Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
An Ireland for all.<br />
Social Housing Units,<br />
• retain mortgage interest relief to 2020,<br />
• create a special savings scheme to help first time buyers save for their deposit,<br />
• tackle the homelessness emergency,<br />
Support with the quality & cost of living<br />
We will:<br />
• reduce and eliminate USC for low and middle income workers up to €80,000,<br />
• abolish Irish water and water charges,<br />
• cut VAT on ESB and gas bills from 13.5% to 13%,<br />
• reduce the monthly Drug Payment Scheme threshold to €100 per month<br />
• increase working age welfare payments by €10 with an additional €10 top-up payment for<br />
carers,<br />
<strong>Éire</strong><br />
disability allowance recipients<br />
<strong>do</strong><br />
and persons<br />
<strong>Chách</strong>.<br />
on invalidity benefit,<br />
• abolish prescription charges,<br />
• lower treatment and Emergency Department waiting times,<br />
• re-balance our health system towards primary care,<br />
Forógra Toghcháin 2016<br />
A vibrant and safe community to live in<br />
We will:<br />
• increase Garda numbers to 15,000 and the Garda reserve to 2,500,<br />
• toughen sentencing with mandatory terms and a new sentencing council,<br />
• invest in Garda IT and equipment to get more Gardaí on the beat,<br />
• create community councils and restore town councils,<br />
• increase LEADER funding and establish a new grant scheme for Community Centres,<br />
• allow cities to hold plebiscites on directly elect mayors,<br />
• reform planning laws to revitalise town and village centres across Ireland,<br />
An independent retirement<br />
We will:<br />
• increase the state pension by €30 a week and living alone allowance to €15 a week,<br />
• ensure older people can live independently in their home for as long as possible,<br />
• expand housing adaptation grants, home help hours and homecare packages,<br />
• protect and develop the free travel scheme,<br />
• tackle older community loneliness with a social enterprise fund for older people.<br />
1
Tá rogha bunúsach le déanamh ag Éirinn<br />
maidir lena todhchaí. Gluaiseacht chun cinn<br />
in éineacht nó todhchaí éagothrom agus<br />
neamhchóir a bheith againn?<br />
Measann Fianna Fáil go bhfuil bealach níos<br />
córa ann ná beartais dheighilteacha Fhine<br />
Gael agus Pháirtí an Lucht Oibre, beartais<br />
nach bhfuil ag obair.<br />
Léiríonn an forógra toghcháin seo gur féidir tír<br />
a bheith againn a dhéanfaidh freastal ar a cuid<br />
daoine ar fad – a chuideoidh le teaghlaigh<br />
agus le pobail bláthú agus a bhféadfaí tacú<br />
leo trí sheirbhísí poiblí láidre a chur ar fáil.<br />
Tugann ár bpleananna aghaidh ar gach<br />
réimse d’obair an rialtais agus ar leasú ó<br />
bhun ar an rialtas ach ní mór tosaíochtaí a<br />
bheith againn. Anseo, leagaimid amach na<br />
príomhthosaíochtaí atá againn agus mar<br />
a dhéanfar iad a chur i bhfeidhm agus a<br />
chothabháil.
Clár<br />
Tiomantas <strong>do</strong> Fhreagracht Fhioscach .............................................................. 2<br />
Ág gCeithre Phríomhthosaíocht ........................................................................ 3<br />
An méid is brí lenár dTosaíochtaí duitse ag gach céim de <strong>do</strong> shaol ...... 4<br />
Réamhrá .................................................................................................................... 7<br />
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar .................................................. 10<br />
Ag cuidiú le SME & ag cothromú forbairt réigiúnach ..................... 12<br />
Ag Cur Chun Cinn Eolaíocht & Taighde ............................................... 19<br />
Ag Tacú leis an Dream Féinfhostaithe ................................................. 21<br />
Ag Ceartú na Deighilte Digití.................................................................. 24<br />
Praghas cóir a dhaingniú d’fheirmeoirí agus earnáil agraibhia<br />
rathúil ............................................................................................................. 26<br />
Ag Cosaint ár Ráta Cánach Corparáide & Atógáil an Limistéir<br />
Euro ................................................................................................................ 31<br />
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a mbíonn siad<br />
ag brath orthu a fheabhsú ................................................................................... 38<br />
An costas maireachtála a laghdú .......................................................... 40<br />
Tacaíocht a thabhairt <strong>do</strong> theaghlaigh trí chreidmheas cánach<br />
tacaíochta cúram leanaí a thabhairt isteach ....................................... 43<br />
Córas Leas Sóisialach atá níos cothroime a chruthú ....................... 46<br />
Córas oideachais a chruthú <strong>do</strong> chách .................................................. 49<br />
Ag tabhairt tacaíochta <strong>do</strong> chóras cúram sláinte atá á maoiniú ...<br />
go poiblí ........................................................................................................ 55<br />
Athchóiriú na hEarnála Poiblí ................................................................. 67<br />
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt ............................... 72<br />
Áiteanna Cónaithe agus Pobail a Choinneáil Slán ........................... 74<br />
Ráthaíocht Seirbhísí Pobail a Bhunú .................................................... 79<br />
“Conair chuig uilechuimsitheacht” a chruthú <strong>do</strong> dhaoine faoi<br />
mhíchumas .................................................................................................. 81<br />
Lár bhailte, chathracha & phríomhchathair na h<strong>Éire</strong>ann a<br />
athbheochan ............................................................................................... 85<br />
An gréasán bóithre a fheabhsú agus iompar poiblí a chosaint ... 88<br />
Cumhacht a thabhairt <strong>do</strong> dhaoine áitiúla maidir le cinntí<br />
áitiúla ............................................................................................................. 94<br />
Straitéis náisiúnta maidir leis na hEalaíona a chruthú <strong>do</strong><br />
chách ................................................................................................... 97<br />
Ár dteanga náisiúnta a chosaint & a fhorbairt .......................... 98<br />
Tionscnamh athchóirithe “Oireachtas <strong>do</strong>n 21ú hAois” a<br />
chur i bhfeidhm ................................................................................. 98<br />
Pobal láidir uile-<strong>Éire</strong>ann a bhunú .......................................................... 100<br />
<strong>Éire</strong> mar ghuth láidir sa phobal <strong>do</strong>mhanda ....................................... 105<br />
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine ........................... 112<br />
An Deis chun Úinéireachta a threisiú ................................................... 114<br />
Tógáil <strong>do</strong> theaghlaigh trí infheistiú i 150,000 áit chónaithe nua<br />
faoi 2021 lena náirítear 45,000 aonad tithíochta sóisialta nua .... 116<br />
Áiteanna chónaithe a chruthú <strong>do</strong>n uile dhuine trí 45,000<br />
Aonad Tithíochta Sóisialta nua a thógáil ............................................ 119<br />
Cabhrú le Glúin an Chíosa ....................................................................... 122<br />
Deireadh a chur le heaspa dídine fhadtéarmach faoi 2021 .......... 125<br />
“Conradh um Maireachtáil Neamhspleách” a bhunú <strong>do</strong><br />
dhaoine scothaosta ................................................................................... 126<br />
1
Tiomantas <strong>do</strong> Fhreagracht Fhioscach<br />
Tá <strong>Éire</strong> réidh anois leis an ngné cheartaitheach den comhaontú Cobhsaíochta agus Fáis agus<br />
tá easnamh na tíre tite faoi bhun 3%. Tá an cóimheas fiachas/GDP tite faoi bhun an mhairc<br />
chriticiúil 100%. Is mar thoradh ar an íobairt mhór atá déanta ag an bpobal le roinnt mhaith<br />
blianta é seo, tréimhse ar cuireadh arduithe cánach agus ciorruithe diana caiteachais i bhfeidhm.<br />
Tá sé ráite ag an gCoimisiún Eorpach, ag Comhairle Fhioscach Chomhairleach na h<strong>Éire</strong>ann<br />
agus ag lear mór anailísithe neamhspleácha eile, áfach, go bhfuil an rialtas seo ag déanamh<br />
neamhairde ina bheartais fhioscacha ar na ceachtanna atá foghlamtha againn. Ainneoin deich<br />
mbliana a bheith caite ag éileamh ciorruithe cánach agus ardú ar chaiteachas agus gur vótáladh<br />
ina dhiaidh sin i gcoinne 70% de na bearta a chomhdhlúthaigh cúrsaí airgeadais an Stáit, is fearr<br />
leis an rialtas fós reitric a chur chun tosaigh ar bheartais fhadtéarmacha inbhuanaithe.<br />
Is éard a bheadh mar a thoradh ar chuspóir radacach Enda Kenny cáin a laghdú go dtí leibhéil na<br />
SA ná go ngluaisfí i dtreo sochaí a bheadh níos éagothrom fós a mbeadh na seirbhísí poiblí níos<br />
measa agus a dtiocfadh meath ar infreastruchtúr.<br />
I gcomórtas leis sin, tá an forógra toghcháin seo bunaithe ar, ní hamháin todhchaí níos córa a<br />
bhaint amach <strong>do</strong>n tír ach freisin, ar thodhchaí níos inbhuanaithe.<br />
Cuirfidh Fianna Fáil i bhfeidhm go hiomlán oibleagáidí fioscacha náisiúnta agus AE na h<strong>Éire</strong>ann<br />
maidir le caiteachas agus spriocanna cóimheasa coinbhéirseachta Fiachas le GDP. Chomh maith<br />
leis sin bunóimid ciste <strong>do</strong> lá an ghátair ón mbliain 2017 chun farasbarr buiséid nuair a bheidh<br />
cúrsaí go maith a chur i dtaisce le hinfheistiú sa chás go dtarlódh géarchéim amach anseo.<br />
Tá na tiomantais shonracha sa bhforógra seo costáilte ag baint leasa as trí fhoinse. I dtosach<br />
báire leis na ranna aonair agus rinneadh ansin na costais a dheimhniú leis an Roinn Airgeadais<br />
agus an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe ina dhiaidh sin. Cuireadh na costais<br />
ar aghaidh freisin, mar chéim eile, lena meas go neamhspleách i dtaobh cruinnis agus<br />
inbhuanaitheachta laistigh de theilgin eacnamaíochta inghlactha. Seo é an chéad uair ar<br />
chuir aon pháirtí a bhforógra toghcháin chun cinn d’athbhreithniú dá leithéid. Tá an fhaisnéis<br />
airgeadais agus na foinsí is bun <strong>do</strong>n cháipéis seo foilsithe in aguisín mionsonraithe.<br />
Níor ghlac Fine Gael ná Páirtí an Lucht Oibre lenár gcuid moltaí a chinnteodh go mbeadh gach<br />
forógra toghcháin costáilte go hoibiachtúil ag Comhairle Fhioscach Chomhairleach na h<strong>Éire</strong>ann.<br />
Is muid i rialtais, cuirfimid reachtaíocht i bhfeidhm chun an teip sin a chur ina cheart.<br />
2
<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>.<br />
Ár gCeithre Phríomhthosaíocht<br />
Tá <strong>do</strong>iciméid bheartais mhionsonraithe foilsithe ag Fianna Fáil a chumhdaíonn réimse iomlán<br />
na bhfreagrachtaí rialtais. Creidimidne, áfach, nach mór na príomhthosaíochtaí a chreidimidne a<br />
cheart a bheith mar bhuntaca faoi obair an chéad rialtais eile a leagan amach.<br />
Is iad sin:<br />
Poist mhaithe a chruthú &<br />
tacú le fiontraíocht<br />
Na Costais atá ar theaghlaigh a<br />
laghdú & na seirbhísí a mbíonn<br />
siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
Dul i ngleic le coireacht & Seirbhísí<br />
Pobail a Fhorbairt<br />
Úinéireacht tí a chinntiú &<br />
dul i ngleic le heaspa dídine<br />
3
An méid is brí lenár dTosaíochtaí duitse ag gach céim de <strong>do</strong> shaol<br />
An méid is brí lenár dTosaíochtaí duitse ag gach céim de<br />
<strong>do</strong> shaol<br />
Tús Cóir sa Saol<br />
Déanfaimid:<br />
• creidmheas tacaíochta cúraim leanaí €2,000 a bhunú chun rogha níos fearr a thabhairt <strong>do</strong><br />
thuismitheoirí atá ag obair<br />
• cur le caighdeán agus le hinbhuanaitheacht na hearnála cúraim leanaí<br />
• síneadh a chur leis an sochar máithreachais go 30 seachtain agus ceadófar saoire<br />
chomhroinnte<br />
• sochar leanaí a ardú €10 sa mhí<br />
An tOideachas is Fearr<br />
Déanfaimid:<br />
• meán mhéid ranga a laghdú go 23:1 sa chéad rialtas eile<br />
• foirne luath-idirghabhála ar an láthair a bhunú i mbunscoileanna chun cuidiú le leanaí a<br />
bhfuil deacrachtaí forbartha acu agus tabharfaimid ar ais líon na n-uaireanta múinteoireachta<br />
acmhainne<br />
• scoileanna DEIS a leathnú chomh maith leis an gclár béilí scoile<br />
• seirbhís treoirchomhairleoireachta a chur ar fáil i ngach scoil dara leibhéal<br />
• táillí ranníoca mic léinn a chalcadh agus Deontais Iarchéime a thabhairt ar ais<br />
Post Maith a Fháil<br />
Déanfaimid:<br />
• breis is 250,000 post a chruthú faoi 2021<br />
• banc nua fiontair Stáit a bhunú chun leathnú ar ghnólachtaí a mhaoiniú<br />
• an t-ualach cánach ar dhaoine féinfhostaithe a laghdú d’fhonn gnólachtaí nua-thionscanta a<br />
spreagadh<br />
• Clár Meantóireachta agus Oiliúna d’Fhiontraithe a bhunú<br />
• Scéim phrintíseachta nua a bhunú ar fud réimse leathan earnálacha<br />
• Cosc a chur ar chonarthaí náid-uaireanta<br />
• An Cháin Ghnóthachan Caipitiúil d’fhiontraithe a laghdú go 10%<br />
Áit Chónaithe a Chinntiú<br />
Déanfaimid:<br />
• Gníomhaíocht fhoirgníochta a mhéadú chun 150,000 áit chónaithe nua a chur ar fáil faoi<br />
2021 ina measc 45,000 Aonad nua Tithíochta Sóisialta<br />
4
<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>.<br />
• Faoiseamh ó ús morgáiste a choinneáil go dtí an bhliain 2020<br />
• Scéim coigiltis speisialta a bhunú chun cuidiú le ceannaitheoirí céad uaire éarlais a shábháil<br />
• Dul i ngleic leis an éigeandáil easpa dídine<br />
Tacaíocht i ndáil le caighdeán agus costas maireachtála<br />
Déanfaimid:<br />
• USC a laghdú agus deireadh a chur ar fad leis d’oibrithe ar ioncam íseal agus ar mheánioncam<br />
suas le €80,000,<br />
• deireadh a chur le Uisce <strong>Éire</strong>ann agus na muirir uisce<br />
• Tairseach na Scéime Íocaíochta Drugaí a laghdú go €100 sa mhí<br />
• Íocaíochtaí leasa <strong>do</strong> dhaoine d’aois oibre a ardú €10 chomh maith le €10 breise <strong>do</strong><br />
chúramóirí, d’fhaighteoirí liúntais míchumais agus d’fhaighteoirí sochair easláine<br />
• Deireadh a chur le táillí oidis<br />
• Na hamanna feithimh <strong>do</strong> chóireáil agus in Aonaid Éigeandála a laghdú<br />
• Athchothromú ar an gcóras sláinte agus gluaiseacht i dtreo príomhchúraim<br />
Pobal bríomhar agus sábháilte le cónaí ann<br />
Déanfaimid:<br />
• líon na nGardaí a mhéadú go 15,000 agus na nGardaí cúltaca go 2,500,<br />
• pianbhreitheanna níos déine a thabhairt isteach chomh maith le téarmaí príosúin<br />
éigeantacha agus comhairle nua pianbhreithe a bhunú<br />
• infheistíocht in IT agus i dtrealamh <strong>do</strong> Ghardaí chun go mbeidh tuilleadh Gardaí ar an stádar<br />
• comhairlí pobail a bhunú agus na comhairlí baile a thabhairt ar ais<br />
• maoiniú LEADER a mhéadú agus scéim nua deontais a bhunú d’Ionaid Pobail<br />
• ceadú <strong>do</strong> chathracha pobalbhreitheanna a reáchtáil chun Méara a thoghadh<br />
• dlíthe pleanála a leasú d’fhonn ionaid bailte agus sráidbhailte ar fud na h<strong>Éire</strong>ann a<br />
athbheochan<br />
Neamhspleáchas is tú ar scor<br />
Déanfaimid:<br />
• an pinsean stáit a mhéadú €30 sa tseachtain agus an liúntas maireachtála aonair a mhéadú<br />
go €15 sa tseachtain,<br />
• a chinntiú go mbeidh daoine scothaosta in ann cónaí sa bhaile go neamhspleách chomh<br />
fada agus is féidir<br />
• deontais oiriúnaithe tithe a leathnú chomh maith le líon uaireanta na gcúntóirí baile agus na<br />
pacáistí cúraim baile<br />
• an scéim saorthaistil a chosaint agus a fhorbairt<br />
• dul i ngleic le huaigneas is measc daoine scothaosta le ciste fiontar sóisialta <strong>do</strong> dhaoine<br />
scothaosta<br />
5
6
<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>.<br />
Réamhrá<br />
Tá rogha bunúsach le déanamh againn ar fad sa toghchán seo faoin gcineál tíre atáimidne, mar<br />
dhaoine, ag iarraidh a bheith againn. An ngluaisfimid chun cinn le chéile mar thír nó an mbeidh<br />
tír againn a bheidh níos éagothroime fós? Tá a fhios ag Fianna Fáil go maith cá seasann sé,<br />
teastaíonn rialtas uainn atá tiomanta “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” a dhéanamh den tír.<br />
Is iontach an tír í <strong>Éire</strong> a bhfuil cultúr bríomhar ag baint léi, stair mhór agus daoine gnaíúla,<br />
fáiltiúla agus oscailte inti. Tír í seo a bhfuil an-chumas inti, atá tógtha ar bhunchloch mhaith. Tá<br />
cúlú eacnamaíochta fada agus achrannach sáraithe ag Éirinn agus rinneadh sin mar gheall ar<br />
scileanna agus ar thiomantas a cuid daoine. Baineann an téarnamh le muintir na tíre ar fad.<br />
Tá muid imithe le sruth, áfach, faoi cheannas an rialtais seo agus táimid ag dul in aghaidh na córa<br />
agus an baol ann go mbeidh an tír níos éagothroime agus níos deighilte fós dá bharr.<br />
Tá Fianna Fáil tiomanta “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” a dhéanamh den tír a mbeidh fás eacnamaíoch le brath<br />
ar fud na tíre, a mbeidh úinéireacht ag teaghlaigh ar a n-áit chónaithe féin, a mbeidh sráideanna<br />
sábháilte, a mbeidh luach saothair ar obair chrua agus sochaí a bheith againn a dtugtar aire<br />
<strong>do</strong> dhaoine óga, <strong>do</strong> dhaoine leochaileacha agus dár ndaoine aosta. Leagtar amach i bhforógra<br />
toghcháin an pháirtí plean Fhianna Fáil chun an tiomantas sin a thabhairt chun fíre bunaithe ar<br />
ceithre phríomhthosaíocht atá costáilte go beacht:<br />
1. Poist mhaithe a chruthú & tacú le fiontraíocht<br />
2. Na Costais atá ar Theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a mbíonn siad ag brath<br />
orthu a fheabhsú<br />
3. Dul i ngleic le coireacht agus seirbhísí poiblí a fheabhsú<br />
4. Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
Sin iad ár bpríomhthosaíochtaí chun tír níos fearr a dhéanamh den tír <strong>do</strong> mhuintir na tíre ar fad.<br />
Is seans atá sa toghchán seo, 100 bliain i ndiaidh bhunú na Poblachta, vóta a chaitheamh <strong>do</strong><br />
“<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” agus cuidiú todhchaí bríomhar, slán a chinntiú duit féin agus <strong>do</strong> <strong>do</strong> theaghlach.<br />
Déanfaidh rialtas nua ag a mbeidh ceithre phríomhthosaíocht Fhianna Fáil, an tír sin di.<br />
Táim ag iarraidh <strong>do</strong> vóta an 26ú Feabhra chun cuidiú linn “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” a dhéanamh den tír.<br />
Micheál Martin TD<br />
Uachtarán Fhianna Fáil<br />
7
8
<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>.<br />
1<br />
Poist chuibhiúla a<br />
chruthú & tacú le fiontar<br />
9
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
Déanfaidh Fianna Fáil mol <strong>do</strong>mhanda d’Éirinn le haghaidh Fiontair Bheaga agus Mheánmhéide<br />
(SME) agus cruthófar os cionn 250,000 post faoi 2021.<br />
Ag tacú le SME & ag Cothromú Forbairt Réigiúnach<br />
• Spriocanna ar leith i dtaobh poist Réigiúnacha a leagan síos<br />
• Banc fiontair stáit atá ceadúnaithe go hiomlán a chruthú<br />
• An ráta Faoisimh Fiontraí CGT a laghdú go 10% & an teorainn ghnóchain inmhuirearaithe a<br />
leathnú go €15m.<br />
• Cruthú fostaíochta a dhreasú trí Árachas Sóisialta Pá-Choibhneasa Fostóra (PRSI) a laghdú<br />
• Cuidiú le SME na h<strong>Éire</strong>ann a bheith san iomaíocht <strong>do</strong> chonarthaí na seirbhíse poiblí<br />
• Scéim dearbháin gnó & Clár Oiliúna Fiontraíochta agus Meantóireachta a bhunú<br />
• Deireadh a chur le conarthaí náid uaireanta agus printíseachtaí le leathnú<br />
Ag Cur Chun Cinn Eolaíocht & Taighde<br />
• Maoiniú ilbhliantúil a chur i bhfeidhm d’eolaíocht & taighde & maoiniú imfhálaithe a bhunú<br />
• An ceangal idir Thaighdeoirí agus Nuálaithe a láidriú<br />
Ag Tacú le Dream Féinfhostaithe<br />
• Faoiseamh i leith PRSI Fostaí a thabhairt isteach<br />
• Na cánacha ioncaim féinfhostaithe a laghdú & a athbhreithniú<br />
• Líontán sábhála sóisialta <strong>do</strong>n dream féinfhostaithe a chruthú<br />
An Deighilt Dhigiteach a Cheartú ar fud na h<strong>Éire</strong>ann<br />
• Iniúchadh náisiúnta ar raon clúdaigh d’fhóin phóca agus Plean Bonneagair Fón Póca a chur i<br />
gcrích<br />
• Feidhmiú céimneach ar an gCóras Fibre 1000 Mbp chuig teaghlaigh ar fud an stáit<br />
• Moil Dhigiteacha Réigiúnacha a fhorbairt i ngach údarás áitiúil<br />
Praghas cóir a dhaingniú d’fheirmeoirí & Earnáil Agraibhia rathúil<br />
• Ombudsman Bia a bhunú chun praghas cóir a dhaingniú d’fheirmeoirí<br />
• An réimeas iniúchta feirme a athbhreithniú<br />
• An scéim Géanómaíochta Mairteola a fheabhsú agus a athbhreithniú<br />
• Feidhmiú céimneach ar an lipéad mairteola lao ‘Island of Ireland’<br />
Ag Cosaint ár Ráta Cánach Corparáide & ag atógáil an Limistéir Euro<br />
• Dul i ngleic le rialacháin na hEorpa chun ár Ráta Cánach corparáide 12.5% a choinneáil<br />
• Aontas fioscach, aistrithe agus baincéireachta a chruthú chun cosc a chur le géarchéim sa<br />
10
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
Limistéar Euro<br />
• Ciste a bhunú <strong>do</strong> Lá na Coise Tinne chun infheistíocht a dhéanamh le linn aon choir chun<br />
<strong>do</strong>nais amach anseo<br />
Tá cúrsaí in Éirinn ag feabhsú mar gheall ar scileanna agus ar fhiontraíocht mhuintir na h<strong>Éire</strong>ann,<br />
gnéithe a láidríodh agus ar cuireadh leo thar thréimhse fada blianta. Tá comharthaí ann nach<br />
féidir a shéanadh áfach, i dtaobh geilleagair atá ag fás agus a fheidhmíonn ar dhá leibhéal ar<br />
leithligh, ina bhfuil deighilt cruthaithe idir gnóthaí agus fostaithe, iadsan le fostaíocht ardluacha,<br />
bhuanseasmhach agus iadsan atá i ngreim i bhfostaíocht gan mórán tairbhe, i jabanna gan<br />
mórán cinnteachta. Mura mbeidh rialtas againn a dhíreoidh ar an bhfadhb, beidh an claonadh<br />
sin mar ghné bhuan de shochaí na tire.<br />
Ciallaíonn cur chuige an rialtais seo, ina dtugtar tús áite <strong>do</strong>n pholaitíocht, gur mó tábhacht<br />
a bhaineann leis an gcreidiúint a thógáil as an obair a rinne dream eile seachas díriú ar na<br />
fadhbanna nua a thagann chun cinn. Tá sé luaite san athbhreithniú ar an ‘bPlean Gníomhaíóchta<br />
<strong>do</strong> Jabanna’ leis an Eagraíocht um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta (OECD), nach bhfuil<br />
sé indéanta figiúirí ar leith maidir le cruthú fostaíochta a éileamh <strong>do</strong>n Phlean, ach fós leanann<br />
Fine Gael agus Páirtí an Lucht Oibre orthu á dhéanamh sin.<br />
Le cúig bliana anuas, ba é an polaitiú gníomhach a rinneadh ar chúrsaí cumarsáide an t-aon<br />
nuálaíocht shuntasach a cuireadh i gcrích i mbeartas fostaíochta. Tá na fógraí a bhíodh mar<br />
ghnáthchleachtas cumarsáide tráth, anois áibhéalta agus faoi choimeád go dtí go mbeidh na<br />
hairí faoi réir iad a úsáid ar mhaithe le cúrsaí poiblíochta.<br />
Tá an teip i leith pleanáil nó infheistíocht a dhéanamh i mbonneagar criticiúil mar bhagairt<br />
dhíreach d’ionchais gheilleagracha ar bhonn meán agus fadtréimhse.<br />
Táimid tiomanta <strong>do</strong> réimse leathan beartas uaillmhianach chun cur chuige níos inbhuanaithe<br />
agus níos cuimsithí a chothabháil i leith cruthú fostaíochta agus forbairt gheilleagrach.<br />
Déanfaimid:<br />
• Tógáil ar phríomhláidreachtaí reatha an gheilleagair ach cur le cothromú níos forleithne i<br />
dtéarmaí earnálacha agus dáileacháin,<br />
• Cultúr nuathionscanta agus SME níos fuinniúla a fhorbairt,<br />
• Scileanna agus tacaíocht <strong>do</strong> nuálaíocht a chur i bhfeidhm i gcroílár beartais phoiblí,<br />
• Infheistíocht a dhéanamh i mbonneagar riachtanach ina n-áirítear bonneagar teicneolaíochta<br />
a bhfuil gá leis i ngeilleagar nua-aoiseach,<br />
• Cuidiú go gníomhach le ceantair atá i mbaol a bheith fágtha ar an bhfaraor gear.<br />
Cuideoidh an plean fostaíochta seo le téarnamh marthanach, ar bhonn leathan a chruthú ar fud<br />
na tíre ina hiomláine, a bheidh bunaithe ar phoist chuibhiúla, sábháilte.<br />
11
Ag cuidiú le SME & ag cothromú forbairt réigiúnach<br />
Tá earnáil láidir ilnáisiúnta forbartha in Éirinn mar gheall ar thacaíocht chomhsheasmhach a<br />
cuireadh ar fáil thar thréimhse fada blianta. Éilíonn múnla geilleagrach inbhuanaithe cothromú<br />
idir an earnáil seo agus an earnáil ríthábhachtach, dhúchasach, mhillteanach SME. Éilítear<br />
cothromú níos forleithne laistigh agus idir réigiúin chomh maith. Ní fhéadaimid ligean le cúrsaí<br />
druidim i dtreo geilleagar dhá leibhéal, ina bhfuil líon mór jabanna maithe le fáil i gceantar ar<br />
leith agus ina bhfuil ceantair agus pobail eile fágtha le fostaíocht gan chinnteacht a thairgeann<br />
leibhéil ísle íocaíochta.<br />
Is é sin an chúis go bhfuil Fianna Fáil ag moladh sraith céimeanna uaillmhianacha chun cuidiú le<br />
SME, ina n-áirítear gnólachtaí nuathionscanta, agus chun forbairt réigiúnach níos cothroime a<br />
chinntiú.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Spriocanna réigiúnacha a leagan síos d’fhostaíocht inbhuanaithe,<br />
ardluacha<br />
Tá an téarnamh dhá leibhéal atá faoi mhaoirseacht an rialtais ag fágáil réigiúin go leor na tíre in<br />
áit na leathphingine. Ní mór dúinn díriú go díreach air sin, trí chruthú fostaíochta a chur chun<br />
cinn ar fud na tíre. Tá na SME mar phríomhghnéithe fáis ar fud na tíre agus beidh ról lárnach acu<br />
i leith fostaíocht nua a chruthú. Chomh maith leis sin, ní mór <strong>do</strong> na tionscail dhúchasacha, láidre<br />
amhail an earnáil turasóireachta agus agraibhia gníomhú. Déanfaimid:<br />
- Na leibhéil dífhostaíochta a laghdú ar bhonn réigiúnach go dtí na leibhéil a bhí ann in 2007.<br />
- Spriocanna a leagan síos d’fhostaíocht inbhuanaithe a fhás agus <strong>do</strong> jabanna ardluacha ar<br />
bhonn réigiúnach.<br />
(ii) Banc fiontair nua stáit a chruthú<br />
Tá an ceal creidmheasa mar bhagairt leanúnach d’fheidhmiú ghnóthaí beaga na tíre, na<br />
gnóthaí céanna a sheas i gcoinne na géarchéime ba dhúshlánaí dá bhfacthas sa tír riamh. Ní<br />
féidir le geilleagar feidhmiú go tairbhiúil gan fáil ar chreidmheas; cuireann sé le cumas gnóthaí<br />
infheistíocht a dhéanamh <strong>do</strong> na laethanta níos faide anonn. Go dtí seo, chlis ar na bainc a<br />
n-oibleagáidí a chomhlíonadh de réir mar atá coimeádaithe airgeadais na margaí creidmheasa<br />
ag cur SME i mbaol ar fud na h<strong>Éire</strong>ann. Tá Corparáid Baincéireachta Straitéiseach na h<strong>Éire</strong>ann<br />
(SBCI), a bhunaigh an rialtas seo, go hiomlán míshásúil. Tá gá le banc le taca an stáit a bheidh<br />
bunaithe ar an múnla céanna le Cuideachta an Chairde Tionscail (ICC) a d’oibrigh go rathúil sa<br />
gheilleagar le blianta fada anuas. Chun go mbeidh rath ar náisiún fiontraíochta tá gá go mbeidh<br />
fáil ag gnóthaí ar chreidmheas chun go dtiocfaidh rathú agus fás faoin ngeilleagar.<br />
- Déanfaimid athbhreithniú bunúsach ar ról an SBCI trí é a cheadúnú go hiomlán mar bhanc<br />
fiontraíochta stáit a bheidh ar chomhchosúlacht leis an ICC tráth. Beidh an banc fiontraíochta<br />
12
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
lánfheidhme seo ina réiteach buan ar an mbearna iasachtaithe atá ann faoi láthair in earnáil<br />
bhaincéireacht na h<strong>Éire</strong>ann, agus thabharfaí iasachtaí amach d’aon chuideachta, beag beann<br />
ar earnáil nó méid, ina n-áirítear feirmeacha, chomh fada gur féidir leo a n-acmhainneacht<br />
chreidmheasa a léiriú.<br />
- Chomh maith leis sin, beartaítear go gcomhoibreoidh an SBCI leis na comhair chreidmheasa<br />
d’fhonn cuidiú le hairgeadas a sholáthar <strong>do</strong> SME. Beidh ar chumas na gComhar Creidmheasa<br />
roinn dá gciste €8bn sábhála a chur isteach i scéim iasachta SME, le taca an bhainc<br />
fiontraíochta. Leis sin, déanfar ionracas rialála na gComhar a chothabháil fad agus a chuirfear<br />
deis nua infheistíochta ar fáil <strong>do</strong> na SME.<br />
(iii) An Ráta Faoisimh Fiontraí CGT a laghdú go 10%<br />
Tá gá leis na fiontraithe a dhreasú chun cultúr fiontraíochta a chothú agus a chur chun cinn<br />
ar fud na tíre. Ní mór go mbeidh <strong>Éire</strong> faoi réir le dul san iomaíocht go díreach leis an Ríocht<br />
Aontaithe chun a chinntiú go mbeidh an dream gnó atá ag teacht chun cinn sásta cuideachtaí<br />
nua a bhunú anseo. Tríd an gCáin Ghnóthachain Chaipitiúil (CGT) ar fhiontraithe a laghdú,<br />
cuideofar le gnólachtaí nuathionscanta a mhealladh, a choinneáil agus a fhorbairt agus le<br />
smaointe úra a spreagadh ar fud na tíre.<br />
- Déanfaimid an Ráta Faoisimh Fiontraí CGT a laghdú go 10% agus an tairseach ghnóchain<br />
inmhuirearaithe a ardú go €15m.<br />
(iv) An chóireáil chánach féinfhostaithe a chomhardú<br />
Déanann an córas cánach reatha leatrom ar dhaoine féinfhostaithe a rinne a gcuid gnóthaí<br />
beaga féin a bhunú agus atá ag déanamh a ndíchill. Ní fhaigheann said an €1,650 creidmheas<br />
cánach agus ní fhaigheann siad an trian dó sin i gCreidmheas Cánach Ioncaim Saothraithe, a<br />
mbaineann oibrithe PAYE tairbhe as. Ciallaítear leis sin go bhfuil a gcuid ioncaim atá saothraithe<br />
go maith acu, faoi réir ráta cánach éifeachtach atá níos airde fiú in ainneoin an tionchair<br />
fhorleathain atá acu ar an bpobal agus ar an ngeilleagar. Tá leatrom cánach den chineál sin mar<br />
léargas ar mheon stáit a bhuaileann cois ar fhiontraíocht leaba é a chothú agus a chur chun cinn.<br />
Cuirfimid bearta i gcrích chun an leatrom sin a réiteach.<br />
- Déanfaimid an creidmheas cánach ioncaim saothraithe a ardú ó €550 go €1,650 ag costas<br />
€123m agus beidh an t-ardú a dhéanfar ar an gcreidmheas cánach ioncaim saothraithe ar aon<br />
dul leis an gcreidmheas cánach PAYE, chun a chinntiú go leanfar leis an gcothromú sin amach<br />
anseo.<br />
(v) Ceadú <strong>do</strong> SME na h<strong>Éire</strong>ann a bheith san iomaíocht <strong>do</strong> chonarthaí na<br />
seirbhíse poiblí<br />
Tá an stát ar an bhfostóir is mó sa tír agus déantar suimeanna an-mhór airgid a infheistiú i<br />
gconarthaí na seirbhíse poiblí gach bliain. Is fiú €12bn in aghaidh na bliana margadh sholáthar<br />
na h<strong>Éire</strong>ann. Tá SME na h<strong>Éire</strong>ann go mór faoi mhíbhuntáiste agus iad san iomaíocht <strong>do</strong><br />
chonarthaí, ina n-áirítear íosleibhéil láimhdeachais leis na critéir atá leagtha síos atá i bhfad níos<br />
13
airde ná mar atá ar chumas cuideachta bheag <strong>Éire</strong>annach a bhaint amach. Thairis sin, déantar<br />
díobháil d’iomaíochas an phróisis soláthair san fhadtréimhse tríd an raon cúng gnóthaí atá<br />
incháilithe dul san iomaíocht ar na conarthaí céanna.<br />
- Déanfaimid an próiseas soláthair a leathnú chun a chinntiú go bhféadfaidh na gnóthaí ar<br />
fad tairbhe a bhaint as. Oibreoimid faoi rialacha an AE chun a chinntiú nach bhfuil SME na<br />
h<strong>Éire</strong>ann faoi mhíbhuntáiste agus iad i mbun tairisceana <strong>do</strong> chonarthaí na seirbhíse poiblí.<br />
Ina n-áireofar Ombudsman Soláthair Phoiblí a chruthú a bheidh bunaithe ar chur chuige<br />
‘ráta sochair na h<strong>Éire</strong>ann’ chun a chinntiú go ndéanfar éascú ar SME agus iad san iomaíocht<br />
<strong>do</strong> chonarthaí. Cuirfear deireadh le ceanglais leatromach nach ndéanann iomaíochas cóir a<br />
áireamh i bhformhór mór cásanna.<br />
(vi) Ag dul i ngleic leis an scáthgheilleagar<br />
Is iad na SME a bhíonn thíos le scáthgheilleagar a dhéanann díobháil <strong>do</strong> ghnóthaí, a chuireann<br />
bac ar fhostaíocht agus a dhéanann ioncam an státchiste a laghdú. Réimníonn scála an<br />
