U ∑‘§ ´ áÊ
•ı⁄U {Æ ∑§⁄UÙ« L§¬ÿapple ∑§Ë •ŸÈŒÊŸ ‚„ÊÿÃÊ
ŒappleŸapple ∑§Ë •Ê¡ ¬apple‡Ê∑§‡Ê ∑§Ë– ©ã„Ù¥Ÿapple ÿ„Ê¥
ÃË‚⁄Uapple ÷Ê⁄UÃ-•» ˝Ë∑§Ê » Ù⁄U◊ Á‡Êπ⁄U
’Ò∆∑§ (•Ê߸∞∞» ∞‚) ∑‘§ ©fÊ≈UŸ ‚òÊ
∑‘§ •¬Ÿapple ‚¥’ÙœŸ ◊apple¥ ß‚apple “∞∑§ ¿Ã ∑‘§
ŸËøapple ∞∑§ ÁÄÊ߸ ◊ÊŸflÃÊ ∑‘§ ‚¬ŸÙ¥ ∑§Ë
’Ò∆∑§‡Ê˜ ’ÃÊÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚flÊ
•⁄U’ ÷Ê⁄UÃËÿÙ¥ •ı⁄U ‚flÊ •⁄U’
•» ˝ËÁ∑§ÿÙ¥ ∑‘§ ÁŒ‹Ù¥ ∑§Ë œ«∑§Ÿ ∞∑§ „Ù
ªÿË „Ò– ÿ„ ‚ʤÊappleŒÊ⁄UË ‚Ê◊Á⁄U∑§ Áø¥ÃÊ•Ù¥
•ı⁄U •ÊÁÕ¸∑§ ‹Ê÷ ‚apple ©¬⁄U „Ò–
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple SflË∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ Á∑§ ∞∑§
‚◊ÿ ÕÊ ¡’ ÷Ê⁄Uà ©ÃŸÊ •ë¿Ê Ÿ„Ë¥
∑§⁄U ¬ÊÿÊ Á¡ÃŸÊ flapple øÊ„Ãapple Õapple •ı⁄U
¬˝ÁÃ’hÃÊ•Ù¥ ∑§Ù ©ÃŸË Ãapple¡Ë ‚apple ¬Í⁄UÊ Ÿ„Ë¥
Á∑§ÿÊ Á¡ÃŸË Ãapple¡Ë ‚apple ¬Í⁄UË „ÙŸË øÊÁ„∞
ÕË¥–©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÁflE ∑‘§ ∞∑§ ’«apple
¬Ê≈U¸Ÿ⁄U, ∞∑§Ë∑§Îà •ı⁄U πȇʄʋ •» ˝Ë∑§Ê
∑‘§ ‚¬Ÿapple ∑§Ù ‚Ê∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÷Ê⁄UÃ
•¬Ÿapple ‚◊Õ¸Ÿ ∑‘§ SÃ⁄U ∑§Ù ’…Ê∞ªÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê, •¬ŸË ‚ʤÊappleŒÊ⁄UË ∑§Ù •ı⁄U ◊¡’ÍÃË
ŒappleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÷Ê⁄Uà •ª‹apple ¬Ê¥ø ‚Ê‹ ◊apple¥
vÆ •⁄U’ «Ê‹⁄U ∑‘§ Á⁄UÿÊÿÃË ´áÊ ∑§Ë
¬apple‡Ê∑§‡Ê ∑§⁄UappleªÊ– ÿ„ „◊Ê⁄Uapple ◊ı¡ÍŒÊ ´áÊ
∑§Êÿ¸R§◊Ù¥ ‚apple •ÁÃÁ⁄UQ§ „٪ʖ •¬ŸË
ÉÊÙ·áÊÊ ◊apple¥ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê, „◊ {Æ
ªÈ‹Ê◊ •‹Ë ∑§ã‚≈U¸ ∑§⁄UŸÊ øÊ„apple¥,
ÃÙ Á◊‹appleªË ‚È⁄UˇÊÊ— » «áÊflË‚
◊È¥’߸– Á‡Êfl‚appleŸÊ ∑‘§ Œ’Êfl ◊apple¥ ◊‡Ê„Í⁄U
¬ÊÁ∑§SÃÊŸË ªÊÿ∑§ ªÈ‹Ê◊ •‹Ë ∑‘§ ◊È¥’߸
◊apple¥ •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§Êÿ¸R§◊ ∑‘§ ⁄Ug „ÙŸapple ∑‘§ ∑§È¿
ÁŒŸ ’ÊŒ ◊„Ê⁄UÊC˛ ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Œappleflapple¥Œ˝ »
«áÊflË‚ Ÿapple •Ê¡ ∑§„Ê Á∑§ •ª⁄U ª¡‹
‚◊˝Ê≈U ªÈ‹Ê◊ •‹Ë ‡Ê„⁄U ◊apple¥ ¬˝SÃÈÁà ŒappleŸapple
∑§Ë ÅflÊÁ„‡Ê ⁄UπÃapple „Ò¥ ÃÙ ©Ÿ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
©Ÿ∑§Ë ¬Í⁄UË ‚È⁄UˇÊÊ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UappleªË– »
«áÊflË‚ Ÿapple ∑§„Ê, ““„◊apple¥ Á∑§‚Ë ∑§Ù ÷Ë
‚‹ÊπÙ¥ ∑‘§ ¬Ë¿apple «Ê‹Ÿapple •ı⁄U ◊È∑§Œ◊Ê ø‹ÊŸapple
◊apple¥ Á„ø∑§ Ÿ„Ë¥ „ÙªË, ß‚‚apple ∑§Ù߸ » ∑§¸ Ÿ„Ë¥
¬«ÃÊ Á∑§ ∑§ÊŸÍŸ ÃÙ«Ÿapple flÊ‹Ê „◊Ê⁄UË ¬Ê≈U˸
∑§Ê „Ò ÿÊ (Á‡Êfl‚appleŸÊ ∑§Ë ߇ÊÊ⁄UÊ ∑§⁄UÃapple „È∞
∑§„Ê) „◊Ê⁄UÊ Á◊òÊ– ¡’ ªÈ‹Ê◊ •‹Ë ¡Ë
∑§Ù ◊È¥’߸ ◊apple¥ ¬˝SÃÈÁà ŒappleŸË ÕË Ã’ „◊Ÿapple ©ã„apple¥
¬Í⁄UË ‚È⁄UˇÊÊ ŒappleŸapple ∑§Ë ÉÊÙ·áÊÊ ∑§Ë ÕË– ‹appleÁ∑§Ÿ
„◊ ©Ÿ‚apple •ı¬øÊÁ⁄U∑§ Ãı⁄U ¬⁄U ’Êà ∑§⁄UÃapple
ß‚‚apple ¬„‹apple „Ë ©ã„Ù¥Ÿapple ¬Ë¿apple „≈UŸapple ∑§Ê
Á’„Ê⁄U ∑§Ù Áfl‡Êapple· Œ¡apple¸ ∑§Ë ◊Ê¥ª
¬˝Ê‚¥Áª∑§ Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ë — ¡apple≈U‹Ë
¬≈UŸÊ– ∑‘§¥Œ˝Ëÿ ◊¥òÊË
•L§áÊ ¡apple≈U‹Ë Ÿapple Á’„Ê⁄U ∑§Ù
Áfl‡Êapple· Œ¡Ê¸ ∑‘§ Á‹∞
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑§Ë
◊Ê¥ª ∑§Ù ÿ„ ∑§„Ãapple „È∞
πÊÁ⁄U¡ ∑§⁄U ÁŒÿÊ Á∑§ ∑‘§¥Œ˝
•ı⁄U ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ∑§⁄U
‚¥‚ÊœŸÙ¥ ∑‘§ ’¥≈UflÊ⁄Uapple ∑‘§ Á‹∞
vyflapple¥ ÁflûÊ •ÊÿÙª ∑§Ë
Á‚»ÊÁ⁄U‡Ê ∑‘§ ’ÊŒ ÿ„ ¬˝Ê‚¥Áª∑§ Ÿ„Ë¥ ⁄U„ ªß¸ „Ò– ¡apple≈U‹Ë Ÿapple ÿ„Ê¥ ‚¥flÊŒŒÊÃÊ ‚ê◊apple‹Ÿ ◊apple¥
∑§„Ê, ““S¬apple‡Ê‹ S≈Uapple≈U‚ ∑§Ê Œı⁄U ‚◊Ê# „Ù øÈ∑§Ê „Ò–”” ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ vyflapple¥ ÁflûÊ
•ÊÿÙª Ÿapple ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ‚¥flÒœÊÁŸ∑§ ªÊ⁄U¥≈UË ∑‘§ Äà ∑‘§¥Œ˝ ÃÕÊ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ∑§⁄U
⁄UÊ¡Sfl ∑§Ë ‚ʤÊappleŒÊ⁄UË ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ »Ê◊͸‹Ê Ãÿ Á∑§ÿÊ „Ò– Á’„Ê⁄U ∑§Ê „flÊ‹Ê ŒappleÃapple „È∞
¡apple≈U‹Ë Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊ı¡ÍŒÊ •ÊœÊ⁄U÷Íà ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ yÆ,ÆÆÆ ∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ∑‘§
‚ÊÕ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ⁄UÊíÿ ∑‘§ Á‹∞ ¬„‹apple „Ë v.wz ‹Êπ ∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ∑‘§ Áfl‡Êapple·
¬Ò∑‘§¡ ∑§Ë ÉÊÙ·áÊÊ ∑§⁄U øÈ∑‘§ „Ò¥– ∑‘§¥Œ˝Ëÿ ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑§È‹ Á◊‹Ê∑§⁄U „◊ øÊ„Ãapple „Ò¥
Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑§Ù •ı⁄U íÿÊŒÊ Á◊‹apple– ¡apple≈U‹Ë Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ÊªÊ◊Ë fl·Ù¥¸ ◊apple¥ v.{z ‹Êπ
∑§⁄UÙ«∏ ∑‘§ Áfl‡Êapple· Áfl∑§Ê‚ ¬Ò∑‘§¡ ‚apple Á’„Ê⁄U ∑§Ù ∑§Ê»Ë »ÊÿŒÊ „٪ʖ ß‚apple “¬È⁄UÊŸË
ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ë Á⁄U¬Ò∑‘§Á¡¥ª” ’ÃÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ Ÿ∑§Ê⁄UÊà◊∑§ M§π ∑§Ë ÷Ë
©ã„Ù¥Ÿapple •Ê‹ÙøŸÊ ∑§Ë– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ª⁄U Á∑§‚Ë Ã⁄U„ Á⁄U¬Ò∑‘§Á¡¥ª ∑§Ë ªÿË „Ò ÃÙ ⁄UÊíÿ
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ∑§Ê¥ª˝apple‚ ‚apple ¬Í¿ŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ flapple ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ∞¥ ‹ÊªÍ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ „ÈÿË¥– ¡apple≈U‹Ë Ÿapple
ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ŸappleÃÎàfl flÊ‹apple ◊„ʪ∆’¥œŸ ∑§Ù “ÁŸ⁄Uʇʔ ‹ÙªÙ¥ •ı⁄U Œ‹Ù¥ ∑§Ê ¡◊Êfl«∏Ê ’ÃÊÃapple
„È∞ ŒÊflÊ Á∑§ÿÊ Á∑§ ∑§Ê¥ª˝apple‚, ⁄UÊ¡Œ •ı⁄U ¡ŒÿÍ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ Ÿ∑§Ê⁄UÊà◊∑§ ‚Ùø ⁄UÊ¡ª ∑‘§
‚◊Õ¸Ÿ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ ©Ÿ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ë ¡’
¬Á⁄U∑§À¬ŸÊ ∑§Ë ªÿË ÕË ©‚ ‚◊ÿ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ‚⁄U∑§Ê⁄U ÕË ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚apple ‹ÊªÍ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
•’ fl„ ¬Ê≈U˸ ◊„ʪ∆’¥œŸ ∑§Ê Á„S‚Ê „Ò, ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑§Ù ߟ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ•Ù¥
∑‘§ ‹ÊªÍ Ÿ„Ë¥ „ÙŸapple ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ©‚‚apple ‚flÊ‹ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ¡apple≈U‹Ë Ÿapple ŒÊflÊ Á∑§ÿÊ Á∑§ ∑§È◊Ê⁄U
•¬Ÿapple „Ë ¡Ê‹ ◊apple¥ »¥‚ ª∞ „Ò¥– ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê, ““©ã„Ù¥Ÿapple øÊ⁄UÊ ÉÊÙ≈UÊ‹apple ◊apple¥ ‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ ∑‘§ ŒÙ·Ë
∆„⁄UÊ∞ ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ⁄UÊ¡Œ ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑‘§ ∞∑§ œ«∏apple •ı⁄U ∑Ò§«⁄UÙ¥ ∑§Ù •‹ª ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê
∑§Ë, ‡ÊÊÿŒ ©ã„apple¥ ‹ªÃÊ ÕÊ Á∑§ flÙ ÃÙ ¡apple‹ ◊apple¥ ⁄U„apple¥ªapple ‹appleÁ∑§Ÿ „È•Ê ÿapple Á∑§ ⁄UÊ¡Œ ¬˝◊Èπ ∑§Ù
¡◊ÊŸÃ Á◊‹ ªÿË •ı⁄U •¬Ÿapple ÁŸflʸøŸ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ‹ı≈Uapple–
∑§⁄UÙ« •◊appleÁ⁄U∑§Ë «Ê‹⁄U ∑§Ë •ŸÈŒÊŸ
‚„ÊÿÃÊ ∑§Ë ÷Ë ¬apple‡Ê∑§‡Ê ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ß‚◊apple¥
vÆ ∑§⁄UÙ« «Ê‹⁄U ∑§Ê ÷Ê⁄UÃ-•» ˝Ë∑§Ê
Áfl∑§Ê‚ ∑§Ù· •ı⁄U ∞∑§ ∑§⁄UÙ« «Ê‹⁄U ∑§Ê
÷Ê⁄UÃ-•» ˝Ë∑§Ê SflÊSâÿ ∑§Ù· ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò–
ß‚◊apple¥ •ª‹apple ¬Ê¥ø ‚Ê‹Ù¥ ◊apple¥ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥
•» ˝Ë∑§Ë Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ¿ÊòÊÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ zÆ „¡Ê⁄U
¿ÊòÊflÎÁûÊÿÊ¥ ÷Ë ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò¥–©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
÷Ê⁄Uà wÆÆ} ◊apple¥ ¬„‹Ë ÷Ê⁄UÃ-•» ˝Ë∑§Ê
Á‡Êπ⁄U ’Ò∆∑§ ◊apple¥ |.y •⁄U’ «Ê‹⁄U ∑‘§
Á⁄UÿÊÿÃË ´áÊ •ı⁄U v.w •⁄U’ «Ê‹⁄U ∑§Ë
•ŸÈŒÊŸ ⁄UÊÁ‡Ê ∑§Ë ¬„‹apple „Ë ¬˝ÁÃ’hÃÃÊ
√ÿQ§ ∑§⁄U øÈ∑§Ê „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÷Ê⁄UÃ
¬Í⁄Uapple •» ˝Ë∑§Ê ◊apple¥ vÆÆ ˇÊ◊ÃÊ ÁŸ◊ʸáÊ
‚¥SÕÊŸÙ¥ ∑§Ù ’ŸÊ∞ªÊ •ı⁄U …Ê¥øʪÃ
Áfl∑§Ê‚, ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ¬Á⁄Ufl„Ÿ, Sflë¿
§¡Ê¸, Á‚¥øÊ߸, ∑§ÎÁ· ÃÕÊ ÁflÁŸ◊ʸáÊ ˇÊ◊ÃÊ
∑§Ù ’…ÊŸapple ◊apple¥ ‚„ÿÙª ∑§⁄UappleªÊ– ß‚ ‚òÊ ◊apple¥
◊ÙŒË ∑‘§ ÷Ê·áÊ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ •» ˝Ë∑§Ê ∑‘§ yv
‡ÊÊ‚ŸÊäÿˇÊ •ı⁄U ⁄UÊC˛ÊäÿˇÊ ◊ı¡ÍŒ Õapple–
ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ zy •» ˝Ë∑§Ë Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ‚Ò¥∑§«Ù¥
flÁ⁄UD •Áœ∑§Ê⁄UË ÷Ë ©¬ÁSÕà ⁄U„apple– ◊ÙŒË
Ÿapple •» ˝Ë∑§Ë Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ •ÊÃ¥∑§flÊŒ ∑‘§
Áπ‹Ê» , ¡‹flÊÿÈ ¬Á⁄UfløŸ ÃÕÊ ‚¥ÿÈQ§
⁄UÊC˛ ‚ÈœÊ⁄U ∑‘§ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ ◊¡’Íà ‚„ÿÙª
∑§Ë fl∑§Ê‹Ã ∑§Ë– ‚¥ÿÈQ§ ⁄UÊC˛ ‚È⁄UˇÊÊ ¬Á⁄U·Œ
◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ¬⁄U ¡Ù⁄U ŒappleÃapple
„È∞ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÁflE ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§,
•ÊÁÕ¸∑§, ¬˝ılÙÁª∑§ •ı⁄U ‚È⁄UˇÊÊ ∑‘§ ˇÊappleòÊÙ¥
◊apple¥ ßßapple Ãapple¡ ‚¥R§◊áÊ ∑‘§ Œı⁄U ‚apple ªÈ¡⁄U ⁄U„Ê
„Ò Á¡‚apple „Ê‹ ∑‘§ ßÁÄʂ ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ŒappleπÊ
ªÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ß‚∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ,
» Ò§‚‹Ê ∑§⁄U Á‹ÿÊ–‡Ê˜ » «áÊflË‚ ÿ„Ê¥
•ÊÿÙÁ¡Ã “ߥÁ«ÿÊ ≈UÈ«apple‡Ê˜ ∑§ÊÚãÄU‹applefl ◊apple¥ ’Ù‹
⁄U„apple Õapple–¬⁄UÙˇÊ M§¬ ‚apple Á‡Êfl‚appleŸÊ ¬⁄U ÁŸ‡ÊÊŸÊ
‚ÊœÃapple „È∞ » «áÊflË‚ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ªÈ‹Ê◊
•‹Ë ∑§Ù Á∑§‚Ë œ◊¸ ÿÊ Á∑§‚Ë Œapple‡Ê ‚apple
¡Ù«ŸÊ ª‹Ã „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ fl„ ∞∑§ ∑§‹Ê∑§Ê⁄U
„Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ““Á¬¿‹Ë ’Ê⁄U ‚◊Ê⁄UÙ„
∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ Ÿ„Ë¥ „Ù ¬ÊÿÊ ÄUÿÙ¥Á∑§
•ÊÿÙ¡∑§ ¬Ë¿apple „≈U ª∞– ‹appleÁ∑§Ÿ ªÈ‹Ê◊
•‹Ë ¡Ë •ª⁄U ◊È¥’߸ ÿÊ ◊„Ê⁄UÊC˛ ◊apple¥ Á» ⁄U ‚apple
¬˝SÃÈÁà ŒappleŸapple ∑‘§ ÅflÊÁ„‡Ê◊¥Œ „Ù¥ªapple ÃÙ „◊
©Ÿ∑§Ë ¬Í⁄UË ‚È⁄UˇÊÊ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄Uapple¥ªapple–» «áÊflË‚
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ∑‘§ ¬Ífl¸ ÁflŒapple‡Ê◊¥òÊË
πȇÊ˸Œ ◊„◊ÍŒ ∑§‚Í⁄UË ∑§Ù ©Ÿ∑§Ë Á∑§ÃÊ’
∑‘§ Áfl◊ÙøŸ ∑‘§ •fl‚⁄U ¬⁄U ‚È⁄UˇÊÊ ◊È„ÒÿÊ
∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ » Ò§‚‹apple ∑§Ù
©Ÿ∑‘§ ÁfløÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ ‚◊Õ¸Ÿ ∑‘§ Ãı⁄U ¬⁄U Ÿ„Ë¥
ŒappleπÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ““©ã„apple¥
flÒÁE∑§ ‚¥SÕÊŸ ©Ÿ ¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥ ∑§Ù
¬˝ÁËÁˇÊà ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ Á¡ã„apple¥ „◊ ∑§’∑§Ê
¬Ë¿apple ¿Ù« øÈ∑‘§ „Ò¥– flapple „◊Ê⁄UË •Ê¡ ∑§Ë
¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥ ∑‘§ •ŸÈL§¬ Ÿ„Ë¥ „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ߟ ‚¥SÕÊŸÙ¥ Ÿapple „◊Ê⁄UË •ë¿Ë ‚appleflÊ
∑§Ë „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ ¡’ Ã∑§ flapple ’Œ‹ÃË ŒÈÁŸÿÊ
∑‘§ •ŸÈL§¬ •¬Ÿapple ∑§Ù Ÿ„Ë¥ …Ê‹Ãapple, flapple
•¬˝Ê‚¥Áª∑§ „ÙŸapple ∑§Ê πÃ⁄Uapple ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UÃapple
⁄U„apple¥ªapple– „◊ ÿ„ Ÿ„Ë¥ ∑§„ ‚∑§Ãapple Á∑§ ß‚
•ÁŸÁpà ÷Áflcÿ ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ê SÕÊŸ ÄUÿÊ ‹appleªÊ–
◊ÙŒË Ÿapple Sflë¿ §¡Ê¸ ∑‘§ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ÷Ê⁄UÃ-
•» ˝Ë∑§Ê ∑§Ë ª„⁄UË ‚ʤÊappleŒÊ⁄UË ¬⁄U ¡Ù⁄U ÁŒÿÊ
•ı⁄U •» ˝Ë∑§Ë Œapple‡ÊÙ¥ ∑§Ù ‚ı⁄U §¡Ê¸ ‚◊Îh
Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ∞∑§ ª∆’¥œŸ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „ÙŸapple
∑§Ê •Ê„flÊŸ Á∑§ÿÊ, Á¡‚∑§Ë fl„ ¡‹flÊÿÈ
¬⁄U ¬appleÁ⁄U‚ ◊apple¥ „ÙŸapple ¡Ê ⁄U„Ë •ÊªÊ◊Ë flÊÃʸ ◊apple¥
ÉÊÙ·áÊÊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple „Ò¥–
Áfl∑§Á‚à Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ‚¥Œ÷¸ ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ∑§È¿ ∑§Ë •Áœ∑§ÃÊ ∑§Ù ’„ÈÃÙ¥ ∑§Ê ’Ù¤Ê
Ÿ„Ë¥ ’ŸÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ©ê◊ËŒ
¡ÃÊÿË Á∑§ ‚¥ÿÈQ§ ⁄UÊC˛ ¡‹flÊÿÈ ¬Á⁄UfløŸ
∑§ãflapple¥‡ÊŸ ◊apple¥ ∞∑§ √ÿʬ∑§ •ı⁄U ∆Ù‚ ŸÃË¡Ê
‚Ê◊Ÿapple •Ê∞ªÊ– •» ˝Ë∑§Ê •ı⁄U ÷Ê⁄Uà ∑§Ù
flÒÁE∑§ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑§Ù “©ê◊ËŒ ∑‘§ ŒÙ
ø◊∑§ŒÊ⁄U Á’¥ŒÈ‡Ê˜ ’ÃÊÃapple „È∞ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ∞∑§ Œ‡Ê∑§ ‚apple ÷Ë ∑§◊ ‚◊ÿ ◊apple¥ ÷Ê⁄UÃ-
•» ˝Ë∑§Ê √ÿʬÊ⁄U ŒÙªÈŸÊ ‚apple ÷Ë •Áœ∑§ ’…
∑§⁄U |Æ •⁄U’ «Ê‹⁄U ∑§Ê „Ù ªÿÊ „Ò •ı⁄U
÷Ê⁄Uà •» ˝Ë∑§Ê ◊apple¥ √ÿʬÊ⁄U ÁŸflapple‡Ê ∑§Ê ’«Ê
dÙà ’Ÿ ªÿÊ „Ò– •» ˝Ë∑§Ê ∑‘§ xy Œapple‡ÊÙ¥ ∑§Ù
÷Ê⁄UÃËÿ ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ «ÿÍ≈UË » ˝Ë ¬„È¥ø ∑§Ê
‹Ê÷ Á◊‹Ê „È•Ê „Ò–
‚È⁄UˇÊÊ ◊È„ÒÿÊ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ê ◊Ë’ ÿ„ Ÿ„Ë¥
ÕÊ Á∑§ „◊ ©Ÿ∑‘§ ÁfløÊ⁄UÙ¥ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃapple
„Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ Ã◊Ê◊ Ã⁄U„ ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ
„◊apple¥ ©ã„apple¥ ‚È⁄UˇÊÊ ŒappleŸË ÕË ÄUÿÙ¥Á∑§ ÿ„Ë „◊Ê⁄UÊ
“⁄UÊ¡ œ◊¸‡Ê˜ „Ò– œ◊Á∑§ÿÙ¥ ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ „◊
Á∑§‚Ë ÷Ë ‚È⁄UˇÊÊ ‚◊SÿÊ ∑‘§ ’ªÒ⁄U ©Ÿ∑§Ë
Á∑§ÃÊ’ ∑§Ê Áfl◊ÙøŸ ∑§⁄UÊŸapple ◊apple¥ ‚» ‹ ⁄U„apple–‡Ê˜
„Ê‹ ◊apple¥ •¬ŸË ‚„ÿÙªË Á‡Êfl‚appleŸÊ ∑‘§ ‚ÊÕ
ªÁÃ⁄UÙœ ¬⁄U S¬CË∑§⁄UáÊ ŒappleÃapple „È∞ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ŒÙŸÙ¥ Á÷ÛÊ ¬ÊÁ≈U¸ÿÊ¥ „Ò¥, „Ê‹Ê¥Á∑§
Á» ⁄U ÷Ë flapple Á’ŸÊ Á∑§‚Ë ““‚◊Sÿʇʘ ∑‘§
∞∑§ ŒÍ‚⁄Uapple ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– »
«áÊflË‚ Ÿapple ∑§„Ê, ““ŒÙŸÙ¥ ¬ÊÁ≈U¸ÿÊ¥ ⁄UÊíÿ
∑Ò§Á’Ÿapple≈U ∑§Ê ∞∑§ Á„S‚Ê „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ „◊Ÿapple
∑§÷Ë ÷Ë ’¥≈UÊ » Ò§‚‹Ê Ÿ„Ë¥ Á‹ÿÊ „Ò– „◊
„◊apple‡ÊÊ ‚ÊÕ ⁄U„apple „Ò¥– ◊⁄UÊ∆Ë ◊apple¥ ÁŒ∞ ª∞ ’ÿÊŸÙ¥
∑§Ù ⁄UÊC˛Ëÿ ◊ËÁ«ÿÊ Ÿapple ª‹Ã ‚◊¤ÊÊ– ß‚Á‹∞
Œ⁄UÊ⁄U ∑§Ë ’ÊÃapple¥ ‚Ê◊Ÿapple •ÊÿË–

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
â´Âæη¤èØ
çàæ·¤´Áæ ¥õÚU âßæÜ
÷Ê⁄Uà ∑‘§ ‚’‚apple flÊ¥Á¿Ã •¬⁄UÊÁœÿÙ¥ ◊apple¥ ‚apple
∞∑§, ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑§Ê ¬∑§«∏Ê ¡ÊŸÊ ‚È⁄UˇÊÊ •ı⁄U
πÈÁ» ÿÊ ∞¡apple¥Á‚ÿÙ¥ ∑§Ë ∞∑§ ’«∏Ë ∑§Ê◊ÿÊ’Ë „Ò–
ߥ≈U⁄U¬Ù‹ ∑‘§ ⁄Uapple« ∑§ÊŸ¸⁄U ŸÙÁ≈U‚ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ©‚apple
ߥ«ÙŸappleÁ‡ÊÿÊ ∑§Ë ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ’Ê‹Ë ◊apple¥ ¬∑§«∏Ê– ¿Ù≈UÊ
⁄UÊ¡Ÿ ∑‘§ ’Ê‹Ë ¬„È¥øŸapple ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ߥ«ÙŸappleÁ‡ÊÿÊ
¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù •ÊS≈˛appleÁ‹ÿÊ Ÿapple ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ ÕÊ– ¡ÊÁ„⁄U
„Ò, ÷Ê⁄Uà ∑‘§ „ÊÕ ‹ªË ß‚ ∑§Ê◊ÿÊ’Ë ∑§Ê üÊappleÿ
•ÊS≈˛appleÁ‹ÿÊ •ı⁄U ߥ«ÙŸappleÁ‡ÊÿÊ ∑§Ù ÷Ë ¡ÊÃÊ „Ò–
…Ê߸ Œ‡Ê∑§ ¬„‹apple Œapple‡Ê ‚apple ÷ʪapple ⁄UÊ¡apple¥Œ˝ ‚ŒÊÁ‡Êfl
ÁŸπÀ¡apple ©» ¸ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑‘§ Áπ‹Ê» „àÿÊ,
„àÿÊ ∑‘§ ¬˝ÿÊ‚ •ı⁄U ¡’⁄UŸ fl‚Í‹Ë ‚apple ‹apple∑§⁄U Á»
À◊Ë ŒÈÁŸÿÊ ∑§Ë „ÁSÃÿÙ¥ ∑§Ù œ◊Á∑§ÿÊ¥ ŒappleŸapple •ı⁄U ªÒ⁄U-∑§ÊŸÍŸË œ¥œapple ø‹ÊŸapple Ã∑§ …apple⁄UÙ¥
◊Ê◊‹apple ‹¥Á’à „Ò¥–
•ÊÁπ⁄UË ‚’‚apple ‚¥ªËŸ ¡È◊¸, Á¡‚◊apple¥ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ©‚∑§Ë Ã‹Ê‡Ê ⁄U„Ë „Ò, fl„
•¬⁄UÊœ-Á⁄U¬Ù≈U¸⁄U íÿÙÁÃ◊¸ÿ «apple ∑§Ë ¡ÍŸ wÆvv ◊apple¥ „È߸ „àÿÊ ÕË– ◊È¥’߸ ¬ÈÁ‹‚ ∑‘§
◊ÈÃÊÁ’∑§ «apple ∑§Ë „àÿÊ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ Ÿapple ∑§⁄UÊ߸ ÕË– „Ê‹Ê¥Á∑§ ÷Ê⁄Uà •ı⁄U ߥ«ÙŸappleÁ‡ÊÿÊ ∑‘§
’Ëø ∑§Ù߸ ¬˝àÿ¬¸áÊ ‚¥Áœ Á» ‹„Ê‹ Ÿ„Ë¥ „Ò, ©‚∑§Ë ¬„‹ ¡M§⁄U „Ù øÈ∑§Ë „Ò, ¬⁄U
©‚apple •¥ÁÃ◊ M§¬ Ÿ„Ë¥ ÁŒÿÊ ¡Ê ‚∑§Ê „Ò– Á» ⁄U ÷Ë ÿ„ ©ê◊ËŒ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò Á∑§
¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑§Ù ÷Ê⁄Uà ‹ÊŸapple ◊apple¥ ∑§Ù߸ ◊ÈÁ‡∑§‹ Ÿ„Ë¥ •Ê∞ªË– ߥ«ÙŸappleÁ‡ÊÿÊ ‚apple ÷Ê⁄Uà ∑‘§
ŒÙSÃÊŸÊ Á⁄U‡Ãapple ⁄U„apple „Ò¥ •ı⁄U ¬˝àÿ¬¸áÊ ∑§Ë ’Ê’Ã fl„Ê¥ ∑‘§ flÁ⁄UD ¬ÈÁ‹‚ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple
‚∑§Ê⁄UÊà◊∑§ ‚¥∑‘§Ã ÁŒ∞ „Ò¥– Á» ⁄U, •ı¬øÊÁ⁄U∑§ M§¬ ‚apple ¬˝àÿ¬¸áÊ ‚¥Áœ ÷‹apple Ÿ „Ù,
©‚apple ÷Ê⁄Uà ‹ÊŸapple ◊apple¥ ߥ≈U⁄U¬Ù‹ ∑§Ê ŸÙÁ≈U‚ ¡M§⁄U ∞∑§ •ÊœÊ⁄U ’ŸappleªÊ– ’„⁄U„Ê‹, ß‚
Áª⁄UçÃÊ⁄UË ‚apple ¡„Ê¥ ∑§ß¸ •Ê¬⁄UÊÁœ∑§ ◊Ê◊‹Ù¥ ∑§Ë ¡Ê¥ø •ı⁄U ∑§Êÿ¸flÊ„Ë •Êªapple ’…∏Ÿapple
∑§Ë ©ê◊ËŒ ¡ªË „Ò, fl„Ë¥ ∑§ß¸ Ã⁄U„ ∑§Ë •≈U∑§‹apple¥ ÷Ë ‹ªÊ߸ ¡Ê ⁄U„Ë „Ò¥– ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ
∞∑§ ‚◊ÿ •¥«⁄UflÀ«¸ ∑‘§ ∑§ÈÅÿÊà ‚⁄UªŸÊ ŒÊ§Œ ß’˝Ê„Ë◊ ∑§Ê ŒÊÁ„ŸÊ „ÊÕ ÕÊ–
∑§„Ê ¡ÊÃÊ „Ò Á∑§ v~~x ◊apple¥ ◊È¥’߸ ◊apple¥ „È∞ Á‚‹Á‚‹appleflÊ⁄U ÁflS» Ù≈UÙ¥ ∑‘§ ’ÊŒ fl„
ŒÊ§Œ ‚apple •‹ª „Ù ªÿÊ, ŒÙSÃË ∑§Ê Á⁄U‡ÃÊ ŒÈ‡◊ŸË ◊apple¥ ’Œ‹ ªÿÊ– ߟ œ◊Ê∑§Ù¥ ∑§Ù
ŒÊ§Œ Ÿapple •¥¡Ê◊ ÁŒÿÊ ÕÊ– ∞∑§ •ŸÈ◊ÊŸ „Ò Á∑§ ÿ„ Áª⁄UçÃÊ⁄UË ∑§Ê» Ë ¬„‹apple „Ù
‚∑§ÃË ÕË, ¬⁄U ÷Ê⁄UÃËÿ ‚È⁄UˇÊÊ •ı⁄U πÈÁ» ÿÊ ∞¡apple¥Á‚ÿÊ¥ ß‚∑‘§ Á‹∞ ©à‚È∑§ Ÿ„Ë¥
ÕË¥, ÄUÿÙ¥Á∑§ ©Ÿ∑§Ë ÁŒ‹øS¬Ë ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑‘§ ¡Á⁄U∞ ŒÊ§Œ Áª⁄UÙ„ ∑§Ù πà◊ ∑§⁄UŸapple
◊apple¥ ÕË– ÃÙ ÄUÿÊ ©‚∑§Ë “©¬ÿÙÁªÃÊ” ‚◊Ê# „Ù ªß¸ ÕË •ı⁄U ¡Ù ©‚∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹
∑§⁄U ⁄U„apple Õapple ©Ÿ∑‘§ Á‹∞ fl„ ’Ù¤Ê ’Ÿ øÈ∑§Ê ÕÊ?
