dupe

dupe
Slachtofferbewust
denken, door de
hele keten heen
DECEMBER 2015
“Laat dader en
rechter horen dat
het voor ons nog
niet voorbij is”
NABESTAANDE JAN VAN KLEEFF
“Streef ondanks
emoties naar
nuchterheid”
JURIST STIKKELBROECK OVER
FOCUS OP SLACHTOFFER
“Empowerment van
het slacht offer betekent
versterking van de
maatschappij”
ADVOCAAT RICHARD KORVER PLEIT VOOR EEN BETERE
POSITIE VAN SLACHTOFFERS
“
…alles met als doel
om slachtoffers en
nabestaanden zo goed
mogelijk te informeren en
nare verrassingen zo veel
mogelijk te vermijden.”
HANS JONGMAN,
OPENBAAR MINISTERIE

“Juiste informatie drijft ons,
voor slachtoffers én ketenpartners.”
HANS JONGMAN
INFORMATIEPUNT
DETENTIEVERLOOP / OM

KERNREDACTIE
DINEKE PETERSE
voorwoord
Beste lezer,
Siekina Dalhuijsen
Sophie Koek
SLSLACHTOFFERHULP DIENST JUSTITIËLE INRICHTINGEN
NEDERLAND
PROJECTGROEP MAATWERK
Dineke Peterse
PROJECTLEIDER MAATWERK
Pieter van de Storm
SCHADEFONDS GEWELDSMISDRIJVEN
Theo Vermeulen
POLITIE
George Jaket
POLITIE
Liesbeth Reinhardus
SLACHTOFFERLOKET
Eveline Keijzer
OPENBAAR MINISTERIE
Greetje Joosten
SLACHTOFFERHULP NEDERLAND
Siekina Dalhuijsen
SLACHTOFFERHULP NEDERLAND
Dineke Peterse
Annelize de Ruiter
PRPROJECTLEIDER MAATWERK MINISTERIE VAN VEILIGHEID
/ WERKGROEPLEIDER
EN JUSTITIE
TENUITVOERLEGGING
WERKGROEP TENUITVOERLEGGING
Dineke Peterse
WERKGROEPLEIDER TENUITVOERLEGGING
Francien Spanjers
POMPESTICHTING
Arie Raaijmakers
VAN DER HOEVEN KLINIEK
Hans Jongman
INFORMATIEPUNT DETENTIEVERLOOP (OM)
Debbie Wilbers
INFORMATIEPUNT DETENTIEVERLOOP (OM)
Henriëtte van der Klok
SLACHTOFFER IN BEELD
Siekina Dalhuijsen
SLACHTOFFERHULP NEDERLAND
Greetje Joosten
SLACHTOFFERHULP NEDERLAND
Kees Blanken
3 RECLASSERINGSORGANISATIES
Sophie Koek
DIENST JUSTITIËLE INRICHTINGEN
Jan Bouman
DIENST JUSTITIËLE INRICHTINGEN
Élise van Pul
MINISTERIE VAN VEILIGHEID EN JUSTITIE
Annelize de Ruiter
MINISTERIE VAN VEILIGHEID EN JUSTITIE
“Een strafrechtelijk vervolg
en de emotionele gevolgen
zijn onlosmakelijk met elkaar
verbonden. Ontwikkelingen
op juridisch gebied hebben
vaak een grote invloed
op de emotionele situatie
van gedupeerden.”
Deze tijd van het jaar brengt niet alleen een
viering en gezellig samenzijn. Voor velen is
het een confrontatie met wat eens was. Het
leven van slachtoffers en nabestaanden van
slachtoffers van ernstige geweldsmisdrijven
zoals moord, doodslag, verkrachting of ernstige
mishandeling is van de
een op de andere seconde
ingrijpend veranderd. Naast tal
van praktische en juridische
regelzaken heeft een schokkende
gebeurtenis vaak een
enorme emotionele impact.
De gevolgen van een ernstig
delict dringen vaak door tot
in de haarvaten van iemands
bestaan. Een strafrechtelijk
vervolg en de emotionele
gevolgen zijn onlosmakelijk
met elkaar verbonden.
Ontwikkelingen op juridisch
gebied hebben vaak een
grote invloed op de emotionele
situatie van gedupeerden. Denk maar eens
aan achterblijvende minderjarige kinderen na
partnerdoding, het bijwonen van een strafzaak
en het aanhoren van de vaak gruwelijke details
waarbij weinig over blijft van de privacy van een
overledene of van een slachtoffer. Of denk aan
de spanning voorafgaand aan het uitoefenen
van het spreekrecht. En dan, wanneer er
eindelijk een veroordeling is, dringen de vragen
op over vrijheden en einde detentie van de
dader of tbs-gestelde. Als maatschappij vinden
we dat deze slachtoffers en nabestaanden
een zo goed mogelijke ondersteuning verdienen.
Politie, Openbaar Ministerie, de Rechtspraak,
het Informatiepunt Detentieverloop
van het Openbaar Ministerie, Slachtofferhulp
Nederland, Slachtoffer in Beeld, het Centraal
Justitieel Incassobureau en het Schadefonds
Geweldsmisdrijven zetten zich alle met speciale
medewerkers in om het slachtofferproces
zo soepel mogelijk te laten verlopen en het
slachtoffer een sterke positie te geven voor,
tijdens en na het strafproces. De reclasseringsorganisaties,
Dienst Justitiële Inrichtingen,
jeugdinrichtingen en tbs-klinieken zijn meer
slachtofferbewust gaan werken. Dader en
slachtoffer kunnen op een zekere dag geconfronteerd
worden met elkaar. Om slachtoffers,
nabestaanden en justitiabelen hierop voor te
bereiden zetten deze organisaties zich in om
zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de
wensen van nabestaanden en slachtoffers.
Er blijven ambities en toekomstdromen, zoals
betrokkenheid van slachtoffers en nabestaanden
bij de tbs-behandeling of de versterking
van de positie van nabestaanden van slachtoffers
van verkeersmisdrijven. Tegelijkertijd
mogen we trots zijn op de verdere versterkte
positie van slachtoffers en nabestaanden van
slachtoffers van ernstige geweldsdelicten.
De projectleden Maatwerk en Werkgroepleden
Tenuitvoerlegging van het Implementatie traject
Recht doen aan slachtoffers hebben zich
de afgelopen twee jaar met grote toewijding
ingezet. Organisaties en hun medewerkers
kwamen nader tot elkaar, leerden elkaar beter
begrijpen. Het vergrote slacht offer bewust zijn
bij de ketenorganisaties en daarbuiten heeft
er toe geleid dat slachtoffers en nabestaanden
meer dan voorheen in hoofd, hart en
handelen zitten en daar gaat het ons om!
Wij bieden u graag Dupe aan en wensen u
veel leesplezier en bewustwording. Onze
bijzondere dank gaat uit naar Manuela
Pieterse en Jan van Kleeff voor het delen
van hun persoonlijke en aangrijpende ervaringsverhalen
die zij keer op keer bereid zijn
te delen om zo de positie van nabestaanden
en slachtoffers op de kaart te blijven zetten.
Dineke Peterse
PROJECTLEIDER MAATWERK /
WERKGROEPLEIDER TENUITVOERLEGGING
2 | DUPE
DUPE | 3

INHOUDSOPGAVE
INHOUDSOPGAVE
6
Slachtofferbewust
denken, door de hele
keten heen
Projectleider Dineke Peterse over ‘Maatwerk
2.0’ en hoe je zoveel mogelijk instanties
meekrijgt in de focus op de positie van
slachtoffers en nabestaanden
36
Streef ondanks emoties
naar nuchterheid
Persoonlijke kanttekeningen van jurist
Stikkelbroeck bij toenemende focus
op slachtoffer
11
Blijvende behoefte
aan nazorg
Onderzoek onder nabestaanden
12
Nu en straks
De verschillende ketenpartners over hun zorg
voor het slachtoffer in de tenuitvoerlegging van
straffen en maatregelen
14
Wegenverkeerswet
artikel 6 zaak
Aandacht voor nabestaanden in de praktijk,
door de ogen van Marit Leuverink en Peter
van de Luijster, casemanagers Slachtofferhulp
Nederland
16
Alle neuzen staan dezelfde kant
op
Forensisch netwerkbegeleider Arie Raaijmakers
over slachtofferonderzoek en TBS-Tour
20
Zedenzaak Urk
Aandacht voor nabestaanden in de praktijk,
door de ogen van mr. Marianne Kubatsch,
slachtofferadvocaat
22
De werkdag van Eveline
Keijzer
Een fotoreportage
24
De grensrechterzaak
Aandacht voor nabestaanden in de
praktijk, door de ogen van Eveline Keijzer,
zaakscoördinator Openbaar Ministerie
26
Het is voor ons
nog niet voorbij
Nabestaande Jan van Kleeff
29
Geen papieren tijger
Slachtoffers van misdrijven hebben van de EU
recht op een correcte bejegening en tijdige en
volledige informatievoorziening
30
Slachtoffers en nabestaanden
hebben levenslang
Minister Ard van der Steur is er om onrecht te
bestrijden
34
Op scheidslijn van heden
en verleden
Over de doorontwikkeling van
slachtofferloketten
40
Herstel, daar past geen
sjabloon op
Criminoloog Gert Jan Slump houdt een
pleidooi voor de menselijke maat, fasen van
herstel en bewustwording bij de professionals
46
Belang slachtoffer past bij onze
doelstellingen
Ook reclasseringsorganisaties spannen
zich in om de belangen van slachtoffers
en nabestaanden in te bedden in hun
werkzaamheden
50
Goed voor elkaar
Clientdossier biedt houvast in wirwar van
regelzaken en correspondentie
51
Herstelestafette
Verhoogt slachtofferbewustzijn in detentie
52
Van doorgeefluik naar
maatwerk
Informatiepunt informeert slachtoffers over
verloop detentie
54
Empowerment van het slachtoffer
betekent versterking van
de maatschappij
Advocaat Richard Korver pleit voor een betere
positie van slachtoffers. Het slachtoffer in de
tenuitvoerlegging van straffen en maatregelen
58
Geen verdachte, en dan?
Soms slaagt de politie er niet in om een
verdachte op te sporen
62
Ondersteuning scheelde ons
veel extra stress
Nabestaande Manuela Pieterse
64
Levensverhalen, stereotypen en
negatieve reacties
Drie wetenschappers over hun onderzoek naar
slachtoffers van misdrijven
68
Financiële coaching
Voor slachtoffers met een hoge
schadevergoeding
69
Tijdig informeren
over vrijheden daders
lukt bijna altijd
Paul ter Halle, Dienst Justitiële Inrichtingen
70
Organisaties
die in en rond het strafproces met slachtoffers
te maken hebben
4 | DUPE
DUPE | 5

Fotografie: Marco Magielse
PROTOCOL MAATWERK EN DE WERKGROEP TENUITVOERLEGGING 2.0
Slachtofferbewust
denken,
door
de hele
keten
heen
Slachtoffers en nabestaanden hebben het al zwaar genoeg. Na een traumatische
ervaring en/of verlies door een ernstig geweldsmisdrijf krijgen zij tegen wil en
dank te maken met een langdurig en emotioneel vaak zwaar traject. Daarom
is het belangrijk hen zorgvuldig te informeren, te bejegenen en geen blunders
te maken. ‘Maatwerk 2.0’ draagt hier aan bij door de betrokken instanties
op elkaar aan te sluiten, en binnen deze organisaties de focus op slachtoffers
en nabestaanden te borgen. Een interview met projectleider Dineke Peterse.
“Maatwerk richt zich op slachtoffers en
nabestaanden uit de zwaarste categorie:
zij die de dupe zijn van levensdelicten,
ernstige geweldsmisdrijven en ernstige
zedenmisdrijven.”
aatwerk richt zich op
slachtoffers en nabestaanden
uit de zwaarste
categorie: zij die de dupe
zijn van levensdelicten,
ernstige geweldsmisdrijven en ernstige
zedenmisdrijven. Deze groep verkeert per
definitie in een complexe situatie, waarin
juridische, praktische, financiële en emotionele
gevolgen en vragen een rol spelen. Daarom
verdienen zij alle aandacht en zorgvuldigheid
in de periode en mogelijke strafprocedure die
daarop volgen. De aandacht op zich is niet
nieuw, de uitgebreidere en beter op elkaar
afgestemde samenwerking in de keten wel.
Voor 2007 bestaat er geen maatwerksamenwerking
voor slachtoffers en nabestaanden van
slachtoffers van zware geweldsmisdrijven. Zij
komen (te) snel na het delict in het reguliere
circuit van hulpverlening terecht. Maatschappelijk
werk, psychologen en andere reguliere
hulpverleners bieden echter niet de ondersteuning
die aansluit op de behoefte. Er is, zo
geven slachtoffer- en nabestaandenorganisaties
aan, direct na de schokkende gebeurtenis
behoefte aan een vast contactpersoon die op
het gebied van de praktische, juridische en
emotionele vragen de regie voert en de uitvoering
begeleidt. Bij Slachtofferhulp Nederland
leidt dit tot de aanstelling van casemanagers;
beroepskrachten die nabestaanden van levensdelicten
ondersteunen tot een half jaar na het
onherroepelijk worden van een vonnis. Deze
verbetering leidt tot een volgende behoefte: samenwerking
met soortgelijke functionarissen bij
andere partijen in de keten. Op basis daarvan
versterkt de politie de rol van de familierechercheur
en introduceert het Openbaar Ministerie
de zaakscoördinator. Het Protocol Maatwerk
1.0 beschrijft de rol- en taakverdeling tussen de
casemanagers, de familierechercheurs en de
zaakscoördinatoren en de samenwerking in de
verschillende fasen. Daarmee wordt duidelijk
6 | DUPE DUPE | 7

“een zaak
– en dus de
ondersteuningsbehoefte –
houdt niet
op na de
behandeling
ervan.”
wie van hen wat doet en op welk moment.
Slachtofferhulp Nederland, politie en OM
bieden hierdoor maatwerk dat aansluit op de
behoeften van nabestaanden en slachtoffers.
Dit verhoogt tijdens het gehele strafproces de
kwaliteit van het werkproces door deze drie
schakels, waarbij de focus op slachtoffers en
nabestaanden ligt. Het risico op herhaald en
onnodig leed voor nabestaanden en slachtoffers
wordt verder beperkt doordat men in de
casusoverleggen extra alert is op het verstrekken
van tijdige en juiste informatie, een correcte
bejegening en de ondersteuning op maat.
Waarom is het tijd voor Maatwerk 2.0?
“Nu het eerste protocol een aantal jaren draaide,
was het tijd om te evalueren. Klankbordsessies
met slachtoffers en nabestaanden en input van
professionals hebben nieuwe inzichten opgeleverd.
De belangrijkste: een zaak -en dus de ondersteuningsbehoefte-
houdt niet op na de behandeling
ervan. Er volgt nog een heel traject.
“Voor ernstige gewelds- en zeden delicten
waarvoor geen familie rechercheurs
worden ingezet, zijn nu aanspreek punten
aan gewezen in het protocol.”
Vaak is er na een vonnis sprake van een
schadevergoedingsmaatregel. Daar spelen
het Schadefonds Geweldsmisdrijven
en het Centraal Justitieel Incasso
Bureau (CJIB) een belangrijke rol in.
Wat was de rol van de Werkgroep
Tenuitvoerlegging?
Deze werkgroep heeft gewerkt onder andere
aan het verbeteren van de positie van
slachtoffers en nabestaanden tijdens de tbsverlengings
zittingen en aan het verbeteren van
de positie van slachtoffers bij verlof of einde
detentie, door een slachtofferonderzoek uit
te voeren. Verder hebben we met de Reclassering
een succesvolle pilot gedraaid, waarin
al in een vroeg stadium slachtofferbehoeften
worden geïnventariseerd. De ambitie is nu om
hier volgend jaar vaste vorm aan te geven.”
Welke concrete vernieuwingen heeft
het opgeleverd?
“Naast Slachtofferhulp Nederland, politie en
OM is er nu ook een koppeling met contactpersonen
bij het CJIB en Schadefonds
Geweldsmisdrijven. Voor ernstige gewelds- en
zedendelicten waarvoor geen familierechercheurs
worden ingezet, zijn nu aanspreekpunten
aangewezen in het protocol. Hierdoor
verloopt de informatie-uitwisseling ten behoeve
van het slachtoffer efficiënter en effectiever.
De coördinatie van wie wat doet en op welk
moment, vindt nu voor zowel nabestaanden
als slachtoffers door het hele proces plaats.
Vanaf het moment direct na het delict, via
aangifte, opsporing, vervolging en rechtszaak
tot aan de feitelijke schadevergoeding en de
tenuitvoerlegging van de straf; de focus op -en
de zorg vuldige bejegening van- slachtoffers en
nabestaanden wordt in de hele keten geborgd.”
Waarom is dit zo belangrijk?
“We willen voorkomen dat slachtoffers en nabestaanden
voor een tweede keer de dupe
zijn. Ze zijn al een keer getraumatiseerd, en dat
is één keer teveel. Dan moet je dus bijvoorbeeld
ook vermijden dat ze bij het verlof van
een veroordeelde dader opnieuw stress, angst
en frustraties ondergaan. ‘Kan ik hem weer
tegenkomen?’ is in die gevallen een vaak geuite
zorg. Daarom is het ook goed dat het Informatiepunt
Detentieverloop van het OM meedraait
in het protocol. Deze instantie speelt een
cruciale rol in de informatievoorziening over dit
soort zaken. Je kunt slachtoffers en nabestaanden
op vele manieren maatwerk bieden. Niet
alleen met goede informatievoorziening, maar
bijvoorbeeld ook door de mogelijkheid van
NIEUW AAN PROTOCOL MAATWERK 2.0
Het Schadefonds
Geweldsmisdrijven
Nieuw aan Protocol Maatwerk 2.0 is dat er meer partijen uit de keten zijn aangesloten.
Eén daarvan is het Schadefonds Geweldsmisdrijven. Pieter van der
Storm, hoofd Behandel- en bezwaarzaken bij het Schadefonds, vertelt waarom
dit belangrijk is.
Het Schadefonds Geweldsmisdrijven
kent aan slachtoffers en nabestaanden
met ernstig psychisch of fysiek letsel een
financiële tegemoetkoming toe. Dat vormt
een erkenning van het aangedane onrecht
en levert een bijdrage aan het herstel van
vertrouwen. Daarbij kan het bijvoorbeeld
gaan om een tegemoetkoming in de kosten
voor therapie.
Groter bereik
Het fonds bestaat in 2016 veertig jaar,
verwerkte in die periode ruim 100.000
aanvragen en groeide uit tot een bureau
van tachtig medewerkers. De gemiddelde
termijn voor een beslissing op een aanvraag
werd teruggebracht van twee jaar tot zestien
weken. Wat voegt aansluiting bij Protocol
Maatwerk 2.0 daar aan toe? Van der Storm:
“Het vergroot ons bereik. Ik merk dat we bij
de doelgroep, maar ook bij de ketenpartners,
niet altijd even bekend zijn. Een hechtere
samenwerking met die ketenpartners
zal betekenen dat zij slachtoffers en
nabestaanden vaker naar ons doorverwijzen.
En dat wij dus vaker een tegemoetkoming
kunnen toekennen.”
Toegang tot informatie
Een ander pluspunt is de verbeterde toegang
tot informatie van onder meer politie en
openbaar ministerie. Van der Storm: “Als een
nabestaande een beroep op ons doet, ligt dat
vrijwel altijd heel gevoelig. Het is niet prettig
als hij of zij allerlei vragen over de tragische
gebeurtenis opnieuw moet beantwoorden.
Wij kunnen deze pijnlijke situatie zoveel
mogelijk vermijden als wij informatie, over
bijvoorbeeld een vonnis of een procesverbaal,
rechtstreeks van de politie of het
OM krijgen.”
Van der Storm nog een derde voordeel:
“Nu we aangesloten zijn bij het Protocol
maken we duidelijker deel uit van de
keten. De lijnen worden korter en de
informatieverstrekking over en weer verbetert.
Dit leidt tot snellere beslissingen. En dat is
in het voordeel van het slachtoffer of zijn
nabestaanden.”
www.schadefonds.nl
8 | DUPE
DUPE | 9