scáthgheilleagair ó thuairim is €5-20bn, a chosnaíonn suimeanna uafásacha móra airgid ar an<br />
stat agus dhéanann díobháil ollmhór <strong>do</strong> chuideachtaí comhlíontacha.<br />
- Rachaimid i ngleic leis an scáthgheilleagar trí úsáid níos forleithne i leith córais íocaíochta<br />
leictreonacha a spreagadh, leagfaimid síos sprioc i dtaobh ardú 10% sa líon idirbheart a<br />
chuirfear i gcrích thar thréimhse an chéad rialtais eile.<br />
(vii) Tacú le haontas cóir Trádála Trasatlantaí agus le Comhpháirtíocht<br />
Infheistíochta<br />
Tacaíonn Fianna Fáil leis na bprionsabal i leith deireadh a chur le bacainní ar thrádáil. Tá sé<br />
sin riachtanach <strong>do</strong> rathúlacht na h<strong>Éire</strong>ann. Chomh maith leis sin áfach, creidimid nach mór<br />
d’idirbhearta trádála a bheith cóir agus nach mór staid na stát a chosaint a bhfuil mar aidhm acu<br />
caighdeáin arda mhaireachtála agus fostaíochta a chinntiú.<br />
Tá ar chumas aontas Trádála Trasatlantaí agus Comhpháirtíochta Infheistíochta (TTIP) idir an AE<br />
agus na Stáit Aontaithe, a bheidh uaillmhianach agus cuimsitheach agus suas le 10,000 post<br />
nua a chruthú i ngeilleagar na h<strong>Éire</strong>ann thar réimse leathan gnóthaí. Tá roinnt saincheisteanna<br />
áfach, nach féidir comhghéilleadh a dhéanamh ina leith a bhaineann le caighdeáin bhia agus<br />
le meicníochtaí i leith réiteach díospóide idir infheisteoirí agus an stát (ISDS) chun leasa na<br />
h<strong>Éire</strong>ann a chosaint sula féidir tacú leis go hiomlán. Déanfaimid:<br />
- An fód a sheasamh chun a chinntiú nach mbeidh caighdeáin an AE faoi réir ag<br />
idirbheartaíocht. Go mór mhór, aithnímid an tábhacht a bhaineann le caighdeáin arda<br />
sábháilteachta bia san Eoraip a choinneáil. Ní thabharfaidh Fianna Fáil tacaíocht d’idirbheart<br />
TTIP mura seastar go hiomlán leis na caighdeáin sábháilteachta bia ag na leibhéil is airde.<br />
- Oibriú ag leibhéal an AE chun athbhreithniú a dhéanamh ar na moltaí ISDS.<br />
- Glacadh lena chinntiú go mbainfidh cuideachtaí ar fad tairbhe as na deiseanna a chruthaíonn<br />
idirbheart trádála trí chomhoibriú leis an gCoimisiún Eorpach, agus leis na Ballstáit chun<br />
14
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
rannpháirtíocht na SME a éascú i gcúrsaí trádála trasatlantaí tar éis <strong>do</strong>n chomhaontú a<br />
theacht chun feidhme.<br />
(viii) Rochtain a chur ar fáil chuig maoin phoiblí atá gan áitiú nó nach bhfuil in<br />
úsáid chun ionaid chothaithe a chruthú<br />
Tá an costas a bhaineann le maoin a aimsiú thar a bheith ard agus deacair <strong>do</strong> chuideachtaí nua<br />
atá sa tóir ar ionaid dá ngnóthaí. Chomh maith leis na costais cíosa, féadfaidh rátaí tráchtála an<br />
bonn a bhaint de ghnó nua i dtús aimsire. Tá an stát ar cheann de na húinéirí maoine is mó sa tír<br />
le réimsí móra maoine atá go hiomlán folamh nó ar bheagán úsáide faoi láthair.<br />
- In 2016, glacfaimid le suirbhé údaráis áitiúil ar mhaoine feiliúnacha a chur i gcrích, ina<br />
n-áirítear foirgnimh phoiblí nach bhfuil in úsáid agus iad a chur in áirithe mar aonaid<br />
chothaithe <strong>do</strong> ghnólachtaí nuathionscanta. Beidh na haonaid faoi réir foráil ‘úsáid é nó caill é’<br />
chun an tairbhe is fearr a bhaint as a n-úsáid. Beidh grúpaí pobail ar mian leo a bhfiontar féin<br />
a bhunú i dteideal iarratas a dhéanamh ar na haonaid sin chomh maith.<br />
(ix) Fiontraíocht Shóisialta a Chur Chun Cinn<br />
Is bealach nuálach é Fiontar Sóisialta ina n-úsáidtear modhanna gnó chun cuspóirí sóisialta<br />
níos leithne a chur i gcrích. Déantar tuairim is 30,000 duine a chumhachtú ar fud na tíre cheana<br />
féin trí oibriú 1,400 fiontar. Leis an gcineál ceart tacaíochta ón stát agus leis an gcreat ceart<br />
i bhfeidhm tá acmhainneacht shuntasach ag an gceantar fiontair i leith fáis agus i leith na<br />
n-uimhreacha fostaíochta a ardú, fad atáthar ag díriú ar réimse leathan ceisteanna sóisialta.<br />
- Déanfaimid ról na nOifigí Fiontair Áitiúil a leathnú chun tacú le Tionscnaimh Fiontair<br />
Shóisialta, suirbhéanna CSO a leathnú chun gníomhaíocht fiontair shóisialta a chuimsiú,<br />
fiontar sóisialta a aistriú go soiléir faoi chúram na Roinne Post, Fiontar agus Nuálaíochta,<br />
cúrsaí oiliúna a bhunú a bheidh dírithe ar ghnéithe fiontair shóisialta agus leathnú a<br />
dhéanamh ar ráthaíocht airgeadais chun cuidiú le hinfheistíocht a mhealladh.<br />
(x) An Córas Rátaí Tráchtála a Leasú<br />
Ní mór <strong>do</strong>n chóras rátaí tráchtála na ngnólachtaí nuathionscanta agus forbairt réigiúnach<br />
a spreagadh, ní a phionósú. Déanfaidh córas leasaithe bunús an airgeadais údaráis áitiúil a<br />
dhaingniú agus cuidiú le fiontraíocht a chur chun cinn amach anseo. Tá ár mbeartais dírithe ar<br />
chuidiú le gnóthaí agus ar chroílár na mbailte a athbheochan ar fud na h<strong>Éire</strong>ann, taobh istigh de<br />
chiste airgeadais reatha na n-údarás áitiúil. Déanfaimid:<br />
- Saoire ó Rátaí a bhunú <strong>do</strong> ghnólachtaí nuathionscanta<br />
Tá spreagadh agus cothú fiontraíochta ríthábhachtach <strong>do</strong> gheilleagar fuinniúil ar fud<br />
cheantair tuaithe agus uirbeacha na h<strong>Éire</strong>ann. Tá rátaí tráchtála troma mar chosc<br />
ar ghnólachtaí nuathionscanta. Tá croílár na mbailte faoi bhagairt ag na forbairtí<br />
siopadóireachta atá lonnaithe ar imill na mbailte, ina gceadaíonn na rátaí tráchtála agus na<br />
táillí páirceála laghdaithe <strong>do</strong> ghnóthaí fás agus leathnú ach, a fhágann lár na mbailte ar an<br />
15
hfaraor gear. Ní mór dúinn ár gcathracha, bailte agus sráidbhailte a athbheochan agus<br />
gnólachtaí nuathionscanta a spreagadh chun dul sa riosca agus poist nua a chruthú.<br />
• Tabharfaimid isteach scéim ráta faoisimh ráta <strong>do</strong> chuideachtaí nuathionscanta a bheidh<br />
sásta cur fúthu i lár na mbailte agus sna ceantair a ndearnadh faillí orthu, a bheidh<br />
sonraithe ag na húdaráis áitiúla. Seasfaidh an dreasacht seo ar feadh dhá bhliain chun<br />
cuidiú le gnóthaí le linn a gcéad laethanta.<br />
-Clásal ‘neamhábalta íoc’ a thabhairt isteach <strong>do</strong> ghnóthaí atá faoi bhrú<br />
Tá sé diúltaithe go leanúnach ag an rialtas clásal ‘neamhábalta íoc’ a thabhairt isteach sa<br />
phróiseas rátaí. Ciallaítear leis sin go ndéantar bille rátaí tráchtála a leagan ar ghnóthaí atá<br />
i gcruachás airgeadais tromchúiseach in ainneoin an tionchair thubaistigh a d’fhéadfadh<br />
sé sin a imirt ar chúrsaí. Ar fud na h<strong>Éire</strong>ann, tá codanna suntasacha billí á bhfágáil gan<br />
íoc, le gnóthaí ag carnadh fiachas ollmhór, de bhrí nach bhfuil ar a gcumas a n-oibleagáidí<br />
rátaí tráchtála a chomhlíonadh. Tá an ceal láimhdeachais sin agus an ceal acmhainne chun<br />
íocaíocht a dhéanamh ag déanamh scrios ar ghnóthaí atá faoi bhrú chun na poist atá acu a<br />
choinneáil gan trácht ar phoist nua a chruthú.<br />
• Déanfaimid ‘clásal neamhábalta íoc’ a thabhairt isteach i reachtaíocht rialtais áitiúil<br />
chun a chinntiú go ndéanfaidh na húdaráis áitiúla láimhdeachas agus brabús a thógáil<br />
san áireamh agus iad ag ríomh na rátaí tráchtála <strong>do</strong> ghnóthaí aonair. Déanfaidh sé<br />
sin próiseas trédhearcach, inrochtana a bhunú a cheadóidh <strong>do</strong> ghnóthaí achomharc a<br />
dhéanamh i leith billí rátaí tráchtála de bharr sriantacht airgeadais, go díreach chuig an<br />
údarás áitiúil i bhformáid shoiléir eagraithe<br />
- Leasú Rátaí Tráchtála fadtréimhseach a thabhairt isteach ar bhonn ioncam neodrach<br />
Déantar tuairim is €1.5bn a chruinniú d’údaráis áitiúla gach bliain trí chóras rátaí tráchtála.<br />
Titeann an t-ualach sin ar na gnátháitribh atá lonnaithe i gcroílár na bpobal éagsúil. Tá an<br />
córas reatha ina dhídhreasú d’áitribh a lonnú i gcroílár ár mbailte agus cathracha. Chomh<br />
maith leis sin, ní chuireann sé aon tacaíocht ar fáil <strong>do</strong> ghnóthaí nua agus nuálacha.<br />
Tá sé thar am athmheasúnú a dhéanamh ar an inmharthanacht fhadtréimhseach a bhaineann<br />
le cáin mhaoine a fhorchur ar ghnóthaí ag tráth ina bhfuil cúrsaí gnó ag fáil níos soghluaiste<br />
ar bhonn leanúnach.<br />
• Déanfaimid tuarascáil comhrannach a thionscnamh idir an Roinn Comhshaoil & Rialtais<br />
Áitiúil, an Roinn Airgeadais agus an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe i dtaca<br />
leis an méid a bheidh i ndán <strong>do</strong>n chóras Rátaí Tráchtála trí tharraingt ar shaineolas<br />
neamhspleách agus ar thaithí idirnáisiúnta. Lena théarmaí tagartha, áireofar tograí <strong>do</strong><br />
sholúbthacht a chur i gcrích, forbairt lár baile a spreagadh agus tacú le gnóthaí nua.<br />
Déanfar an tuarascáil a eisiúint taobh istigh de 12 mhí le liosta soiléir gníomhaíochtaí <strong>do</strong>n<br />
rialtas le cur i gcrích.<br />
(xi) Deireadh a chur le Conarthaí Náid Uaireanta agus dul i ngleic le conarthaí<br />
féinfhostaithe, róshaothraithe<br />
Tá soiléiriú i leith uaireanta oibre chomh riachtanach céanna leis an ráta a íoctar le hoibrí a<br />
16
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
ardú agus le cúnamh a thabhairt <strong>do</strong> theaghlaigh leochaileacha atá ag brath ar leasa sóisialta.<br />
Déanann conarthaí náid uaireanta, neamhbhuana, neamhchinnteacht a chruthú d’oibrithe gach<br />
seachtain de thoradh na n-uaireanta a éilítear orthu a oibriú agus cruthaítear ceal cinnteachta dá<br />
bharr i ndáil leis an méid iarbhír a dhéanann siad a shaothrú. Ar leibhéal níos leithne, cuireann<br />
pá íseal agus socruithe breacfhostaíochta cosc ar dhaoine morgáistí a fháil, comhaontuithe<br />
cíosa a chur i gcrích agus cosc ar a gcumas gealltanas i leith cúrsaí airgeadais a thabhairt. Is cuid<br />
riachtanach dár dtiomantas dul i ngleic leis sin, d’fhonn poist chuibhiúla a chruthú mar chuid dár<br />
bhfís i leith ‘<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> chách’ a chruthú. Déanfaimid:<br />
- Deireadh a chur le conarthaí náid uaireanta trí théarmaí tagartha an Choimisiúin um Íocaíocht<br />
Íseal a athrú d’fhonn reachtaíocht a chur i gcrích i leith conarthaí uaireanta bandáilte<br />
dóibhsean ar phá íseal. Ceadóidh sé sin íosmhéid uaireanta d’oibrithe ar chonarthaí náid<br />
uaireanta ísle agus an ceart tuilleadh uaireanta a iarraidh mar a chleachtar san miondíoltóirí<br />
móra eile.<br />
- Dianteannadh ar chonarthaí féinfhostaithe bréagacha, róshaothraithe. Déanann na conarthaí<br />
sin, atá ag fáil níos forleithne, cearta bunúsacha fostaí a shárú i ndáil le híocaíocht saoire, pá<br />
breoiteachta agus ranníocaíochtaí pinsin, agus a cheileann ioncam PRSI ar an Stát.<br />
(xii) JobBridge a leasú & cearta fostaíochta intéirneach a láidriú<br />
Do dhaoine óga go leor i dtús a saoil, tá sé ag fáil níos deacra poist a aimsiú a chuirfeadh tús lena<br />
ngairmeacha roghnaithe. Rinne fostóirí ar leith róshaothrú leatromach ar scéim JobBridge an<br />
rialtais, fad atá borradh thar cuimse tagtha faoi intéirneachtaí neamhíoctha, a chruthaíonn cuid<br />
mhór den mhargadh fostaíochta <strong>do</strong> dhaoine óga. Tá neamhbhuaine agus éagobhsaíocht na<br />
fostaíochta sin agus a himpleachtaí airgeadais ag laghdú deiseanna <strong>do</strong> chuid mhór dhaoine óga<br />
na tíre. Baineann an riosca leis an gcóras ‘íoc ar imirt’ go gcruthófar tír a bheidh fós níos deighilte<br />
ná mar atá faoi láthair fiú. Mar chuid dár dtiomantas i leith cruthú poist chuibhiúla agus i leith<br />
‘<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> chách’ a bhaint amach, déanfaimid cearta daoine óga a chosaint agus a n-ionchais<br />
fostaíochta a láidriú. Déanfaimid:<br />
- Reachtaíocht a thabhairt isteach a thugann soiléiriú ar na cearta fostaíochta a bhaineann<br />
le intéirneachtaí agus le taithí oibre. Ar aon dul leis an reachtaíocht fostaíochta reatha, má<br />
tá intéirneach i mbun oibre luacha <strong>do</strong>n fhostaí, leis an leibhéal céanna maoirseachta agus<br />
freagrachta leagtha air/uirthi agus atá ar an gcuid eile den líon lucht oibre, ar a laghad ba<br />
chóir go n-íocfaí an ráta pá íosta leis nó léi.<br />
- Téarma teorann ceithre seachtainí a leagan ar intéirneachtaí neamhíoctha d’fhonn<br />
díspreagadh agus gardáil a dhéanamh i gcoinne róshaothrú ionchasach ar oibrithe<br />
neamhíoctha le fostóirí.<br />
- An scéim JobBridge a leasú chun a chinntiú go bhfaighidh rannpháirtithe taithí fostaíochta<br />
cuí le fostóirí iomchuí.<br />
(xiii) Na printíseachtaí a leathnú agus a éagsúlú<br />
Tá dream ceirde oilte le hoiliúint phraiticiúil mar bhunchuid den gheilleagar. Ní mór d’Éirinn<br />
17
éimse níos leithne deiseanna a fhorbairt <strong>do</strong> dhaoine óga ar mian leo ceird a fhoghlaim le taithí<br />
réadúil. Tá printíseachtaí ríthábhachtach i dtaca le líon lucht oibre oilte a chur i gcrích thar réimse<br />
leathan earnálacha. Ní mór bealaí breise a aimsiú a mbíonn post cuibhiúil mar thoradh orthu<br />
nach mbraitheann ar oideachas Ollscoile. Trí réimse éagsúil bealaí printíseachta a bhunú sna<br />
disciplíní IT, Airgeadais agus sna hearnálacha traidisiúnta, ar chomhchosúlacht leis an múnla<br />
a chuir an Ghearmáin i bhfeidhm, cuideofar le dul i ngleic le dífhostaíocht agus glacfar lena<br />
chinntiú nach mbeidh <strong>Éire</strong> ag déileáil le mí-oiriúnú scileanna ina geilleagar. Tá scéimeanna<br />
ann atá faoi thionchar an éilimh ach, tá ról tábhachtach ag an stát i leith na gcúrsaí áirithe sin a<br />
fhorbairt agus a éascú.<br />
- Déanfaimid an líon printíseachtaí a leathnú agus an raon réimsí a bhfuil fáil orthu a leathnú.<br />
(xiv) An t-íosphá maireachtála a chur i bhfeidhm ar fud na Ranna Rialtais<br />
Is beart tábhachtach é ‘Íosphá Maireachtála’ a bhunú lena chinntiú go n-íocann obair ag<br />
na leibhéil ar fad. Tá íosphá maireachtála cuí, a meastar ag €11.50 in aghaidh na huaire,<br />
ríthábhachtach d’fhonn níos mó daoine a mhealladh isteach sa líon lucht oibre. Tá an t-íosphá<br />
maireachtála mar chuid dár dtiomantas i leith poist chuibhiúla a chruthú ar fud na tíre. Ba chóir<br />
<strong>do</strong>n rialtas, mar an fostóir is mó sa tír, glacadh leis an ról samplach sa chomhthéacs sin. Leis sin,<br />
leagfar síos caighdeán níos leithne gan an iomarca d’ualach reachtaíochta míchuí a leagan ar<br />
fhostóirí atá faoi bhrú i dtaca lena gcostais féin a choinneáil faoi chois.<br />
- Déanfaimid an tÍosphá Maireachtála éigeantach ar fud na ranna rialtais ar fad. D’fhreagair 12<br />
as 15 roinn rialtais ár n-iarratas i leith eolais a thabhairt i dtaobh an chostais a bhainfeadh leis<br />
an íosphá maireachtála a chur i bhfeidhm. €11.5m an costas iomlán a mheastar le haghaidh<br />
an togra a chur i gcrích ar fud na ranna sin.<br />
18
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
Ag Cur Chun Cinn Eolaíocht & Taighde<br />
Bhunaigh Fianna Fáil Fondúireacht Eolaíochta <strong>Éire</strong>ann (SFI) i 1999, rinne sé sin cúrsaí a athrú<br />
agus d’fhás cáil taighde eolaíochta na h<strong>Éire</strong>ann thar thréimhse deich mbliana. Tá an tacaíocht<br />
a fhaigheann eolaíocht agus nuálaíocht riachtanach chun a chinntiú go bhfuil geilleagar<br />
ardluacha ag Éirinn, agus a thacóidh le poist mhaithe a chruthú sna laethanta amach romhainn.<br />
Le cúig bliana anuas, leagadh béim ar phoiblíocht a bhaint amach d’airí i leith beartas inchreidte<br />
inar áiríodh réimse ilghnéitheach. Tá deiseanna maoinithe Fhine Gael agus Pháirtí an Lucht<br />
Oibre teoranta go maith agus rinneadh díobháil <strong>do</strong> chóras taighde a rinne dul chun cinn iontach<br />
roimhe sin. Ní raibh aon straitéis eolaíochta ag obair le dhá bhliain mar shampla. Cuirfimid<br />
deireadh leis an bhfaillí sin agus cuirfear beartas infheistíochta i bhfeidhm a bheidh bunaithe ar<br />
an muinín a chuirfear i ndaoine agus i bhfoirne seachas rialúcháin smachta a chur i bhfeidhm.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Maoiniú ilbhliantúil d’Eolaíocht & Taighde a chur i bhfeidhm<br />
Níl straitéis eolaíochta an rialtais a foilsíodh le gairid uaillmhianach ar aon chor agus cliseann air<br />
gealltanais mhaoinithe dáiríre a chur in ionad na cainte. I gcodarsnacht leis sin, rinne an Straitéis<br />
Eolaíochta, Teicneolaíochta agus Nuálaíochta deiridh a d’fhoilsigh Fianna Fáil, gealltanais<br />
agus cuspóirí an-sonracha a leagan síos. Éilíonn taighde tiomantas ilbhliantúil chun foirne a<br />
dhaingniú agus chun an t-am a bhfuil gá leis a thógáil chun dul i mbun taighde ceannródaíoch.<br />
Déanfaimid:<br />
- Athbhreithniú a dhéanamh ar an Straitéis Eolaíochta, de bharr go ndéanfaidh sé maoiniú a<br />
chur ar fáil <strong>do</strong>n earnáil go ceann cúig bliana.<br />
- Timthriall maoinithe nua cúig bliana a bhunú <strong>do</strong>n Chlár Taighde sna hInstitiúidí Tríú Leibhéal<br />
(PRTLI), ina n-áirítear €300m infheistíochta atá curtha go leataobh d’infheistíocht chaipitil i<br />
saoráidí taighde chomh maith le tionscadail taighde. Bunaithe ar atriallta a rinneadh roimh<br />
ré, creidimid go bhféadfadh an líon maoinithe seo maoiniú ar chomhchéim a mhealladh ó<br />
fhoinsí príobháideacha agus ó institiúidí atá ar chóimhéid agus ar chomh-mheon.<br />
(ii) Maoiniú imfhálaithe <strong>do</strong> chláir i réimse ceantar níos leithne<br />
Rinne Fianna Fáil beartú tosaíochta taighde a thabhairt isteach chun a chinntiú gur fhorbair <strong>Éire</strong><br />
líon criticiúil sárthaighde i réimsí straitéiseacha tábhachtacha. Bhí rath ar an gcur chuige sin. Is<br />
é cur chuige níos radacaí an rialtais seo áfach, maoiniú a fháscadh <strong>do</strong> réimsí eile ar fad seachas<br />
na réimsí sainiúla sin. Tá sé sin ag déanamh díobháil uafásach dár mbonn taighde agus áirítear<br />
leis míthuiscint bhunúsach i leith mar a oibríonn taighde agus nuálaíocht. Chomh maith leis<br />
sin, tagann dul chun cinn fíréanta, a chruthaíonn tionscail agus ionchais nua de thoradh cultúr<br />
taighde go príomha, a chuireann luach ar eolaíocht bhunúsach. Is beag le rá tiomantas na<br />
Straitéise Eolaíochta nua <strong>do</strong>n réimse seo. Déanfaimid:<br />
- Maoiniú imfhálaithe a chur i gcrích chun tacú le heolaíocht bhunúsach taobh amuigh de na<br />
19
éimsí beartaithe tosaíochta.<br />
- Buiséad ar leithligh a chothabháil <strong>do</strong> thaighde sna daonnachtaí agus eolaíochtaí sóisialta mar<br />
chuid d’fhoras tiomnaithe laistigh den Údarás um Ard-Oideachas.<br />
- Tacú leis an tuairim maidir le hacmhainn taighde leathan atá bunaithe ar nuálaíochtaí atá faoi<br />
thionchar institiúidí tríú leibhéal ag comhoibriú lena chéile.<br />
- Leanúint ar aghaidh leis an tacaíocht ar cuireadh tús leis faoinár Lárionaid um Eolaíocht,<br />
Innealtóireacht agus Theicneolaíocht <strong>do</strong> líon criticiúil i bpríomhréimsí tosaíochta, atá<br />
bunaithe ar nuálaíocht ó laistigh den chóras agus ar chomhoibriú le tionscal.<br />
- Tuarascáil bhliantúil a fhoilsiú ar chothromú maoinithe taighde leis na<br />
príomhghníomhaireachtaí maoinithe taighde.<br />
- Glacadh lena chinntiú go bhfuil ceangal ag na cláir chaipitil amhail an Clár <strong>do</strong> Thaighde in<br />
Institiúidí Tríú Leibhéal, leis na cuspóirí forbartha straitéiseacha foriomlána in ar<strong>do</strong>ideachas.<br />
(iii) Bonn fianaise slán a chinntiú <strong>do</strong> bheartas eolaíochta<br />
Níor éirigh le hÉirinn fós an tuiscint d’eolaíocht nua-aoiseach a leabú taobh istigh dá próisis<br />
cinnteoireachta. Ní mór leasú iomlán a chur i bhfeidhm i leith mar a dhéanann an rialtas<br />
comhairle eolaíochta a fháil agus a úsáid. Déanfaimid:<br />
- Oifig an Phríomhchomhairleora Eolaíochta a scaradh ó aon fhreagrachtaí gníomhaireachta<br />
nó cur i bhfeidhm. Déanfar an Oifig a aistriú chuig Roinn an Taoisigh, faoi chúram Rannóg<br />
Eolaíochta agus Nuálaíochta na Roinne sin.<br />
- Éagsúlú a dhéanamh ar an Oifig chun go mbeidh cothromú i bhfeidhm idir oideachas,<br />
taighde agus taithí gnó.<br />
- An Oifig a chumhachtú chun painéal comhairleoirí eolaíochta a chur ar fáil d’fhonn comhairle<br />
rúnda a thabhairt <strong>do</strong>n rialtas i leith saincheisteanna sonraithe de réir mar a thagann siad chun<br />
cinn.<br />
(iv) Ceangal a dhéanamh idir thaighdeoirí agus nuálaithe<br />
Tá baic thábhachtacha fós ann a chuireann cosc ar ár mbonn taighde an tairbhe is fearr a bhaint<br />
as an tionchar a bhíonn acu ar thionscal. Tá sé sin amhlaidh i gcás SME, a bhfuil ráta an-íseal<br />
teagmhála acu leis na réimsí taighde.<br />
- Déanfaimid athbhreithniú ar cheanglais Mhaoine Intleachtúla maidir le taighde chun<br />
nuálaíocht a spreagadh le maoiniú ón stát.<br />
20
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
Ag Tacú leis an Dream Féinfhostaithe<br />
Is príomhfhórsa fuinniúil iad an dream féinfhostaithe inár ngeilleagar, nach bhfuair an oiread sin<br />
airde i mbeartas oifigiúil roimhe seo. Más mian linn geilleagar ardluacha agus nuálach a bheith<br />
againn ní mór dúinn tacú leosan atá sásta riosca a thógáil.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Déanfaimid an chóireáil chánach féinfhostaithe a chothromú<br />
Déanann an cód cánachais reatha tromualach a leagan ar dhaoine féinfhostaithe trí<br />
aimhrialtacht, ina ndéanann daoine féinfhostaithe roinn dá n-ioncam, ag ráta atá riar maith níos<br />
airde, a íoc i gcáin, ag na leibhéil ioncaim ísle go mór mhór. Is bac ollmhór é seo <strong>do</strong> dhaoine<br />
atá sásta dul sa riosca agus a ngnó féin a bhunú, ina ndéantar fiontraíocht a phionósú leaba<br />
aitheantas a thabhairt ina leith. Tá an cur chuige sin go hiomlán míchothrom agus éagothrom.<br />
- Cuirfimid deireadh leis an aimhrialtacht chánach <strong>do</strong> dhaoine féinfhostaithe thar thréimhse<br />
an chéad rialtais eile chun a chinntiú go n-íocfaidh daoine féinfhostaithe an cháin chéanna<br />
ar an bpá céanna. Déanfar an Creidmheas Ioncaim Saothraithe a ardú 300% go €1,650 chun<br />
go mbeidh sé ar aon dul leis na creidmheasanna ioncaim saothraithe PAYE. €123m an costas<br />
bliantúil ina iomláine air sin.<br />
(ii) Líontán sábhála sóisialta a chruthú <strong>do</strong> dhaoine féinfhostaithe<br />
Mar dhídhreasú eile d’fhiontraithe a bheadh ag smaoineamh ar ghnó a thosú tá an líontán<br />
sábhála sóisialta scáinte. Tá sé mar bhac gníomhach i gcoinne an riosca bhunúsaigh nach mór<br />
a thógáil agus gnó nua á chruthú. Ba chóir go dtabharfadh ár gcóras leasa tacaíocht <strong>do</strong> dhream<br />
gnó reatha agus <strong>do</strong> fhiontraithe nua a bheidh mar cheannródaithe i gcruthú fostaíochta ina<br />
gcuid pobail shainiúla féin.<br />
- Cuirfimid ar chumas daoine féinfhostaithe ranníocaíochtaí iomlána PRSI Aicme S a dhéanamh<br />
chun go mbeidh siad i dteideal Sochar Cuardaitheora Poist agus Sochar Easláine. Bheadh<br />
uaschostas €93m air sin, agus bheadh sé fritháirithe de bheagán le ranníocaíocht PRSI 4%<br />
breise uathusan a roghnaíonn páirt a ghlacadh sa chóras.<br />
(iii) Dearbháin chomhairle gnó a chur ar fáil chun cuidiú le gnólachtaí<br />
nuathionscanta an cúrsa a sheasamh<br />
Tá bainistíocht airgeadais mhaith ríthábhachtach <strong>do</strong> rathúlacht aon ghnó. Gan é, bheadh<br />
cliseadh i ndán <strong>do</strong>n ghnó ón gcéad lá. Féadfaidh na cinntí airgeadais a dhéanann fiontraithe<br />
i dtús aimsire a bheith ar na cinntí is tábhachtaí dá ngnóthaí, chomh maith lena bheith ar na<br />
cinntí is deacra. Tá go leor fiontraithe nua leis an bhfís, an smaoineamh agus leis an díograis<br />
chun a gcuid tuairimí i leith an ghnó a chur i gcrích ach, cinneann orthu a chinntiú go gcruthófar<br />
gnó réadúil as a gcuid smaointí de bharr ceal scileanna airgeadais.<br />
- Tabharfaimid isteach scéim Dearbháin Comhairle Gnó, a bheidh oscailte <strong>do</strong> 5,000 fiontraí<br />
21
sa chéim nuathionscanta agus sa chéim luaithe fáis, a bhfuil cúnamh airgeadais de dhíth<br />
orthu chun tacú lena bhfiontar fás agus a mhéadú ó scála. Chuideodh dearbháin arbh fhiú<br />
€2,500 an ceann iad, le fiontraithe a ngnóthaí a fhás agus a bhainistiú. Chuideodh soláthar<br />
dearbháin dá short le fiontraí comhairleoir gnó áitiúil a aimsiú chun cúrsaí airgeadais an ghnó<br />
a phlé, féachaint chuige an bhfuil an plean gnó atá i bhfeidhm ag comhlíonadh na spriocanna<br />
agus chun athbhreithniú a dhéanamh ar fheidhmíocht an ghnó go dtí sin. Bheadh €12.5m<br />
mar chostas air sin ina iomláine.<br />
(iv) Cruthú fostaíochta a spreagadh trí Fhaoiseamh Fostaí PRSI<br />
Tá laghdú ar na costais i leith poist nua a chruthú ríthábhachtach chun fás amach anseo a<br />
spreagadh agus chun dífhostaíocht a laghdú. Tá PRSI mar bhac suntasach d’fhostaithe ar mian<br />
leo a ngnó a leathnú agus nach bhfuil in acmhainn é sin a dhéanamh de bharr costais throma.<br />
- Tabharfaimid isteach scéim nua faoisimh PRSI a léiríonn an t-ardú i líon fostaithe gnó ar leith<br />
agus a chuirfidh borradh faoi fhostaíocht, nuálaíocht agus faoi leathnú an ghnó amach<br />
anseo. Cuirfimid deireadh go háirithe le ranníocaíochtaí PRSI d’fhostóirí a thugann fostaíocht<br />
<strong>do</strong> dhaoine óga faoi 29 mbliana d’aois agus atá dífhostaithe go fadtréimhseach. Dhéanfaí<br />
é sin ar bhonn ioncaim neodraigh taobh istigh de shrianta an bhuiséid €1bn reatha <strong>do</strong><br />
thacaíochtaí fostaíochta.<br />
(v) Tacaíochtaí airgeadais nua a bhunú d’fhiontraithe óga<br />
Tá cúrsaí airgeadais ar cheann de na príomhbhacainní a chuireann cosc ar dhaoine óga fiontair<br />
nua ghnó a thosú. Ní bhíonn na hacmhainní céanna airgeadais pearsanta acu agus a bhíonn ag<br />
fiontraithe bunaithe go hiondúil. Déanann bainc sraith srianta a leagan síos i leith measúnú ar<br />
thograí iasachta, ina n-áirítear stair chreidmheasa, comhthaobhacht agus feidhmíocht an ghnó<br />
go dtí sin. Ciallaítear leis sin, go bhfuil sé níos deacra <strong>do</strong> dhaoine óga maoiniú seachtrach a<br />
aimsiú, ina n-áirítear foinsí malairte maoinithe. Ní mór cothromaíocht a chur i gcrích i leith fáil ar<br />
fhoinsí malairte maoinithe a dhaingniú.<br />
-Déanfaimid Ciste Cúnaimh Nuathionscanta d’Fhiontraithe faoi Mhíbhuntáiste (DESAF) a<br />
bhunú. Déanfaidh DESAF infheistíocht chun tacú le fiontraithe gnó óga trí oiliúint, thraenáil<br />
agus trí mheantóireacht a chur ar fáil. Chuirfeadh an clár síolchistiú ar fáil agus caipiteal<br />
fiontair i dtús aimsire <strong>do</strong> dhaoine óga a bheadh i mbun a ngnóthaí féin a bhunú. Bheadh<br />
daoine óga idir 18-25 bliana d’aois le plean gnó inmharthana i dteideal iarratas a dhéanamh<br />
ar an gclár. Dhéanfaí €10m in aghaidh na bliana a dháileadh ar an gciste sin.<br />
(vi) Clár Meantóireachta agus Oiliúna Fiontraí (ETMP) a Bhunú<br />
Tá gá le sraith scileanna faoi leith nach bhfuil le fáil i gcónaí nó nach féidir a sholáthar i gcúrsaí<br />
traidisiúnta chun gnó a bhunú agus a leathnú. Tá gá le cur chuige nua.<br />
- Déanfaimid Clár Meantóireachta agus Oiliúna Fiontraí (ETMP) a chruthú. Beidh mar aidhm leis<br />
an gclár, an líon fiontraí atá in Éirinn a ardú chomh maith le hinbhuanaitheacht na bhfiontar<br />
22
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
nua reatha a ardú. Beidh fiontraithe óga céaduaire le hoideachas dara leibhéal agus a<br />
mbeidh 18 mbliana slánaithe acu i dteideal ETMP. Déanfaidh an clár oiliúint agus comhairliú<br />
a chur ar fáil <strong>do</strong> dhaoine a bhfuil suim acu i ngairm bheatha féinfhostaithe. Ceadófar d’aon<br />
duine a bhfuil gnó acu páirt a ghlacadh sa chlár, beag beann ar an fad achair a bhfuil an gnó<br />
bunaithe. Déanfaidh an ETMP trí sheirbhís bhunúsacha a thairiscint a bheidh bunaithe ar<br />
mheasúnú, oiliúint agus ar chomhairliú gnó Táimid ag dáileadh €2m ar bhonn bliantúil ar<br />
oibriú na scéime sin.<br />
23
Ag Ceartú na Deighilte Digití<br />
Tá gá le bonneagar digiteach anois chun tacú le fostaíocht sna réimsí ar fad, fós tá na beartais<br />
lena mbaineann mall agus ar bheagán uaillmhéine. Trí theip ar fháil uilíoch a chinntiú i leith<br />
bonneagar digiteach níos leithne atá tapa, soghluaiste agus iontaofa, déantar forbairt réigiúnach<br />
neamhchothrom a chruthú.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Glacadh le hiniúchadh náisiúnta ar raon clúdaigh d’fhóin phóca<br />
Mar phríomhshaincheist maidir le cúrsaí cumarsáide i go leor réigiún in Éirinn, tá an drochchaighdeán<br />
comharthaí fón póca. Tá sé ag déanamh díobháil dhíreach <strong>do</strong> ghnóthaí chomh<br />
maith lena bheith ag sárú na ndaoine ina saol laethúil, sampla eile den deighilt dhigiteach<br />
chumarsáide atá ag fágáil go leor réigiúin in áit na leathphingine. Seachas áiteanna ina bhfuil<br />
comhartha den scoth, is áiteanna gan comhartha ar bith iad na ceantair tuaithe sin, atá ag<br />
streachailt chun fanacht i dteagmháil leis an <strong>do</strong>mhan mór. Déanfaimid:<br />
- Iniúchadh náisiúnta ar raon clúdaigh d’fhóin phóca a sheoladh faoi chúram ComReg.<br />
Déanfaidh an t-iniúchadh sin bonn fianaise a chruthú dár bpleananna i leith leibhéil raon<br />
clúdaigh a fheabhsú agus a láidriú.<br />
- Glacadh lena chinntiú go mbeidh sonraí an iniúchta ar fáil go poiblí agus nuashonraithe ar<br />
bhonn rialta.<br />
(ii) Plean Náisiúnta Bonneagair Fóin Póca a Sheoladh<br />
D’fhonn iargúltacht tuaithe a laghdú agus chun a chinntiú go mbeidh deis chóir ag gnóthaí<br />
ar fud na tíre a bheith iomaíoch, rachaimid i ngleic go gníomhach le heasnamh comhartha na<br />
bhfón póca. Déanfaimid:<br />
- Éileamh ar ComReg caighdeáin chlúdaigh a chur i bhfeidhm trína chonarthaí ceadúnaithe<br />
ina n-áireofar na spriocanna clúdaigh náisiúnta a chomhlíonadh taobh istigh de na tréimhsí<br />
socraithe. Níl aon rogha malairte réasúnach le háireamh, déanfaimid feidhmiú céimneach<br />
ar mhaoiniú stáit ar mhaithe le clúdach feabhsaithe. Táimid ag dáileadh €50m mar shuim<br />
chaipitil chun na críche sin.<br />
- Caighdeáin náisiúnta chlúdaigh 4G a chur i bhfeidhm trí chonarthaí ceadúnaithe a<br />
dhéanfaidh ComReg a eisiúint.<br />
- Cuir de chúram ar ComReg moltaí a chur chun cinn maidir leis an mbealach is fearr inar féidir<br />
le hÉirinn clúdach soghluaiste 5G a chur chun cinn.<br />
(iii) Leathanbhanda Snáthoptaice Uilíoch chuig teaghlaigh ar fud na h<strong>Éire</strong>ann<br />
a dhaingniú<br />
Teastaíonn seirbhís leathanbhanda ardluais, tapa ó na pobail ar fad in Éirinn. Tá sé<br />
ríthábhachtach d’inbhuanaitheacht tuaithe go mbeidh teaghlaigh agus gnóthaí páirteach sa<br />
chomhphobal digiteach <strong>do</strong>mhanda. Tá an iomarca gealltanais fágtha gan comhlíonadh ag Fine<br />
24
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
Gael agus ag Páirtí an Lucht Oibre.<br />
Tá ar chumas na seirbhíse leathanbhanda áit a aimsiú sa mhargadh <strong>do</strong>mhanda <strong>do</strong> thurasóireacht<br />
tuaithe agus <strong>do</strong> tháirgeoirí beaga áitiúla. Thairis sin, gan an tseirbhís, fágtar daoine faoi<br />
mhíbhuntáiste ar bhonn sóisialta de bharr ceal fála ar bhonneagar bunúsach cumarsáide<br />
laethúla. Ní mór plean teann, uaillmhianach, fadtréimhse a chur in ionad na cuir chuige ad hoc,<br />
a chuirfidh <strong>Éire</strong> ar thus cadhnaíochta na réabhlóide IT.<br />
Beidh an feidhmiú céimneach ar an tseirbhís leathanbhanda Fibre to the Home (FTTH), ina<br />
bheartas a sheasfaidh an aimsir agus a dhéanfaidh <strong>Éire</strong> a chumasú le bonneagar a bheidh in<br />
acmhainn a bheith iomaíoch sa gheilleagar <strong>do</strong>mhanda. Is cábla snáthoptaice é FTTH atá in<br />
acmhainn luasanna íoslódála a sheachadadh ag suas go 1 Ghigighiotán in aghaidh an tsoicind<br />
go díreach chuig teaghlaigh agus gnóthaí.<br />
- Tacóimid leis an bhfeidhmiú céimneach ar leathanbhanda snáthoptaice go díreach chuig<br />