ߥ≈U⁄U¬Ù‹ Ÿapple ÷Ê⁄Uà ∑‘§ •ŸÈ⁄UÙœ ¬⁄U v~~z ◊apple¥ „Ë ©‚∑‘§ Áπ‹Ê» ⁄Uapple« ∑§ÊŸ¸⁄U
ŸÙÁ≈U‚ ¡Ê⁄UË ∑§⁄U ⁄UπÊ ÕÊ– fl„ •ÊS≈˛appleÁ‹ÿÊ ◊apple¥ ∑§ß¸ ’⁄U‚ ‚apple ⁄U„ ⁄U„Ê ÕÊ– •ÊS≈˛appleÁ‹ÿÊ
∑§Ù ©‚∑§Ë ÷Ÿ∑§ ßÃŸË Œapple⁄U ‚apple ÄUÿÙ¥ ‹ªË? ∞∑§ •ŸÈ◊ÊŸ ÿ„ ÷Ë „Ò Á∑§ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ
∑§Ë ¡ÊŸ ∑§Ù πÃ⁄UÊ ÕÊ, ÄUÿÙ¥Á∑§ ©‚∑§Ê ¬ÃÊ ŒÊ§Œ Áª⁄UÙ„ ∑§Ù ‹ª øÈ∑§Ê ÕÊ,
ß‚Á‹∞ Áª⁄UçÃÊ⁄UË ∑§Ê ⁄UÊSÃÊ ©‚Ÿapple πÈŒ ‚Ê» ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ‹appleÁ∑§Ÿ ‚flÊ‹ ÿ„ „Ò Á∑§
•ª⁄U ∑§Ù߸ …Ë‹ Ÿ„Ë¥ ’⁄UÃË ªß¸ ÃÙ ¿Ù≈UÊ ⁄UÊ¡Ÿ ∑§Ù ¬„‹apple ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ ¬∑§«∏Ê ¡Ê
‚∑§Ê? •ª⁄U πÈÁ» ÿÊ ∞¡apple¥Á‚ÿÙ¥ ∑§Ù ©‚∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ‚ø◊Èø ∑§È¿ ¬ÃÊ Ÿ„Ë¥ ÕÊ, ÃÙ Á»
⁄U ∑Ò§‚apple ∑§„Ê ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò Á∑§ flapple ©‚∑§Ê “⁄UáÊŸËÁÃ∑§” ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄U ⁄U„Ë ÕË¥? ÿapple ‚Ê⁄UË
•≈U∑§‹apple¥ „◊apple‡ÊÊ •≈U∑§‹apple¥ „Ë ⁄U„apple¥ªË, ÄUÿÙ¥Á∑§ ∑§Ù߸ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∞¡apple¥‚Ë ßŸ◊apple¥ ‚apple Á∑§‚Ë ÷Ë
•ŸÈ◊ÊŸ ∑§Ù ∑§÷Ë •ÊÁœ∑§ÊÁ⁄U∑§ M§¬ ‚apple SflË∑§Ê⁄U Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃË– flÒ‚Ê ∑§⁄UŸÊ ’„ÈÃ-
‚Ë •Ê¬ÁûÊÿÙ¥ •ı⁄U Áflflʌ٥ ∑§Ù ãÿÙÃÊ ŒappleŸÊ „٪ʖ
Öê·¤´Â ·Ô¤ ÕãæÙð
•» ªÊÁŸSÃÊŸ-¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ◊apple¥ ‚Ù◊flÊ⁄U ∑§Ù •Ê∞ ÷Í∑§¥¬ ‚apple ÷Ê⁄UÃËÿ
©¬◊„Êmˬ ∑§Ù ∞∑§ ’Ê⁄U Á» ⁄U ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ¬˝∑§Ù¬ ∑§Ê ÷Ê¡Ÿ ’ŸŸÊ ¬«∏Ê „Ò–
•÷Ë •¬˝Ò‹ ◊apple¥ „Ë Ÿapple¬Ê‹ ◊apple¥ ÁflŸÊ‡Ê∑§Ê⁄UË ÷Í∑§¥¬ •ÊÿÊ ÕÊ, Á¡‚‚apple ¬˝÷ÊÁflÃ
‹Ùª •’ Ã∑§ ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ©’⁄U Ÿ„Ë¥¬Ê∞ „Ò¥– •» ªÊÁŸSÃÊŸ ∑‘§ » Ò§¡Ê’ÊŒ
ß‹Ê∑‘§ ◊apple¥ Á„¥ŒÍ∑§È‡Ê ∑§Ë ¬„ÊÁ«ÿÙ¥ ◊apple¥ ß‚ ’Ê⁄U ÷Í∑§¥¬ ∑§Ê ∑‘§apple¥Œ˝ ÕÊ– ß‚
÷Í∑§¥¬ ∑§Ë ÃËfl˝ÃÊ Á⁄UÄU≈U⁄U S∑‘§‹ ¬⁄U |.z ◊Ê¬Ë ªß¸ „Ò– •» ªÊÁŸSÃÊŸ ∑‘§
•‹ÊflÊ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ∑‘§ ©ûÊ⁄UË ¬„Ê«∏Ë ß‹Ê∑§Ù¥ ∑§Ù ß‚ ÷Í∑§¥¬ Ÿapple ¬˝÷ÊÁflÃ
Á∑§ÿÊ, Á¡‚◊apple¥ •’ Ã∑§ ‹ª÷ª x ‚ı ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ◊Ê⁄Uapple ¡ÊŸapple fl „¡Ê⁄U ‚apple
íÿÊŒÊ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ÉÊÊÿ‹ „ÙŸapple ∑§Ë π’⁄U „Ò– ÷Í∑§¥¬ ¬˝÷ÊÁflà ߋÊ∑§Ù¥ ∑§Ë
÷ıªÙÁ‹∑§ ‚¥⁄UøŸÊ •ı⁄U ©‚ ¬⁄U ÃÊÁ‹’ÊŸ ∑§Ê ¬˝÷Êfl, ߟ ŒÙ ∑§Ê⁄UáÊÙ¥ ‚apple
⁄UÊ„Ã ∑§Êÿ¸ ◊apple¥ ÁŒP§Ãapple¥ ¬apple‡Ê •Ê ‚∑§ÃË „Ò¥, ∞apple‚Ê Áfl‡Êapple·ôÊÙ¥ ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò–
÷Ê⁄Uà Ÿapple SflÊ÷ÊÁfl∑§ M§¬ ‚apple ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ •ı⁄U •» ªÊÁŸSÃÊŸ ŒÙŸÙ¥ „Ë Œapple‡ÊÙ¥
∑§Ù ◊ŒŒ ∑§Ë ¬apple‡Ê∑§‡Ê ∑§Ë „Ò– •¬˝Ò‹ ◊apple¥ Ÿapple¬Ê‹ ◊apple¥ •Ê∞ ÷Í∑§¥¬ ∑‘§ flQ§ ÷Ë
÷Ê⁄Uà Ÿapple fl„Ê¥ Ãà∑§Ê‹ ◊ŒŒ ◊È„ÒÿÊ ∑§⁄UÊ߸ ÕË– ∞∑§ •ë¿apple ¬«∏Ù‚Ë ∑§Ê ÿ„Ë
œ◊¸ „ÙÃÊ „Ò– ÷Í∑§¥¬, ’Ê…∏, ÃÍ» ÊŸ, ‚ÈŸÊ◊Ë ∞apple‚Ë Ã◊Ê◊ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ •Ê¬ŒÊ•Ù¥
‚apple ∑§Ù߸ ÷Ë Œapple‡Ê ÿÊ ‚◊Ê¡ •∑‘§‹Ê ¬˝÷ÊÁflà Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ, Ÿ „Ë ÿapple ÁflŸÊ‡Ê∑§Ê⁄UË
¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÊ¥ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ‚Ë◊Ê•Ù¥ ∑§Ë ◊Ù„ÃÊ¡ „ÙÃË „Ò¥–
÷Í∑§¥¬ ∑§Ê ∑‘§apple¥Œ˝ øÊ„apple Ÿapple¬Ê‹ ⁄U„Ê „Ù ÿÊ •» ªÊÁŸSÃÊŸ, ©‚‚apple ÷Ê⁄Uà ∑§Ë
œ⁄UÃË ÷Ë ∑§Ê¥¬Ë „Ë, ÕÙ«∏Ê ’„Èà ŸÈ∑§‚ÊŸ ÷Ë „È•Ê– ß‚‚apple ÿ„ ‚’∑§ ÃÙ
„◊apple¥ ‹appleŸÊ „Ë øÊÁ„∞ Á∑§ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ∑§Ê⁄UáÊÙ¥ ‚apple ÷‹apple ÿ„ ©¬◊„Êmˬ
•‹ª-•‹ª Œapple‡ÊÙ¥ ◊apple¥ ’¥≈UÊ „Ò •ı⁄U •¬Ÿapple-•¬Ÿapple ∑§Ê⁄UáÊÙ¥ ‚apple ‚¥’¥œÙ¥ ◊apple¥
§¥ø-ŸËø ÷Ë ’ŸË ⁄U„ÃË „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ •Ê¬ŒÊ•Ù¥ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ „◊apple¥
•Ê¬‚Ë ◊Ÿ◊È≈UÊfl ∑§Ù •‹ª ⁄Uπ∑§⁄U Á◊‹∑§⁄U ∑§⁄UŸÊ „٪ʖ
ß‚ ß‹Ê∑‘§ ◊apple¥ ÷Ê⁄Uà ∑§Ë ÁSÕÁà ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§, •ÊÁÕ¸∑§ •ı⁄U ÷ıªÙÁ‹∑§
‚÷Ë ∑§Ê⁄UáÊÙ¥ ‚apple Áfl‡Êapple· ◊„àfl ∑§Ë „Ò– ß‚Á‹∞ ÿ„ „◊Ê⁄UË •ÉÊÙÁ·Ã Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË
„Ò Á∑§ •Ê¬ŒÊ•Ù¥ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ Á◊‹∑§⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¬„‹ ∑§Ë ¡Ê∞– ÿÍ⁄UÙ¬Ëÿ
ÿÍÁŸÿŸ ∑§Ë Ã⁄U„ „◊Ê⁄UË ◊ÈŒ˝Ê ∞∑§ Ÿ„Ë¥„Ù ‚∑§ÃË, Ÿ „Ë ‚Ë◊Ê•Ù¥ ∑‘§
•Ê⁄U¬Ê⁄U •Ê‚ÊŸË ‚apple •ÊflÊ¡Ê„Ë ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ „Ò– ß‚∑‘§ ∑§ß¸ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ∞∑§ ÁŒŸ ¬„‹apple „Ë „◊Ÿapple ŒappleπÊ Á∑§ ªËÃÊ ŸÊ◊ ∑§Ë ‹«∏∑§Ë
∑§Ù Á∑§‚ Ã⁄U„ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ‚apple ÷Ê⁄Uà ‚È⁄UÁˇÊÃ, ‚ê◊ÊŸ ‚Á„à flʬ‚ ‹ÊÿÊ
ªÿÊ, •’ ÷Ê⁄Uà ‚apple ⁄U◊¡ÊŸ ŸÊ◊∑§ ‹«∏∑‘§ ∑§Ù ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ÷apple¡Ÿapple ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË
„Ò– ß‚ ¬˝∑§⁄UáÊ ◊apple¥ ÿ„Ë ’Êà ¬˝◊ÈπÃÊ ‚apple ‚Ê◊Ÿapple •Ê߸ Á∑§ Œapple‡Ê∑§Ê‹ ∑§Ë
‚Ë◊Ê•Ù¥ ‚apple ¬⁄Uapple ◊ÊŸflËÿ ◊ÍÀÿÙ¥ ∑§Ù ◊„àfl ÁŒÿÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞– ÷Í∑§¥¬ ‚apple
Á» ⁄U ∞apple‚apple „Ë Áfl◊‡Ê¸ ∑§Ê •fl‚⁄U ¬˝Ê# „È•Ê „Ò– ÷Ê⁄Uà ∑§Ù •¬Ÿapple ‚÷Ë
¬«∏Ù‚Ë Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊‹∑§⁄U ‚◊appleÁ∑§Ã •Ê¬ŒÊ ¬˝’¥œŸ √ÿflSÕÊ Áfl∑§Á‚Ã
∑§⁄UŸapple ¬⁄U ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ◊Ȃ˒áŒÊ Á∑§‚Ë ÷Ë Œapple‡Ê ∑§Ù •∑‘§‹apple
ÁSÕÁÃÿÙ¥ ∑§Ù ‚Ê◊Êãÿ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ Ã∑§‹Ë» •ÊÃË „Ë „Ò– •ª⁄U ‚÷Ë Œapple‡Ê
Á◊‹∑§⁄U •Ê¬ŒÊ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄Uapple¥ªapple ÃÙ ¬˝÷ÊÁflÃÙ¥ ∑§Ù ¡ÀŒ ‚apple ¡ÀŒ ⁄UÊ„Ã
¬„È¥øÊ߸ ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò– ÿ„ ¬„‹ ∑‘§fl‹ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ •Ê¬ŒÊ Ã∑§ ‚ËÁ◊Ã
Ÿ„Ë¥⁄U„ŸË øÊÁ„∞– •ÊÃ¥∑§flÊŒ ¡Ò‚Ë ◊ÊŸflÁŸÁ◊¸Ã •Ê¬ŒÊ•Ù¥ ¬⁄U ÷Ë ‹ÊªÍ
„ÙŸË øÊÁ„∞– ©ª˝flÊŒË, •‹ªÊflflÊŒË, ŸÄU‚‹flÊŒË, ÃÊÁ‹’ÊŸ, ‹‡∑§⁄Uapple
ÃÒÿ’Ê •ı⁄U •’ •Ê߸∞‚ Á„¥‚Ê ∑‘§ ¡Á⁄U∞ •ÊÃ¥∑§ ∑§Ê ⁄UÊ¡ ∑§Êÿ◊ ∑§⁄UŸapple
flÊ‹apple ÁflÁ÷ÛÊ ‚¥ª∆ŸÙ¥ ‚apple ◊ÊŸflÃÊ •ı⁄U ÁflE‡ÊÊ¥Áà ‹ªÊÃÊ⁄U πÃ⁄Uapple ◊apple¥
’ŸË „È߸ „Ò– •¬ŸË Á„¥‚∑§ ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ∑‘§ ¬Ë¿apple ÷‹apple ÿapple Ã∑§¸ ¬apple‡Ê ∑§⁄UÃapple
⁄U„apple¥, Á∑§¥ÃÈ ß‚ ’Êà ∑§Ê ¡flÊ’ ‡ÊÊÿŒ „Ë Á◊‹apple Á∑§ ÁŸŒÙ¸· ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê πÍŸ
’„Ê∑§⁄U ߟ∑§Ê ∑§ıŸ ‚Ê ©gapple‡ÿ ¬Í⁄UÊ „ÙÃÊ „Ò– ÷Ê⁄Uà •ı⁄U ‚÷Ë ¬«∏Ù‚Ë
Œapple‡ÊÙ¥ Ÿapple ߟ∑§Ë Á„¥‚Ê ∑§Ë ¬Ë«∏Ê ‚„Ë „Ò •ı⁄U ßã„apple¥ πà◊ Ÿ ∑§⁄U ¬ÊŸapple ∑‘§
¬Ë¿apple ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ßë¿Ê‡ÊÁQ§ ◊apple¥ ∑§◊Ë ∑‘§ •‹ÊflÊ ŒÍ‚⁄UÊ ’«∏Ê ∑§Ê⁄UáÊ ÿ„Ë
„Ò Á∑§ ‚÷Ë Œapple‡ÊÙ¥ Ÿapple Á◊‹∑§⁄U ߟ∑§Ê ◊È∑§Ê’‹Ê Ÿ„Ë¥Á∑§ÿÊ, •‹ª-•‹ª
‹«∏Ãapple ⁄U„apple– ÷Ê⁄Uà ¬„‹ ∑§⁄Uapple ÃÙ ‡ÊÊÿŒ ’Ê∑§Ë Œapple‡Ê ÷Ë Á◊‹∑§⁄U ◊È∑§Ê’‹Ê
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ◊„àfl ∑§Ù ‚◊¤Êapple¥–
lEikndh;@ys[kfopkj
‹πŸ§, ‡ÊÈR§flÊ⁄U, xÆ •ÄU≈UÍ’⁄U wÆvz
¥Ü» ÚUæØ Âðàæ ·¤ÚUÙð ×ð´ ÇÚU Ü»Ùð Ü»æ ãñ
nqHkkZX; ls] Hkkjrh; turk ikVhZ dh
fopkj/kkjk vusdrkokn dh fojks/kh
gSA ;g ikVhZ /#ohdj.k esa ;dhu
djrh gSA gfj;k.kk ds eq[;ea=h
euksgj yky [kÍj dk mnkgj.k ysaA
jk"Vh; lekpkj i=ksa esa mudk c;ku
vk;k fd] eqlyeku bl ns'k esa jg
ldrs gSa] ysfdu mUgsa chQ [kkuk
NksMuk iM+sxk D;ksafd xk; gekjs fy,
vkLFkk dk fo"k; gSA
¡’ ŸÊ◊Ë ‹appleπ∑§Ù¥ •ı⁄U ∑§‹Ê∑§Ê⁄UÙ¥ Ÿapple flapple ¬È⁄US∑§Ê⁄U ‹ı≈UÊ
ÁŒ∞ ¡Ù ©ã„apple¥ •∑§ÊŒÁ◊ÿÙ¥ Ÿapple ÁŒ∞ Õapple ÃÙ ÿ„ ‚flÊ‹ Ÿ„Ë¥
¬Í¿ŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ ©ã„Ù¥Ÿapple ∞apple‚Ê ¬„‹apple ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ, ¡Ò‚apple
•Ê¬ÊÃ∑§Ê‹ ‹ªŸapple ∑‘§ ‚’‚apple ’È⁄Uapple flQ§ ◊apple¥– ‹appleπ∑§ •ı⁄U
∑§‹Ê∑§Ê⁄U ‚¥flappleŒŸ‡ÊË‹ „ÙÃapple „Ò¥– flapple ©‚ ‚◊ÿ „Ë ¬˝ÁÃÁR§ÿÊ
¡ÊÁ„⁄U ∑§⁄UÃapple „Ò¥ ¡’ ©ã„apple¥ ∞apple‚Ê ‹ªÃÊ „Ò •ı⁄U Á¡‚ Ã⁄U„ flapple
◊„‚Í‚ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– flÊSÃfl ◊apple¥, ÿ„ ¬ÃÊ ‹ªÊŸÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë
Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË „Ò¥ Á∑§ ©ã„apple¥ ∞apple‚Ê ÄUÿÙ¥ ‹ªÊ Á∑§ ∞apple‚Ë ÁSÕÁà •Ê
ªß¸ „Ò ¡’ ¬È⁄US∑§Ê⁄U ‹ı≈UÊŸapple ∑‘§ •‹ÊflÊ ∑§Ù߸ ⁄UÊSÃÊ Ÿ„Ë¥ „Ò–
¡flÊ„⁄U ‹Ê‹ Ÿapple„M§ ∑§Ë ÷ÃË¡Ë ŸÿŸÃÊ⁄UÊ ‚„ª‹, Á¡ã„Ù¥Ÿapple
‚’‚apple ¬„‹apple ¬È⁄US∑§Ê⁄U ‹ı≈UÊÿÊ, Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Áfl⁄UÙœ ∑‘§ Á‹∞
¡ª„ ∑§◊ „Ù ªß¸ „Ò– ∑§ß¸ ∑§‹Ê∑§Ê⁄UÙ¥ Ÿapple ©Ÿ∑§Ê ⁄UÊSÃÊ •¬ŸÊÿÊ–
•∑§ÊŒ◊Ë ∑§Ù Á‹πapple ª∞ ¬òÊ ◊apple¥ Á„¥ŒË ∑§Áfl ◊Ÿ◊Ù„Ÿ Ÿapple
flø◊ÊŸ ÁSÕÁà ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ÿ„ ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê
◊„ʇÊÁQ§ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ M§‚ ∑§Ë flʬ‚Ë— ÷Ê⁄UÃËÿ ÁflŒapple‡Ê ŸËÁà ∑§Ê ŒÈ—SflåŸ
og vius vkSj vius
lg;ksfx;ksa ds fgrksa dh j{kk
djus dks rRij gSA ;g ml
le; gks jgk gS tc Hkkjr
vesfjdk ds lkFk vius laca/kksa
dks Áxk

â´çÿæ# ¹ÕÚUð
3
iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
‹πŸ§, ‡ÊÈR§flÊ⁄U, xÆ •ÄU≈UÍ’⁄U wÆvz
izknsf'kd
‹Ù flÙÀ≈Uapple¡ ∑§Ë ‚◊SÿÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U
ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ∑§Ë ∞‚.«Ë.∞◊. ‚apple Á‡Ê∑§ÊÿÃ
❑ Áfl÷ʪËÿ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ ∞fl¥ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ¬⁄U ‹ªÊÿÊ •÷Œ˝ÃÊ ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬
❑ ©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ Ÿapple ‚Ê¥‚Œ ∑§ı‡Ê‹ Á∑§‡ÊÙ⁄U ∞fl¥ ÁflœÊÿ∑§ ◊ŸË· ⁄UÊflà ‚apple ∑§Ë Á‡Ê∑§ÊÿÃ
‚ËÃʬÈ⁄ – ‹Ù flÙÀ≈Uapple¡ ∑§Ë ‚◊SÿÊ
∑§Ù ‹apple∑§⁄U ÷Áá«ÿÊ ∑‘§ ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple
©¬Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ‚ÎÁC œflŸ ∑§Ù Á‡Ê∑§ÊÿÃË
¬òÊ ‚ı¥¬Ê– ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ©¬Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ∑§Ù
Á‡Ê∑§ÊÿÃË ¬òÊ ŒappleÃapple „È∞ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ’ËÃapple ÃËŸ
ÁŒŸÙ¥ ‚apple ‚apple •Áœ∑§Ê¥‡Ê ©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ ∑§Ù ‹Ù
flÙÀ≈Uapple¡ ◊apple¥ ‚å‹Ê߸ Á◊‹ ⁄U„Ë „Ò– Á¡‚∑‘§
‚ê’㜠◊apple¥ ©¬÷Ù∑§ÃÊ•Ù¥ Ÿapple Áfl÷ʪËÿ
∞‚.«Ë.•Ù. ∞fl¥ ¡apple߸ ∑§Ù •flªÃ ∑§⁄UÊÿÊ
‹appleÁ∑§Ÿ Á¡ê◊appleŒÊ⁄U •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple ‚◊SÿÊ
ÃÙ ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’Êà „Ò ’Êà ∑§⁄UŸÊ ÷Ë
©Áøà Ÿ„Ë ‚◊¤ÊÊ–
©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ˇÊappleòÊ ∑‘§ ∑§È¿
◊Ù’Êß‹ ≈UÊfl⁄U ∑‘§ ∑§◊¸øÊ⁄UË Áfl÷ʪËÿ
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∞fl¥ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊‹Ë
÷ªÃ ∑§⁄U ÁŸ¡Ë SflÊÕ¸ ∑‘§ Á‹∞ ÁfllÈà ‹Êߟ
∑‘§ ‚ÊÕ ¿apple«∏¿Ê«∏ ∑§⁄UÃapple ⁄U„Ãapple „Ò– Á¡‚ ∑§Ê⁄UáÊ
‹ÙflÙÀ≈Uapple¡ ∑§Ë ‚◊SÿÊ •Êÿapple ÁŒŸ ’ŸË ⁄U„ÃË
„Ò– ∑§ß¸ ’Ê⁄U ÿapple ‹Ùª ©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
•÷Œ˝ÃÊ ∑§⁄UŸapple ‚apple Ÿ„Ë øÍ∑§Ãapple „Ò– ¡’ ߟ
‹ÙªÙ¥ ‚apple ’ÊÃøËà ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò ÃÙ ∞‚.«Ë.•Ù.