een herstel gesprek met de dader naar voren
te brengen. En in zijn algemeenheid, voor alle
medewerkers van alle betrokken organisaties
die met slachtoffers en nabestaanden te maken
hebben: door slachtofferbewust te denken.”
Waarom vind jij het persoonlijk belangrijk?
“Ik ben zelf casemanager geweest in de opstartfase.
Dan zie je met eigen ogen de enorme impact
van een traumatische geweldsgebeurtenis
op nabestaanden. Hun leven staat ineens stil. Ik
weet nog dat ik bij een moeder zat, toen ze te
horen kreeg hoe haar twee kinderen door haar
ex om het leven waren gebracht. De haast dierlijke
schreeuw van pijn en wanhoop die daarop
volgde... dat ging mij echt door merg en been.
Daarna kwam zij terecht in een grote complexiteit
van gevolgen, in een wirwar aan personen
en instanties. Ik nam mij voor dat je deze mensen
de best mogelijke hulp moet bieden, op
een professionele manier. Het is nu mijn missie
om dat op een overstijgende manier uit te
voeren, door actief te zijn in het brede slachtofferbeleid
in ons land. We moeten samen staan
voor het op de kaart blijven zetten van een sterke
positie van nabestaanden en slachtoffers.”
Kent Maatwerk 2.0 nog
meer verbeteringen?
“Ja. Net als de casemanagers bij Slachtofferhulp
Nederland en de zaakscoördinatoren bij het
OM schakelt de politie de familie rechercheurs
nu ook in bij ernstige gewelds- en zedendelicten.
We hebben ook nog de ambitie om
verkeersmisdrijven als omschreven in artikel
6 van de Wegenverkeerswet toe te voegen.
Dergelijke delicten, waarbij dodelijke slachtoffers
vallen, voelen ook vaak als moord of
doodslag. We herinneren ons allemaal het
stoelengooier-incident van begin dit jaar,
door een wanhopige vader van een doodgereden
kind en zijn opa en oma. Voor dit
soort zaken is maatwerk van het grootste
belang. Nabestaanden weten daardoor wat
ze van wie wanneer mogen verwachten. Maar
ook dat ze goed voorbereid worden op een
strafzaak en hun positie en rechten daarin.”
Focus en zorgvuldige bejegening zijn
centrale begrippen; hoe krijgen die
concreet invulling?
“Slachtoffers en nabestaanden hebben gedurende
het gehele traject vaste aanspreekpunten,
die hen snel laten weten waar ze aan
toe zijn en die hen de juiste ondersteuning
bieden. Het draait om zorgvuldige, betrouwbare
communicatie en transparantie. En om
het vermijden van blunders; je wil in dit soort
“We moeten samen
staan voor het
slachtoffer.”
kwetsbare zaken geen geknoei met verkeerde
gegevens of het niet tijdig informeren van
nabestaanden of slachtoffers. Dat is in deze tijd
van snelle social media belangrijker dan ooit.”
Protocol Maatwerk 2.0 is rond. Wat nu?
“Ik ben ontzettend blij met het nieuwe protocol.
Maar het is niet meer dan een kapstok. De
personen in de uitvoering moeten het daadwerkelijk
doen. Maatwerk voor nabestaanden
en slachtoffers moet in het hart, hoofd en
handelen zitten. We organiseren in het voorjaar
van 2016 symposia met workshops voor alle
casemanagers, familierechercheurs, zaakscoördinatoren
en medewerkers van CJIB en
het Schadefonds. Daar maken ze kennis met
Maatwerk 2.0, maar leren ze ook concreet
over elkaars rol, de begrenzing daarvan, en
hoe ze elkaar kunnen vinden. Verder worden
vanuit een ketenbreed project bij alle betrokken
organisaties implementatie managers aangesteld.
Zij zullen het protocol introduceren,
vindbaar maken en de uitvoering borgen. De
organisaties zelf zetten ook diverse trajecten
op touw, om hun medewerkers van de juiste
handvatten te voorzien. Het uiteindelijke doel
van al deze inspanningen is om door de hele
keten heen slachtofferbewust te werken, zodat
uiteindelijk de positie van nabestaanden en
slachtoffers hierdoor versterkt wordt.”
Visiebrief Slachtofferbeleid
Eind 2013 deed toenmalig staatssecretaris Fred Teeven
voor stellen voor verbetering voor het slachtofferbeleid,
in zijn gelijk namige Visiebrief. De verbeteringen krijgen
vorm in het implementatieprogramma ‘Recht doen aan
slachtoffers’. Het project ‘Maatwerk’ maakt deel uit van
dit programma. De werkgroep ‘Tenuitvoerlegging 2.0’
(TUL 2.0) is als onderdeel binnen dit project actief.
Beeld:
IKillustreert
Slachtofferhulp Nederland is in 2007 gestart met een speciale vorm van hulpverlening
en ondersteuning voor nabestaanden van slachtoffers van levens delicten
door casemanagers. De gevolgen van een levensdelict kunnen immers groot zijn.
Bureau Beke heeft in de periode 2008-2011
60 nabestaanden geïnterviewd om na te gaan
of de ondersteuning van de casemanager
tegemoet kwam aan de behoeften van de
nabestaanden. Dat bleek in ruime mate het
geval. Nabestaanden lopen tegen veel zaken
aan waar de casemanager hen bij geholpen
heeft, variërend van het helpen regelen van
de begrafenis tot de emotionele en juridische
ondersteuning. Het eerste contact van de
onderzoekers met de nabestaanden was
meestal kort na het misdrijf. In de jaren daarna
zijn de nabestaanden nog een of twee keer
ONDERZOEK ONDER NABESTAANDEN
Blijvende
behoefte
aan
nazorg
geïnterviewd. Om inzicht te krijgen in de
gevolgen en behoeften op langere termijn
worden in 2015 ongeveer 30 nabestaanden
van de oorspronkelijke groep nogmaals
geïnterviewd. Dat is dan zo’n vijf jaar na de
moord of doodslag. De eerste resultaten
wijzen er op dat een deel van de nabestaanden
(nog steeds) met allerlei problemen kampt
en behoefte aan nazorg heeft. Begin 2016
wordt de definitieve rapportage verwacht.
www.beke.nl
10 | DUPE
DUPE | 11

AAN HET WOORD
Nu en straks
De verschillende ketenpartners over hun zorg voor het slachtoffer
in de ten uitvoerlegging van straffen en maat regelen. Over hun rol
nu en de ambi ties naar de toekomst.
DINEKE PETERSE
LANDELIJK COÖRDINATOR
SLACHTOFFERLOKET:
“Het samenwerkingsverband van Politie,
Openbaar Ministerie en Slachtoffer hulp
Nederland binnen het Slachtofferlo ket
speelt in de fase van tenuitvoerleg ging
geen rol. In de fase voorafgaand aan
de tenuitvoerlegging des temeer. Het
Slachtofferloket informeert, adviseert en
begeleidt het slachtoffer tijdens het gehele
strafproces. De loketten bevinden zich
per 1 september 2015 in een fase van herstructurering
en doorontwikkeling.
De uitdaging waar we voor staan is dat het
slachtofferwerkproces niet versnipperd
raakt door de ontwikkelingen in de
keten van Politie, OM en Slachtofferhulp
Nederland, maar ook daarbuiten. Een
goede informatievoorziening en een
sterke overdracht is daarom van belang.
De mix van digitalisering en persoonlijk
contact met slachtoffers en nabestaanden
gaan ons daarbij helpen.
Daarnaast moet de informatieuitwisseling
met CJIB, Schadefonds Ge welds mis drijven
en de drie reclas serings organisaties
worden versterkt zo dat de positie van
nabestaanden en slachtoffers van ernstige
gewelds misdrijven een sterke blijft.”
HENRIKE KARREMAN
MINISTERIE VAN VEILIGHEID EN
JUSTITIE, PORTEFEUILLEHOUDER
SLACHTOFFERBELEID:
“De uitspraak van de rechter is voor
slachtoffers en nabestaanden niet het
eindpunt. Ook bij de uitvoering van
strafrechtelijke beslissingen vergt de
positie van slachtoffers en nabestaanden
aandacht. De kritische blik van slachtoffers
en nabestaanden hebben, stap
voor stap, geleid tot daadwerkelijke
ver beteringen in hun positie bij de tenuitvoerlegging
van straffen en maatregelen.
Achterstallig onderhoud is
weg gewerkt door de succesvolle samen ­
werking tussen slachtoffer- én dader ­
ge richte organisaties. Een mooi voorbeeld
is de verlofaanvraag van een
TBS’er. DJI, OM en Slachtofferhulp
Ne der land kunnen er samen trots op
zijn dat de belangen van slachtoffers en
nabestaanden bij de afweging nu een
duidelijkere en grotere plaats innemen.
De belangen van de maatschappij, die
van de dader en die van het slachtoffer
worden in samenhang gewogen.”
REINIER TER KUILE
MINISTERIE VAN VEILIGHEID EN
JUSTITIE, DIRECTEUR BESCHERMEN,
AANPAKKEN EN VOORKOMEN:
“Onderhoud de positie van slachtoffers
en nabestaanden bij de tenuitvoerlegging
netjes door het borgen van de inmiddels
succesvol gebleken samenwerking tussen
de betrokken organisaties, maar ga
deze ook, waar mogelijk en wenselijk,
uitbouwen en verfraaien! Zet bijvoorbeeld
de al ingezette ontwikkelingen rondom
een vaste plek voor de belangen van
nabestaanden en slachtoffers in het geval
van verlof bij (jeugd)detentie en PIJ
door en maak daarbij gebruik van de
ervaringen die bij TBS zijn opgedaan.”
JEROEN STEENBRINK
PLV. HOOFDOFFICIER VAN JUSTITIE OM
NOORD-HOLLAND:
“Het OM zorgt ervoor dat slachtoffers
ook in de fase van tenuitvoerlegging van
een straf tijdig op de hoogte zijn van de
voortgang. Dat begint natuurlijk met
het informeren over de beslissing van de
rechter of de officier van justitie. Als een
dader in de gevangenis zit of vrijkomt
gebeurt dat via het IDV in Arnhem. En
bij een toegekende schadevergoeding
loopt de inning via het CJIB. Nu verloopt
de communicatie vaak nog per brief, maar
steeds meer zal dat meer persoonlijk gaan,
bijvoorbeeld per telefoon.
In de toekomst kan het slachtoffer zelf
kiezen hoe hij op de hoogte wil blijven
van de tenuitvoerlegging van een straf.
In 2016 kan dat via het digitale Slachtofferportaal
waarop het slachtoffer zelf
kan inloggen met zijn DigiD. Ook kan
hij ervoor kiezen voor het ontvangen van
brieven of meer persoonlijk per telefoon.”
ANGELINE VAN DIJK
DJI, DIVISIEDIRECTEUR
GEVANGENISWEZEN/VREEMDELINGEN
BEWARING:
“De ambitie van DJI is dat onze
medewerkers met hoofd en hart handelen
en belangen van slachtoffers meewegen
bij beslissingen over justitiabelen. We zijn
hier volop aan het investeren door onze
medewerkers samen met justitiabelen te
laten spreken over schuld, schaamte en
spijt en herstelbemiddeling te faciliteren
voor justitiabelen en slachtoffers die
hiervoor openstaan. We doen dit samen
met onze ketenpartners het Openbaar
Ministerie, Slachtofferhulp Nederland,
Slachtoffer in Beeld, Restorative Justice
Nederland en Gevangenenzorg.”
PATRICIA VAN DER VALK
POLITIE:
“Als bijzondere voorwaarden overtreden
worden door de verdachte, grijpt de
politie in. In veel zaken waar een familierechercheur
is betrokken houdt de politie
in de executiefase contact met het
slachtoffer.”
HENRIËTTE VAN DER
KLOK
SLACHTOFFER IN BEELD:
“Slachtoffer in Beeld organiseert
en begeleidt bemiddelingen tussen
slachtoffer en daders. Deze bemid
delingen kunnen op elk gewenst
moment en na elk soort delict. Dus ook
met daders die terbeschikkinggesteld
zijn. Juist bij slachtoffers van deze
doorgaans zware delicten bestaat de
behoefte aan informatie over de dader.
Door intensievere samenwerking met
ke tenpartners wil SiB slachtoffers nog
beter informeren over de mogelijkheden
die bemiddeling hen biedt om dat wat er
is gebeurd te verwerken en afspraken te
maken voor de toekomst. Bijvoorbeeld in
het kader van verlof of in vrijheidsstelling
om een toevallige ontmoeting voor te zijn
of de angst daarvoor te verkleinen.”
SJEF VAN GENNIP
ALGEMEEN DIRECTEUR RECLASSERING
NEDERLAND:
“De reclassering houdt met het adviseren
van bijzondere voorwaarden zoals een
locatieverbod, een gedragstraining of een
meldplicht rekening met de bescherming
en de wensen van slachtoffers en nabestaanden.
Toch ligt de aandacht in ons
werk in de eerste plaats bij de verdachte
of veroordeelde. Het is onze opdracht
om het gedrag van delictplegers positief
te beïnvloeden, zodat er geen nieuwe
slacht offers vallen.
Mijn wens voor de nabije toekomst is
dat de positie van het slachtoffer standaard
onderdeel uitmaakt van de werkprocessen
en methodische aan pak van de
reclassering met als doel de mogelijkheden
van herstel te onderzoeken. En altijd in
gesprek met de cliënt over het slachtoffer!
De ervaring leert dat hoe meer een dader
zich inleeft in het slachtoffer, des te
kleiner de kans is dat hij opnieuw de fout
in gaat.”
VICTOR JAMMERS
LID RAAD VAN BESTUUR
SLACHTOFFERHULP NEDERLAND:
“Slachtofferhulp Nederland rondt de onder
steuning van slachtoffers doorgaans af
voordat de rechter de daders veroordeelt.
Bij de ernstiger misdrijven is dat anders.
Als de rechter aan de verdachte van een
levensdelict een tbs-maatregel oplegt, kan
een verlengingszitting aanleiding zijn voor
na bestaanden om opnieuw ondersteuning
te vragen. Datzelfde geldt wanneer verlof
uit tbs-kliniek of gevangenis aanstaan de
is, of wanneer de dader voorwaarde lijk
vrij komt.
Onze ambitie is dat ketenpartners elkaar
op de cruciale momenten soepel weten
te vinden om ervoor te zorgen dat
secundaire victimisatie van het slachtoffer
ook in de fase van de tenuitvoerlegging
wordt voorkomen.”
BERT WOEST
DIRECTEUR INNEN EN INCASSEREN,
CJIB:
“Het CJIB zet zich in voor de slacht ­
offers in de fase van de ten uit voerlegging.
Het CJIB zorgt dat straffen
van daders worden uitgevoerd en int
ten behoeve van slachtoffers schadever
goedingsmaatregelen en keert voorschotten
uit. Het CJIB zet zich in vanaf
de aanlevering van zaken door het
Openbaar Ministerie, tot en met, in
geval van niet betalen, de vervangende
hechtenis.
Er is sprake van individuele beoordeling,
maatwerk met betrekking tot
betalingsregelingen en korte lijnen met
be trokken collega's, veroordeelden, keten
partners en met de slachtoffers zelf.
Het CJIB informeert slachtoffers en
werkt mee aan de ontwikkeling van één
(digitaal) loket voor het slacht offer. Het
slachtoffer moet zich ondersteund voelen
door de keten.”
12 | DUPE DUPE | 13

HET DELICT
Een aanrijding van een fietser door een
automobilist met dodelijke afloop, als
omschreven in artikel 6 Wegenverkeerswet
(ernstig verkeersongeval door schuld).
Een Wegenverkeerswet
artikel 6 zaak
door de ogen van...
Marit Leuverink en Peter van de Luijster,
casemanagers Slachtofferhulp Nederland
Beeld: Ellis van der Does
HET SLACHTOFFER VAN het ongeval was
een vrouw van boven de zeventig. Haar kinderen
zijn al uit huis, haar echtgenoot komt door
het ongeluk alleen te wonen. Leuverink richtte
zich op de begeleiding van de nabestaanden,
waarbij haar aandacht vooral uitging naar de
weduwnaar. “Bij het eerste gesprek bleek dat
hij zeer afhankelijk was geweest van zijn vrouw.
Hij kon niet koken, de was niet doen en dus
eigenlijk niet volledig voor zichzelf zorgen.”
Casemanagers werken volgens een vaste
methodiek. In elke fase brengen zij de
behoeften van een slachtoffer of nabestaande
in kaart. Na een analyse hiervan
starten zij maatregelen op en/of verwijzen
zij door naar bepaalde organisaties.
“In dit geval was onze eerst zorg de nietzelfredzaamheid
van de weduwnaar. Voor
zijn maaltijden schakelden we Tafeltjedekje
in, en legden wij uit dat de kosten
vergoed werden door de verzekering van
de veroorzaker. Voor frequente contacten
verwezen we hem door naar individuele
rouwbegeleiding van Humanitas.”
De pilot ‘Casemanagement Verkeer’
Het maatwerkprotocol is bestemd voor slachtoffers
en nabestaanden van ernstige geweldsmisdrijven
en zware zedenzaken. In een pilot
wordt ook op deze wijze gewerkt aan zaken die
voortkomen uit de Wegenverkeerswet (WVW).
Het gaat hierbij om ernstige verkeersongevallen
met dodelijke afloop. “Nabestaanden krijgen
te maken met een veelheid aan gevolgen.
Niet alleen emotioneel, maar vooral ook in
verzekeringstechnische en juridische zin. In
de praktijk blijkt de reguliere hulp niet altijd
toereikend te zijn. Vandaar dat besloten is om
een pilot te draaien. Nabestaanden krijgen
hierin ondersteuning van case managers van
Slachtofferhulp Nederland.” Leuverink en Van
de Luijster nemen beiden deel aan de pilot. Zij
merken dat de aanpak zinvol is en werkt. “Met
deze werkwijze kunnen we ook hier de cliënt
centraal stellen, samen met de zaakscoördinator
van het OM en de familie-agent van de
politie. Dat is nodig, omdat er heel veel moet
gebeuren. De cliënt zelf verkeert meestal in
een shocktoestand. Onze ondersteuning geeft
hem rust, structuur en houvast. Dat begint met
de rouwverwerking en een reeks praktische
zaken. Denk maar aan het regelen van
de uitvaart, de nalatenschap, het contact
met het ziekenhuis en de politie. Wij
filteren de informatie, leggen de verbanden
en houden het overzicht. Daarna krijg
je de volgende fasen, zoals het verzekeringsverhaal
en de vervolging van de
veroorzaker. Steeds opnieuw praten wij
met de cliënt, brengen wij zijn behoeften
in kaart en analyseren wij die. Vervolgens
leggen wij hem de mogelijkheden voor.
De cliënt beslist zelf welke keuzes er
gemaakt worden. Bij de benodigde acties
die daaruit voortvloeien, bieden wij weer
ondersteuning. Bijvoorbeeld door de
keuzes en de wensen door te geven aan
de zaakscoördinator en de familie-agent.”
Verkeersspecifiek
Enkele verschillen tussen verkeersongevallen
met dodelijke afloop en de reguliere
Maatwerk zaken springen in het oog:
• bij WVW zaken worden veroorzakers
meestal niet vastgezet. Indien
het tot vervolging komt, duurt het
ongeveer een jaar voordat een
veroorzaker voor moet komen
en het strafproces aanvangt.
• de WVW kent veel lagere straffen
dan het Wetboek van Strafrecht. Dit
strookt vaak niet met wat nabestaanden
voor ogen staat. Casemanagers
kunnen dit ondervangen met
verwachtings management, bijvoorbeeld
door te adviseren gebruik te
maken van de mogelijkheid om voor
de zitting een gesprek te voeren
met de Officier van Justitie en de
nabestaanden hierin te begeleiden;
• ernstige verkeersongevallen kennen
vaak een ingewikkeld verzekeringsaspect,
waar nabestaanden ondersteuning
goed bij kunnen gebruiken.
Niet bij de zitting, wel een gesprek
In deze zaak gaf de nabestaande aan niet
bij de zitting aanwezig te willen zijn. Wel
stelde hij prijs op een gesprek met de
Officier van Justitie. “Dat was een goede
bijeenkomst. De cliënt kon zien dat de
zaak heel serieus genomen werd. En
hij kreeg de gelegenheid om vragen te
stellen. Zijn voornaamste vraag was of de
veroorzaker zijn ingenomen rijbewijs weer
terug zou krijgen. Wij maken het mee
dat delen van deze gesprekken vrijwel
letterlijk terugkeren in het requisitoir van
de OvJ tijdens de zitting. Daaraan zie je
dat de gesprekken absoluut zinvol zijn,
voor de nabestaanden en voor het OM.”
De rechter veroordeelde de veroorzaker
tot een taakstraf en maximale
rij-ontzegging van vijf jaar met daarna
toetsing door het CBR of hij zijn
rijbewijs wel of niet terugkrijgt.
De winst
Maatwerk in WVW zaken biedt nabestaanden
van slachtoffers van een
verkeersongeval de hulp die bij dergelijke
complexe zaken hard nodig
is. Casemanagers zorgen voor continuïteit,
optimale bereikbaarheid en
een laagdrempelige ondersteuning op
emotioneel, praktisch, verzekeringstechnisch
en juridisch gebied.
14 | DUPE
DUPE | 15