áitribh an stáit ina n-iomláine, trí oibritheoirí tráchtála agus trí ionchur díreach ón stát, le<br />
€75m maoiniú sa bhreis mar thaca chun luas a chur faoin bhfeidhmiú céimneach.<br />
(iv) Moil Dhigiteacha Réigiúnacha a Fhorbairt<br />
D’éirigh thar barr leis an nGníomhaireacht Forbartha <strong>do</strong>n Mhol Digiteach (DHDA) i dtéarmaí<br />
cruthú fostaíochta agus i gcur chun cinn deiseanna oiliúna agus foghlaim dhigiteach. Ó<br />
rinneadh í a bhunú in 2003, tá spás oifige solúbtha agus seirbhísí tacaíochta gnó curtha ar fáil ag<br />
an nGníomhaireacht <strong>do</strong> chuideachtaí teicneolaíochta i mBaile Átha Cliath. Maille le bonneagar<br />
fisiciúil athnuaite tríd an tseirbhís leathanbhanda Fibre to the Home, agus leis an gclúdach<br />
soghluaiste 4G, atá ag scaipeadh sampla an Mhoil Dhigitigh ar fud na tíre, déanfaidh sé sin<br />
réabhlóid fiontair IT a chruthú i gceantair tuaithe na tíre. Déanfaimid:<br />
- Tógáil ar rathúlacht an DHDA trí na húdaráis áitiúla a ghníomhú chun a chinntiú go mbainfidh<br />
ceantair tuaithe na h<strong>Éire</strong>ann tairbhe as an bhforbairt a dhéanfar ar an earnáil dhigiteach.<br />
- Suas le €1m maoiniú a chur ar fáil <strong>do</strong> gach údarás áitiúil. Tacóidh sé sin le fiontraíocht ar<br />
fud na tíre agus le fiontraithe an lae amárach a chumasú chun gnóthaí agus poist a fhás ina<br />
gcontaetha dúchasacha.<br />
25
Praghas cóir a dhaingniú d’fheirmeoirí agus earnáil agraibhia<br />
rathúil<br />
Ní hamháin go bhfuil earnáil agraibhia na h<strong>Éire</strong>ann ar an tionscal dúchasach is tábhachtaí; tá sí<br />
mar dhlúthchuid den saol sóisialta agus geilleagrach ar fud formhór mór na tíre. Tá éagothroime<br />
shoiléir ag baint an bhoinn dá hinbhuanaitheacht fhadtréimhseach. Tá tábhacht thar cuimse leis<br />
an gcaoi ina bhfuil sé níos deacra ar bhonn leanúnach d’fheirmeoirí teaghlaigh praghsanna córa<br />
a fháil dá dtáirgí. Creidimid go bhfuil gá le gníomhaíocht láithreach bonn chun a chinntiú go<br />
bhféadfaidh táirgeoirí maireachtáil mhaith a dhéanamh mar chuid d’earnáil fhuinniúil, nuálach.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Ombudsman Bia a bhunú agus oibriú i dtreo reachtaíocht nua i leith<br />
praghas cóir ag leibhéal an AE<br />
Tá an méid a bheidh i ndán <strong>do</strong>n aonad feirme teaghlaigh agus <strong>do</strong> shlándáil an tsoláthair bia san<br />
fhadtéarma ag brath ar earraí a tháirgtear ar bhrabús. Tá feirmeoirí faoi bhrú ag iarraidh ioncam<br />
inbhuanaithe a shaothrú i gcoinne praghsanna atá ag titim go leanúnach sna miondíoltóirí móra<br />
iomadúla. Chun dul i ngleic leis na fadhbanna bunúsacha i leith praghais agus brabúsachta atá<br />
le sárú ag an bhfeirm theaghlaigh, éilítear teaglaim gníomhaíochta ar bhonn náisiúnta agus<br />
ón AE. Tá praghas cóir dá dtáirge mar phríomhchuspóir bheartas talmhaíochta Fhianna Fáil<br />
agus tá sé ríthábhachtach <strong>do</strong> mharthanacht fhadtréimhse agus <strong>do</strong> rathúlacht na n-earnálacha<br />
gairneoireachta, mairteola, caorach, bainne leachtaigh agus éanlaith chlóis. Déanfaimid:<br />
- Na dlíthe tomhaltais a leasú chun foráil a dhéanamh i leith ‘Ombudsman Bia’ agus i leith<br />
cosaint a thabhairt <strong>do</strong> phríomhtháirgeoirí i ndlí na tíre.<br />
- Brú a chur ag leibhéal an AE chun reachtaíocht a rith a bheidh dírithe ar dhá shaincheist<br />
ghaolmhara. Ar an gcéad dul síos, glacadh lena chinntiú go bhfuil trédhearcacht sa<br />
bhiashlabhra agus ar an dara dul síos, go gcuirfear srian ar rócheannas lín bhig gníomhaithe<br />
chun leasa shlándáil an tsoláthair bia agus ar mhaithe le feirmeoireacht teaghlaigh a<br />
choinneáil san AE.<br />
- Reachtaíocht AE ar leith a lorg ina mbeidh sé éigeantach <strong>do</strong> ghnólachtaí miondíola bia a<br />
sháraíonn tairseacha ar leith, eolas agus sonraí a chur ar fáil maidir leis na ollchorrlaigh a<br />
fhaigheann siad ar nithe bia ar leith <strong>do</strong> gach ceann de na ballstáit ina bhfuil siad ag feidhmiú.<br />
(ii) Leasú a dhéanamh ar na córais iniúchta<br />
Tá an tionchar a bhíonn ag ‘téip Ghlas’ agus ag réimeas sáiteach iniúchta ag cur brú míchuí agus<br />
mar údar imní d’fheirmeoirí atá ag fáil a ndóthain le déanamh ón saol mar atá siad. Bíonn eagla<br />
ar theaghlaigh go leor go dteipfidh orthu san iniúchadh agus go ngearrfar pionóis shuntasacha<br />
orthu dá bharr.<br />
- Tabharfaimid isteach córas iniúchta a bheidh níos trédhearcaí agus níos córa atá bunaithe<br />
ar mhúnla an chárta bhuí, a thugann fógra d’fheirmeoirí atá teann ach cóir, i leith<br />
neamhchomhlíonadh neamhbheartaithe leis na bearta. Ciallaítear leis sin, nach ngearrfar<br />
26
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
pionóis láithreach bonn a d’fhéadfadh a bheith tubaisteach, mar thoradh ar iniúchadh a theip<br />
ach seachas sin, go dtugtar treoir shoiléir maidir leis an bhfadhb a réiteach sula ndéanfar<br />
pionóis a ghearradh. Tabharfar isteach é sin i gcomhar leis an AE.<br />
(iii) An Scéim Chúnta Feirme agus an Scéim Shóisialta Tuaithe a Thabhairt ar<br />
Ais<br />
Chun an t-aonad feirme teaghlaigh a chothabháil ar fud na tíre, tá tacaíochtaí stáit<br />
ríthábhachtach chun go mbeidh sé inmharthana <strong>do</strong> theaghlaigh ar bhonn airgeadais de.<br />
Cuidíonn bearta ar leith amhail an Scéim Chúnta Feirme agus an Scéim Shóisialta Tuaithe le<br />
tacaíocht a sholáthar d’fheirmeoirí ar ioncam íseal chun slí mhaireachtála a bhaint amach agus<br />
leanúint ar aghaidh ag feirmeoireacht ar a gcuid tailte. Sna ceantair sin ina bhfuil sé deacair<br />
brabús a dhéanamh ar fheirmeoireacht, tá an Scéim Chúnta Feirme ina líontán sábhála a<br />
chabhraigh leis na glúnta feirmeoirí a ngabháltas agus a bpobail a choinneáil beo. Déanfaimid:<br />
- An líon áiteanna ar an Scéim Shóisialta Tuaithe a ardú 2,500 ar bhonn céime ag costas<br />
bliantúil €42.5m.<br />
- Leis an Scéim Chúnta Feirme a thabhairt ar ais chuirfí i bhfeidhm na rialacha ar glacadh leo in<br />
2011, ag costas bliantúil €10m. Déanfaidh na bearta sin tuilleadh fiontraíochta agus ardú a<br />
spreagadh i dtáirgí na bhfeirmeoirí beaga.<br />
(iv) An Scéim Géanómaíochta Mairteola a fheabhsú agus a leasú<br />
Is é tionscal na mairteola bunchloch thalmhaíocht na h<strong>Éire</strong>ann a fhostaíonn níos mó daoine<br />
ná aon earnáil eile. Tá ualach an riaracháin agus aisíocaíochtaí isle scéim Géanómaíochta<br />
Mairteola an rialtais áfach, ag baint an bhoinn den tionscal ríthábhachtach sin. Éilíonn an<br />
earnáil tacaíochtaí sonraithe a bheidh ar fáil <strong>do</strong> ghnáthfheirmeoirí ar fad ní poll dubh riaracháin.<br />
Déanfaimid:<br />
- An maoiniú a dháiltear ar an scéim Géanómaíochta Mairteola a ardú 25% chun cur leis na<br />
híocaíochtaí atá ag bogadh i dtreo íocaíochtaí €200 an ceann ar an gcéad 20 bó. Bainfimid<br />
úsáid as an athbhreithniú meántéarma ar an scéim CAP chun go mbeidh an scéim mar ghné<br />
lárnach de thionscal na mairteola amach anseo. Beidh €12.5m in aghaidh na bliana i maoiniú<br />
breise mar chostas ar an mbeart sin. Thairis sin, bainfear úsáid as an méid nár caitheadh ar an<br />
scéim RDP chun cur leis an maoiniú sin de réir mar a bheidh fáil air.<br />
- Oibriú chun a chinntiú go ndéanfaidh próiseálaithe agus ollmhargaí praghsanna córa a<br />
íoc ar mhairteoil ardchaighdeáin na h<strong>Éire</strong>ann mar chuid d’iarrachtaí níos leithne chun<br />
trédhearcacht phraghais a ardú agus feirmeoireacht bhrabúsach a láidriú.<br />
- Rialtóir mairteola a cheapadh faoi choimirce an fhorais nua Ombudsman Bia chun a chinntiú<br />
nach mbainfear mí-úsáid as staid cheannasach lín bhig próiseálaithe i leith praghas eallaí.<br />
(v) Clár Sábháilteachta Feirme a Thabhairt Isteach i mBunscoileanna<br />
Tá an líon básanna de thoradh ceal sábháilteachta feirme fós mar bhagairt thromchúiseach<br />
<strong>do</strong> shean agus óg araon. In 2014, chonacthas ardú suaiteach sa líon básanna arbh fhéidir a<br />
27
sheachaint, a rinne <strong>do</strong>char millteanach <strong>do</strong> theaghlaigh agus <strong>do</strong> phobail. Tá Fianna Fáil tiomanta<br />
<strong>do</strong> dhíriú ar shábháilteacht fheirme.<br />
- Tabharfaimid isteach clár nua bunscoile ar shábháilteacht fheirme i gceantair tuaithe.<br />
Bunaithe ar chlár rathúil oideachais sábháilteachta bóthair an RSA, díreoimid ar<br />
shábháilteacht fheirme a chur i gcrích ag aois óg. Chomh maith leis sin, glacfaidh an tÚdarás<br />
Sláinte agus Sábháilteachta le bearta athnuaite ar phríomhréimsí riosca agus ar chomhoibriú<br />
feabhsaithe leis an tionscal chun díriú ar údair imní sábháilteachta.<br />
(vi) Feidhmiú Céimneach ar an lipéad mairteola lao ‘Oileán na h<strong>Éire</strong>ann’.<br />
Cuideoidh táscaire mairteola tíreolaíoch le branda sainiúil a bhunú <strong>do</strong> mhairteoil a tháirgtear ar<br />
oileán na h<strong>Éire</strong>ann. Bhainfeadh feirmeoirí mairteola ar fud an oileáin tairbhe as an tionscnamh<br />
trasteorann sin. Seachas branda náisiúnta nach bhfuil fáil air faoi rialú an AE, féadfaidh an<br />
táscaire tíreolaíoch an t-oileán ina iomláine a chuimsiú mar mhairteoil na Breataine Bige. Chomh<br />
maith leis sin, cuideoidh an branda sainiúil le mairteoil na h<strong>Éire</strong>ann a bheith iomaíoch tar éis na<br />
n-idirbheartaíochtaí TTIP a thabhairt chun críche.<br />
- Forbróimid lipéad mairteola lao ‘Oileán na h<strong>Éire</strong>ann’ de réir mar a cheadaítear faoi rialú an AE.<br />
(vii) Aonad Rochtana Margaidh a Bhunú sa Roinn Talmhaíochta<br />
Beidh ríthábhacht le fáil ar na margaí idirnáisiúnta i leith fhorbairt an tionscail agraibhia in Éirinn<br />
amach anseo. Tairgeann margaí ar leith, amhail margaí na Síne, cumas ollmhór chun fáis amach<br />
anseo. I gcomhar lenár n-ambasáidí ar fud na cruinne, ní mór <strong>do</strong>n Roinn Talmhaíochta agus Bia,<br />
tionscnaimh a chomhordú i leith fáil ar na margaí sin. Ciallaítear leis sin, na réimsí éagsúla ar fad<br />
de chuid na roinne a thabhairt le chéile in aon aonad éifeachtach amháin.<br />
- Bunóimid aonad Rochtana Margaidh sa Roinn Talmhaíochta agus Bia chun margaí nua a<br />
aimsiú <strong>do</strong> tháirgí agraibhia na h<strong>Éire</strong>ann.<br />
(viii) Fómhar Bia 2020 agus Food Wise 2025 a léiriú go hiomlán<br />
Rinne Fianna Fáil Fómhar Bia 2020 a thabhairt isteach mar mhúnla nua teann i leith tionscal<br />
talmhaíochta na h<strong>Éire</strong>ann a fhorbairt amach anseo. Déantar creat a leagan síos maidir leis<br />
an tionscal agraibhia a fhás agus a leathnú thar líon leathan réimsí ag cruthú agus ag cothú<br />
fostaíochta i réigiúin tuaithe na h<strong>Éire</strong>ann. Cuireann Food Wise 2025 le rathúlacht na cáipéise físí<br />
sin. Léirítear láidreacht ár bhfís straitéisí tríd an iarracht atá déanta ag an rialtas reatha creidiúint<br />
a thógáil i leith údarthacht na cáipéise.<br />
- Táimid tiomanta d’acmhainneacht na h<strong>Éire</strong>ann a léiriú go hiomlán i leith tionscal<br />
talmhaíochta inbhuanaithe agus glas a chur i gcrích, mar a leagtar síos i bhFómhar Bia 2020<br />
agus in Food Wise 2015.<br />
(ix) An Chéad Ghlúin eile Feirmeoirí a Spreagadh<br />
28
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
Tá dúshlán tromchúiseach déimeagrafach le sárú ag an earnáil feirmeoireachta de réir mar a<br />
théann an líon lucht oibre talmhaíochta in aois agus amach ar scor. Tá an méid a bheidh i ndán<br />
<strong>do</strong>n tionscal amach anseo san fhadtéarma ag brath ar an óige chun é a athbheochan. Ní théann<br />
comhaontú CAP 2013, sách fada i mbaint amach na dtacaíochtaí a bhfuil gá leo chun glúin nua<br />
feirmeoirí óga a tharraingt isteach agus a chothú.<br />
- Leanfaimid ag lorg athbhreithniú meántéarma ar an scéim CAP agus troidfimid chun a<br />
chinntiú go mbeidh fáil ag na feirmeoirí ar fad atá faoi bhun 40 bliain d’aois ar na teidlíochtaí<br />
céanna, beag beann ar an tráth inar thosaigh siad ag feirmeoireacht, d’fhonn deireadh a chur<br />
leis an leagan amach leatromach reatha. Déanfaimid comhpháirtíochtaí feirme teaghlaigh a<br />
dhreasú chomh maith, a cheadóidh d’fheirmeoirí atá níos sine an chéad ghlúin eile a chur i<br />
dtaithí ar an gceird.<br />
(x) An méid nár caitheadh leis an RDP a úsáid chun íocaíocht a ardú faoi<br />
Scéim Limistéar na Srianta Nádúrtha<br />
Tá scéim Limistéar na Srianta Nádúrtha (ANC) ina mheicníocht thábhachtach chun cuidiú le<br />
húsáid leanúnach na dtailte talmhaíochta a chothabháil agus chun a chinntiú go mbeidh na<br />
feirmeoirí ina gcaomhnóirí ar cheantair tuaithe dhíograiseach na h<strong>Éire</strong>ann. Tá gá le foinsí<br />
airgeadais breise chun a chinntiú go ndéanfar feirmeoirí ar na tailte is mó atá faoi mhíbhuntáiste<br />
a chothabháil agus nach n-imeoidh na tailte i léig de thoradh ceal úsáide agus ceal cóirithe.<br />
Cuirfidh an maoiniú breise a dháilfear ar cheantair le hacmhainneacht theoranta, taca faoi<br />
chóras feirmeoireachta inbhuanaithe a bheidh níos cothroime ar bhonn réigiúnach ar fud na<br />
h<strong>Éire</strong>ann.<br />
- Bainfimid úsáid as an athbhreithniú meántéarma CAP chun aon mhaoiniú RDP nach<br />
gcaithfear amach anseo a threorú chun caiteachas ardaithe ANC a mhaoiniú.<br />
(xi) Solúbthacht níos forleithne in uirlisí ionchuir margaidh d’earnáil na<br />
Déiríochta<br />
Ní mór athbhreithniú a dhéanamh ar na huirlisí Eorpacha reatha le haghaidh ionchur praghais<br />
a ndéantar freastal orthu faoi Rialacháin CAP 2013, chun freastal ar luaineacht reatha an<br />
mhargaidh. Déanfaimid:<br />
- Athbhreithniú ar earnálacha dá leithéid a lorg ag leibhéal an AE, le coigeartú a bhfuil géarghá<br />
leis san earnáil déiríochta. Ba chóir go ndéanfadh leibhéil ionchur mhargadh an AE, léiriú ar<br />
mheánchostais táirgthe. Thabharfadh bearta dá short teachtaireacht láidir <strong>do</strong> na margaí.<br />
- Comhoibriú le scéimeanna oideachais grúpaí feirmeora chun aistriú faisnéise a chur chun<br />
cinn i leith na margaí, árachas, conarthaí praghais sheasta agus i leith na ngníomhaíochtaí<br />
bainistíochta riosca chun comharchumainn agus an príomhtháirgeoir a chosaint.<br />
(xii) Earnáil láidir Iascaigh a dhaingniú<br />
Is cuid ríthábhachtach iad na hIascaigh d’fhostaíocht áitiúil na bpobal cósta ar fud na h<strong>Éire</strong>ann<br />
29
agus cuireann siad go mór le geilleagar na tíre. Tá Fianna Fáil tiomanta <strong>do</strong> chuidiú le hearnáil<br />
iascaigh fhuinniúil a bheidh láidir agus slán, ag daingniú a ról i gcroílár na mbailte agus na<br />
sráidbhailte ar feadh chósta álainn na h<strong>Éire</strong>ann. Déanfaimid:<br />
- Aire a cheapadh leis an bhfreagracht iomlán i leith iascaigh agus an fhreagracht maidir le<br />
hiascaigh ina n-áirítear iascaigh intíre agus caitheamh aimsire mara a leagan ar aon roinn<br />
rialtais amháin.<br />
- Iascach inbhuanaithe agus cleachtaí <strong>do</strong>bharshaothraithe a chur chun cinn chun slándáil<br />
fhadtréimhseach a bhaint amach i leith stoic éisc, iascairí agus earnálacha gaolmhara.<br />
- Foras neamhspleách a bhunú chun an réimeas reatha ceadúnaithe <strong>do</strong>bharshaothraithe nach<br />
bhfuil glacadh leis a riar agus a bhreithniú.<br />
- Beartas speisialta <strong>do</strong> cheantair chósta iascaigh thraidisiúnta a fhorbairt agus a chur chun cinn<br />
i gcomhairliúchán leis na pobail sin.<br />
- Oibriú chun Comhbheartas Iascaigh an AE (CFP) a leasú sna hathbhreithnithe a dhéanfar<br />
amach anseo d’fhonn cur leis na deiseanna iascaireachta <strong>do</strong> thionscal na h<strong>Éire</strong>ann (an<br />
líon laethanta ar an bhfarraige, trealamh iascaireachta, cuótaí). Leagfaimis aird ar leith ar<br />
riachtanais an chabhlaigh cladaigh de réir mar a thagann deiseanna iascaireachta sa bhreis<br />
chun cinn.<br />
- Cur i bhfeidhm láithreach an bheartais íoslaghdaithe agus seachanta ar an toirmeasc i leith<br />
ábhair mhuirí aischurtha a lorg mar a léirítear sa CFP nua.<br />
- Solúbthacht uasta a chur chun cinn i bhfeidhmiú an réimis rialála, ina n-áirítear cur chuige<br />
níos solúbtha i leith aistriú cuótaí agus iasc á thabhairt i dtír.<br />
- Cur chuige níos solúbtha agus níos comhréirí a thabhairt isteach i leith iniúchtaí. Ba chóir go<br />
ndéileálfaí go tapa le soithí faoi réir iniúchta ar fhilleadh ar an gcalafort dóibh.<br />
(xiii) Áit na h<strong>Éire</strong>ann a dhaingniú mar an ceannaire <strong>do</strong>mhanda sa tionscal<br />
Eachaí<br />
Is tionscal láidir, dúchasach é pórú agus rásaíocht chapall le traidisiún fada stairiúil ar an oileán<br />
seo. Tugann an tionscal fostaíocht <strong>do</strong> na mílte go díreach nó go hindíreach, ag mealladh<br />
turasóirí ó ar fud na cruinne agus a chuireann €6bn le geilleagar na h<strong>Éire</strong>ann. Ní mór dúinn<br />
an tairbhe is fearr a bhaint as tionchar geilleagrach agus acmhainneacht fostaíochta na<br />
hacmhainne ollmhór sin agus a staid mar cheannaire den chéad scoth sa tionscal <strong>do</strong>mhanda sin<br />
a dhaingniú. Déanfaimid:<br />
- Maoiniú fadtréimhseach na hearnála rásaíochta capall a dhaingniú le hairgead duaise cuí<br />
agus le tacaíochtaí lóistíochtúla chun a chinntiú go bhfuil a gradam agus a creidiúnacht mar<br />
cheannaire <strong>do</strong>mhanda cothaithe go hiomlán.<br />
- Plean náisiúnta maidir leis an tionscal eachaí a fhorbairt, a chur i dtoll a chéile agus a chur<br />
chun cinn.<br />
30
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
Ag Cosaint ár Ráta Cánach Corparáide & Atógáil an Limistéir Euro<br />
Bhí tionchar mór ag cinntí ríthábhachtacha an Limistéir Euro ar fheidhmíocht gheilleagar na<br />
h<strong>Éire</strong>ann. Beidh láidreacht réigiún an airgeadra chomónta amach anseo agus an AE i gcoitinne,<br />
lárnach dár rathúlacht ar bhonn leanúnach. Bíodh mar atá, ní mór beartas an rialtais seo a<br />
athrú, ní leor fanacht i <strong>do</strong> thost ar chúl an tseomra agus saincheisteanna ríthábhachtacha a bplé,<br />
caithfear páirtíocht réamhghníomhach a léiriú i leith leasú agus forbairt an Limistéir Euro.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Ár Ráta Cánach Corparáide 12.5% a chosaint agus a choinneáil go hiomlán<br />
Geilleagar faoi bhláth le hearnáil ilnáisiúnta láidir agus le tionscail dhúchasacha fhuinniúla,<br />
is é sin an fhís atá againn d’Éirinn. Tá ár ráta cánach corparáide ina chuid ríthábhachtach<br />
de thaitneamhacht na h<strong>Éire</strong>ann i leith Infheistíocht Dhíreach Eachtrach a mhealladh agus<br />
a chuireann borradh faoinár dtionscail dhúchasacha. Rinneamar cosaint ar ár ráta go mion<br />
minic roimhe seo, agus rinneamar é a dhaingniú in idirbheartaíochtaí ar chonarthaí an AE.<br />
Tá athsheoladh déanta ag Coimisiún na hEorpa ar phleananna i leith Comhbhonn Cánach<br />
Corparáide Comhdhlúite (CCCTB), bealach nua go bunúsach chun flaitheas tíre a fhágáil ar lár<br />
agus rátaí cánach náisiúnta á socrú. Tá ráta na h<strong>Éire</strong>ann trédhearcach agus cóir. Déanfaimid:<br />
- Gan glacadh le haon ardú ar ráta Cánach Corparáide na h<strong>Éire</strong>ann agus gan aon ardú a chur i<br />
bhfeidhm.<br />
- Cur i gcoinne, agus má bhíonn gá leis, aon bheart a lagaíonn nó a laghdaíonn smacht<br />
náisiúnta ar rátaí cánach corparáide a chrosadh.<br />
(ii) An tAontas Airgeadaíochta agus Geilleagrach a Atógáil chun cosc a chur<br />
ar ghéarchéim amach anseo<br />
Fós, ní mór bearta a chur i gcrích chun inbhuanaitheacht fhadtréimhseach an Limistéir Euro<br />
a chinntiú agus chun bonn slán a chur ar fáil <strong>do</strong> rathúnas an Aontais amach anseo. Éilíonn<br />
sainordú an ECB beartais i leith fás a aimsiú chomh maith le díriú ar bhoilsciú. Déanfaimid:<br />
- Glacadh lena chinntiú go dtugann <strong>Éire</strong> tacaíocht <strong>do</strong> bhearta maidir leis an Limistéar Euro agus<br />
an AE a leasú, chun díriú ar phríomhtheipeanna sna beartais reatha.<br />
- Oibriú i dtreo athiniúchadh a dhéanamh ar struchtúir an Aontais Airgeadaíochta agus<br />
Gheilleagraigh chomh maith le hathiniúchadh ar shainordú an Bhainc Ceannais Eorpaigh.<br />
(iii) An tAontas Baincéireachta a láidriú<br />
Tá aontas baincéireachta atá ag feidhmiú i gceart ríthábhachtach chun aontas airgeadaíochta<br />
a chinntiú i dtionscadal inmharthana fadtréimhseach. Léiríodh laigí an Euro go éadrócaireach<br />
i gcaismirt na géarchéime geilleagraí agus léiríodh go hoscailte leochaileacht an aontais<br />
baincéireachta. Tá na comhaontais reatha i leith aontas baincéireachta go hiomlán uireasach<br />
chun suaitheadh geilleagrach a sheasamh.<br />
31
- Déanfaimid aontas baincéireachta níos uaillmhianaí a lorg ina n-áirítear rialachán<br />
comhchoiteann, árachas éarlaise agus meicníocht réitigh.<br />
(iv) Troid ar son cothroime i leith fiachas a bhaineann le cúrsaí Bainc<br />
Rinne Ceanna Stáit na Limistéar Euro nó Rialtais comhaontú i mí an Mheithimh 2013, ‘chun an<br />
fáinne fí a bhriseadh’ idir na bainc agus na flaithiúnais. Tá sé in am anois an t-ualach neamhchóir<br />
a d’iompar <strong>Éire</strong> a aithint de bharr gníomhaíochtaí an ECB ag pointí tábhachtacha na gearchéime<br />
airgeadais. Lig an rialtas reatha an beartas tosaíochta sin titim den chlár oibre. Déanfaimid<br />
- Oibriú chun a chinntiú go ndéanfaidh an AE a ghealltanas a chomhlíonadh i leith fiachas<br />
ceannasach agus fiachas bainc a scaradh óna cheile laistigh den Aontas agus go ndéanfar<br />
íobairtí agus obair chrua mhuintir na h<strong>Éire</strong>ann a aisíoc.<br />
- Iarratas a chur faoi bhráid na Comhairle Eorpaí agus an ECB, go mba cheart go bhfaigheadh<br />
<strong>Éire</strong> na buntáistí ar fad a bhí fabhraithe chuig an ECB i ndáil le sealbhú fiachais a tharla le linn<br />
na géarchéime geilleagraí.<br />
- Gealltanas a lorg go ndéanfar sealúchais fiachais a bhaineann le nótaí gealltanais leis an<br />
mBanc Ceannais a choinneáil go haibíochta agus dá bhrí sin, go ndéanfar íocaíochtaí úis a<br />
aschur chuig an Státchiste.<br />
(v) Tacú le hAontas Aistrithe agus Fioscach níos téagartha<br />
Tá Aontas Airgeadaíochta gan acmhainneacht fhioscach de chineál ar leith lochtach. Ní mór<br />
go mbeadh ar chumas na dtíortha agus na réigiún atá níos laige, fáil a bheith acu ar acmhainní<br />
cobhsaitheacha ag tráth na géarchéime. Chun an dáileadh neamhshiméadrach iarmhairtí seo<br />
a athchothromú ón aontas airgeadaíochta, tá ríthábhacht le haistrithe fioscacha réadúla chun<br />
cuidiú le tíortha atá níos laige.<br />
- Déanfaimid aontas fioscach níos uaillmhianaí a lorg laistigh den AE, ina n-áirítear aistrithe idir<br />
stáit, eisiúintí bannaí frithpháirteacha a cheadaíonn <strong>do</strong>n Aontas roinnt acmhainne measartha<br />
i leith ioncam a bhailiú chun cothromaíocht gheilleagrach an AE a chothromú.<br />
(vi) Ciste Lá na Coise Tinne a Chruthú<br />
Ní mór d’Éirinn ullmhú i gcomhair aon ghéarchéim amach anseo de bharr luaineacht cúinsí<br />
geilleagracha idirnáisiúnta. Bhí an Cúlchiste Náisiúnta Pinsean ina fhoinse thábhachtach<br />
infheistíochta frith-thimthriallach ina dtugtar sampla maidir le hairgead a chur i dtaisce le<br />
infheistiú le linn géarchéime. Tá gá le ciste nua na Coise Tinne mar chosaint ar thionchair<br />
ghéarchéimeanna amach anseo sa Limistéar Euro. Cuideoidh na bearta frith-thimthriallacha le<br />
borradh a chur faoi ghníomhaíocht gheilleagrach nuair is géire atá sé ag teastáil.<br />
Glacfaimid lena chinntiú a luaithe a dhéanfar buiséad cothromaithe a chur i gcrích in 2017, go<br />
ndéanfar aon ardú in ioncam cánach corparáide a bheidh os cionn €6.6 billiún a chur i dtaisce<br />
chun tionchar aon ghéarchéime geilleagraí amach anseo a mhaolú. Ní dhéanfaí na cistí a<br />
tharraingt anuas ach amháin dá n-ardódh an leibhéal dífhostaíochta 1% (nó dá mbeadh an<br />
32
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
t-ardú sin tuartha). Bhainfí úsáid as an airgead go sonrach <strong>do</strong> thionscadail bhonneagair amháin<br />
a dhéanfadh tionchar géarchéime geilleagraí a mhaolú.<br />
33
34
Poist chuibhiúla a chruthú & tacú le fiontar<br />
35
36
<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>.<br />
2<br />
Na costais atá ar<br />
theaghlaigh a laghdú & na<br />
seirbhísí a mbíonn siad ag<br />
brath orthu a fheabhsú<br />
37
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
Éascóimid an t-ualach atá ar theaghlaigh agus láidreoimid seirbhísí poiblí mar seo a leanas:<br />
An costas maireachtála a laghdú<br />
• Fáil réidh leis an USC <strong>do</strong> lucht ísealioncaim agus <strong>do</strong> lucht meánioncaim suas go dtí €80,000<br />
• Uisce <strong>Éire</strong>ann a chur ar ceal & fáil réidh le muirir uisce<br />
• Creidmheasanna Cánach Cúram Baile a dhúbailt go dtí €2,000<br />
Costais cúram leanaí a laghdú agus cuidiú le tuismitheoirí atá ag obair<br />
• Creidmheas tacaíochta cánach cúram leanaí de €2,000 a chruthú <strong>do</strong> thuismitheoirí<br />
• Sochar máithreachais a leathnú go dtí 30 seachtain agus saoire roinnte idir tuismitheoirí a<br />
cheadú<br />
• Caighdeáin cháilíochta <strong>do</strong> chúram leanaí a ardú<br />
Córas leasa shóisialaigh atá níos cothroime a chruthú<br />
• Ardú €30 go dtí €263 sa tseachtain a chur i bhfeidhm ar an bpinsean stáit<br />
• Ardú €10 a chur ar íocaíochtaí aois fostaíochta<br />
• Liúntas <strong>do</strong> chúramóirí, sochar míchumais agus sochar easláine a ardú go dtí €20 sa<br />
tseachtain<br />
• Ról na gComhar Creidmheasa a threisiú ó thaobh maoiniú pobail inacmhainne a chur ar fáil<br />
• Toirmeasc ar Conarthaí Náid Uaireanta agus íosphá maireachtála a bhunú i ranna rialtais<br />
Tabhairt faoi mhéid na ranganna móra agus córas oideachais a chruthú <strong>do</strong><br />
chách<br />
• Meánmhéid ranganna ag an mbunleibhéal a laghdú go dtí 23:1 faoi 2021<br />
• Foirne luathidirghabhála ar an suíomh a bhunú <strong>do</strong> leanaí le riachtanais forbartha<br />
• Cúrsaí nua-theangacha agus códaithe a thabhairt isteach ag leibhéal bunscoile<br />
• A chinntiú go bhfuil seirbhísí treoracha lánaimseartha ar fáil <strong>do</strong> gach meánscoil<br />
• Reachtaíocht chun leanaí a chosaint ó Cibearbhulaíocht<br />
• Táillí mic léinn a reo, deontais chothaithe a mhéadú agus deontais d’iarchéimithe a thabhairt<br />
isteach arís<br />
Tacaíocht a thabhairt <strong>do</strong> chóras cúram sláinte atá ag á mhaoiniú go poiblí<br />
• Amanna feithimh <strong>do</strong>n Rannóg Éigeandála a laghdú go dtí uasmhéid de 6 uaire an chloig<br />
• Táillí Oidis a chur ar ceal<br />
• Amanna feithimh sceidealaithe a laghdú de réir caighdeán idirnáisiúnta sé mhí<br />
38
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
• Údarás Náisiúnta Meabhairshláinte a bhunú<br />
• Athchothromú a dhéanamh ar an mbuiséad Sláinte i leith cúram príomhúil<br />
• 250 a chur le líon na nDochtúir Teaghlaigh, 500 a chur le líon na gComhairleach agus 4,000 a<br />
chur le líon na nAltraí<br />
Bhí teaghlaigh a bhí ag obair faoi bhrú ag costais a bhí ag ardú go seasta le linn an téarnaimh<br />
gheilleagraigh a bhain le gníomhartha rialtais agus le géarchéim i ndiaidh géarchéime a<br />
raibh tionchar acu ar sheirbhísí poiblí ar a raibh siad ag brath. Níl aon téarnaimh á bhraith ag<br />
teaghlaigh agus tá a míle dícheall á dhéanamh acu le coinneáil suas le costais atá ag ardú. Tá<br />
siad ag streachailt lena gcuid billí a íoc in ionad a bheith ag cur le todhchaí níos fearr dá gcuid<br />
leanaí. Táthar ag ídiú na seirbhísí stáit de réir a chéile mar gheall ar neamhaird Fhine Gael agus<br />
an Lucht Oibre seachas a bheith ag tacú leis na daoine ina saol ó lá go lá, nuair a fhaigheann siad<br />
tinn nó nuair a éiríonn siad sean.<br />
Is céim ar chúl a roghnaigh Fine Gael agus an Lucht Oibre i gcúig bhuiséad i ndiaidh a chéile ó<br />
thaobh an tionchair a bhí ag a gcuid bearta buiséadach. Tá sé seo deimhnithe ag athbhreithniú<br />
neamhspleách. Teastaíonn ó Fhine Gael cúlú óna gcuid beartas cúlchéimnitheach – ag bogadh i<br />
dtreo cuspóir Enda Kenny i leith leibhéil cánacha Stáit Aontaithe Mheiriceá.<br />
I gcomparáid leis sin tá cur chuige forchéimneach á mholadh ag Fianna Fáil. Teastaíonn uainn<br />
raon moltaí a chur i bhfeidhm le cánacha ar lucht ísealioncaim agus ar lucht meánioncaim<br />
a laghdú agus lena dhéanamh cinnte chomh maith go bhfuil na seirbhísí poiblí againn atá<br />
riachtanach le freastal ar oibleagáidí sóisialta agus eacnamaíoch na tíre <strong>do</strong> na glúine atá ann<br />
anois agus a bheidh ann amach anseo.<br />
Déanfaidh an neamhaird a rinne an rialtas seo ar sheirbhísí poiblí agus chomh trína chéile<br />
agus atá siad, damáiste <strong>do</strong>leigheasta dár dtír mura seastar rompu. Tá infheistíocht i seirbhísí<br />
bunúsacha stát ar nós Sláinte agus Oideachas ríthábhachtach chun cothabháil a dhéanamh<br />
ar inneach sóisialta an tsaoil in Éirinn. Tá cothú a dhéanamh ar ár gcóras leas sóisialach<br />
lárnach ó thaobh seasamh le caighdeáin bunúsach macántachta a bhfuilimid ina theideal<br />
mar shaoránaigh de chuid na h<strong>Éire</strong>ann. É sin go léir ráite, tá briseadh ag teastáil ó ghnáththeaghlaigh<br />
ón ualach cánach atá orthu agus tá siad i dteideal buntáiste airgeadais an fháis<br />
eacnamaíoch a bhrath. Léiríonn ár mbeartais na húdair imní seo agus cuideoidh le hathchóiriú a<br />
dhéanamh orthu agus ár seirbhísí poiblí a neartú mar aon le coinníollacha na foirne atá ag obair<br />
sna seirbhísí poiblí a fheabhsú.<br />
Creidimid go bhfuil ról tábhachtach ag an stát ó thaobh cuidiú le teaghlaigh agus le pobail á<br />
lánacmhainneacht a bhaint amach. Laghdóimid an costas maireachtála <strong>do</strong> theaghlaigh agus<br />
déanfaimid infheistíocht i seirbhísí stáit, seirbhísí a bheidh láidir, leis na deiseanna atá tuillte acu<br />
a chur ar fáil <strong>do</strong> theaghlaigh.<br />
39
An costas maireachtála a laghdú<br />
Tá streachailt ar bhonn leanúnach i ndán <strong>do</strong>n iomarca teaghlach i bhfianaise na n-arduithe ina<br />
gcostas maireachtála. Tá 45 ardú cánach ar leithligh tugtha isteach ag Fine Gael agus ag Páirtí an<br />
Lucht Oibre, lena n-áirítear trí ardú dhéag (13) ar cháin ar ioncam arbh ionann é agus cruatan i<br />
ndáiríre <strong>do</strong> theaghlaigh.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Fáil réidh leis an USC <strong>do</strong>n chéad €80,000 ioncaim <strong>do</strong>n lucht ioncaim uile<br />
Tugadh isteach an Muirear Sóisialta Uilíoch (USC) in 2010 mar fhreagra ar an dúshlán fioscach<br />
tromchúiseach a bhí sa tír ag an am. Tá a chuspóir bainte amach aige ó thaobh borradh a chur<br />
faoi airgeadas an stáit le linn na tréimhse sin a bhí thar a bheith corrach. Thug Fine Gael agus<br />
an Lucht Oibre faoi fheachtas ina choinne in 2011 ach tá sé i bhfeidhm le cúig bliana anois.<br />
Cuideoidh laghdú suntasach ar an ualach a bhaineann leis an USC le teaghlaigh ó thaobh<br />
airgead breise a chur ina gcuid pócaí. Beidh costas de €2.64bn i mbliain iomlán ag gabháil leis<br />
seo. Déanfaimid:<br />
- Fáil réidh leis an USC <strong>do</strong> lucht ísealioncaim agus <strong>do</strong> lucht meánioncaim trína bannaí 1%, 3%<br />
agus 5.5% a chur ar ceal agus ardú a chur ar thairseach an bhanna 8% ar ioncam os cionn<br />
€80,000.<br />
- Gluaiseacht i dtreo an ráta USC 8% ar ioncam os cionn €80,000 chun laghdú a dhéanamh ar<br />
an ráta cánach imeallach go dtí níos lú na 50% sa chás go mbeidh fáil ar acmhainní breise.<br />
(ii) Uisce <strong>Éire</strong>ann a chur ar ceal agus deireadh a chur le muirear uisce<br />
Ó thaobh an rialtais de chlis Uisce <strong>Éire</strong>ann go hiomlán. Ó chlis Uisce <strong>Éire</strong>ann tástáil Eurostat,<br />
an chúis lenar bunaíodh é an chéad lá riamh, níl ar a chumas seachadadh a dhéanamh ar<br />