mÊ⁄UÊ ÷apple¡apple ¡ÊŸapple ∑§Ê ⁄Uı’ ªÊÁ‹’ ∑§⁄UÃapple ⁄U„Ãapple „Ò–
ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ∑§ß¸ ’Ê⁄U ¡’ Áfl÷ʪËÿ
∞‚.«Ë.•Ù. ‚apple ’Êà ∑§Ë ªß¸ ÃÙ ©ã„ÙŸapple ÷Ë
•÷Œ˝ÃÊ ‚apple ’Êà ∑§Ë– ©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ
Á∑§ ◊Ù’Êß‹ ≈UÊfl⁄U ∑‘§ ∑§◊¸øÊ⁄UË Áfl÷ʪËÿ
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ‡Ê⁄Uáʪʄ ◊apple „Ë ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃapple
„Ò– ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿÁŒ ‚◊SÿÊ ŒÍ⁄U Ÿ„Ë
∑§Ë ªß¸ ÃÙ flapple ‚÷Ë •¬ŸÊ ÁfllÈà ∑§ŸappleÄU‡ÊŸ
∑§≈UflÊŸapple ∑§Ù ◊¡’Í⁄U „Ù ¡Êÿappleªapple¥– ©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥
Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ Áfl÷ʪ ∑‘§ ∑§È¿ ∑§◊¸øÊ⁄UË ¡Ù
∑§÷Ë ∑§÷Ê⁄U ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ¡ÊÃapple ÷Ë „Ò ÃÙ flapple Á’ŸÊ
‚ÈÁflœÊ ‡ÊÈÀ∑§ Á‹∞ ∑§Êÿ¸ Ÿ„Ë ∑§⁄UÃapple „Ò– ¡’
ß‚ ’Êà ∑§Ê ©¬÷ÙQ§Ê Áfl⁄UÙœ ∑§⁄UÃapple „Ò ÃÙ
©Ÿ∑§Ê ∑§„ŸÊ „ÙÃÊ „Ò Á∑§ „◊apple¥ ‚ÈÁflœÊ ‡ÊÈÀ∑§
∑§Ê ∑§È¿ Á„S‚Ê §¬⁄U ÷Ë ŒappleŸÊ „ÙÃÊ „Ò– ªÊ◊ËáÊÙ¥
Ÿapple ß‚∑§Ë Á‡Ê∑§Êÿà ‚Ê¥‚Œ ∑§ı‡Ê‹ Á∑§‡ÊÙ⁄U
fl ÁflœÊÿ∑§ ◊ŸË· ÁflœÊÿ∑§ ‚apple ÷Ë ∑§Ë–
’ÊÄU‡Ê ÁŸ¡Ë SflÊÕ¸ ∑‘§ Á‹∞ Áfl÷ʪËÿ
∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚apple Á◊‹Ë ÷ªÃ ∑§⁄U ‹Êߟ ‚apple
¿apple«∏¿Ê«∏ ∑§⁄UÃapple „Ò ≈UÊfl⁄U ∑§◊¸øÊ⁄UË Á‚œı‹Ë-
‚ËÃʬÈ⁄U– ‚ÍòÊÙ¥ ∑§Ë ◊ÊŸapple ÃÙ ÿ„ ◊Ù’Êß‹
≈UÊfl⁄U ∑‘§ ∑§◊¸øÊ⁄UË •¬Ÿapple ≈UÊfl⁄U ∑§Ê «Ë¡‹
’øÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÁfllÈà ‹Êߟ ∑‘§ ‚ÊÕ ¿apple«∏¿Ê«∏
∑§⁄UÃapple ⁄U„Ãapple „Ò Á¡‚◊apple¥ Áfl÷ʪËÿ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥
∞fl¥ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ¬Í⁄UË ‚¥Á‹#ÃÊ ⁄U„ÃË „Ò–
‚ÍòÊÙ¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ◊Ù’Êß‹ ≈UÊfl⁄U ∑‘§
∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù¬ÃÊ „Ò Á∑§ ¡’ ÁfllÈà ‹Êߟ
¬⁄U ¡’ ‹Ù« ⁄U„appleªÊ Ã’ ©Ÿ∑‘§ ≈UÊfl⁄U ∑§Ù ¬Í⁄UË
‚å‹Ê߸ Ÿ„Ë Á◊‹ ¬ÊÿappleªË Á¡‚∑‘§ ø‹Ãapple
©Ÿ∑§Ù ¡Ÿ⁄Uapple≈U⁄U ‚apple ≈UÊfl⁄U ø‹ÊŸÊ ¬«∏appleªÊ–
ß‚ËÁ‹∞ •¬Ÿapple ≈UÊfl⁄U ∑§Ë ¬Í⁄UË ‚å‹Ê߸ ∑‘§
Á‹∞ •ãÿ ÁfllÈà ‹Êߟ ∑‘§ ©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ ∑‘§
‚ÊÕ ¿apple«∏¿Ê«∏ ∑§⁄U ‚å‹Ê߸ ’ÊÁœÃ ∑§⁄U ŒappleÃapple
„Ò– Á¡‚∑§Ê πÊÁ◊ÿÊ¡Ê ©¬÷ÙQ§Ê ÷Ȫà ⁄U„apple
„Ò– ‚ÍòÊÙ¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ Áfl÷ʪ ∑‘§ ∑§◊¸øÊ⁄UË
∞fl¥ ≈UÊfl⁄U∑§◊˸ ‡Ê⁄UÊ’ ∑‘§ Ÿ‡Êapple ◊apple¥ œÈà „Ù∑§⁄U
¬Ù‹ ¬⁄U ø…∏∑§⁄U ‹Êߟ ∑‘§ ‚ÊÕ ¿apple«∏¿Ê«∏
∑§⁄UÃapple ⁄U„Ãapple „Ò– Á¡‚∑‘§ ø‹Ãapple ∑§Ù߸ ÷Ë ’«∏Ê
„ÊŒ‚Ê ∑§÷Ë ÷Ë „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò–
‡Ê⁄UÊ’ ’ŸÊŸapple ∑‘§ œãœapple ¬⁄U
¿Ê¬Ê, ∞∑§ Áª⁄UçÃÊ⁄U
¡ıŸ¬È⁄ – Á¡‹apple ∑‘§ ‚È¡ÊŸª¥¡ ÕÊŸapple
∑§Ë ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple •flÒœ ‡Ê⁄UÊ’ ’ŸÊŸapple ∑‘§
œãœapple ∑§Ê ¬ŒÊ¸» Ê‡Ê ∑§⁄UÃapple „È∞ øÊ⁄U ‹ÙªÙ¥
∑§Ù Áª⁄UçÃÊ⁄U ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë πÊ‹Ë
‡ÊˇÊË …P§Ÿ ÃÕÊ ÷Ê⁄UË ◊ÊòÊÊ ◊¥apple Œapple‡ÊË
‡Ê⁄UÊ’ ’⁄UÊ◊Œ Á∑§ÿÊ „Ò– ¬ÈÁ‹‚ ∑‘§
•ŸÈ‚Ê⁄U •flÒœ ‡Ê⁄UÊ’ ’ŸÊŸapple fl ’appleøŸapple
flÊ‹Ù¥ ∑§Ë Áª⁄UçÃÊ⁄UË „appleÃÈ ø‹Êÿapple ¡Ê ⁄U„apple
•Á÷ÿÊŸ ∑‘§ Äà Á‡Êflʟ㌠ÿÊŒfl
ÕÊŸÊäÿˇÊ ‚È¡ÊŸª¥¡ mÊ⁄UÊ ◊¥ª‹flÊ⁄U ∑§Ë
⁄UÊÁòÊ ◊apple¥ Œı⁄UÊŸ ª‡Ã fl ‚¥ÁŒÇœ flÊ„Ÿ
∑§Ë øapple¥Á∑§ª ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë ÕË Á∑§ ◊ÈπÁ’⁄U
∑§Ë ‚ÍøŸÊ ¬⁄U ª˝Ê◊ ◊ÿÊ ÁŸflÊ‚Ë Ÿã„apple
©»¸ NŒÿŸÊ⁄UÊÿáÊ Á‚¥„ ∑‘§ ≈UÍ’flapple‹ ¬⁄U ∑§Ù’⁄UÊ
◊Ù’Ê߸‹ ∑§Ù ‚ÊÕ ‹apple∑§⁄U ¿Ê¬Ê ◊Ê⁄UÊ – ¡„Ê¥
¬⁄U øÊ⁄U √ÿÁQ§ÿÙ ∑‘§ mÊ⁄UÊ •flÒœ ‡Ê⁄UÊ’ ’ŸÊŸapple
∑§Ê ∑§Êÿ¸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê ÕÊ – ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù
•ÊÃÊ Œappleπ øÊ⁄UÙ •Á÷ÿÈQ§ ÷ʪŸapple ‹ªapple ‹appleÁ∑§Ÿ
Á‚¬ÊÁ„ÿÙ¥ Ÿapple Œı«∏Ê∑§⁄U ∞∑§ •Á÷ÿÈQ§ ∑§Ù
¬∑§« Á‹ÿÊ ªÿÊ, ¡’Á∑§ Æx •Á÷ÿÈQ§ •¥œapple⁄Uapple
∑§Ê » ÊŒÿÊ ©∆Ê∑§⁄U ÷ʪŸapple ◊apple¥ ‚»‹ „Ù ªÿapple–
Õ´Î ¥æ´¹ô´ âð ÎéçÙØæ Îð¹ â·¤Ìæ ãñ çàæß×
•Ê¡◊ª…∏ – ß‚apple ∑§ÈŒ⁄Uà ∑§Ê ø◊à∑§Ê⁄U
„Ë ∑§„Ê ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„ ‚ø „Ò–
ÿÍ¬Ë ∑‘§ •Ê¡◊ª…∏ Á¡‹apple ∑‘§ ◊È’Ê⁄U∑§¬È⁄U
∑§S’apple ◊apple¥ vw ‚Ê‹ ∑§Ê Á‡Êfl◊ ’¥Œ •Ê¥πÙ¥
‚apple Œappleπ ‚∑§ÃÊ „Ò– ©‚∑§Ë ß‚ •jÈà ˇÊ◊ÃÊ
∑§Ù Œappleπ∑§⁄U „⁄U ∑§Ù߸ „Ò⁄UÊŸ „Ò– •Ê◊ •ÊŒ◊Ë
„Ù ÿÊ «ÊÚÄU≈U⁄U ‚’ ß‚apple Œappleπ∑§⁄U „Ò⁄Uà ◊apple¥ „Ò¥–
Á‡Êfl◊ ’¥Œ •Ê¥πÙ¥ ¬⁄U ¬^Ë ’Ê¥œ∑§⁄U Á∑§‚Ë
÷Ë ∑§Êª¡ ∑§Ê ⁄U¥ª fl ©‚ ¬⁄U Á‹πapple „È∞‡ÊéŒÙ¥
∑§Ë SÿÊ„Ë ∑§Ê ⁄U¥ª ’ÃÊ ŒappleÃÊ „Ò– ‚ÊÕ „Ë
•Ê‚ÊŸË •ı⁄U Ãapple¡Ë ‚apple ©‚∑§Ë Á‹πÊfl≈U
÷Ë ¬…∏ ‚∑§ÃÊ „Ò– Á‡Êfl◊ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§
ÿ„ ÃÊ∑§Ã ©‚apple ‹ªÊÃÊ⁄U ÿÙªÊ ∑§⁄UŸapple ‚apple
Á◊‹Ë „Ò– ‚ÊÃflË¥ ∑§ˇÊÊ ◊apple¥ ¬…∏Ÿapple flÊ‹apple Á‡Êfl◊
Ÿapple ŒÙ•ÄU≈UÍ’⁄U ‚apple {ÁŒŸ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ ÿÙªÊ
ÄU‹Ê‚ ◊apple¥ ŒÊÁπ‹ÊÁ‹ÿÊ ÕÊ– ß‚◊apple¥ ¬˝ÁÃÁŒŸ
¬Ê¥øÉÊ¥≈Uapple ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ ÕÊ– ∑§Ê◊apple«Ë,
¬˝ÊÕ¸ŸÊ,«Ê¥Á‚¥ªÿÙªÊ,•Ê߸≈UappleS≈U,•Ù◊∑§Ê ¡Ê¬
•ı⁄U •Áœ∑§ ‡ÊÙ⁄U ◊apple ‚Ò‹Ë ¬ÉÊ ÿÙªÊ ß‚◊apple¥
‡ÊÊÁ◊‹ÕÊ– ¿„ ÁŒŸ ∑‘§ •èÿÊ‚ ∑‘§ ’ÊŒ
Á‡Êfl◊ ∞apple‚Ê ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ‚ˇÊ◊ „Ù ªÿÊ „Ò–
‡ÊÈ÷◊ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ÿ„∞∑§ ÁflôÊÊŸ „Ò– ß‚apple
•èÿÊ‚mÊ⁄UÊ •Ê¥ÃÁ⁄U∑§ ‡ÊÁQ§ ∑§Ù ¡ÊªÎÃÁ∑§ÿÊ
¡ÊÃÊ „Ò– ß‚◊apple¥ ◊Ÿ ∑§Ê∞∑§Êª˝Áøà „ÙŸÊ
¡M§⁄UË „ÙÃÊ „Ò– Á‡Êfl◊∑§Ë ◊Ê¥ ©Á◊¸‹Ê ’ÃÊÃË
„Ò¥ Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ’apple≈Uapple ◊apple¥ ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ë •Œ÷ÈÃ
‡ÊÁQ§¡ÊªÎà „ÙŸapple ‚apple fl„ ’„Èà πÈ‡Ê „Ò¥– vÆ}
‚Ê‹Á‡Êfl◊ ∑‘§ ŒÊŒÊ ÷Ë •¬Ÿapple ¬ÙÃapple ∑§Ë ß‚
•ŸÙπË ∑§Ê’Á‹ÿà ∑‘§ ø‹Ãapple ∑§Ê»Ë πȇÊ
„Ò¥– ©Ÿ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ¬ÙÃapple ∑§Ù
߸E⁄U ‚apple •Ê‡ÊËflʸŒ ¬˝Ê# „Ò– •Ê¥π ’¥Œ ∑§⁄U
ãÿÍ¡ ¬apple¬⁄U ¬…∏Ãapple Á‡Êfl◊ •¬Ÿapple ∑§S’apple ◊apple¥ ŒappleπÃapple
„Ë ŒappleπÃapple ◊‡Ê„Í⁄U „Ù ª∞ „Ò¥– Á‡Êfl◊ ∑§Ù
ŒappleπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ßS‹Ê◊¬È⁄UÊ◊Ù„Ñapple ◊apple¥ ‹ÙªÙ¥
∑§Ë ÷Ë«∏¡◊Ê „Ù ⁄U„Ë „Ò– Á‡Êfl◊ ∑‘§ ß‚
∑§Ê⁄UŸÊ◊apple ∑§Ù ◊appleÁ«∑§‹‚Êߥ‚ ‚¥÷flŸ„Ë¥
’ÃÊÃÊ– Á¡‹Ê•S¬ÃÊ‹ ∑‘§ flÁ⁄UDŸappleòÊ ‚¡¸Ÿ
«ÊÚ.•Ù◊¬˝∑§Ê‡Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿÁŒ ∞apple‚Ê flÊ∑§ß¸
◊apple¥ „ÒÃÙ ŒappleπŸÊ „ÙªÊ Á∑§ flÊSÃfl ◊apple¥ÿ„ ÄUÿÊ
„Ò, flÒ‚apple ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ë ’ÊÃapple¥ Á∑§S‚apple-
∑§„ÊÁŸÿÙ¥Ã∑§ „Ë ‚ËÁ◊à „Ò¥–
•Ê∑§Ê‡ÊËÿ Á’¡‹Ë Áª⁄UŸapple ‚apple ∞∑§ ’ëøapple ∑§Ë ◊ıÃ, ŒÙ ¤ÊÈ‹‚apple
ß‹Ê„Ê’ÊŒ – Á¡‹apple ∑‘§ ‡Ê¥∑§⁄Uª…∏ ÕÊŸÊãê¸Ã ∑§¬Ê⁄UË ªÊ¥fl ∑‘§ ‚◊ˬ •Ê∑§Ê‡ÊËÿ
Á’¡‹Ë Áª⁄UŸapple ‚apple ’ÈœflÊ⁄U ŒÙ¬„⁄U ’ÊŒ ∞∑§ ’ëøapple ∑§Ë ◊ıà „Ù ªß¸ •ı⁄U ŒÙ ’ëøÙ
ÉÊÊÿ‹ „ÙŸapple ∑§Ë π’⁄U „Ò– Á◊‹Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ©Q§ ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ∑‘§ ∑§¬Ê⁄UË
ªÊ¥fl ∑‘§ ◊¡⁄UÊ ÃʋʬÊ⁄U ÁŸflÊ‚Ë ◊Ù. ßS‹Ê◊ ∑§Ê vwfl·Ë¸ÿ ’apple≈UÊ ◊Ù.ß⁄U»ÊŸ ÉÊ⁄U ‚apple
◊flapple‡ÊË ø⁄UÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ •¬Ÿapple ¬«∏ÙÁ‚ÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ªÿÊ ÕÊ– ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§
’ÈœflÊ⁄U ŒÙ¬„⁄U ’ÊŒ •øÊŸ∑§ ‡ÊÈM§ „È߸ ’ÊÁ⁄U‡Ê ∑‘§ Œı⁄UÊŸ •Ê∑§Ê‡ÊËÿ Á’¡‹Ë Áª⁄UË–
Á¡‚∑§Ë ø¬apple≈U ◊apple¥ •ÊŸapple ‚apple ÃËŸ ’ëøapple ¤ÊÈ‹‚ ªÿapple– „ÊŒ‚apple ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË „ÙÃapple „Ë
¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§ ‹Ùª ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øapple •ı⁄U ÃËŸÙ¥ ∑§Ù ©¬øÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞ ‚Ë∞ø‚Ë ‡Ê¥∑§⁄Uª…∏
‹apple ªÿapple– ¡„Ê¥ ÁøÁ∑§à‚∑§Ù¥ Ÿapple ◊Ù.ß⁄U» ÊŸ ∑§Ù ◊Îà ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄U ÁŒÿÊ–
•ÁÇŸ‡Ê◊Ÿ ‚È⁄UˇÊÊ ∑§Ë ŒÎÁC∑§ÙáÊ ‚apple ÁŸ⁄UʬŒ SÕ‹Ù¥ ¬⁄U
•SÕÊ߸ •ÊÁÃ‡Ê’Ê¡Ë ∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸapple ‹ªÊÿË ¡Êÿapple¥
❑ •ÊÁÃ‡Ê’Ê¡Ë ∑§Ë ‚Ê◊ª˝Ë ‹Êß‚appleã‚ œÊ⁄U∑§Ù¥ ∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸ
‚apple ÃÕÊ ÁŸœÊ¸Á⁄Uà SÕ‹ ‚apple „Ë R§ÿ ∑§Ë ¡Êÿapple— Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË
‹πŸ§ – Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ⁄UÊ¡ ‡Êappleπ⁄U
Ÿapple ÁŸŒapple‡Ê ÁŒÿapple „Ò Á∑§ ŒË¬Êfl‹Ë ¬fl¸ ¬⁄U
•ÁÇŸ‚È⁄UˇÊÊä¡Ÿ ‚È⁄UˇÊÊ ∑§Ë ŒÎÁC ‚apple ÁŸ⁄UʬŒ
SÕ‹Ù¥ ¬⁄U „Ë •SÕÊ߸ •ÊÁÃ‡Ê’Ê¡Ë ∑§Ë
ŒÈ∑§ÊŸapple¥ ‹ªÊÿÊ ¡ÊŸÊ •Êfl‡ÿ∑§ „ÙªÊ ÃÊÁ∑§
∑§Ù߸ •Á¬˝ÿ ÁSÕÁà Ÿ ©à¬ÛÊ „Ù–
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple Ÿª⁄U ◊Á¡S≈Uapple§apple≈U, ‚◊SÃ
•¬⁄U Ÿª⁄U ◊Á¡S≈Uapple§apple≈U, ‚◊Sà ©¬ Á¡‹Ê
◊Á¡S≈Uapple§apple≈U ∑§Ù ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple „Ò Á∑§ •¬Ÿapple
•¬Ÿapple ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ ¬ÈÁ‹‚ ˇÊappleòÊÊÁœ∑§Ê⁄UË ∞fl¥
•ÁÇŸ‡Ê◊Ÿ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑‘§ ‚ÊÕ SÕ‹Ù¥ ∑§Ê
ÁŸ⁄UˡÊáÊ ¬Ífl¸ ◊apple¥ „Ë ∑§⁄U ‹apple¥ ÃÕÊ •ÁÇŸ‡Ê◊Ÿ
‚È⁄UˇÊÊ ∑‘§ ŒÎÁC∑§ÙáÊ ‚apple ÁŸ⁄UʬŒ SÕ‹Ù¥ ∑§Ù
ÁøÁã„à ∑§⁄U ©ã„Ë SÕ‹Ù¥ ¬⁄U •SÕÊ߸
•ÊÁÃ‡Ê’Ê¡Ë ∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸapple ‹ªÊÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë
√ÿflSÕÊ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄Uapple¥–
©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§ ∑§Áìÿ SÕ‹Ù¥ ¬⁄U
•ŸÊÁœ∑§Îà M§¬ ‚apple ¬≈UÊπapple ∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸapple¥ ‹ªÊ
‹Ë ¡ÊÃË „Ò ßŸ ¬⁄U ⁄UÙ∑§ •Êfl‡ÿ∑§ „Ò–
©ã„ÙŸapple Ÿª⁄U ◊Á¡S≈Uapple≈U, ‚◊Sà •¬⁄U Ÿª⁄U
◊Á¡S≈Uapple≈U, ‚◊Sà ©¬ Á¡‹Ê ◊Á¡S≈Uapple≈U ∑§Ù
ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple „Ò Á∑§ •¬Ÿapple.•¬Ÿapple ˇÊappleòÊ ◊apple¥
¬ÈÁ‹‚ ˇÊappleòÊÊÁœ∑§Ê⁄UË ∞fl¥ •ÁÇŸ‡Ê◊Ÿ
·¤æ·¤ôÚUè ×ð´ âǸ·¤ ãæÎâð´
×ð´ ØéßÌè ·¤è ×õÌ
‹πŸ§ – ∑§Ê∑§Ê⁄UË ◊apple¥ ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ë
ŒÙ¬„⁄U •ãœapple ∑§Ë øı∑§Ë ∑‘§ ¬Ê‚ ∞∑§ Ãapple¡∏
⁄U» ÃÊ⁄U ≈˛∑§ Ÿapple¥ ‚«∏∑§ ∑‘§ Á∑§ŸÊ⁄Uapple¥ ¬ÒŒ‹
¡Ê⁄U„Ë ∞∑§ wÆ fl·Ë¸ÿ ÿÈflÃË ∑§Ù ⁄UıŒ¥
«Ê‹Ê ÿÈflÃË ∑§Ë ◊ı∑‘§ ¬⁄U „Ë ◊ıà „Ù ªß¸
ŒÈÉÊ≈U¸ŸÊ ∑‘§ ’ÊŒ ≈˛∑§ ∑§Ê øÊ‹∑§ ≈˛∑§ ∑§Ù
◊ı∑‘§ ¬⁄U ¿Ù«∏ ∑§⁄U » ⁄UÊ⁄U „Ù ªÿÊ– ‚ÍøŸÊ
¬Ê∑§⁄U ¬„ÈøË ∑§Ê∑§Ù⁄UË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple¥ ÿÈflÃË
∑‘§ ‡Êfl ∑§Ù ¬ÙS≈U ◊Ê≈U¸◊ ∑‘§ Á‹∞ ÷apple¡
ÁŒÿÊ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple¥ ≈˛∑§ ∑§Ù •¬Ÿapple¥ ∑§é¡∏apple ◊apple¥
‹appleÁ‹ÿÊ „Ò– ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ∑§ŸÊ⁄U
◊Á‹„Ê’ÊŒ ∑‘§ ⁄U„Ÿapple¥ flÊ‹apple¥ ©◊ʇʥ∑§⁄U ∑§Ë
wÆ fl·Ë¸ÿ ’„Ÿ ÁŸ‡ÊÊ ∑§Ê∑§Ù⁄UË ◊apple¥ ÁSÕÃ
Á‚¥„ ◊appleÁ«∑§‹ ‚appleã≈U⁄U ◊apple¥ Ÿı∑§⁄UË ∑§⁄UÃË ÕË
– ¬ÒŒ‹ •ãœapple ∑§Ë øı∑§Ë ∑§Ë Ã⁄U» ¡Ê
⁄U„Ë ÕË Ã÷Ë •ãœapple ∑§Ë øı∑§Ë ∑‘§ ∑§⁄UË’
∞∑§ Ãapple¡∏ ⁄U»ÃÊ⁄U ‚apple¥ •Ê⁄U„apple¥ ∞∑§ ≈˛∑§ Ÿapple¥
ÁŸ‡ÊÊ ∑§Ù ⁄UıŒ «Ê‹Ê ŒÈÉʸ≈UŸÊ ßÃŸË ÷Ë·áÊ
ÕË Á∑§ ÁŸ‡ÊÊ ∑§Ë ◊ı∑‘§ ¬⁄U „Ë ŒŒ¸ŸÊ∑§
◊ıà „Ù ªß¸– „ÊŒ‚apple¥ ∑‘§ ’ÊŒ ≈˛∑§ ∑§Ê
øÊ‹∑§ ≈˛∑§ ∑§Ù ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¿Ù«∏ ∑§⁄U »⁄UÊ⁄U
„ÙŸapple¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ÿÊ’ „Ù ªÿÊ ‚ÍøŸÊ ¬Ê∑§⁄U
Ãà∑§Ê‹ ∑§Ê∑§Ù⁄UË ¬ÈÁ‹‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„ÈøË
•ı⁄U ŒÈÉÊ≈U¸ŸÊ ◊apple¥ ◊ıà ∑§Ê Á‡Ê∑§Ê⁄U „È߸ ÁŸ‡ÊÊ
∑‘§ ‡Êfl ∑§Ù ¬ÙS≈U ◊Ê≈U¸◊ ∑‘§ Á‹∞ ÷apple¡
∑§⁄U ≈˛∑§ ∑§Ù •¬Ÿapple¥ ∑§é¡apple ◊apple¥ ‹apple Á‹ÿÊ–
•Áœ∑§Ê⁄UË ∑‘§ ‚ÊÕ ÷˝◊áÊ ∑§⁄U ‚ÈÁŸÁpÃ
∑§⁄U ‹apple¥ Á∑§ ÁøÁã„à SÕ‹Ù¥ ∑‘§ •ÁÃÁ⁄UQ§
•ãÿ ∑§„Ë¥ •ŸÊÁœ∑§Îà SÕ‹Ù¥ ◊apple¥
•ÊÁÃ‡Ê’Ê¡Ë ∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸapple Ÿ ‚¥øÊÁ‹Ã ∑§Ë
¡Êÿapple¥– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§ •ÊÁÇʒʡË
ŒÈ∑§ÊŸÙ¥ ∑§Ù ‹ªÊŸapple „appleÃÈ Á¡‚ SÕ‹ ¬⁄U
•ŸÈ◊Áà ŒË ¡Êÿapple fl„Ê¥ ¬⁄U ‚ê’ÁãœÃ
ŒÈ∑§ÊŸŒÊ⁄UÙ¥ ‚apple •ÁÇŸ‚È⁄UˇÊÊ ∑‘§ ◊ÊŸ∑§Ù ÃÕÊ