FORENSISCH
NETWERKBEGELEIDER
ARIE RAAIJMAKERS
Alle
SLACHTOFFERONDERZOEK EN TBS TOUR
neuzen
staan dezelfde
kant op
Sinds 2012 is slachtofferonderzoek bij verlofaanvragen TBS verplicht. Daarachter
gaat een fijnmazige samenwerking schuil tussen diverse ketenpartners.
Omdat zoiets niet vanzelf gaat, organiseerden Arie Raaijmakers van de Van
der Hoevenkliniek en enkele andere betrokken in 2013 en 2014 een TBS
Tour langs de klinieken. “Sindsdien staan alle neuzen dezelfde kant op.”
Fotografie:
Marco Magielse
Al in de jaren negentig van de vorige
eeuw ging Raaijmakers met een
wijkagent langs bij ouders van
kinderen, die door een buurtgenoot
seksueel waren misbruikt.
Ze deden slachtofferonderzoek,
nog voordat het woord als zodanig
bestond. “We spraken de ouders en noteerden
met welke vragen en onzekerheden zij zaten.
Vervolgens hebben wij de dader daarop laten
antwoorden. Via een therapeut is zijn verhaal bij
de ouders en de slachtoffers terecht gekomen.
Dat heeft hen geholpen bij de verwerking. En
de dader kreeg de kans om zijn verantwoordelijkheid
te nemen en bij te dragen aan herstel.”
Veiligheid voorop
Een mooie anekdote, die duidelijk maakt
waarom Raaijmakers als ‘slachtofferman’ van
het eerste uur wordt gezien. Best opmerkelijk,
voor iemand die al decennia bij dadergeoriënteerde
organisaties werkt. Of toch niet? “Het
is een misverstand om te denken dat TBSklinieken
en forensische psychiatrische centra
(FPC’s) geen oog hebben voor slachtoffers
en nabestaanden. Sterker nog, dat hebben
we altijd al gehad. Want ook voor ons staat
de veiligheid van maatschappij en slachtoffer
voorop. Het heeft alleen lange tijd ontbroken
aan een duidelijke, uniforme manier van hoe
wij ermee omgaan.” Vanuit die behoefte nam
Raaijmakers vanaf 2009 deel aan de Werkgroep
TBS en Slachtoffers. Het werd hem toen
duidelijk dat de ‘dyade’ slachtoffer-dader een
triade moest worden. “We hadden partners
nodig die de behoeften, wensen en belangen
van slachtoffers echt kennen en kunnen
peilen. De klinieken kunnen daar vervolgens
een verlof op afstemmen. Zo voorkom je
onnodig leed. Want stel dat een TBS-gestelde
op verlof het graf van zijn slachtoffer
wil bezoeken. Dan is afstemming met de
nabestaanden toch echt wel essentieel.”
Informatielijnen
De inspanningen van de werkgroep resulteerden
in het ‘Slachtofferonderzoek bij verlofaanvragen
TBS’. Dit document bestaat in feite uit
een reeks tips en handvatten, over onderwerpen
als bezoek aan kinderen, een grafbezoek
en de kans op confrontatie tussen dader en
slachtoffer en/of nabestaanden. Het document
16 | DUPE DUPE | 17

evat ook een stroomschema, waarlangs de
informatielijnen lopen. Het begint met een
check op de slachtoffergegevens vanuit een
TBS-kliniek bij het IDV (Informatiepunt Detentieverloop),
gevolgd door de vraag of er specifieke
informatie of belangen bekend zijn vanuit
slachtoffers en of er een casemanager van
Slachtofferhulp Nederland verbonden is aan
de zaak. Deze uitwisseling van informatie tussen
de ketenpartners is van groot belang. Het
stelt het voorgenomen verlof in het perspectief
van het slachtoffer, om daarmee veiligheidsrisico’s
uit te sluiten. Uit het onderzoek kan voortvloeien
dat beperkingen worden opgelegd in
de verlofvoorwaarde, zoals een locatieverbod.
“Aandacht geven aan slachtoffers
en nabestaanden bij TBSverlofaanvragen
vindt nu plaats
op een uniforme wijze.”
TBS-Tour
Een mooi stroomschema is één, de praktische
werking ervan is twee. Om daar een
‘boost’ aan te geven, gingen vertegenwoordigers
van de partijen uit de werkgroep
(zie kader) op TBS-Tour. Gedurende 2013
en 2014 bezochten zij alle TBS-klinieken.
Daarbij werd het Slachtofferonderzoek als
zodanig besproken, maar werden ook de
problemen in de samenwerking tussen de
ketenpartners in kaart gebracht. “Een hele
nuttige exercitie”, blikt Raaijmakers terug.
“De winst is dat alle klinieken nu de neuzen
dezelfde kant op hebben staan. Aandacht
geven aan slachtoffers en nabestaanden
bij TBS-verlofaanvragen vindt nu plaats op
een uniforme wijze. Bovendien hebben alle
partners elkaar tijdens die Tour goed leren
kennen. Dat praat in de praktijk van het
slachtofferonderzoek een stuk gemakkelijker.
Daar heeft het heeft ons jarenlang aan
ontbroken. We beschikken nu structureel over
goede contacten bij -en goede informatie
over- slachtoffers en nabestaanden. Alles bij
elkaar komt dat hun positie zeker ten goede."
Niet zwart-wit
Raaijmakers juicht de aandacht voor slachtoffers
en nabestaanden in de hele keten toe. Hij
signaleert wel een keerzijde. “Het leidt er soms
toe dat daders en TBS’ers wel heel erg in een
hoek worden gedrukt. Dat vind ik niet terecht.
Deze problematiek betreft ons allemaal, het
gaat over mensen die deel uitmaken van onze
maatschappij. De situatie is niet zwart-wit. We
moeten oppassen dat daders en slachtoffers
niet uit elkaar gedreven worden, en daarmee
ook de dadergerichte en slachtoffergerichte
organisaties. We staan juist allemaal aan dezelfde
kant. Het doel van de TBS-klinieken en
FPC’s is om daders te laten resocialiseren, op
een manier die voor de maatschappij veilig is.
Als we met een TBS’er niets kunnen beginnen,
houden we ‘m binnen. Veiligheid voorop.”
Herstel
In het verlengde van dit pleidooi ligt het streven
om afscheid te nemen van het idee dat de confrontatie
tussen dader en slachtoffer altijd vermeden
moet worden. Raaijmakers ziet in zijn
dagelijkse werk dat het contact juist veel kan
opleveren. Het kan zelfs leiden tot herstel. Ongeveer
50% van de slachtoffers en nabestaanden
bevindt zich immers in het eigen netwerk.
Als voorbeeld noemt hij het geval waarbij
een broer zijn zusjes had misbruikt. De
broer kreeg TBS. Na verloop van tijd,
toen zij op het punt stond om te trouwen,
wilde één van de zussen contact.
“De zus heeft
haar angst
omgezet in kracht.
Haar kinderen
hebben nu een
sterke vrouw als
moeder…”
Na een jaar van voorbereiding en overleg
met alle betrokken partijen, vond een zorgvuldig
geregisseerde sessie plaats met de
broer, de zus, haar partner en de ouders.
“Dat gesprek verliep goed”, aldus Raaijmakers.
“Het contact is blijvend hersteld. De zus heeft
haar angst omgezet in kracht. Haar kinderen
hebben nu een sterke vrouw als moeder, in
plaats van iemand die overal bang voor is.
Het trauma wordt dus niet doorgegeven aan
een volgende generatie. En de broer heeft
zijn verantwoordelijkheid genomen. In feite
kunnen dader en slachtoffer daardoor allebei
verder met hun leven. Dat vind ik het mooie
van ons vak. Hoe erg een gebeurtenis ook
is, soms lukt het om slachtoffers en daders
te helpen weer verder te groeien.”
‘Founding Fathers’ van het
‘Slachtofferonderzoek bij
verlofaanvragen TBS’ zijn
medewerkers van het ministerie
van Veiligheid en Justitie, de
Dienst Justitiële Inrichtingen,
de Pompestichting, de Van der
Hoevenkliniek, Slachtofferhulp
Nederland, het Informatiepunt
Detentieverloop en Slachtoffer
in Beeld. Daarnaast zijn
drie lotgenotenorganisaties
geraadpleegd.
18 | DUPE
DUPE | 19

HET DELICT
Zware mishandeling en verkrachting
in de eigen woning, door een bekende
Zedenzaak Urk
door de ogen van...
mr. Marianne Kubatsch
slachtofferadvocaat
Beeld: Ellis van der Does
HET SLACHTOFFER IS een vrouw van begin
twintig. Na het delict is zij er lange tijd slecht
aan toe. In een dergelijke situatie levert de tandem
advocaat – casemanager Slacht offerhulp
Nederland duidelijk een meerwaarde op, vindt
Kubatsch.
“Samen zijn wij in staat om complete hulp te
bieden. Vanuit mijn professie richt ik mij op de
juridische inhoud: de zaak, de schadevergoeding
en eventuele andere aspecten. Als medeoprichter
van LANGZS* heb ik ook meer dan
gemiddelde aandacht voor slachtoffers. Maar
het is als advocaat niet mogelijk om door het
hele proces heen de tijd en aandacht aan hen
te besteden die je zou willen. Met de combinatie
advocaat - casemanager lukt dat wel.”
In deze zaak zag Kubatsch de case manager
van Slachtofferhulp Nederland een actieve rol
spelen, onder meer door:
• de zaak door te verwijzen naar een
gespecialiseerde slachtofferadvocaat
(Kubatsch);
• mee te gaan naar de gesprekken
tussen advocaat en slachtoffer;
• het contact te onderhouden
tussen advocaat en slachtoffer
(ook als wederzijdse vraagbaak);
• het slachtoffer te ondersteunen bij
het opstellen van de slachtoffer -
verklaring en te adviseren gedurende
het hele traject;
• ook na het vonnis contact te
houden met het slachtoffer.
De winst
“Het juridische is niet genoeg. De positie van
slachtoffers op de zitting is weliswaar sterk verbeterd,
maar ze zijn nog altijd geen procespartij.
Dus je moet scherp blijven. Dat geldt voor mij als
advocaat, en voor Slachtofferhulp Nederland. Het
gemeenschappelijke doel is dat het slachtoffer
de zaak niet als zodanig ondergaat. Daar zijn we
in dit geval denk ik in geslaagd. Tijdens de zitting
pendelde de casemanager in de pauzes heen
en weer tussen het slachtoffer en haar familie
en mij, om vragen te stellen en voor overleg. Het
slachtoffer had het moeilijk, maar ze merkte dat
er aandacht was voor wat zij vond en voelde. Zo
buig je het lijdzaam ondergaan van een juridische
procedure om naar een zaak waarin je als slachtoffer
je stem laat horen.”
* LANGZS is het Landelijk Advocaten Netwerk
Gewelds- en Zedenslachtoffers. Zie ook interview
met Richard Korver op pagina 54-57.
20 | DUPE
DUPE | 21

FOTO VERSLAG
Fotografie
Marco Magielse
De werkdag van Eveline Keijzer
Als zaakscoördinator is Eveline een spin in het web. Zij onderhoudt contact
met o.a. case managers van Slachtofferhulp Nederland, familie rechercheurs
van de politie, de rechtbank en haar eigen organi satie (het OM). Veel aspecten
regelt zij vanaf haar werkplek in Utrecht.
Eveline arriveert op Rechtbank Midden-Nederland in
Lelystad. Het is geen uitzondering dat dat al om 7 uur
in de ochtend gebeurt.
Haar eerste bezigheid is het checken van haar mail.
Gesprekken met nabestaanden.
Overlegje met Theo Rommers, de bode. Theo
werkt al zo'n veertig jaar op de rechtbank.
Overlegje met Job Janse van de parketpolitie.
Soms willen mensen voorafgaand aan een zitting even in
een rustige ruimte verblijven. Eveline zorgt ervoor dat dat
kan en dat de mensen zich iets meer op hun gemak voelen.
Eveline's klassieke Nokia-telefoon is voor haar een
onmisbaar werktuig. Ze pleegt elke dag vele telefoontjes.
Casusoverleg maatwerk met Dirk Jan Dirkmaat, familierechercheur
politie; Manon Althof, familierechercheur
politie; Peter van der Luijster, casemanager slachtofferhulp
Nederland en Eveline Keijzer, zaakscoördinator Openbaar
Ministerie.
22 | DUPE
DUPE | 23

HET DELICT
mishandeling van een grensrechter
tijdens een amateurvoetbalwedstrijd,
met de dood tot gevolg
De Grensrechterzaak
door de ogen van...
Eveline Keijzer, zaakscoördinator Openbaar
Ministerie Midden-Nederland
Beeld: Ellis van der Does
HET SLACHTOFFER LIET een vrouw en drie
kinderen achter. “Ons doel was om deze nabestaanden
centraal te stellen”, formuleert Keijzer.
Eén van de eerste acties die zij ondernam, was
het organiseren van het startoverleg tussen de
leden van het casusoverleg maatwerk: de twee
betrokken familierechercheurs van de politie, de
casemanager van Slachtofferhulp Nederland en
de zaakscoördinator van het OM (Keijzer zelf).
“Op die bijeenkomst bespraken wij de zaak,
brachten we de nabestaanden in kaart en
maakten wij afspraken over de informatievoorziening
en over wie wat zou doen. Daarmee
legden we het fundament voor de verdere
samenwerking binnen het casusoverleg
maatwerk. In deze zaak was dat erg belangrijk,
omdat het binnen 48 uur een nationale en internationale
mediahype werd. In de fase waarin
de verdachten in voorlopige hechtenis zaten,
hadden we vrijwel dagelijks contact met elkaar.”
De overweldigende media-aandacht was
een overheersend aspect in deze zaak.
Veel acties van het casusoverleg maatwerk
waren erop gericht om de impact hiervan op de
nabestaanden te beperken. Enkele voorbeelden:
• Keijzer maakte afspraken met de afdelingen
Communicatie van het OM en de
Rechtbank, zodat berichtgeving (o.m. over
de verlenging van voorlopige hechtenis
van verdachten) eerst aan nabestaanden
werd gecommuniceerd, voordat
het wereldkundig werd gemaakt;
• bij de inhoudelijke behandeling van de
zaak werd de gehele publieke tribune op
verzoek van het casusoverleg maatwerk
vrijgemaakt voor de nabestaanden, zodat zij
de rust en ruimte hadden om hun emoties
in alle beslotenheid te ondergaan;
• de nabestaanden werden per speciaal busje
naar de rechtbank vervoerd en op hun eigen
verzoek via de hoofdingang naar binnen
gelaten (‘we willen laten zien dat we er zijn’),
maar daarbij afgeschermd voor de pers.
De winst
Zonder het casusoverleg maatwerk was
het niet mogelijk geweest de nabestaanden
centraal te stellen. Zij hadden berichten
over de verdachten dan uit de krant moeten
vernemen, tijdens de zitting gewoon in de
zaal gezeten en ze waren in en rondom de
rechtbank een prooi voor de massaal opgekomen
media geweest. “Een groot voordeel
van het casusoverleg maatwerk”, weet
Keijzer, “is dat je gezamenlijk kunt anticiperen
op de wensen en behoeften van de nabestaanden.
Goede samenwerking binnen het
casusoverleg leidt tot maatwerk. Dat hebben
we in deze zaak kunnen laten zien.”
24 | DUPE
DUPE | 25

NABESTAANDE JAN VAN KLEEFF
ons
Het is voor
nog niet
voorbij…
Fotografie:
Marco Magielse
In 2005 verloor Jan van Kleeff zijn dochter, toen zij door haar partner werd omgebracht.
De gevolgen van dit drama en het verdriet zijn nog lang niet voorbij.
Daarom pleit Van Kleeff, voorzitter van de Federatie Nabestaanden Geweld slachtoffers
(FNG), voor spreekrecht bij tbs-verlengingszittingen.
Meer informatie over de FNG:
federatie-nabestaandengeweldslachtoffers.nl
Als de dader gestraft is, en je als nabestaande
spreekrecht hebt gehad tijdens de
strafzitting, waarom is het dan belangrijk
om jaren later bij een tbs-verlengingszitting
opnieuw het woord te mogen nemen?
“Bij een tbs-verlengingszitting wordt beslist
of een veroordeelde terug kan keren in de
maatschappij. Een belangrijk criterium daarbij
is of verdere behandeling in de tbs-kliniek nog
zinvol is. Dus ineens is de dader patiënt, en
ben je als nabestaande geen partij meer. Dat
is heel heftig, omdat je vaak nog steeds in
een diep dal zit. Het misdrijf mag dan al jaren
oud zijn, de gevolgen kunnen nog steeds
aanwezig zijn. Nabestaanden zijn soms door
de traumatische gebeurtenis hun werk kwijt
geraakt, en zitten financieel aan de grond. Het
komt ook voor dat hun sociale netwerk kapot
is gegaan. En bij maar liefst zestig procent
van de directe nabestaanden is de relatie
stuk gelopen. Dat zijn allemaal dramatische
gevolgen, die zich ten tijde van de strafzitting
nog niet hadden voorgedaan. Het is daarom
belangrijk dat je dat in het latere stadium,
tijdens een tbs-verlengingszitting, naar buiten
kunt brengen. De dader en de rechter mogen
best even aanhoren dat het voor nabestaanden
allemaal nog niet voorbij is en dat het
misdrijf diepe sporen heeft achtergelaten.”
Verwacht u dat het zin heeft?
“In de huidige situatie hoort de rechter alleen
het verhaal van de dader. Dat is te eenzijdig.
Als nabestaanden ook hun verhaal mogen
doen, leidt dat een betere afweging. Let wel:
onze Federatie is geen protestpartij. We accepteren
de uitspraak van de rechter. Maar we
willen graag dat die evenwichtig gefundeerd is.”
26 | DUPE
DUPE | 27