infheistíocht ollmhór inár ngréasán uisce. Seachas sin, tá siad ag cur réimeas muirear uisce i<br />
bhfeidhm, áit a bhfuil teaghlaigh ag íoc ar sheirbhís nach bhfuil á cur ar fáil dóibh, atá á feidhmiú<br />
ag quango nach bhfuil ag obair i gceart. Níor chóir go mbeifí ag súil go n-íocfadh na daoine ar<br />
sheirbhís nach bhfuil suas go caighdeán. Teastaíonn córas uisce a oireann <strong>do</strong>n 21ú haois, córas<br />
a mheallfaidh infheistíocht gnó ar bhonn <strong>do</strong>mhanda, agus a thugann deis <strong>do</strong> ghnóthais agus<br />
<strong>do</strong>n talmhaíocht leathnú agus a chuireann uisce atá sábháilte ar fáil <strong>do</strong> thithe. Chlis ar Uisce<br />
<strong>Éire</strong>ann dlisteanacht bhunúsach phoiblí a bhaint amach, tá acmhainní curtha ar mhalairt slí<br />
aige ón mbonneagar uisce agus níl an toilleadh aige díriú ar na tascanna is tábhachtaí atá aige.<br />
Déanfaimid:<br />
- Deireadh a chur leis an réimeas muirear uisce atá cliste. Sábhálfaidh sé sin €160 in aghaidh na<br />
bliana <strong>do</strong> theaghlaigh agus cuirfidh an acmhainneacht ar fáil le húsáid níos fearr a bhaint as<br />
acmhainní stáit.<br />
- Uisce <strong>Éire</strong>ann a chur ar ceal agus cruthóimid gníomhaireacht nach bhfuil an oiread sin<br />
foirne inti le seachadadh a dhéanamh ar chlár infheistíochta náisiúnta uisce. Déanfaidh an<br />
40
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
stiúrthóireacht Náisiúnta Uisce forbairt ar chur chuige ar bhonn náisiúnta agus tabharfar<br />
seirbhísí áitiúla ar ais d’údaráis áitiúla atá tofa go daonlathach a bhfuil eolas acu ar cad atá ag<br />
titim amach go háitiúil.<br />
De réir na Roinne Comhshaoil bheadh glanchostas de €210m in aghaidh na bliana ag gabháil<br />
le hUisce <strong>Éire</strong>ann a chur ar ceal. Cuirfear fóirdheontas díreach stáit, a bheadh á íoc leis an<br />
Stiúrthóireacht nua Náisiúnta Uisce ina áit. Déanfaimid na costais a bhaineann le hUisce <strong>Éire</strong>ann<br />
a thabhairt chun críche a soláthar go hiomlán, agus cuirfimid ar ceal an deontas Caomhnaithe<br />
Uisce a bhfuil praiseach déanta ag an Rialtas de, rud a shábhálfaidh €110m <strong>do</strong>n stát.<br />
(iii) Costais fuinnimh a laghdú<br />
Tá beartas fuinnimh reatha na h<strong>Éire</strong>ann ag cur ardú ar phraghsanna tomhaltóra, rud a<br />
chiallaíonn nach bhfuil ár ngeilleagar iomaíoch agus níl leas á bhaint as na deiseanna atá á gcur<br />
ar fáil ag tionscadail fuinnimh pobail. Tá sé in am ag lucht déanta beartais, polasaí fuinnimh<br />
náisiúnta a fhorbairt, atá íseal ó thaobh costais, agus léiríonn meas ar phobail áitiúil agus ar<br />
a gcumas cur lenár dtodhchaí fuinnimh inathnuaite rud a chiallaíonn go bhfuil ár soláthar<br />
fuinnimh slán ó thurraingí fuinnimh seachtrach. Déanfaimid:<br />
- Meascán fuinnimh atá cothrom a bhaint amach chun freastal ar spriocanna athrú aeráide an<br />
AE,<br />
- Éagsúlú a bhaint amach inár meascán fuinnimh inathnuaite agus déanfaimid fiosrú ar<br />
Bhithmhais & ar ghriantéamh mar fhoinsí breise fuinneamh inathnuaite,<br />
- Athchóiriú ar an gCoimisiún um Rialáil Fuinnimh chun cuidiú le praghsanna a laghdú <strong>do</strong><br />
ghnóthais agus <strong>do</strong> theaghlaigh,<br />
- Coimisiúnú ar athbhreithniú iomlán eacnamaíoch ar fhuinneamh gaoithe, a thionchar ar<br />
phraghsanna fuinnimh agus a chuid inbhuanaitheacht fadtéarmach ó thaobh soláthar a<br />
dhéanamh <strong>do</strong> ghréasán náisiúnta na h<strong>Éire</strong>ann,<br />
- A chinntiú go gcuirtear leathnú ar an nGréasán agus ar idirnascairí Náisiúnta faoi thalamh<br />
san áit is féidir é sin a dhéanamh agus meas a léiriú ar cheantair lena mbaineann áilleacht<br />
nádúrtha,<br />
- Beartas aeráide agus fuinneamh a chur in éineacht faoi aon Roinn amháin ar mhaithe le cur<br />
chuige ceangailte agus comhordaithe a chinntiú ó thaobh freastal ar ár spriocanna astuithe<br />
fuinnimh Athrú Aeráide.<br />
(iv) DIRT a laghdú ó 41% go 33%<br />
Tá rátaí Cáin Choinneála ar Ús Taisce (DIRT) ag cur ualach trom ar ghnáth theaghlaigh atá ag<br />
iarraidh airgead a chur i dtaisce d’infheistíocht amach anseo, ar nós oideachas ollscoile nó ar<br />
dhaoine scothaosta atá ag sábháil airgid <strong>do</strong> chostais a bheith orthu amach anseo. Is dídhreasú<br />
tromchúiseach atá ann maidir le sábháil atá ag cur pionós ar theaghlaigh atá ag obair go crua<br />
agus atá ag pleanáil go stuama <strong>do</strong>n am atá amach atá amach rompu. Cuideoimid le sábháil a<br />
spreagadh agus tacóimid le teaghlaigh trí €58m de laghdú ina aghaidh na bliana a dhéanamh le<br />
DIRT a laghdú le hugach a thabhairt <strong>do</strong> lucht sábhála.<br />
41
- Déanfaimid laghdú 8% ó 41% go dtí 33% ar DIRT.<br />
(v) Teorainn a chur ar mhuirir cáin mhaoine áitiúil<br />
Thug Fianna Fáil faoi fheachtas rathúil in 2017 le cosc a chur ar an ardú ollmhór i mbillí cáin<br />
mhaoine áitiúil. Táimid tiomanta a chinntiú nach dtiocfaidh ardú ollmhór sa mhullach ar úinéirí<br />
tí tar éis dáta an chéad luachála eile. Déanfaimid:<br />
- Reachtaíocht a thabhairt isteach lena chinntiú go mbeifear ag déileáil go cothrom le gach<br />
úinéir tí agus cuirfimid cosc ar chomhairlí contae ardú a chur i bhfeidhm ar bhailiú foriomlán<br />
cáin mhaoine ina gceantar áitiúil.<br />
- Na bealaí inar féidir an cháin a chur i bhfeidhm níos cothroime a fhiosrú, lena n-áirítear<br />
laghdú a thairiscint d’úinéirí árasán agus <strong>do</strong> dhaoine eile in eastáit faoi bhainistíocht a íocann<br />
as seirbhísí áitiúla ar nós, soilse, cothabháil, gearradh féir, deisiú bóithre, srl., trína dtáillí<br />
bainistíochta.<br />
42
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
Tacaíocht a thabhairt <strong>do</strong> theaghlaigh trí chreidmheas cánach<br />
tacaíochta cúram leanaí a thabhairt isteach<br />
Tá cuidiú le teaghlaigh ó thaobh costas cúram leanaí mar thosaíocht ag Fianna Fáil. Creidimid go<br />
n-éilíonn raon cuspóirí sóisialta agus eacnamaíochta go gcuideofaí le teaghlaigh ó thaobh an<br />
bhrú a chuireann na costais seo orthu.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Creidmheas tacaíochta cánach cúram leanaí de €2,000 a chruthú<br />
Tá an t-ualach a bhaineann le costais cúram leanaí ag bánú teaghlaigh atá ag obair agus<br />
cuireann cosc ar go leor tuismitheoirí fostaíocht a ghlacadh. Bíonn tionchar ag an ualach<br />
a bhaineann le costais cúram leanaí ar mhná go háirithe a leanann leis an gcuid is mó den<br />
fhreagracht a ghabhann le cúram leanaí a ghlacadh. Ní mór go léireoidh tacaíocht cúram leanaí<br />
imthosca éagsúil agus uathúil gach teaghlach seachas aon chur chuige amháin a oireann <strong>do</strong>n<br />
uile theaghlach.<br />
Is fearr atá a fhios ag tuismitheoirí cad a oireann dá gcuid teaghlach agus ní mór <strong>do</strong>n stát tacú<br />
leis sin trí rogha agus solúbthacht a chur ar fáil dóibh.<br />
Ciallaíonn sé sin an cúram is fearr a oireann dá leanbh a roghnú cibé an bhfuiltear ag breathnú i<br />
ndiaidh an linbh sa bhaile nó in ionad cúram leanaí.<br />
- Tabharfaimid tacaíocht dhíreach <strong>do</strong> thuismitheoirí atá ag obair trí chreidmheas cánach<br />
leanúnach ar fiú €2,000 é <strong>do</strong> theaghlaigh lucht meánioncaim chun cuidiú leo déileáil le<br />
costais cúram leanaí. D’fhéadfadh teaghlaigh ar ioncam íseal buntáiste suas go dtí €5,000 a<br />
bhaint as seo.<br />
• Beidh trí phríomhsprioc ag gabháil leis an gCreidmheas Tacaíochta Cúram Leanaí:<br />
1. Chun Costas Cúram Leanaí a Éascú <strong>do</strong> Theaghlaigh atá ag Obair<br />
2. Cuir ar chumas gach Tuismitheoir Fáil a bheith acu ar Chúram Leanaí atá ar<br />
Ardchaighdeán<br />
3. Le hÉascú a dhéanamh ar Thuismitheoirí Leanaí Óga atá Rannpháirteach i bhFostaíocht<br />
• Clúdóidh an Creidmheas Tacaíochta Cúram Leanaí 20 go 40 faoin gcéad de chostais cúram<br />
leanaí teaghlaigh, ag brath ar a n-ioncam. Beidh tuismitheoirí freagrach as socruithe cúram<br />
leanaí a roghnú agus as an gcineál soláthróir cúram leanaí is fearr a oireann dá gcuid<br />
riachtanas a roghnú.<br />
• Déanfar leithdháileadh ar Chreidmheas Tacaíochta Cúram Leanaí ar bhonn ioncam<br />
aon tuismitheora amháin – an Príomhchúramóir ainmnithe, a bunaíodh i dtús báire<br />
chun críocha cánach ar chlárú an teastais bhreithe. Ní mór d’fhaighteoir ainmnithe an<br />
Chreidmheasa Tacaíochta Cúram Leanaí 25 uaire an chloig ar a laghad in aghaidh na<br />
seachtaine a oibriú ar mhaithe lena bheith láncháilithe <strong>do</strong> rannpháirtíocht sa scéim.<br />
• Is ar bhonn leanúnach a bheith an creidmheas tacaíochta, bunaithe ar thrí bhanna ioncaim<br />
de €35,000 ag fáil creidmheas de €2,000. Chomh maith leis sin gheobhaidh tuismitheoirí<br />
43
nach bhfuil dóthain cánach á íoc acu le leas a bhaint as tuairisceán iomlán creidmheasa<br />
cánach (m.sh. tuismitheoir aonair atá ag tuillimh idir €30,000 agus €33,000) fóirdheontas<br />
íocaíochta airgid <strong>do</strong>n iarmhéid.<br />
Is ionann costas measta an bhirt seo agus €235m in aghaidh na bliana.<br />
(ii) Sochar máithreachais a leathnú ó 26 seachtain go 30 seachtain agus<br />
saoire roinnte idir tuismitheoirí a cheadú<br />
Ba chóir cur le saoire mháithreachais, ar mhaithe le rogha níos mó a thabhairt <strong>do</strong> thuismitheoirí<br />
agus an rogha tuilleadh ama a chaitheamh leis an leanbh le linn na chéad mhíonna sin atá<br />
speisialta agus gan damáiste a dhéanamh <strong>do</strong> dhul chun cinn gairme. Cuirfidh sé sin an deis ar<br />
fáil le haghaidh cothromaíocht oibre is saoil, tabharfaidh níos mó solúbthachta <strong>do</strong> thuismitheoirí<br />
ina ngairm agus cuirfidh go mór le folláine an linbh nuabheirthe. Déanfaimid:<br />
- Ardú ar shochar mháithreachais ó 26 seachtaine go 30 seachtain ar chostas de €40m in<br />
aghaidh na bliana.<br />
- Reachtaíocht atá foilsithe cheana féin ag Fianna Fáil a chur i bhfeidhm a chuirfidh an deis ar<br />
fáil le haghaidh saoire roinnte nó saoire gan phá idir máithreacha agus aithreacha (nó idir<br />
dhá chaomhnóir). Beidh obair ar bhonn lánaimseartha níos éasca <strong>do</strong> go leor tuismitheoirí ó<br />
thaobh saoire óna ngairm a roinnt agus cuir ar chumas an dá thuismitheoir freagracht cúraim<br />
a roinnt níos cothroime eatarthu féin.<br />
- Teidlíochtaí Saoire Tuismitheora a leathnú <strong>do</strong> thuismitheoirí go mbeidh a leanbh 12 bliain<br />
d’aois, nach féidir a thógáil faoi láthair go mbeidh an leanbh 8 mbliana d’aois. Cinnteoidh sé<br />
seo go mbeidh deis níos fearr ag tuismitheoirí úsáid a bhaint as a dteidlíocht reachtúil saoire<br />
tuismitheora.<br />
(iii) Ag ardú caighdeáin cháilíochta <strong>do</strong> chúram leanaí<br />
Tá an tús is fearr is féidir sa saol tuilte ag gach leanbh, beag beann ar a gcúlra. Chun é sin a<br />
bhaint amach tá seirbhís cúram leanaí, atá oilte go hiomlán agus atá feistithe le tacaíocht a<br />
thabhairt dóibh, riachtanach in Éirinn. Tá sé lárnach <strong>do</strong> thodhchaí rathúil amach anseo agus tá<br />
an tionchar dearfach ó thaobh leathnú a dhéanamh ar bhliain réamhscoile saor in aisce agus<br />
dul i ngleic le costais cúraim leanaí, go mbainfidh an earnáil cúram leanaí amach na caighdeáin<br />
is airde. Tá leibhéal éifeachtach cúram na luath-óige agus oideachas i seirbhísí luath-óige ag<br />
brath ar fhoireann atá oilte le sár-scileanna, agus cóimheas ard foirne <strong>do</strong> leanaí. Dá bhrí sin,<br />
táimid tiomanta <strong>do</strong> spreagadh a dhéanamh ar thuilleadh oiliúna agus cur le scileanna na foirne.<br />
Déanfaimid:<br />
- Ciste Forbartha Gairmiúil a chur i bhfeidhm cosúil leis an gCiste Foghlaimeora atá ann cheana,<br />
ach le níos mó acmhainní agus le huaillmhianta níos airde. Ag teacht le hinfheistíocht<br />
ardaithe déanfaimid leasú ar choinníollacha chonarthaí maoinithe chlár chúram leanaí an<br />
DCYA mar dhreasacht le caighdeáin cháilíochta a ardú <strong>do</strong>n fhórsa saothair luath-óige mar a<br />
leanas:<br />
o Rátaí Caipitíochta níos airde a thabhairt isteach <strong>do</strong> leibhéal 8 agus <strong>do</strong> na cáilíochtaí thuas mar<br />
44
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
spreagadh le cur le scileanna agus le conair ghairmiúil a chomhaontú <strong>do</strong>n fhoireann.<br />
o A chinntiú go bhfuil rátaí caipitíochta níos airde ceadaithe <strong>do</strong>n fhoireann trí scála tuarastail<br />
comhaontaithe <strong>do</strong>n fhórsa saothair luath-óige ag teacht le cáilíochtaí, leibhéil taithí agus<br />
freagracht poist.<br />
- Plean comhtháite náisiúnta a fhorbairt le maoiniú imfhálaithe <strong>do</strong> leathadh amach oiliúint<br />
Aistear agus creidiúnú Síolta, ag cur tacaíocht praiticiúil atá ríthábhachtach i bhfeidhm <strong>do</strong><br />
lucht oideachais luath-óige le taithí ardcháilíochta agus deiseanna a sholáthar <strong>do</strong> leanaí óga.<br />
Cuirfear tacaíocht ar fáil dó sin trí fheidhmiú iomlán agus tréan an Plean Cigireachta Náisiúnta<br />
2014 le cothabháil a dhéanamh ar chaighdeáin láidre.<br />
(iv) Cur le maoiniú <strong>do</strong> Tusla<br />
Tá Tusla i lár an aonaigh nuair a thagann sé chomh fada le leanaí atá leochaileach a chosaint<br />
agus a chinntiú go bhfuil deis chothrom sa saol á cur ar fáil <strong>do</strong> gach leanbh. Déanfaimid<br />
tuilleadh infheistíochta i mbonneagar caipitil agus in acmhainní reatha Tusla lena chur ar a<br />
gcumas aire a thabhairt <strong>do</strong> riachtanais leanaí atá leochaileach. Cuideoidh na seirbhísí agus an<br />
bonneagar seo le haire a thabhairt <strong>do</strong> sárleasanna leanaí agus tabharfaidh deis chothrom sa saol<br />
dóibh. Cuirfimid ardú go sonrach ar mhaoiniú le haghaidh a thabhairt ar easnaimh i gcosaint<br />
leanaí agus i seirbhísí leasa chomh maith le cláir phobail ar nós Ionaid Acmhainní Teaghlaigh <strong>do</strong><br />
sheirbhísí mí-úsáid baile agus cláir luath-idirghabhála.<br />
-Cuirfimid ardú €30m ar a gcaiteachas reatha bliantúil.<br />
(v) Ardú €2,000 ar Chreidmheasanna Cánach Cúramóirí Baile<br />
Ar mhaithe lena chinntiú nach gcuirfear pionós go míchothrom ar mháithreacha agus<br />
aithreacha a fhanann sa bhaile le haire a thabhairt <strong>do</strong> leanaí nó <strong>do</strong> thuismitheoir, déanfaimid<br />
an Creidmheas Cánach Cúram Leanaí de €2,000 a mheaitseáil le Creidmheas Cánach €2,000 <strong>do</strong><br />
Chúramóirí Baile. Cinnteoidh an creidmheas seo go dtabharfar briseadh <strong>do</strong> gach teaghlach ó<br />
thaobh na gcostas a bhaineann le clann a thógáil nó le haire a thabhairt <strong>do</strong> dhuine atá ag brath<br />
orthu. Beidh buntáiste de thart ar €72m san ardú <strong>do</strong> theaghlaigh chun cuidiú leo déileáil leis an<br />
gcostas maireachtála.<br />
- Cuirfimid ardú ó €1,000 go €2,000 ar Chreidmheas Cúramóra Baile<br />
(vi) Ardú €10 ar Shochar Linbh & cothabháil a dhéanamh air mar íocaíocht<br />
uilíoch<br />
Táimid tiomanta <strong>do</strong> chothabháil a dhéanamh ar sochar linbh mar íocaíocht uilíoch <strong>do</strong> gach<br />
teaghlach. Tá an íocaíocht seo mar dhlúthchuid de bhuiséad an teaghlaigh agus cinntíonn go<br />
mbainfidh gach cuid de shochaí na h<strong>Éire</strong>ann leas ar an gcóras Leas Sóisialach. Cuideoidh ardú<br />
íocaíochta le freastal ar rátaí boilscithe agus lena chinntiú go leanann sé ag cuidiú le teaghlaigh<br />
ar fud na tíre.<br />
- Déanfaimid cothabháil ar íocaíocht uilíoch sochar linbh agus cuirfimid ardú €10 in aghaidh na<br />
míosa air, le costas bliantúil de €145m.<br />
45
Córas Leas Sóisialach atá níos cothroime a chruthú<br />
Ba chóir go ndéanfadh an córas leas sóisialach daoine a spreagadh le dul ag obair agus tacaíocht<br />
a thabhairt <strong>do</strong> na daoine sin nach bhfuil in ann mar gheall ar aois, éagumas nó deacrachtaí<br />
eacnamaíoch. Is ionann é agus an ráthóir i ndáil leis an leibhéal bunúsach macántachta a<br />
leagaimid síos mar thír. Leathnóimid íocaíochtaí leas sóisialach agus láidreoimid riaradh<br />
an chórais ar mhaithe lena chinntiú nach ngearrann sé pionós ar obair ach ina ionad sin go<br />
spreagann sé obair.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) €30 sa tseachtain d’ardú a chur ar an bpinsean stáit<br />
Tá sraith mhór ciorruithe tógtha ag daoine scothaosta faoin rialtas seo. Chuir cur ar ceal an<br />
liúntais Teileafóin, an t-ardú faoi chúig i muirear oidis, laghduithe in aonaid saor leictreachais<br />
agus gáis, gearradh na ndeontas Oiriúnaithe Tí, deireadh a chur le deontas Báis, gearradh siar an<br />
chárta leighis, as go mór <strong>do</strong> dhaoine scothaosta le hioncam seasta.<br />
Tá Fianna Fáil tiomanta, mar chuid “d’<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> chách” <strong>do</strong> Chonradh Maireachtála Neamhspleách<br />
a chinnteoidh go mbeidh ar chumas daoine scothaosta fanacht ina gcuid tithe féin, a bhfuil a<br />
saol caite acu ag obair leis na tithe sin a bheith acu. Is é an pinsean stáit an bonn d’airgeadas na<br />
ndaoine scothaosta, tá siad ag brath ar an bpinsean chun billí a íoc agus ó thaobh maireachtála<br />
ó sheachtain go seachtain. Tabharfaimid aitheantas <strong>do</strong>n mhéid atá déanta acu ar son na tíre<br />
agus <strong>do</strong>n chostas maireachtála atá ardaithe le hardú €30 ar an bpinsean stáit thar chúig bliana<br />
ag costas carnach bliantúil de €927m.<br />
- Cuirfimid ardú €30 sa tseachtain ó €233 go €263 ar an bpinsean stáit. Clúdaíonn an t-ardú seo<br />
pinsin ranníocach agus pinsin neamh-ranníocach araon.<br />
(ii) Ardú €10 sa tseachtain ar shochair aoise oibre<br />
Tá buille trom buailte ag na ciorruithe ar shochair aoise oibre le roinnt blianta anuas ar<br />
theaghlaigh atá leochaileach. Ní mór dúinn tairseach ard macántachta a leagan síos <strong>do</strong> gach<br />
saoránach agus “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> chách” á cur le chéile againn. Ba chóir go mbeadh tacaíocht á fháil ag<br />
teaghlaigh ó chóras leas sóisialach leordhóthanach a fhreastalaíonn ar a gcuid riachtanas.<br />
- Cuirfimid ardú ar shochair aoise oibre le hardú €10 ar gach íocaíocht aoise oibre ó €188 go<br />
€198 sa tseachtain ar chostas de €436m.<br />
(iii) Ardú go dtí 12 a chur ar uastairseach aoise Linbh Teaghlaigh<br />
Aontuismitheora<br />
Bhí an laghdú sa Liúntas <strong>do</strong> Theaghlaigh Aontuismitheora ó 17 go 7 mbliana thar a bheith<br />
deacair ar theaghlaigh aontuismitheora. In ainneoin gealltanais an chórais cúram leanaí ar an<br />
“tslí Lochlannach” ón Tánaiste Joan Burton, cuireadh tuismitheoirí aonair faoi bhrú uafásach ó<br />
46
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
thaobh a gcuid leanaí a thógáil. Cuirfimid thart ar €23m ar ais i bpócaí na ndaoine sin atá faoi<br />
bhrú, na tuismitheoirí aonair.<br />
- Cuirfimid ardú ar uastairseach aois linbh ó seacht mbliana go dtí dhá bhliain déag <strong>do</strong>n Scéim<br />
Íocaíochta Aontuismitheora agus rachaimid i dtreo na scéime a chur ar ais ina ceart go<br />
hiomlán má thugann acmhainní an deis dúinn é sin a bhaint amach.<br />
(iv) Coimisiún Ioncaim Bunúsach a Bhunú<br />
Thug an rialtas seo sraith buiséid isteach a bhí cúlchéimnitheach agus tá damáiste mór déanta<br />
acu d’inneach bunúsach sóisialta na tíre. Roghnaigh Fine Gael agus an Lucht Oibre i lár na<br />
géarchéime eacnamaíochta an t-ualach coigeartuithe a chur ar na daoine sin is lú a bhí in ann<br />
glacadh leis. I gcomparáid leis sin chuir Fianna Fáil buiséid a bhí crua ach a bhí forásach ag<br />
an am céanna i bhfeidhm agus chuir an t-ualach ba mhó ar na daoine ba shaibhre in Éirinn.<br />
Beidh aghaidh a thabhairt ar mhíchothromaíocht an bheartais rialtais a rinne neamhaird de na<br />
teaghlaigh ar ioncam íseal agus na daoine ó gach gné de shaol na h<strong>Éire</strong>ann a chumasú le dul<br />
chun cinn a dhéanamh mar thosaíocht ag ár bPáirtí agus sinn i rialtas.<br />
- Bunóimid coimisiún le tuilleadh fiosraithe a dhéanamh ar indéantacht córas ioncaim<br />
bunúsach a bhunú mar chuid den iarracht fhoriomlán le córas leas sóisialach <strong>do</strong>n 21ú haois<br />
atá níos cothroime a sholáthar. Tuairisceoidh an coimisiún laistigh de 12 mí le moltaí agus<br />
tograí sonracha.<br />
(v) Comhar Creidmheasa a threisiú agus na daoine is leochailí a chosaint ó<br />
lucht iasachta atá cam<br />
Tá formhór na gcustaiméirí atá ag iasachtóirí airgid ar ioncam íseal, a dhéanann na fadhbanna<br />
atá acu i bhfad níos measa ar nós na rátaí ollmhóra is minic leis na hiasachtóirí airgid seo a<br />
bhaint amach. Bunaíodh comhar creidmheasa an chéad lá riamh chun iasachtaí a chur ar fáil<br />
ag rátaí úis inacmhainne <strong>do</strong> na daoine sin nach bhfuil ar a gcumas creidmheas a fháil in áit ar<br />
bith eile. Ní mór an discréid a bhaineann le hiasachtaí beaga a chur ar fáil a thabhairt ar ais <strong>do</strong>n<br />
chomhar creidmheasa. Tá na ceanglais atá ann faoi láthair iomarcach agus tá bac tromchúiseach<br />
curtha acu ar an gcomhar creidmheasa ó thaobh a ról sóisialta atá tábhachtach a chomhlíonadh.<br />
Níor chóir go gcuirfeadh rialacháin teorainn ar théarmaí tagartha an comhar creidmheasa,<br />
téarmaí tagartha atá forásach go sóisialta. Déanfaimid:<br />
- A chinntiú go bhfuil bearta measúnaithe nach bhfuil chomh dian ag gabháil le hiasachtaí suas<br />
go dtí €1,000. An rómhaorlathas a bhaineann le hiasachtaí den sórt sin a laghdú.<br />
- Rialachán breise a thabhairt isteach le cosc a chur le hiompar mhí-úsáid lucht iasachta airgid.<br />
Beidh rialachán níos fearr maidir leis an tsuim is féidir a fháil ar iasacht agus cé chomh minic<br />
is féidir an iasacht a fháil, i gceist leis sin. Ba chóir teorainn a fhorchur bunaithe ar ioncam an<br />
iasachtaí agus/nó teorainn a chur ar líon na n-iasachtaí in aghaidh an duine fásta, in aghaidh<br />
an teaghlaigh. Ba chóir go mbeadh íostréimhse ama i gceist suas go dtí an chéad iasacht eile.<br />
47
(vi) Athrú ó bhonn a chur ar an gCóras Achomharc Leas Sóisialach<br />
Tá strus thar na bearta curtha ag moill fhada agus ag an bpróiseas nach bhfuil trédhearcach<br />
ar dhaoine atá ag déanamh achomharc maidir le héilimh leas sóisialach a diúltaíodh nó<br />
a laghdaíodh. Téann daoine aonair agus a gcuid teaghlach amú sa chóras uaireanta agus<br />
faigheann siad amach nach bhfreagraíonn an córas dá gcuid riachtanas. Caithfear athrú a chur<br />
ar sin.<br />
- Cuirfimid an Oifig Achomharc Leas Sóisialach ar bhonn reachtúil neamhspleách, le<br />
neamhspleáchas ón Roinn Coimirce Sóisialaí a chinntiú.<br />
(vii) Scála aistritheach a thabhairt isteach <strong>do</strong> mheasúnuithe maidir le<br />
híocaíocht leas sóisialach le fiúntas ó thaobh oibre a bhrath<br />
Idir Liúntas Cuardaitheora Poist, Forlíonadh Ioncam Teaghlaigh agus Íocaíocht Teaghlaigh<br />
Aontuismitheora tá daoine curtha i sáinn na bochtaineachta. Beidh fíor-dhrochthionchar aige<br />
seo ar theaghlaigh agus ar na glúine amach anseo a bheidh ag fás suas i gcultúr gan phoist. Tá<br />
Fianna Fáil tiomanta d’obair a spreagadh agus luach saothair a thabhairt aisti seachas pionós<br />
a ghearradh ó thaobh ciorruithe. Tabharfaimid luach saothair as obair ag druidim i dtreo scála<br />
aistritheach a chur in áit ciorruithe airgeadais feadh líon réimsí ina bhfuil sé sin indéanta ó<br />
thaobh riaracháin agus ó thaobh airgeadais. Déanfaimid:<br />
- Fiosrú maidir le hathbhreithniú a dhéanamh ar an Three Day Rule (Riail na dTrí Lá) d’íocaíocht<br />
Sochar Cuardaitheora Poist le córas a thugann aitheantas níos fearr <strong>do</strong> réaltacht an<br />
mhargaidh saothair nua-aimseartha.<br />
- Athbhreithniú a dhéanamh ar thairseach 38 uaire an chloig <strong>do</strong> Cháilíocht FIS, faoi réir é a<br />
bheith indéanta ó thaobh acmhainní agus riaracháin, le súil scála aistritheach a chruthú<br />
ar mhaithe leis an bhfíric a léiriú go bhféadfadh daoine a bheith ag obair (nó ar mian leo a<br />
bheith ag obair) níos lú ná 19 uair an chloig in aghaidh na seachtaine agus a bhféadfadh an<br />
riachtanas céanna a bheith acu le faighteoirí FIS reatha.<br />
- Staidéar a dhéanamh ar an fhéidearthacht leathnú a chur ar an FIS le daoine féin-fhostaithe a<br />
chlúdach, le solúbthacht níos fearr a thabhairt <strong>do</strong> theaghlaigh, go háirithe teaghlaigh aontuismitheora,<br />
maidir le hobair a lorg.<br />
48
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
Córas oideachais a chruthú <strong>do</strong> chách<br />
Is é an t-oideachas an bealach is fearr le dul i ngleic le neamhionannas agus lena chinntiú go<br />
bhfuil comhionannas deise scaipthe ar fud na tíre <strong>do</strong> na leanaí uile. Is cuid lárnach é dár samhail<br />
eacnamaíochta atá tógtha ar fhórsa saothair ar<strong>do</strong>ilte, ag mealladh infheistíochta agus ag cruthú<br />
gnóthais agus seirbhísí nua. Cuirfidh Fianna Fáil béim ar oideachas mar thosaíocht náisiúnta.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Meánmhéideanna ranga ag leibhéal bunscoile a laghdú go dtí 23:1 faoi<br />
2021<br />
Cuirfimid tús le feabhas bunúsach a chur ar an gcóras oideachas trí aghaidh a thabhairt ar<br />
fhadhb bhunúsach an phlódaithe sa seomra ranga. Níl ar chumas múinteoirí atá ag tabhairt<br />
aghaidh ar ranganna atá san an-mhéid an difríocht pearsanta a dhéanamh atá riachtanas <strong>do</strong><br />
leanaí óga. Tá dul i ngleic le ranganna atá san an-mhéid le ham a thabhairt <strong>do</strong> mhúinteoirí le<br />
hidirghníomhú le gach dalta aonair tábhachtach lena chinntiú go bhfuil an t-oideachas is fearr is<br />
féidir á fháil acu. Déanfaimid:<br />
- 5,500 múinteoir nua a fhostú (2,500 sa bhreis ar éileamh déimeagrafach) le cóimheas Dalta-<br />
Múinteora a laghdú diaidh ar ndiaidh go 23:1, thar thréimhse an rialtais. Tabharfaimid<br />
tosaíocht <strong>do</strong> laghduithe a dhéanamh <strong>do</strong> na leanaí is óige faoi 9 mbliana d’aois agus beidh an<br />
tionchar is mó ag laghdú ranganna atá san an-mhéid ar thorthaí fadtéarmach <strong>do</strong> na leanaí.<br />
- Cosaint ar scoileanna beaga ó chóimheas dalta-múinteora a chuirfeadh as dá<br />
n-inmharthanacht.<br />
(ii) Infheistíocht sa bhonneagar Scoile<br />
Tá scoileanna fágtha i ndroch-chaoi agus ligthe i léig mar gheall ar easpa maoinithe thar<br />
thréimhse an rialtais seo. Tá maoiniú bunúsach d’fhoirgnimh scoile agus trealamh IT ó lá go lá<br />
imithe. Is ionann an scéim deontais oibreacha mionchaipitil agus meicníocht éifeachtach le<br />
maoiniú a dhéanamh ar scoileanna lena gcuid foirgneamh agus trealamh a thabhairt suas chun<br />
dáta.<br />
- Cuirfimid deontas oibreacha Mionchaipitil ar bhonn buan, ceangailte ar bhealach<br />
uathoibríoch le dímheas costais caipitil bliantúil a thabhaíonn gach aon scoil. Cuirfear an<br />
scéim ar bhonn ilbhliantúil lena chinntiú go mbeidh ar chumas scoileanna pleanáil chun<br />
cinn. Cinnteoidh sé sin go mbeidh airgead á fháil ag na scoileanna go léir le déileáil le<br />
dímheas, agus nach mbeidh siad fágtha taobh thiar ag déileáil le bonneagar agus le trealamh<br />
neamhdhóthanach. Cuirfimid ardú 10% ar chostas de €2.8m ar mheánluach bliantúil an<br />
deontais freisin.<br />
(iii) Saoroideachas a chinntiú <strong>do</strong> chách<br />
Tá tuilleadh brú curtha ar thuismitheoirí an t-easnamh a dhéanamh suas trí “ranníocaíochtaí<br />
deonach” mar gheall gur bhain an rialtas seo maoiniú de na bunscoileanna. Creidimid gur<br />
49
chóir go mbeadh oideachas saor in aisce agus tá maoiniú neamhdhóthanach <strong>do</strong> scoileanna ag<br />
déanamh damáiste <strong>do</strong> bhunsraith ár gcóras oideachais. Táimid tiomanta <strong>do</strong> dheireadh a chur<br />
leis an ngá le haghaidh “ranníocaíochtaí deonacha” trína cinntiú go ndéanann an stát airgeadú<br />
leordhóthanach ar oideachas.<br />
- Cuirfimid ardú €42m go dtí na leibhéil roimh 2010 ar mhaoiniú caipitíochta <strong>do</strong><br />
bhunscoileanna.<br />
(iv) Ceannaireacht agus Bainistíocht Scoile a Fheabhsú<br />
Tá go leor príomhoidí faoi bhrú mór le freagrachtaí teagaisc agus níl ar a gcumas freastal ar<br />
riachtanais riaracháin nó plean straitéiseach a chur i bhfeidhm mar gheall ar chiorruithe. Mar<br />
thoradh air sin bíonn éifeachtúlacht foriomlán na scoile agus oideachas na leanaí thíos leis.<br />
Teastaíonn cabhair bhreise óna príomhoidí sin, go háirithe i scoileanna beaga, lena chinntiú go<br />
mbeidh ar a gcumas a gcuid dualgas a chomhlíonadh go leordhóthanach. Déanfaimid:<br />
- Lá amháin riaracháin sa tseachtain a thabhairt <strong>do</strong> gach príomhoide. Beidh linn <strong>do</strong> mhúinteoirí<br />
i gceist leis sin le cur in ionad na bpríomhoidí teagaisc ar a lá riaracháin. Cosnóidh sé seo<br />
€10m ar bhonn bliantúil.<br />
- Ceapfar 350 príomhoide cúnta chun cabhrú leis an struchtúr bainistíochta a athbhunú ar<br />
chostas de €3m ar bhonn bliantúil.<br />
(v) Foirne Luath-Idirghabhála a Bhunú i Scoileanna<br />
Tá sé beartaithe ag Fianna Fáil foirne teiripe ildisciplíneach a thabhairt isteach i mbunscoileanna<br />
agus meánscoileanna <strong>do</strong> leanaí le míchumas. Is pointe tosaithe nua a bheadh anseo <strong>do</strong>n<br />
oideachas in Éirinn maidir le leanaí le riachtanais speisialta. Tabharfar san áireamh anseo,<br />
fisiteiripeoirí, teiripeoirí urlabhra agus teanga agus síciatraithe a bheadh fostaithe ag an Roinn<br />
Oideachais. Roinnfear na Foirne Luath-Idirghabhála scoil-bhunaithe seo i gcnuasaigh idir<br />
réamhscoileanna atá rannpháirteach i gclár ECCE agus Bunscoileanna laistigh <strong>do</strong> gach aon<br />
limistéar geografach.<br />
Trí chuairteanna a dhéanamh ar an láithreán d’fhéadfadh na foirne luath-idirghabhála measúnú<br />
a dhéanamh ó thaobh leanaí a bhfuil moill forbartha acu, luath-idirghabháil a chur ar fáil <strong>do</strong><br />
na leanaí agus soláthródh an grúpa céanna teiripeoirí gairmiúla cúram dóibh. Bheadh foirne<br />
ildisciplíneach teiripeoirí den sórt sin ar fáil <strong>do</strong> scoileanna príomhshrutha agus <strong>do</strong> scoileanna<br />
speisialta araon.<br />
- Bunóimid foirne luath-idirghabhála ildisciplíneach i réamhscoileanna agus i mbunscoileanna<br />
agus fostóimid 300 teiripeoir nua <strong>do</strong> na foirne sin. Cosnóidh sé seo €14m ar bhonn bliantúil.<br />
50
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
(vi) Athrú ó bhonn a chur ar Mheasúnú Riachtanais Speisialta agus cur le<br />
Múinteoireacht bunaithe ar acmhainní<br />
Ag cur le traidisiún bródúil Fianna Fáil maidir le hinfheistíocht a dhéanamh in oideachas<br />
riachtanais speisialta, táimid tiomanta d’aghaidh a thabhairt ar ionsaí an rialtais seo ar thacaíocht<br />
Cúntóra Riachtanas Speisialta (SNA) agus ar uaireanta múinteoireachta bunaithe ar acmhainní.<br />
100 bliain ón tiomantas bunaidh <strong>do</strong> “cherish all children of the nation equally” “comhchúram <strong>do</strong><br />
leanaí uile an náisiúin” cinnteoimid go ndéanfar forbairt ar ról an SNA mar Chúramóir Oideachais<br />
a chabhraíonn leis an leanbh le forbairt agus fás. Déanfaimid:<br />
- Uaireanta múinteoireachta bunaithe ar acmhainní a chur ar ais 100% mar atá molta ag an<br />
gComhairle Náisiúnta um Oideachas Speisialta ar chostas de €71m in aghaidh na bliana,<br />
- Athrú ar struchtúr an SNA lena chinntiú go gcaitheann siad níos mó ama sa seomra ranga,<br />
- 100 síceolaí breise a fhostú ar chostas de €7m ar bhonn bliantúil a chur I leith tacaíochtaí<br />
foghlama agus teagaisc bunaithe ar riachtanas.<br />
(vii) DEIS a leathnú agus cabhrú le scoileanna atá ag freastal ar phobail atá<br />
faoi mhíbhuntáiste<br />
D’éirigh le Fianna Fáil agus iad i rialtas, trí shraith tionscnaimh comhordaithe, cur le torthaí<br />
oideachais <strong>do</strong> mhic léinn agus <strong>do</strong> phobal faoi mhíbhuntáiste go dtí an leibhéal is mó a<br />