¡Ÿ ‚È⁄UˇÊÊ ∑‘§ ŒÎÁCªÃ ‚◊Sà ∑§Êÿ¸flÊ„Ë
•ÁŸflÊÿ¸ M§¬ ‚apple ¬Íáʸ ∑§⁄UÊ ‹Ë ¡Êÿapple–
•Ê∑§ÁS◊∑§ ÉÊ≈UŸÊ ‚apple ÁŸ¬≈UŸapple ∑‘§ Á‹∞
Ÿ¡ŒË∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄UË, ¬˝Ê߸flapple≈U „ÊÁS¬≈U‹ ◊apple¥
•Êfl‡ÿ∑§ √ÿflSÕÊ∞¥ ¬Ífl¸ ◊apple¥ ‚ÈÁŸÁpÃ
∑§⁄U ‹Ë ¡Êÿapple Á¡‚ SÕ‹ ¬⁄U •Áœ∑§
ŒÈ∑§ÊŸÙ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ „Ù fl„Ê¥ ¬⁄U ∞ê’È‹appleã‚
◊ÿ «ÊÄU≈U⁄U ÃÕÊ •ÁÇŸ‡Ê◊Ÿ flÊ„Ÿ ∑§Ë
√ÿflSÕÊ ÷Ë ∑§⁄UÊ߸ ¡Êÿapple– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê
Á∑§ ‚◊Sà ◊Á¡S≈Uapple§apple≈U •¬Ÿapple •¬Ÿapple ˇÊappleòÊÙ¥
◊apple¥ ÁøÁã„à SÕ‹Ù¥ ∑§Ë ‚ÍøË Æ{ Ÿflê’⁄U
wÆvz Ã∑§ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊ Œapple¥–©ã„ÙŸapple ¡Ÿ¬Œ
flÊÁ‚ÿÙ¥ ∑§Ù ŒËflÊfl‹Ë àÿı„Ê⁄U ∑‘§ ‡ÊÈ÷
•fl‚⁄U ¬⁄U ‡ÊÈ÷∑§Ê◊ŸÊ∞¥ ŒappleÃapple „È∞ •¬Ë‹
∑§Ë „Ò Á∑§ •ÊÁÃ‡Ê’Ê¡Ë ¿È«ÊŸapple ÃÕÊ R§ÿ
ÁflR§ÿ ∑§⁄UŸapple ∞fl¥ ◊ŸÊŸapple ∑‘§ ‚ê’㜠◊apple¥
¡ŸÁ„à ∞fl¥ ¡Ÿ ‚È⁄UˇÊÊ ∑‘§ Á„à ◊apple¥ ¬˝ÊÃM§
{áÆÆ ’¡apple ‚apple ⁄UÊÁòÊ vÆ—ÆÆ ’¡apple ∑‘§ ’Ëø
„Ë •ÊÁÇʒʡË/¬≈UÊπapple ¿È«ÊŸapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸
Á∑§ÿÊ ¡Êÿapple– ‚«∑§ ÃÕÊ ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ SÕ‹
•ÕflÊ ∞apple‚apple Á∑§‚Ë SÕ‹/÷flŸ ∑‘§ •Ê‚
¬Ê‚ ¡„Ê¥ ¬⁄U Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ÿ œŸ
„ÊÁŸ „ÙŸapple ∑§Ë ‚ê÷ÊflŸÊ „Ù∞ fl„Ê¥ ¬⁄U
Á∑§‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë •ÊÁÇʒʡË/¬≈UÊπapple
¿È«ÊŸapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸ Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Êÿapple–
•ÊÁÃ‡Ê’Ê¡Ë ∑§Ë ‚Ê◊ª˝Ë ‹Êß‚appleã‚ œÊ⁄U∑§Ù
∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸ ‚apple ÃÕÊ ÁŸœÊ¸Á⁄Uà SÕ‹ ‚apple „Ë
R§ÿ ∑§Ë ¡Êÿapple Á¡‚‚apple Á∑§ ¡„Ê¥ ∞∑§ •Ù⁄U
¬≈UÊπapple¥ •‚È⁄UÁˇÊà Ÿ „Ù ÃÕÊ ©‚∑§Ë
ªÈáÊflûÊÊ ÷Ë ‚„Ë „Ù–
ç˜æSÌÚUèØ Â´¿æØÌ ¿éÙæß
❑ ¬ÙÁ‹¥ª •Ê» Ë‚⁄U Á∑§‚Ë ∑§Ê
•ÊÁÃâÿ ‚à∑§Ê⁄U SflË∑§Ê⁄U Ÿ ∑§⁄Uapple¥
•ı⁄U SflÃ¥òÊ fl ÁŸc¬ˇÊ ◊Ìʟ
‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄Uapple¥ —§ Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË
‹πŸ§ – Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ⁄UÊ¡
‡Êappleπ⁄U Ÿapple ¬ÙÁ‹¥ª ¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥ ∑§Ù
◊Ù„Ÿ‹Ê‹ª¥¡ •ı⁄U ªÙ‚Ê߸ª¥¡ Áfl∑§Ê‚
πá«Ù ∑‘§ Á‹∞ „ÙŸapple flÊ‹apple ◊Ìʟ ∑‘§
Á‹∞ ⁄UflÊŸÊ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§«apple ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple
„Ò Á∑§ ‹Ù∑§Ã¥òÊ ∑§Ë ¬ÁflòÊÃÊ ∑§Ù ’ŸÊÿapple
⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ◊Ìʟ ‚apple ¡È«apple •Áœ∑§Ê⁄UË
∞fl¥ ∑§◊¸øÊ⁄UË Á∑§‚Ë ÷Ë √ÿÁQ§ ∑§Ê
•ÊÁÃâÿ SflË∑§Ê⁄U Ÿ ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U SflÃ¥òÊ
•ı⁄U ÁŸc¬ˇÊ ◊Ìʟ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UÊÿapple–
©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§ ¬ÙÁ‹¥ª ∑‘§ Á‹∞
ÁŸflʸøŸ •ÊÿÙª mÊ⁄UÊ ÁŸœÊ¸Á⁄Uà •ÊøÊ⁄U
‚¥Á„ÃÊ fl M§‹’È∑§ ∑§Ê ¬Í⁄UÊ ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÊÿÊ
¡Êÿapple– ⁄UÊ¡ ‡Êappleπ⁄U Ÿapple •Ê¡ ◊Ìʟ «ÿÍ≈UË
∑‘§ Á‹∞ øÿÁŸÃ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë
©¬ÁSÕÁà ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
¬ÊÿÊ Á∑§ ¬ÙÁ‹¥ª ¬ÊÁ≈U¸ÿÊÚ¥ ⁄UflÊŸÊ „Ù ªÿË
„Ò– •¬⁄U Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ÁflûÊ ∞fl¥ ⁄UÊ¡Sfl
∞fl¥ ¬˝÷Ê⁄UË ∑§ÊÁ◊¸∑§ œŸã¡ÿ ‡ÊÈÄU‹ Ÿapple
’ÃÊÿÊ „Ò Á∑§ •Ê¡ ◊Ù„Ÿ‹Ê‹ª¥¡ ∑‘§
Áfl∑§Ê‚ πá« ∑§Êÿʸ‹ÿ ◊Ù„Ÿ‹Ê‹ª¥¡
•ı⁄U ªÙ‚Ê߸ª¥¡ ∑‘§ Á‡Ê‡ÊÈ ◊ÁãŒ⁄U ßá≈U⁄U
∑§Ê‹apple¡ ªÙ‚Ê߸ª¥¡ ‚apple ¬ÙÁ‹¥ª ¬ÊÁ≈U¸ÿÊÚ¥
⁄UflÊŸÊ ∑§Ë ªÿË „Ò flapple ‚÷Ë •¬Ÿapple
‚ê’ÁãœÃ ◊Ìʟ ∑‘§ãŒ˝Ù ¬⁄U ¬„ÚÈ¥ø ªÿË
„Ò– ©ã„ÙŸapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ◊Ù„Ÿ‹Ê‹ª¥¡ ◊apple¥
w}Æ ¬ÙÁ‹¥ª ¬ÊÁ≈U¸ÿÊÚ¥ •ı⁄U ªÙ‚Ê߸ª¥¡ ◊apple¥
wÆ} ¬ÙÁ‹¥ª ¬ÊÁ≈U¸ÿÊ¥ SflÃ¥òÊ ∞fl¥ ÁŸc¬ˇÊ
øÈŸÊfl ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‹ªÊÿË ªÿË „Ò–
©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§ ‚÷Ë ¡ÙŸ‹ ∞fl¥ ‚appleÄU≈U⁄U
◊Á¡S≈Uapple§apple≈U •¬Ÿapple ˇÊappleòÊÙ¥ ∑§Ê ÷˝◊áÊ ∑§⁄U
◊Ìʟ ∑‘§ãŒ˝Ù ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ
∑§⁄U øÈ∑‘§ „Ò •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ mÊ⁄UÊ ß¥ÁªÃ
√ÿflSÕÊ•Ù¥ ◊apple ‚ÈœÊ⁄U ‚ê’ãœË ‚ȤÊÊfl
∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U √ÿflSÕÊ •ı⁄U ◊¡’Íà ’ŸÊ
‹Ë ªÿË „Ò–
ÕÌüÙ ·¤æÚUôÕæÚUè ·¤æ ÙãUè´ Ü»æ âéÚUæ»
¬Ê⁄UÊ ◊apple¥ ÁŒŸ Œ„Ê«∏apple ¬ÈÁ‹‚ øı∑§Ë ‚apple ø㌠∑§Œ◊Ù¥ ¬⁄U „È߸ ÕË flÊ⁄UŒÊÃ
‹πŸ§ – ¬Ê⁄UÊ ß‹Ê∑‘§ ◊apple¥ ’øŸ
∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄UË ∑§Ù ‚⁄Uapple⁄UÊ„ ªÙÁ‹ÿÙ¥ ‚apple ÷ÍŸŸapple
∑‘§ •Ê⁄UÙÁ¬ÿÙ¥ ∑§Ù ¬ÈÁ‹‚ •÷Ë Ã∑§
Áª⁄UçÃÊ⁄U Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§Ë „Ò– ¬Ê⁄UÊ ∞‚•Ù
•‡ÊÙ∑§ ÿÊŒfl ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§
•Ê⁄UÙÁ¬ÿÙ¥ ∑§Ë Ã‹Ê‡Ê ∑‘§ Á‹∞ ¬ÈÁ‹‚
∑§Ë ≈UË◊ ÷apple¡Ë ªß¸ „Ò– ¡ÀŒ „Ë ªÙ‹Ë
◊Ê⁄UŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ë Áª⁄UçÃÊ⁄UË ∑§⁄U ‹Ë
¡ÊÿappleªË– ©ÛÊÊfl ◊Ù„ÊŸ ÁŸflÊ‚Ë xz
fl·Ë¸ÿ •¥¡È‹ ªÈ#Ê •Ê‹◊Ÿª⁄U ß‹Ê∑‘§
◊apple¥ •¬Ÿapple ◊Ê◊Ê ∑‘§ ÉÊ⁄U ¬⁄U ⁄U„ÃÊ „Ò– •¥¡È‹
∑§Ë ¬Ê⁄UÊ ∑‘§ ’ÈfappleE⁄U øı⁄UÊ„apple ¬⁄U ’øŸ
∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸ „Ò– ◊¥ª‹flÊ⁄U ∑§Ë ŒÙ¬„⁄U
•¥¡È‹ •¬ŸË ŒÈ∑§ÊŸ ¬⁄U ’Ò∆Ê ÕÊ– fl„
ŒÈ∑§ÊŸ ∑‘§ ¬Ê‚ „Ë ’ŸË ∞∑§ ¬ÊŸ ∑§Ë
ŒÈ∑§ÊŸ ¬⁄U ¬ÊŸ πÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¬„È¥øÊ „Ë
ÕÊ Á∑§ ’Êß∑§ ‚flÊ⁄U ∑§È¿ ÿÈfl∑§ ÷Ë
fl„Ê¥ •Ê ªÿapple– ’Êß∑§ ‚flÊ⁄U ÿÈfl∑§Ù¥ Ÿapple
•¥¡È‹ ∑§Ù ªÙ‹Ë ◊Ê⁄U ŒË– ªÙ‹Ë •¥¡È‹
∑‘§ Á‚⁄U fl ∑§◊⁄U ◊apple¥ ¡Ê œ¥‚Ë– fl„
‹„Í‹È„ÊŸ „Ù∑§⁄U fl„Ë¥ Áª⁄U ¬«∏Ê– ◊Ê∑‘§¸≈U
ÚUð ÂèçǸÌæ ·¤è ×ÎÎ ·Ô¤ çÜ° ¥æ»ð ¥æØæ
ÚUæ’Ø ×çãÜæ ¥æØô», çܹè âè°× ·¤ô ç¿_è
‹πŸ§ – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ⁄UÊíÿ ◊Á„‹Ê
•ÊÿÙª Ÿapple ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑§Ù ¬òÊ Á‹π∑§⁄U ∑§„Ê
„Ò Á∑§ ŸÊ’ÊÁ‹ª ⁄Uapple¬ ¬ËÁ«∏ÃÊ •ı⁄U ©‚∑‘§
’ëøapple ∑§Ë Œappleπ⁄Uappleπ fl ¬…Ê߸ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U
fl„Ÿ ∑§⁄Uapple– •ÊÿÙª ∑§Ë ‚ŒSÿ «ÊÚ EappleÃÊ Á‚¥„
Ÿapple ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑§Ù Á‹πapple ¬òÊ ◊apple¥ ∑§„Ê „Ò Á∑§
’Ê⁄UÊ’¥∑§Ë ◊apple¥ ∞∑§ ŸÊ’ÊÁ‹∑§ ‹«∑§Ë ∑‘§ ‚ÊÕ
⁄Uapple¬ „Ù ªÿÊ •ı⁄U ’ÊŒ ◊apple¥ ∑§Ù≈U¸ Ÿapple ©‚apple ∞’ʇʸŸ
∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë •ŸÈ◊Áà Ÿ„Ë¥ ŒË–
•’ ©‚Ÿapple ∞∑§ ’ëøapple ∑§Ù ¡ã◊ ÷Ë Œapple
ÁŒÿÊ „Ò– ©‚ ’ÊÁ‹∑§Ê ∑‘§ ◊Ê¥ •ı⁄U Á¬ÃÊ Ÿapple
©‚apple SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸapple ‚apple ÷Ë ßŸ∑§Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ
„Ò– «Ê EappleÃÊ Á‚¥„ Ÿapple ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ∑§„Ê „Ò Á∑§
•Ã— ∞apple‚Ë ÁSÕÁà ◊apple¥ ŸÊ’ÊÁ‹ª ¬ËÁ«ÃÊ •ı⁄U
©‚∑§Ë Ÿfl ¡Ê¡ Á‡Ê‡ÊÈ ∑‘§ ÷Ê⁄UáÊ ¬Ù·áÊ ◊apple¥
◊ŒŒ ∑§Ë ¡Ê∞– Œ⁄U•‚‹ ¬Í⁄UÊ ◊Ê◊‹Ê
’Ê⁄UÊ’¥∑§Ë Á¡‹apple ∑‘§ ◊‚ı‹Ë ÕÊŸÊ ¿appleòÊ ∑‘§
◊È¡ç» ⁄U¬È⁄U ◊¡⁄Uapple ªÊ¥fl ∑§Ê „Ò– ¡„Ê¥ ¬⁄U ’ËÃapple
v| » ⁄Ufl⁄UË wÆvz ∑§Ù Á⁄U‡ÃappleŒÊ⁄U ∑‘§ ÿ„Ê¥
‡ÊÊŒË ◊apple¥ ªß¸ vx ‚Ê‹ ∑§Ë ŸÊ’ÊÁ‹ª ’ëøË
‚apple ∞∑§ Œ’¥ª ÿÈfl∑§ Ÿapple ©‚ flQ§ •ªflÊ ∑§⁄U
⁄Uapple¬ Á∑§ÿÊ ¡’ flÙ flʬ‚ ÉÊ⁄U ‹ı≈U ⁄U„Ë ÕË–
Á» ⁄U «⁄U ∑§Ë fl¡„ ‚apple ’ëøË Ÿapple Á∑§‚Ë ‚apple
∑§È¿ Ÿ„Ë¥ ’ÃÊÿÊ ‹appleÁ∑§Ÿ ’Êà Ò ‚Ê◊Ÿapple •ÊÿË
¡’ } ¡È‹Ê߸ ∑§Ù ’ëøË ∑‘§ ¬apple≈U ◊apple¥ ŒŒ¸ „ÙŸapple
¬⁄U ’ëøË ∑§Ù «ÊÄU≈U⁄UÙ ∑§Ù ÁŒπÊÿÊ ªÿÊ •ı⁄U
«ÊÚÄU≈U⁄U Ÿapple wv „çÃapple ∑§Ê ª÷¸ ’ëøË ∑‘§ ¬apple≈U ◊apple¥
„ÙŸapple ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ ∑§Ù ŒË – ß‚
◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ Ÿapple •Ê⁄UÙ¬Ë ÿÈfl∑§ ∑‘§ Áπ‹Ê»
’Ê⁄UÊ’¥∑§Ë ∑‘§ ◊‚ı‹Ë ÕÊŸapple ◊apple¥ ◊È∑§Œ◊Ê ÷Ë
Œ¡¸ ∑§⁄UÊÿÊ „Ò– ß‚∑‘§ ’ÊŒ ’ëøË ∑‘§ Á¬ÃÊ Ÿapple
∑§Ù≈U¸ ◊apple¥ ÿÊÁø∑§Ê ŒÊÁπ‹ ∑§⁄UÃapple „È∞ •¬ŸË
’ëøË ∑§Ê ª÷¸¬Êà ∑§⁄UÊ∞ ¡ÊŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ë
ÕË– •ŒÊ‹Ã Ÿapple ÿÊÁø∑§Ê ¬⁄U ‚ÈŸflÊ߸ ∑§⁄UÃapple
„È∞ ß‚ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ∑‘§¡Ë∞◊ÿÍ ∑‘§ «ÊÚÄU≈U⁄U ∑§Ù
’ëøË ∑§Ë ¡ÊŸ ∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U
¡Ê¥ø ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§„Ê ÕÊ Á∑§ ’ëøË ª÷¸¬ÊÃ
∑‘§ Á‹∞ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ •ı⁄U ◊ÊŸÁ‚∑§ Ãı⁄U ¬apple ‚„Ë
„Ò ÿÊ Ÿ„Ë¥– ∑‘§¡Ë∞◊ÿÍ ∑‘§ «ÊÚÄU≈U⁄U Ÿapple ¬ËÁ«∏Ã
’ëøË Á∑§ ¡Ê¥ø ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ©‚∑§Ê ª÷¸¬ÊÃ
∑§⁄UŸapple ‚apple ߟ∑§Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò «ÊÚÄU≈U⁄U ∑§Ë ÃËŸ
‚ŒSÿËÿ ≈UË◊ Ÿapple ¡Ê¥ø ◊apple¥ ¬ÊÿÊ „Ò „Ò Á∑§
’ëøË ∑‘§ ¬apple≈U ◊apple¥ ‚Ê…∏apple ‚Êà ◊Ê„ ∑§Ê ’ëøÊ ÕÊ
Á¡‚∑§Ê ª÷¸¬Êà ∑§⁄UŸÊ ‚„Ë Ÿ„Ë¥ „Ò ß‚∑‘§
’ÊŒ ∑‘§¡Ë∞◊ÿÍ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ Ÿapple ¡Ê¥ø ∑§Ë Á⁄U¬Ù≈U¸
‹πŸ§ „Ê߸∑§Ù≈U¸ ∑‘§ ‚◊ˇÊ ÷apple¡ ÁŒÿÊ ÕÊ–
◊apple¥ ªÙ‹Ë ø‹Ÿapple ∑§Ë •ÊflÊ¡ ‚ÈŸÃapple „Ë
fl„Ê¥ •» ⁄UÊ-û ⁄UË ◊ø ªß¸– ’Êß∑§
‚flÊ⁄U „◊‹Êfl⁄U fl„Ê¥ ‚apple » ⁄UÊ⁄U „Ù ªÿapple–
¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ÉÊÊÿ‹ ŒÈ∑§ÊŸŒÊ⁄U ∑§Ù ≈˛ÊÚ◊Ê
‚apple¥≈U⁄U ◊apple¥ ÷Ã˸ ∑§⁄UÊÿÊ– ß‚ ’Ê’Ã ∞‚•Ù
¬Ê⁄UÊ •‡ÊÙ∑§ ∑§È◊Ê⁄U ÿÊŒfl ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò
Á∑§ •¥¡È‹ Ÿapple wÆvx ◊apple¥ ©ÛÊÊfl ◊Ù„ÊŸ
∑§Ë ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ë ∑§Ù◊‹ ŸÊ◊ ∑§Ë ∞∑§
ÿÈflÃË ‚apple ¬˝apple◊.ÁflflÊ„ Á∑§ÿÊ ÕÊ– ∑§Ù◊‹
∑‘§ ß‚ ¬˝apple◊.ÁflflÊ„ ‚apple ©‚∑§Ê ◊ı‚apple⁄UÊ
÷Ê߸ ∑§È‹ŒË¬ fl øøapple⁄Uapple ÷Ê߸ ŸÊ⁄UÊ¡ ⁄U„Ãapple
Õapple– ß‚ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple Á⁄U¬Ù≈U¸ Œ¡¸
∑§⁄U ‹Ë „Ò–
¬%Ë ∑§Ë ÷Ë ∑§⁄U øÈ∑§Ê „Ò „àÿÊ
‚ÍòÊÙ¥ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U •Ê⁄UÙ¬Ë ∑§È‹ŒË¬
•¬⁄UÊœË ¬˝flÎÁûÊ ∑§Ê „Ò– fl„ ¬ÍflÊ¥¸ø‹
∑§Ê ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ê „Ò– ©‚∑‘§ ’ÊŒ fl„ „⁄UŒÙ߸
•ı⁄U ©ÛÊÊfl ◊apple¥ ⁄U„Ê „Ò– ©‚Ÿapple ∑§È¿ ‚Ê‹
¬„‹apple •¬ŸË ¬%Ë ∑§Ë „àÿÊ ÷Ë ∑§Ë ÕË–
fl„ ¡apple‹ ÷Ë ¡Ê øÈ∑§Ê „Ò– ©‚∑§Ë ËʇÊ
∑‘§ Á‹∞ ≈UË◊apple¥ ŒÁ’‡Ê Œapple ⁄U„Ë „Ò–
¬¥øÊÿà øÈŸÊfl— ‚ûÊÊ ∑§Ê
ŒÈL§¬ÿÙª ∑§⁄U ⁄U„Ë ‚¬Ê— ÁÃflÊ⁄UË
‹πŸ§ – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ø‹ ⁄U„apple ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ∑‘§ øıÕapple ø⁄UáÊ ∑‘§ øÈŸÊfl ◊apple¥
÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê ◊¥òÊË ∞fl¥ •flœ ˇÊappleòÊ ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ¬˝÷Ê⁄UË flË⁄UappleãŒ˝ ÁÃflÊ⁄UË
Ÿapple ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ‚◊Ê¡flÊŒË ¬Ê≈U˸ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ◊apple¥ ‚ûÊÊ ∑§Ë ÃÊ∑§Ã ∑§Ê ŒÈL§¬ÿÙª
∑§⁄U ⁄UÊíÿ ÁŸflʸøŸ •ÊÿÙª ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡ÊÙ ∑§Ù ©‹¥ÉÊŸ ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ◊¥òÊË üÊË
ÁÃflÊ⁄UË ’ÃÊÿÊ ∑§Ë øıÕapple •ı⁄U •¥ÁÃ◊ ø⁄UáÊ ∑‘§ ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ‚¬Ê ∑‘§ SÕÊŸËÿ ŸappleÃÊ•Ù
mÊ⁄UÊ ¬˝øÊ⁄U ‚◊Ê# „ÙŸapple ¬⁄U ÷Ë ‹Ç¡⁄UË ªÊÁ«ÿ∏Ù¥ ∑‘§ ∑§ÊÁ»‹Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ÃŒÊÃÊ•Ù¥∞ ÷Ê¡¬Ê
∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù ∑§Ë ¡ª„ ¡ª„ ÉÊapple⁄UÊ ’¥ŒË ∑§⁄U œ◊∑§ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò∞ Á¡‚∑§Ë Á‡Ê∑§Êÿà ⁄UÊíÿ
ÁŸflʸøŸ •ÊÿÙª ‚apple ∑§Ë ¡Ê øÈ∑§Ë „Ò – ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê ∑§Ë ‹πŸ§ ∑‘§ flÊ«¸ ‚¥ÅÿÊ flÊ«¸ xÆ
∑‘§ ¬Í⁄Uapple flÊ«¸ ˇÊappleòÊ ∑‘§ ‚÷Ë ww ◊Ìʟ ∑‘§ãŒ˝Ù¥ ∑§Ù ⁄UÊíÿ ÁŸflʸøŸ •ÊÿÙª mÊ⁄UÊ •ÁÃ
‚¥flappleŒŸ‡ÊË‹∏ (å‹‚) ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄UŸapple ∑‘§ •ÊŒapple‡Ê ∑§Ù ÷Ë ‚¬Ê ŸappleÃÊ•Ù Ÿapple Œ⁄U Á∑§ŸÊ⁄U ∑§⁄U
ÁŸÿ◊Ù ∑§Ê ©‹¥ÉÊŸ ∑§⁄U∞ •ÊÿÙª ∑§Ù øÈŸıÃË ŒappleÃapple „È∞ ‚÷Ë ww ◊Ìʟ ∑‘§ãŒ˝Ù¥ ¬⁄U ¬˝øÊ⁄U
‚◊Ê# „ÙŸapple ¬⁄U ÷Ë ªÊÁ«ÿ∏Ù¥ ∑‘§ ∑§ÊÁ»‹Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ÃŒÊÃÊ•Ù¥ ¬⁄U «⁄UÊ œ◊∑§Ê ∑§⁄U ‚¬Ê