EU-RICHTLIJN MINIMUMNORMEN VOOR SLACHTOFFERS
Geen
papieren
tijger
Bij tbs-verlofaanvragen worden de belangen
van slachtoffers en nabestaanden
sinds kort meegewogen door het invullen
van de zogenaamde slachtofferbox op het
aanvraagformulier. Wat vindt u daarvan?
“Voorheen hield de ene kliniek wel rekening met
die belangen en de andere niet. Nu moet elke
kliniek onderzoek doen naar de situatie van
slachtoffers en nabestaanden. Dat is dus een
stap in de goede richting. Ik betwijfel alleen
of de hiervoor geraadpleegde informatie de
lading wel dekt en niet verouderd is. Het zou
beter zijn als een kliniek voorafgaand aan
verlof gewoon even belt naar slachtoffer of
nabestaande. Dan kunnen ze checken of
de informatie nog klopt en of er nog bepaalde
andere wensen of behoeften zijn.”
Terug naar de tbs-verlengingszitting.
Denkt u dat het spreekrecht er komt?
“Er is duidelijk veel sympathie voor ons pleidooi,
ook binnen de politiek. De motie Kooiman
van mei 2015 betekende een startschot voor
een onderzoek naar dit onderwerp. In dat
kader neem ik namens de FNG deel aan
een expert-sessie. Er schijnen wat juridische
problemen te kleven aan spreekrecht tijdens
de tbs-verlengingszitting. Maar problemen
kun je oplossen. Ik ben hoopvol gestemd.”
De Federatie Nabestaanden Geweldsslachtoffers...
…behartigt de belangen van nabestaanden van geweldsslachtoffers.
Behalve het spreekrecht bij tbs-verlengingszittingen heeft de FNG nog
enkele andere wensen op de agenda staan. Op een aantal daarvan geeft
minister Van der Steur een reactie in het interview op pagina 30.
De voornaamste wensen van de FNG zijn:
• spreekrecht voor nabestaanden bij een tbs-verlengingszitting (zie
hiernaast);
• de positie van kinderen als nabestaande: criterium voor omgang met
een overgebleven ouder moet het belang van de kinderen zijn, niet dat
van de ouder;
• een limiet aan de mogelijkheid voor daders om eindeloos te procederen.
Zij krijgen de kosten vergoed, terwijl nabestaanden daar veelal zelf voor
opdraaien;
• minder aandacht voor de privacy van de dader. Voorbeeld: als een
in vrijheid gestelde tbs’er een beroep doet op zijn privacy, kunnen
nabestaanden noch de politie een recente foto van hem krijgen.
Daardoor wordt het lastig om een gebiedsverbod te controleren;
• terugdraaiing van het besluit om tbs’ers regionaal te plaatsen. Dat is
immers vaak dicht in de buurt van nabestaanden, die hen juist ver weg
willen hebben;
• meer informatie van Reclassering richting nabestaanden: houdt de
dader zich aan de voorwaarden van zijn voorwaardelijke vrijlating?
Volgt hij zijn therapie wel? Nabestaanden horen daar niets over, terwijl
deze informatie van belang is om in te schatten of een vrijgelaten tbs’er
een bedreiging vormt. Spiegelbeeldig: als de informatie positief is, geeft
dat nabestaanden rust;
• verbetering van de positie van nabestaanden indien een geweldsmisdrijf
buiten Nederland en in het bijzonder Europa heeft plaatsgevonden.
Voor die nabestaanden bestaat nu vrijwel geen beroep op regelingen en
rechten.
Illustratie:
Valezki
Met medewerking van Toine
Duffhues, implementatiemanager
‘Recht doen aan
Slachtoffers’ bij het ministerie
van Veiligheid en Justitie.
Slachtoffers van misdrijven hebben recht op een correcte bejegening en tijdige en
volledige informatievoorziening. Het doel is te voorkomen dat slacht offers zich in
de loop van een proces nogmaals slachtoffer voelen.
D
ondersteunen. Hiervoor worden onder meer
trainingen beschikbaar gesteld. Daarnaast is
er aandacht voor een eventueel benodigde
cultuuromslag. Dit dient te leiden tot ‘slachtofferbewustzijn
in hoofd, hart en handelen’.
Eén slachtofferportaal
e EU-richtlijn Minimumnormen
voor Slachtoffers, waarin dit
alles geformuleerd staat, is
geen papieren tijger. De normen
worden concreet doorvertaald
naar nationale wetgeving, algemene
maatregelen van bestuur,
ministeriële regelingen en bij alle ketenpartners
naar procesbeschrijvingen en werkinstructies.
Wettelijk wordt de richtlijn verankerd in het
Wetboek van Strafvordering. Het wetsvoorstel*
maakt duidelijk hoe concreet de regels zijn.
Het recht ‘om begrijpen en begrepen te worden’
krijgt bijvoorbeeld invulling via artikel 51ca,
dat aan slachtoffers het recht op vertalingen
van processtukken toekent. Artikel 51ac somt
op welke informatie de officier van justitie en
politie aan slachtoffers dienen te verstrekken.
In hoofd, hart en handelen
De medewerkers van de ketenpartners die
met slachtoffers te maken hebben, moeten
de EU-richtlijn in de praktijk handen en
voeten geven. Het programma ‘Recht doen
aan slachtoffers’ heeft tot doel hen hierin te
De ketenpartners werken aan digitale ontsluiting
van informatie voor slachtoffers. Dit sluit
goed aan op doel en inhoud van de EU-richtlijn.
Het is echter niet gebruikersvriendelijk als
slachtoffers per ketenpartner apart moeten
inloggen en zelf losse stukjes informatie bij elkaar
moeten zoeken. Daarom is begonnen met
de bouw van een ketenbreed digitaal portaal.
Slachtoffers kunnen daarop in de toekomst,
door één maal in te loggen met DigiD, alle
stappen uit hun proces volgen. Het is de bedoeling
dat het portaal zich zo ontwikkelt, dat
gebruikers informatie kunnen uploaden (zoals
een schadeformulier) en sms alerts hen wijzen
op veranderingen in de status van hun zaak.
* De tekst van het wetsvoorstel is te
vinden via: bit.ly/1QaKAoh
28 | DUPE
DUPE | 29

INTERVIEW MET MINISTER ARD VAN DER STEUR
Slachtoffers en
nabestaanden hebben
levenslang
Als Tweede Kamerlid toonde Ard van der Steur (VVD) zich al betrokken bij de
positie van slachtoffers in het strafproces. Sinds maart dit jaar geeft hij er als minister
van Veiligheid en Justitie verder vorm aan. In dit interview vertelt hij waarom hij dat
belangrijk vindt, en welke onderwerpen nog op de rol staan. Daarnaast reageert hij
op een wensenlijstje van de Federatie Nabestaanden Geweldslachtoffers.
Fotografie
Elsbeth Struijk van Bergen
Slachtoffers hebben altijd al een rol
gespeeld in het strafproces. Maar,
zo signaleert Van der Steur, het ging
altijd óver hen. Het was nooit echt
mét of dóór hen. Sinds 1994 is met
de invoering van het spreekrecht
voor slachtoffers een verbetering
ingezet die de afgelopen jaren vervolg heeft
gekregen, maar: “we zijn er nog lang niet.”
Waarom vindt u het belangrijk om
de positie van slachtoffers en nabestaanden
te versterken?
“Slachtoffers en nabestaanden accepteren
het niet langer dat zij niet gehoord worden.
Zij willen hun wensen tijdig kenbaar kunnen
maken. Dat is nu nog niet allemaal even goed
geregeld, terwijl zij wel degenen zijn die het
meeste onder een delict hebben geleden. Dat
zie ik als een vorm van onrecht. En als minister
ben ik er voor om onrecht te bestrijden.”
Gaat uw aandacht daarbij ook uit
naar de fase waarin de straf of maatregel
ten uitvoer wordt gelegd?
“Zeker. Het is voor slachtoffers echt van belang
dat deze zorg verder gaat dan het onherroepelijke
vonnis. Neem als voorbeeld het moment
waarop een dader met verlof mag. Het is goed
voorstelbaar dat een slachtoffer of nabestaande
die persoon dan niet wil tegenkomen. Een
dergelijke wens moet op het juiste moment bij
de juiste instantie bekend zijn, zodat een weloverwogen
besluit kan worden genomen over
een eventueel gebiedsverbod voor de dader.“
Welke vooruitgang is er de afgelopen
jaren geboekt?
“Het startpunt voor de recente ontwikkelingen
is de Visiebrief van voormalig staatssecretaris
Fred Teeven, uit 2013. Hij heeft onvoorstelbaar
veel gedaan op dit gebied. Dat is inmiddels
merkbaar in de praktijk. Denk maar aan de
sterk verbeterde samenwerking tussen de
bij de tenuitvoerlegging betrokken partijen,
zoals de drie reclasseringsorganisaties, Dienst
Justitiële Inrichtingen, de forensische psychiatrische
centra (FPC’s) en tbs-klinieken, het
Informatiepunt Detentieverloop (IDV) van het
Openbaar Ministerie, Slachtofferhulp Nederland
en Slachtoffer in Beeld. Een belangrijke
ontwikkeling hierbij is dat dadergerichte
organisaties steeds meer slachtoffergericht
werken en denken, en de slachtoffergerichte
organisaties steeds meer dadergericht.”
30 | DUPE
DUPE | 31

Kunt u daar een voorbeeld van geven?
“De Slachtofferbox bij een verlofaanvraag
tbs. Sinds begin 2014 vormt dit een vast
onderdeel van de aanvraag, waardoor de
wensen van slachtoffers en nabestaanden
een vaste plek krijgen in de afweging van
de belangen van tbs’er, maatschappij en
slachtoffers en nabestaanden. Een goede
invulling hiervan is mogelijk dankzij de
succesvol opgestarte samenwerking en
informatie-uitwisseling tussen de FPC’s,
het IDV en Slachtofferhulp Nederland.”
Voorheen als Kamerlid en inmiddels
als minister blijkt u sterk betrokken
bij de positie van slachtoffers en
nabestaanden. Hoe komt dat?
“Ik heb veel met hen gesproken, onder meer
op bijeenkomsten van lotgenotenorganisaties,
die inmiddels verenigd zijn in de Federatie
Nabestaanden Geweldsmisdrijven. En dat
doe ik nog steeds. Het levert zeer waardevolle
input op, en inzicht in wat deze mensen
doormaken. Ik herinner mij dat we het in de
Kamer hadden over afschaffing van de verjaringstermijn
voor ernstige geweldsmisdrijven.
Uit mijn onderzoek bleek dat de reden voor
deze termijn was dat ‘het voor slachtoffers
toch ook prettig is als er aan het hele proces
een einde komt’. Dankzij mijn gesprekken
wist ik dat de plank hiermee volledig is
misgeslagen. Slachtoffers en nabestaanden
hebben levenslang. Als je je daar bewust van
bent, kijk je anders naar bepaalde onderwerpen.
Zoals naar dodelijk verkeersongelukken
door bijvoorbeeld roekeloos rijden. Voor de
nabestaanden voelt dat als moord. Maar
artikel 6 van de Wegenverkeerswet kwalificeert
het als dood door schuld. Dat juridische
etiket betekent dat nabestaanden geen beroep
kunnen doen op financiële compensatie
door het Schadefonds Geweldsmisdrijven,
terwijl dat bij moord wel kan. Vanuit het perspectief
van nabestaanden is dat onbegrijpelijk.
Dat hebben wij dus gerepareerd, in
het wetsvoorstel Uitbreiding Spreekrecht.”
Jan van Kleeff, voorzitter van de Federatie
Nabestaanden Geweldslachtoffers, heeft
een lijstje met verdere verbeteringen die
hij en zijn achterban graag gerealiseerd
willen zien (deze staan opgesomd in
het interview met Van Kleeff elders in
dit magazine). Daarvan willen wij u er
“Als Kamerlid heb ik
aan de basis gestaan
van het wetsvoorstel
voor uitbreiding van
het spreekrecht tijdens
strafzittingen.”
“… Maar wat doe je als de
band tussen de kinderen
en die overgebleven ouder
desondanks goed is, of als
er andere omstandigheden
zijn die contact toch
rechtvaardigen? Daar
worstelen wij nog mee…”
graag enkele voorleggen. Ten eerste:
spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden
bij een tbs-verlengingszitting.
“Als Kamerlid heb ik aan de basis gestaan
van het wetsvoorstel voor uitbreiding van
het spreekrecht tijdens strafzittingen. Daar
is de motie Kooiman uit voortgekomen. Op
basis daarvan doe ik nu nader onderzoek
naar de positie van slachtoffers en nabestaanden
bij de tbs-verlengingszitting, en
de mogelijkheid om ook daar spreekrecht
in te voeren. Ik ben blij dat Van Kleeff hier
ook bij betrokken is. De uitkomst van het
onderzoek zal de basis vormen van mijn
besluit over dit onderwerp. Met daarbij als
opmerking dat spreekrecht in mijn optiek
een middel is. Het doel is dat we, op de één
of andere manier, rekening houden met de
wensen van slachtoffers en nabestaanden.
Zeker óók wanneer beslissingen vallen over
zaken als proefverlof, verlof, voorwaardelijke
invrijheidstelling en wel of geen tbs-verlenging.
Dat zijn namelijk momenten waarop
een dader terugkeert in de maatschappij.”
Gewenste verbetering nummer twee:
de positie van kinderen als nabestaanden.
Het criterium voor omgang met een
overgebleven ouder moet het belang van
de kinderen zijn, niet dat van die ouder.
“Daar ben ik het volledig mee eens. Maar hoe
geef je daar invulling aan? In deze situaties
gaat het vaak over partnerdoding. Je kunt
dan zeggen: de kinderen moeten nooit meer
contact hebben met de overgebleven ouder,
want dat is de moordenaar van de overleden
ouder. Maar wat doe je als de band tussen
de kinderen en die overgebleven ouder desondanks
goed is, of als er andere omstandigheden
zijn die contact toch rechtvaardigen?
Daar worstelen wij nog mee. Waarschijnlijk
zal de uitkomst daarvan resulteren in een
wetsvoorstel. Hoe dan ook zal het belang
van de kinderen daarin centraal staan.”
Wens nummer drie: terugdraaiing van het
besluit om tbs’ers regionaal te plaatsen.
Dat is vaak dicht in de buurt van
slachtoffers en nabestaanden, die de
dader het liefst ver weg willen hebben.
“Lastig punt. Het doel is hier om de kans op
recidive zoveel mogelijk te beperken. Daarbij
helpt het om een tbs’er in zijn vertrouwde
omgeving te plaatsen; daar voelt hij zich
“Ik vond het frappant
om veel verschillende
manieren van rouwverwerking
te zien.
Sommige mensen zijn
er rationeel in, anderen
verdringen het en er zijn
er ook die het omzetten
in iets positiefs…”
“De oplossing is dat we
bij proefverlof, verlof
en voorwaardelijke
invrijheidstelling rekening
houden met de wensen en
belangen van slachtoffers
en nabestaanden…”
geborgen, dat is de plek waar zijn familie
en vrienden zijn. De oplossing is dat we bij
proefverlof, verlof en voorwaardelijke invrijheidstelling
rekening houden met de wensen en
belangen van slachtoffers en nabestaanden,
naast de belangen van maatschappij en tbs’er.”
Vierde punt: verbetering van de positie
van nabestaanden indien een geweldsmisdrijf
buiten Nederland en vooral
buiten Europa heeft plaatsgevonden.
“Ik ben mij bewust van dit probleem. We hopen
het deels te ondervangen met de implementatie
van de recente Europese Richtlijn
Minimumnormen voor slachtoffers. Daarnaast
onderzoeken we hoe groot deze groep is
en welke problemen deze mensen precies
ervaren. We verkennen ook de haalbaarheid
van samenwerking tussen de Schadefondsen
Geweldsmisdrijven van landen. Het idee is
dat je een tegemoetkoming kunt krijgen bij
het Schadefonds in je eigen land, en dat die
fondsen het dan onderling verrekenen. We
kijken eveneens naar mogelijke uitbreiding
van het Schadefonds naar de BES eilanden.”
Tot slot: u was recentelijk aanwezig op
de jaarlijkse Dag Herdenken Geweldslachtoffers.
Hoe heeft u dat ervaren?
“Als buitengewoon indrukwekkend. Ik
vond het frappant om veel verschillende
manieren van rouwverwerking te zien.
Sommige mensen zijn er rationeel in, anderen
verdringen het en er zijn er ook die het
omzetten in iets positiefs en bijvoorbeeld
actief worden in de Federatie Nabestaanden
Geweldslachtoffers. En er zijn mensen
bij wie sprake is van volstrekte verstikking,
van wie het leven naar de knoppen is.
Verhalen over verlies klinken alsof het
gisteren gebeurd is, terwijl het soms al
twintig jaar geleden is. Al die indrukken
stimuleren mij enorm om er rekening
mee te houden in mijn beleid.”
32 | DUPE
DUPE | 33

DOORONTWIKKELING SLACHTOFFERLOKET
Er wordt nu gewerkt met 5 bovenregionaal
coördinatoren in plaats
van 10 loketcoördinatoren
Op de scheidslijn van
heden
en
Dineke Peterse
Landelijk Coördinator
Slachtofferloket
verleden
Machtelien Visser
Bovenregionaal Coördinator
Haarlem / Amsterdam
De roep om meer aandacht voor de positie van slachtoffers in het straf proces heeft
onder andere geleid tot 10 slachtofferloketten, verdeeld over het land. Binnen
het loket werken Politie, Openbaar Ministerie en Slachtoffer hulp Nederland op
operationeel niveau samen. Het Slachtofferloket informeert, adviseert en begeleidt
tijdens het gehele strafproces.
Paul Temming
Bovenregionaal Coördinator
Den Haag / Utrecht
Liesbeth Reinhardus
Bovenregionaal Coördinator
Groningen / Arnhem
In het Slachtofferloket staat het
slacht offer daadwerkelijk centraal. De
meerwaarde hiervan betaalt zich uit in
betere dienstverlening. De huidige situatie
is echter niet toekomstbestendig
door de ontwikkelingen die plaatsvinden
in de keten. Aanpassingen zijn
nodig, waarbij voorkomen moet worden dat het
slachtofferproces voor het slachtoffer versnipperd
raakt en daardoor bij politie en Openbaar
Ministerie ondergesneeuwd wordt door het
verdachte/dader-proces. Op 1 september
2015 is gestart met de herstructurering en
doorontwikkeling van het Slachtofferloket.
Tot nu toe heeft dat ertoe geleid dat:
• De functie van loketcoördinator
plaats heeft gemaakt voor die van
bovenregionaal coördinator;
• Er gewerkt wordt met 5 bovenregionaal
coördinatoren in plaats
van 10 loketcoördinatoren;
• De bovenregionaal coördinator gericht
is op de ketenwerkprocessen van Politie,
OM en Slachtofferhulp Nederland;
• Regionale sturing plaats heeft gemaakt
voor landelijke sturing.
Drieska Roks,
Bovenregionaal Coördinator
Breda / Rotterdam
Marieke Meusen
Bovenregionaal Coördinator
Den Bosch / Maastricht
34 | DUPE
DUPE | 35