chonacthas riamh. Faraor, d’fhéach Fine Gael agus an Lucht Oibre ar thacaíocht <strong>do</strong> scoileanna<br />
faoi mhíbhuntáiste mar sprioc a bhí éasca maidir le ciorruithe agus stop siad dul chun cinn sa<br />
réimse seo. Déanfaimid:<br />
- Plean comhordaithe a chur i bhfeidhm ar fud gach scéim chun cabhrú le scoileanna atá ag<br />
freastal ar theaghlaigh agus ar phobail atá faoi mhíbhuntáiste,<br />
- Deireadh a chur leis an tairseach ar leathnú clár DEIS chuig scoileanna nua agus cuirfimid<br />
feabhas ar infheistíocht mar bhonn taca le scoileanna DEIS ar chostas de €7m in aghaidh na<br />
bliana.<br />
- Iompú droim ar ais ar chiorruithe agus cuirfimid ardú ar thacaíochtaí <strong>do</strong>n Chlár Críochnaithe<br />
Scolaíochta a bhfuil sé mar aidhm leis cabhrú le lucht fágála scoile atá i mbaol ó thaobh a<br />
gcuid oideachais a chríochnú, ar chostas de €5.5m ar bhonn bliantúil.<br />
- Ardú 10% ar chostas de €3.9m ar an gclár béile scoile lena chinntiú go bhfuil cothú<br />
leordhóthanach á fháil ag gach leanbh.<br />
(viii) Teangacha Nua-Aimseartha agus Códú Ríomhaireachta a bheith<br />
inrochtana ag leibhéal Bunscoile<br />
Ní mór <strong>do</strong> leanaí ag leibhéal na bunscoile smaointeoireacht chriticiúil, cumas teangeolaíochta<br />
agus litearthacht IT a fhorbairt ar mhaithe le fás agus na huirlisí lena ndéanamh inniúil<br />
<strong>do</strong>n fhórsa saothair dhomhanda a fhorbairt. Cabhróidh scileanna teanga agus códaithe le<br />
fiontraíocht a chur chun cinn agus le gnóthais nua-thionscanta ar fud na tíre a chothú. Sa bhreis<br />
air sin, cabhróidh sé le tuilleadh infheistíochta a mhealladh mar gheall ar ár bhfórsa saothair<br />
ar<strong>do</strong>ilte.<br />
51
- Tabharfaimid isteach teangacha nua-aimseartha mar ábhar bhunscoile ar leithligh<br />
agus bunóimid ciste le códú a chur chun cinn sa bhunscoil agus ar deireadh mar ábhar<br />
Ardteistiméireachta bunaithe ar an tsamhail Iosraelach atá thar a bheith rathúil. Meastar<br />
buiséad de 12.6m agus €3m faoi seach a bheith riachtanach ar bhonn bliantúil<br />
(ix) A chinntiú go bhfuil rochtain ag gach leanbh ar a scoil áitiúil<br />
Tá sochaí na h<strong>Éire</strong>ann faighte níos éagsúla agus tá tuismitheoirí ag éileamh rogha níos fearr<br />
d’oideachas a leanaí. Éilíonn cothromaíocht bhunúsach leathnú a chur ar phátrúnacht scoile<br />
agus a chinntiú go bhfuil rochtain ag leanaí áitiúil ar a scoil áitiúil. Cinnteoimid go bhfuil<br />
comhpháirtithe oideachais rannpháirteach go hiomlán sa phróiseas tarmligin. Chomh maith leis<br />
sin ní mór go léireoidh beartais iontrála scoile éagsúlacht shaibhir agus a chinntiú nach bhfuil<br />
pionós míchothrom á chur ar leanaí mar gheall ar a sainchreideamh. Déanfaimid:<br />
- Rannpháirtíocht le comhpháirtithe oideachais le cur chuige comhthoiliúil a leagan amach<br />
agus le tuilleadh tarmligean scoileanna a leathadh amach níos faide ag teacht le héileamh<br />
measúnaithe pobail<br />
- Déanfaimid leasú ar iontráil scoile ar bhonn ceantair ar mhaithe lena chinntiú go bhfuil<br />
rochtain ag leanaí ar a scoil áitiúil beag beann ar a sainchreideamh agus ag cosaint cearta<br />
reiligiúnach ag an am céanna.<br />
(x) A chinntiú go bhfuil seirbhís threorach ag gach scoil<br />
Bhí ról tábhachtach i gcónaí ag treoirchomhairleoirí ó thaobh cabhrú le daltaí le cinntí deacra<br />
maidir le gairm ag pointe cinniúnach ina saol. Tá dea-theist láidir ag treoirchomhairleoirí i<br />
gcabhrú le daoine óga trí na roghanna agus na deacrachtaí tábhachtach seo. Tá damáiste thar<br />
na bearta déanta ag ciorruithe rialtais sa réimse seo ó thaobh an chabhair thábhachtach seo a<br />
cheilt ar na mic léinn. Tá 51% de laghdú ollmhór i dtacaíocht comhairleoireachta duine le duine<br />
i meánscoileanna le laghdú níos mó arís i gceantair atá faoi mhíbhuntáiste mar thoradh ar<br />
chinneadh Fine Gael agus an Lucht Oibre cead a thabhairt <strong>do</strong> scoileanna soláthar a dhéanamh<br />
dá dtreoir féin.<br />
- Cuirfimid soláthar treoirchomhairleora lasmuigh den chuóta ar ais <strong>do</strong> na scoileanna go léir ar<br />
chostas de €30m ar bhonn bliantúil.<br />
(xi) Cur le tacaíochtaí <strong>do</strong> leanaí ón Lucht Siúil<br />
Baineann saincheisteanna tromchúiseach le míbhuntáiste oideachais <strong>do</strong> leanaí ón Lucht Siúil a<br />
éilíonn gníomh tromchúiseach. Táimid tiomanta d’oidhreacht cultúrtha uathúil an Lucht Siúil a<br />
chomhcheangal agus a chinntiú go sroicheann na torthaí leibhéil inchomparáide leis an bpobal<br />
socraithe.<br />
- Cuirfimid Seirbhís na Múinteoirí Cuartaíochta <strong>do</strong>n Lucht Siúil ar ais. Beidh ceapadh 41<br />
múinteoir breise i gceist leis sin ar chostas bliantúil de €1.9m.<br />
52
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
(xii) Naisc iompar scoile a fheabhsú<br />
Rinne ciorruithe rialtais ar an scéim iompar scoile teaghlaigh tuaithe a imeallú tuilleadh.<br />
Cuireadh faoi chois prionsabal bunúsach comhionannas rochtain chuig oideachas. Is cuid<br />
thábhachtach de sheirbhísí bunúsach pobail agus córas oscailte, inrochtana oideachais lena<br />
chinntiú nach mbeidh teaghlaigh tuaithe faoi ualach ag costais bhreise lena gcuid leanaí a<br />
thabhairt ar scoil.<br />
- Cuirfimid an critéir cháilitheachta a bhí an <strong>do</strong>n scéim iompar scoile ar ais mar a bhí roimh<br />
2011, ag cinntiú ar an mbealach sin go mbeidh leanaí atá ag freastal ar scoil agus nach í a<br />
scoil áitiúil atá i gceist (ach atá fós laistigh den scoilcheantar traidisiúnta) cáilithe le hiarratas a<br />
dhéanamh ar iompar scoile. Cosnóidh sé seo €3.2m ar bhonn bliantúil.<br />
(xiii) Reachtaíocht le leanaí a chosaint ó cibearbhulaíocht<br />
Tá deiseanna as cuimse á gcur ar fáil ag na meáin shóisialta le bheith rannpháirteach le<br />
daoine eile ach tá taobh eile atá <strong>do</strong>rcha tagtha chun cinn freisin. Tá údar imní ollmhór i measc<br />
tuismitheoirí á chruthú ag cibearbhulaíocht, nach bhfuil an smacht acu lena gcuid leanaí a<br />
chosaint ón mbagairt 24/7 a ghabhann le bulaíocht ar líne. Tá cur chuige comhoibríoch le<br />
láithreáin mheáin shóisialta, a bhfuil go leor acu lonnaithe in Éirinn, ríthábhachtach le prótacail<br />
shoiléire a leagan síos maidir leis an gcaoi le hábhar bhulaíochta a aithint agus fáil réidh leis.<br />
Níor éirigh le reachtaíocht breith suas ar fhorbairt thapa na meán sóisialta agus ní mór an<br />
reachtaíocht sin a thabhairt cothrom le dáta leis an mbagairt nua shonrach seo a léiriú. Ba chóir<br />
prótacail le láithreáin na meán sóisialta a cheangal le smachtbhannaí críochnaitheach cion<br />
coiriúil i gcoinne na mbulaithe mar bheart i ndáil le rogha dheiridh agus bacadh. Déanfaimid:<br />
- Reachtaíocht a thabhairt isteach le cion coiriúil sonrach a dhéanamh den cibearbhulaíocht<br />
agus oibreoimid leis an Rapóirtéir Speisialta um Chosaint Leanaí le prótacail nua a bhunú<br />
chun déileáil le bulaíocht <strong>do</strong> láithreáin na meán sóisialta atá ag feidhmiú in Éirinn.<br />
- Oiliúint agus tacaíocht a chur ar fáil <strong>do</strong> scoileanna chun cabhrú leo cibearbhulaíocht a aithint<br />
agus dul i ngleic léi mar chuid den údarás nua meabhairshláinte.<br />
(xiv) A chinntiú go bhfuil Stair mar chuid lárnach de churaclam an Teastais<br />
Shóisearaigh<br />
Tá foghlaim maidir leis an am a caitheadh ríthábhachtach le tuiscint a fháil maidir le cé muid féin.<br />
Ciallaíonn comóradh céad bliain Éirí Amach 1916 deis leis an gcuraclam staire a athneartú agus<br />
béim a chur arís air. Chomh maith leis sin, níor chóir a bheidh ag súil go n-éireodh lenár ndaoine<br />
óga sa <strong>do</strong>mhan nua-aimseartha gan meas a bheith acu ar phríomhthéamaí stair na hEorpa<br />
agus an <strong>do</strong>mhain. Cinnteoimid go mbeadh eolas ag gach mac léinn a thagann tríd ár gcóras<br />
oideachais ar na príomhimeachtaí a mhúnlaigh sinn mar náisiún chomh maith le heolas ar an<br />
<strong>do</strong>mhan níos leithne.<br />
- Cinnteoimid go mbeidh Stair mar chuid lárnach de churaclam an Teastais Shóisearaigh<br />
53
(xv) Táillí Mic Léinn a reo<br />
Tá ardú a chur ar tháillí mhic léinn, i measc an liosta gealltanas a bhris an Rialtas, agus chuir an<br />
t-ábhar breise ciniciúil seo go háirithe leis an gcruatan ollmhór ar mhic léinn. Chomh maith leis<br />
sin chuir sé ualach breise ar thuismitheoirí a bhí faoi bhrú cheana féin agus a bhí ag streachailt le<br />
maireachtáil agus tacaíocht a thabhairt ag an am céanna d’oideachas a gclann.<br />
- Déanfaimid táillí ranníocaíochta mic léinn a reo ag a leibhéal reatha ar feadh na chéad cúig<br />
bliana eile.<br />
(xvi) Deontas d’Iarchéimithe a thabhairt isteach arís<br />
Tá córas iarchéimí a mheallann agus a choinníonn na daoine óga is éirimiúla atá againn mar<br />
chuid de chóras oideachais den scoth a chruthú agus fórsa saothair dhomhanda a fheistiú.<br />
Bhí drochthionchar ag na ciorruithe ar an gcóras tacaíocht Iarchéime ar chaighdeán an<br />
chórais oideachais. Chomh maith leis sin fágtar mic léinn ar ioncam íseal ar lár a bhfuil an<br />
acmhainneacht acu agus nach bhfuil nach bhfuil na hacmhainní acu dul chun cinn agus staidéar<br />
iarchéime a dhéanamh. Cosnóidh sé seo €47m ar bhonn bliantúil.<br />
- Tabharfaimid an scéim deontais iarchéime ar ais arís ag leibhéil agus ar chritéir 2010.<br />
(xvii) Cur le maoiniú agus le caighdeáin Ar<strong>do</strong>ideachais<br />
Léiriú an titim mhall i bhfeidhmíocht ár n-institiúidí tríú leibhéal i gcomparáid le táblaí<br />
idirnáisiúnta, an tionchar atá ag faillí an rialtais sa réimse seo. Beidh na torthaí gan choinne<br />
maoiniú ríthábhachtach a cheilt ar an earnáil seo le dul i mbun iomaíochta ar bhonn <strong>do</strong>mhanda<br />
le mothú ar feadh na mblianta atá le teacht. Tá córas ar<strong>do</strong>ideachais atá láidir ríthábhachtach<br />
ó thaobh taighde ar ardchaighdeán agus céimithe ar<strong>do</strong>ilte a chur ar fáil atá riachtanach le<br />
hinfheistíocht a mhealladh. Déanfaimid:<br />
- Ardú €100m a chur ar mhaoiniú reatha na n-institiúidí Ar<strong>do</strong>ideachais<br />
- Maoiniú caipitil a ardú trí phacáiste €300 milliún i dtaighde agus in infheistíocht caipitil.<br />
54
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
Ag tabhairt tacaíochta <strong>do</strong> chóras cúram sláinte atá á maoiniú go<br />
poiblí<br />
Dúirt Fine Gael agus an Lucht Oibre sa bhliain 2011 go gcuirfeadh siad leasú ó bhonn i bhfeidhm<br />
i ndáil lenár gcóras sláinte a rachadh i ngleic leis na mórfhadhbanna uile. Ina leaba sin bhí siad i<br />
gceannas ar chóras sláinte atá imithe ó smacht agus tá siad ag tabhairt faoi iarrachtaí anois nach<br />
bhfuil mórán céille leo le cosc a chur ar fhadhbanna imeacht ó smacht roimh an toghchán. Tá<br />
damáiste as cuimse déanta acu agus tá bainte acu ó sheirbhísí sláinte poiblí. Má chuirtear mian<br />
Enda Kenny i bhfeidhm, sé sin Árachas Sláinte Uilíoch a chur i bhfeidhm, cuirfidh sé seirbhísí<br />
trína chéile tuilleadh. I gcomparáid leis sin déanfaidh Fianna Fáil infheistíocht sa tseirbhís,<br />
oibreoidh le pearsanra tiomanta atá ag obair sa tseirbhís agus cinnteoidh go gcuirfear leasuithe i<br />
bhfeidhm amach anseo a thabharfaidh tús áite d’othair agus <strong>do</strong> sheirbhísí.<br />
Tá rogha shoiléir á tabhairt sa toghchán seo idir na daoine sin a leanfaidh orthu le bearta a<br />
mbeidh drochthionchar acu agus Fianna Fáil atá tiomanta <strong>do</strong> chóras sláinte poiblí a fhorbairt a<br />
rachaidh chun leasa <strong>do</strong> chách.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Seirbhís sláinte poiblí atá láidir a dhaingniú<br />
Creideann Fianna Fáil i seirbhís cúram sláinte atá á maoiniú go poiblí agus atá á sheachadadh<br />
go poiblí, seirbhís chúraim sláinte a chuireann béim ar othair seachas ar struchtúir. Ciallaíonn sé<br />
sin ceannaireacht in ionad dearcadh claonta, leasú in ionad réabhlóid agus cur le láidreachtaí<br />
na seirbhíse agus obair chrua a cuid foirne. Creidimid i seirbhís cúram sláinte atá á maoiniú go<br />
poiblí, córas a leanann an rialtas le maoiniú leordhóthanach a dhéanamh uirthi. Is samhail níos<br />
forásaí atá inti seo a chuireann caiteachas sláinte i lámha comhlachta atá tofa go daonlathach<br />
seachas i lámha árachóirí sláinte phríobháideach. Cuirimid béim ar oibriú le foireann tiomanta<br />
laistigh den chóras agus cuirfimid lena chuid láidreachtaí le seachadadh agus feabhsúchán i<br />
ndáiríre a chur ar fáil d’othair. Déanfaimid:<br />
- Seirbhís sláinte poiblí atá láidir <strong>do</strong>n am atá romhainn a dhaingniú.<br />
- Deireadh a chur leis an bpróiseas ó thaobh iarracht a dhéanamh árachas sláinte<br />
príobháideach éigeantach a chur i bhfeidhm agus iontaobhais ospidéil a chosaint ó<br />
phríobháidiú.<br />
(ii) Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte a fheabhsú<br />
Bhunaigh Fianna Fáil an HSE mar gur theastaigh uainn soiléireacht a thabhairt maidir le róil<br />
agus le cuntasacht – freagracht pholaitíochta <strong>do</strong>n Aire agus freagracht bhainistíochta <strong>do</strong>n<br />
bhainistíocht. Rinne an HSE seachadadh ar dhul chun cinn ollmhór ar bhainistiú buiséid agus<br />
chuir le leibhéal cáilíochta na seirbhísí sláinte. Teastaíonn ó Fhianna Fail béim níos mó a fheiceáil<br />
á chur ar an tseirbhís seachas ar an fheidhmeannacht. Cé go bhfuil sé soiléir go bhfuil acmhainní<br />
mar fhachtóir sna deacrachtaí inár seirbhís sláinte, ní mór dúinn ráthaíocht a thabhairt freisin<br />
go bhfuil siad á mbainistiú go héifeachtach agus go héifeachtúil. Mura bhfuil sé sin ag tarlú<br />
55
ní mór bainisteoirí nach bhfuil ag feidhmiú go maith a athrú chuig poist atá i gcomhréir lena<br />
n-acmhainní.<br />
- Bunóimid grúpa maoirseachta neamhspleách le ráthaíocht a thabhairt maidir le<br />
sárchleachtais i mbainistiú acmhainní agus lena cinntiú go gcuirtear an méid is fearr is féidir<br />
le seirbhísí tosaigh a rachaidh chun leasa d’othair.<br />
(iii) Amanna feithimh sceidealaithe a laghdú chuig an gcaighdeán idirnáisiúnta<br />
de sé mhí trí athmhúscailt a dhéanamh ar an gCiste Náisiúnta um<br />
Cheannach Cóireála<br />
Tá brú as cuimse curtha ar an gcóras cúram sláinte mar gheall ar bheartas atá dírithe ar<br />
phoiblíocht agus ar an easpa tiomantas maidir le tacú leis na seirbhísí reatha. Tá am feithimh atá<br />
i bhfad ró-fhada agus contúirteach mar thoradh air sin, a bhfuil tionchar díreach aige ar shláinte<br />
agus ar fholláine na n-othar atá i gceist. Déanfaimid:<br />
- Sprioc a leagan síos agus a bhaint amach maidir le hamanna feithimh cóireála sceidealaithe a<br />
laghdú chuig an gcaighdeán de thrí go sé mhí atá aitheanta go hidirnáisiúnta. Chun straitéis<br />
chomhleanúnach inchreidthe a fhorbairt chun é sin a bhaint amach, tionólfaimid tascfhórsa<br />
speisialta le plean a chur ar fáil lena chinntiú go bhfuil cúram lae / cúram othar cónaitheach<br />
go léir atá sceidealaithe á seachadadh laistigh de sprioc de shé mhí atá aitheanta go<br />
hidirnáisiúnta.<br />
- Stop a chur le haon iarracht eile a dhéanann Fine Gael le hionramháil a dhéanamh ar fhigiúirí<br />
trína chinntiú go bhfuil caighdeán atá leagtha síos ag noirm agus ag measúnú idirnáisiúnta<br />
curtha ar bhonn leanúnach thar thréimhse iomlán an rialtais.<br />
- An Ciste Náisiúnta um Cheannach Cóireála a chur i ngníomh arís le caiteachas bliantúil de<br />
€100m ar mhaithe le laghdú a dhéanamh ar amanna feithimh láithreach.<br />
(iv) Teorainn Ama Sé Uaire an Chloig a Bhaint Amach i Rannóga Éigeandála<br />
Ní mór dul i ngleic leis na fadhbanna leanúnacha inár Rannóga Éigeandála láithreach bonn agus<br />
deireadh a chur leo. Molann tuarascáil HIQA na bliana 2012 ar Ospidéal Thamhlachta gur chóir<br />
go mbeadh an t-am a chaitheann othair i rannóg éigeandála níos lú ná sé huaire an chloig. Ba<br />
chóir an t-am seo a thomhas ó am go ham ón am a sroicheann an t-othar an Rannóg Éigeandála<br />
go dtí an t-am a bhfágann an t-othar an Rannóg Éigeandála.<br />
- Moltaí Tuarascáil an Chláir Náisiúnta Míochaine Éigeandála a seoladh i mí an Mheithimh 2012<br />
a chur i bhfeidhm.<br />
- Anailís a dhéanamh maidir le cad atá riachtanach le haghaidh a thabhairt ar an tsaincheist<br />
toilleadh agus plean <strong>do</strong> 400 leaba bhreise ospidéil a chur ar fáil san áit is mó a dteastaíonn<br />
siad faoi Bhuiséad 2017. Cosnóidh sé seo €400m i gcaiteachas caipitil agus €122.4m breise i<br />
gcostais reatha.<br />
- Aonaid mheasúnaithe míochaine 7 lá a chruthú le feabhas a chur ar amanna feithimh othair<br />
agus díriú ar leithdháiltí foirne de chomhairligh agus altraí breise chuig réimsí criticiúla i<br />
Rannóga Éigeandála ar chostas de €11m ar bhonn bliantúil.<br />
56
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
(v) Muirir Oidis a Chur ar Ceall<br />
Gheall an rialtas muirir oidis a chuir ar ceall. D’fhógair Aire Sláinte Fine Gael go rabhthas á gcur<br />
ar ceall faoi lár 2011. Ach is amhlaidh a méadaíodh muirir oidis faoi cheathrair go €2.50. Tá<br />
tionchar díréireach aige sin ar ghrúpaí ar ioncam seasta ar nós pinsinéirí. Beidh deireadh a<br />
chur le muirir oidis mar phríomhsprioc ag Fianna Fáil mar atá mionsonraithe sa “Chonradh ar<br />
Mhaireachtáil Neamhspleách <strong>do</strong> dhaoine scothaosta”.<br />
- Cuirfimid muirir oidis ar ceall ar bhonn céimnithe. Cosnóidh sé sin €120m nuair a bheidh sé<br />
curtha i bhfeidhm go hiomlán.<br />
(vi) Tairseach na Scéime Íocaíochta Drugaí a laghdú ó €144 in aghaidh na<br />
míosa go €100 in aghaidh na míosa<br />
Tá gnáth theaghlaigh nach bhfuil i dteideal Cárta Leighis nó nach bhfuil acu ach cárta cuairt<br />
<strong>do</strong>chtúra faoi réir ag costais arda drugaí. Tógann an Scéim Íocaíochta Drugaí reatha €144 sa<br />
mhí ó theaghlaigh atá ag obair agus atá ag streachailt le costais cheana féin. Tá laghdú a chur ar<br />
thionchar airgeadais drugaí atá riachtanach chun le déileáil le breoiteachtaí éagsúla mar chuid<br />
thábhachtach de chostais a ghearradh <strong>do</strong> theaghlaigh.<br />
- Laghdóimid tairseach na Scéime Íocaíochta Drugaí le €44, síos ó €144 go €100 ar chostas de<br />
€44m sa bhliain.<br />
(vii) 500 Comhairleach breise a earcú<br />
In Éirinn tá thart ar dhá thrian den líon comhairleach ann agus a moladh i dTuarascáil an<br />
Tascfhórsa Náisiúnta ar Fhoireann Míochaine os cionn deich mbliana ó shin. Tá an líon is lú<br />
comhairligh againn ar bhonn per capita freisin. Chomh maith leis sin i roinnt speisialtachtaí, tá<br />
aon trian go leath an líon comhairligh ar bhonn per capita in Éirinn i gcomparáid le noirm molta.<br />
- Earcóimid 500 comhairleach breise thar cúig bliana, le béim faoi leith ar geiriatraithe,<br />
obstatraithe, néareolaithe, réamaiteolaithe, ortódóntóirí agus leigheas éigeandála. Cosnóidh<br />
sé seo €85m ar bhonn bliantúil.<br />
(viii) 4,000 d’fhoireann altranais breise a fhostú<br />
Tá earcú altraí breise ríthábhachtach, le haghaidh a thabhairt ar fhadhbanna géarchúraim agus<br />
leathnú cúram príomhúil agus cúram pobail araon. Tá ardú suntasach riachtanach, go háirithe<br />
<strong>do</strong> Rannóga Éigeandála agus d’Fhoirne Idirghabhála Pobail.<br />
- Earcóimid 4,000 altra breise thar na chéad cúig bliana eile ar chostas de €180m.<br />
(ix) 50 déidlia breise a fhostú<br />
Tá an drochbhail atá curtha ag an rialtas seo ar an tSeirbhís Sláinte imithe trí gach gné de<br />
chúram. Tá an brú atá ag dul i méid ar sholáthar fiaclóireachta mar shampla soiléir de sin. Tá<br />
Fianna Fáil tiomanta d’infheistíocht a dhéanamh agus an tseirbhís sláinte a athbhunú ar fud<br />
57
a cuid gnéithe uile lena chinntiú go mbeidh rochtain ag othair ar chúram ar ardchaighdeán.<br />
Déanfaimid:<br />
- 50 déidlia breise a fhostú ar chostas de €3.5m.<br />
- A chinntiú go mbeidh ar chumas leanaí atá ag fanacht le tréimhsí fada le cóireáil fiaclóireachta<br />
agus le cóireáil ortadóntach iarratas a dhéanamh ar an gCiste Náisiúnta um Cheannach<br />
Cóireála.<br />
(x) Amanna Feithimh Othar Seachtrach agus Scanadh Diagnóiseach a Laghdú<br />
Cé go bhféadfadh earcú comhairligh breise tionchar suntasach a bheith aige ar liostaí feithimh<br />
othar seachtrach, ní acmhainní breise amháin atá i gceist. Déanfaimid:<br />
- Rialacha a leagan síos go mbeidh ar gach ospidéal amanna comhairleoireachta ó 8am go 8pm<br />
a bheith acu agus iad a chur i bhfeidhm.<br />
- Amanna feithimh <strong>do</strong> scanadh diagnóiseach chomh maith le liostaí feithimh eile a fhoilsiú ar<br />
bhonn míosúil. Ní mór scanadh diagnóiseach a chur ar fáil in ospidéil phoiblí freisin seacht lá<br />
na seachtaine.<br />
(xi) Ospidéil Ceantair a leathnú<br />
Is ionann an gréasán ospidéil ceantair agus sócmhainn ar chóir dúinn úsáid iomlán a bhaint aisti.<br />
Is mian linn cur an méid is féidir le saoráidí atá ann cheana le bheith mar sholáthróir éifeachtach<br />
seirbhísí d’othair. Is féidir úsáid a bhaint as ospidéil ceantair ar mhaithe le cóireáil <strong>do</strong> riochtaí<br />
leighis atá réasúnta mion. D’fhéadfadh an cineál luath-idirghabhála agus na cóireála seo cuidiú<br />
go mór le fáil réidh leis an ngá le hothair a ligean isteach níos déanaí in ospidéal géarmhíochaine<br />
- Tabharfaimid faoi staidéar faoi dheireadh na bliana 2016 le hanailís a dhéanamh ar an<br />
mbealach a mbeimid in ann ardú suntasach a chur ar ról na n-ospidéal ceantair nó na<br />
n-ospidéal pobail maidir le brú a bhaint den chóras ospidéil.<br />
(xii) Cúram Éigeandála Otharchairr agus Cúram Éigeandála Réamhospidéil a<br />
Fheabhsú<br />
Mar chéad fhreagróir tá ról ríthábhachtach ag an ngréasán otharcharr agus ag oibrithe ó<br />
thaobh saol duine eile a shábháil. Ní mór aghaidh a thabhairt ar líon saincheisteanna le<br />
hacmhainneacht iomlán na seirbhíse a bhaint amach, ar nós athsholáthar an fhlít agus cur le<br />
líon na foirne. Ní mór <strong>do</strong>n tSeirbhís Náisiúnta Otharcharranna agus <strong>do</strong> Bhriogáid Dóiteáin Bhaile<br />
Átha Cliath dul i ngleic le neamhéifeachtúlachtaí agus comhphleananna gnímh a thabhairt<br />
chun cinn le feidhmíocht a fheabhsú. Maidir le todhchaí Bhriogáid Dóiteáin Bhaile Átha Cliath<br />
ó thaobh seirbhís otharchairr a sholáthar, ní mór tabhairt faoi chomhairliúchán ceart idir an<br />
HSE, Comhairle Chathrach Bhaile Átha Cliath agus na paraimhíochaineoirí atá ag feidhmiú ar an<br />
talamh sula ndéantar aon iarracht leis an mbriogáid dóiteáin a thógáil ó sholáthar otharcharr.<br />
Déanfaimid:<br />
58
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
- A chinntiú go ndéantar plean fórsa saothair cuimsitheach a fhorbairt agus go ngníomhófar ar<br />
an bplean sin le cur le scileanna fórsa saothair práinnfhreagartha nua-aimseartha. Brostóimid<br />
é seo ar bhonn práinne.<br />
- Infheistíocht in uasghrádú an fhlít otharcharr chun é a dhéanamh oiriúnach <strong>do</strong>n chuspóir.<br />
Cuideoidh 20 otharcharr éigeandála agus 211 foireann bhreise lena chinntiú go bhfuil an flít<br />
agus an fhoireann feistithe go hiomlán ar chostas bliantúil de €16.92m.<br />
- Cothabháil a dhéanamh ar chaighdeáin agus ar spriocamanna lena chinntiú go bhfuil seirbhís<br />
leordhóthanach a chur ar fáil <strong>do</strong> gach saoránach ar fud na h<strong>Éire</strong>ann mar chuid dár ráthaíocht i<br />
ndáil le seirbhísí poiblí.<br />
(xiii) Seirbhísí Máithreachais a Láidriú<br />
Fáiltíonn Fianna Fáil agus tacaíonn leis an Straitéis Náisiúnta Máithreachais nua-fhoilsithe. Cé go<br />
bhfuil sé soiléir go mbaineann formhór de mhná torracha ar fud na tíre leas as ardchaighdeán<br />
cúraim, tá sé níos soiléire freisin go bhfuil ár mbonneagar náisiúnta máithreachais faoi strus agus<br />
go dteastaíonn athbhreithniú tromchúiseach agus infheistíocht ón mbonneagar. Teastaíonn<br />
díospóireacht cheart uainn maidir le cibé an bhfreastalaíonn an bonneagar atá i bhfeidhm<br />
faoi láthair ar riachtanais na tíre sna blianta atá romhainn. Tá an cóimheas is ísle obstatraithe in<br />
aghaidh an othair san OECD sa tír seo agus - teastaíonn infheistíocht i seirbhísí máithreachais<br />
agus i seirbhísí nua-naíoch ar fud na tíre. Ní mór go mbeidh soláthar seirbhísí máithreachais ar<br />
ardchaighdeán atá faoi stiúir obstatraí, atá inrochtana agus sábháilte ar fáil <strong>do</strong> gach máthair<br />
agus <strong>do</strong> gach leanbh, beag beann ar an áit a bhfuil cónaí orthu, mar chuspóir lárnach <strong>do</strong><br />
bheartas sláinte poiblí. Déanfaimid:<br />
- Clár náisiúnta <strong>do</strong> mháithreacha agus <strong>do</strong> naíonáin a bhunú.<br />
- A chinntiú go bhfuil seirbhísí faoi stiúir obstatraí mar thosaíocht agus feidhmeoimid iad in<br />
ospidéil mháithreachais ar fud na tíre.<br />
- Infheistíocht i mbonneagar laistigh d’ionaid atá ann cheana <strong>do</strong> réimsí péidiatraiceach agus<br />
nua-naíoch. A chinntiú go bhfuil na seirbhísí máithreachais atá ann cheana á gcosaint agus<br />
á bhfeabhsú. Ní mór go mbeidh seirbhísí sláinte agus máithreachais atá ar ardchaighdeán<br />
ar fáil <strong>do</strong> dhaoine atá lasmuigh de Bhaile Átha Cliath. Comhaontaímid i mBaile Átha Cliath le<br />
moltaí leis na hospidéil mháithreachais a athlonnú i láithreáin atá níos oiriúnaí.<br />
- Foirne speisialtóra chun déileáil le bás a chruthú i ngach aonad mháithreachais chun déileáil<br />
le cásanna tragóideacha nuair a fhaigheann naíonán bás.<br />
Measann an HSE go bhfuil €14.5m riachtanach ar bhonn bliantúil le seirbhísí máithreachais a<br />
thabhairt suas go dtí na caighdeáin atá riachtanach.<br />
(xiv) Athchothromú a dhéanamh ar an mBuiséad Sláinte i dtreo Cúram<br />
Príomhúil<br />
Feictear go bhfuil ról ríthábhachtach ag cúram príomhúil agus ag cúram pobail atá láidir agus<br />
gníomhach i bhfeabhas a chur ar thorthaí sláinte agus i dteorainn a chur ar chostais. Beidh<br />
cúram sláinte príomhúil agus cúram sláinte pobail atá láidir luachmhar ó thaobh cosc a chur ar<br />
59
fhorbairt riochtaí a bhféadfadh dianchúram ospidéil a bheith i gceist leo ar deireadh. Cuirfidh<br />
sé an timpeallacht cheart ar fáil freisin maidir leis an othar a scaoileadh abhaile ón ospidéal<br />
níos luaithe. Ó dhearcadh an othair, cabhraíonn sé leis an gcaighdeán saoil a fheabhsú agus<br />
laghdaíonn strus nach bhfuil gá leis a bhaineann le dul isteach san ospidéal. Is laistigh de na<br />
cúinsí seo ba chóir dúinn a bheith ag déanamh iarracht le freastal 90-95% ar riachtanais na<br />
seirbhísí sláinte agus riachtanais seirbhísí sóisialta pearsanta go léir. Déanfaimid:<br />
- Athchothromú ar an gcion dár mbuiséad sláinte a bheidh ag dul chuig cúram príomhúil chuig<br />
binsemharc idirnáisiúnta.<br />
- Post an Aire Stáit ar an gComh-Aireacht (an “sárshóisearach”) a shannadh go hAire Cúram<br />
Príomhúil agus Cúram Sláinte.<br />
- Clár sonrach a thabhairt isteach le hathchothromú a dhéanamh ar ár seirbhís sláinte i dtreo<br />
cúram príomhúil gach uile bhliain mar chuid de phleananna bliantúla na seirbhíse sláinte.<br />
- Spriocanna a leagan síos <strong>do</strong>:<br />
• Líon na GPanna, foirne altranais agus foirne eile atá riachtanach leis na seirbhísí a chur ar fáil.<br />
• Leathnú agus sannadh a dhéanamh ar sheirbhísí a bhíonn ar siúl in ospidéil faoi láthair mar<br />
chúram príomhúil.<br />
• Torthaí othair.<br />
• Bainistíocht cláir cúraim galar ainsealach.<br />
• Na tacaíochtaí IT atá riachtanach <strong>do</strong> chúram othair a fhorbairt.<br />
(xv) Tacaíocht a thabhairt <strong>do</strong> Chleachtadh Ginearálta<br />
Ní mór go mbeidh an Dochtúir Teaghlaigh (GP) i gcroílár an chúraim phríomhúil. Tá meas ag<br />
Fianna Fáil ar ár nDochtúirí Teaghlaigh, tá meas acu ar an obair a dhéanann siad agus creideann<br />
siad nach mór na hacmhainní cearta a chur ar fáil <strong>do</strong> sheirbhísí na nDochtúirí Teaghlaigh.<br />
Glacann Fianna Fáil leis go bhfuil go leor cleachtais Dochtúirí Teaghlaigh ag feidhmiú ag leibhéil<br />
neamh-iniompartha glanioncaim tar éis dóibh freastal ar costais cleachtais atá <strong>do</strong>sheachanta.<br />
Meastar go bhfuil thart ar aon chleachtas amháin as 12 cleachtas faoi réir ag baol airgeadais<br />
agus go bhféadfadh siad dúnadh síos. De réir meastachán an HSE féin, tá an tír seo ag tabhairt<br />
aghaidh ar ghanntanas de idir 493 agus 1,380 Dochtúir Teaghlaigh faoi 2025 mura dtógtar<br />
céimeanna éigeandála le haghaidh a thabhairt ar an easnamh. Déanfaimid:<br />
- Líon na nDochtúirí Teaghlaigh a ardú go dtí 250 faoi 2021 ar chostas de €40m ar bhonn<br />
bliantúil,<br />
- A chinntiú go mbeidh rochtain ag na pobail go léir ar chúram an Dochtúra Teaghlaigh (GP)<br />
a bheidh ceangailte lenár Ráthaíocht Seirbhísí Poiblí. Beidh tionchar dearfach aige seo ar<br />
phlódú ospidéil agus ar an mbrú atá ar Rannóga Éigeandála atá a ag cur thar maoil cheana<br />
féin.<br />
- Idirbheartaíocht maidir le conradh nua <strong>do</strong> Dhochtúirí Teaghlaigh (GP) le héascú a dhéanamh<br />
ar an athchothromú i dtreo cúram príomhúil,<br />
- Ardú go dtí €25,000 a chur ar liúntas na nDochtúirí Teaghlaigh (GP) ar mhaithe le tuilleadh<br />
<strong>do</strong>chtúirí a mhealladh le cleachtais a shocrú suas i gceantair thuaithe na h<strong>Éire</strong>ann trína<br />
60
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
dhéanamh inmharthana go tráchtálach ar chostas de €1.5m ar bhonn bliantúil.<br />
- Dreasachtaí nua a fhiosrú le Dochtúirí Teaghlaigh a mhealladh le hoibriú go haois 70.<br />
(xvi) Cúram Dochtúirí Teaghlaigh (GP) saor in aisce a leathnú<br />
Más mian linn cúram príomhúil a dhéanamh níos láidre agus é a neadú mar chéad phointe<br />
teagmhála i gcúram sláinte, ní mór dúinn é a dhéanamh níos inrochtana. Is mian le Fianna Fáil<br />
an cúram Dochtúra Sláinte (GP) a leathnú ar bhonn ioncaim agus ní ar bhonn aoise. Ach fós níl<br />
duine ar bith, cibé sa rialtas nó sa fhreasúra, in ann a rá go cinnte cá mhéad a chosnóidh sé ag an<br />
nóiméad seo. In ainneoin líon ceisteanna parlaiminte a ardaíodh, ní raibh an Roinn Sláinte nó an<br />
HSE in ann meastachán a sholáthar go dtí seo. Ní mór dúinn a thabhairt ar aird freisin an bealach<br />
inar tháinig dúbailt ar an gcéad meastachán <strong>do</strong> Chúram Dochtúra Teaghlaigh (GP) saor in aisce<br />
tar éis comhaontú conartha leis na Dochtúirí Teaghlaigh (GP) mí Aibreáin seo caite.<br />
Dá bhrí sin, sula leanfaimid orainn leis seo, is mian le Fianna Fáil conradh Dochtúra Teaghlaigh<br />
(GP) a fheiceáil curtha i bhfeidhm, a bhfuil comhaontú na Dochtúirí Teaghlaigh (GP) le cúram<br />
Dochtúra Teaghlaigh (GP) <strong>do</strong> chách san áireamh ann. Tabharfaimid faoi luacháil a dhéanamh<br />
freisin ar thionchar na scéime faoi 6 bliana, go háirithe ó thaobh amanna feithimh le Dochtúir<br />
Teaghlaigh (GP) a fheiceáil.<br />
Déanfaimid:<br />
- Idirbheartaíocht ar chonradh nua <strong>do</strong> na Dochtúirí Teaghlaigh (GP) agus ina dhiaidh sin<br />
tabharfaimid pleananna chun cinn le cúram Dochtúirí Teaghlaigh (GP) a leathnú.<br />
(xvii) Cártaí Leighis a Leathnú<br />
Bhí Fianna Fáil chun tosaigh, le linn na Dála deiridh, ó thaobh léiriú a dhéanamh ar an mbealach<br />
ina raibh an rialtas ag díriú ar dhaoine ar chártaí leighis lánroghnach, go háirithe ó 2012 go 2014.<br />
Bhí an t-athrú ó bhonn agus an bealach ar chúlaigh an rialtas as seo mar theistiméireacht ar ár<br />
láidreacht sa fhreasúra. Creidimid gur féidir níos mó a dhéanamh, áfach, go háirithe <strong>do</strong> leanaí le<br />
míchumas.<br />
Déanfaimid:<br />
- Cárta leighis a sholáthar <strong>do</strong> gach leanbh atá ag fáil Liúntas Cúram Baile.<br />
- A chinntiú go ndéantar cothabháil i ndiaidh an toghcháin ar chóras atá níos daonnúla <strong>do</strong><br />
na cártaí leighis lánroghnach atá i bhfeidhm ag druidim leis an toghchán, agus go mbeidh<br />