¬˝àÿʇÊË ∑‘§ ¬ˇÊ ◊apple¥ ◊Ìʟ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê Œ’Êfl ’ŸÊ ⁄U„apple „Ò–
‚Ã∑§¸ÃÊ ¡ÊªM§∑§ÃÊ ‚#Ê„ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ
‹πŸ§ – ¬ÍflÊapple¸ûÊ⁄U ⁄Uapple‹flapple ∑‘§ ‹πŸ§ ◊á«‹ ◊apple¥ ÁŒÆ w{ •ÄU≈UÍ’⁄U wÆvz ‚apple xv
•ÄU≈UÍ’⁄U wÆvz ∑‘§ ◊äÿ ‚Ã∑§¸ÃÊ ¡ÊªM§∑§ÃÊ ‚#Ê„ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
Á¡‚∑‘§ •ãê¸Ã ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ∞fl¥ ◊á«‹Ù¥ ◊apple¥ ‚Ã∑§¸ÃÊ ∑‘§ ¬˝Áà ¡ÊªM§∑§ÃÊ ’…∏ÊŸapple ∑‘§ ©gapple‡ÿ
„appleÃÈ ÁflÁ÷ÛÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑‘§ ∑§Êÿ¸R§◊ •ÊÿÙÁ¡Ã Á∑§ÿapple ¡Ê ⁄U„apple¥ „Ò– Á¡‚◊apple¥ •Ê◊ ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥ ∑‘§
‚ÊÕ.‚ÊÕ S∑§Í‹Ù¥ ∑‘§ ’ëøÙ¥ ∑§Ù ÷Ë ‚ø∑§ÃÊ ¡ÊªM§∑§ÃÊ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ÁflÁ‡ÊC ¡ÊŸ∑§ÊÁ⁄UÿÊÚ
ŒappleŸÊ ¬˝SÃÊÁflà „Ò– ß‚Ë R§◊ ◊apple¥ •Ê¡ ‹πŸ§ ¬Áé‹∑§ S∑§Í‹, ‚Ê©Õ Á‚≈UË Ãapple‹Ë’ʪ∞
‹πŸ§ ◊apple¥ ÷˝CÊøÊ⁄U ∑‘§ ÁflM§h ‹«∏Ê߸ ◊apple¥ ÿÈflÊ•Ù¥ ∑§Ë ÷ʪappleŒÊ⁄UË Áfl·ÿ ¬⁄U flÊŒ.ÁflflÊŒ
¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ Á¡‚◊apple¥ ∑§ˇÊÊ Æ~ ‚apple §¬⁄U ∑‘§ ’ëøÙ¥ Ÿapple ÷ʪ Á‹ÿÊ –
ß‚ Œı⁄UÊŸ ◊á«‹ ∑§Êÿʸ‹ÿ ∞fl¥ ◊á«‹ ∑‘§ S≈Uapple‡ÊŸÙ¥ ¬⁄U ©fÙ·áÊÊ, ’ÒŸ⁄U fl ¬ÙS≈U⁄U ∑‘§
◊Êäÿ◊ ‚apple ⁄Uapple‹ ÿÊÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù ¡ÊªM§∑§ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò •ı⁄U ÿ„ ÷Ë
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË ¡Ê ⁄U„Ë „Ò Á∑§ ⁄Uapple‹ ÿÊòÊË •ãÿ Á∑§‚Ë ◊Êäÿ◊ ‚apple Á≈U∑§≈U Ÿ π⁄UËŒapple¥ ∞fl¥ ©‚ ¬⁄U
•¥Á∑§Ã ◊ÍÀÿ ∑§Ê „Ë ÷ȪÃÊŸ ∑§⁄Uapple¥– ¬Ê⁄UŒÁ‡Ê¸ÃÊ ’ŸÊÿapple ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑‘§fl‹ •Ê¬∑§Ê ‚Ã∑§¸
•Êø⁄UáÊ „Ë ÷˝C ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ù ⁄UÙ∑§ ‚∑§ÃÊ „Ò– ÷˝CÊøÊ⁄U ‚¥’¥œË Á‡Ê∑§Êÿà Œ¡¸ ∑§⁄UÊŸapple „appleÃÈ
⁄Uapple‹flapple ÁflÁ¡‹apple¥‚ „appleÀ¬‹Êߟ Ÿ¥Æ Æzzv.vzzwvÆ ¬⁄U ‚¥¬∑§¸ ∑§⁄Uapple¥ –
◊„Ê⁄UÊ¡Ê ‚Í⁄U‚appleŸ ‚ÒŸË ¡ÿãÃË
‚◊Ê⁄UÙ„ ∞fl¥ ∑§Áfl ‚ê◊apple‹Ÿ ‚ê¬ÛÊ
‹πŸ§– ¡ÿ‡Ê¥∑§⁄U ¬˝‚ÊŒ ‚÷ʪÊ⁄U ∑Ò§‚⁄U’ʪ ‹πŸ§ ◊apple¥ ◊„Ê⁄UÊ¡Ê ‚Í⁄U‚appleŸ ‚ÒŸË
¡ÿãÃË ‚◊Ê⁄UÙ„ ∞fl¥ ∑§Áfl ‚ê◊apple‹Ÿ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ
‚ÊÁ„àÿ◊ÍÁø «ÊÆ ⁄U¥ªŸÊÕ Á◊üÊ, ‡‚àƒÿ Ÿapple Á∑§ÿÊ– ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê •Ê⁄Uê÷ ◊ÈÅÿ •ÁÃÁÕ
◊ÊÆ◊ãòÊË, ªÛÊÊ ‚¥SÕÊŸ, ©Æ¬˝Æ «ÊÆ ⁄UÊ◊ •Ê‚⁄Uapple Á‚¥„ ∑§È‡ÊflÊ„Ê Ÿapple ŒË¬ ¬˝íflÁ‹Ã ∑§⁄U
◊„Ê⁄UÊ¡Ê ‚Í⁄U‚appleŸ ‚ÒŸË ∑§Ë ¬˝ÁÃ◊Ê ¬⁄U ◊ÊÀÿʬ¸áÊ ∑§⁄U∑‘§ Á∑§ÿÊ– ◊„Ê⁄UÊ¡Ê ‚Í⁄U‚appleŸ ‚ÒŸË
∑§Ë ¡ÿãÃË ∑‘§ •fl‚⁄U ¬⁄U «ÊÆ ⁄UÊ◊ •Ê‚⁄Uapple Á‚¥„ ∑§È‡ÊflÊ„Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊„Ê⁄UÊ¡Ê ‚Í⁄U‚appleŸ
‚ÒŸË Ÿapple ‚◊Ê¡ ∑‘§ ©àÕÊŸ ∞fl¥ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ Á‹ÿapple ∑§Ê» Ë ‚¥ÉÊ·¸ ∑§⁄U∑‘§ ¬ËÁ«Ã ‡ÊÙÁ‚Ã
‚◊Ê¡ ∑§Ù ÷ʪˌÊ⁄UË ÁŒ‹ÊŸapple ◊apple¥ •¬Ÿapple ¬˝ÊáÊ ãÿÙ¿Êfl⁄U ∑§⁄U ÁŒÿapple– ‚◊Ê¡ ∑‘§ ‹Ùª ©Ÿ∑‘§
’ÃÊÿapple ⁄UÊSÃapple ¬⁄U ø‹apple, Á¡‚‚apple ©Ÿ∑‘§ •œÍ⁄Uapple ‚¬ŸÙ¥ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§– ÁflÁ‡ÊC
•ÁÃÁÕ ⁄UÊ◊ Ÿ⁄Uapple‡Ê ∑§È‡ÊflÊ„Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù •¬Ÿapple ◊„ʬÈM§·Ù¥ ∑§Ù ÿÊŒ ∑§⁄U ©Ÿ∑§Ë
¡ÿãÃË ∞fl¥ ¬Èáÿ ÁÃÁÕ ◊ŸÊ∑§⁄U ‚◊Ê¡ ∑§Ù •Êªapple ’…∏ÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple Ãà¬⁄U ⁄U„ŸÊ øÊÁ„∞–
∑§Êÿ¸R§◊ ∑‘§ •ÊÿÙ¡∑§ üÊË Áª⁄UË‡Ê ø㌠∑§È‡ÊflÊ„Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊„Ê⁄UÊ¡Ê ‚Í⁄U‚appleŸ ‚ÒŸË ∑§Ë
¡ÿãÃË ∑‘§ •fl‚⁄U ¬⁄U „◊apple¥ ÿ„ ÁŸpÿ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ „◊ ©Ÿ∑‘§ ’ÃÊÿapple ⁄UÊSÃapple ¬⁄U
ø‹∑§⁄U ‚◊Ê¡ Á„à ◊apple¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃapple ⁄U„apple¥– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§Áfl
‚ê◊apple‹Ÿ ∑§Ê ‚¥øÊ‹Ÿ ⁄UÊ◊⁄UÊ¡ ÷Ê⁄UÃË, » Ãapple„¬È⁄UË Ÿapple Á∑§ÿÊ– ∑§Áfl ‚ê◊apple‹Ÿ ∑§Ê •Ê⁄Uê÷
•flœapple‡Ê Á◊üÊ, ‡ÊÊãÃʟ㌠mÊ⁄UÊ ¬˝SÃÈà flÊáÊË flãŒŸÊ ‚apple „È•Ê– ⁄UÊC˛Ëÿ Áøãß ‚apple •ÙÃ-
¬˝Ùà •Ù¡ªËà üÊË◊ÃË R§ÊÁãà øıœ⁄UË, ‡R§ÊÁãàÿ Ÿapple ¬˝SÃÈà ∑§⁄U ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ÃÊÁ‹ÿÊ¥ ’¡ÊŸapple
¬⁄U ◊¡’Í⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ß‚∑‘§ •ÁÃÁ⁄UQ§ «ÊÆ ŸÁ‹ŸË πÛÊÊ, •‡ÊÙ∑§ ÁflE∑§◊ʸ, ‚ÈŸË‹
∑§È◊Ê⁄U ÁÃflÊ⁄UË, •ŸËÃÊ ◊ıÿ¸, „ÊSÿ√ÿ¥ª ∑§Áfl flÊ‚ÈŒapplefl ’Ê¡¬appleÿË, ⁄UflËãŒ˝ Á‚¥„ •ŸÈ⁄UʪË,
∑§Î¬Ê‡Ê¥∑§⁄U üÊËflÊSÃfl, ‚ÈŸË‹ øÃÈflapple¸ŒË Ÿapple •¬ŸË-•¬ŸË ⁄UøŸÊ•Ù¥ ∑§Ù ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ–
•ãà ◊apple¥ •ÊÿÙ¡∑§ Áª⁄UË‡Ê øãŒ˝ ∑§È‡ÊflÊ„Ê Ÿapple œãÿflÊŒ ôÊÊÁ¬Ã Á∑§ÿÊ–
ŒÁ‹Ã ¬ÈÁ‹‚ ∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑§Ù ãÿÊÿ
ÁŒ‹ÊŸapple ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑‘§ Œ⁄U ¬„È¥øapple ◊ıÿ¸
‹πŸ – ‚Ȭ˝Ë◊ ∑§Ù≈U¸ ∑‘§ •ÊŒapple‡Ê ∑‘§ ’ÊŒ ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ
Áfl÷ʪ٥ ◊apple¥ Á⁄Ufl≈U¸ Á∑§∞ ª∞ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ê ◊ÈgÊ Õ◊Ÿapple ∑§Ê ŸÊ◊ Ÿ„Ë¥ ‹apple ⁄U„Ê „Ò– ©Ÿ∑§Ë
•ÊflÊ¡ ©∆ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ •Ê⁄UˇÊáÊ ’øÊ•Ù ‚¥ÉÊ·¸ ‚Á◊Áà ∑‘§ ŸappleÃÊ ‹ªÊÃÊ⁄U ¡Ù⁄U‡ÊÙ⁄U ‚apple ¬˝ÿÊ‚
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ß‚∑‘§ Á‹∞ flapple ‚÷Ë „Õ∑§¥«apple •¬ŸÊ ⁄U„apple „Ò¥– ß‚Ë R§◊ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ’øÊ•Ù ‚¥ÉÊ·¸
‚Á◊Áà mÊ⁄UÊ ŸappleÃÊ Áfl⁄UÙœË Œ‹ SflÊ◊Ë ¬˝‚ÊŒ ◊ıÿ¸ ∑§Ù ‚ı¥¬apple ªÿapple ôÊʬŸ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ’ÈœflÊ⁄U
∑§Ù ŸappleÃÊ Áfl⁄UÙœË Œ‹ Ÿapple ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ◊È ÿ◊¥òÊË ‚apple flÊÃʸ ∑§Ë •ı⁄U ©ã„apple¥ ∑§ÊÁ◊¸∑§Ù¥ ∑§Ë √ÿÕÊ ‚apple
•flªÃ ∑§⁄UÊÿÊ– ‚¥ÉÊ·¸ ‚Á◊Áà mÊ⁄UÊ ‚ı¥¬apple ªÿapple ◊ÈgÙ¥ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ¬ÈÁ‹‚ Áfl÷ʪ ◊apple¥ ª‹Ã
Ã⁄UË∑‘§ ‚apple Á⁄Ufl≈U¸ Á∑§ÿapple ªÿapple wvw ‚’ ߥS¬appleÄU≈U⁄UÙ¥, ‚Êà ¬ÈÁ‹‚ ©¬ÊœËˇÊ∑§Ù¥, ‹ª÷ª vÆÆÆ
„apple« ∑§Ê¥S≈Uapple’‹Ù¥ fl x} ¬˝ÁÂÊ⁄U ÁŸ⁄UˡÊ∑§Ù¥ ∑§Ê ◊ÈgÊ ¬˝◊Èπ ÕÊ •ı⁄U ‚ÊÕ „Ë Œ¡¸ŸÙ¥ ©¬
Á¡‹ÊÁœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ fl ‹ª÷ª {{| •äÿʬ∑§Ù¥ ∑§Ê ◊ÈgÊ ÷Ë ©Ÿ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ⁄UπÊ–ŸappleÃÊ Áfl⁄UÙœË
Œ‹ SflÊ◊Ë ¬˝‚ÊŒ ◊ıÿ¸ Ÿapple ‚¥ÉÊ·¸ ‚Á◊Áà ∑§Ù •flªÃ ∑§⁄UÊÿÊ ªÿÊ Á∑§ ‚¥ÉÊ·¸ ‚Á◊Áà mÊ⁄UÊ
‚ı¥¬apple ªÿapple ôÊʬŸ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚÷Ë ‚ÊˇÿÙ¥ ∑§Ù ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ◊È ÿ◊¥òÊË •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple
⁄UπÊ ªÿÊ •ı⁄U ©ã„apple¥ ÁflSÃÊ⁄U ‚apple •flªÃ ∑§⁄UÊÿÊ ªÿÊ– Á¡‚ ¬⁄U ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple ◊ÈÅÿ ‚Áøfl
∑§Ù ©‚Ë Œı⁄UÊŸ ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿÊ Á∑§ •Áfl‹ ’ ª‹Ã Ã⁄UË∑‘§ ‚apple Á⁄Ufl≈U¸ Á∑§ÿapple ªÿapple ŒÁ‹Ã ¬ÈÁ‹‚
∑§Á◊¸ÿÙ¥, •äÿʬ∑§Ù¥ fl ©¬ Á¡‹ÊÁœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ©Ÿ∑‘§ ¬Œ ¬⁄U ¬ÈŸSÕʸÁ¬Ã ∑§⁄UÊÿÊ ¡Êÿ–
•Ê⁄UˇÊáÊ ’øÊ•Ù ‚¥ÉÊ·¸ ‚Á◊Áà ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ‚¥ÿÙ¡∑§Ù¥ •flœapple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U fl◊ʸ, ߥ¡ËÁŸÿ⁄U
∑‘§’Ë ⁄UÊ◊, •Ê⁄U¬Ë ∑‘§Ÿ, •ÁŸ‹ ∑§È◊Ê⁄U, ‡ÿÊ◊ ‹Ê‹, •ã¡ŸË ∑§È◊Ê⁄U, ÁŒŸapple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U,
‹appleπ⁄UÊ◊, Á¡ÃappleãŒ˝ ∑§È◊Ê⁄U, ⁄UËŸÊ ⁄U¡∑§, •‡ÊÙ∑§ ‚ÙŸ∑§⁄U, ’ŸË Á‚¥„, «ÊÚÄU≈U⁄U Á¬˝ÿ¥∑§Ê ⁄UÊflÃ,
‚ȇÊË‹ ∑§È◊Ê⁄U Ÿapple •¬Ÿapple ‚¥ÿÈQ§ ’ÿÊŸ ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ¬Í⁄Uapple ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ‚Ȭ˝Ë◊ ∑§Ù≈U¸ •ÊŒapple‡Ê ∑§Ë
•Ê«∏ ◊apple¥ ª‹Ã Ã⁄UË∑‘§ ‚apple Á⁄Ufl≈U¸ Á∑§ÿapple ªÿapple ∑§ÊÁ◊¸∑§Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê»Ë ⁄UÙ· √ÿÊ# „Ò •ı⁄U Á¡‚∑§Ê
ŸÃË¡Ê „Ò Á∑§ ¬Í⁄Uapple ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ‚◊Õ¸∑§ ∑§ÊÁ◊¸∑§ •ÊãŒÙÁ‹Ã „Ò¥–
üÊÁ◊∑§ ‚◊Ê¡ ∑§ÀÿÊáÊ ‚¥ÉÊ Ÿapple Á∑§ÿÊ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ
‹πŸ§ – üÊÁ◊∑§ ‚◊Ê¡ ∑§ÀÿÊáÊ ‚¥ÉÊ Ÿapple •¬ŸË vv ‚ÍòÊË ◊Ê¥ªÙ¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ’ÈœflÊ⁄U
∑§Ù ˇÊappleòÊËÿ ¬˝’¥œ∑§ ∑§Êÿʸ‹ÿ ¬⁄U ¡Ù⁄UŒÊ⁄U Áfl⁄UÙœ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ Á∑§ÿÊ– ß‚ Œı⁄UÊŸ ‚¥ÉÊ ∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥
Ÿapple ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ‚¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ¡◊∑§⁄U ÁŸ‡ÊÊŸÊ ‚ʜʖ ‚Ȭ˝Ë◊ ∑§Ù≈U¸ ∑§Ë •Ê«∏ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê
‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ∑§Ë ªß¸ ¬ŒÊflŸÃ ∑§Ë ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ¬⁄U ŸÊ⁄UÊ¡ªË ¡ÃÊÃapple „È∞ ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ß‚Ë ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑‘§ ø‹Ãapple ¬Á⁄Ufl„Ÿ ÁŸª◊ ∑‘§ ∞∑§ ŒÁ‹Ã ∑§◊¸øÊ⁄UË ∑§Ë ObŒÿªÁÃ
L§∑§ ¡ÊŸapple ‚apple ◊ÎàÿÈ „Ù ªß¸ ßÃŸÊ „Ë Ÿ„Ë¥ ∑§ß¸ Á⁄Ufl≈U¸ „È∞ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚◊ˇÊ ∑§Ê»Ë
‚◊SÿÊ∞¥ ¬ÒŒÊ „Ù ªß¸ „Ò¥– ‚¥ÉÊ Ÿapple ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ‚apple ¬ŒÊflŸÃ Á∑§∞ ª∞ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù flʬ‚ ‹appleŸapple
∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ë– œ⁄UŸÊ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ©¬ÁSÕà ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù¥ ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞ ‚¥ÉÊ
∑‘§ ¬˝Ê¥ÃËÿ ◊„Ê◊¥òÊË ’ŸÊ⁄U‚Ë ⁄UÊ◊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ⁄UÙ«flapple¡ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ∑§Ê»Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥
∑§Ê ‚◊ʜʟ ⁄UÙ«flapple¡ ¬˝’¥œŸ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ⁄U„Ê „Ò– ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚apple ©Ÿ∑‘§ ¬Œ ∑‘§ •ŸÈM§¬ ∑§Êÿ¸
Ÿ ∑§⁄UÊ∑‘§ ◊Ÿ◊ÊŸapple …¥ª ‚apple ∑§Ê◊ Á‹ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– •ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁà ¡Ÿ¡ÊÁà ∑‘§ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥
∑‘§ ‚ÊÕ „È߸ Á⁄Ufl≈U¸ ∑§Ë ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ¬⁄U ‚flÊÁ‹ÿÊ ÁŸ‡ÊÊŸ ‹ªÊÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ‚¥ÉÊ ∑‘§ ’⁄Uapple‹Ë
ˇÊappleòÊ ∑‘§ ˇÊappleòÊËÿ ◊¥òÊË ¬˝„‹ÊŒ ∑§Ë ¬ŒÊflŸÃ fl ‡ÊÙ·áÊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ÁŸÿà ‚apple Á∑§∞ ª∞
SÕÊŸÊ¥Ã⁄UáÊ ∑‘§ » ‹SflM§¬ „Ê≈U¸ •≈UÒ∑§ ‚apple ◊ıà „Ù ªß¸–
ŸflÊ’ª¥¡ ∑‘§ Ÿª‹Ê œÙÁ’ÿÊŸ ◊apple¥ Á◊‹Ë
ÿÈfl∑§ ∑§Ë ‹Ê‡Ê, ∞∑§ •Ê°π ªÊÿ’
» M§¸πÊ’ÊŒ– øıÕapple ø⁄UáÊ ∑‘§ ◊Ìʟ ∑‘§ ŸflÊ’ª¥¡ é‹Ê∑§ ∑‘§ Ÿª‹Ê œÙÁ’ÿÊŸ ◊apple¥
ÿÈfl∑§ ∑§Ë ‹Ê‡Ê Á◊‹Ÿapple ‚apple ‚Ÿ‚ŸË » Ò§‹ ªÿË– Á‚⁄U ◊apple¥ ÉÊÊfl „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ •ŸÈ◊ÊŸ
‹ªÊÿÊ ªÿÊ Á∑§ ©‚∑§Ë ªÙ‹Ë ◊Ê⁄U∑§⁄U „àÿÊ ∑§Ë ªß¸– ‹Ê‡Ê ∑§Ë ∞∑§ •Ê¥π ªÊÿ’ ÕË–
¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ‹Ê‡Ê ∑§Ù ‚Ë‹ ∑§⁄U ¬ÙS≈U◊Ê≈U¸◊ ∑‘§ Á‹∞ ÷apple¡ ÁŒÿÊ– ÃËŸ ÁŒŸ ‚apple ªÊÿ’
ÿÈfl∑§ ⁄UÊ¡apple‡Ê ⁄UÊ¡¬Íà ∑§Ê ‡Êfl •Ê¡ ‚È’„ Œappleπapple ¡ÊŸapple ¬⁄U ‚Ÿ‚ŸË » Ò§‹ ªß¸– ⁄UÊ¡apple‡Ê
ÕÊŸÊ ŸflÊ’ª¥¡ ∑‘§ œÙÁ’ÿŸ Ÿª‹Ê ªÊ°fl ÁŸflÊ‚Ë ÷Ê⁄Uà ∑§Ê xÆ fl·Ë¸ÿ ¬ÈòÊ ÕÊ– ⁄UÊ¡apple‡Ê
∑§Ê ‡Êfl •Ê¡ ‚È’„ ’’ŸÊ ⁄UÙ«∏ ÁSÕà ’Ê’Í Á‚¥„ Á«ª˝Ë ∑§Ê‹apple¡ ∑‘§ ÁŸ∑§≈U ‡ÊˇÊ⁄UÊ◊ ∑‘§
œÊŸ ∑‘§ πappleà ◊apple¥ ŒappleπÊ ªÿÊ– ∑§Î·∑§ ⁄UÊ¡apple‡Ê ŒÙ ÁŒŸ ¬„‹apple ÉÊ⁄U ‚apple ‡Êıø ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’ÊÃ
∑§„∑§⁄U ªÿÊ ÕÊ– ªÊÿ’ ⁄UÊ¡apple‡Ê ∑§Ù ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ Ÿapple ∑§Ê» Ë Ã‹Ê‡Ê Á∑§ÿÊ, •Ê¡ ¬Á⁄U¡Ÿ
©‚∑§Ë ªÈ◊‡ÊÈŒªË Œ¡¸ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ◊apple¥ Õapple– ∞‚•Ù ◊ÈÁS‹◊ πÊ¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§