Fotografie
Elsbeth Struijk
van Bergen
INTERVIEW MET HARRY STIKKELBROECK
Focus op het slachtoffer. Het krijgt steeds meer gestalte in de keten én in de rechtszaal.
Een goede zaak natuurlijk, zo vindt Harry Stikkelbroeck. Maar zoals aan alles
zit ook hier een andere kant aan. De door de wol geverfde en multitaskende jurist
(momenteel raadsheer bij het Hof in Arnhem, voor zitter van het Adviescollege
Verloftoetsing TBS en docent bij o.m. Stichting Studiecentrum Rechtspleging)
plaatst op persoonlijke titel enkele kanttekeningen.
“Streef ondanks
emoties
Nog niet zo heel lang geleden
hadden slachtoffers en nabestaanden
geen positie
tijdens een rechtszitting. Ze
deden aanvankelijk niet mee,
en zijn “er later ingeschreven”.
Wat Stikkelbroeck hiermee
wil zeggen: het is zonder meer goed dat
slachtoffers en nabestaanden nu wel formeel
zichtbaar en hoorbaar zijn in de rechtszaal.
Maar je loopt daardoor als rechtsprekende
wel tegen bepaalde problemen aan.
Slachtoffer of aangever?
“Een rechter behoort geen vooroordeel te hebben.
Hij gaat uit van de onschuld van verdachte,
totdat het tegendeel bewezen is. Voorafgaand
aan de uitspraak is er dus nog geen dader en is
het slachtoffer in de strafzaak geen slachtoffer.
Als je hem toch zo noemt, kan de verdachte
het idee hebben dat hij geen eerlijk proces
krijgt. Als je het slachtoffer echter niet zo noemt,
kan deze persoon zich ontkend voelen. Ik los
dat meestal op door het slachtoffer te zien als
degene die aangifte heeft gedaan, en hem
aangever te noemen. Ik neem de moeite om
dat op empathische wijze uit te leggen. De
meeste slachtoffers snappen dat wel met het
hoofd, maar vaak niet met het hart. Toch is
het, omwille van de zuiverheid, het beste.”
Schriftelijke slachtofferverklaring
“Het is goed dat een verdachte c.q. dader
moet aanhoren wat hij het slachtoffer heeft
aangedaan. Maar vaak gaat het voorlezen van
de verklaring gepaard met heftige emoties,
naar
nuchterheid”
Tips
“Ik vind het moeilijk om professionals in de keten,
die slachtoffers bijstaan, tips te geven hoe ze hen het
beste op een zitting kunnen voorbereiden. Maar hoe
moeilijk het ook zal zijn, het lijkt mij verstandig om
ook als slachtoffer of nabestaande oog te hebben voor
de dader. Als ik denk aan al die TBS’ers waarin ik mij
beroepsmatig verdiept heb; vaak heeft het die mensen
vanaf het begin ontzettend tegen gezeten in het leven.
Als je daar oog voor hebt als slachtoffer, kan dat
jouw wrok verminderen. Het verdriet om wat jou is
aangedaan, zal jou dan wellicht minder verteren.
Daarnaast zou ik pleiten voor een zekere mate van
nuchterheid. Ik begrijp dat er bij slachtofferschap zeer
heftige emoties komen kijken, maar het maakt een
goede behandeling van een zaak er niet gemakkelijker
op als ze op een zitting te sterk tot uiting komen.”
36 | DUPE
DUPE | 37

tranen en stemverheffing. Bovendien bevat
een verklaring, naast een beschrijving van de
nare ervaring en de gevolgen, niet zelden ook
een oordeel over hoe de dader gestraft moet
worden. Dan denk ik: daar gaat u niet over.
Maar dat zeg je in zo’n situatie niet zo snel. Ik
probeer de gang van zaken op een dergelijk
moment wel zo goed mogelijk bij te sturen.”
“De merkbare
aanwezigheid van slachtoffers en
nabestaanden in de zaal brengt een
zekere spanning met zich mee”
Aanwezigheid = schadeherstel?
“De merkbare aanwezigheid van slachtoffers
en nabestaanden in de zaal brengt een
zekere spanning met zich mee. Maar de
confrontatie met de dader kan zinvol zijn.
Ik heb meegemaakt dat een verdachte, tijdens
het voorlezen van een verklaring door een
vader van een slachtoffer, de hele tijd naar
de vader omgedraaid zat en geconcentreerd
luisterde. Daarna betuigde de dader oprechte
spijt. Dat kan voor slachtoffers en nabestaanden
al een stukje schadeherstel opleveren.”
Aanwezigheid = invloed?
“De aanwezigheid van slachtoffers en de reactie
daarop van daders mag geen invloed hebben
op de bewezenverklaring van een delict. Een
al of niet oprechte spijtbetuiging kan wel een
plusje of minnetje opleveren voor de strafmaat.
Maar let op; er zijn natuurlijk ook verdachten die
niet in staat zijn om spijt te tonen. Die zijn dan in
het nadeel. Daar moet je je van bewust zijn. Ik
herinner mij een geval waarbij een bouw vakker
met zijn vriend dronken naar huis reed. Ze
ramden een vrachtwagen, en de vriend overleed.
Tijdens de zitting zat diens weduwe in de
zaal. De bouwvakker zat hevig te transpireren.
Hij was er, anderhalf jaar na dato, nog steeds
totaal kapot van. Maar hij kon geen woord
uitbrengen. Op mij maakte dat indruk, maar op
mijn collega’s niet zo. Die relativering is goed.”
Verloftoetsing
“Bij het Adviescollege Verloftoetsing TBS spelen
slachtoffers en nabestaanden slechts een
rol op de achtergrond. De kliniek in kwestie
verschaft ons informatie, bijvoorbeeld over al
of niet betaalde schadevergoeding en of de
TBS’er tijdens het resocialiseren in de buurt
van het slachtoffer zal komen. Als het Adviescollege
vermoedt dat er bepaalde risico’s
ontstaan, kan het bepaalde grenzen trekken.
Maar wat wij binnen het college doen, is lezen.
Wij werken vanaf papier. Wij zien tijdens de behandeling
van een verlofaanvraag geen TBS’er
en al helemaal geen slachtoffer. Er is sprake
van afstandelijkheid. Deels is dat goed, omdat
het bijdraagt aan objectieve besluitvorming.”
“Een verdere versteviging van
de positie van slachtoffers en
nabestaanden en de uitbreiding
van het spreekrecht juich ik toe.”
Slachtofferrol
“Een verdere versteviging van de positie van
slachtoffers en nabestaanden en de uitbreiding
van het spreekrecht juich ik toe. Voor rechters
leidt het soms tot lastige situaties, maar het
is goed om je te verdiepen in het slachtoffer.
Natuurlijk moet op het juiste moment
de knop weer om richting objectiviteit. Ik
vind wel dat mensen soms teveel opgaan
in hun slachtofferrol. Ze zijn dan niet meer
in staat om, over de grens van hun eigen
ellende, de kant van de dader te zien. Dat is
jammer, omdat het wel kan helpen. Ik haal
graag het voorbeeld aan van de weduwe van
Gert Jan Heijn. Zij ging het gesprek aan met
de moordenaar van haar man en liet na afloop
weten dat het haar goed had gedaan.”
38 | DUPE
DUPE | 39

INTERVIEW GERT JAN SLUMP
“Herstel,
daar past
geen
sjabloon
op”
Fotografie
Kai Brethouwer
Criminoloog Gert Jan Slump zet zich al jaren in voor het
herstelrecht, onder meer via de stichting Restorative Justice
Nederland. Een pleidooi voor de menselijke maat, fasen van
herstel en bewustwording bij de professionals in de keten.
40 | DUPE DUPE | 41

Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw
staat herstelrecht stevig op de agenda.
Daarmee is er structureel oog voor de vraag
wat slachtoffers en nabestaanden nodig
hebben om weer verder te kunnen met hun
leven. Dankzij diverse richtlijnen -en organisaties
als Slachtoffer in Beeld- zijn hun positie
en rechten beter geregeld en is er aandacht
voor de verhouding (en eventueel contact)
tussen slachtoffer en dader. Maar de procedures
volgend op een delict vormen nog altijd
een systeem, dat er naar neigt om de focus
vooral te richten op het publieke belang.
Het individuele belang dreigt dan wel eens
onder te sneeuwen. Terwijl de menselijke
maat, de behoefte van direct betrokkenen,
zo belangrijk is. Zij moeten immers de kans
krijgen om het slachtofferschap achter zich
te laten. Daar hebben zij, zeker gezien hun
soms kwetsbare situatie, hulp bij nodig.
Vanaf de aangifte bij de politie, via de ondersteuning
van Slachtofferhulp, de procesgang
bij het Openbaar Ministerie, de rechtszaak,
de schadeafwikkeling en de tenuitvoerlegging:
alle professionals in de keten kunnen
daarin een rol spelen. Slump lanceert daarvoor
een viertrapsraket. Het draait om:
• aandacht;
• zorgvuldigheid;
• informatie;
• opvolging.
“Alle professionals moeten
beseffen dat het draait om
het menselijk belang…”
“Alle professionals moeten beseffen dat het
draait om het menselijk belang. Schenk oprechte
aandacht aan slachtoffers en nabestaanden.
Wees zorgvuldig in alle stappen van het
proces. Leg uit hoe het allemaal werkt, en verstrek
informatie over de herstelmogelijkheden.
Wijs hen op hun spreekrecht, op de mogelijkheid
van een dader-slacht offergesprek en
andere opties. Geef aan alles een vervolg,
zodat het niet bij loze woorden blijft. Als je
deze vier aspecten niet continu op het netvlies
houdt, krijgen slachtoffers het gevoel dat ze de
regie kwijt zijn, dat het hun zaak niet meer is.”
Richtlijnen, en dan?
November 2013 publiceerden Slump en zijn
collega Anneke van Hoek het onderzoek
‘Restorative Justice in Europe’. Deel 1 draagt als
titel: ‘De implementatie en bekrachtiging van de
Europese Slachtoffer Richtlijn’. Met deze richtlijn
is herstelrecht op papier versterkt (zie elders
in dit magazine). Maar dat wil nog niet zeggen
dat het in de praktijk ook meteen beter gaat.
Zoals bij alle vormen van wet- en regel geving
moet het ingebed worden in het beleid van
organisaties en vervolgens concreet vorm krijgen
in het handelen van de professionals. Van
deze laatsten vraagt dat om bewustwording. Zij
moeten de meerwaarde van herstelrecht naast
het strafrecht erkennen. Heeft een slachtoffer
behoefte aan een bepaalde vorm van herstel?
Wat kun jij daar als professional in betekenen?
“Dat vraagt ook om cultuurverandering. Bij
sommige organisaties is de reflex om na
afhandeling van een zaak over te gaan tot de
orde van de dag. Maar voor slachtoffers is er
vaak geen orde van de dag meer. Voor hen is
het, na de klap van de rechterlijke hamer, nog
niet voorbij. We moeten in alle fasen van het
proces, ook na het vonnis, de infrastructuur van
het herstelrecht serieus nemen en slachtoffers
wijzen op de mogelijkheden die zij hebben.”
Lagen van herstel
Ook daders bewandelen een weg van herstel.
Binnen dit herstelgericht werken worden
schuld, schaamte en herstel bespreekbaar
gemaakt. Dit vindt plaats in onder meer
tbs-klinieken, penitentiaire inrichtingen, justitiële
jeugdinrichtingen en binnen de reclassering.
Analoog aan de fasen die hierbij worden onderscheiden,
kan er bij slachtoffers en nabestaanden
sprake zijn van meerdere lagen van herstel.
Slump formuleert de volgende vier:
• zelfherstel
• netwerkherstel
• herstel met de dader
• herstel met en vanuit de samenleving
“Het verwerken van het leed vormt het zelfherstel.
Daarnaast kan er behoefte zijn aan
herstel met of binnen het netwerk van familie
HERSTELGERICHT WERKEN
Herstelrecht als
nieuw instrument
Naast de traditionele manier van recht doen via een strafvervolging en
veroordeling is de afgelopen decennia het herstelrecht als nieuw instrument
opgekomen. Door herstelrecht toe te passen krijgt het slachtoffer een rol in
de afhandeling en verwerking van het strafbare feit. In de huidige praktijk
krijgt herstelrecht vorm door herstelbemiddeling en herstelgericht werken.
Herstelbemiddeling
Een vorm van herstel is het contact tussen
slachtoffer en dader, de zogenaamde
herstelbemiddeling. Bij het toepassen van
herstelbemiddeling is het uitgangspunt dat
de behoefte van het slachtoffer centraal
staat. Stichting Slachtoffer in Beeld verzorgt
slachtoffer-daderbemiddelingen. Slachtofferdaderbemiddeling
helpt slachtoffers en daders
van misdrijven (en verkeersongevallen) in de
verwerking en draagt bij aan herstel van het
aangedane leed.
Door het betrekken van het slachtoffer en
de dader in het oplossen van het conflict
worden burgers aangesproken op hun eigen
verantwoordelijkheid en eigen kracht. Het
slachtoffer krijgt door herstelbemiddeling
de mogelijkheid om in gesprek te gaan
met de dader, bijvoorbeeld over de schade
of de consequenties van het delict. De
dader krijgt de gelegenheid excuses te
maken of verantwoordelijkheid te nemen
voor het delict. Overigens zullen niet alle
slachtoffers of daders behoefte hebben aan
herstelbemiddeling; afhankelijk van de
wensen van het slachtoffer en de dader moet
steeds worden gekeken of herstelbemiddeling
wenselijk is.
Herstelgericht werken
Herstelgericht werken is het bespreekbaar
maken van schuld, schaamte en herstel
met de dader, het directe slachtoffer is hier
meestal geen onderdeel van. Dit gebeurt in
bijvoorbeeld in TBS-klinieken, penitentiaire
inrichtingen, justitiële jeugdinrichtingen van
de Dienst Justitiële Inrichtingen en binnen de
reclassering.
Mediation in het strafrecht
In 2013 zijn diverse pilots gestart naar herstelbemiddeling
in en om het strafrecht. In de
zomer van 2015 is het evaluatieonderzoek
naar deze pilots afgerond en zijn de resultaten
naar de Tweede Kamer verzonden:
bit.ly/1QujQhA
“Slachtoffer-daderbemiddeling helpt slachtoffers
en daders van misdrijven (en verkeersongevallen)
in de verwerking en draagt bij
aan herstel van het aangedane leed.”
Op basis van de bevindingen uit het onderzoek
wordt verondersteld dat mediation voor
een kleine groep slachtoffers en daders aan
een behoefte voldoet en dat de kosten voor
het landelijke aanbod van mediation in het
strafrecht gedekt kunnen worden door de
besparingen die mediation de strafrechtketen
op zal leveren.
42 | DUPE DUPE | 43

CASUS
Herstelbemiddeling met een
terbeschikking gestelde
Slachtoffer-daderbemiddeling kan op elk gewenst moment en na elk soort
delict. Minder bekend maar toch regelmatig van toepassing, zijn de bemiddelingen
met daders die terbeschikkinggesteld zijn. Juist bij slachtoffers van
deze doorgaans zware delicten bestaat de behoefte aan informatie over de
dader. Hoe gaat het met hem of haar? Moet ik vrezen voor zijn verlof of in
vrijheidsstelling?
Gert Jan Slump van Restorative Justice Nederland
“Het verwerken van het leed
vormt het zelfherstel…”
en vrienden. Denk maar aan de situatie waarbij
een slachtoffer wordt voorgehouden dat hij
of zij misschien mede schuld draagt aan het
delict; ‘wie loopt er nou op dat uur in zijn eentje
door die buurt?’.
Slachtofferhulp Nederland zou zich meer
op de ondersteunende rol van het netwerk
kunnen richten. Herstel richting de dader
kan plaatsvinden via herstelbemiddeling,
bijvoorbeeld in de vorm van mediation.
Tot slot kan ook de band met de
samen leving een deuk oplopen.
Een organisatie als het Schadefonds
Geweldsmisdrijven kan daar iets aan
doen door garant te staan als de dader
niet of nog niet tot betalen in staat is.
In het algemeen zou het goed zijn als de
professionals in de keten zich bewust zijn
van die lagen van herstel, en zich afvragen
hoe zij het slachtoffer daarin kunnen
ondersteunen. Want herstel is maatwerk.
Er past geen sjabloon op.”
Restorative Justice Nederland (RJN)
Deze stichting vormt een
onafhankelijk kennis- en
expertisecentrum op het
gebied van herstelrecht. Tot
het dienstenpakket behoren
onder meer trainingen en
organisatieontwikkeling.
RJN is uit de aard van de
missie, visie en doelstellingen
een netwerkorganisatie en werkt
samen met zeer veel organisaties,
justitiepartners en herstelrechtaanbieders.
www.restorativejustice.nl
Bovendien kunnen partijen in een bemiddeling
afspraken maken over het verlof om
bijvoorbeeld een toevallige ontmoeting voor
te zijn. Een voorbeeld uit de praktijk van
Slachtoffer in Beeld.
Een 40-jarige vrouw werd acht jaar geleden
slachtoffer van poging tot moord. De dader,
destijds lid van dezelfde sportclub, werd
veroordeeld tot drie jaar celstraf en tbs. De
vrouw bleef nadien angstig en deze angst
werd werkelijkheid toen de man tijdens een
proefverlof haar via sms bedreigde. De dader
onderging nadien in de tbs-kliniek diverse
behandelingen.
Door deze behandelingen begreep hij wat
hij zijn slachtoffer had aangedaan. In overleg
met zijn behandelaar besloot hij zich aan
te melden bij Slachtoffer in Beeld voor
herstelbemiddeling zijn excuses aan te bieden.
Bemiddelaar Lily Gruitrooij merkte in het
eerste gesprek zijn oprechte motivatie: ”De
dader gaf direct aan dat hij zijn excuses door
middel van een brief wilde aanbieden. Hij
wilde het slachtoffer geen extra angst aanjagen
maar vooral laten weten dat hij veranderd is.“
Na het eerste gesprek benaderde Lily het
slachtoffer en maakte een afspraak op
neutraal terrein. “Het slachtoffer reageerde
aanvankelijk angstig toen ik contact met
haar legde,” vertelt Lily. “Ze was natuurlijk
ook tijdens zijn verlof bedreigd en wilde
zeker weten dat dit niet opnieuw een
poging was om haar lastig te vallen. Ik
kon haar geruststellen doordat ik de dader
én zijn behandelaar zelf had gesproken.
Bovendien heb ik uitgelegd hoe we haar
persoonsgegevens optimaal beschermen.
Ik zag dat een last van haar schouders
viel.” Net als bij alle bemiddelingen werd
met de betrokkenen besproken wat ze
wilden vertellen en wat ze wilden weten.
Lily: “De dader bood vooral zijn excuses
aan en liet weten dat hij zowel tijdens het
delict als tijdens zijn verlof labiel was. Hij
heeft geschreven wat hij in de kliniek voor
behandelingen heeft gehad en hoe het nu met
hem gaat.
Het slachtoffer was er erg blij mee. Ze besefte
dat hij niet meer dezelfde was en dat ze
niet meer voor hem hoefde te vrezen. Deze
reactie heb ik aan de dader teruggekoppeld
en dat luchtte hem op.” Na de briefwisseling
wilden slachtoffer en dader alsnog een
bemiddelingsgesprek met elkaar aangaan.
“Hierna was het voor beiden klaar. De
dader kon zich verder concentreren op zijn
resocialisatie en het slachtoffer was van haar
angst af.”
“Het slachtoffer
was er erg blij mee.
Ze besefte dat hij
niet meer dezelfde
was en dat ze niet
meer voor hem
hoefde te vrezen.”
44 | DUPE DUPE | 45