cárta leighis lánroghnach á fháil ag daoine le breoiteacht tromchúiseach atá á bhfágáil ar an<br />
ngannchuid ó thaobh airgid.<br />
Cosnóidh na bearta seo €57m in aghaidh na bliana.<br />
(xviii) Údarás Náisiúnta Meabhairshláinte nua a Bhunú<br />
Tá saincheisteanna meabhairshláinte ag leanúint ar bhealach ciúin le damáiste ollmhór a<br />
dhéanamh in Éirinn. Tá an tionchar atá ag dúlagar, ag imní agus ag andúil mar fhadhb atá<br />
fite fuaite sa tsochaí. Níl ar chumas aon teaghlach a theacht as cineál éigin den tsaincheist<br />
61
a bhaineann le meabhairshláinte. Lasmuigh de na staitisticí scanrúil maidir le leibhéil<br />
féinmharaithe, tá go leor daoine ag fulaingt ó lá go lá mar gheall ar an <strong>do</strong>brón a bhaineann le<br />
dúlagar. Thugamar go rathúil faoi dhúshláin chontúirteacha mar seo san am a caitheadh. Thug<br />
an tÚdarás Náisiúnta um Shábháilteacht ar Bhóithre aghaidh caol díreach ar an ardú ar bhásanna<br />
mar thoradh ar thimpiste bóthar a rinne damáiste <strong>do</strong> ghlúin tiománaithe. Teastaíonn cur chuige<br />
comhbheartaithe náisiúnta den chineál céanna uainn anois le tabhairt faoi fíor-dhrochthionchar<br />
saincheisteanna meabhairshláinte. Déanfaimid:<br />
- Údarás Náisiúnta Meabhairshláinte reachtúil nua a bhunú a mbeidh sé mar chúram orthu clár<br />
náisiúnta iomlán a stiúradh le dearcadh dearfach i leith meabhairshláinte a chur chun cinn<br />
agus eachtraí féin<strong>do</strong>chair agus féinmharaithe a laghdú.<br />
• An tÚdarás Náisiúnta Meabhairshláinte fócas a chur ar mheabhairshláinte trí eagraíocht<br />
a bhfuil cóireáil <strong>do</strong>n mheabhairshláinte agus <strong>do</strong>n chrá croí agus cur chun cinn<br />
meabhairshláinte atá dearfach mar fhócas aonair acu. Imfhálú cinnte ar mhaoiniú a<br />
sholáthar dár seirbhísí meabhairshláinte freisin.<br />
• Leasú agus athstruchtúrú ar an Oifig Náisiúnta um Fhéinmharú a Chosc (NOSP) mar rannán<br />
ar leith laistigh den Údarás Meabhairshláinte mar chuid den tionscnamh seo. Beidh buiséid<br />
imfhálaithe ag an oifig seo; spriocanna feidhmíochta agus córas fostaíochta neamhspleách<br />
le hionchur soiléir idir-rannach ag leibhéal rialtais agus ag leibhéal ard-rúnaí. Cuirfimid<br />
feabhas freisin ar mhéid agus ar ról NOSP le tabhairt faoi nithe ar nós straitéis náisiúnta nua<br />
a fhorbairt agus líne chabhrach náisiúnta 24 uaire an chloig a chruthú.<br />
Tá maoiniú breise iomlán €225m curtha in áirithe againn le níos mó airgid a chaitheadh ar<br />
mheabhairshláinte.<br />
(xix) Deireadh a Chur le Caitheamh Tobac<br />
Tá níos lú ná 1 as 5 duine fásta ag caitheamh tobac in Éirinn anois. Is ionann é seo agus díol<br />
suntais agus is é seo an chéad uair ar tháinig titim faoi leibhéal 20 faoin gcéad ar chaitheamh<br />
tobac. Is é an chéad sprioc eile ná dul síos go 10 faoin gcéad.<br />
- Tacóimid le haidhm 5 faoin gcéad faoi 2025 agus díreoimid iarrachtaí le srian a chur le<br />
caitheamh tobac ar ghrúpaí faoi mhíbhuntáiste socheacnamaíoch, áit a bhfuil na rátaí is<br />
airde. Cuimseoidh sé seo arduithe i ndleacht máil ar tháirgí tobac.<br />
(xx) Oifig Rialaithe Alcóil a Bhunú<br />
Aithníonn Fianna Fáil go bhfuil saincheist maidir le hól ag cruthú díobháil in Éirinn. Tugadh<br />
cóiríocht in 2012 <strong>do</strong> os cionn 8,000 duine a raibh fadhb acu le húsáid alcóil in Éirinn. Tá baint<br />
ag alcól le 2,000 leaba a bheith in úsáid gach uile oíche in ospidéil dianchúraim na h<strong>Éire</strong>ann, tá<br />
baint ag fadhbanna alcóil leis an gceathrú cuid de dhaoine a thagann chuig rannóga éigeandála<br />
agus le os cionn de leath na ndaoine atá ag freastal ar ionaid sainchóireála andúil.<br />
- Bunóimid Oifig Rialaithe Alcóil agus é mar aidhm ag an oifig sin aghaidh a thabhairt go<br />
62
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
hiomlán ar na tiománaithe éagsúla agus ar dhroch-iarmhairtí úsáid alcóil in Éirinn. Cosnóidh<br />
sé seo €1.7m ar bhonn bliantúil. Chomh maith le cuid dár dtiomantas maireachtáil go folláin<br />
a chur chun cinn, gheobhaimid réidh de réir a chéile le hurraíocht chuideachtaí alcóil ar<br />
imeachtaí spóirt.<br />
(xxi) Ag Dul i nGleic le Galar Scamhóige agus le Plúchadh<br />
Tacaíonn Fianna Fáil le forbairt Chláir Chliniciúla Náisiúnta <strong>do</strong>n phlúchadh agus <strong>do</strong> ghalar<br />
scamhóige toirmeascach agus aithníonn an bealach a n-éiríonn leo i suíomh cúraim thánaistigh.<br />
Déanfaimid:<br />
- Aghaidh a thabhairt i gceart ar riachtanas na n-othar seo, le cur an méid is féidir lena<br />
gcaighdeán saoil agus lena gcoinneáil ón ospidéal ar feadh achar níos faide, déanfaidh<br />
Fianna Fáil feidhmiú Straitéis Náisiúnta maidir le Galar Riospráide a leathadh amach chun dul<br />
i ngleic le galair scamhóige, lena n-áirítear fiobróis chisteach laistigh d’acmhainní atá ann<br />
cheana.<br />
- Moltaí an Chláir Náisiúnta maidir le Plúchadh a chuimsiú agus a chur i bhfeidhm.<br />
(xxii) Cúram Ailse a Fheabhsú<br />
Chuir Fianna Fáil nuair a bhí siad i Rialtas feabhsúcháin leanúnach ar chúram ailse a chuidigh leis<br />
na mílte daoine. Déanfaimid:<br />
- Straitéis náisiúnta nua ailse a thabhairt chun cinn agus othair le hailse nó daoine ón<br />
teaghlach a thabhairt san áireamh ar ghrúpa athbhreithnithe na straitéise lena gcuid tuairimí<br />
a thabhairt chun díospóireachtaí maidir le cóireáil. Aithníonn Fianna Fáil an ceangal idir<br />
éagothroimí sláinte agus ailse agus cinnteoimid go léireofar é seo sa Straitéis Náisiúnta Ailse<br />
nua.<br />
- A aithint gur chóir ríomh-atreorú a leathnú chuig gach cineál ailse agus thabharfaí é seo<br />
isteach ar bhonn céimnithe in éineacht le clár oideachais Dochtúra Teaghlaigh (GP) maidir le<br />
comharthaí agus siomptóim ailse.<br />
- Leathnú ar Fhoirmeacha agus ar Threoirlínte Náisiúnta d’Aththreorúchán Dochtúirí Teaghlaigh<br />
(GP) le níos mó ailse a thabhairt san áireamh.<br />
- Tabhairt faoin ualach cúraim a aistriú ó dhianchúram go dtí suíomh pobail agus cuir le<br />
scileanna Dochtúirí Teaghlaigh (GP) agus altraí cleachtais ionas go mbeifear in ann thabhairt<br />
faoi roinnt de na seirbhísí sa phobal.<br />
(xxiii) Feabhas a Chur ar Chúram maidir le Néaltrú<br />
Is mian le formhór na ndaoine atá ag maireachtáil le néaltrú agus lena gcuid teaghlach cúram a<br />
fháil ag baile. Táimid tiomanta <strong>do</strong> chinntiú go mbeidh sé seo indéanta agus cuirfimid le soláthar<br />
pacáistí dianchúraim baile lena baint amach. Déanfaimid:<br />
- Pacáiste dianchúraim baile a leathnú bliain ar bhliain trí €10 milliún agus le 190 pacáiste ar<br />
bhonn bliantúil a rachaidh chun leasa <strong>do</strong> 250 dhuine gach aon bhliain.<br />
63
- Maoiniú a dhéanamh ar an Straitéis Náisiúnta maidir le Néaltrú agus cuirfimid i bhfeidhm í.<br />
- A chinntiú go bhfuil gréasán comhairleoirí néaltraithe pobal-bhunaithe le fáil ar bhonn<br />
náisiúnta le hoibrí cúram príomhúil sannta le comhordú a dhéanamh ar chúram a dhéanamh<br />
<strong>do</strong> dhaoine le néaltrú agus a gcúram leanúnach a chinntiú.<br />
- Oibrí cúram príomhúil a shannadh le comhordú a dhéanamh ar chúram <strong>do</strong> dhaoine le néaltrú<br />
agus a gcúram leanúnach a chinntiú.<br />
- A chinntiú go bhfuil ar chumas duine ar bith a diagnóisíodh le néaltrú iarratas a dhéanamh ar<br />
chúntóir baile nó ar phacáiste cúram baile, lena n-áirítear pacáistí dianchúraim.<br />
- Aonaid tiomanta néaltraithe a bhunú in ionaid chúraim cónaithe atá á dtógáil nó a bhfuil<br />
uasghrádú a dhéanamh orthu sa tréimhse chúig bliana atá amach romhainn.<br />
(xxiv) Seirbhísí Athshlánaithe Néareolaíochta<br />
Ní mór athshlánú néareolaíochta a aithint mar ghné ar leith de sheirbhís mhíchumais a<br />
ndéanann Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte seachadadh air.<br />
- Táimid tiomanta an Beartas Náisiúnta agus Straitéis Náisiúnta <strong>do</strong> Sholáthar Seirbhísí<br />
Athshlánaithe Néareolaíochta a foilsíodh in 2011 a chuir i bhfeidhm in Éirinn.<br />
(xxv) Ag Troid in aghaidh na Daille<br />
Táimid tiomanta <strong>do</strong> Straitéis Náisiúnta Amhairc a fhorbairt chun troid in aghaidh na daille agus<br />
cailliúint amhairc. Déanfaimid:<br />
- An straitéis seo atá bunaithe ar chomhordú agus ar lánpháirtiú seirbhísí, ar fhócas ar chosc<br />
agus ar luath-idirghabháil a fhorbairt, tacaíocht a thabhairt <strong>do</strong>n phobal i gcoitinne le tuiscint<br />
níos fearr a fháil ar shláinte mhaith súl agus ar an mbaol a bhaineann le cailliúint amhairc.<br />
- An Bord Taighde Sláinte a threorú leis an athbhreithniú reatha ar bhearnaí agus ar dheiseanna<br />
taighde in Éirinn maidir leis an tsaincheist maidir le cailliúint amhairc agus galar súl a fhoilsiú.<br />
(xxvi) 250 foireann bhreise teiripe HSE a earcú, ardú iomlán de 550 teiripeoir<br />
Ní féidir glacadh le hamanna feithimh <strong>do</strong> mheasúnuithe agus <strong>do</strong> sheirbhísí araon <strong>do</strong> theiripí<br />
atá ríthábhachtach. Clúdaíonn sé seo raon leathan grúpaí, lena n-áirítear leanaí le riachtanais<br />
urlabhra agus teanga, fisiteiripeoirí <strong>do</strong> dhaoine le stróc agus teiripeoirí saothair <strong>do</strong> dhaoine le<br />
ríochtaí dúshlánacha saoil. Tá sé ríthábhachtach go mbeidh rochtain ag leanaí le deacrachtaí<br />
urlabhra agus teanga ar theiripe roimh dhul ar scoil.<br />
- Earcóimid 250 teiripeoir breise ar chostas de €11.74m ar bhonn bliantúil. Chomh maith leis<br />
sin, mar atá leagtha amach sa chuid ar oideachas, bunófar foirne luath-idirghabhála nua i<br />
scoileanna le 300 teiripeoir breise a fhostú.<br />
(xxvii) Maoiniú <strong>do</strong>n Scéim Fair Deal a Ardú<br />
Éilíonn brú déimeagrafach ar an Scéim Fair Deal acmhainní breise ar mhaithe lena chinntiú<br />
go mbeidh sé ar chumas daoine scothaosta nach bhfuil in ann maireachtáil ag baile níos mó<br />
64
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
cóiríocht a fháil i dTeach Altranais. Dé réir mar a théann an daonra in aois agus a thagann ardú ar<br />
éileamh, ní mór dúinn cur chuige iomlánaíoch a ghlacadh i leith daoine scothaosta a lánpháirtiú<br />
sa phobal. Tá Fianna Fáil tiomanta i leith a “Chonradh maidir le Maireachtáil go Neamhspleách<br />
<strong>do</strong> Dhaoine Scothaosta” i ndáil le tacaíocht a thabhairt <strong>do</strong> dhaoine scothaosta le maireachtáil<br />
ina gcuid tithe féin chomh fada agus is féidir. Ní bheidh sé sin indéanta, áfach, i líon suntasach<br />
cásanna agus tá acmhainní riachtanach lena chinntiú go bhfuiltear ag freastal ar na daoine<br />
scothaosta go léir.<br />
- Infheisteoimid €160m breise ar bhonn bliantúil sa Scéim Fair Deal ar mhaithe lena chinntiú<br />
go bhfuil maoiniú leordhóthanach á dhéanamh ar an scéim thar na chúig bliana atá amach<br />
romhainn.<br />
(xxviii) Maireachtáil Fholláin a chur chun cinn agus dul i ngleic le Murtall<br />
Tá cur chun cinn stíl maireachtála ríthábhachtach chun dul i ngleic le costas sláinte fadtéarmach<br />
agus cur ar chumas daoine saol a mhaireachtáil atá gníomhach agus fada. Ní mór tús a chur<br />
le cúram sláinte tamall fada roimh bhreoiteacht stíle beatha a thabhairt faoi deara. Ní mór é<br />
sin a dhíriú ar aois an pháiste suas chomh fada le seanaois. Tá ról tábhachtach ag an rialtas in<br />
oideachas, i ndreasachtaí eacnamaíoch agus i dtimpeallacht fhisiciúil atá soiléir a sholáthar a<br />
dhéanann spreagadh ar ghníomhaíochtaí spóirt agus gníomhaíochtaí fisiciúla. Déanfaimid:<br />
- Cáin ar dheochanna atá milsithe le siúcra a thabhairt isteach. Chuirfeadh sé seo sé cent ar an<br />
meán ar channa cola. Tabharfaidh sé sin isteach €71m ar bhonn bliantúil de réir meastacháin<br />
na Roinne Airgeadais.<br />
- Clár nua oideachais bia sláintiúil <strong>do</strong> bhunscoileanna a bhunú chun cabhrú le nósanna<br />
cócaireachta agus ithe go sláintiúil ar feadh an tsaoil a spreagadh.<br />
- Leasú a dhéanamh ar an Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000 chun toilleadh na nÚdarás<br />
Áitiúil a láidriú i leith talamh Ordú Ceannaigh Éigeantaigh (CPO) ar mhaithe le húsáid<br />
caitheamh aimsire.<br />
- Rialacháin Phleanála Náisiúnta nua a eisiúint chun criosanna “Ná Friochtar” a chruthú ina aice<br />
le bunscoileanna agus le meánscoileanna.<br />
- Fáil réidh de réir a chéile le hurraíocht cuideachtaí alcóil ar imeachtaí spóirt.<br />
- Cód Údarás Craolacháin na h<strong>Éire</strong>ann (BAI) a leathnú le cosc a chur ar fhógraíocht teilifíse ar<br />
bhia atá ard ó thaobh saille, salainn agus siúcra (HFSS) suas go dtí 9pm.<br />
(xxix) Cógaiseoirí Pobail a Neartú<br />
Tá cógaiseoirí pobail díocasach le ról níos mó a bheith acu i gcúram sláinte in Éirinn agus<br />
tacaíonn Fianna Fáil leo san aidhm sin. Bíonn vacsaíniú agus seirbhísí leighis eile níos leithne á<br />
dtairiscint ag cógaiseoirí i dtíortha eile. Déanfaimid:<br />
- Cead a thabhairt le leathnú a dhéanamh ar sheirbhísí vacsaíniú cógaslainne ar an mbealach<br />
céanna le raon níos leithne vacsaíniú a thabhairt san áireamh.<br />
- Scéim Mion-Easláinte a chur i bhfeidhm le cead a thabhairt d’othair cártaí leighis cóireálacha<br />
65
saor in aisce a fháil <strong>do</strong> bhreoiteachtaí coitianta go díreach ón gcógaslann áitiúil.<br />
- Clár scrúdú sláinte nua cógaslann-bhunaithe a leathadh amach a mbeadh buntáistí<br />
suntasacha aige i dtéarmaí baint amach, inrochtaineacht agus éifeachtúlacht costais. Beidh<br />
an Scéim seo laistigh d’acmhainní atá ann cheana.<br />
(xxx) Costas Drugaí<br />
In ainneoin coigilteas suntasach le os cionn deich mbliana anuas, leanann costas drugaí de<br />
bheith ard ar an HSE. Thacaigh Fianna Fáil agus rinne tairiscint rith an Bhille Sláinte (Praghsáil<br />
agus Soláthar Earraí Leighis) tríd an Dáil deiridh a bhrostú. Creidimid gur chóir an tasc a<br />
thabhairt <strong>do</strong>n tSeirbhís Náisiúnta Soláthair le bainistíocht a dhéanamh ar cheannach cógais thar<br />
ceann an HSE. Ní mór go mbeidh cruinnithe díreacha idir an Oifig Náisiúnta Soláthair agus na<br />
cuideachtaí cógaisíochta ábhartha i gceist leis sin. Déanfaimid:<br />
- An tasc a thabhairt <strong>do</strong>n Oifig Náisiúnta Soláthair le bainistíocht a dhéanamh ar cheannach<br />
cógais thar ceann an HSE.<br />
- Cead a thabhairt d’othair aistriú, nuair is iomchuí agus faoi réir ag an Údarás Rialála Táirgí<br />
Sláinte, ó chógais atá acu faoi láthair go dtí cógais atá níos inacmhainne, ach atá chomh<br />
héifeachtach céanna.<br />
(xxxi) Caiteachas Caipitiúil a Spriocdhíriú<br />
Sa bhreis ar an ardú ar leapacha ospidéil atá leagtha amach i bpointí níos túisce, tá Fianna Fáil<br />
tiomanta d’fheidhmiú an chláir infheistíochta caipitil €3 billiún a fógraíodh san fhómhar seo<br />
caite. Déanfaimid:<br />
- Ospidéal Náisiúnta na Leanaí a chríochnú.<br />
- Tacú le hathlonnú ospidéil máithreachais Bhaile Átha Cliath. D’fhéadfadh athlonnú seirbhísí ó<br />
ospidéil áirithe i mBaile Átha Cliath deiseanna a chur ar fáil leis na suíomhanna atá fágtha acu<br />
a úsáid chun críocha eile laistigh den chóras sláinte.<br />
(xxxii) Athchóiriú a dhéanamh ar an mBuiséad Sláinte<br />
Tá Fianna Fáil tiomanta <strong>do</strong> thabhairt isteach maoiniú ilbhliantúil dár sheirbhísí sláinte agus<br />
creidimid gur chóir tús a chur leis sin le Buiséad 2017. Ní féidir linn pleanáil a dhéanamh go<br />
réasúnach go fadtéarmach mar gheall ar na buiséid ghearrthéarmach. Ní mór <strong>do</strong>n HSE agus <strong>do</strong><br />
phleanálaithe eile seirbhíse oibriú le níos mó cinnteachta. Déanfaimid:<br />
- A chinntiú go bhfuil creat airgeadais cúig bliana ann inar féidir pleanáil chun cinn go réadúil<br />
agus go ciallmhar laistigh de.<br />
- Trédhearcacht níos fearr agus comhairleoireacht níos fearr ar an bpróiseas buiséadach a chuir<br />
i bhfeidhm.<br />
- Ard-Stiúrthóir an HSE, na hAirí agus oifigigh ón Roinn Sláinte a stiúradh le tabhairt faoi<br />
chomhairliúchán iomlán agus oscailte leis an gComhchoiste Oireachtais ar Shláinte maidir le<br />
cad atá riachtanach le freastal ar éileamh déimeagrafach agus ar riachtanais nach bhfuiltear<br />
ag freastal orthu.<br />
66
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
Athchóiriú na hEarnála Poiblí<br />
Tá infheistíocht a dhéanamh i seirbhísí poiblí mar phríomhthosaíocht ag Fianna Fáil agus iad i<br />
Rialtas. Ní mór dúinn a chinntiú, áfach, go bhfuil luach ar airgead á fháil ag an gcáiníocóir agus<br />
go bhfuil na seirbhísí atá á gcur ar fáil ag déanamh difríocht i ndáiríre ar an talamh. Sa bhreis<br />
air sin, ní mór aitheantas iomlán a thabhairt d’obair agus <strong>do</strong> choinníollacha pá seirbhísigh<br />
poiblí a rinne a míle dícheall le seirbhísí a bhí ríthábhachtach a choinneáil ag imeacht le linn na<br />
géarchéime. Cinnteoidh “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> chách” go gcuirfidh seirbhísigh poiblí atá tiomanta le seirbhísí<br />
poiblí atá láidir.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Pá agus coinníollacha atá cothrom a bhaint amach <strong>do</strong> sheirbhísigh poiblí<br />
Le linn ama ina raibh rudaí thar a bheith deacair sa tír, bhí ról lárnach ag seirbhísigh poiblí i<br />
gcoinneáil feidhmeanna an stáit ag imeacht agus ag seachadadh seirbhísí a bhí ríthábhachtach<br />
<strong>do</strong> dhaoine ar fud na h<strong>Éire</strong>ann. Bhí íobairtí airgeadais na n-oibrithe sin ríthábhachtach freisin<br />
ó thaobh cobhsú a dhéanamh ar an Státchiste. De réir mar atá feabhas ag teacht ar fhigiúirí an<br />
Státchiste tá sé tábhachtach aitheantas leordhóthanach a thabhairt <strong>do</strong> ghnáth sheirbhísigh<br />
poiblí as an obair atá déanta acu. Bainfimid úsáid as cuid den mhaolán spás fioscach de €2.5bn<br />
inár gclúdach airgeadais foriomlán le freastal ar chomhaontuithe pá amach anseo atá faoi réir<br />
ag idirbheartaíocht tar éis teacht chun críche chomhaontú Bhóthar Lansdún. Beimid faoi réir<br />
treorach ag na prionsabail seo a leanas in aon phléití amach anseo laistigh de na teorainneacha<br />
airgeadais seo. Déanfaimid:<br />
- Comhaontú Bhóthar Lansdún a chur i bhfeidhm go hiomlán.<br />
- Comhaontuithe pá amach anseo a dhíriú ar lucht ísealioncaim agus ar lucht meánioncaim.<br />
- Na Bearta Airgeadais Éigeandála sna hAchtanna ar Mhaithe le Leas an Phobail a aisghairm<br />
le linn an chéad dá bhliain atá amach romhainn agus filleadh ar ghnáthmheicníochtaí<br />
caidreamh tionsclaíoch, maidir le pá agus coinníollacha a leagan síos.<br />
- A chinntiú go bhfuil feabhsúcháin i nglanphá seirbhísigh poiblí ag teacht le feabhsúcháin<br />
ginearálta pá san eacnamaíocht.<br />
- Rannpháirtíocht le hionadaithe seirbhísigh poiblí atá ar scor san idirbheartaíocht le déanaí.<br />
- Comhionannas cóiríochta a dhaingniú <strong>do</strong> sheirbhísigh poiblí nua-earcaithe.<br />
- Úsáid a bhaint as an ERSI le costas pá agus bearta pinsin a fhíorú go seachtrach agus maidir le<br />
spriocanna a bhaint amach i gcomhaontuithe amach anseo.<br />
(ii) Athchóiriú a dhéanamh ar struchtúr ranna rialtais<br />
Éilíonn an meath i seirbhísí poiblí faoi mhaoirseacht an rialtais seo freagra airgeadaíochta agus<br />
eagraíochtúil substaintiúil. Déanfaimid athstruchtúrú, lasmuigh dár bpacáiste cuimsitheach<br />
infheistíochta, ar ranna rialtais, ionas go mbeidh siad níos freagraí <strong>do</strong> riachtanais <strong>Éire</strong> nuaaimseartha.<br />
Coinneoimid an líon reatha de 13 Aire Sóisearach agus 15 post comh-aireachta.<br />
Déanfaimid:<br />
67
- Athchóiriú ar an Roinn Coimirce Sóisialaí agus beidh sí aitheanta mar an Roinn Coimirce<br />
Sóisialaí, Míchumais & Comhionannais. Tógfaidh sé seo míchumas amach as an réimse cirt atá<br />
míchuí agus cuirfear isteach i roinn nua é a aithníonn an gá atá le huilechuimsitheacht.<br />
- Roinn nua a chruthú <strong>do</strong> Thithíocht, Pleanáil agus Rialtas Áitiúil. Cuirfear mar dhualgas<br />
ar an roinn seo dul i ngleic leis an ngéarchéim tithíochta agus deireadh a chur leis an<br />
rómhaorlathas a bhaineann le hilghníomhaireachtaí.<br />
- Roinn nua a bhunú d’Athrú Aeráide. Beidh an roinn seo i gceannas ar an mbeartas athrú<br />
aeráide. Tabharfaidh sé na ranna Comhshaoil, Cosaint Tuilte, Fuinneamh, Iompar, Acmhainní<br />
Nádúrtha agus Oidhreachta atá ann faoi láthair le chéile.<br />
- Roinn nua Gnóthaí Pobail, Tuaithe, Gaeltachta agus Oileáin a shocrú suas chun seirbhísí poiblí<br />
a stiúradh agus sraith seirbhísí bunúsach náisiúnta a chinntiú.<br />
- Stádas Comh-Aireachta Sárshóisearach a dhaingniú <strong>do</strong>n Aire Cúram Príomhúil agus Cúram<br />
Sóisialta, lena n-áirítear daoine scothaosta.<br />
(iii) Seirbhísí Poiblí a dhéanamh níos éasca le húsáid<br />
Ba chóir go mbeadh seirbhísí poiblí freagrach <strong>do</strong> riachtanais na ndaoine ar a bhfuil siad ag<br />
freastal mar a bheadh aon chuideachta san earnáil phríobháideach. Oibreoimid lena chinntiú go<br />
bhfuil na seirbhísí atá ann faoi láthair agus na cláir amach anseo deartha le cur an méid is féidir<br />
le héascú úsáide agus rochtain IT go háirithe. Déanfaimid:<br />
- Rochtain oscailte a thabhairt <strong>do</strong>n phobal ar bhonn 24/7 chuig an méid seirbhísí rialtais agus<br />
is féidir. Ba chóir go mbeadh cláir nua deartha ionas gur féidir iad a roinnt ar fud comhlachtaí<br />
poiblí.<br />
- Sonraí feabhsaithe a leathadh amach lena chinntiú nach n-iarrfar ar aon saoránach an t-eolas<br />
céanna a chur ar fáil faoi dhó. Ba chóir go mbeadh córais IT deartha le fáil réidh le dúbailt ar<br />
fud an chórais ina iomláine.<br />
- Rannpháirtíocht na foirne ar bhonn bliantúil i suirbhéanna chun an córas a fheabhsú.<br />
- A chinntiú go bhfuil cúnamh digiteach ar fáil i gcónaí <strong>do</strong> dhaoine nach bhfuil ar líne, go<br />
háirithe <strong>do</strong> dhaoine scothaosta.<br />
(iv) Feidhmíocht agus Cuntasacht na Seirbhíse Poiblí a Fheabhsú<br />
Ní mór dúinn meicníochtaí soiléire a chur ar fáil d’athbhreithniú feidhmíochta agus solúbthacht<br />
níos fearr sa tseirbhís phoiblí ar mhaithe le seachadadh a dhéanamh ar luach ar airgead ar fud na<br />
seirbhísí poiblí. Ba chóir go mbeadh tionchar ag gach euro a chaitear. Déanfaimid:<br />
- Tús a chur le hathbhreithniú feidhmíochta atá soiléir d’ard-rúnaithe agus d’ard-rúnaithe cúnta.<br />
- Deis a thabhairt le haghaidh solúbthacht níos fearr foirne ar fud Ranna agus gníomhaireachtaí<br />
de réir mar is gá.<br />
- Cairteacha seirbhísí <strong>do</strong> chustaiméirí a chaighdeánú ar fud na seirbhíse poiblí.<br />
- Téarmaí tagartha Oifig an Ombudsman a leathnú chuig monaplachtaí leathstáit<br />
68
Na costais atá ar theaghlaigh a laghdú & na seirbhísí a<br />
mbíonn siad ag brath orthu a fheabhsú<br />
(v) Ionadaíocht chothromaithe Inscne ar fud na seirbhíse poiblí a fheabhsú<br />
Cé gur mná iad formhór oibrithe na hearnála poiblí, is ag na fir atá formhór na bpost sinsearach.<br />
Ní mór aghaidh a thabhairt arís air seo ionas go léireoidh na poist shinsearacha sa tseirbhís<br />
phoiblí an chothromaíocht inscne sa tsochaí. Sa bhreis air sin, ba chóir go dtaispeánadh<br />
ceapacháin bord stáit an bealach le cothromaíocht inscne a dhaingniú.<br />
- Cuirfimid feabhas ar chomhionannas inscne ag leibhéil ardbhainistíochta na seirbhíse poiblí<br />
agus leanfaimid le feidhmiú i dtreo spriocanna cothromaíochta inscne i gceapacháin boird<br />
stáit.<br />
69
70
<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>.<br />
3<br />
Dul i ngleic le coireacht &<br />
seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
71
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
Rachaimid i ngleic le coireacht go díreach agus cosnóimid seirbhísí pobail mar a leanas<br />
Áiteanna cónaithe agus pobail a choinneáil slán<br />
• An líon Gardaí a mhéadú go 15,000 agus an líon chomhaltaí Gardaí Chltaca a mhéadú go<br />
2,500<br />
• Pianbhreitheanna sainordaitheacha a fhorchur mar gheall ar ionsaithe ar dhaoine scothaosta<br />
• Pianbhreitheanna níos déine agus clibeáil leictreonach a chur i bhfeidhm i gcás buirgléirí<br />
• Formhuirear Íospartaigh a thabhairt isteach le go mbeidh ar choirpigh íoc as a gcoireanna<br />
Ráthaíocht Seirbhísí Pobail <strong>do</strong> gach Saoránach a Bhunú<br />
• Aire Rialtais nua <strong>do</strong> Thacaíocht & Forbairt Pobail a chruthú<br />
• Bearta sonracha <strong>do</strong> sheirbhísí Oideachas, Sláinte & Iompair ar fud na tíre a leagan amach<br />
• Méadú a dhéanamh ar mhaoiniúchán LEADER & cláir RAPID agus CLAR a atosú<br />
“Conair chuig Uilechuimsitheacht” a chruthú <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas<br />
• Aire Míchumais, ar leibhéal Comh-Aireachta, a chruthú<br />
• Aitheantas a thabhairt <strong>do</strong>n chostas maireachtála trí Íocaíocht Mhíchumais bhreise €10 a chur<br />
ar fáil<br />
• Tacaíochtaí cúnaimh fostaíochta a mhéadú <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas<br />
Lár 849 mbaile, gcathair & bpríomhchathair na h<strong>Éire</strong>ann a athbheochan<br />
• Foirne baile a fhorbairt chun dul i gceannas ar athruithe i lár bailte<br />
• Gréasán na nOifigí Poist a chosaint agus a neartú<br />
• Aonad Oird Phoiblí le haghaidh Lárchathair Bhaile Átha Cliath a bhunú<br />
• Rannán nua Póilíneachta Iompair a chruthú laistigh den Gharda Síochána<br />
An gréasán bóithre a fheabhsú agus iompar poiblí a chosaint<br />
• Coimisiún Náisiúnta Iompair Phoiblí a chur ar bun<br />
• Úsáid feithiclí leictreacha a chur chun cinn agus a leathnú<br />
• Méadú a dhéanamh ar an maoiniúchán <strong>do</strong> bhóithre<br />
• Straitéis nua maidir le rotharbhealach náisiúnta a chruthú<br />
• An caiteachas ar chosaint ar thuiliú a mhéadú & múnla nua a bhunú i ndáil le hárachas tuile<br />
Cumhacht a thabhairt <strong>do</strong> dhaoine áitiúla maidir le cinntí áitiúla<br />
• Comhairlí pobail agus Comhairlí Baile a fhorbairt i ngach baile agus i ngach sráidbhaile in<br />
Éirinn<br />
72
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
• Ciste pobail a bhunú chun úinéireacht a ghlacadh ar shócmhainní áitiúla agus iad a bhainistiú<br />
• Méara díthofa Bhaile Átha Cliath a chumhachtú<br />
• Tionscnamh athchóirithe polaitíochta “Oireachtas <strong>do</strong>n 21ú hAois” a sheoladh<br />
Tá spiorad láidir pobal ann in Éirinn mar aon le mórtas <strong>do</strong>mhain, seasmhach sa náisiún. Chuidigh<br />
an neart sin linn leanúint ar aghaidh agus teacht aniar a dhéanamh d’ainneoin na ndúshlán<br />
a bhí le sárú againn mar thír. Chun bisiú a dhéanamh, áfach, ní mór <strong>do</strong> phobail a bheith<br />
sábháilte agus ní mór croísheirbhísí an stáit a bheith ar fáil acu. Tá “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> chách” bunaithe ar an<br />
gcroíthosaíocht sin.<br />
Mar thoradh ar an méadú mór ar an gcoireacht ar fud na tíre agus ar an bhfaitíos méadaithe<br />
roimh bhuirgléireacht, tá míshuaimhneas mór ann i bpobail ar fud na h<strong>Éire</strong>ann. Tá an meon láidir<br />
pobail a d’fhóin chomh maith sin d’Éirinn á chur i mbaol ag plá na coireachta agus na heagla.<br />
Tá rialtas Fhine Gael/Pháirtí an Lucht Oibre tar éis ligean <strong>do</strong>n scéin fhairsing sin méadú tríd<br />
an íosghrádú atá déanta acu ar an nGarda Síochána agus tríd an drochbhainistiú ollmhór atá<br />
déanta acu ar an gceartas in Éirinn.<br />
Gné shainiúil den rialtas seo is ea an neamart atá déanta i bpobail. Sa bhliain 2011, chuir Fine<br />
Gael agus Páirtí an Lucht Oibre deireadh le forbairt phobail agus leis an gcomhrac i gcoinne<br />
drugaí mar fhreagrachtaí comh-aireachta tar éis an stádas sin a bheith ag na nithe sin ar feadh 20<br />
bliain. Ina dhiaidh sin, cuireadh deireadh le roinnt clár rathúil agus neamart agus neamhshuim a<br />
bhí ann mar bheartas. Mar thoradh díreach ar bheartais an rialtais, tá méadú coireachta ann, tá<br />
méadú ar úsáid drugaí contúirteacha agus tá easpa forbartha pobail ann. Contrártha dó sin, tá<br />
Fianna Fáil tiomanta i leith plean cuimsitheach a chur i bhfeidhm chun dul i ngleic le coireacht<br />
agus chun ár gcuid pobal a chosaint.<br />
Beidh fíor-athchóiriú polaitíochta ann mar chuid de “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” trína dtabharfar cumhacht<br />
d’institiúidí daonlathacha a bheidh freagrach <strong>do</strong> phobail agus trína mbunófar caighdeáin<br />
nua le haghaidh seirbhísí ar fud na tíre. Is ionann infheistíocht a dhéanamh i seirbhísí pobail,<br />
agus forbairt a dhéanamh ar na seirbhísí sin, agus a rá go ndéanfar bonn maith a chur faoinár<br />
n-earnáil bhríomhar Ealaíon agus go ndéanfar ár dteanga náisiúnta a chosaint agus a fheabhsú.<br />
Mar pháirtí arb é a chroíchuspóir fós athaontú an Oileáin seo mar aon stát amháin, táimid<br />
tiomanta go hiomlán i leith naisc thrasteorann a neartú agus institiúidí agus acmhainn mhór<br />
chomhaontú Aoine an Chéasta a athbheochan. Faoi Fhianna Fáil, beidh ról láidir ag Éirinn i<br />
ngnóthaí an Aontais Eorpaigh (EU) & i ngnóthaí <strong>do</strong>mhanda.<br />
Thar aon ní eile, is é atá sa ghealltanas atá á thabhairt mar chuid de “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” ná go<br />
dtabharfar cuidiú <strong>do</strong> phobail an chuid mhór dúshlán, a bhfuil a líon ag méadú agus nach mór<br />
<strong>do</strong> phobail déileáil leo, a shárú lena chinntiú go leanfaidh <strong>Éire</strong> de bheith ina háit an-mhaith chun<br />
cónaí ann agus chun clann a thógáil ann.<br />
73
Áiteanna Cónaithe agus Pobail a Choinneáil Slán<br />
Le cúig bliana anuas, tá cuid mhór damáiste déanta ag an rialtas seo ar chumas an Gharda<br />
Síochána ár gcuid pobal a chosaint. Tá beartais Airí ina gcúis dhíreach leis an mbonn a<br />
bhaint den phrionsabal gur ceart <strong>do</strong> Ghardaí a bheith chomh gar agus is féidir <strong>do</strong> na pobail<br />
dá bhfónann siad. Tá rún daingean ag Fianna Fáil deireadh a chur leis an mbeartas sin agus<br />
dianfheachtas a chur i bhfeidhm chun dul i ngleic le coireacht i ngach cuid den tír.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) An líon Gardaí a mhéadú go 15,000 agus an líon Gardaí Cúltaca a mhéadú<br />
go 2,500<br />
Tá líon chomhaltaí an Gharda Síochána laghdaithe ag an rialtas seo go leibhéal faoi bhun<br />
13,000 agus, chomh maith leis sin, tá 139 stáisiún Garda dúnta acu. De bharr an fórsa a laghdú<br />
chuig na leibhéil chontúirteacha ísle sin, tá sábháilteacht agus slándáil pobal ar fud na h<strong>Éire</strong>ann<br />
curtha i mbaol. Ní mór an líon Gardaí a mhéadú go suntasach chun dul ar an ionsaí i gcoinne na<br />
gcoirpeach. Déanfaimid:<br />
- An líon Gardaí a mhéadú go 15,000 chun comhrac a dhéanamh i gcoinne coireachta ar fud na<br />
h<strong>Éire</strong>ann. Cosnóidh sé seo €40m in aghaidh na bliana.<br />
- A cheangal go bhfoilseofar plean póilíneachta ina dtaispeánfar conas a dhéanfar an líon<br />
méadaithe Gardaí a spriocdhíriú ar thosaíochtaí.<br />
- Cúltaca an Gharda a dhúbailt go 2,500 ar chostas €3.5 mar chomhlánú agus mar thacaíocht<br />
d’obair an phríomhfhórsa agus chun teagmháil idir na Gardaí agus an pobal a spreagadh. De<br />
bhreis air sin, cuirfear scéim oiliúna speisialta luathaithe i bhfeidhm <strong>do</strong> chomhaltaí Chúltaca<br />
an Gharda a roghnaítear chun dul isteach sa phríomhfhórsa lena chinntiú gur féidir iad a chur<br />
ar na sráideanna a luaithe is féidir.<br />
(ii) Méadú níos mó ná 200 a dhéanamh ar an líon Gardaí Pobail<br />
Is é caidreamh láidir pobail is bonnchloch d’fhórsa éifeachtach póilíneachta. Ach tá an<br />
éagothromaíocht idir líonta Gardaí pobail in áiteanna éagsúla ar fud na tíre ag déanamh<br />
damáiste <strong>do</strong> naisc áitiúla leis an bhfórsa. Ní mór dúinn gach ceantar Garda a chlúdach lena<br />
chinntiú go mbíonn Garda pobail lonnaithe sa cheantar, agus naisc láidre aige/aici leis an bpobal<br />