ÿÈfl∑§ ¬⁄U‚Ù¥ ‚apple ªÊÿ’ ÕÊ– ©‚∑‘§ ‡Êfl ∑§Ù ¡ÊŸfl⁄UÙ¥ Ÿapple ŸÙøÊ „Ò– „àÿÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ
¬ÙS≈U◊Ê≈U¸◊ Á⁄U¬Ù≈U¸ ‚apple „Ë ¬ÃÊ ø‹appleªÊ–
’appleøÊ⁄UÊ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ- œ⁄Uapple ⁄U„ ª∞ ÁŸŒapple¸‡Ê,
πÍ’ ¬«∏apple Á’ŸÊ •Ê߸«Ë ∑‘§ flÙ≈U •ı⁄U
„È߸ ‡ÊÊ¥ÁìÍfl¸∑§ » ¡Ë¸ flÙÁ≈U¥ª
» L§¸πÊ’ÊŒ– ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ¬¥øÊÿà øÈŸÊflÙ ◊apple¥ ‹Ù∑§Ã¥òÊ SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸapple ∑‘§
Á‹∞ Á¡ê◊appleŒÊ⁄U ŸappleÃÊ •ı⁄U ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ŒÙŸÙ¥ •¬ŸË •¬ŸË ÷ÍÁ◊∑§Ê •ŒÊ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ Áfl»
‹ „Ò– ŸappleÃÊ ∑§Ù ¡ŸÃÊ ∑‘§ ◊à ¬⁄U ÷⁄UÙ‚Ê Ÿ„Ë¥ „Ò •ı⁄U ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ŸappleÃÊ•Ù ∑‘§ •Êªapple
Œ¥«flÖ ◊‹Ê߸ŒÊ⁄U ¬ÙÁS≈U¥ª ∑§Ë øÊ„Ã ◊apple¥ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ •Ê°π ’¥Œ ∑§⁄U „⁄U SÿÊ„ ‚» ‘§Œ
∑§Ù •ŸÈ◊Áà Œapple ⁄U„Ê „Ò– Á¡‹Ê •ı⁄U ˇÊappleòÊ ¬¥øÊÿà ∑‘§ øıÕapple ø⁄UáÊ ∑‘§ ◊Ìʟ ◊apple¥ ¡Ù
ÃSflË⁄U ÁŸ∑§‹ ∑§⁄U ‚Ê◊Ÿapple •Ê ⁄U„Ë „Ò ©‚‚apple ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ’appleøÊ⁄UÊ •ı⁄U ŸappleÃÊ ‹Ù∑§Ã¥òÊ
∑§Ê ‹È≈Uapple⁄UÊ ‚ÊÁ’à „Ù ⁄U„Ê „Ò– ŸflÊ’ª¥¡ •ı⁄U ◊Ù„êŒÊ’ÊŒ ŒÙŸÙ¥ é‹Ê∑§Ù ◊apple¥ íÿÊŒÊÃ⁄U
◊Ìʟ ∑‘§ãŒ˝Ù ¬⁄U Á’ŸÊ •Ê߸«Ë ∑‘§ flÙ≈U ¬«∏ ⁄U„apple „Ò– Á¡‚ ’ÍÕ ¬⁄U Á¡‚ ŸappleÃÊ ∑§Ë
ø‹Ë ©‚Ë ∑‘§ ∑§ÊÁ⁄U¥Œapple (⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ‹Ùª ßã„apple ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ ∑§„Ãapple „Ò) ’ÍÕ ∑‘§ •¥Œ⁄U
’Ò∆ ◊È„⁄U ‹ªÊ∑§⁄U ¬appleÁ≈UÿÊ ÷⁄UÃapple ⁄U„apple •ı⁄U ◊¡Ê‹ ÄUÿÊ Á∑§ ¬Ë∆Ê‚ËŸ •Áœ∑§Ê⁄UË
Áfl⁄UÙœ ∑§⁄U ‚∑‘§– ∑§◊¡Ù⁄U ŸappleÃÎàfl ∑‘§ ø‹Ãapple ∑§◊¸øÊ⁄UË ÷Ë Á∑§‚Ë •flÒœ ∑§Ê◊ ∑‘§
Áfl⁄UÙœ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë „ÒÁ‚ÿà ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ÁŒπ ⁄U„apple– ÷‹apple „Ë ◊Ìʟ ∑§Ë ‚◊ÊÁ# ¬⁄U
¬Ë∆Ê‚ËŸ •Áœ∑§Ê⁄UË ‡ÊÊ¥ÁìÍfl¸∑§ •ı⁄U ÁŸc¬ˇÊ ◊Ìʟ ∑§Ë Á⁄U¬Ù≈U¸ ÷apple¡ Œapple ‹appleÁ∑§Ÿ
∑§È‹ Á◊‹Ê∑§⁄U ¿Ù≈UË ¬¥øÊÿà ◊apple¥ ¡ŸÃÊ ∑‘§ ◊à ∑§Ê ‹Ù∑§Ã¥òÊ SÕÊÁ¬Ã „ÙŸapple Ÿ„Ë¥ ¡Ê
⁄U„Ê „Ò ÿ„ ÿÃÊÕ¸ ‚àÿ „Ò– ŸflÊ’ª¥¡ ∑‘§ øê¬Ã Ÿª‹Ê, » ߬È⁄U, ‚◊ÒøˬÈ⁄U
‚Á„à ∑§ß¸ ◊Ìʟ ∑‘§ãŒ˝Ù ¬⁄U Á’ŸÊ •Ê߸«Ë ∑‘§ flÙ≈U ¬«∏Ãapple Á◊‹apple– •» ‚⁄UÙ¥ ∑§Ù
¡ŸÃÊ ‚ÍøŸÊ ŒappleÃË ⁄U„Ë ◊ª⁄U ‚appleÄU≈U⁄U ◊Á¡S≈˛apple≈U •ı⁄U ¡ÙŸ‹ ◊apple¥ ‹ªapple •» ‚⁄UÙ¥ Ÿapple ß‚
’Êà ¬⁄U ∑§Ù߸ πÊ‚ Ã’í¡Ù Ÿ„Ë¥ ŒË– „Ê° ߟ ∑‘§ãŒ˝Ù ¬⁄U ◊Ìʟ ‡ÊÊ¥ÁìÍfl¸∑§ ¡M§⁄U
„È•Ê– ÄUÿÊ ‹Í≈U •ª⁄U ‡ÊÊ¥ÁìÍfl¸∑§ „Ù ÃÙ ¡Êÿ¡ „ÙªË ÿapple •» ‚⁄UÙ¥ ∑§Ù •¬ŸË
•¥Ã◊¸Ÿ ‚apple ‚ÙøŸÊ „٪ʖ ◊Ù„êŒÊ’ÊŒ ∑‘§ ∑§⁄UŸ¬È⁄U ◊Ê¡⁄UÊ ’Ê¥‚◊߸ ◊Ìʟ ∑‘§¥Œ˝
¬⁄U ÷Ë Á’ŸÊ •Ê߸«Ë ∑‘§ flÙ≈U «Ê‹apple ª∞– ◊ËÁ«ÿÊ ≈UË◊ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øapple ©¬
Á¡‹Ê ÁŸflʸøŸ •Áœ∑§Ê⁄UË (‚Ë«Ë•Ù) •ı⁄U •¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§ ∑§Ù fl„Ê¥
◊ı¡ÍŒ ‹ÙªÙ •ı⁄U ∞¡apple¥≈UÙ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ Á’ŸÊ ¬„øÊŸ ∑‘§ „Ë flÙ≈U ¬«∏ ⁄U„apple „Ò •ı⁄U
¬ÈÁ‹‚ flÊ‹apple ÷Ë ⁄UÙ∑§ Ÿ„Ë¥ ⁄U„apple– ß‚ ¬⁄U ‚Ë«Ë•Ù Ÿapple fl„Ê¥ ◊ı¡ÍŒ Á‚¬Ê„Ë ‚apple ∑§„Ê
Á∑§ •Ê¬ •Ê߸«Ë ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ øapple∑§ ∑§⁄U ⁄U„apple ¡Ù Á‚¬Ê„Ë ∑§Ê ¡’Ê’ ÕÊ „◊apple¥ •Ê߸ «Ë
øapple∑§ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¬⁄U◊ˇʟ Ÿ„Ë¥ „Ò"– ’Êà ‚Ù‹„ •ÊŸapple ‚ø „Ò– ◊Ìʟ ∑‘§¥Œ˝ ¬⁄U
«˜ÿÍ≈UË ∑‘§ ÁŸÿ◊ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ¬Ë∆Ê‚ËŸ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ë ◊Ê¥ª ¬⁄U „Ë ¬ÈÁ‹‚ „SÃˇÊapple¬
∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò– ◊ıÁπ∑§ •ÊŒapple‡Ê ∑§È¿ ÷Ë „Ù– „Ê‹Ê°Á∑§ ‚Ë«Ë•Ù Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ ‚apple ∑§„Ê
Á∑§ ¬ÈÁ‹‚ øapple∑§ ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò ◊ª⁄U øapple∑§ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¬˝ÁR§ÿÊ ‡ÊÈM§ Ÿ„Ë¥ „È߸ •ı⁄U
◊Á¡S≈˛apple≈U ∑§Ê •◊‹Ê ©‚ ◊Ìʟ ∑‘§¥Œ˝ ‚apple Á’ŸÊ ∑§Ù߸ ’Œ‹Êfl Á∑§ÿapple •ª‹apple ◊Ìʟ
∑‘§¥Œ˝ ¬⁄U Œı⁄UÊ ∑§⁄UŸapple ÁŸ∑§‹ Á‹ÿÊ– ∑§È‹ Á◊‹Ê∑§⁄U ŒÙ¬„⁄U w ’¡apple Ã∑§ ◊Ìʟ
‡ÊÊ¥ÁìÍfl¸∑§ ø‹ ⁄U„Ê ÕÊ ◊ª⁄U ÁŸS¬ˇÊ •ı⁄U ÁŸ÷˸∑§ Ÿ„Ë¥– Á∑§‚Ë ∑§Ê flÙ≈U Á∑§‚Ë Ÿapple
πÍ’ «Ê‹Ê– πÊŸapple •ı⁄U øÊÿ ∑§Ë √ÿflSÕÊ πÍ’ ¬˝àÿÊÁ‡ÊÿÙ¥ Ÿapple ∑§Ë– •ÊÁπ⁄U ◊Ìʟ
∑§◊˸ ÷Ë ß¥‚ÊŸ „Ò •ı⁄U ©Ÿ∑§Ë ÷Ë ÁŸDÊ¥ Á∑§‚Ë Ÿ Á∑§‚Ë ∑‘§ ‚ÊÕ ÃÙ ⁄U„appleªË– ÁŸS¬ˇÊ
‹Ù∑§Ã¥òÊ ∑§Ë SÕʬŸÊ ∑‘§ Á‹∞ ¡’ ŸappleÃÎàfl „Ë ß¸◊ÊŸŒÊ⁄U Ÿ „Ù ÃÙ ∑§◊¸øÊ⁄UË ÄUÿÙ¥
߸◊ÊŸŒÊ⁄UË ∑§Ê ¬Ò◊ÊŸÊ ’Ê¥œapple– π’⁄U Á‹πapple ¡ÊŸapple Ã∑§ ◊Ìʟ ¡Ê⁄UË „Ò–
•‹Ëª¥¡ ∑‘§ é‹Ê∑§ ¬˝◊Èπ ŸflÊ’ª¥¡ ß‹Ê∑‘§
◊apple¥ ◊Ìʟ ∑‘§¥Œ˝ ¬⁄U Á„⁄UÊ‚Ã ◊apple¥ Á‹∞ ª∞
» M§¸πÊ’ÊŒ– ¡Ÿ¬Œ ∞≈UÊ ∑‘§ é‹Ê∑§ •‹Ëª¥¡ ∑‘§ é‹Ê∑§ ¬˝◊Èπ •Ù◊¬Ê‹
Á‚¥„ ÿÊŒfl ∑§Ù » L§¸πÊ’ÊŒ ¡Ÿ¬Œ ∑‘§ ŸflÊ’ª¥¡ é‹Ê∑§ ∑‘§ ◊Ìʟ ∑‘§¥Œ˝ „ÕÙ«∏Ê
¬⁄U ◊apple⁄UʬÈ⁄U ÕÊŸapple ∑§Ë ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple Á„⁄UÊ‚Ã ◊apple¥ ‹apple Á‹ÿÊ „Ò– ¬ÈÁ‹‚ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ªÒ⁄U
¡Ÿ¬Œ ∑‘§ é‹Ê∑§ ¬˝◊Èπ •Ù◊¬Ê‹ „ÕÙ«∏Ê ◊Ìʟ ∑‘§¥Œ˝ ¬⁄U •¬Ÿapple ∞∑§ ‚◊Õ¸∑§
∑‘§ ¬ˇÊ ◊apple¥ øÈŸÊfl ¬˝÷ÊÁflà ∑§⁄U ⁄U„apple Õapple– ∞≈UÊ ∑‘§ é‹Ê∑§ •‹Ëª¥¡ ∑‘§ ¬˝◊Èπ
•Ù◊¬Ê‹ Á‚¥„ ÿÊŒfl ’Êß∑§ ¬⁄U ‚flÊ⁄U „Ù∑§⁄U ÕÊŸÊ ◊apple⁄UʬÈ⁄U ∑‘§ ª˝Ê◊ „Õı«∏Ê
¬˝Êß◊⁄UË S∑§Í‹ ◊Ìʟ ∑‘§ãŒ˝ ¬⁄U ¬„È¥øapple– Œ⁄UÙªÊ ◊È∑‘§‡Ê Á‚¥„ øı„ÊŸ Ÿapple ◊Ìʟ
∑‘§ãŒ˝ ◊apple¥ ÉÊÈ‚∑§⁄U øÈŸÊfl ¬˝÷ÊÁflà ∑§⁄UŸapple ∑‘§ •Ê⁄UÙ¬ ◊apple¥ •Ù◊¬Ê‹ Á‚¥„ ÿÊŒfl ∑§Ù
¬∑§«∏ Á‹ÿÊ– ¬∑§«∏apple ¡ÊŸapple ¬⁄U ‚¬Ê ŸappleÃÊ Ÿapple •¬ŸÊ ŸÊ◊ fl ¬Œ ’ÃÊ∑§⁄U ¬ÈÁ‹‚ ¬⁄U
¿Ù«∏Ÿapple ∑‘§ Á‹ÿapple Œ’Ê’ ’ŸÊÿÊ– •Ù◊¬Ê‹ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ’ÃÊÿÊ Á∑§ fl„ ª˝Ê◊
¬M§‹Ë ∑‘§ „ŸÈ◊ÊŸ ◊¥ÁŒ⁄U ◊apple¥ ¬Í¡Ê ∑§⁄UŸapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple •Ù◊¬Ê‹ Á‚¥„ ∑§Ë
∞∑§ Ÿ„Ë ‚ÈŸË •ı⁄U ©ã„apple øÊ⁄U¬Á„ÿÊ flÊ„Ÿ ‚apple ÕÊŸapple ‹apple ªÿË– •Ù◊¬Ê‹ Á‚¥„
ÿÊŒfl ∑§Ê ‚ÊÕË ÿÈfl∑§ ’Êß∑§ ‹apple∑§⁄U flʬ‚ ‹ı≈U ªÿÊ– ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§
é‹Ê∑§ ŸflÊ’ª¥¡ ÃÎÃËÿ ˇÊappleòÊ ‚apple é‹Ê∑§ ŸflÊ’ª¥¡ ∑§Ë ¬˝◊Èπ ‡Ê∑§È¥Ã‹Ê ŒappleflË ˇÊappleòÊ
¬¥øÊÿà ‚ŒSÿ ∑§Ê øÈŸÊfl ‹«∏ ⁄U„Ë „Ò ©ã„Ë ∑‘§ ¬ˇÊ ◊apple¥ •‹Ëª¥¡ ∑‘§ é‹Ê∑§
¬˝◊Èπ •Ù◊¬Ê‹ Á‚¥„ ÿÊŒfl ◊apple¥ •Êÿapple Õapple–
‹πŸ§ – ÿÍ.¬Ë. ÁR§∑‘§≈U ≈UË◊ ∑‘§ Á‹ÿapple ÁŸ‡ÊQ§ Áπ‹ÊÁ«ÿ∏Ù¥ ∑§Ê ≈˛Êÿ‹ ∞fl¥ øÿŸ
Æv Ÿflê’⁄U, wÆvz ∑§Ù ∑‘§.«Ë. Á‚¥„ ’Ê’Í S≈UappleÁ«ÿ◊, ‹πŸ§ ◊apple¥ ¬˝Ê× Æ~.xÆ ’¡apple
„٪ʖ ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ÁR§∑‘§≈U ∞‚ÙÁ‚ÿapple‡ÊŸ » Ê⁄U Á«» ⁄Uappleã≈U‹Ë ∞Á’À«, ÿÍ.¬Ë. ∑‘§ ‚Áøfl
◊ÙÆ ∞π‹Ê∑§ Ÿapple ŒË– ©ã„ÙŸapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ß‚ ≈˛Êÿ‹ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ Á¡‹Ù¥ ∑‘§
Áπ‹Ê«∏Ë ÷ʪ ‹apple¥ªapple– ≈˛Êÿ‹ ◊apple¥ yÆ ¬˝ÁÇÊà ‚apple •Áœ∑§ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ Áfl∑§‹Ê¥ªÃÊ flÊ‹apple
Áπ‹ÊÁ«ÿ∏Ù¥ ∑§Ù „Ë ¬˝flapple‡Ê ÁŒÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ߟ Áπ‹ÊÁ«ÿ∏Ù¥ ◊apple¥ ‚apple ÿÍ.¬Ë. ≈UË◊ ÃÕÊ ◊ÙÁ’Á‹≈UË
ßÁá«ÿÊ ∑§Ë ŒÙ ≈UË◊Ù¥ ∑§Ê øÿŸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U øÿÁŸÃ ÿ„ ŒÙŸÙ ≈UË◊apple¥ ÁflE
Áfl∑§‹Ê¥ª ÁŒfl‚ ∑‘§ •fl‚⁄U ¬⁄U ÁŸ—‡ÊQ§¡ŸÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ •ÊÿÙÁ¡Ã vÆflË¥ ⁄UÊC˛Ëÿ ÁR§∑‘§≈U
¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ-wÆvz, ¡ÙÁ∑§ ÁŒŸÊ¥∑§ Æx, Æy ∞fl¥ Æz ÁŒ‚ê’⁄U, wÆvz ∑§Ù ‹πŸ§ ◊apple¥
πapple‹Ë ¡ÊÿappleªË, ◊apple¥ ÷ʪ ‹apple¥ªË–
v Ÿflê’⁄U ∑§Ù „ÙªÊ ÿÍ.¬Ë. ÁR§∑‘§≈U ≈UË◊
∑‘§ Á‹∞ ÁŸ—‡ÊQ§ Áπ‹ÊÁ«ÿ∏Ù¥ ∑§Ê øÿŸ
xv ¥Q¤êÕÚU âð Õãð»è Öæ»ßÌ ·¤Íæ ·¤è »´»æ
‹πŸ§ – ‡Ê„⁄U ◊apple¥ xv •Q§Í’⁄U ‚apple ∞∑§ ’Ê⁄U Á» ⁄U ÷ʪflà ∑§ÕÊ ∑§Ë ª¥ªÊ ’„appleªË– ◊ı∑§Ê „Ò SflªË¸ÿ «ËƬËÆ ’Ù⁄UÊ ¡Ë ∑§Ë S◊ÎÁà ◊apple¥
•ÊÿÙÁ¡Ã „ÙŸapple flÊ‹apple ‚Êà ÁŒfl‚Ëÿ üÊË◊Œ÷ʪflà ∑§ÕÊ ôÊÊŸ ◊„ÊÿôÊ ∑§Ê– ∑§ÕÊ xv •Q§Í’⁄U ‚apple { Ÿfl¥’⁄U Ã∑§ ’Ù⁄UÊ ¡Ë „Ê©‚, ‚appleflÊ •S¬ÃÊ‹
¬˝Ê¥ªáÊ, ‚ËÃʬÈ⁄U ⁄UÙ« ‹πŸ§ ◊apple¥ ø‹appleªË– ¡„Ê¥ Œapple‡Ê ∑‘§ ¡ÊŸapple-◊ÊŸapple ÁflÅÿÊà ∑§ÕÊflÊø∑§ ‚¥Ã üÊË ’Ê’Ê ¡Ë ◊„Ê⁄UÊ¡ ∑‘§ ‚ȬÈòÊ ⁄U◊Ê∑§Ê¥Ã ªÙSflÊ◊Ë
¡Ë ◊„Ê⁄UÊ¡ ÷Q§Ù¥ ∑§Ù ÷ʪflà ∑§ÕÊ ∑§Ê ⁄U‚¬ÊŸ ∑§⁄UÊ∞¥ªapple– ¬˝ÁÃÁŒŸ ŒÙ¬„⁄U x—xÆ ‚apple ‚¥äÿÊ |—ÆÆ ’¡apple Ã∑§ ∑§ÕÊ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ „٪ʖ ß‚◊apple¥
üÊË ⁄U◊Ê∑§Ê¥Ã ªÙSflÊ◊Ë ¡Ë ◊„Ê⁄UÊ¡ ∑‘§ ‚ÊÕ vv ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê Œ‹ ◊ÕÈ⁄UÊ ‚apple •Ê∞ªÊ •ı⁄U ÁŸàÿ flÒÁŒ∑§ •ŸÈDÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§ÕÊ R§◊ ◊apple¥ ¬Ê∆ •ı⁄U
‚¥ªËà ∑§Ê flÊŒŸ ÷Ë ∑§⁄UappleªÊ– ∑§ÊÿŖ§◊ ∑‘§ ¬˝øÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞ ‡Ê„⁄U ◊apple¥ ¡ª„-¡ª„ ¬⁄U „ÙÁ«¥¸Ç‚ ‹ªflÊ߸ ¡Ê ⁄U„Ë „Ò¥–
‹πŸ§ – ÿÍ¬Ë ◊apple¥ Á‡ÊˇÊÊ •ı⁄U SflÊSâÿ ∑§Ê SÃ⁄U ‚ÈœÊ⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÿÍ¬Ë ◊apple¥ Á’‹ ªapple≈U˜‚ Ÿapple ÁŒ‹øS¬Ë ‹appleŸË ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ŒË „Ò– ß‚Ë Á‚‹Á‚‹apple ◊apple¥
’ËÃapple ŒÙ ÁŒŸÙ¥ ‚apple Á’‹ ∞¥« ◊appleÁ‹¥«Ê » Ê©¥«apple‡ÊŸ ∑§Ë ≈UË◊ ‹πŸ§ ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ ÕË– ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ù » Ê©¥«apple‡ÊŸ ∑§Ë ≈UË◊ Ÿapple ªÙ◊ÃË Ÿª⁄U ∑‘§ ©¡Á⁄
UÿÊflÊ¥ ªÊ¥fl
∑‘§ ’Ê‹ ◊Á„‹Ê •S¬ÃÊ‹ ∑§Ê Œı⁄UÊ Á∑§ÿÊ, ¡„Ê¥ ¬⁄U SflÊSâÿ ◊apple‹Ê ‹ªÊÿÊ ªÿÊ– SflÊSâÿ ◊apple‹apple ∑§Ê ©fÊ≈UŸ SflSâÿ ◊¥òÊË •„◊Œ „‚Ÿ Ÿapple Á∑§ÿÊ–
◊apple‹apple ◊apple¥ » Ê©¥«apple‡ÊŸ ∑§Ë ≈UË◊ Ÿapple ‚È’„ ’ëøÙ¥ ∑§Ù ‹ªŸapple flÊ‹Ë flÒ∑§‚ËŸ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‹Ë– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ª÷¸flÃË ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù πÊŸ¬ÊŸ ∑‘§ Á‹∞
¡ÊªM§∑§ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ’Ê‹ ◊Á„‹Ê ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ∑§Ë ÁøÁ∑§à‚Ê •Áœ∑§Ê⁄UË «ÊÚÄU≈U⁄U ¬kŸÊ ⁄UÊŸË ªÈ#Ê Ÿapple ’ÃÊÿÊ ∑§Ë ◊apple‹apple ◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë
„Ë◊ÙÇ‹ÙÁ’Ÿ ∑§Ë ¡Ê¥ø ∑‘§ ‚ÊÕ é‹« ‡ÊȪ⁄U ∑§Ê ≈UappleS≈U ÷Ë ∑§⁄UÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù •Êÿ⁄UŸ ∑§Ë ŒflÊ∞¥ ’Ê¥≈UË ªß¸– ’ËÃapple ‚Ê‹
‹πŸ§ Œı⁄Uapple ¬⁄U •Ê∞ Á’‹ ªapple≈U˜‚ Ÿapple ◊ÈÅÿ◊¥òÊË •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl ‚apple ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ∑§Ù ‚ÈœÊ⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ’Êà ∑§Ë ÕË–
Á’‹ ∞¥« ◊appleÁ‹¥«Ê ªapple≈U˜‚ » Ê©¥«apple‡ÊŸ ∑§Ë ≈UË◊ ¬„È¥øË SflÊSâÿ ◊apple‹apple

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
È ÔçSÅUß âèÁÙ ×ð´ S×æÅUü
¿æò§â âð ÕÙð´ SÅUæ§Ü ¥æ§·¤Ù
» ‘§ÁS≈Ufl ‚Ë¡Ÿ ◊apple¥ Á„≈U „ÙŸapple ∑‘§ Á‹∞
¡Ù øË¡ ‚’‚apple ¡M§⁄UË „Ò flÙ „Ò •Ê¬∑§Ê
•Ê©≈UÁ» ≈U– ß‚ËÁ‹∞ •Ê¬ flÙ
•Ê©≈UÁ» ≈U øÈŸapple¥ ¡Ù ≈˛apple¥« ◊apple¥ „Ù– ≈˛apple¥« ∑§Ù
» ÊÚ‹Ù ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¡M§⁄UË Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§
•Ê¬ ’„Èà íÿÊŒÊ ¬Ò‚apple •¬ŸË «˛apple‚ ¬⁄U „Ë
πø¸ ∑§⁄U Œapple¥– •ª⁄U •Ê¬∑§Ê ’¡≈U íÿÊŒÊ
Ÿ„Ë¥ „Ò ÃÙ ÷Ë ÁŸ⁄UÊ‡Ê „ÙŸapple ∑§Ë ¡M§⁄UÃ
Ÿ„Ë¥ „Ò– •Ê¬ •¬Ÿapple ∑Ò§¡È•‹ •Ê©≈UÁ» ≈U
∑§Ù ÷Ë » ‘§ÁS≈Ufl ‹È∑§ Œapple ‚∑§ÃË „Ò¥– •Ê¬
øÊ„apple¥ ÃÙ •¬ŸË ¬È⁄UÊŸË Á‚À∑§ ∑§Ë ‚ÊÁ«ÿÙ¥
∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑‘§fl‹ ∑§ÈÃ˸ ’ŸflÊŸapple ◊apple¥ „Ë
Ÿ„Ë¥, ’ÁÀ∑§ R§ÊÚ¬ ≈UÊÚ¬ ‚apple ‹apple∑§⁄U ¡Ò∑‘§≈U˜‚
’ŸÊŸapple ◊apple¥ ÷Ë ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥ •ı⁄U ‹Ùª
•Ê¬∑§Ë ÃÊ⁄UË» ‘§¥ ∑§⁄UÃapple Ÿ„Ë¥ Õ∑‘§¥ªapple– ÿ„
•Ê¬∑‘§ ‹È∑§ ◊apple¥ ª˝apple‚ •ı⁄U øÊ◊¸ ∞« ∑§⁄U
‚∑§ÃÊ „Ò– » ‘§ÁS≈Ufl ‚Ë¡Ÿ ◊apple¥ •Ê◊ Ãı⁄U
¬⁄U ‹«∏Á∑§ÿÊ¥ ≈˛appleÁ«‡ÊŸ‹ •Ê©≈UÁ» ≈U ¬„ŸŸÊ
¬‚¥Œ ∑§⁄UÃË „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ •ª⁄U » Ò§‡ÊŸ ∑§Ë
’Êà ∑§⁄Uapple¥ ÃÙ •Ê¡∑§‹ ≈˛appleÁ«‡ÊŸ‹ ߥÁ«ÿŸ
•Ê©≈UÁ» ≈U ◊apple¥ çÿÍ¡Ÿ ∑§Ê ∞ÄU¬appleÁ⁄U◊apple¥≈U˜‚
Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– •Ê¬ ÷Ë ß‚apple Á’¥ŒÊ‚