DE RECLASSERINGSORGANISATIES EN SLACHTOFFERBEWUST DENKEN
Belang slachtoffer
past
bij onze
doelstellingen
Ook reclasseringsorganisaties spannen zich in om de belangen van slacht offers
en nabestaanden in te bedden in hun werkzaamheden. Hoe doen zij dat? En hoe
verloopt daarbij de samenwerking met Slachtofferhulp Nederland? Een gesprek
met projectlid landelijke 3RO projectgroep Slachtofferbeleid Kees Blanken (tevens
beleidsmedewerker Leger des Heils), Harriët Hoovers van Stich ting Verslavings ­
re classering GGZ Palier in Den Haag en casemanager Siekina Dalhuysen van
Slacht offerhulp Nederland.
Fotografie
Marco Magielse
De drie reclasseringsorganisaties
(Reclassering Nederland, Stichting
Verslavingsreclassering GGZ en
Leger des Heils) zijn dader-georiënteerd.
Hun missies laten
zich als volgt samenvatten: het
voorkomen en verminderen van
crimineel gedrag en recidive, door het gedrag
van hun cliënten (verdachten en veroordeelden)
positief te beïnvloeden en de risico’s te
beheersen. Toch doen ook zij er van alles aan
om het slachtofferperspectief binnen hun werk
een plaats te geven. “Logisch”, vindt Blanken.
“Slachtoffers krijgen een steeds grotere rol in
het strafproces. Aangezien reclassering daar
deel van uitmaakt, gaan wij daar ook in mee.
Zo kunnen wij eraan bijdragen dat slachtoffers
niet opnieuw leed wordt aangedaan.”
Toetsing bij belanghebbende
Hoe pakken de reclasseringsorganisaties
dit op? “Wij werken al ruimt tien jaar met de
risicotaxatie RISc”, antwoordt Hoovers.
“Daar zit de verhouding dader-slachtoffer al
in. In het gesprek met onze cliënt peilen wij of
het voor hem duidelijk is wat de impact op het
slachtoffer is. Daarop volgt de afweging of de
cliënt nog een gevaar vormt voor het slachtoffer,
en of wij bij verlof of vrijlating voorwaarden
willen adviseren in de vorm van bijvoorbeeld
een gebieds- of contactverbod. Nieuw is dat
wij dit nu via Slachtofferhulp Nederland ook bij
de belanghebbende toetsen. Wil het slachtoffer
die voorwaarde wel? Een gebiedsverbod
verraadt bijvoorbeeld waar het slachtoffer
woont. Dat kan zeer ongewenst zijn.”
De informatie die de toetsing oplevert, werkt
twee kanten op. Als een voorwaarde niet
in het belang van een slachtoffer blijkt te
zijn, kan die worden geschrapt. Maar het
helpt ook om een dader te laten begrijpen
waarom een voorwaarde wordt gesteld.
Blanken: “Stel dat een dader niet in zijn woonplaats
mag komen, omdat het slachtoffer laat
weten dat dit nachtmerries veroorzaakt bij haar
V.l.n.r. casemanager Siekina Dalhuysen
van Slachtofferhulp Nederland;
Harriët Hoovers van Stichting
Verslavingsreclassering GGZ Palier
in Den Haag; Kees Blanken, projectlid
landelijke 3RO projectgroep Slachtofferbeleid
(tevens beleidsmedewerker Leger des Heils).
46 | DUPE
DUPE | 47

“Slachtoffers en
nabestaanden bevinden
zich na een ernstige
gebeurtenis ineens
in een complexe
situatie met mogelijk
een strafproces. Ze
zijn vaak bang.”
kinderen. Dat kan ertoe leiden dat een dader
eerder vrede heeft met zo’n gebiedsverbod.”
Ambassadeurs
Slachtofferperspectief inbedden in dader-georiënteerde
organisaties; dat gaat niet
helemaal vanzelf. Het vergt een cultuurverandering,
waarbij de aandacht voor een nieuwe
bron van informatie (namelijk het slachtoffer)
niet altijd vanzelfsprekend is. “Maar we doen
er van alles aan”, weet Hoovers. “We zetten
allerlei hulpmiddelen in, zoals e-learning,
informatiemateriaal en posters. We willen dat
reclasseringswerkers bij het opstellen van
het reclasseringsadvies en het voeren van de
gesprekken met onze cliënten ook stilstaan
bij de impact op het slachtoffer. We hebben
daarvoor bijvoorbeeld een speciaal kaartje
ontwikkeld, waarop enkele vragen staan die
daarbij gesteld kunnen worden. Daarnaast
zijn er landelijk vijftien ambassadeurs actief,
waar ik er zelf één van ben, die dit binnen
onze organisaties onder de aandacht brengen.
Zij dragen bij aan de implementatie van
het slachtofferbewust werken in de regio’s.
De ambassadeurs wijzen op het belang van
het slachtofferperspectief, én op het feit dat
het aansluit op onze eigen doelstellingen.”
Winst uit alles
De hamvraag: werkt het? Draagt slachtofferbewust
werken binnen 3RO bij aan de
belangen van slachtoffers en nabestaanden
en aan het voorkomen van nieuw leed?
Blanken en Hoovers zien binnen hun organisaties
nieuw gedrag en nieuw bewustzijn
opbloeien, ook al heeft de omslag tijd nodig.
Casemanager van Slachtofferhulp Nederland
Dalhuysen bevestigt de positieve
ontwikkeling. “Slachtoffers en nabestaanden
bevinden zich na een ernstige gebeurtenis
ineens in een complexe situatie met mogelijk
een strafproces. Ze zijn vaak bang.
Die angst kunnen we voor een belangrijk
deel wegnemen door ze te laten weten dat
we samenwerken met de reclassering. Ze
kunnen aangeven wat hun wensen zijn.
Bijvoorbeeld dat ze geen contact met de
dader willen en dat die hen dus ook niet
moet opbellen.” Hoovers: “Dat is voor ons al
meteen mooie input. We vertellen zoiets aan
onze cliënt en kunnen kijken hoe hij daarop
reageert. Dat kunnen we dan weer gebruiken
voor wat wij willen bereiken: gedragsverandering.
Met andere woorden: je haalt winst
uit alles wat je bespreekbaar maakt. Dat
zie ik als een groot voordeel van de samenwerking
met Slachtofferhulp Nederland.”
Dalhuysen: “Het vertaalt zich heel concreet
terug richting slachtoffers. In dit voorbeeld
hoeft hij of zij niet meer te schrikken als de
telefoon gaat, omdat wij hebben kunnen regelen
dat de dader inderdaad niet zal bellen.
Zo verminderen we met alle betrokkenen de
angst, en dragen we bij aan de verwerking.”
Het echte verhaal
Voor de samenwerking tussen 3RO en
Slachtofferhulp Nederland is een gezamenlijk
werkproces opgesteld. Overigens moeten
zowel slachtoffer als dader ermee instemmen
dat reclasseringswerkers en casemanagers
ruggenspraak houden. Als die instemming
er niet is, kunnen eventuele wensen van
slachtoffers via het Openbaar Ministerie alsnog
tijdens de zitting worden meegewogen.
Als de instemming er wel is, doen in veel gevallen
alle betrokkenen er hun voordeel mee.
Slachtofferhulp Nederland kan haar cliënten
beter helpen, en de reclasseringsorganisaties
kunnen hun werk beter doen.
Slachtoffers vinden er een vorm van erkenning
in, en de mogelijkheid om invloed
uit te oefenen. Ook voor daders heeft het
vaak meerwaarde, zo weet Blanken.
“Zij staan vaak niet stil bij de impact van hun
daad op hun slachtoffers. Een inbreker denkt:
hoe kan ze er nou last van hebben, ze lag
toch te slapen? Maar als je dan vertelt dat
iemand zich in haar eigen huis niet veilig
voelt en geen oog meer dicht doet, snappen
ze het wel. Daarmee kunnen wij dus
een positieve gedragsverandering bevorderen.
Het echte verhaal maakt daarbij de
meeste indruk, en dat is het verhaal van het
slachtoffer zelf. Dankzij de samen werking
met Slachtofferhulp Nederland kunnen
we dat verhaal nu vaker vertellen.”
“Stel dat een dader niet
in zijn woonplaats mag
komen, omdat het
slachtoffer laat weten
dat dit nachtmerries
veroorzaakt bij haar
kinderen. Dat kan ertoe
leiden dat een dader
eerder vrede heeft met
zo’n gebiedsverbod.”
48 | DUPE
DUPE | 49

SLACHTOFFERGERICHT WERKEN EN HERSTEL
SLACHTOFFERDOSSIER
Herstel estafette verhoogt
slachtoffer bewustzijn
in detentie
Nabestaanden en slachtoffers van zware gewelds misdrijven
krijgen veelal te maken met een wir war van
regelzaken en correspondentie. Al geruime tijd gaven de
lotgenotenorganisaties aan behoefte te hebben aan een
na slagwerk waarin beschreven staat wat hun rechten zijn
en wat de verschillende organisaties voor hen kunnen
be tekenen. Het idee van een keten-clientdossier was
hier mee geboren.
Politie, Openbaar Ministerie, Slachtofferhulp Nederland, Slachtoffer
in Beeld, Stichting Muur Tegen Geweld, Dienst Justitiële
Inrichtingen, Schadefonds Geweldsmisdrijven en de 3
Reclasseringsorganisaties werken mee aan dit initiatief. Het
papieren naslagwerk is een voorloper van het digitale slachtofferdossier
dat in 2018 gerealiseerd moet zijn. In het dossier
worden slachtoffers en nabestaanden geïnformeerd vanuit de
verschillende deelnemende organisatie over bijvoorbeeld de
informatieverstrekking, dienstverlening, bejegening, herstelcontactmogelijkheden
en schadevergoedingsmogelijkheden.
SIEKINA DALHUYSEN, CASEMANAGER
SLACHTOFFERHULP NEDERLAND:
‘Het is niet per definitie gezegd dat het papierendossier dan
verdwijnt. Voor nabestaanden en slachtoffers kan het dossier
een rol spelen in hun verwerkingsproces van de trauma- of
de verlieservaring. Nabestaanden reageren positief en voelen
zich erkend door op ieder moment het naslag werk te kunnen
raadplegen.’
SLACHTOFFERGERICHT
WERKEN EN HERSTEL zijn sinds
enkele jaren onderdeel van het beleid
van De Dienst Justitiële Inrichtingen.
Om de inrichtingen daadwerkelijk
meer slachtoffer-minded te maken
en om herstelbemiddeling tussen
slachtoffer en dader te bevorderen,
wordt samen met Slachtoffer in
Beeld een zogeheten herstelestafette
georganiseerd.
In totaal nemen 25 inrichtingen deel
aan de estafette die anderhalf jaar
duurt en op 18 februari 2016 (rond
de Europese Dag van het Slachtoffer
op 22 februari) in de PI Nieuwegein
finisht. Tijdens een Dag van Herstel
krijgt het personeel en een deel van
de gedetineerden aan de hand van
filmmateriaal, interviews en discussie
inzicht in de gevolgen voor slachtoffers
van een delict.
Aanvullend wordt getraind om
thema’s als schaamte, schuld en spijt
bespreekbaar te maken en er wordt
uitleg gegeven over de werkwijze van
slachtoffer-daderbemiddeling.
50 | DUPE
DUPE | 51

INFORMATIEPUNT DETENTIEVERLOOP (IDV)
Van
doorgeefluik
naar maatwerk
Sinds 2011 informeert het IDV slachtoffers en nabestaanden van zeer ernstige
delicten over het verloop van de straf die door de rechter is uitgesproken. Dat kan
gaan over zaken als verlof, vrijlating of ontsnapping van veroordeelden. In het nog
prille bestaan heeft het IDV hier een behoorlijke ontwikkeling in doorgemaakt,
waarvan het eindpunt nog niet bereikt is. Hans Jongman, coördinator IDV bij het
Openbaar Ministerie, OM Oost.
Hans Jongman, coördinator IDV bij het Openbaar Ministerie, OM Oost
Fotografie
Elsbeth Struijk van Bergen
“De komst van het IDV
betekende dus pure
winst, ook al beperkte
de functie zich in de
beginperiode tot die
van doorgeefluik.”
“Voor 2011 hadden slachtoffers en nabestaanden
geen informatiepositie”, weet Jongman.
“Ze kregen nauwelijks iets te horen over het
vonnis, de detentie en het verloop daarvan.
De komst van het IDV betekende dus pure
winst, ook al beperkte de functie zich in de
beginperiode tot die van doorgeefluik.”
De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), Justitiële
Jeugdinrichtingen (JJI) en TBS klinieken
verstrekten informatie over bijvoorbeeld het
verlof van een ingeslotene, en IDV gaf dat
door aan slachtoffers en nabestaanden.
“Al snel bleek dat deze wijze van informatieverschaffing
veel vragen opriep. Wij besloten
daarop deze situatie om te draaien en zelf
meer informatie te geven. Een goed voorbeeld
daarvan is de brief waarmee aan
slachtoffers en nabestaanden het einde van
een detentie wordt medegedeeld. De twee
regels waar dit schrijven oorspronkelijk uit
bestond, is uitgebreid tot een document
dat onder meer ook de voorwaarden vermeld
waaronder een vrijlating plaatsvindt.”
Geen nare verrassingen
Er is dus veel bereikt, maar het einde is nog
lang niet in zicht. Het IDV sluit aan als ketenpartner
in diverse overlegvormen. Bijvoorbeeld
in het onderzoek naar nabestaanden van
‘oude’ moorden en het onderzoek naar de informatieplicht
van instellingen. Jongman: “Ook
in de dagelijkse operatie wordt het contact met
de partners geïntensiveerd. Dit alles met als
doel om slachtoffers en nabestaanden zo goed
mogelijk te informeren en nare verrassingen zo
veel mogelijk te vermijden.” Of, zoals in 2011
bij de opening van het IDV werd geformuleerd:
‘Jarenlang zijn slachtoffers en nabestaanden
door Justitie gezien als bron van informatie.
Dankzij het IDV krijgen zij nu ook informatie.’
52 | DUPE
DUPE | 53

ADVOCAAT RICHARD KORVER PLEIT VOOR EEN BETERE POSITIE VAN SLACHTOFFERS:
Empowerment
van het
slachtoffer
Zijn nieuwe kantoor is slechts twee dagen oud. De werkwijze van de zes kers verse
‘Richard Korver Advocaten’ kenmerkt zich door afwijken van gebaande paden en is
gericht op intensieve samenwerking met andere disciplines. ‘Ik vind het interessant
als je recht kunt maken,’ zegt Korver.
Illustratie
Enkeling
Mede daarom zet hij zich als advocaat al jaren in voor de verbetering van de positie
van slacht offers van ernstige misdrijven. ‘Het is een rechtsgebied dat relatief nieuw
is en waar nog veel verbetering valt te behalen. Dat zie ik dagelijks in mijn praktijk.
Waar ik kan, oefen ik daar invloed op uit.’
54 | DUPE

ADVOCAAT RICHARD KORVER PLEIT VOOR EEN BETERE POSITIE VAN SLACHTOFFERS
Het is met de rechten van slachtoffers
in Nederland nog steeds
treurig gesteld, vindt Korver.
Hij pleit voor verbetering van
die rechten, maar wil ook dat
iedereen doordrongen is van
de huidige positie van slachtoffers
bij strafzaken. ‘Je hebt als slachtoffer
te accepteren dat je geen partij bent. In het
strafproces ben je volkomen afhankelijk van
anderen. Dat moet anders. Door slachtoffers
een sterkere positie te geven, kunnen
zij overleven in plaats van slachtoffer blijven.
Dat komt niet alleen het slachtoffer, maar
de hele samenleving ten goede. Empowerment
van het slachtoffer betekent uiteindelijk
versterking van de maatschappij. Daarom
blijf ik er continu aandacht voor vragen.’
Neem slachtoffers serieus
Dat de aandacht voor slachtoffers relatief
nieuw is, komt volgens Korver omdat de
wetgeving tweehonderd jaar geleden is
ontstaan als instrument om de burger te
beschermen tegen de ‘boze overheid’.
“Je hebt wel recht op een correcte
bejegening, recht op inzage in het
strafdossier en recht op schadevergoeding,
maar als het niet gebeurt,
dan gebeurt het niet.”
“Als je slachtoffers serieus
wilt nemen, geef ze
daar dan ook serieuze
mogelijkheden voor.”
Het draait in de rechtszaal om verdachten en
om herstel van de geschonden rechtsbetrekking.
Eeuwenlang had het slachtoffer geen
rol. Korver verwondert zich daarover: ‘Terwijl
het slachtoffer eigenlijk de bestaansreden van
de strafzaak is! Pas tien jaar geleden werd
het spreekrecht voor slachtoffers ingevoerd
en vijf jaar geleden de Wet versterking positie
slachtoffers.’ Korver vindt dat stappen in de
goede richting, maar geen sterke middelen,
omdat je als slachtoffer niks kunt afdwingen:
‘Je hebt wel recht op een correcte bejegening,
recht op inzage in het strafdossier en recht op
schadevergoeding, maar als het niet gebeurt,
dan gebeurt het niet. Je hebt geen sanctiemogelijkheden,
geen recht op hoger beroep.’
Korver ziet het vaak misgaan: ‘Ik heb deze
week de stiefmoeder van Nicole van den
Hurk bijgestaan. Ze wilde graag haar verhaal
doen in de rechtszaal om de rechtbank en
de verdachte te laten weten wat de vermissing
en de gewelddadige dood van Nicole
met het gezin heeft gedaan. Dat mocht niet
omdat spreekrecht voor stiefouders niet is
geregeld in de wet. Toch heeft de stiefmoeder
jaren voor het meisje gezorgd en mocht ze
wel toestemming geven voor het opgraven
van het stoffelijk overschot. En je verhaal
doen mag dan niet? Dat vind ik onbegrijpelijk.
Daarom pleit ik nu voor een wetswijziging. Als
je slachtoffers serieus wilt nemen, geef ze
daar dan ook serieuze mogelijkheden voor.’
Betere positie cruciaal voor herstel
‘Waarom dat zo belangrijk is? Omdat de acceptatie
van de rechtstaat in het geding is’, stelt
Korver. ‘Als slachtoffers niet mogen meedoen,
bestaat het risico dat ze het vertrouwen in
de rechtstaat verliezen. Daarbij is het helend
in de verwerking. Als je je verhaal aan de
rechtbank en de verdachte kunt vertellen, als
je duidelijk mag maken wat de impact op jouw
leven is, dan krijg je het gevoel van controle
terug. Daar hebben mensen behoefte aan.
Want slachtoffer worden van een misdrijf,
betekent per definitie de controle
verliezen. Als je iets kunt inbrengen in
je eigen zaak kun je herstellen, weer
vertrouwen krijgen en verder leven.’
Een vaste plek in de rechtszaal
De verhalen van slachtoffers uit zijn dagelijkse
praktijk beschreef Korver in 2012 in een boek:
Recht van spreken. Daarmee zette hij zijn
pleidooi voor een betere positie voor slachtoffers
kracht bij. Behalve aan de kaak stellen
wat er mis is in het systeem, doet hij ook
“Verdiep je in mensen,
vraag wat ze willen,
waar ze behoefte aan
hebben.”
aan bevelingen. In het boek staan er zeventig.
‘Maar in de kern gaat het om twee punten’,
zegt Korver. ‘Ten eerste: maak van slachtoffers
een volwaardige procespartij, met dezelfde
rechten als het Openbaar Ministerie en de verdediging.
Zo kun je als slachtoffer actief deelnemen
aan de strafproces en word je automatisch
gehoord. Geef het slachtoffer een vaste
plek in de rechtszaal, letterlijk en figuurlijk.’
Wat volgens Korver verder belangrijk is voor
iedereen in de strafrechtketen: ‘Praat met
slachtoffers. Ik sprak laatst een man die al
dertig jaar in een tbs-kliniek werkt. Van tbs’ers
wist hij alles af, maar hij had nog nooit met een
slachtoffer gesproken. Verdiep je in mensen,
vraag wat ze willen, waar ze behoefte aan hebben.
In een restaurant krijg je ook keuzes: wilt
u een tafeltje bij het raam? Uw biefstuk rare of
medium gebakken? Maar als slachtoffer ben je
op jezelf aangewezen. Praat met en niet over
slachtoffers, want ‘het’ slachtoffer bestaat niet.’
Diepgaande cultuurverandering
Dat klinkt allemaal zo simpel, waarom gebeurt
het dan nog niet? ‘Het gebeurt steeds
meer’, nuanceert Korver. ‘Er is steeds meer
begrip voor slachtoffers en meer bereidheid
om er wat aan toe doen, om hun positie te
verbeteren. Ik ben voorzitter van het Landelijk
Advocaten Netwerk Gewelds- en Zeden
Slachtoffers (LANGZS). Wij richten ons op
het vergroten van de deskundigheid van
advocaten die slachtoffers bijstaan en op
het versterken van de positie van slachtoffers
van gewelds- en zedenmisdrijven.
We maken ons hard voor goede juridische
ondersteuning en beschrijven bijvoorbeeld
misstanden in het strafrechtelijk proces in een
zwartboek, zodat ze voor iedereen zichtbaar
zijn en we ze in de toekomst kunnen
voorkomen. We constateren regelmatig een
krampachtige reactie van de rechtspraak als
“Uiteindelijk moeten
mensen zich er
persoonlijk voor
inzetten dat het
anders gaat”
het gaat om zaken die slachtoffers aangaan.
Binnen de rechtspraak is nog lang niet iedereen
overtuigd van het feit dat het slachtoffer
een volwaardige rol in het strafprocesrecht
behoort toe te komen. In ieder geval een
rol waarbij het slachtoffer op zijn minst in de
gelegenheid is om aan het proces deel te
nemen. Maar het gaat hier om een diepgaande
cultuurverandering en dat heeft tijd nodig.
Voor veel professionals in de rechtszaal is
het wennen; ze zien slachtoffers nog vaak
als opdringerige, lastige wezens. En in de
klassieke opleidingspraktijk zijn de doelen
van het strafrecht gericht op vergelding en
generale en speciale preventie. Maar de
aandacht voor het slachtoffer bleef onderbelicht.
Heel langzaam komt daar nu verandering
in, onder meer door een andere
invulling van het begrip wiedergutmachung.’
“Goede samenwerking
tussen alle belangenbehartigers
van slachtoffers
is essentieel.”
Samenwerken in plaats van ketendenken
Ook de wetgever is volgens Korver nog niet
doordrongen van het belang het slachtoffer
volwaardig te laten meedoen. ‘Wel van het feit
dat het beter kan, maar er wordt nog teveel
in ketens en protocollen gedacht. Daarbij
worden advocaten vaak niet betrokken.
Goede samenwerking tussen alle belangenbehartigers
van slachtoffers is essentieel.
Wat ik vaak zie, is dat het wel gebeurt als je
elkaar kent. Uiteindelijk moeten mensen zich
er persoonlijk voor inzetten dat het anders
gaat. En dat doen zij als ze doordrongen zijn
van de impact van het misdrijf op het leven
van het slachtoffer. Dus: geef slachtoffers
ruimte voor hun verhaal. Laat ze hun visie op
de strafzaak vertellen en geef ze daarmee het
gevoel dat ze invloed hebben op de straf.’
56 | DUPE
DUPE | 57