áitiúil.<br />
- Bainfimid úsáid as cuid den 2,000 Garda breise atá le hearcú, agus as athruithe eagrúcháin<br />
chomh maith, chun méadú 200 a dhéanamh ar an líon Gardaí Pobail lena chinntiú go bhfuil<br />
clúdach dóthanach ann i ngach ceantar.<br />
(iii) Tuarascáil ó Chigireacht an Gharda Síochána maidir le hathoscailt stáisiún<br />
Garda a thionscnamh<br />
Is beartas mícheart é 139 stáisiún Garda a dhúnadh, gan trácht ar an ionchas go ndéanfar<br />
líon gan áireamh stáisiún beag eile ar fud na h<strong>Éire</strong>ann a dhúnadh, ós rud é go gcuireann sé<br />
slándáil phobal agus tithe cónaithe i mbaol. Thug an cinneadh chun solas gorm an stáisiúin<br />
74
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
áitiúil a mhúchadh teachtaireacht shoiléir <strong>do</strong> choirpigh, ar teachtaireacht í as ar lean sruth<br />
buirgléireachtaí i gcathracha, i mbailte agus i sráidbhailte ar fud na tíre. Ní dhearna an tsábháil<br />
shuarach a bhí ann mar thoradh ar dhúnadh na stáisiún sin an tionchar fíordhochrach ar na<br />
pobail ar fhóin siad dóibh a dhlisteanú.<br />
- Tionscnóimid tuarascáil ó Chigireacht an Gharda Síochána maidir leis an 139 gceantar<br />
stáisiúin chun tionchar na ndúntaí a thomhas agus chun moltaí a dhéanamh i dtaobh an<br />
ceart an stáisiún a athoscailt nó, i gcás an foirgneamh a bheith díolta, an ceart stáisiún nua<br />
a bhunú. Éascófar ionchur ón bpobal. Déanfar an tuarascáil a ullmhú, agus moltaí a chur á<br />
bhfeidhmiú, laistigh de 12 mhí. De bhreis air sin, má bhíonn cás ann an gá gníomh láithreach<br />
a dhéanamh maidir leis, soláthrófar acmhainní <strong>do</strong> Choimisinéir an Gharda chun stáisiúin<br />
áirithe a athoscailt.<br />
(iv) Plean nua Fórsa Saothair <strong>do</strong> na Gardaí chun Gardaí a scaoileadh saor le<br />
dul ag obair ar an líne thosaigh<br />
Agus torthaí Thuarascáil Chigireacht an Gharda Síochána á gcur san áireamh, is léir go bhfuil<br />
gá le méadú ar an líon foirne sibhialtach a úsáidtear san fhórsa chun maolú a dhéanamh ar<br />
ualach na ndualgas riaracháin atá le comhlíonadh ag Gardaí. Mar thoradh ar phleanáil nua fórsa<br />
saothair agus ar eisfhoinsiú dualgas neamhriachtanacha áirithe nach bhfuil gá le hoifigeach faoi<br />
mhionn chun iad a chomhlíonadh, scaoilfear Gardaí saor lena gcur ar ais ar na sráideanna, agus<br />
iad le feiceáil go soiléir ina bpobail ag dul i ngleic le coireacht.<br />
- Tionscnóimid plean nua Fórsa Saothair <strong>do</strong> na Gardaí agus é mar aidhm aige méadú a<br />
dhéanamh ar shibhialú, is é sin, suas go 1,000 post a shibhialú chun níos mó Gardaí a chur<br />
ar ais ar na sráideanna chun pobail a chosaint. Déanfar aon fhoireann bhreise a athlonnú<br />
ó phoist láithreacha seirbhíse poiblí nach bhfuil gá leo a thuilleadh. De bhreis air sin,<br />
oibreoimid chun moltaí na tuarascála dar teideal “Changing Policing in Ireland” a chur<br />
i bhfeidhm a mhéid a bhaineann le struchtúr eagrúcháin an fhórsa chun uasmhéadú a<br />
dhéanamh ar éifeachtúlacht.<br />
(v) Pianbhreitheanna a dhéanamh níos déine agus bearta chun stop a chur le<br />
buirgléirí a dhéanann coir athuair<br />
Tá teaghlaigh agus daoine scothaosta ag maireachtáil faoi scáth na himní mar gheall ar an<br />
méadú ar choireacht. Níl aon fhaitíos ar bhuirgléirí cruthanta coir a dhéanamh mar gheall ar<br />
phianbhreitheanna trócaireacha agus ar an líon íseal Gardaí atá ann. Tabharfaimid sraith beart<br />
sonrach isteach chun dul i ngleic le buirgléireachtaí ar fud an stáit. Déanfaimid:<br />
- Pianbhreith shainordaitheach 3 bliana a fhorchur i leith buirgléirí agus pianbhreith<br />
shainordaitheach 7 mbliana i gcás tríú ciontú i mbuirgléireacht,<br />
- Dícháiliú ó thiomáint a chur i bhfeidhm i gcás daoine a chiontaítear i leith gluaisteán a<br />
thiomáint chun críoch gadaíochta,<br />
- Clibeáil Leictreonach a leathadh amach <strong>do</strong> chiontóirí a dhéanann cion athuair le linn a bheith<br />
ar bannaí. Cosnóidh sé seo €3m in aghaidh na bliana<br />
75
- CCTV ardchaighdeáin aitheanta feithicle a shuiteáil ag gach acomhal mótarbhealaí chun dul i<br />
ngleic le baiclí soghluaiste atá ag déanamh ionsaí ar cheantair thuaithe na h<strong>Éire</strong>ann. €4m atá<br />
sa chostas caipitiúil a ghabhann leis seo.<br />
Beidh na bearta sin ina gcuidiú maidir lena chinntiú go mbeidh na huirlisí dlíthiúla agus na<br />
huirlisí teicneolaíochta ag na Gardaí chun dul i ngleic go héifeachtach le gadaíocht i dtithe<br />
cónaithe. Trí líon chomhaltaí an Gharda Síochána a mhéadú go 15,000 cinnteofar go mbeidh<br />
Gardaí ann i bpobail áitiúla chun cosc a chur ar bhuirgléireachtaí amach anseo agus tabharfar<br />
teachtaireacht shoiléir <strong>do</strong> choirpigh.<br />
(vi) Comhairle nua pianbhreithe a bhunú chun pianbhreitheanna<br />
comhsheasmhacha a chinntiú<br />
Tá muinín an phobail as an gcóras ceartais ina cuid dhílis de phróiseas cumasaithe an chórais i<br />
ndáil lena chuid oibre a dhéanamh. Déanann pianbhreitheanna neamhsheasmhacha agus easpa<br />
faisnéise faoi chinntí <strong>do</strong>char d’iontaoibh an phobail as an gcóras ceartais. Tabharfaimid cuidiú<br />
maidir lena chinntiú go mbíonn comhsheasmhacht níos mó ann i ndáil le pianbhreitheanna i<br />
leith cionta tromaí amhail éigniú agus gadaíocht.<br />
- Bunóimid comhairle pianbhreithe Bhreithiúnach chun faisnéis chruinn maidir le treoirlínte<br />
faoi phianbhreitheanna a scaipeadh agus chun cabhrú le breitheanna pianbhreitheanna córa<br />
a fhorchur ar choirpigh. Beidh sé de chúram ar an gcomhairle freisin an pobal agus na meáin<br />
a chur ar an eolas faoi chaighdeáin a bhaineann le forchur pianbhreitheanna. Cosnóidh sé<br />
seo €2m in aghaidh na bliana.<br />
(vii) Pianbhreitheanna sainordaitheacha a chur i bhfeidhm i ndáil le hionsaithe<br />
ar dhaoine scothaosta agus ar oibrithe éigeandála<br />
Chomh maith le comhairle nua pianbhreithe a bhunú, déanfaimid pianbhreitheanna níos déine<br />
a chur i bhfeidhm dóibh siúd a chiontaítear i gcoireanna an-ghránna. Tá sé tábhachtach go<br />
dtabharfar teachtaireacht shoiléir láidir <strong>do</strong> choirpigh á rá nach nglacfar le hionsaithe ar dhaoine<br />
scothaosta agus go ngearrfar dianphionós i leith ionsaithe den sórt sin. Is amhlaidh an scéal i<br />
gcás oibrithe éigeandála a bhíonn ar an líne thosaigh le linn dóibh pobail a chosaint agus cuidiú<br />
le híospartaigh. Leagfaidh pianbhreitheanna sainordaitheacha béim ar thromchúis ionsaithe ar<br />
phearsanra den sórt sin.<br />
- Déanfaimid an bille um ionsaithe ar dhaoine scothaosta a chur i bhfeidhm chun a chinntiú go<br />
ngearrfar pianbhreith shainordaitheach 3 bliana ar dhaoine a chiontaítear sa choir ghránna<br />
ionsaí ar phinsinéir. Tiocfaidh ionsaithe ar oibrithe éigeandála faoi réir na pianbhreithe<br />
sainordaithí sin freisin.<br />
(viii) Bearta níos déine maidir le coireacht scine<br />
Is ionann an méadú ar choireacht scine ar fud na tíre agus léiriú ar an tslí ina bhfuil iompar<br />
scine inghlactha ag daoine i gceantair áirithe. Leagann brúidiúlacht ionsaithe le scian, agus<br />
76
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
an tionchar uafásach a bhíonn acu ar íospartaigh, béim ar an ngá le deireadh a chur leis an<br />
gcleachtas seo agus le cuidiú a thabhairt maidir le pobail a chosaint. Ní mór dúinn deireadh a<br />
chur leis an bplá seo agus ár gcuid sráideanna a ghlacadh ar ais ar mhaithe le gach duine, de ló<br />
agus d’oíche.<br />
- Tabharfaimid isteach pianbhreith shainordaitheach 12 mhí mar gheall ar scian a iompar go<br />
poiblí.<br />
(ix) Struchtúr nua Cúirte Pobail a thabhairt isteach<br />
De réir taithí idirnáisiúnta i Stáit Aontaithe Mheiriceá (USA) agus sa Ríocht Aontaithe (UK), is<br />
léir gur féidir le cúirteanna pobail laghdú a dhéanamh ar leibhéil athdhéanta coireanna agus<br />
cuidiú a thabhairt maidir lena chinntiú gur féidir le pobail atá thíos le coireacht sásamh a fháil.<br />
Tugann siad daoine a chúisítear i gcoireanna íseal-leibhéil os comhair na cúirte sa cheantar inar<br />
tharla na teagmhais agus, sa dóigh sin, bíonn méid níos mó éifeachtúlachta, infheictheachta<br />
agus cuntasachta ann. Ina theannta sin, cuireann siad feabhas ar shábháilteacht an phobail<br />
agus briseann siad an timthriall athdhéanta coireanna trí aghaidh a thabhairt ar fhadhbanna, ar<br />
andúil, ar mheabharghalar, ar easpa scileanna oibre etc. a bhíonn i gceist i gcás roinnt ciontóirí<br />
íseal-leibhéil.<br />
- Tabharfaimid isteach córas Cúirteanna Pobail laistigh de chóras na Cúirte Dúiche, agus é<br />
dírithe ar chomharsanachtaí, agus aghaidh shonrach á tabhairt ar fhadhbanna atá ag pobail<br />
áirithe trí dhíriú ar choireanna ‘caighdeán saoil’ amhail drugaí a shealbhú, cionta oird phoiblí,<br />
mionghadaíocht, striapachas agus loitiméireacht. Maolóidh sé seo an brú ar an gcóras<br />
príosúin agus laghdóidh sé an ráta atitimeachais tríd an gcoireacht a stopadh ina tús.<br />
(x) Dlí agus formhuirear nua Íospartaigh a thabhairt isteach<br />
Creidimid gur gá tacú go hiomlán le híospartaigh na coireachta. Sa chóras ceartais, is rómhinic<br />
a dhealraítear go bhfuil na máite uilig ag coirpigh agus ag athchiontóirí agus, ag an am céanna,<br />
nach dtugtar aitheantas <strong>do</strong> ghnáthdhaoine atá thíos le coireacht. Déanfaimid:<br />
- Ceart a chur ar fáil <strong>do</strong> dhaoine chun ráiteas pearsanta a dhéanamh sula ngearrtar pianbhreith<br />
agus ag éisteachtaí parúil agus, chomh maith leis sin, a chinntiú go dtabharfaidh An Garda<br />
Síochána agus an Stiúrthóir Ionchúiseamh Poiblí (DPP) níos mó fianaise d’íospartaigh maidir<br />
le seoladh an ionchúisimh.<br />
- Formhuirear nua íospartaigh a chur i bhfeidhm. Beifear ag súil go ndéanfaidh coirpigh a<br />
chiontaítear i gcion formhuirear nua íospartaigh a íoc. Déanfar táillí ón muirear a bheidh<br />
le tobhach ar choirpigh chiontaithe a chur ar leataobh i gcomhair Ciste nua Tacaíochta<br />
Íospartaigh chun cabhrú le grúpaí tacaíochta íospartaigh.<br />
(xi) Foireann Náisiúnta Imscrúdaithe Mórchoireanna a Bhunú<br />
Lasmuigh den phríomhchathair tá easpa saineolais agus acmhainní ann <strong>do</strong> chuid mhór d’fhórsa<br />
an Gharda Síochána le linn dóibh coireanna tromaí amhail dúnmharú a imscrúdú. Tá gá le<br />
77
haonad náisiúnta chun a chinntiú go bhfuil rochtain ag na Gardaí, ar fud na tíre, ar acmhainní<br />
fónta chun gach coir a imscrúdú, lena n-airítear na coireanna is tromaí.<br />
- Bunóimid foireann náisiúnta mórchoireanna chun coireanna tromaí a imscrúdú ar fud na tíre.<br />
Scaoilfidh sé sin acmhainní Gardaí áitiúla chun déileáil le coireanna eile.<br />
(xii) Aonad nua Coireachta Tromaí & Eagraithe a chur ar bhun<br />
Tá baiclí dea-eagraithe agus an-soghluaiste atá ag oibriú ar fud na hEorpa chun tosaigh sna<br />
buíonta gáinneála ar dhrugaí agus ar ghnéas atá ann sa tír seo. Imríonn coireanna den sórt sin<br />
tionchar uafásach ar leibhéal áitiúil inár gcuid pobal. Mar gheall ar ardchumas eagrúcháin na<br />
mbaiclí sin, agus mar gheall ar an mbrúidiúlacht amach is amach a bhaineann leo, ní mór <strong>do</strong>n<br />
Gharda Síochána cur chuige dian comhordaithe a ghlacadh.<br />
- Bunóimid Aonad Coireachta Tromaí & Eagraithe chun bheith i gceannas ar an gcomhrac<br />
i gcoinne gréasán coireachta atá ag oibriú in Éirinn. Ina theannta sin, comhoibreoidh<br />
an tAonad le Interpol agus le gníomhaireachtaí eile póilíneachta. Déanfaimid rannóg<br />
Cibearchoireachta a bhunú laistigh den aonad agus é de chúram orthu dul i ngleic le<br />
coireanna den sórt sin agus beidh dóthain acmhainní acu chun ciontóirí a aimsiú agus a<br />
ionchúiseamh.<br />
(xiii) €300m a infheistiú in “Sráideanna Sábháilte”, is é sin, córas nua IT maidir<br />
le hanailísiú coireachta, agus i gClár Gluaisteán Gardaí<br />
Tá sé thar a bheith tábhachtach go mbeidh na hacmhainní agus an teicneolaíocht atá ag<br />
teastáil chun coireacht a chomhrac ag na Gardaí. Le go mbeidh an tionchar is mó is féidir ag<br />
daonchumhacht an Gharda Síochána, tá sé riachtanach leas a bhaint as Sonraí Móra chun íomhá<br />
níos cruinne a fháil i ndáil le treochtaí coireachta agus ionaid gheografacha. Léiríonn taithí<br />
idirnáisiúnta i gcathracha de chuid na Stát Aontaithe (US) go bhfuil féidearthacht ann maidir le<br />
feabhas a chur ar naisc idir anailísiú sonraí agus póilíneacht ar an láthair. I gceantair thuaithe<br />
agus i gceantair uirbeacha na h<strong>Éire</strong>ann, beidh anailísiú feabhsaithe IT, agus acmhainní amha<br />
amhail gluaisteáin mhórchumhachta mar thaca leis, ina gcuidiú maidir le coireacht a chomhrac<br />
ar bhealach níos éifeachtaí. Déanfaimid:<br />
- Maoiniúchán caipitiúil breise €50m a leithroinnt <strong>do</strong> chláir láithreacha IT agus gluaisteán<br />
Gardaí chun méadú a dhéanamh ar na hacmhainní atá ar fáil ag na Gardaí. Beidh córas<br />
nua Bainistíochta Acmhainní an Gharda Síochána ina chuidiú maidir le hacmhainní a chur<br />
chuig na háiteanna a bhfuil an gá is mó leo agus, mar thaca leis sin, beidh teicneolaíocht<br />
shoghluaiste ar fáil sna gluaisteáin.<br />
- Infheistíocht a dhéanamh i gclár ilbhliantúil infheistíochta i bhfeithiclí chun a chinntiú go<br />
ndéantar an flít a uasghrádú de shíor agus a choimeád cothrom le dáta agus beidh IT den<br />
chineál is nua-aimseartha ann chun a chumasú d’oifigigh líne tosaigh gníomhú go gasta agus<br />
go héifeachtach.<br />
78
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
Ráthaíocht Seirbhísí Pobail a Bhunú<br />
Le go mbeidh rath ar ár gcuid pobail san fhadtéarma, ní mór rochtain a bheith acu ar raon<br />
seirbhísí bunúsacha. Creidimid go bhfuil sé riachtanach anois an croíchonradh idir pobail agus<br />
an stát a shainiú i dtaca leis na seirbhísí a meastar ina leith gur seirbhísí riachtanacha iad. De<br />
bhreis air sin, tá gá le cur chuige athchóirithe maidir le seirbhísí pobail a phleanáil, a sholáthar<br />
agus a fhormhaoirsiú. De bhreis air sin, creidimid, maidir le fadhbanna sóisialta atá fréamhaithe<br />
in áiteanna éagsúla, amhail mí-úsáid thromchúiseach drugaí agus timthriallta míbhuntáiste,<br />
nach mór idirghabháil ar an leibhéal pobail a bheith ann sular féidir aghaidh a thabhairt orthu.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Aire nua Comh-Aireachta a chruthú i ndáil le Tacaíocht Pobail agus Gnóthaí<br />
Tuaithe & Gaeltachta<br />
Leigheasfaidh Fianna Fáil an neamart mór atá déanta i bpobail ag an rialtas seo. Déanfaimid:<br />
- Aire Tacaíochta Pobail agus Gnóthaí Tuaithe & Gaeltachta a chruthú chun a chinntiú go<br />
mbíonn guth ag pobail ag an mbord a bheidh á chruthú againn. Post iomlán Comh-Aireachta<br />
a bheidh ann trína gcinnteofar go mbíonn saincheisteanna tábhachtacha pobail ina gcuid<br />
lárnach de phríomhchinntí an rialtais. Beidh sé mar chúram de chuid an phoist nua Comh-<br />
Aireachta spriocanna a fhorbairt <strong>do</strong>n Ráthaíocht Seirbhísí Pobail, tomhas a dhéanamh ar an<br />
dul chun cinn maidir leis na spriocanna sin agus a chinntiú go mbainfear na spriocanna sin<br />
amach.<br />
- A chinntiú go mbeidh an tAire i gceannas ar chomhordú tras-Rannach sa chomhrac i gcoinne<br />
leathnú drugaí contúirteacha agus i gcoinne an damáiste a dhéantar dá mbarr.<br />
- Freagracht as gnóthaí Gaeltachta a thabhairt <strong>do</strong>n Roinn agus as an straitéis 20 bliain <strong>do</strong>n<br />
Ghaeilge a chur i bhfeidhm.<br />
(ii) Bearta sonracha a leagan amach i ndáil le hOideachas, Sláinte agus<br />
Iompar agus i ndáil le príomhsheirbhísí pobail<br />
Tá dearmad á dhéanamh ar phobail tuaithe agus ar cheantair leochaileacha uirbeacha. Tá<br />
seirbhísí bunúsacha an stáit i réimsí na slándála, na sláinte agus an iompair á laghdú de réir a<br />
chéile mar thoradh ar fhaillí an rialtais agus, ag an am céanna, tá saol gnó cheantair thuaithe<br />
na h<strong>Éire</strong>ann á thachtadh mar thoradh ar ualach na rátaí tráchtála, mar thoradh ar mheath ar<br />
lárcheantair bhailte agus mar thoradh ar earnáil talmhaíochta atá faoi bhrú.<br />
Ní mór dianiarracht spriocdhírithe a bheith ann ag leibhéal an rialtais chun stop a chur ar an<br />
meath ar sheirbhísí pobail agus chun soláthar earraí riachtanacha poiblí a neartú.<br />
- Leagfaimid amach bearta i réimsí tábhachtacha amhail Seirbhísí Sláinte, soláthar Oideachais,<br />
an gréasán iompair, rochtain ar cheartas agus tacaíochtaí Garda. Déanfar bearta ar leithligh,<br />
ó ranna éagsúla, a chur faoi phromhadh pobail faoin Ráthaíocht Seirbhísí Pobail chun cur<br />
chuige teoranta neamhchomhtháite a sheachaint.<br />
79
(iii) Méadú a dhéanamh ar mhaoiniúchán LEADER & cláir RAPID agus CLAR a<br />
atosú<br />
Tá clár LEADER ina chuid dhílis den earnáil phobail i ngach ceantar tuaithe in Éirinn agus<br />
cuireann sé seirbhísí riachtanacha ar fáil amhail tacaíochtaí a bhaineann le cúram leanaí, áineas<br />
tuaithe agus fiontraíocht. Ar an dóigh chéanna, bhí ról tábhachtach ag clár RAPID i ndáil le<br />
hinfheistíocht a raibh géarghá léi i gceantair thuaithe a sholáthar. Ba é CLAR a chumasaigh<br />
forbairt bonneagair i gceantair iargúlta nach bhfaigheadh maoiniúchán thairis sin. Déanfaimid:<br />
- Méadú a dhéanamh ar mhaoiniúchán LEADER chuig €350m ar feadh an chuid den chlár<br />
forbartha tuaithe (RDP) atá fágtha. Is ionann sin agus maoiniúchán breise €20 milliún i<br />
gcomparáid leis an maoiniúchán atá ann faoi láthair,<br />
- Scéim CLÁR a atosú agus clár RAPID a chur ar fáil arís chun cabhair a thabhairt i ndáil le pobail<br />
imeallacha i gceantair thuaithe agus i gceantar uirbeacha in Éirinn a fhorbairt ar chostas<br />
€23m agus €6m faoi seach.<br />
(iv) Neamhspleáchas a thabhairt ar ais <strong>do</strong> Chlár LEADER<br />
Gné thábhachtach den rath agus <strong>do</strong>n éifeachtacht a bhí ag clár LEADER ab ea an<br />
neamhspleáchas a bhí aige le linn a ghníomhaíochtaí a chur i gcrích. In ainm soiniciúil an<br />
athchóirithe, tá an rialtas tar éis an neamhspleáchas sin a chur i mbaol trí leibhéal breise<br />
rialúcháin ag údaráis áitiúla a chur isteach sa chlár. Rinne sé sin damáiste <strong>do</strong>n chur chuige ón<br />
mbun aníos i leith na gcuideachtaí lenar bhain an scéim, ar chuige é a raibh pobail i gceannas air<br />
go bunúsach.<br />
- Oibreoimid le pobail chun neamhspleáchas a thabhairt ar ais <strong>do</strong> chlár LEADER trí dheireadh a<br />
chur leis an gceangal idir é agus údaráis áitiúla.<br />
(v) Tacú leis an Earnáil Phobail agus Dheonach<br />
Beidh sé mar chúram de chuid an phoist nua comh-aireachta formhaoirseacht a dhéanamh ar an<br />
earnáil mhéadaitheach phobail agus dheonach in Éirinn. Déanfaimid:<br />
- Cuirfear de chúram ar an Aire nua a chinntiú go bhfuil an earnáil á maoiniú agus a rialáil<br />
go leordhóthanach le go mbeidh sí in ann feidhmiú i gcroílár ár gcuid pobal agus seirbhísí<br />
fíorthábhachtacha a sholáthar.<br />
- Straitéis nua <strong>do</strong>n earnáil a fhorbairt agus a chur i bhfeidhm.<br />
80
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
“Conair chuig uilechuimsitheacht” a chruthú <strong>do</strong> dhaoine faoi<br />
mhíchumas<br />
Mar chuid de “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> chách” a bhunú, ní mór a chinntiú go bhfaigheann daoine faoi<br />
mhíchumas tacaíocht chun barr a gcumais a bhaint amach. Tá sé mar aidhm ag ár “Conair chuig<br />
Uilechuimsitheacht” daoine faoi mhíchumas a chur ag croílár an phobail, agus ról gníomhach<br />
á chur ar fáil dóibh ina gceantair féin. Clúdaíonn “Conair chuig Uilechuimsitheacht”, ar beartas<br />
cuimsitheach é <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas, réimsí éagsúla agus beidh sé ina chuidiú maidir<br />
lena chinntiú nach ionann míchumas agus bac ar pháirt a ghlacadh sa phobal.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Íocaíocht Mhíchumais bhreise nua €10 a chruthú i ndáil leis an Liúntas<br />
Míchumais, leis an Liúntas Cúramóra, leis an bPinsean Easláine agus<br />
leis an bPinsean Dall<br />
Is ionann an costas míchumais dóibh sin a bhfuil míchumas orthu, agus dóibh sin a thugann<br />
cúram <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas, agus ualach suntasach ar a n-ioncam seachtainiúil. Níl sna<br />
costais téimh níos airde de bharr soghluaisteachta laghdaithe, sna costais iompair níos airde,<br />
sna costais liachta agus sna riachtanais speisialta cothaithe ach cuid de na costais bhreise nach<br />
mór <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas iad a íoc. Croíchuid dár “Conair chuig Uilechuimsitheacht” is<br />
ea an íocaíocht i leith míchumais a scaradh ó na sochair leasa shóisialaigh aoise oibre eile agus<br />
íocaíocht bhreise a chur léi.<br />
- Tabharfaimid isteach íocaíocht bhreise €10 i leith an chostais a ghabhann le míchumas.<br />
Bainfidh an méadú €10 sin leis an Liúntas Míchumais, leis an Liúntas Cúramóra, leis an<br />
bPinsean Dall agus leis an bPinsean Easláine. Tá sé seo de bhreis ar an méadú €10 ar<br />
íocaíochtaí aoise oibre agus, dá bharr sin, beidh méadú €20 ann <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas<br />
agus dá gcúramóirí. Cosnóidh sé seo €123m in aghaidh na bliana.<br />
(ii) Aire Míchumais a chruthú sa Chomh-Aireacht<br />
Tá ceannaireacht láidir thar a bheith tábhachtach i dtaca le gnéithe díchosúla den bheartas<br />
maidir le míchumas. Mar chuid dár “Conair chuig Uilechuimsitheacht” cinnteoimid go mbíonn<br />
guth ag cúrsaí míchumais ag bord na comh-aireachta.<br />
- Athróimid ról an Aire Coimirce Sóisialaí agus tabharfar Aire Coimirce Sóisialaí, Michumais<br />
& Comhionannais ar an aireacht sin. Beidh an tAire sin freagrach as uilechuimsitheacht<br />
<strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas a chur ar aghaidh agus a chomhordú agus, ag am céanna, as<br />
a chinntiú go dtuigtear gur saincheist thras-rannach í an míchumas, a bhfuil cur chuige<br />
Rialtais uile ag teastáil ina leith, agus go bhfuil freagracht ar gach Roinn ar leith i ndáil leis an<br />
mbeartas maidir le huilechuimsitheacht <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas.<br />
81
(iii) An Beartas maidir le Míchumas a aistriú chuig an Roinn Coimirce Sóisialaí<br />
Ní socrú oiriúnach é an socrú reatha ar dá réir a dhéileáiltear leis an mbeartas maidir le<br />
míchumas sa Roinn Dlí agus Cirt agus Comhionannais. Tugadh an socrú sin isteach tráth a raibh<br />
an phríomhbhéim ar reachtaíocht chomhionannais. Le himeacht aimsire, tá an míchumas tagtha<br />
chun bheith ina shaincheist thánaisteach agus, dá dhroim sin, is beag dul chun cinn atá déanta i<br />
réimse an mhíchumais le cúig bliana anuas.<br />
- Cuirfear an beartas maidir le míchumas faoi chúram na Roinne Coimirce Sóisialaí. Is sa Roinn<br />
sin a dhéantar cuid mhór cinntí a dhéanann difear <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas agus, mar<br />
thoradh air sin, creidimid gur ceart an beartas maidir le míchumas a chur faoi chúram na<br />
Roinne sin.<br />
(iv) Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta Daoine atá faoi Mhíchumas<br />
a dhaingniú faoi dheireadh na bliana 2016<br />
Chun a chinntiú gur féidir le daoine faoi mhíchumas ról gníomhach iomlán a bheith acu i saol na<br />
h<strong>Éire</strong>ann ní mór creat dlíthiúil atá láidir agus daingean a chruthú i ndáil le cearta míchumais.<br />
- Mar cheann amháin dár gcéad tosaíochtaí oibreoimid chun Coinbhinsiún na Náisiún<br />
Aontaithe ar Chearta Daoine atá faoi Mhíchumas (UNCRPD) a dhaingniú. Aithnímid gur<br />
céim fíorthábhachtach é sin agus ní mór é a dhéanamh le gur féidir linn ár n-aidhm a bhaint<br />
amach maidir le deireadh a chur le hidirdhealú agus comhionannas a bhaint amach dár gcuid<br />
saoránach go léir.<br />
(v) Feabhas a chur ar an bPróiseas Iarratais a bhaineann le hÍocaíochtaí<br />
Cúramóirí agus Míchumais<br />
Déanfar na próisis a bhaineann le híocaíochtaí cúramóra a athrú chun a chumasú d’iarratasóirí<br />
níos mó faisnéise a sholáthar faoin leibhéal cúraim atá á thabhairt. Bíonn cáilitheacht chun<br />
Liúntas Míchumais a fháil ag brath ar chumas chun oibre. Ach déantar cinntí go príomha ar<br />
bhonn measúnú liachta. I gcuid mhór cásanna, ní thugann sé sin, as féin, measúnú cruinn ar<br />
chumas duine chun oibre.<br />
- Tabharfaimid deis <strong>do</strong> dhaoine tuairisc a thabhairt ar conas a imríonn a míchumas tionchar ar<br />
a saol ó lá go lá. Tabharfaimid treoir <strong>do</strong>n Roinn oibriú leis an nGluaiseacht Mhíchumais agus<br />
le soláthróirí deonacha seirbhísí míchumais d’fhonn córas cóir cuimsitheach a fhorbairt chun<br />
cumas daoine chun oibre a mheasúnú.<br />
(vi) Feabhas a chur ar Bhearta Gníomhachtaithe Fostaíochta Príomhshrutha<br />
Cuirfimid tús le próiseas trína gcuirfear deireadh le daoine faoi mhíchumas a eisiamh ó chláir<br />
fostaíochta príomhshrutha agus, go sonrach, tabharfaimid aghaidh ar an tslí ina ndéantar<br />
daoine a bhfuil Liúntas Míchumais á fháil acu a eisiamh ó chlár MOMENTUM.<br />
- Déanfaimid clár MOMENTUM a mhéadú 20%, nó 1,200 áit bhreise a chur ar fáil, ar bhonn<br />
82
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
saorálach <strong>do</strong> dhaoine a bhfuil Liúntas Míchumais á fháil acu. Cosnóidh sé seo €4m in aghaidh<br />
na bliana.<br />
(vii) An Scéim Fóirdheontais Pá<br />
Soláthraíonn an Scéim Fóirdheontais Pá dreasachtaí airgeadais d’fhostóirí earnála príobháidí<br />
chun daoine faoi mhíchumas a fhostú. Tá an scéim Sochair Cumais Pháirtigh (PCB) ann <strong>do</strong><br />
dhaoine a bhfuil sochar tinnis á fháil acu, le sé mhí ar a laghad, nó a bhfuil pinsean easláine á<br />
fháil acu, ar daoine iad a bhfuil cumas éigin chun oibre acu fós agus ar mian leo a bheith ag<br />
obair. Ach ní féidir leo sin a bhfuil Sochar Cumais Pháirtigh á fháil acu leas a bhaint as an Scéim<br />
Fóirdheontais Pá. Trí leathnú a dhéanamh air, tabharfar spreagadh i leith daoine faoi mhíchumas<br />
a fhostú agus beidh sé níos éasca <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas páirt a ghlacadh sa mhargadh<br />
saothair.<br />
- Tá sé beartaithe againn an Scéim Fóirdheontais Pá a leathnú chucu sin a bhfuil Sochar Cumais<br />
Pháirtigh á fháil acu. Cosnóidh an beart seo €11m.<br />
(viii) Fostú Daoine faoi Mhíchumas a Chur Chun Cinn agus Tacaíocht a<br />
Thabhairt ina leith sin<br />
Mar chuid dár mbeartas maidir le feabhas a chur ar rochtain ar Bhearta Gníomhachtaithe<br />
fostaíochta príomhshrutha, déanfar fostaíocht <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas a chur chun cinn<br />
agus méadófar an fheasacht ar na scéimeanna atá ar fáil d’fhostaithe agus d’fhostóirí araon chun<br />
tacú le daoine faoi mhíchumas fostaíocht a fháil agus chun daoine faoi mhíchumas a choimeád i<br />
bhfostaíocht. Déanfaimid:<br />
- Maoiniúchán <strong>do</strong>n Chiste Cóiríochta Réasúnaí a mhéadú €250,000 chun cabhrú le fostóirí<br />
éascaíocht a dhéanamh <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas.<br />
- Feachtas scaipthe faisnéise a sheoladh chun fostaithe agus fostóirí a chur ar an eolas faoin<br />
raon scéimeanna atá ar fáil d’fhostaithe agus d’fhostóirí araon. Chuige sin, leagfaimid síos<br />
spriocanna bliantúla maidir le rannpháirtíocht sna scéimeanna.<br />
(ix) Conarthaí Rialtais <strong>do</strong> Sheirbhísí Tacsaí a bhronnadh ar Chuideachtaí ag a<br />
bhfuil Flít Gluaisteán atá oiriúnach <strong>do</strong> Dhaoine faoi mhíchumas<br />
Creideann Fianna Fáil gur ceart <strong>do</strong>n Rialtas a bheith ar thús cadhnaíochta maidir le spreagadh a<br />
thabhairt <strong>do</strong>n earnáil náisiúnta tacsaí i leith feithiclí níos sorochtana <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas<br />
a chur ar fáil.<br />
- Sonróimid go mbeidh ceann amháin de na critéar a bhaineann le conarthaí rialtais <strong>do</strong><br />
sheirbhísí tacsaí a bhronnadh bunaithe ar chéatadán áirithe de na feithiclí i bhflít cuideachta<br />
atá oiriúnach <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas.<br />
83
(x) An Deontas Oiriúnaithe Tí a thabhairt ar ais<br />
Tá gearradh siar mór déanta ar an Deontas Oiriúnaithe Tí agus ar an Deontas Cúnaimh<br />
Soghluaisteachta agus bhí tionchar <strong>do</strong>chrach aige sin ar dhaoine faoi mhíchumas. Tá na<br />
deontais sin thar a bheith tábhachtach lena chumasú <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas fanacht ina<br />
dtithe cónaithe féin.<br />
- Déanfaimid an Deontas Oiriúnaithe Tí agus an Scéim Chúnaimh Soghluaisteachta a thabhairt<br />
ar ais chuig na leibhéil a bhíodh ann. Cosnóidh sé seo €46m in aghaidh na bliana.<br />
(xi) Méadú 1.5m a dhéanamh ar Uaire Cúnaimh Phearsanta<br />
Is ionann an tseirbhís Chúnaimh Phearsanta agus líne tharrthála <strong>do</strong> dhaoine faoi mhíchumas<br />
chun cabhrú leo a chinntiú gur féidir leo páirt ghníomhach a ghlacadh i saol an phobail. Tá<br />
leathnú agus feabhsú na seirbhíse thar a bheith tábhachtach i dtaca leis an “Conair chuig<br />
Uilechuimsitheacht” agus i dtaca le “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” a bhunú.<br />
- Déanfaimid méadú 1.3m ar Uaire Cúnaimh Phearsanta, ar chostas iomlán €35m.<br />
(xii) An Scéim Chúnaimh Phearsanta a chur ar bhonn reachtúil<br />
Tá an Scéim Chúnaimh Phearsanta ina hacmhainn fhíorthábhachtach <strong>do</strong> dhaoine faoi<br />
mhíchumas. Ní mór an scéim a dhaingniú lena chinntiú go mbeidh ról fadtéarmach aige i réimse<br />
an chúnaimh míchumais.<br />
- Rithfimid reachtaíocht chun an scéim chúnaimh phearsanta a chur ar bhonn reachtúil.<br />
(xiii) Láithreacha Comhchónaithe<br />
Tacaímid leis an múnla nua <strong>do</strong> thacaíocht chónaitheach sa phobal príomhshrutha. De réir an<br />
mhúnla sin, samhlaítear go mbeidh daoine a bhfuil cónaí orthu i láithreacha comhchónaithe ag<br />
bogadh chuig tithíocht scaipthe i bpobail, ar tithíocht í a bheidh á cur ar fáil go príomha ag na<br />
húdaráis tithíochta thar thréimhse seacht mbliana. Ach tá an dul chun cinn ina leith sin mall agus<br />
ní dhearna Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (HSE) tosaíocht a leagan amach ach amháin<br />
i gcás aistriú 150 duine ó láithreacha comhchónaithe sa bhliain 2015, agus níor bhain siad an<br />
sprioc sin amach fiú amháin. Léiríonn sé sin an easpa tiomantais atá ann ndáiríre, i gcás Fhine<br />
Gael agus Pháirtí an Lucht Oibre, chun daoine a bhogadh amach as láithreacha comhchónaithe.<br />
Déanfaimid:<br />
- €20 milliún breise a leithroinnt agus luathú a dhéanamh ar an bpróiseas a bhaineann le<br />
daoine a bhogadh ó chóiríocht nach bhfuil oiriúnach ina lán cásanna chuig cóiríocht sa<br />
phobal.<br />
84
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
Lár bhailte, chathracha & phríomhchathair na h<strong>Éire</strong>ann a<br />
athbheochan<br />
Tá méadú tagtha, le blianta beaga anuas, ar bhrúnna fadtéarma ar lárcheantair ár gcuid<br />
bailte agus cathracha. Creidimid go bhfuil lárcheantair thráchtála riachtanach le go mbeidh<br />
pobail láidre ann. Dá bhrí sin, cuirfimid raon tionscnamh i bhfeidhm chun na ceantair sin a<br />
athbheochan.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Foirne Baile a chruthú chun dul i gceannas ar athbheochan lárcheantair<br />
bhailte<br />
Tá ceannaireacht i ngach earnáil de shaol baile ina gné fhíorthábhachtach den tslí ina dtugtar<br />
aghaidh ar na dúshláin atá le sárú ag bailte na h<strong>Éire</strong>ann. Mar gheall ar athruithe i réimse na<br />
tráchtála, ar theip an rialtais téarnamh cóir a chinntiú ar fud na tíre agus ar sheirbhísí laghdaithe<br />
stáit, tá cuid mhór saincheisteanna ann nach mór aghaidh a thabhairt orthu. Beidh ar gach<br />
baile ar leith a chur chuige ar leithligh féin a ghlacadh maidir leis na cúinsí uathúla atá ann.<br />
Déanfaimid:<br />