≈˛Ê߸ ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥– ß‚‚apple •Ê¬∑‘§ ¬Ê‚
∑Ò§⁄UË ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë «˛apple‚apple¡ ∑‘§ ∑§ß¸ Ÿ∞
•ÊÚå‡Ê¥‚ ÷Ë πÈ‹ ¡Ê∞¥ªapple– ß‚ » ‘§ÁS≈Ufl
‚Ë¡Ÿ ◊apple¥ •Ê¬ •¬Ÿapple ‹È∑§ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§È¿
Ÿ∞ ¬˝ÿÙª ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥ „Ê‹Ê¥Á∑§ •Ê¬∑§Ù
ß‚◊apple¥ ÕÙ«Ê ∑‘§ÿ⁄U» È‹ ⁄U„ŸÊ ¬«∏appleªÊ, ÃÊÁ∑§
» Ò§‡ÊŸ ∑§È¿ •ı⁄U „ÙŸapple ∑§Ë ’¡Êÿ flÊ∑§ß¸
» Ò§‡ÊŸ „Ë ⁄U„apple– ’apple‡Ê∑§ ∑§ÊÚÁã» «apple¥‚ •ı⁄U
S◊Ê≈U¸ øÊÚß‚ •Ê¬∑§Ù S≈UÊß‹ •Êß∑§Ÿ ’ŸÊ
„Ë ŒappleªË–
S≈UÊßÁ‹‡Ê ‚Ê«∏Ë
‚Ê«∏Ë ∑‘§ ‚ÊÕ •Ê¬ ∞ÄU‚¬appleÁ⁄U◊apple¥≈U ∑§⁄U
‚∑§ÃË „Ò¥– ÿ„ ∞apple‚Ê ≈˛appleÁ«‡ÊŸ‹ ≈˛apple¥« „Ò ¡Ù
∑§÷Ë •ÊÚç≈U-flÊÚŸ¸ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ– ≈˛appleÁ«‡ÊŸ‹
•ı⁄U fl‚¸≈UÊß‹ ‚Ê«∏Ë ∑§Ù •Ê¬ ’apple„Œ
S≈UÊßÁ‹‡Ê •¥ŒÊ¡ ◊apple¥ ¬„Ÿ ‚∑§ÃË „Ò¥–
çÿÍ¡Ÿ S≈UÊß‹ ◊apple¥ ßã„apple¥ ¬apple¬‹◊ ≈UÊÚ¬, » È‹
S‹Ëfl ¡Ò∑‘§≈U˜‚ •ı⁄U ∑§Ù≈U ‚apple ‹appleÿ⁄U ÷Ë
∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥– øÊ„apple¥ ÃÙ é‹Ê©¡ ∑§Ë ¡ª„
¬⁄U ‹¥’Ë ∑§ÈÃ˸ ÿÊ ¿Ù≈UË ∑§ÈÃ˸ ¬„Ÿ
‹ËÁ¡∞– ¬‹Ê¡Ù ¬Ò¥≈U ‚apple ‹apple∑§⁄U œÙÃË ¬Ò¥≈U
•ı⁄U ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ øÍ«∏ËŒÊ⁄U fl S∑§≈U¸ ∑‘§
‚ÊÕ ‚Ê«∏Ë ∑§Ù ¬„ÁŸ∞– ¬apple≈UË∑§Ù≈U ∑§Ë
¡ª„ ‹appleÁª¥Ç‚ ∑‘§ ‚ÊÕ Á‡Êÿ⁄U ‚Ê«∏Ë •ı⁄U
R§ÊÚ¬ ≈UÊÚ¬ ¬„Ÿ∑§⁄U •Ê߸-∑Ò§Áø¥ª ‹È∑§ ¬Ê
‚∑§ÃË „Ò¥– ∞Á‹ªapple¥≈U ‹È∑§ ∑‘§ Á‹∞ ¬ÑÍ
∑§Ù ª‹apple ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ‹¬apple≈U ‚∑§ÃË „Ò¥–
ß‚apple S∑§Ê» ¸ ÿÊ Ÿapple∑§ ∞ÄU‚‚⁄UË ∑§Ë Ã⁄U„
Ÿ¡⁄U •ÊŸÊ øÊÁ„∞– ¬ÑÍ ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚
∞∑§ ŸÊÚ≈U ’Ê¥œ ß‚apple ‹Í¡ ¿Ù«∏ Œapple¥, ÿ„
•Ê¬∑‘§ ‹È∑§ ∑§Ù Áø∑§ ÁS¬Ÿ ŒappleªÊ–
‹„¥ªÊ
‹„¥ªÊ flÒ‚apple ÃÙ ≈˛appleÁ«‡ÊŸ‹ ߥÁ«ÿŸ
•Ê©≈UÁ» ≈U „Ò, ¬⁄U çÿÍ¡Ÿ ∑‘§ ∞ÄU¬appleÁ⁄U◊apple¥≈U˜‚
Ÿapple ß‚apple ŸÿÊ „Ë ‹È∑§ Œapple ÁŒÿÊ „Ò– •Ê¬ ÷Ë
•¬ŸË ¬‚¥Œ ‚apple ‹„¥ªÊ ◊apple¥ ≈˛appleÁ«‡ÊŸ‹ ‹È∑§
•ı⁄U flÒS≈UŸ¸ ∑§≈U˜‚ ∑§Ù ∑§ê’Êߟ ∑§⁄U
‚∑§ÃË „Ò¥– ÿ„ •Ê©≈UÁ» ≈U ∑§Ù ≈˛appleÁ«‡ÊŸ‹
‹È∑§ ∑‘§ ‚ÊÕ ‹apple≈UappleS≈U » Ò§‡ÊŸ ‚apple ∑§ŸappleÄU≈U
∑§⁄UÃapple „Ò¥– çÿÍ¡Ÿ ‹„¥ªapple ∑§⁄UflÊøıÕ ◊apple¥ ß‚
‚Ë¡Ÿ ◊apple¥ „ÊÚ≈U ≈˛apple¥« ⁄U„apple¥ªapple– ‚Ê«∏Ë •ı⁄U ‹„¥ªapple
∑§Ê çÿÍ¡Ÿ •Ê¬∑§Ù ∞∑§ Á’¥ŒÊ‚ •ı⁄U
Ç‹Ò◊⁄U‚ ‹È∑§ ŒappleªÊ– ß‚∑‘§ ‚ÊÕ •Ê¬
’Ò∑§‹apple‚ ÿÊ „ÊÚÀ≈U⁄U Ÿapple∑§ ÿÊ «Ë¬ Ÿapple∑§ ∑§Ê
é‹Ê©¡ ∑Ò§⁄UË ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥– ‹„¥ªÊ S≈UÊß‹
‚Ê«∏Ë ¬„ŸŸapple ◊apple¥ ’apple„Œ •Ê‚ÊŸ „Ò •ı⁄U ªÀ‚¸
÷Ë ß‚apple •Ê‚ÊŸË ‚apple ∑Ò§⁄UË ∑§⁄U ‹appleÃË „Ò¥–
‡Ê⁄UÊ⁄UÊ
ß‚ » ‘§ÁS≈Ufl ‚Ë¡Ÿ ◊apple¥ ‡Ê⁄UÊ⁄UÊ ¡M§⁄U
≈˛Ê߸ ∑§⁄Uapple¥– äÿÊŸ ⁄Uπapple¥ Á∑§ ‡Ê⁄UÊ⁄UÊ ’„Èà Á‚¥¬‹
•ı⁄U ‚Ù’⁄U Ÿ „Ù, ß‚◊apple¥ ÕÙ«∏Ê ÁÇ‹≈U⁄UË
¡M§⁄U ∞« ∑§⁄Uapple¥–ÿ„ •Ê¬∑‘§ ‹È∑§ ◊apple¥ ª˝apple‚
•ı⁄U øÊ◊¸ ∞« ∑§⁄UÃÊ „Ò– ÿÍ¥ ÃÙ ß‚◊apple¥
’„Èà ‚apple ∑§‹‚¸ •ı⁄U Á«¡Êߟ Á◊‹ ¡Ê∞¥ªapple,
flapple’ «applefl‹¬‚¸ •ı⁄U Á«¡∏Ê߸Ÿ‚¸ ∑‘§
Á‹∞ ªÙ«Ò«Ë ¬˝Ù ¬˝Ùª˝Ê◊ ¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ
‹πŸ§– ¿Ù≈Uapple Á’¡∏Ÿapple‚ ∑§Ù ‚◊Á¬¸Ã Áfl‡fl ∑‘§ ‚’‚apple ’«∏apple Ã∑§ŸË∑§Ë ¬˝ŒÊÃÊ
ªÙ«Ò«Ë Ÿapple •Ê¡ flapple’ «applefl‹¬‚¸ ∞fl¥ Á«¡∏Ê߸Ÿ‚¸ ∑‘§ Á‹∞ ªÙ«Ò«Ë ¬˝Ù ¬˝Ùª˝Ê◊ ∑‘§ ‹ÊÚãø ∑§Ë
ÉÊÙ‡ÊáÊÊ ∑§Ë, Á¡‚∑‘§ •ÊÚ≈UÙ◊apple≈Uapple« ≈UÍÀ‚ ©ã„apple¥ •¬Ÿapple ª˝Ê„∑§Ù¥ ∑‘§ •∑§Ê©¥≈U ∑§Ë ÁŸª⁄UÊŸË
•ı⁄U ¬˝’¥œŸ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄Uapple¥ªapple– ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ∑§ß¸ ¿Ù≈Uapple Á’¡∏Ÿapple‚Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ «Ù◊appleŸ
ŸÊ◊ π⁄UËŒŸÊ, flapple’‚Ê߸≈U ‚apple≈U ∑§⁄UŸÊ •ı⁄U •ÊÚŸ‹Ê߸Ÿ ’appleøŸÊ ∑§Ê»Ë ◊ÈÁc∑§‹ „ÙÃÊ „Ò,
Á¡‚∑‘§ Á‹∞ ©ã„apple¥ ¬˝Ù»‘§·Ÿ‹ ◊ŒŒ ∑§Ë ¡M§⁄Uà „ÙÃË „Ò, ß‚Á‹∞ ÷Ê⁄Uà ∞∑§ “«Í-ß≈U-
»ÊÚ⁄U-◊Ë” Œapple· „Ò– „Ê‹ „Ë ◊apple¥ ⁄Uapple«Á·ç≈U •ı⁄U ªÙ«Ò«Ë ∑‘§ mÊ⁄UÊ Á∑§∞ ª∞ ∞∑§ ‚flapple¸ ‚apple ÿ„
’Êà Á‚h „Ù ¡ÊÃË „Ò– ß‚∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ∑§◊ ‚apple ∑§◊ xÆ ¬˝Áֈ S◊ÊÚ‹
Á’¡∏Ÿapple‚ •¬ŸË flapple’‚Ê߸≈U ’ŸflÊŸapple •ı⁄U ©‚apple ◊ÒŸapple¡∏ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ ߥ≈U⁄UŸapple≈U ∑§¥¬ŸË
Ëʷ ⁄U„apple „Ò¥, ¡’Á∑§ wy ¬˝Áֈ ∞∑§ ¬˝Ù»‘§·Ÿ‹ flapple’ Á«¡∏Ê߸Ÿ⁄U ∑§Ë ◊ŒŒ øÊ„Ãapple „Ò¥–
ªÙ«Ò«Ë ∑‘§ ‚ËÁŸÿ⁄U flÊ߸‚ ¬˝appleÁ‚«apple¥≈U, „ÙÁS≈U¥ª, ¡apple» Á∑§¥ª Ÿapple ∑§„Ê, ““÷Ê⁄Uà ◊apple¥ S◊ÊÚ‹
Á’¡∏Ÿapple‚ ∑§Ë •ª‹Ë ‹„⁄U •ÊÚŸ‹Ê߸Ÿ •ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U „Ò, ¡Ù •¬ŸË Á«Á¡∏≈U‹
◊ı¡ÍŒªË ’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ flapple’ Á«¡∏Ê߸Ÿ‚¸ •ı⁄U «applefl‹¬‚¸ ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U „Ù¥ªapple– ªÙ«Ò«Ë ¬⁄U „◊
flapple’ ¬˝Ù»‘§·ŸÀ‚ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ª˝Ê„∑§Ù¥ ∑§Ù •ÊÚŸ‹Ê߸Ÿ ‚»‹ ’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‚◊Á¬¸Ã „Ò¥–””
©ã„Ù¥Ÿapple •Êªapple ∑§„Ê, ““ªÙ«Ò«Ë ¬˝Ù ¬˝Ùª˝Ê◊ flapple’ Á«¡∏Ê߸Ÿ‚¸ •ı⁄U «applefl‹¬‚¸ ∑‘§ fl∑§¸ ç‹Ù
∑§Ù •Ê‚ÊŸ ’ŸÊŸapple •ı⁄U ©ã„apple¥ •¬Ÿapple ÄU‹Ê߸¥≈U ∑§Ë flapple’‚Ê߸≈U ’apple„Ã⁄U ’ŸÊŸapple •ı⁄U ¬˝’¥œŸ
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ Á«¡∏Ê߸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò–”” ªÙ«Ò«Ë ¬˝Ù ¬˝Ùª˝Ê◊ ∞∑§
flŸS≈UÊÚ¬ ·ÊÚ¬ „Ò, ¡Ù ÄU‹Ê߸¥≈U ◊ÒŸapple¡∏◊apple¥≈U ≈UÍÀ‚, ∞«flÊ¥S« ‚¬Ù≈U¸ ∞fl¥ •ãÿ Áfl·apple‡ÊÃÊ∞¥
¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃË „Ò, Á¡‚∑‘§ mÊ⁄UÊ flapple’ «applefl‹¬‚¸ •ı⁄U Á«¡∏Ê߸Ÿ‚¸ •¬Ÿapple ÄU‹Ê߸¥≈U ∑‘§ •∑§Ê©¥≈U
∑§Ù •Ê‚ÊŸË ‚apple ◊ÒŸapple¡ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥–
¡apple∑‘§ ≈UÊÿ⁄U ∑§Ê ŒÍ‚⁄UË
ÁÃ◊Ê„Ë ∑§Ê ‹Ê÷ ’…∏Ê
‹πŸ§– ¡apple∑‘§ ≈UÊÿ⁄U ∞᫠ߥ«S≈˛Ë¡∏ Á‹. (¡apple∑‘§ ≈UÊÿ⁄U) Ÿapple xÆ Á‚Ã¥’⁄U, wÆvz
∑§Ù ‚◊Ê# „È߸ ŒÍ‚⁄UË ÁÃ◊Ê„Ë ◊apple¥ vv} ∑§⁄UÙ«∏ L§. ∑§Ê ‚¥ªÁ∆à ‚∑§‹ ‹Ê÷ •Á¡¸Ã
Á∑§ÿÊ „Ò, ¡Ù Á¬¿‹Ë ÁÃ◊Ê„Ë ∑‘§ |{ ∑§⁄UÙ«∏ L§. ∑‘§ ‹Ê÷ ‚apple zz ¬˝Áֈ íÿÊŒÊ „Ò–
∑§¥¬ŸË Ÿapple v~}{ ∑§⁄UÙ«∏ L§. ∑§Ê ‚¥ªÁ∆à ≈UŸ¸ •Ùfl⁄U „ÊÁ‚‹ Á∑§ÿÊ „Ò– S≈UÒ¥« •‹ÙŸ
•ÊœÊ⁄U ¬⁄U ¡apple∑‘§ ≈UÊÿ⁄U Ÿapple w{| ∑§⁄UÙ«∏ L§. ∑‘§ •ÊÚ¬⁄UappleÁ≈U¥ª ‹Ê÷ ∑‘§ ‚ÊÕ v{}w ∑§⁄UÙ«∏
L§. ∑§Ê ≈UŸ¸ •Ùfl⁄U Œ¡¸ Á∑§ÿÊ „Ò, ¡Ù Á¬¿‹Ë ÁÃ◊Ê„Ë ‚apple yv ¬˝Áֈ íÿÊŒÊ „Ò–
¬Á⁄UáÊÊ◊Ù¥ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ «ÊÚ. ⁄UÉÊȬÁà Á‚¥ÉÊÊÁŸÿÊ, øappleÿ⁄U◊ÒŸ ∞fl¥ ◊ÒŸappleÁ¡¥ª «Êÿ⁄UappleÄU≈U⁄U Ÿapple
∑§„Ê, ““•ÊÚ≈UÙ ©lÙª ◊apple¥ ◊¥Œ flÎÁh •ı⁄U øËŸ ‚apple ‚SÃapple •ÊÿÊà ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ∑§¥¬ŸË
ÁŸ⁄U¥Ã⁄U •¬ŸË •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ‹ ¬⁄U» ÊÚ◊apple¥¸‚ ’apple„Ã⁄U ’ŸÊ ⁄U„Ë „Ò– ≈UÊÿ⁄U ∑§Ë ◊Ê¥ª ◊apple¥
•¬appleÁˇÊà Áfl∑§Ê‚ ∑§¥¬ŸË ∑§Ù •ë¿Ê ‚¥∑‘§Ã Œapple ⁄U„Ê „Ò–””
‹appleÁ∑§Ÿ Á» ⁄U ÷Ë ¡Ù ‚’‚apple íÿÊŒÊ ¬„ŸÊ
•ı⁄U ¬‚¥Œ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò flÙ „Ò ⁄Uapple«, •ÊÚ⁄Uappleã¡,
ߥÁ«ªÙ •ı⁄U Á¬¥∑§– çÿÍ¡Ÿ ÁR§∞≈U ∑§⁄UŸapple
∑‘§ Á‹∞ ‡Ê⁄UÊ⁄UÊ ∑‘§ ‚‹flÊ⁄U ∑§Ù ÕÙ«∏Ê flappleS≈UŸ¸
Á≈U˜flS≈U Œapple ‚∑§ÃË „Ò¥ •ı⁄U ©‚∑‘§ ‚ÊÕ ¬„Ÿapple
¡ÊŸapple flÊ‹apple ‹ÊÚ㪠∑§ÈÃapple¸ ◊apple¥ ÕÙ«∏Ê S≈UÊß‹
∞Á‹◊apple¥≈U ∞« ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥– ∑§Í‹ ‹È∑§
ŒappleŸapple ∑‘§ Á‹∞ S≈UÊÚ‹ ∑§Ù S≈UÊßÁ‹‡Ê Ã⁄UË∑‘§
‚apple Áflÿ⁄U ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥–
•ŸÊ⁄U∑§‹Ë ‚Í≈U
•ŸÊ⁄U∑§‹Ë ‚Í≈U˜‚ ∑§Ê » Ò§‡ÊŸ ∑§÷Ë
¬È⁄UÊŸÊ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ „Ò– » ‘§ÁS≈Ufl ‚Ë¡Ÿ ◊apple¥
⁄UÊÚÿ‹ ‹È∑§ •ı⁄U „ÒflË ∞ê’˝ÊÚÿ«⁄UË flÊ‹Ë
•ŸÊ⁄U∑§‹Ë ∑Ò§⁄UË ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò–
•ŸÊ⁄U∑§‹Ë ‚Í≈U˜‚ •‹ª-•‹ª Ã⁄U„ ∑‘§
Á«¡Êߥ‚ ◊apple¥ ÷Ë •ÊÃapple „Ò ÿÊŸË ª‹apple ∑‘§ ∑§≈U˜‚
‚apple ‹apple∑§⁄U ≈UappleÄU‚ø⁄U Ã∑§ •¬ŸË ¬‚¥Œ ∑‘§
Á„‚Ê’ ‚apple ∑§S≈U◊Êß¡ ∑§⁄UflÊ ‚∑§ÃË „Ò¥–
•ŸÊ⁄U∑§‹Ë ‚Í≈U˜‚ ∞∑§ Ã⁄U» ¡„Ê° •Ê¬∑§Ë
¬‚¸ŸÒÁ‹≈UË ∑§Ù ∞Á‹ªapple¥≈U •ı⁄U ⁄UÊÚÿ‹ ’ŸÊÃapple
„Ò fl„Ë ŒÍ‚⁄UË Ã⁄U» •ª⁄U ‹apple≈UappleS≈U Á«¡Êߟ
∑§Ë ∑Ò§⁄UË ∑§Ë ªß¸ „Ù ÃÙ •Ê¬ ≈˛apple¥«Ë ÷Ë
ÁŒπÃË „Ò¥–
ßã„apple¥ ÷Ë ∑§⁄Uapple¥ ≈˛Ê߸
‚‹flÊ⁄U-∑§◊Ë¡ ∑§Ù ∞∑§ ‹¥’Ë
∞ê’appleÁ‹‡« ¡Ò∑‘§≈U ∑‘§ ‚ÊÕ ¬appleÿ⁄U ∑§⁄Uapple¥– •Ê¬
œÙÃË ¬Ò¥≈U˜‚ ÿÊ S∑§≈U¸ ∑§Ù ¬apple¬‹◊ ≈UÊÚ¬ ∑‘§
‚ÊÕ ∑§ê’Êߟ ∑§⁄Uapple¥– ÕÊ߸-„Ê߸ ÁS‹≈U ∑§Ë
‹appleÿ«¸ Á‚¥ª‹-≈UÙŸ S∑§≈U¸ ∑‘§ ‚ÊÕ ∞ê’appleÁ‹‡«
R§ÊÚ¬ ≈UÊÚ¬ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ÒÁø¥ª S∑§≈U¸ ¬⁄U ŒÈ¬^apple
∑§Ù ‚Ê«∏Ë ∑§Ë ¬ÑÍ ∑§Ë Ã⁄U„ ’Ê¥œ ‹apple¥–
fofo/k
¬˝» ÒÄU≈U ∑§¬‹ ∑§÷Ë
Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃapple¥ ÿapple y ∑§Ê◊
Á⁄U‡ÃÙ¥ ◊apple¥ ◊¡’ÍÃË ÃÙ Ã÷Ë ’ŸË ⁄U„ÃË „Ò ¡’ w ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ÁflEÊ‚ •ı⁄U ÃÊ‹-
◊apple‹ ’ŸÊ ⁄U„ÃÊ „Ò– ∑§ß¸ ’Ê⁄U íÿÊŒÊ åÿÊ⁄U ÁŒπÊŸapple ∑‘§ øP§⁄U ◊apple¥ ∑§¬‹ ∞apple‚Ë ∞apple‚Ë
ª‹ÁÃÿÊ¥ ∑§⁄U ŒappleÃapple „Ò¥ Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ’Ëø ßÊfl ÷⁄UÊ ◊Ê„ı‹ ’Ÿ ¡ÊÃÊ „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ •ª⁄U ߟ
ª‹ÁÃÿÙ¥ ‚apple ’øÊ ¡Ê∞ ÃÙ Á⁄U‡Ãapple ∑§Ù ≈UÍ≈UŸapple ‚apple ’øÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– „Ê‹Ê¥Á∑§ ∞∑§
πȇʄʋ Á⁄U‡ÃÊ ’ŸÊŸÊ ’„Èà ◊ÈÁ‡∑§‹ „ÙÃÊ „Ò– ∞apple‚apple ◊apple¥ •Ê¬ øÊ„apple¥ Ã٠ߟ ’ÊÃÙ¥ ‚apple
¬⁄U„apple¡ ∑§⁄U∑‘§ •¬Ÿapple Á⁄U‡Ãapple ∑§Ù ∑§Ê» Ë „Œ Ã∑§ ‚¥÷Ê‹ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ß‚ ‚¥’¥œ ◊apple¥ ∞∑§ ’ÊÃ
¡ÊŸŸÊ ’„Èà ¡M§⁄UË „Ò •ı⁄U flÙ ÿapple Á∑§ ∑§Ù߸ ÷Ë Á⁄U‡ÃÊ Ÿ ÃÙ ∞∑§ ÁŒŸ ◊apple¥ π⁄UÊ’ „Ù ¡ÊÃÊ
„Ò •ı⁄U Ÿ „Ë ©‚apple ∞∑§ „Ë ÁŒŸ ◊apple¥ ∆Ë∑§ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚ÃÊ „Ò– ÿapple ∞∑§ ¬˝ÁR§ÿÊ „Ò, Á¡‚◊apple¥
‚◊ÿ ‹ªÃÊ „Ò–
πȇʄʋ Á⁄U‡Ãapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§÷Ë Ÿ ∑§⁄Uapple¥ ÿapple ’ÊÃapple¥—
v. Á∑§‚Ë ÃË‚⁄Uapple ∑‘§ ‚ÊÕ ‡Êappleÿ⁄U Ÿ ∑§⁄Uapple¥ •¬ŸË ¬⁄Uapple‡ÊÊÁŸÿÊ¥
•¬Ÿapple Á⁄U‡Ãapple ◊apple¥ •Ê߸ ¬⁄Uapple‡ÊÊÁŸÿÙ¥ ∑§Ù Á∑§‚Ë ÃË‚⁄Uapple ∑‘§ ‚ÊÕ ‡Êappleÿ⁄U Ÿ ∑§⁄Uapple¥– •ª⁄U
ŒÙŸÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ∑§Ù߸ ‹«∏Ê߸-¤Êª«∏Ê ø‹ ⁄U„Ê „Ò ÃÙ πÈŒ „Ë ’Ò∆∑§⁄U •¬Ÿapple ◊‚‹Ù¥ ∑§Ù „‹
∑§⁄Uapple¥–
w. •¬Ÿapple Á⁄U‡Ãapple ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ Á∑§‚Ë •ı⁄U ‚apple Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃapple
ÿ„ ª‹ÃË •ÄU‚⁄U ’„Èà ‚Ê⁄Uapple ∑§¬‹ ∑§⁄UÃapple „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ πȇʄʋ Á⁄U‡ÃÊ øÊ„Ãapple „Ò¥ ÃÙ
•¬Ÿapple Á⁄U‡Ãapple ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ Á∑§‚Ë ÃË‚⁄Uapple ∑‘§ ‚ÊÕ Ÿ ∑§⁄Uapple¥– Á∑§‚Ë •ı⁄U ∑§¬‹ ‚apple •¬Ÿapple Á⁄U‡Ãapple
∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ∑§⁄UŸÊ •Ê¬∑§Ë •‚È⁄UˇÊÊ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§Ù ¡ÃÊÃÊ „Ò–
x. ŒÙ· ŒappleŸapple ‚apple ’øapple¥
‚◊¤ÊŒÊ⁄U ∑§¬‹ „Ë πȇʄʋ ¡Ù«∏Ê ’Ÿ ‚∑§ÃÊ „Ò– ‹«∏Ê߸ „⁄U ¡ª„ „ÙÃË „Ò– ∑§È¿
‹Ùª ‹«∏Ê߸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ∞∑§-ŒÍ‚⁄Uapple ¬⁄U ŒÙ· «Ê‹Ÿapple ‹ªÃapple „Ò¥ ∞apple‚Ê ∑§⁄UŸÊ •Ê¬∑‘§ Á⁄U‡Ãapple ∑§Ù
∑§◊¡Ù⁄U ’ŸÊ ‚∑§ÃÊ „Ò– Á∑§‚Ë ∞∑§ ∑§Ù ŒÙ· ŒappleŸapple ‚apple ’apple„Ã⁄U „Ò Á∑§ ŒÙŸÙ¥ •¬ŸË-•¬ŸË
ª‹ÃË ¬⁄U ÁfløÊ⁄U ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U ©‚apple ‚È‹¤ÊÊŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄Uapple¥–
y. ÁŒ◊ʪ ¬…∏Ÿapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê Ÿ ∑§⁄Uapple¥
ÁŒ◊ʪ ◊apple¥ ◊Ÿª…∏à ∑§ÿÊ‚ ‹ªÊŸapple ‚apple •ë¿Ê „Ò Á∑§ ¡Ù ’Êà •Ê¬∑‘§ ÁŒ◊ʪ ◊apple¥ ø‹
⁄U„Ê „Ò ÃÙ ‚Ê» ‚Ê» ¬Í¿ ‹apple¥, ’apple„Ã⁄U ÿ„Ë¥ „٪ʖ ∞apple‚Ê ∑§⁄UŸapple ‚apple •Ê¬ ŒÙŸÙ¥ ∑‘§ ’Ëø
ª‹Ã» „◊Ë „ÙŸapple ∑§Ë ªÈ¥¡Êß‡Ê ’„Èà ∑§◊ „Ù ¡Ê∞ªË–
ÂéÚUæÙð È ñàæÙ ÒM¤ËâÓ ·¤ô
ÌôǸ𴠥õÚU ÕÙð´ SÅUæ§çÜSÅU
‚apple≈U ≈˛apple¥«˜‚ ∑§Ù » ÊÚ‹Ù ∑§⁄UŸÊ „Ë Á‚»
¸ » Ò§‡ÊŸ Ÿ„Ë¥ „Ò– ∑§„Ë¥ •Ê¬ ÷Ë ÃÙ ≈˛apple¥«˜‚
∑‘§ •∑§ÊÚÁ«¥¸ª πÈŒ ∑§Ù S≈UÊß‹ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃË
„Ò¥– •ª⁄U ∞apple‚Ê „Ò ÃÙ ¡ÊŸ ‹apple¥ Á∑§ ¡Ù ≈˛apple¥«
◊apple¥ „Ò ©‚apple Á’À∑§È‹ Á«≈UÙ ∑§ÊÚ¬Ë ∑§⁄UŸÊ