WELKE ONDERSTEUNING
KAN POLITIE BIEDEN?
Geen
verdachte
en dan?
Fotografie
Elsbeth Struijk van Bergen
Soms slaagt de politie er niet in om een verdachte op te sporen.
Voor slachtoffers en nabestaanden kan het dan lastig zijn om
genoegdoening te krijgen. Welke ondersteuning kun je hen in
een dergelijke situatie toch bieden? Een gesprek met Hester
Hageman, projectleider ‘Zonder verdachte’ binnen het ketenbrede
implementatietraject ‘Recht doen aan slachtoffers’ en interim
implementatie manager van het programma ‘Slacht offerzorg’ bij de
Nationale Politie.
58 | DUPE
DUPE | 59

WELKE ONDERSTEUNING KAN POLITIE BIEDEN?
JJe wil als slachtoffer of nabestaande
natuurlijk het liefst dat een delict
je niet was overkomen. Maar als er
een verdachte is, kan tenminste het
hele proces van ‘recht doen’ worden
doorlopen. In het geval van maatwerkzaken
(moord, doodslag, ernstig
geweld en complexe zedenzaken)
zullen de casemanager van Slachtofferhulp,
de familierechercheur van de politie
en de zaakscoördinator van het Openbaar
Ministerie slachtoffers en nabestaanden
daarbij zo zorgvuldig mogelijk begeleiden.
“Zwaardere zaken zonder verdachte lopen
vaak langer en leveren soms uiteindelijk
toch niets op.”
Hoe werkt dat wanneer een verdachte ontbreekt?
“In dergelijke gevallen is de politie de
aangewezen partij voor het verstrekken van
informatie over de zaak,” antwoordt Hester
Hageman. “Zwaardere zaken zonder verdachte
lopen vaak langer en leveren soms uiteindelijk
toch niets op. In zo’n situatie kunnen er heel
andere gesprekken tussen een slachtoffer en
een rechercheur ontstaan. De centrale vraag
voor een slachtoffer wordt al snel: ‘doet de
politie wel genoeg om de dader te vinden?’”.
‘Opsporingsbelang’
“Let op, dit
is geen soft
gedoe…”
Natuurlijk kan een slachtoffer in een dergelijke
situatie nog altijd rekenen op begeleiding
vanuit Slachtofferhulp Nederland en compensatie
van het Schadefonds Geweldsmisdrijven.
Maar er vindt geen genoegdoening plaats
in de vorm van een vonnis of een andere
afdoening. Daarmee wordt het moeilijk om
zo’n traumatiserende gebeurtenis af te ronden
“We hebben het hier over
een programma dat ons
helpt om ons werk beter
te doen…”
en achter je te laten. Het is dus van groot
belang om dan de op het slachtoffer gerichte
taken op te pakken, vindt Hageman. “Juist
in deze situaties moet je informatie geven
over wat de politie doet om een zaak op te
lossen en wat de uitkomst daarvan is. Tot
nu toe was het voor politiemedewerkers niet
altijd duidelijk wat ze wel en niet met slachtoffers
en nabestaanden moeten en mogen
delen. En omdat ze het niet weten, is het al
snel: ‘helaas kunnen we u in het opsporingsbelang
niets vertellen’. Dat is wel zo ongeveer
het laatste wat je wil horen als jou iets ergs
is overkomen. Kortom, we gaan de collega’s
helpen om hier beter mee om te gaan.”
Geen soft gedoe
Dit gebeurt via het programma ‘Slachtofferzorg’,
binnen het domein Dienstverlening.
Hageman: “Let op, dit is geen soft gedoe.
We hebben het hier over een programma
dat ons helpt om ons werk beter te doen,
om ons verder in ons vak te bekwamen.
Het gaat ook niet om het geven van slachtofferhulp.
Daar hebben we Slachtofferhulp
Nederland en andere organisaties voor.”
Belangrijke uitgangspunten van het programma
‘Slachtofferzorg’ binnen de politie zijn:
• ‘boeven vangen’ met aandacht
voor het slachtoffer;
• het slachtoffer is een volwaardige
‘stakeholder’ in een zaak;
• goede slachtofferzorg is mede bepalend
voor het vertrouwen in de politie.
“De korpsleiding staat hier 100% achter. Wij
treffen nu voorbereidingen voor een gefaseerde
invoering. Straks beschikken we over
nieuwe minimale wettelijke eisen waaraan
slachtofferzorg door de politie in alle zaken
moet voldoen. Voor slachtoffers van zaken
met verdachte, zetten we een stap extra, zoals
informatievoorziening door de keten heen.”
Kan beter
De politie is van oudsher gericht op daders,
maar geeft -zeker sinds de komst
van familierechercheurs- steeds meer
aandacht aan slachtoffers. “Voor maatwerkzaken
organiseren we dat eigenlijk
vanzelf al goed”, aldus Hageman.
“Maar andere delicten kunnen net zo goed
grote impact hebben op slachtoffers. Denk
maar aan bedreiging, straatroof of overvallen.
Die laatste vallen bij ons onder de noemer
“We gaan een basispakket leveren dat beter
aansluit op de huidige tijd. Dat geldt voor
zaken met en zonder verdachte.”
High Impact Crime (HIC). Hier hebben we
een speciale aanpak voor ontwikkeld. Sinds
een jaar of twee is het bij HIC-delicten een
regel dat het slachtoffer binnen veertien
dagen iets van ons moet horen. Dat wordt
gefaseerd uitgebreid naar andere delicten.”
Maar het slachtoffer- en ketenbewustzijn kan
nog beter. “Als na een overval op een supermarkt
de bedrijfsleider aangifte doet, is hij
degene die in ons proces als eerste contactpersoon
staat geregistreerd. Hij krijgt informatie
van ons over de voortgang van de zaak,
en dus niet de kassière die het pistool tegen
haar hoofd heeft gevoeld. Dat is een voorbeeld
van hoe we slachtofferzorg nog teveel
ophangen aan de eigen politieprocessen.”
Basispakket
De politie heeft dus soms een andere mindset
nodig. “We gaan een basispakket leveren
dat beter aansluit op de huidige tijd. Dat
geldt voor zaken met en zonder verdachte.
We stellen een pakket samen, waarmee
wij slachtoffers als zodanig gaan erkennen,
registreren (met vereenvoudigde IT), op de
hoogte houden van het verloop van een
zaak en doorverwijzen naar relevante hulpinstanties.
Politiemensen hebben voor hun
vak gekozen omdat ze betekenisvol werk
willen doen. Wij geven ze instrumenten die
hen helpen om dat waar te maken.”
60 | DUPE
DUPE | 61

NABESTAANDE MANUELA PIETERSE
Ondersteuning
scheelde ons veel
extra stress
Fotografie
Marco Magielsen
In 2012 werd de 15-jarige Ximena Pieterse door een psychisch gestoorde
man vermoord. De nabestaanden kwamen van het ene op het andere
moment terecht in een nachtmerrie. Moeder Manuela Pieterse blikt terug
op de ondersteuning die zij kreeg van “het driehoekje”.
Jullie gingen na de moord door een
extreem zware periode. Wat had
je op zo’n moment aan de ondersteuning
van de casemanager van
Slachtofferhulp Nederland?
“Onze casemanager was Ilona Toet. Ze
nam ons veel uit handen. Daarbij ging
het precies om de zaken waar je in zo’n
situatie zelf zo min mogelijk mee bezig wil
zijn. Ze onderhield het contact met het
Openbaar Ministerie, de advocaat, de
boekhouder en diverse andere partijen.
Ze adviseerde ons verder over de schadevergoeding
en over wat de argumenten
waren om wel of niet met de dader in
gesprek te gaan. Al die ondersteuning
scheelde ons enorm veel extra stress.”
Had je het idee dat de samenwerking
tussen casemanager, familie-rechercheur
en zaakscoördinator goed was?
“Dat driehoekje liep lekker. We merkten
dat zij elkaar op de hoogte hielden van
alle ontwikkelingen. Dat is prettig, omdat
je dan als nabestaande geen doorgeefluik
van informatie bent. Toen wij bijvoorbeeld
het voorgesprek met de Officier van Justitie
hadden, hoefden wij niets uit te leggen.”
Verliep het contact met
politie en OM ook goed?
“We hadden twee prettige familierechercheurs.
Daarmee hebben wij
nog contact gehad tot een half jaar
na de datum waarop het hoger beroep
van de dader gediend zou hebben.
Op die manier krijg je een goede
afronding. De zaakscoördinator van
het OM hebben wij nooit gesproken.
We hadden of direct contact met de
Officier, of het contact verliep via Ilona.”
Jullie ervaringen zijn wat de ondersteuning
betreft positief. Zie jij
toch nog ruimte voor verbetering?
“Er zijn wel wat dingetjes mis gegaan. Kort
na de moord vond er een bijeenkomst
plaats op school. Slachtofferhulp Nederland
was daar ook bij aanwezig. Iemand
van hen stuurde toen een medeleerling
van onze zoon de parkeerplaats op om
ons op te vangen. Dat was nota bene een
jongen die zelf net zijn vader had verloren.
Hoe kun je dat nou doen? Achteraf is die
gang van zaken intern bij Slachtofferhulp
besproken. Een ander incident speelde
rondom het hoger beroep dat de dader
wilde instellen. Wij moesten via de pers
vernemen dat hij dat hoger beroep
introk. Dat deed echt wel even pijn.”
Kun je uitleggen waarom
zoiets pijn doet?
“Ten eerste voelt het als miskenning. Een
lokale journalist had van de advocaat
van de dader over de intrekking gehoord.
Vervolgens belde hij iemand van het
OM. Die bevestigde dat toen gewoon.
Wij hadden ons mentaal weer helemaal
moeten opladen voor dat hoger beroep.
Als je dan via de pers te horen krijgt dat
het niet doorgaat, voelt dat alsof het OM
geen idee heeft van wat het allemaal voor
je betekent. Achteraf was de uitleg dat ze
de communicatie richting slachtoffers en
nabestaanden altijd opsparen tot aan het
einde van de dag. Dan denk ik: sorry hoor,
maar je legt ons toch niet op een stapel
met de tasjesdieven en zakkenrollers?”.
Heb je nu nog contact
met “het driehoekje”?
“Wel met Ilona. Ze belt af en toe om
te vragen hoe het gaat. Ik loop momenteel
rond met plannen voor een
bureau voor hulpverlening aan jongeren,
en daar coacht ze mij een beetje
in. Misschien hebben wij het toevallig
getroffen met onze casemanager, maar
voor ons is Ilona echt een topwijf.”
62 | DUPE
DUPE | 63

WETENSCHAP EN SLACHTOFFERS
CV
Levensverhalen,
stereotypen
Pauline Aarten is universitair
docent bij INTERVICT. Zij
is opgeleid als criminoloog
en orthopedagoog en heeft
in 2014 haar proefschrift
verdedigd aan de Vrije
Universiteit Amsterdam.
Samen met Prof dr. Antony
Pemberton (initiatiefnemer
en projectleider), Eva Mulder
en Irma van Cleven werkt zij
aan het project ‘Verhalen over
recht en rechtvaardigheid’.
en negatieve
reacties
De wetenschap houdt zich bezig met onderzoek
naar -en kennis over- slachtoffers van misdrijven.
Drie medewerkers van INTERVICT, het inter nationale
slachtofferwetenschapsinstituut van Tilburg
Uni versity, vertellen naar welke onderwerpen zij
momenteel onderzoek doen.
DR. PAULINE AARTEN
Verhalen over recht
en rechtvaardigheid
“In dit project staan de levensverhalen van
slachtoffers centraal. Om mensen te begrijpen,
is het namelijk belangrijk om hun levensverhalen
horen. Verhalen helpen ook om zin en
betekenis te geven aan belangrijke gebeurtenissen.
Dit is zeer belangrijk voor slachtoffers:
zij proberen de oorzaken van de gebeurtenis
te verklaren, grip te krijgen op de gevolgen,
en te duiden in hoeverre deze negatieve
gebeurtenis voor continuïteit zorgt in hun
levensverhaal. Deze continuïteit is belangrijk,
omdat het bijdraagt aan een beter welzijn.
Naast het slachtofferschap staat de ‘reactie
van het recht’ centraal. Slachtoffers krijgen
een steeds stevigere positie in het strafrecht,
en hun rol in het strafproces heeft ook een
sterk verhalend karakter. Denk bijvoorbeeld
aan de slachtofferverklaring. Het strafrecht
kan bijdragen aan de zin en betekenisgeving
die slachtoffers geven aan wat hen is overkomen.
Het strafrecht kan op deze wijze de
binding met de samenleving, die het slachtoffer
verloren is, proberen te herstellen.”
“Stel dat een dader niet
in zijn woonplaats
mag komen, omdat het
slachtoffer laat weten
dat dit nachtmerries
veroorzaakt bij haar
kinderen. Dat kan
ertoe leiden dat
een dader eerder
vrede heeft met zo’n
gebiedsverbod.”
De vraag
“We kunnen met zekerheid zeggen dat slachtoffers
veel waarde hechten aan hun rol in het
strafrecht. Maar we weten nog weinig over
de impact van het recht op hun slachtofferverhaal
en de continuïteit van hun levensverhaal.
Draagt het recht bij aan de zin en
betekenisgeving van hun negatieve ervaring?
Zo ja, kunnen slachtoffers deze negatieve
verhalen achter zicht laten en doorgaan met
hun leven? En hoe plaatsen slachtoffers hun
slachtofferschap en de ‘rechtsreactie’ in hun
levensverhaal? Hoe vormen deze gebeurtenissen
een onderdeel van hun identiteit?”
Het doel
“Het onderzoek richt zich binnen dit project op
slachtoffers van ernstige gewelds- en zedendelicten
en nabestaanden van levensdelicten
die ondersteuning krijgen van Slachtofferhulp
Nederland. In totaal willen we van 90 slachtoffers
hun levensverhaal horen. We geven ze
de gelegenheid hun verhaal te doen: dat is het
verhaal vooraf aan het slachtofferschap, hun
slachtofferschap, hun ervaring met de ‘rechtsreactie’
en de wijze waarin ze dit verhaal zelf
verenigen met andere hoofdstukken in hun
leven. Op deze manier proberen we inzicht te
krijgen in hoeverre slachtoffers hun slachtofferschap
en ‘rechtsreactie’ plaatsen in hun levensverhaal
en hoe het recht beter kan aansluiten
op de behoeften en beleving van slachtoffers.”
64 | DUPE
DUPE | 65