¡M§⁄UË Ÿ„Ë¥ „Ò– •Ê¬ πÈŒ ≈˛apple¥« ‚Ò≈U⁄U ’Ÿ
‚∑§ÃË „Ò •ı⁄U •¬ŸÊ S≈UÊß‹ πÈŒ ’ŸÊ
‚∑§ÃË „Ò¥– S≈UÊßÁ‹S≈U •ı⁄U S≈UÊß‹
•Êß∑§ÊÚŸ ’ŸŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¡M§⁄UË „Ò Á∑§
•Ê¬◊apple¥ ÁR§∞Á≈UÁfl≈UË „Ù, ‹appleÁ∑§Ÿ » Ò§‡ÊŸ
∑§Ë ŒÈÁŸÿÊ ¬⁄U ÁŸªÊ„ ⁄UπŸÊ ÷Ë ¡M§⁄UË
„Ò– ‚apple≈U ¬Ò≈UŸ¸ ◊apple¥ •¬ŸË ÁR§∞Á≈UÁfl≈UË ∞«
∑§⁄U∑‘§ •Ê¬ ªÊÚÁ¡¸ÿ‚ •ı⁄U ≈˛apple¥«Ë ÁŒπ
‚∑§ÃË „Ò¥–
v. ’˝Êß≈U ∑§‹‚¸ ∑§Ù ∞∑§-‚ÊÕ Ÿ
¬„Ÿapple¥ ŒÙ ø≈Uπ ⁄U¥ªÙ¥ ∑§Ù ∞∑§ ‚ÊÕ ∑Ò§⁄UË
∑§⁄UŸÊ Ÿ ÃÙ „◊apple‡ÊÊ ‚„Ë „ÙÃÊ „Ò •ı⁄U Ÿ
„Ë ª‹Ã– ’˝Êß≈U ∑§‹‚¸ •Ê߸ ∑Ò§Áø¥ª
„ÙÃapple „Ò¥, ß‚Á‹∞ ¡Ù øË¡ ◊Ò≈U⁄U ∑§⁄UÃË
„Ò flÙ ÿ„ „Ò Á∑§ •Ê¬ ∑§‹⁄U-é‹ÊÚÁ∑§¥ª
∑§Ù Á∑§ÃŸapple ’apple„Ã⁄U …¥ª ‚apple •å‹Ê߸ ∑§⁄U
¬ÊÃË „Ò¥– ∑§÷Ë-∑§÷Ë ‚apple◊ ∑§‹⁄U ≈UÙŸ ◊apple¥
¬appleÿ⁄U ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥ ÃÙ ∑§÷Ë ∑§ÊÚê‹Ë◊apple¥≈˛Ë
∑§‹‚¸ øÈŸŸÊ ’apple„Ã⁄U •ÊÚå‡ÊŸ ⁄U„ÃÊ „Ò–
‹appleÁ∑§Ÿ ŒÙ ’˝Êß≈U ‡Êapple«˜‚ ∑§Ù •ª⁄U ¬⁄U»
‘§ÄU≈U Á«≈UappleÁ‹¥ª ∑‘§ ‚ÊÕ ¬„ŸÊ ¡Ê∞ ÃÙ
∑§Ù߸ ÷Ë •Ê©≈UÁ» ≈U •Ê¬∑§Ë ‹ÈÄU‚ ∑§Ù
∑§ÊÚꬋË◊apple¥≈U ∑§⁄UappleªË– ’˝Êß≈U ∑§‹⁄U ∑§Ë
«˛apple‚ ¬„Ÿ ⁄U„Ë „Ò¥, ÃÙ ∞ÄU‚apple‚⁄UË¡ •ı⁄U
» È≈UÁflÿ⁄U ◊apple¥ ∑§ÊÚêå‹Ë◊apple¥≈˛Ë ∑§‹⁄U øÍ¡
∑§⁄Uapple¥–
w. ‹¥’Ë „Ò¥ ÃÙ „ËÀ‚ ¡M§⁄UË Ÿ„Ë¥
„ËÀ‚ •Ê¬∑‘§ ‹È∑§ ∑§Ê S¬Ê∑§¸ ’…∏ÊŸapple
∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃË „Ò¥– „Ê߸ „ËÀ‚ S≈UÊßÁ‹‡Ê
•Ê©≈UÁ» ≈U˜‚ ∑‘§ S◊Ê≈U¸ ‹È∑§ ∑§Ù Ç‹Ò◊⁄U‚
‹È∑§ ◊apple¥ ÃéŒË‹ ∑§⁄UÃË „Ò– ß‚Á‹∞ •ª⁄U
•Ê¬∑§Ë „Ê߸≈U ’Á…∏ÿÊ „Ò ÃÙ ∞apple‚Ê ‚ÙøŸÊ
∑§Ã߸ ‚„Ë Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ „ËÀ‚ •Ê¬∑‘§
Á‹∞ Ÿ„Ë¥ „Ò¥– ≈U˜ÿÍÁŸÄU‚, S∑§≈U¸ •ı⁄U
flŸ¬Ë‚ ¡Ò‚Ë ∑§Í‹ S≈UÊßÁ‹‡Ê •Ê©≈UÁ»
≈U˜‚ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ê߸ „ËÀ‚ ¬⁄U» Ò§ÄU≈U
∑§Ê¥Á’Ÿapple‡ÊŸ „Ò¥– „ËÀ‚ Ÿ Á‚» ¸ •Ê¬∑‘§
‹È∑§ ◊apple¥ ∑§È¿ ߥø ∞« ∑§⁄UÃË „Ò¥, •Ê¬∑‘§
¬Ò⁄UÙ¥ ∑§Ë πÍ’‚Í⁄UÃË ∑§Ù ’…∏ÊÃË „Ò¥, ’ÁÀ∑§
•Ê¬∑§Ù S≈UÊßÁ‹‡Ê ‹È∑§ ÷Ë ŒappleÃË „Ò¥–
ß‚Á‹∞ ‚ÈŸË-‚ÈŸÊ߸ ’ÊÃÙ¥ ¬⁄U äÿÊŸ Ÿ
Œapple¥, •¬Ÿapple ‹ÈÄU‚ ¬⁄U » Ù∑§‚ ∑§⁄Uapple¥–
x. „ÊÚ⁄UË¡ÊÚã≈U‹ S≈˛Êßå‚ •ı⁄U ’«∏apple
Á¬˝¥≈U˜‚ » Ò§≈UË ‹È∑§ ŒappleÃapple „Ò¥ » Ê‹ÃÍ ’ÊÃÙ¥
¬⁄U äÿÊŸ Ÿ Œapple¥, » Ò§≈UË ‹È∑§ ‚apple ’øŸapple ∑‘§
Á‹∞ ¡M§⁄UË „Ò ßã„apple¥ ª˝apple‚» È‹Ë ∑Ò§⁄UË ∑§⁄UŸapple
∑§Ê ‚„Ë Ã⁄UË∑§Ê ¡ÊŸŸÊ– » Ò§‡ÊŸ » ¥«Ê
ÿ„ „Ò Á∑§ ∞∑§ S≈UÊß‹ ∑§Ù S¬Ê∑§¸Á‹¥ª
’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ŒÍ‚⁄Uapple S≈UÊß‹ ∑‘§ ‚ÊÕ
’apple„Ã⁄U ◊ÒÁø¥ª ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Ã⁄UË∑‘§ ¡ÊŸapple¥– •ª⁄U
’ÊÚ≈U◊ ◊apple¥ S≈˛Êßå‚ ∑Ò§⁄UË ∑§⁄U ⁄U„apple „Ù¥ ÃÙ
•¬⁄U ¬Ê≈U¸ å‹appleŸ ⁄Uπapple¥– ÿ„Ë M§‹ Ã’ »
ÊÚ‹Ù ∑§⁄Uapple¥ ¡’ S≈˛Êßå‚ •¬⁄U ¬Ê≈U¸ ◊apple¥ ¬„Ÿ
⁄U„Ë „Ù¥– å‹appleŸ ¡Ò∑‘§≈U •ı⁄U é‹apple¡⁄U Á¬˝¥≈Uapple«
•ı⁄U S≈˛Ê߬ Áflÿ‚¸ ∑§Ù ’Ò‹apple¥‚ ‹È∑§ ŒappleÃapple
„Ò¥– •Ê¬ ÷Ë ’ÙÀ« ‹È∑§ ∑‘§ Á‹∞ ’˝Êß≈U
∑§‹‚¸ ∑§Ë S≈˛Êßå‚ •ı⁄U ’ÙÀ« Á¬˝¥≈U˜‚
∑‘§ ∑§ÊÚê’ËŸapple‡ÊŸ øÈŸ ‚∑§ÃË „Ò¥–
y. xÆ ∑§Ë „Ò¥ ÃÙ Á◊ŸË S∑§≈U¸ Ÿ ¬„Ÿapple¥
‹ÙªÙ¥ ∑§Ë » Ê‹ÃÍ ’ÊÃÙ¥ ¬⁄U äÿÊŸ ŒappleŸÊ
’¥Œ ∑§⁄Uapple¥, •Ê¬ „⁄U fl„ •Ê©≈UÁ» ≈U ∑Ò§⁄UË
∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥, ¡Ù •Ê¬∑§Ù ¬‚¥Œ „Ò •ı⁄U
¡Ù •Ê¬∑§Ë ’ÊÚ«Ë ¬⁄U » ’ÃÊ „Ò– ©◊˝ ÃÙ
Á‚» ¸ Ÿ¥’⁄U ªapple◊ „Ò– ß‚∑§Ù •¬ŸË S≈UÊß‹
¬⁄U „ÊflË Ÿ „ÙŸapple Œapple¥– ’ÊÚ‹ËflÈ« «ËflÊ¡
ß‚ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ •Ê¬∑§Ë ⁄UÙ‹ ◊ÊÚ«À‚ „Ù
‚∑§ÃË „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple Á» ≈UŸapple‚ •ı⁄U S≈UÊß‹
‚apple ©◊˝ ∑‘§ •‚⁄U ∑§Ù ŒÍ⁄U ⁄UπÊ „Ò– •Ê¬
÷Ë •¬ŸË ’ÊÚ«Ë ∑§Ë ∑‘§ÿ⁄U ∑§⁄Uapple¥, ∞ÄU‚≈˛Ê
» Ò§≈U ∑§Ù πÃ◊ ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U Á’¥ŒÊ‚ Á◊ŸË
S∑§≈U¸ •ı⁄U ŒÍ‚⁄UË ‡ÊÊÚ≈U¸ «˛ÒÁ‚‚ ¬„Ÿapple¥, Á»
⁄U ŒappleπŸÊ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ◊È¥„ πÈ‹apple ∑‘§ πÈ‹apple „Ë
⁄U„ ¡Ê∞¥ªapple •ı⁄U flapple ∑§È¿ ’Ù‹ Ÿ„Ë¥ ¬Ê∞¥ªapple
•ı⁄U •ª⁄U ’Ù‹apple¥ªapple ÷Ë ÃÙ Á‚» ¸ •Ê¬∑§Ë
ÃÊ⁄UË» ◊apple¥ „Ë–
z. ‡ÊÍ¡ •ı⁄U ÄU‹ø ∑§Ë ◊ÒÁø¥ª ÄU‹ø
•ı⁄U » È≈UÁflÿ⁄U Ÿ Á‚» ¸ •Ê¬∑§Ë ‹È∑§ ◊apple¥
Ç‹Ò◊ ∞« ∑§⁄UÃapple „Ò¥ ’ÁÀ∑§ ߟ‚apple •Ê©≈UÁ» ≈U
◊apple¥ ÷Ë flÊÚÀÿÍ◊ ∞« „ÙÃË „Ò– ߟ∑§Ë ◊ÒÁø¥ª
∑§Í‹ ⁄U„ÃË „Ò, ¬⁄U ÄUÿÊ ¡M§⁄UË „Ò–
‹πŸ§, ‡ÊÈR§flÊ⁄U, xÆ •ÄU≈UÍ’⁄U wÆvz
ÁæòÙè ÜèßÚU ·¤è ã´âæÙð ·¤è
ÿæ×Ìæ âð ·¤æÁôÜ ÂýÖæçßÌ
„ÊSÿ •Á÷ŸappleÃÊ ¡ÊÚŸË ‹Ëfl⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ
“’ʡ˪⁄U”, “∑§È¿ ∑§È¿ „ÙÃÊ „Ò” •ı⁄U “߇∑§”
¡Ò‚Ë Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄U øÈ∑§Ë¥ ∑§Ê¡Ù‹ ÿ„
Œappleπ∑§⁄U „Ò⁄UÊŸ „Ò¥ Á∑§ flapple ∑Ò§‚apple •¬ŸË „⁄U ÷ÍÁ◊∑§Ê
◊apple¥ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ∞∑§ ‚◊ÊŸ „Ë „¥‚Ê ‚∑§Ãapple „Ò¥–
∑§Ê¡Ù‹ ¬˝ÅÿÊà „ÊSÿ •Á÷ŸappleÃÊ ¡ÊÚŸË ∑‘§ ‚ÊÕ
Á» ⁄U ∞∑§ ’Ê⁄U ⁄UÙÁ„à ‡Êapple^Ë ∑§Ë Á» À◊ “ÁŒ‹flÊ‹apple”
◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò¥– ∑§Ê¡Ù‹ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ flapple
“’ʡ˪⁄U” ∑‘§ ÁŒŸÙ¥ ‚apple ‹apple∑§⁄U •’ Ã∑§ ’apple„Œ
‡ÊÊŸŒÊ⁄U „Ò¥– ∑§Ê¡Ù‹ Ÿapple ∑§„Ê, ““•Êpÿ¸¡Ÿ∑§
„Ò Á∑§ •¬Ÿapple „¥‚ÊŸapple ∑‘§ ªÈáÊ ∑§Ù ∑Ò§‚apple ©ã„Ù¥Ÿapple
’ŸÊ∞ ⁄UπÊ „Ò– ◊Ò¥ ‚ø◊Èø ß‚∑§Ë ßí¡Ã ∑§⁄UÃË
„Í¥ ÄUÿÙ¥Á∑§ ◊ȤÊapple ‹ªÃÊ „Ò Á∑§ Á∑§‚Ë ∑§Ù L§‹ÊŸapple ‚apple íÿÊŒÊ „¥‚ÊŸÊ ◊ÈÁ‡∑§‹ „Ò–””⁄Uapple« Áø‹Ë¡ ∞¥≈U⁄U≈UappleŸ◊apple¥≈U ∑‘§ ’ÒŸ⁄U Ëapple ÁŸÁ◊¸Ã Á» À◊
“ÁŒ‹flÊ‹apple” ◊apple¥ ‡ÊÊ„L§π •ı⁄U ∑§Ê¡Ù‹ ∑§Ë •ÊÚŸSR§ËŸ ‚» ‹ ¡Ù«∏Ë ¬Œapple¸ ¬⁄U ∞∑§ ’Ê⁄U Á» ⁄U Ÿ¡⁄U •Ê∞ªË–
¥æç×ÚU ¹æÙ Ùð ¹ÚUèÎè ÕðÅUè ·¤è Âð´çÅU´»
‚Ȭ⁄US≈UÊ⁄U •ÊÁ◊⁄U πÊŸ Ÿapple •¬ŸË ’apple≈UË
mÊ⁄UÊ •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§‹Ê ¬˝Œ‡Ê¸ŸË ‚apple ∞∑§
¬apple¥Á≈U¥ª π⁄UËŒË „Ò– ß⁄UÊ ∑§Ë ÿ„ ¬„‹Ë ∑§‹Ê
¬˝Œ‡Ê¸ŸË „Ò– •ÊÁ◊⁄U ߟ ÁŒŸÙ¥ •¬ŸË •ÊŸapple
flÊ‹Ë Á» À◊ “Œ¥ª‹” ∑§Ë ‡ÊÍÁ≈U¥ª ◊apple¥ ◊‚M§»
„Ò¥– •ÊÁ◊⁄U (zÆ) Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ©Ÿ∑‘§
mÊ⁄UÊ π⁄UËŒË ªß¸ ¬apple¥Á≈U¥ª ∑§Ê ŸÊ◊ “Œ
≈UÊߪ⁄U‚ ŸappleS≈U” „Ò– •ÊÁ◊⁄U Ÿapple Á≈U˜fl≈U⁄U ¬⁄U
Á‹πÊ, ““ ◊apple⁄UË ’apple≈UË ß⁄UÊ ∑§Ë ¬„‹Ë ∑§‹Ê
¬Œ˝‡Ê¸ŸË ¡„Ê¥ ‚apple ◊Ò¥Ÿapple ∞∑§ ¬apple¥Á≈U¥ª π⁄UËŒË
„Ò– ß‚∑§Ê ŸÊ◊ “Œ ≈UÊߪ⁄U‚ ŸappleS≈U” „Ò–
””•ÊÁ◊⁄U •ı⁄U ©Ÿ∑§Ë ¬„‹Ë ¬%Ë ⁄UËŸÊ
ŒûÊÊ ∑‘§ ŒÙ ’ëøapple ß⁄UÊ •ı⁄U ¡ÈŸÒŒ „Ò¥ – “¬Ë∑‘§” •Á÷ŸappleÃÊ Ÿapple ⁄UËŸÊ ∑§Ù ËÊ∑§ ŒappleŸapple ∑‘§ ’ÊŒ Á» À◊∑§Ê⁄U Á∑§⁄UŸ
⁄UÊfl ‚apple ‡ÊÊŒË ∑§⁄U ‹Ë ÕË– ©Ÿ∑§Ê ∞∑§ ’apple≈UÊ •Ê¡ÊŒ ⁄UÊfl πÊŸ ÷Ë „Ò–
v{ âæÜ ÕæÎ ¹éÜæ °ðEØæü
·¤è çÈ Ë× ÌæÜ ·¤æ ÚUæÁ
‚¥ªËÃ∑§Ê⁄U ∞. •Ê⁄U ⁄U„◊ÊŸ •Ê¡ Á∑§‚Ë
¬Á⁄Uøÿ ∑‘§ ◊Ù„ÃÊ¡ Ÿ„Ë¥ „Ò– ⁄U„◊ÊŸ ∑§Ù
NŒÿŸÊÕ ◊¥ªapple‡Ê∑§⁄U ∑‘§ |}flapple¥ ¡ã◊ÁŒŸ ¬⁄U
NŒÿŸÊÕ ◊¥ªapple‡Ê∑§⁄U ¬È⁄US∑§Ê⁄U ‚apple ‚ê◊ÊÁŸÃ
Á∑§ÿÊ „Ò– ÿ„ ¬È⁄US∑§Ê⁄U ⁄U„◊ÊŸ ∑§Ù ŒappleŸapple ¬„È¥øapple
ÁŒÇª¡ Á» À◊∑§Ê⁄U ‚È÷Ê· ÉÊ߸߂ ◊ı∑‘§ ¬⁄U
ÉÊ߸ Ÿapple ∞∑§ ’„Èà „Ë ÁŒ‹øS¬ ’ÊÃ
’ÃÊ߸–‚¥ªËà ∑‘§ ¬˝Áà ⁄U„◊ÊŸ ∑§Ë ‹ªŸ ∑‘§
’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ÉÊ߸ Ÿapple ∑§„Ê, Ác» À◊ ÃÊ‹ ∑‘§ ‚¥ªËÃ
∑‘§ Á‹∞ ⁄U„◊ÊŸ Ÿapple |Æ ⁄UÊÃÙ¥ Ã∑§ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ
ÕÊ •ı⁄U ‚ÊÁ’à ∑§⁄U ÁŒπÊÿÊ Á∑§ fl„ ’apple„Ã⁄UËŸ
‚¥ªËÃ∑§Ê⁄U „Ò¥– fl„ Ÿ ∑‘§fl‹ ∞∑§ ŸÊ◊øËŸ
„SÃË ’ÁÀ∑§ ∞∑§ ÷‹apple ߥ‚ÊŸ ÷Ë „Ò¥– •Ê¬∑§Ù
’ÃÊ Œapple¥ Á∑§ Á∑§ Á» À◊ ÃÊ‹ •Ê¡ ‚apple v{
‚Ê‹ ¬„‹apple v~~~ ◊apple¥ Á⁄U‹Ë¡ „È߸ ÕË– ß‚ Á»
À◊ ◊apple¥ ∞appleEÿʸ ⁄UÊÿ, •ÁŸ‹ ∑§¬Í⁄U •ı⁄U •ˇÊÿ πÛÊÊ ‹Ë« ⁄UÙ‹ ◊apple¥ Õapple– ß‚ Á» À◊ ∑§Ê ≈UÊß≈U‹ ‚ÊÚ㪠ÃÊ‹ ‚apple ÃÊ‹ Á◊‹Ê•Ù ’„ÈÃ
¬Êڬȋ⁄U „È•Ê ÕÊ– ÉÊ߸ Ÿapple ÿ„ ÷Ë ’ÃÊÿÊ Á∑§ fl„ ’ÊÚ‹ËflÈ« ∑‘§ ∞apple‚apple ¬„‹apple Á» À◊ ÁŸ◊ʸÃÊ „Ò¥, Á¡ã„Ù¥Ÿapple •ÊÚS∑§⁄U Áfl¡appleÃÊ ‚¥ªËÃ∑§Ê⁄U
∞.•Ê⁄U. ⁄U„◊ÊŸ ‚apple ∑§Ê◊ ∑‘§ Á‚‹Á‚‹apple ◊apple¥ ‚’‚apple ¬„‹apple ‚¥¬∑§¸ Á∑§ÿÊ ÕÊ– ÉÊ߸ Ÿapple ¬È⁄UÊŸË ’ÊÃÙ¥ ∑§Ù ÿÊŒ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê, ◊Ò¥ ¬„‹apple
⁄U„◊ÊŸ ∑§Ù Ÿ„Ë¥ ¡ÊŸÃÊ ÕÊ, ‹appleÁ∑§Ÿ ◊Ò¥Ÿapple ‚ÈŸÊ ÕÊ Á∑§ fl„ ’„Èà ¬˝ÁÃ÷ʇÊÊ‹Ë „Ò¥– Á¡‚ flQ§ ◊Ò¥Ÿapple ©Ÿ∑§Ê ‚¥ªËà ‚ÈŸÊ, ◊Ò¥Ÿapple ©ã„apple¥ »
ÙŸ Á∑§ÿÊ •ı⁄U ∑§„Ê Á∑§ ◊Ò¥ •Ê¬‚apple Á◊‹ŸÊ øÊ„ÃÊ „Í¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ◊Ò¥ ¬„‹Ê Á» À◊ ÁŸ◊ʸ ÉÊ߸ Ÿapple ß‚ ’Êà ∑§Ê ÷Ë πÈ‹Ê‚Ê Á∑§ÿÊ
Á∑§ ⁄U„◊ÊŸ ¬„‹apple Á„¥ŒË ÷Ê·Ê ‚apple íÿÊŒÊ ¬Á⁄UÁøà Ÿ„Ë¥ Õapple– „Ê‹Ê¥Á∑§, ©Ÿ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§ ‚¥ªËà ∑§Ë ∑§Ù߸ ÷Ê·Ê Ÿ„Ë¥ „ÙÃË–
ÒÚUæ×æ؇æÓ Îð¹ ·¤ô§ü ÚUæ× Ùãè´ ÕÙæÑ ÚU‡æÎè ãéaæ
•Á÷ŸappleÃÊ ⁄Uáʌˬ „ÈaÊ Á» À◊ “◊Ò¥ •ı⁄U
øÊÀ‚¸” ◊apple¥ •‚‹ Á¡¥ŒªË ∑‘§ ∑§ÈÅÿÊÃ
‚ËÁ⁄Uÿ‹ Á∑§‹⁄U øÊÀ‚¸ ‡ÊÙ÷⁄UÊ¡ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥
Ÿ¡⁄U •Ê∞¥ªapple– ©Ÿ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ Á» À◊
“◊Ò¥ •ı⁄U øÊÀ‚¸” •¬⁄UÊœ ∑§Ù ©¡Êª⁄U Ÿ„Ë¥
∑§⁄UÃË •ı⁄U ß‚‚apple ∑§Ù߸ •¬⁄UÊœ ∑‘§ Á‹∞
¬˝appleÁ⁄Uà Ÿ„Ë¥ „٪ʖ •¬Ÿapple ‚Ëœapple Sfl÷Êfl ∑‘§
Á‹∞ ¬„øÊŸapple ¡ÊŸapple flÊ‹apple ⁄Uáʌˬ Ÿapple ∑§„Ê,
““ÿ„ Á» À◊ •¬⁄UÊœ ∑§Ù ©¡Êª⁄U Ÿ„Ë¥
∑§⁄UÃË– ◊ȤÊapple Ÿ„Ë¥ ‹ªÃÊ Á∑§ ÿ„ Á» À◊
ŒappleπŸapple ∑‘§ ’ÊŒ Œapple‡Ê ∑‘§ ÿÈflÊ ª‹Ã ⁄UÊSÃapple ¬⁄U
ø‹apple¥ªapple– ∑§Ù߸ ⁄U◊ÊÿáÊ ŒappleπŸapple ‚apple ⁄UÊ◊ Ÿ„Ë¥
’Ÿ ¡ÊÃÊ •ı⁄U Ÿ „Ë ∑§Ù߸ “◊ÈÛÊÊ ÷Ê߸
∞◊’Ë’Ë∞‚” ŒappleπŸapple ‚apple ªÊ¥œË ’Ÿ ¡ÊÃÊ „Ò...ÃÙ Á» À◊ ŒappleπŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ∑§Ù߸ øÊÀ‚¸ ‡ÊÙ÷⁄UÊ¡ ∑Ò§‚apple ’Ÿ ‚∑§ÃÊ „Ò? Á» À◊ ◊ŸÙ⁄U¥¡Ÿ
∑‘§ Á‹∞ „Ò–””⁄Uáʌˬ Ÿapple Á» À◊ ∑‘§ Á‹∞ ∑§«∏Ë ◊apple„ŸÃ ∑§Ë „Ò ©Ÿ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ øÊÀ‚¸ ‡ÊÙ÷Ê⁄UÊ¡ ∑§Ê Á∑§⁄UŒÊ⁄U flÙ Á∑§⁄UŒÊ⁄U „Ò
Á¡‚apple fl„ ’ø¬Ÿ ‚apple ¡ÊŸÃapple „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ““„◊apple¥ ‚◊ÊøÊ⁄U ¬òÊÙ¥ ‚apple øÊÀ‚¸ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ¬ÃÊ ø‹Ê– ¡’ ◊Ò¥ vÆ ÿÊ vw ‚Ê‹ ∑§Ê
ÕÊ, Ã’ ◊Ò¥Ÿapple ‡ÊÙ÷⁄UÊ¡ ∑§Ê ŸÊ◊ ‚ÈŸÊ ÕÊ– ’ø¬Ÿ ‚apple ߟ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ¡ÊŸÃapple „Ò¥– •Á◊ÃÊ÷ ’ëøŸ ∑§Ù ÷Ë ß‚‚apple » ÊÿŒÊ Á◊‹Ê– ©Ÿ∑§Ë
‹Ù∑§Á¬˝ÿ Á» À◊ “«ÊÚŸ” ∑§Ê ‚¥flÊŒ “vv ◊ÈÀ∑§Ù¥ ∑§Ë ¬ÈÁ‹‚ ◊ȤÊapple …Í¥… ⁄U„Ë „Ò” ÷Ë øÊÀ‚¸ ‡ÊÙ÷⁄UÊ¡ ‚apple ¬˝appleÁ⁄Uà „Ò–”” ¬˝flÊ‹ ⁄U◊Ÿ mÊ⁄UÊ
ÁŸŒapple¸Á‡Êà ÿ„ Á» À◊ xÆ •ÄU≈UÍ’⁄U ∑§Ù Á⁄U‹Ë¡ „٪˖
çÎßæÜè âð ÂãÜð ãæòÅU âÙè çÜØôÙè
Ùð È ñ¤´â ·¤ô çÎØæ ÇÕÜ Ï×æ·¤æ
’ÊÚ‹ËflÈ« ◊apple¥ ߟ ÁŒŸÙ¥ ‚appleÄU‚ ∑§ÊÚ◊appleÁ«¡ Á» À◊ ’ŸŸÊ •Ê◊
‚Ë ’Êà „Ù ªß¸ „Ò– •÷Ë „Ê‹ „Ë ◊apple¥ ‚Ò» •‹Ë πÊŸ ∑‘§ ¡Ë¡Ê
∑§ÈáÊÊ‹ πapple◊È ∑§Ë •ÊŸapple flÊ‹Ë Á» À◊ ªÈaÍ ∑§Ë ªŸ ∑§Ê ≈˛apple‹⁄U Á⁄U‹Ë¡
„È•Ê ÕÊ •ı⁄U •’ ‚ŸË Á‹ÿÙŸË ∑§Ë •ÊŸapple flÊ‹Ë Á» À◊Ë ◊SÃË¡ÊŒapple
∑§Ê ¬ÙS≈U⁄U ‚Ê◊Ÿapple •ÊÿÊ „Ò– Á» À◊ ∑‘§ ¬ÙS≈U⁄U ∑§Ù ‚ŸË Á‹ÿÙŸË
Ÿapple πÈŒ •¬Ÿapple ߥS≈UÊ ∑‘§ •∑§Ê©¥≈U ¬⁄U ‡Êappleÿ⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– ÁŒflÊ‹Ë ‚apple
¬„‹apple ‚ŸË Á‹ÿÙŸË ∑§Ê » Ò§¥‚ ∑‘§ Á‹∞ ÿapple «’‹ œ◊Ê‹ ¡’⁄UŒSÃ
„Ò– Œ⁄U•‚‹ ¬ÙS≈U⁄U ◊apple¥ ŒÙ •‹ª •‹ª •flÃÊ⁄U ◊apple¥ ‚ŸË Á‹ÿÙŸË
∑§Ê» Ë „ÊÚ≈U ÁŒπ ⁄U„Ë „Ò– Á◊‹Ê¬ ¤Êflapple⁄UË ∑§Ë Á» À◊ ◊SÃË¡ÊŒapple ◊apple¥
‚ŸË Á‹ÿÙŸ ‹Ë« ⁄UÙ‹ ◊apple¥ „Ò¥– ’Ù«¸ Ÿapple Á» À◊ ∑§Ù ∑§È¿ ‚ËŸ •ı⁄U
«Êÿ‹ÊÚª „≈UÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ (∞) ‚Á≈U¸Á» ∑‘§≈U ÁŒÿÊ „Ò–
SflÊ◊Ë- ¬ÍflÊ¥¸ø‹ ◊ËÁ«ÿÊ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞, ¬˝∑§Ê‡Ê∑§, ◊ÈŒ˝∑§ ∞fl¥ ‚ê¬ÊŒ∑§- „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ mÊ⁄UÊ ‚ʰ߸¥¥ •Ê» ‚apple≈U Á¬˝ã≈U‚¸, ¬ÃÊ- yÆ, flÊ‚ÈŒapplefl ÷flŸ, ÷ÊÃπ¥«apple ‚¥ªËà ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ ¬Ë¿apple, ∑Ò§‚⁄U’ʪ, ‹πŸ§ ‚apple ◊ÈÁŒ˝Ã ∞fl¥ π‚⁄UÊ Ÿ¥.-vxv, ªËÃʬÈ⁄UË øı⁄UÊ„Ê, π⁄UªÊ¬È⁄U ⁄UÙ«, ªÙ◊ÃËŸª⁄U ‹πŸ§ -
ww{ÆvÆ (©.¬˝) ‚apple ¬˝∑§ÊÁ‡Êà – ‚ê¬ÊŒ∑§ - „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ ‚ê¬∑§¸ —- ~}x~-ywzvÆÆ, ~yvz-ywzvÆÆ, ~}}~-ywzvÆÆ, ~}Æ|-ywzvÆÆ, R.N.I. No. UPHIN/2015/62559, Email :- poorvanchalmediaassociation@gmail.com,
Website : www.poorvanchalmedia.com ß‚ •¥∑§ ◊apple¥ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ‚◊Sà ‚◊ÊøÊ⁄UÙ ∑‘§ øÿŸ „appleÃÈ ¬Ë•Ê⁄U’Ë ∞ÄU≈U ∑‘§ •ãê¸Ã ©ûÊ⁄UŒÊÿË ÃÕÊ ß‚‚apple ©à¬ÛÊ ‚◊Sà ÁflflÊŒ ‹πŸ§ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑‘§ •œËŸ „Ù¥ªapple –
4