CV
CV
Eva Mulder is sinds
oktober 2015 promovenda
bij INTERVICT. Na
haar bachelor psychologie
in Groningen en master
victimology & criminal
justice in Tilburg, heeft zij
als junior onderzoeker bij
INTERVICT gewerkt.
Alice Bosma is sinds
september 2014 promovenda
bij INTERVICT. Zij heeft
daarvoor zowel de juridische
onderzoeksmaster als de master
victimology & criminal justice
afgerond aan Tilburg University.
“Om beter grip te
krijgen op de emoties
en onbewuste
houdingen van
mensen tegenover
slachtoffers, vormen
impliciete metingen
een veelbelovend
instrument.”
“Hoe kunnen we het
strafrecht zo inrichten
dat er zo min mogelijk
prikkels bestaan om
het slachtoffer op
een negatieve manier
te bejegenen?”
EVA MULDER MSC
Stereotypen
“Ik ben geïnteresseerd in de reacties van
derde partijen op het slachtoffer, voornamelijk
wat betreft verkrachting. In mijn eerste studie
heb ik concepten uit de ‘gender studies’
verwerkt in empirisch onderzoek. Hoewel
we namelijk binnen het recht en in wetenschappelijke
studies vaak een onderscheid
maken tussen slachtoffers die man of vrouw
zijn, staan we dikwijls niet stil bij wat het
betekent om als ‘vrouwelijk’ of als ‘mannelijk’
afgeschilderd te worden binnen bepaalde
(culturele) contexten. Uit mijn onderzoek blijkt
dat het toekennen van schuld niet in alle
gevallen afhankelijk is van de sekse van het
slachtoffer, maar vaak van het stereotypische
‘gender’ beeld dat we van een slachtoffer van
een seksueel misdrijf hebben. Ook lijkt het
erop dat seksueel slachtofferschap ertoe
kan leiden dat een slachtoffer als vrouwelijker
wordt beoordeeld door omstanders. Dit
kan bepaalde verwachtingen scheppen:
wellicht hebben verkrachtingsslachtoffers,
vooral wanneer zij niet of júist aan het
stereotype voldoen, meer moeite om zich
een houding te geven in de rechtszaal.”
De vraag
“Het lijkt vast te staan dat we de normatieve
context waarin een misdrijf plaatsvindt niet
achterwege kunnen laten. We moeten dus
rekening houden met stereotypen als het
gaat om reacties op slachtofferschap van
anderen. Maar er is op veel punten verduidelijking
nodig. Uitgaande van ‘gender’
verschillen: hoe reageren derden op het
slachtofferschap van een stoere mannelijke
man in vergelijking met een zachtaardige
man die hoger scoort op ‘vrouwelijke’ karaktertrekken?
Ik verwacht dat hier verschillende
emoties en gedragsneigingen bij betrokken
zijn. Bij een stereotypisch verkrachtingsslachtoffer
(vrouwelijk) kunnen we wellicht
gebruik maken van verkrachtingsmythes, met
als gevolg schuldtoekenning. Bij non-normatieve
slachtoffers (mannelijk) heerst misschien
eerder de neiging de hele verkrachting – en
de status van het slachtoffer – te ontkennen.
Boosheid en in het bijzonder walging
zouden dan een grote rol kunnen spelen.”
Het doel
“Om beter grip te krijgen op de emoties en
onbewuste houdingen van mensen tegenover
slachtoffers, vormen impliciete metingen een
veelbelovend instrument. Bij deze metingen
is het voor de respondent niet duidelijk wat
er wordt onderzocht. De respondent kan niet
zijn eigen antwoorden manipuleren, omdat er
bijvoorbeeld wordt gekeken naar reactietijd
of oogbewegingen. Binnen onderzoek naar
sexisme en racisme is hier al herhaaldelijk
gebruik van gemaakt. Zo krijgen we een
duidelijker beeld van eventuele negatieve
reacties op slachtoffers, waarvan we het
bestaan natuurlijk liever ontkennen.”
ALICE BOSMA LLM MSC
Negatieve reacties
“Voor mijn promotietraject doe ik onderzoek
naar hoe mensen reageren op slachtoffers.
Uit eerder onderzoek weten we dat die
reacties, hoewel vaak gelukkig wél positief,
soms schadelijk zijn voor het slachtoffer. Om
onszelf te beschermen tegen het verontrustende
idee dat onschuldige mensen zomaar
slachtoffer kunnen worden, zoeken we naar redenen
die ertoe hebben geleid dat slachtoffers
beroofd, verkracht, beledigd of op een andere
manier beschadigd zijn. Zonder dat we onszelf
daarvan bewust zijn, doen we aannames
over schuld aan de kant van het slachtoffer.
Ook blijkt uit onderzoek dat we mensen net
wat minder aardig, aantrekkelijk of intelligent
vinden als we weten dat deze persoon
slachtoffer is geworden van een misdrijf.
Met mijn onderzoek probeer ik er achter te
komen waarom mensen dit soort negatieve
reacties geven. Vooral ben ik benieuwd of
mensen, die in de juridische keten werken,
op dezelfde manier reageren. Of worden
negatieve reacties gefilterd door het systeem.
We weten bijvoorbeeld al dat als een slachtoffer
compensatie heeft ontvangen, we minder
geneigd zijn het slachtoffer als minderwaardig
te zien. Vanuit dat perspectief denk ik dat
bijvoorbeeld het Schadefonds Geweldsmisdrijven
een positieve prikkel kan geven
als het slachtoffer al vroeg in een proces
aanspraak kan maken op schadevergoeding.”
De vraag
“Hoe kunnen we het strafrecht zo inrichten dat
er zo min mogelijk prikkels bestaan om het
slachtoffer op een negatieve manier te bejegenen?
We weten op dit moment nog niet genoeg
over welke factoren bepalen of we ons
negatief of positief uiten tegen het slachtoffer.
Een voorbeeld van een mogelijke belangrijke
factor, die nog weinig is onderzocht, is de
emotie die het slachtoffer uit. Daarnaast moeten
we onderzoeken of de factoren, waarvan
we in het algemeen weten dat ze invloed
hebben op onze reactie, dezelfde invloed
hebben in de context van het strafproces.”
Het doel
“De komende jaren richt ik mij allereerst op
de emoties die slachtoffers uiten. Het lijkt
er op dat boze slachtoffers andere reacties
oproepen dan verdrietige slachtoffers. Ik
ga onderzoeken hoe dat komt. Ten tweede
ga ik kijken of professionals in het strafrecht
dezelfde reacties hebben als leken,
door bestaand onderzoek te herhalen bij
mensen die werken op dit terrein.”
66 | DUPE
DUPE | 67

VOOR SLACHTOFFERS MET EEN HOGE SCHADEVERGOEDING
PAUL TER HALLE,
DIENST JUSTITIËLE INRICHTINGEN
Financiële coaching
Tijdig
informeren
over vrijheden
daders lukt
bijna altijd
Illustratie:
Redmer Hoekstra
Met medewerking van Toine
Duffhues, implementatiemanager
‘Recht doen aan
Slachtoffers’ bij het ministerie
van Veiligheid en Justitie.
Het komt voor dat slachtoffers van ernstige misdrijven een forse schadevergoeding
ontvangen. Dergelijk bedragen lopen soms op tot enkele
tonnen. Daar moet je maar mee om kunnen gaan.
V
oor mensen die als gevolg van
een misdrijf of verkeersongeluk in
financiële nood komen, bestaan
ze al langer: financiële coaches,
die deze slachtoffers helpen
om hun financiën weer op de
rails te krijgen. Deze hulp komt
voort uit een samenwerking tussen het Fonds
Slachtofferhulp Nederland en de ABN AMRO.
Medewerkers van de bank zetten zich vrijwillig
in als financiële coach en worden hier speciaal
voor opgeleid. ABN AMRO heeft hiervoor
een onafhankelijke foundation opgericht.
Even wennen
Analoog aan deze ondersteuning gaan dezelfde
twee organisaties slachtoffers begeleiden
die een hoge schadevergoeding ontvangen.
Het kan best even wennen zijn om ineens
over een grote som geld te beschikken.
Dit geldt des te meer als het gaat om kwetsbare
groepen, zoals slachtoffers van mensenhandel
en prostitutie. Daar komt bij dat grote
sommen geld mensen met slechte bedoelingen
kunnen aantrekken. Het is niet de bedoeling
dat benadeelden vanwege hun hoge
schadevergoeding opnieuw slachtoffer worden.
Bestedingspatroon
Slachtoffers maken op vrijwillige basis gebruik
van financiële coaches. Het belangrijkste
doel van de coaches is om hulp te bieden bij
het tot stand komen van een verantwoord
bestedingspatroon en zo een bijdrage te
leveren aan een menswaardig bestaan.
Toegang tot deze ondersteuning staat ook
open voor slachtoffers die een uitkering
van 10.000 euro of meer ontvangen van
het Schadefonds Geweldsmisdrijven.
Als selectiefunctionaris voor het gevangeniswezen houdt Paul ter Halle zich o.m.
bezig met verloven, penitentiair programma’s, de plaatsing van gedetineerden in (zeer)
beperkt beveiligde inrichtingen en de daarbij be horende vrijheden, zoals regi mair
verlof. Houdt DJI daarbij rekening met de belangen van slachtoffers en nabestaanden?
“Zijn eerste vrijheid, een tijdelijk
verlof, ging in op de sterfdag
van het slachtoffer. Daar waren
we zeer ongelukkig mee.”
Dat doen we zeker. Als het gaat om een dader
van een spreekrechtwaardig delict, doen wij
in het geval van vrijheden vooraf een melding
bij het Informatiepunt Detentieverloop. Het IDV
heeft dan zeven dagen de tijd om slachtoffers
in te lichten. Indien mogelijk proberen we
rekening te houden met hun wensen. Vaak is
dat een contact- of locatieverbod. In het geval
van een locatieverbod krijgt een dader dan
een enkelband om. Wij werken sinds 2010
op deze manier, en het loopt goed. Het lukt
ons in 99% van de gevallen om slachtoffers
en nabestaanden tijdig te informeren over
vrijheden die gedetineerden krijgen. In het
afgelopen jaar is het twaalf keer niet geluk. In
die gevallen versturen wij een excuusbrief.”
Slachtofferonderzoek
Recentelijk draaide DJI een proef met
slachtofferonderzoek. Aanleiding was de
casus van een aanrijding, met dodelijke
afloop. De dader kreeg achttien maanden
cel. Zijn eerste vrijheid, een tijdelijk verlof,
ging in op de sterfdag van het slachtoffer.
“Daar waren we zeer ongelukkig mee”, aldus
Ter Halle. “We willen van dergelijke data, zoals
ook verjaardagen, op de hoogte zijn. Dan
kunnen we dit soort zaken in de toekomst
vermijden. We hebben het nu zo geregeld
dat we dergelijke data doorkrijgen van het
IDV. Als ze daar niet beschikbaar zijn,
wenden we ons tot Slachtofferhulp Nederland.
De pilot is positief verlopen, en we houden
deze werkwijze voortaan aan. Ook hier geldt:
we houden graag zoveel mogelijk rekening
met slachtoffers en nabestaanden.”
68 | DUPE DUPE | 69

ORGANISATIES DIE IN EN ROND HET STRAFPROCES MET SLACHTOFFERS TE MAKEN HEBBEN
Slachtoffer in Beeld is de
expert in herstel bemiddeling tussen
slachtoffers en daders van misdrijven
en verkeersongevallen. Daarnaast geeft
SiB cursussen aan daders gericht op
bewustwording, inzicht en herstel en
aan professionals over slachtoffergericht
werken en schuldverwerking.
Slachtoffer-dadercontact helpt
slachtoffers en daders van delicten in de
verwerking en draagt bij aan herstel van
het aangedane leed.
Een bemiddeling biedt inzicht in de
motieven, geeft antwoord op vragen
en geeft mensen de ruimte om zelf
een rol te vervullen in het herstel. Én
afspraken te maken voor de toekomst,
bijvoorbeeld bij een aankomend verlof
of in vrijheidsstelling.
slachtofferinbeeld.nl
Slachtofferhulp Nederland
ondersteunt slachtoffers bij de strafrechtelijke
procedures. Slachtofferhulp
Nederland informeert slachtoffers over
het strafproces en hun slachtofferrechten
en begeleidt slachtoffers voor, tijdens en
na de zitting.
Slachtofferhulp Nederland helpt ook bij
het inventariseren van schade, bij het
invullen van het voegingsformulier en
bij het indienen van een aanvraag bij
het Schadefonds Geweldsmisdrijven.
Ondersteuning is er ook op psychosociaal
gebied. De hulp is altijd gratis.
Slachtofferhulp Nederland spant zich
daarnaast in voor de verbetering van
de positie en rechten van slachtoffers
in het algemeen en stimuleert kennisontwikkeling
op dit gebied.
slachtofferhulp.nl
Het Schadefonds Geweldsmisdrijven
geeft een financiële
tegemoetkoming aan mensen die
slachtoffer zijn geworden van een
geweldsmisdrijf met ernstig psychisch
of lichamelijk letsel tot gevolg.
Voorbeelden van geweldsmisdrijven
zijn diefstal met geweld, straatroof,
bedreiging met een wapen,
mishandeling, zedenmisdrijf en huiselijk
geweld. Ook nabestaanden van mensen
die door een geweldsmisdrijf om
het leven zijn gekomen, kunnen een
aanvraag indienen bij het Schadefonds.
De ervaringen van slachtoffers zijn vaak
heftig, de impact van het misdrijf groot.
Met de tegemoetkoming in de geleden
schade erkent het Schadefonds het
onrecht dat slachtoffers is aangedaan.
Het Schadefonds kan het leed niet
ongedaan maken, maar kan hopelijk wel
zorgen voor enige genoegdoening. Zo
draagt het Schadefonds bij aan het
herstel van vertrouwen. Een slachtoffer
hoeft niet te wachten met het indienen
van een aanvraag totdat hij de schade
ergens anders vergoed krijgt. Een
eventuele ontvangen schadevergoeding
van anderen moet dan wel aan het
Schadefonds worden terugbetaald.
schadefonds.nl
De reclassering wil voorkomen dat
een verdachte of dader recidiveert en
nieuwe slachtoffers maakt. Tijdens het
hele strafproces is de reclassering actief
om dat doel te realiseren.
De reclassering weegt in haar werk
de belangen mee van slachtoffers en
na bestaanden. We onderzoeken hoe
groot het risico op herhaling is en of
slachtoffers of nabestaanden gevaar
lopen en adviseren wat moet gebeuren
zodat de dader niet weer de fout in
gaat. Tijdens een reclasseringstoezicht
controleren we of de dader zich aan de
voor waarden houdt, zoals bijvoorbeeld
een contact- of locatieverbod maar
ook behandeling om herhaling te
voorkomen.
In gesprekken met daders en verdachten
komen de slachtoffers of nabestaanden
en de gevolgen van het delict nadrukkelijk
aan bod. De reclassering wil
daders doen inzien welke gevolgen hun
acties hebben. Pas als ze zich realiseren
wat ze hebben aangericht, wordt de kans
op herhaling kleiner. Verder heeft de
reclassering de taak om een afweging te
maken of het werken aan herstel tussen
dader en slachtoffer nodig en wenselijk
is om recidive te voorkomen.
reclassering.nl/wat-wij-doen
svg.nl
legerdesheils.nl/ljr
De politie doet al veel voor
slachtoffers. We zijn er voor het
slachtoffer vaak direct na het incident.
We sporen de dader op en nemen acties
om slachtoffers, na hun aangifte of
melding beter te informeren. Daarnaast
bekijken politiemedewerkers vanuit hun
vakmanschap of slachtoffers behoefte
hebben aan bescherming. Jeugdige of
psychisch zeer kwetsbare slachtoffers
worden waar nodig in een studio door
of met behulp van speciaal opgeleide
personen verhoord. In zeer ernstige
zaken worden familierechercheurs
ingezet voor contact met nabestaanden
of slachtoffers. Ook verwijzen wij door
naar Slachtofferhulp Nederland (SHN)
en andere voor of ten behoeve van
slachtoffers werkzame instanties.
politie.nl
Het CJIB. Als een dader bij het
plegen van een strafbaar feit iemand
schade heeft toegebracht, dan kan hem
door de rechter of het OM worden
opgelegd dat hij een schadevergoeding
moet betalen aan het slacht offer. Het
CJIB int dit bedrag en zorgt ervoor dat
dit op de rekening van het slachtoffer
wordt gestort, zodat het slachtoffer zelf
geen contact hoeft te onderhouden met
de dader.
Het CJIB beschikt over verschillende
wettelijke dwangmiddelen om de
dader tot betalen te bewegen. Het
CJIB houdt het slachtoffer op de
hoogte van de afhandeling van de
schadevergoedingsmaatregel en keert in
bepaalde gevallen een voorschot op de
schadevergoedingsmaatregel uit aan het
slachtoffer.
cjib.nl
Het Openbaar Ministerie
(OM) zorgt ervoor dat strafbare feiten
worden opgespoord en vervolgd. Ook
heeft het OM de taak om te zorgen
dat het vonnis van de rechter wordt
uitgevoerd; boetes moeten worden
betaald, gevangenisstraffen uitgezeten en
taakstraffen goed uitgevoerd.
Het OM richt zich op de dader én
staat voor het slachtoffer. Daarbij
streeft het OM naar een zichtbaar,
merkbaar en herkenbaar optreden en
naar betekenisvolle interventies voor
slachtoffer, dader en de omgeving.
Het OM ondersteunt op professionele
wijze het slachtoffer in het uitoefenen
van zijn rechten en heeft daarbij
oog voor de gevoelens van het
slachtoffer. Vanuit het OM kan
het slachtoffer rekenen op actieve
informatieverstrekking, correcte
bejegening en behandeling van zijn
schade.
om.nl
De Rechtspraak. Het strafproces
draait van oudsher om de strafzaak
van de overheid tegen de verdachte.
De laatste decennia is sprake van
een ontwikkeling om de positie van
het slachtoffer in het strafproces te
versterken. De Rechtspraak onderschrijft
deze ontwikkeling.
De inspanningen van de Rechtspraak
zijn erop gericht dat slachtoffers en
nabestaanden daadwerkelijk gebruik
kunnen maken van aan hen toekomende
wettelijke rechten. De uitvoering van
de slachtofferwetgeving in de praktijk,
en eventuele knelpunten die zich
daarin voordoen, blijft permanente
aandacht vragen. De Rechtspraak gaat
hierover ook geregeld in gesprek met
vertegenwoordigers van slachtoffersen
nabestaandenorganisaties, advocatuur
en andere ketenpartners.
De Dienst Justitiële
Inrichtingen (DJI) zorgt namens
de Minister van Veiligheid en Justitie
voor de tenuitvoer legging van straffen
en vrijheidsbenemende maatregelen,
die na uitspraak van een rechter zijn
opgelegd. DJI is een agentschap van het
Ministerie van Veiligheid en Justitie.
DJI vindt het belangrijk dat er meer
aan dacht wordt besteed aan slachtoffers
en na bestaanden van geweldsmisdrijven.
Daarom heeft DJI onder meer drie
informatiebladen uitgebracht voor
slachtoffers en nabestaanden. In de
inrichtingen worden medewerkers met
trainingen gestimuleerd en opgeleid om
meer slachtoffergericht te werken.
Voor gedetineerden worden onder
andere cursussen gegeven waarin
de dader bewust wordt gemaakt
welke schade hij het slachtoffer heeft
aangedaan. Ook tijdens de uitvoer
van verloven of verblijf buiten de
inrichting wordt rekenschap gegeven
aan het belang van het slachtoffer of de
nabestaanden.
dji.nl
rechtspraak.nl
70 | DUPE
DUPE | 71

Colofon
Copyright december 2015
Dupe is een uitgave van de werkgroep
slachtoffers in de fase van de
tenuitvoerlegging 2.0
Vragen of opmerkingen kunt u mailen aan
Toine Duffhues, implementatiemanager
programma 'Recht doen aan slachtoffers'.
a.p.t.m.duffhues@minvenj.nl
CONCEPT EN REALISATIE
Colombo
WOUTER VOS
MET MEDEWERKING VAN
Marc Mijer
INTERVIEWS EN TEKSTEN
Claar Hellwig (a brand new story)
INTERVIEW R. KORVER
SaltyStock
BEELDBANK EN AGENTSCHAP VOOR ILLUSTRATIES
TMRW.NL creative studio
ONTWERP
Printvisie
DRUKWERK
72 | DUPE