- Foireann bhaile a chruthú i ngach baile de chuid na h<strong>Éire</strong>ann, agus ionadaithe ón saol<br />
polaitíochta, ó ghrúpaí pobail, ón earnáil ghnó, ón nGarda Síochána agus ó ranna rialtais<br />
páirteach ann, agus, ina theannta sin, athbhunófar comhairlí baile. Beidh sé de chúram<br />
ar na grúpaí sin plean eacnamaíochta a dhréachtú ina gcuimseofar amscála soiléir i ndáil<br />
le hathbheochan lárcheantair na mbailte. Beidh sé de chúram ar an bhFoireann Bhaile<br />
Measúnacht Mhaorlathais a dhéanamh a mhéid a bhaineann le hualach na rialála nach mór<br />
dá mbailte déileáil leis.<br />
- Beidh sé de chúram ar Fhoirne Baile dul i mbun “Tionscnamh Siopaí Folmha” trína<br />
sainaithneofar aonaid fholmha agus trína n-oibreofar le grúpaí pobail áitiúla a bhfuil spás ag<br />
teastáil uathu chun a chinntiú go mbaintear úsáid as aonaid den sórt sin.<br />
(ii) Athrú a dhéanamh ar na dlíthe pleanála a bhaineann le pleanáil lárcheantar<br />
baile<br />
Tá bailte ina gcuid de chreatlach shochaí na h<strong>Éire</strong>ann. Ach tá an rialtas seo tar éis gréasán na<br />
n-oifigí poist a laghdú, 139 stáisiún Garda a dhíol, glacadh le dúnadh 160 brainse bainc agus<br />
ligean d’aonaid fholmha tráchtála a lorg a fhágáil ar bhailte na tíre mar a bheadh forba iontu.<br />
Croíchuid d’fhorbairt bailte is ea an gá lenár gcuid bailte agus sráidbhailte a athbheochan. Tá<br />
dlíthe pleanála róshriantacha ag cur cosc ar sholúbthacht i dtaca le húsáid foirgneamh agus<br />
ag cur cosc ar an gcumas chun déileáil, ar bhealach níos tapa, le cúinsí eacnamaíochta agus<br />
tráchtála atá athraithe go mór. Déanfaimid:<br />
- Na dlíthe pleanála a athrú chun ceadanna pleanála solúbtha a éascú le gur féidir aonaid<br />
tráchtála folmha a athrú ina n-aonaid chónaitheacha d’fhonn daoine a mhealladh ar ais chun<br />
85
cónaí i lárcheantair bhailte. Spreagfaidh solúbthacht maidir le húsáid talún infheistíocht<br />
fheabhsaithe agus spreagfaidh sé líon níos mó daoine chun teacht isteach i lárcheantair<br />
bhaile.<br />
- Na Treoirlínte maidir le Pleanáil Mhiondíola a athbhreithniú chun béim a leagan ar an ngá<br />
le díriú ar fhorbairt i lárcheantair bhaile. Cuirfimid Treoirlínte níos déine maidir le Pleanáil<br />
Mhiondíola i bhfeidhm, agus beidh spás urláir laghdaithe ann chun srian a chur le forbairt<br />
lasmuigh den bhaile.<br />
- A chinntiú gur eisceachtaí iad forbairt lasmuigh den bhaile, agus “údarú” speisialta ón mBord<br />
Pleanála a bheith ag teastáil ina leith.<br />
(iii) Sráideanna a Choinneáil Sábháilte<br />
Tá cuid mhór lárcheantar i mbailte agus i gcathracha tar éis teacht chun bheith ina n-áiteanna<br />
contúirteacha ós rud é go bhfuil iompar frithshóisialta agus mionchoireacht ar siúl iontu go<br />
forleathan, go háirithe ionsaithe meisciúla. Tá an imní atá ar dhaoine ina leith sin tar éis cuid<br />
mhór daoine a dhíbirt amach as lárcheantair bhaile a d’fhéadfadh a bheith ina moil shóisialta<br />
<strong>do</strong>n phobal ar fad murach sin. Táimid tiomanta i leith na sráideanna a choinneáil sábháilte <strong>do</strong><br />
theaghlaigh agus dár ndaoine scothaosta gach tráth agus i leith a chinntiú gurb ionann lár an<br />
bhaile agus pointe comhtheagmhála <strong>do</strong>n phobal ar fad.<br />
Déanfaimid:<br />
- Leathnóimid tionscnamh na mbratach corcra chuig gach baile lena chinntiú go mbíonn na<br />
caighdeáin is airde agus is féidir acu agus gur áiteanna fáilteacha iad <strong>do</strong> theaghlaigh. Is é atá<br />
sa Bhratach Chorcra ná scéim creidiúnaithe trína dtugtar aitheantas <strong>do</strong> shármhaitheas i ndáil<br />
le tarraingt agus bainistiú lár an bhaile nó na cathrach san oíche.<br />
- Creat nua a chruthú chun cabhair a thabhairt maidir le scéimeanna faire comharsanachta<br />
(NWS) mar bheart nuálach chun cabhrú leis an gcomhrac i gcoinne coireachta i ngach<br />
ceantar cónaitheach, lena n-áirítear daoine a chónaíonn i lárcheantar baile.<br />
- Comhairle náisiúnta faire comharsanachta a bhunú chun malartú dea-chleachtais a éascú.<br />
Beidh ionadaithe ón státseirbhís agus ó na Gardaí ar an gcomhairle náisiúnta sin.<br />
Beidh na bearta sin, chomh maith leis an méadú ar an líon Gardaí agus ar infheictheacht ar an<br />
láthair, ina gcuidiú maidir le stop a chur le hiompar frithshóisialta agus maidir le timpeallacht<br />
shábháilte a chruthú i lárcheantar bailte <strong>do</strong> gach aoisghrúpa.<br />
(iv) Gréasán na nOifigí Poist a chosaint agus a neartú<br />
Tá an oifig phoist áitiúil ag croílár pobal agus bailte tuaithe. Bíonn ról eacnamaíochta acu<br />
maidir le híocaíochtaí leasa shóisialaigh a sholáthar agus is nasc sóisialta as cuimse iad <strong>do</strong><br />
dhaoine a chónaíonn i gceantair iargúlta. Tá tionchar tánaisteach oifigí poist ina chuid dílis de<br />
bhaile fuinniúil. Tá bagairt ar inmharthanacht ghréasán na n-oifigí poist mar gheall ar ioncam<br />
laghdaitheach agus ar phátrúin athraitheacha cumarsáide. Is measa an scéal ós rud é go<br />
bhfuil neamart an rialtais tar éis todhchaí na n-oifigí poist a chur i mbaol agus tá cuid mhór<br />
éiginnteachta ann ina leith anois. Táimid tiomanta i leith gréasán na n-oifigí poist a chosaint.<br />
Déanfaimid:<br />
86
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
- Tacú le gréasán na n-oifigí poist trí leathnú a dhéanamh ar sheirbhísí Oifig an Phoist ionas<br />
go mbeidh siad ag gníomhú mar lároifigí i gcomhair íocaíochtaí agus muirear stáit e.g.<br />
mótarcháin, muirir údarás áitiúil, muirir ospidéil agus seirbhísí baincéireachta. Cinnteoimid<br />
go dtiocfaidh oifigí poist chun bheith ina moil i gcomhair seirbhísí stáit comhroinnte chomh<br />
maith le bheith ina moil chun rochtain a fháil ar leathanbhanda agus chun seirbhísí priontála<br />
a chur ar fáil.<br />
- Conradh na Roinne Coimircí Sóisialaí le An Post a fhadú.<br />
(v) Aonad Oird Phoiblí le haghaidh Lárchathair Bhaile Átha Cliath a chruthú<br />
Tá plá an iompair fhrithshóisialta, na mionchoireachta agus na mí-úsáide drugaí ag fágáil loirg,<br />
mar a bheadh forba ann, ar lár na cathrach. Déanann sé sin damáiste an-mhór <strong>do</strong> ghnóthaí,<br />
<strong>do</strong>n turasóireacht agus <strong>do</strong> ghníomhaíochtaí laethúla sa cheantar. Tá gá le haonad speisialaithe<br />
spriocdhírithe sa Gharda Síochána lena chinntiú go gcoinnítear na sráideanna i lár na cathrach<br />
sábháilte de ló agus d’oíche.<br />
- Cruthóimid Aonad sonrach Oird Phoiblí Lárchathrach chun fónamh <strong>do</strong> lár chathair Bhaile<br />
Átha Cliath, agus déanfar sin laistigh de na hacmhainní breise a bhfuil foráil déanta againn<br />
ina leith.<br />
(vi) Rannóg Póilíneachta Iompair Phoiblí a chur ar bun<br />
Tá saincheisteanna slándála sa réimse iompair phoiblí ina saincheist thábhachtach i mBaile<br />
Átha Cliath, go háirithe ar sheirbhísí Luas agus ar sheirbhísí bus go mall san oíche. Tá iompar<br />
frithshóisialta agus imeaglú ann go forleathan. Chun ról an iompair phoiblí i gcroílár shaol na<br />
cathrach a choinneáil, tá sé thar a bheith tábhachtach go mbeidh iompar poiblí ina mhodh taistil<br />
atá sábháilte agus daingean <strong>do</strong> gach aoisghrúpa gach tráth.<br />
- Bunóimid rannóg shonrach póilíneachta iompair phoiblí laistigh den Gharda Síochána.<br />
87
An gréasán bóithre a fheabhsú agus iompar poiblí a chosaint<br />
Rinne na mórfheabhsúcháin a chuir Fianna Fáil i gcrích i réimsí an ghréasáin bóithre agus<br />
an iompair phoiblí difear mór i dtaca le fás cothromaithe eacnamaíochta a chur chun cinn. I<br />
gcomparáid leis sin, tá damáiste suntasach déanta mar thoradh neamart na mblianta atá go<br />
díreach imithe tharainn. De bharr tuilte a bhí ann le déanaí, tá <strong>do</strong>char an-mhór déanta <strong>do</strong><br />
bhonneagar a bhí faoi bhrú cheana féin i líon mór áiteanna sa tír. Ní mór an staid sin a chur ina<br />
cheart agus tacaíocht leordhóthanach agus árachas a chur ar fáil <strong>do</strong> theaghlaigh a bhí thíos<br />
leis. Ciallaíonn forbairt seirbhísí pobail bonneagar láidir a chur i bhfeidhm chun tithe cónaithe a<br />
nascadh lena chéile.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Coimisiún Bonneagair Náisiúnta a bhunú<br />
Ní mór d’Éirinn déileáil le tionscadail bhonneagair ar bhealach fadtéarmach agus riachtanais<br />
na tíre seo sa chéad atá romhainn. Tá sé sin tábhachtach go háirithe mar thoradh ar na dúshláin<br />
throma a bhaineann le hathrú aeráide agus ar an ngá leis an mbonneagar a uasghrádú chun<br />
déileáil le héileamh méadaitheach. Chuige sin, tá gá le pleanáil agus infheistíocht fhadtéarmach.<br />
Trí Choimisiún Bonneagair Náisiúnta a bhunú, agus é mar chúram air pleanáil chun cinn a<br />
dhéanamh <strong>do</strong> thréimhse 25 bliana breise, i gcomparáid le timthriall teoranta reatha 5 bliana na<br />
bpleananna caipitiúla, dhéanfaí ár gcuid riachtanas fadtéarmacha a áirithiú.<br />
- Cuirfimid Coimisiún Bonneagair Náisiúnta neamhspleách ar bun trí athchóiriú a dhéanamh<br />
ar Bhonneagar Iompair Éirinn agus trí leas a bhaint as taithí na Roinne Iompair, an Údaráis<br />
Náisiúnta Iompair, an Údaráis Fuinnimh Inmharthana agus na nÚdarás Áitiúil chun creat nua<br />
a leagan amach maidir le forbairt an réimse iompair in Éirinn sna blianta atá romhainn. Beidh<br />
sé de chúram ar an gcoimisiún formhaoirseacht a dhéanamh ar phleananna fadtéarmacha a<br />
mhéid a bhaineann le sraith spriocanna:<br />
• Leibhéal 4% den olltáirgeacht intíre (GDP) a bhaint amach le haghaidh Infheistíochta i<br />
mBonneagar<br />
• <strong>Éire</strong> a dhícharbónú<br />
• Gréasán iompair láidir i gcomhréir le forbairt réigiúnach<br />
• A chinntiú go bhfuil <strong>Éire</strong> ina náisiún IT ag a bhfuil nascacht teileachumarsáide<br />
• Meascán fuinnimh atá daingean agus cothromaithe<br />
- Déanfar tuarascálacha an Choimisiúin a leagan faoi bhráid an Oireachtais agus déanfar<br />
grinnscrúdú orthu. Beidh ar Ranna Rialtais pleananna a tharraingt suas ar bhonn mholtaí de<br />
chuid an Choimisiúin atá glactha ag an Oireachtas.<br />
(ii) DART Faoi Thalamh<br />
Tá sé ráite ag an Údarás Náisiúnta Iompair (NTA) gurb ionann tionscadal an DART Faoi Thalamh<br />
agus an “lúb ar lár” i mbonneagar iarnróid na tíre. Tá sé sin amhlaidh mar gheall ar na tairbhí<br />
88
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
móra a bheadh aige maidir leis na línte iarnróid atá ann i mBaile Átha Cliath a cheangal le chéile<br />
agus maidir le cumas an bhonneagair iarnróid atá ann faoi láthair a mhéadú. Dhéanfadh an<br />
tollán ó stáisiún Uí Chonghaile <strong>do</strong> stáisiún Heuston acmhainneach an ghréasáin iarnróid i mBaile<br />
Átha Cliath a mhéadú faoi thrí agus na línte iarnróid go léir i Mórlimistéar Bhaile Átha Cliath a<br />
nascadh le chéile den chéad uair riamh le go mbeadh gréasán comhtháite iarnróid ann agus,<br />
chomh maith leis sin, bheadh sé in ann feidhmiú mar mheitreo faoi thalamh <strong>do</strong> Lár na Cathrach.<br />
- Creidimid go bhfuil tionscadal an DART Faoi Thalamh riachtanach i ndáil le neart<br />
eacnamaíochta na príomhchathrach sa todhchaí agus i ndáil le saol laethúil mhuintir na<br />
cathrach a fheabhsú, agus sa chéad rialtas eile beidh Fianna Fáil tiomanta i leith an tionscadal<br />
seo a atosú mar ábhar tosaíochta. Tionscadal caipitiúil fadtéarmach a bheidh ann.<br />
(iii) An M20 ó Chorcaigh go Luimneach<br />
Tá nascadh an dara agus an tríú cathair is mó sa tír ina chuid an-tábhachtach den bhonneagar i<br />
Réigiún an Iardheiscirt. Is nasc ríthábhachtach é chun laghdú ollmhór a dhéanamh ar amanna<br />
taistil agus chun fás eacnamaíochta a spreagadh ar fud an réigiúin. Is minic a bhíonn an bealach<br />
reatha plódaithe agus cuireann baill dhubha tiomána bac ar infheistíocht ar fud an réigiúin.<br />
Samhlaímid go dtógfadh an tionscadal 10 mbliana ar a laghad lena chríochnú fiú amháin dá<br />
dtabharfaí údarú láithreach ina leith.<br />
(iv) Méadú a dhéanamh ar mhaoiniúchán <strong>do</strong> bhóithre réigiúnacha agus áitiúla<br />
Chun aghaidh a thabhairt ar an neamart atá déanta sa ghréasán bóithre le roinnt blianta<br />
anuas tá gá le hinfheistíocht shuntasach. Ón mbliain 2013 go dtí an bhliain 2016, tá caiteachas<br />
cothabhála ar bhóithre réigiúnacha agus áitiúla tuairim is 48% faoi bhun an leibhéil atá ag<br />
teastáil chun na bóithre a choinneáil i riocht maith. Tá gá le gníomh suntasach chun déileáil le<br />
méadú an líon poll i mbóithre, leis an meath struchtúrach agus le fíor-dhrochbhail na mbóithre<br />
ar fud na h<strong>Éire</strong>ann.<br />
- Déanfaimid an maoiniúchán i bhfoirm deontas <strong>do</strong> bhóithre réigiúnacha agus áitiúla a<br />
mhéadú €50m in aghaidh na bliana.<br />
(v) An Scéim Feabhsúchán Áitiúil a thabhairt ar ais<br />
Bhí an Scéim Feabhsúchán Áitiúil ina foinse thábhachtach maoiniúcháin <strong>do</strong> bhóithre agus <strong>do</strong><br />
bhóithríní iargúlta a raibh neamart déanta iontu agus nach raibh glactha faoi chúram ag an<br />
Údarás Áitiúil. I gcás pobal i gceantair imeallacha, tá gá le hinfheistíocht íseal, ar infheistíocht<br />
thábhachtach í, chun déileáil le díghrádú na nasc tábhachtach seo.<br />
- Déanfaimid athinfheistíocht sa Scéim Feabhsúchán Áitiúil chun feabhsúcháin ar bhóithre<br />
agus ar bhóithríní áitiúla a mhaoiniú ar chostas €4.5m in aghaidh na bliana.<br />
89
(vi) Méadú a dhéanamh ar an Infheistíocht i gCosaint ar Thuiliú agus Clár<br />
CFRAM a chur i bhfeidhm go hiomlán<br />
Mar thoradh ar dhálaí luaineacha aimsire tá léiriú an-soiléir faighte againn ar chosaintí<br />
neamhdhóthanacha ar thuiliú i bpobail ar fud na h<strong>Éire</strong>ann. Ní mór struchtúr cosanta marthanach<br />
ar thuiliú a chur ar fáil chun gur féidir dúshláin amach anseo a sheasamh agus chun na pobail<br />
lena mbaineann a chosaint ar bhagairtí <strong>do</strong>sheachanta amach anseo.<br />
- Déanfaimid an infheistíocht i gcosaintí ar thuiliú a mhéadú €100m go suim níos mó ná €500m<br />
sa tréimhse suas go dtí an bhliain 2021 agus cuirfimid clár CFRAM i bhfeidhm chun a chinntiú<br />
go dtógfar bonneagar marthanach.<br />
(vii) Buanchlár comhordaithe bainistíochta éigeandála a chur i bhfeidhm<br />
Ós rud é nach raibh oiriúnú na forbairt déanta i ndáil le comhordú na ngníomhartha ag gach<br />
céim de bhainistíocht éigeandála, imríodh tionchar suntasach diúltach le linn an tuilithe<br />
a bhí ann le déanaí. Tá straitéisí tábhachtacha gan athrú le cúig bliana anuas d’ainneoin<br />
na minicíochta méadaithí agus an tionchair níos troime a bhaineann le móréigeandálaí.<br />
Déanfaimid:<br />
- Cuirfear an tIonad Náisiúnta Comhordaithe Éigeandálaí ar bhonn reachtúil agus foilseofar<br />
straitéis náisiúnta athbhreithnithe faoi dheireadh na bliana 2016.<br />
- Cruthófar tairseach chomhtháite faisnéise éigeandála mar phointe aonair rochtana <strong>do</strong><br />
dhaoine le linn éigeandála. Mar chuid de sin beidh rabhaidh agus faisnéis ann ó raon iomlán<br />
gníomhaireachtaí.<br />
- Suirbhéanna rialta a reáchtáil faoi ullmhacht an phobail i leith éigeandálaí agus faoin tuiscint<br />
atá ann ar róil na ngníomhaireachtaí stáit lena mbaineann.<br />
- Feachtas faisnéise <strong>do</strong>n phobal a sheoladh agus é dírithe ar laghdú a dhéanamh ar thionchar<br />
éigeandálaí agus ar chur chun cinn iompair shábháilte le linn éigeandálaí.<br />
- Faisnéis sábháilteachta a bheidh le húsáid le linn éigeandálaí a chur san áireamh i gcuraclaim<br />
scoile.<br />
(viii) Múnla nua a thabhairt isteach i ndáil le hárachas tuile <strong>do</strong> Thithe Cónaithe<br />
agus <strong>do</strong> Ghnóthaí<br />
Mar thoradh ar na tuilte i mí na Nollag, tá na céadta tithe cónaithe scriosta agus tá daoine<br />
fágtha gan árachas. Tá stoirmeacha atá ag éirí níos luainí agus níos fíochmhaire ag bagairt scrios<br />
airgeadais a tharraingt ar na teaghlaigh lena mbaineann má thuiltear a dtithe cónaithe arís. Ní<br />
mór na teaghlaigh agus na pobail sin a chosaint ar thuiliú amach anseo.<br />
- Oibreoimid leis an tionscal árachais chun teacht ar chomhaontú faoi cuideachta nua<br />
neamhbhrabúis, “Cosaint ar Thuiliú”, agus í bunaithe ar mhúnla na Ríochta Aontaithe (UK), is<br />
é sin, Flood Re. Déanfar an chuideachta sin a mhaoiniú trí thobhach ar chuideachtaí árachais<br />
agus cuirfidh sí árachas ar fáil i leith tithe cónaithe nach féidir clúdach a fháil ina leith faoin<br />
gcóras árachais reatha.<br />
90
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
(ix) Gníomhaireacht nua, Gníomhaireacht Abhainn na Sionainne, a chruthú<br />
Is í Abhainn na Sionainne an abhainn is faide dá bhfuil ann in Éirinn agus sa Bhreatain Mhór agus<br />
síneann sí trasna thart ar 360km agus trí 18 gcontae. Tá líon mór comhlachtaí agus údarás ann<br />
feadh fhad Abhainn na Sionainne agus, dá bhrí sin, is deacair teacht ar chur chuige comhtháite.<br />
Léiríonn an scriosadh a bhí ann mar gheall ar na tuilte a bhí ann le déanaí an gá soiléir le húinéirí<br />
tí a chosaint feadh bhruacha Abhainn na Sionainne. Tá cur chuige nua ag teastáil uainn chun<br />
bainistíocht a dhéanamh ar an abhainn, ar cur chuige é a chuireann deireadh leis na maorlathais<br />
éagsúla atá ann faoi láthair. Ní i dtogra an rialtais ach comhlacht den chineál céanna comhlachta<br />
ar chuir sé deireadh leis sa bhliain 1994 agus mionathrú déanta air.<br />
- Rithfimid reachtaíocht chun gníomhaireacht Abhainn na Sionainne a chruthú agus déanfar<br />
amhlaidh ar bhonn cost-neodrach trí fheidhmeanna atá á gcur i bhfeidhm faoi láthair ag<br />
gníomhaireachtaí éagsúla a tharraingt le chéile.<br />
(x) Comaitéireacht Seachbhuaice a Spreagadh: Dreasacht Sábhála Táillí Dola<br />
a thabhairt isteach<br />
Tá an ráta méadaitheach brú tráchta ina bhagairt ar iomaíochas eacnamaíochta agus ar<br />
chaighdeán na beatha <strong>do</strong> chomaitéirí agus d’áitritheoirí. Tá roinnt smaointe nuálacha beartais<br />
ag Fianna Fáil chun laghdú a dhéanamh ar bhrú tráchta ar ár gcuid mótarbhealaí, go háirithe na<br />
mórbhealaí artaireacha a nascann lárionaid uirbeacha le bailte comaitéireachta amhail an M50,<br />
an M1, an M6, an Nasc Thoir agus Tollán an Chalafoirt. Déanfaimid:<br />
- Dreasacht Sábhála Táillí Dola a thabhairt isteach i leith taisteal a dhéanamh ag uaire<br />
seachbhuaice. Gheobhaidh tiománaithe feithiclí a úsáideann clib leictreonach luaíocht as<br />
a gcuid turas a dhéanamh ag uaire seachbhuaice seachas ag buaicamanna agus gheofar<br />
sin trí chreidmheas bliantúil cánach. Beidh tiománaithe in ann faoiseamh cánach a éileamh<br />
maidir le 20% dá gcostais <strong>do</strong>la i ndáil le turas a dhéantar le linn tréimhsí taistil seachbhuaice<br />
(i rith na seachtaine) Ar bhonn na gcostas a ghabhann le turas fillte comaitéireachta ar an<br />
M50, d’fhéadfadh comaitéir ar leithligh a bhaineann leas as an scéim seo €200 sa bhliain<br />
ar an meán a shábháil. Is é is aidhm <strong>do</strong>n scéim seo ná spreagadh a thabhairt <strong>do</strong> líon níos<br />
mó úsáideoirí na bpríomh-dholabhealaí artaireacha i Mórlimistéar Bhaile Átha Cliath an<br />
chomaitéireacht a dhéanamh le linn tráthanna seachbhuaice. Meastar go gcosnóidh sé seo<br />
€7m sa bhliain.<br />
(xi) Gluaisteáin leictreacha a chur chun cinn, agus a líon a mhéadú, chun<br />
cabhair a thabhairt i ndáil le dul i ngleic le hathrú aeráide<br />
Chun dul i ngleic le hathrú aeráide, tá gá le smaointeoireacht nua agus cur chuige nua maidir<br />
le foinsí fuinnimh in-athnuaite agus maidir le truailliú a laghdú. Tá sé de chumas ag gluaisteáin<br />
leictreacha, san fhadtéarma, astaíochtaí dé-ocsaíde carbóin a laghdú go mór agus cabhair a<br />
thabhairt d’Éirinn maidir lena cuid spriocanna 2013 a bhaint amach. Tionscnóimid sraith beart<br />
a bheidh dírithe ar líon na nGluaisteán Leictreacha a mhéadú chun cabhair a thabhairt maidir<br />
91
leis an sprioc 10% i ndáil le húsáid feithiclí leictreacha a bhaint amach le linn ré an chéad rialtais<br />
eile. Cuirfimid sraith beart i bhfeidhm chun úsáid Gluaisteán Leictreach agus an t-athrú ó úsáid<br />
mótarfheithiclí peitril a chur chun cinn. Beidh an earnáil phoiblí i gceannas ar na bearta sin.<br />
Déanfaimid:<br />
- Mótarcháin a tharscaoileadh i ndáil le Gluaisteáin Leictreacha ar chostas €1.3m<br />
- Tarscaoileadh táillí <strong>do</strong>la mótarbhealaigh a thabhairt isteach ar chostas €0.6m<br />
- Pointí luchtaithe saor in aisce a chur ar fáil <strong>do</strong> Ghluaisteáin Leictreacha ar chostas €2.3m<br />
- Leanúint de dheontais Údarás Fuinnimh Inmharthana na h<strong>Éire</strong>ann (SEAI) chun an líon<br />
gluaisteán leictreach atá á dhíol a mhéadú, ar chostas €4.5m<br />
(xii) Méadú a dhéanamh ar an úsáid a bhaintear as Sonraí Móra i ndáil le<br />
pleanáil iompair<br />
Cumasóidh Sonraí Móra d’Údaráis Áitiúla tuiscint níos soiléire a fháil, i bhfíor-am, ar threochtaí<br />
agus ar athruithe a bhaineann le cúrsaí iompair. Déanfaimid:<br />
- Úsáid a bhaint as an dul chun cinn mór atá déanta maidir le leas a bhaint as faisnéis agus<br />
trí láithreán gréasáin a oireann <strong>do</strong>n úsáideoir a chruthú <strong>do</strong>n ghnáthshaoránach chun aird a<br />
tharraingt ar shaincheisteanna agus ar ábhar imní cinnteofar go bhfuil an beartas bunaithe ar<br />
fhianaise shoiléir.<br />
- Úsáid a bhaint as Léarscáileanna Cliste ina gcuimsítear sraitheanna éagsúla faisnéise agus<br />
ligfidh sé sin d’údaráis áitiúla agus <strong>do</strong> sholáthróirí eile seirbhíse forbairtí mór a phleanáil<br />
in éineacht lena chéile gan ach an leibhéal is ísle suaite a bheith ann. Trí fhaisnéis chruinn<br />
fíor-ama maidir le hiompar poiblí a chur ar fáil ar bhonn náisiúnta agus, mar chuid de sin,<br />
trí dhéileáil leis na fadhbanna a bhaineann le hamanna imeachta míchearta, cabhrófar lena<br />
chinntiú go bhfuil sé níos éasca <strong>do</strong> gach úsáideoir úsáid a bhaint as iompar poiblí.<br />
(xiii) Leanúint de thacaíocht a thabhairt d’aerfoirt réigiúnacha<br />
Is cuid lárnach dár ngréasán náisiúnta iompair é an gréasán aerfort réigiúnach. Tá sé riachtanach<br />
infheistíocht idirnáisiúnta a mhealladh agus a choinneáil chomh maith le naisc iompair a neartú.<br />
- Táimid tiomanta i leith tacaíocht leanúnach státchiste a thabhairt <strong>do</strong> na ceithre aerfort<br />
réigiúnacha i gcomhar le húdaráis áitiúla agus le gnóthaí áitiúla. De bhreis air sin, déanfaimid<br />
na trí aerfort stáit atá faoi úinéireacht an stáit a choimeád ar bun.<br />
(xiv) Straitéis Nua maidir le Rotharbhealach Náisiúnta a thabhairt isteach<br />
Chun líon níos mó daoine a spreagadh chun úsáid a bhaint as rothair tá gá le rotharbhealaí ar<br />
bhealaí fíorshábháilte iad seachas píosaí breise a chuirtear le gnáthbhóithre.<br />
- Táimid tiomanta i leith an líon glasbhealaí a mhéadú d’fhonn gníomhaíocht turasóireachta<br />
a leathnú ar fud na tíre agus is deis iontach é sin maidir le tuilleadh ceantar tuaithe a chur ar<br />
fáil <strong>do</strong> turasóireacht atá inbhuanaithe ó thaobh cúrsaí timpeallachta de. Beidh Údaráis Áitiúla<br />
92
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
chun tosaigh maidir leis na bealaí sin a shainaithint agus a fhorbairt i gcomhairle le pobail<br />
áitiúla. Soláthróimid maoiniúchán caipitiúil €2m dó seo.<br />
(xv) An córas iompair phoiblí a chosaint<br />
Mar chuid lárnach de chóras inbhuanaithe iompair bíonn iompar poiblí sorochtana ann. Tá<br />
iompar poiblí ina sheirbhís pobail riachtanach. In aois an athraithe aeráide, tá sé an-tábhachtach<br />
ár mbonneagar iompair phoiblí a fhorbairt le gur féidir astaíochtaí a laghdú agus forbairt amach<br />
anseo a chur ar chonair inbhuanaithe.<br />
- Leanfaimid d’infheistíocht a dhéanamh i seirbhísí iompair phoiblí agus d’fhóirdheontas na<br />
hOibleagáide Seirbhíse Poiblí, i gcás CIÉ, a mhéadú chuig leibhéil na bliana 2011. Cosnóidh sé<br />
sin €28.54 in aghaidh na bliana i bhfoirm caiteachais bhreise agus beidh sé faoi réir ceanglais<br />
go ndéanfar táillí iompair phoiblí a choigeartú dá réir sin.<br />
(xvi) Iompar Poiblí a dhéanamh níos iontaofa, níos inacmhainne agus níos<br />
tarraingtí<br />
Mar chuspóir lárnach fadtéarmach, tacaíonn Fianna Fáil le hathrú a dhéanamh ar chion na dturas<br />
comaitéara i ngluaisteán príobháideacha agus le spreagadh a thabhairt <strong>do</strong> dhaoine iompar<br />
poiblí a úsáid, siúl chuig áiteanna agus rothaíocht a dhéanamh. Chuige sin, tá gá le córas iompair<br />
phoiblí de chineál níos iontaofa, níos inacmhainne agus níos tarraingtí lena úsáid a bheith<br />
ann ar fud na tíre agus laistigh dár gcathracha. Bainfimid úsáid as an infheistíocht san iompar<br />
poiblí agus as méadú na hOibleagáide Seirbhíse Poiblí (PSO) chun na haidhmeanna sin a bhaint<br />
amach. Déanfaimid:<br />
-Cinnteoimid Iontaofacht trí infheistíocht spriocdhírithe i lánaí bus a chur ar fáil agus trí<br />
dheireadh a chur le ‘caolais bhóthair’, agus trí chomharthaí tosaíochta a chur ar fáil ag<br />
acomhail agus trí Fhaisnéis Fíor-Ama Paisinéara (RTPI) a chur ar fáil.<br />
- Cuirfear feabhas ar Inacmhainneacht trí tháillí a choimeád ag an leibhéal céanna ar feadh<br />
trí bliana agus trí tháillí laghdaithe a thabhairt isteach <strong>do</strong> mhic léinn tríú leibhéal agus <strong>do</strong><br />
dhaoine óga suas go haois 25 bliana chun spreagadh a thabhairt <strong>do</strong> dhaoine, le linn a gcuid<br />
blianta múnlaitheacha, i leith úsáid a bhaint as iompar poiblí.<br />
- Méadófar Tarraingteacht trí ardáin íocaíochta éasca Soghluaiste/Fóin Póca, íocaíochtaí WiFi<br />
agus Pacáiste Sábhála Cánach i leith Úsáideoirí ‘Páirceáil agus Taisteal’ a chur ar fáil agus trí<br />
Slándáil Iompair a chur ar fáil ar Bhusanna, ar an DART agus ar Thraenacha.<br />
93
Cumhacht a thabhairt <strong>do</strong> dhaoine áitiúla maidir le cinntí áitiúla<br />
Le blianta beaga anuas, tá tuilleadh maolaithe déanta ar an daonlathas áitiúil in Éirinn agus is<br />
in Éirinn atá ceann de na córais rialtais áitiúil is laige dá bhfuil ann sa <strong>do</strong>mhan daonlathach faoi<br />
láthair. Creidimid go bhfuil gá le sraith gníomhartha chun a chumhachtú <strong>do</strong> dhaoine áitiúla a<br />
bheith páirteach i bhforbairt phobail.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Comhairlí Baile a bhunú i mbailte ina bhfuil daonra os cionn 7,500 agus<br />
struchtúr nua a chruthú le haghaidh Comhairlí Pobail deonacha<br />
Ní raibh bonn ná barr leis an gcinneadh chun deireadh a chur le Comhairlí Baile mar chuir chuige<br />
i leith ár gcuid institiúidí daonlathacha ná ní dhearnadh fíormhachnamh ina leith. Mar thoradh<br />
ar dheireadh a bheith curtha le comhairlí baile tá laghdú ollmhór tagtha ar an gcóimheas<br />
daonra/comhairleoir go dtí 1:4800 agus is é sin an cóimheas is airde dá bhfuil ann sa Domhan<br />
Iartharach. Is féidir an tsraith sin rialtais a chur ar fáil gan costais shuntasacha a thabhú i ndáil le<br />
hionadaíocht. Déanfaimid:<br />
- Comhairlí baile foirmiúla a bhunú i ngach baile ina bhfuil daonra os cionn 7,500 agus<br />
athshocrú a dhéanamh ar na rátaí a bhí ann roimhe seo i gcás roinnt bailte a bhí faoi bhun<br />
na tairsí sin. Beidh 72 chomhairle bhaile ann san Iomlán ar fud na tíre. Ní bhfaigheadh aon<br />
Chomhairleoir Baile, lena n-áirítear an Méara, aon phá agus ní bheadh rochtain acu ach<br />
amháin ar chostais theoranta bhunúsacha. Meastar go gcosnóidh sé seo €15m.<br />
- Cruthóimid múnla nua le haghaidh comhairlí pobail. Is ionann an córas sin, a oibrítear<br />
ar bhonn rannpháirtíocht dheonach gan aon chostais i ndáil le hionadaíocht, agus an<br />
bhunchloch agus an chéad sraith dár bhfís maidir le struchtúr nua <strong>do</strong> rialtas áitiúil. Beidh an<br />
múnla bunaithe ar an struchtúr measartha neamhfhoirmiúil atá ann cheana féin i ndáil le<br />
Comhairlí Pobail ar fud na tíre. Trí ról foirmiúil reachtach lena ngabhann dualgais shoiléire a<br />
thabhairt dóibh, agus tar éis iad a chur ar bun i bpobail ar fud na tíre, beidh fíorchineachadh<br />
cumhachta <strong>do</strong> na saoránaigh curtha i bhfeidhm. Cuirfear ar bun iad as acmhainní láithreacha<br />
na n-údarás áitiúil.<br />
(ii) Coiste Sócmhainní Pobail a bhunú chun úinéireacht a ghlacadh ar<br />
shócmhainní áitiúla agus iad a oibriú<br />
Tá sócmhainní criticiúla áitiúla ina gcuid dhílis de chreatlach sóisialta pobal. Tá aonaid<br />
neamhthráchtála amhail linnte snámha, páirceanna peile, staidiamaí etc. ina gcuid dár bpobail<br />
agus dár mothúchán gur cuid d’áit áirithe sinn. Is ionann cailleadh aon sócmhainn den sórt<br />
sin agus buille mór d’aon sráidbhaile nó d’aon bhaile. Is ceart deis a thabhairt <strong>do</strong> phobail na<br />
sócmhainní sin a cheannach agus a oibriú mar chomharchumann seachas iad a chailleadh ar fad.<br />
- Bunóimid Ciste Sócmhainní Pobail a bheidh bunaithe ar chiste tosaigh €15m a chuirfear<br />
ar leataobh chun tionscadal píolótach a chur i ngníomh chun ligean <strong>do</strong> chomhairlí baile<br />
agus <strong>do</strong> chomharchumainn a fháil ar iasacht lena ngabhann ráta íseal úis chun sócmhainní<br />
94
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
áitiúla a cheannach, agus gheofar an tsuim sin €15m ón gcáin nua ar dheochanna atá<br />
milsithe le siúcra. Déanfar na sócmhainní luachmhara pobail atá cáilithe a thaifeadadh i gClár<br />
Bonneagair Áitiúil de réir mar a chinnfidh an Roinn Comhshaoil ach deis a bheith ag úinéirí<br />
maoine achomharc a dhéanamh i gcoinne iad a bheith san áireamh. Má bhíonn maoin áirithe<br />
ar an gclár, beidh ar úinéirí talún fógra sé seachtaine a thabhairt i gcás ina mbeartaíonn siad í<br />
a dhíol. Má léiríonn an grúpa pobail spéis i gceannach, beidh 4 mhí bhreise ar fáil chun ligean<br />
<strong>do</strong>n ghrúpa pobail airgead a aimsiú agus tairiscint a ullmhú. Féadfaidh an t-úinéir talún an<br />
talamh a dhíol ina dhiaidh sin ar an margadh oscailte leis an tairgeoir is airde.<br />
(iii) Ceart Pobail a chruthú maidir le talamh éileamh ar ais<br />
Ar fud na gceantar tuaithe agus cathrach, tá méid mór talún foilmhe gan úsáid i seilbh<br />
comhlachtaí poiblí amhail ranna rialtais, údaráis áitiúla agus Oifig na nOibreacha Poiblí (OPW).<br />
D’fhéadfaí úsáid a bhaint as an talamh sin le haghaidh tithíochta nó páirceanna poiblí seachas í<br />
a bheith díomhaoin. Is ceart deis a bheith ag pobail agus ag daoine aonair chun an talamh sin a<br />
cheannach agus í a úsáid ar bhealach níos éifeachtaí.<br />
- Bunóimid ceart pobail maidir le talamh a éileamh ar ais. Faoin sásra sin, féadfaidh comhairle,<br />
Cumann Tithíochta Deonaí nó grúpa spóirt pobail iarratas a dhéanamh chuig an Aire<br />
Comhshaoil faoin gCeart Pobail maidir le talamh a éileamh ar ais. Déanfaidh an tAire<br />
breithniú i dtaobh an bhfuil pleananna ag an gcomhlacht poiblí chun an talamh a fhorbairt<br />
nó an dteastaíonn sí ón gcomhlacht poiblí chun críoch straitéiseach. Murab amhlaidh an<br />
scéal, is féidir leis an Aire iallach a chur ar an gcomhlacht iomchuí an talamh a dhíol. Má<br />
éiríonn le hiarratas na heagraíochta pobail, is féidir léi leas a bhaint as an gCiste Sócmhainní<br />
Pobail chun tairiscint a ullmhú maidir leis an talamh a bheidh le díol ar an margadh oscailte<br />
ag an gcomhlacht poiblí lena mbaineann.<br />
(iv) Méaraí Dírthofa<br />
Ní raibh croístraitéis bhunúsach ag Baile Átha Cliath riamh. Le gur féidir Méara a dhírthoghadh,<br />
tá gá le hathbhreithniú leathan ar chumhachtaí agus, chomh maith leis sin, tá gá le soiléire<br />
reachtach maidir le ról poist den sórt sin. I bprionsabal, creidimid gur féidir le Méara dírthofa ról<br />
tábhachtach a chomhlíonadh. Is féidir an múnla a bhunófar a úsáid, ar bhonn dea-chleachtais, i<br />
gcathracha eile in Éirinn.<br />
- Déanfaimid togra mionsonraithe a ullmhú agus a fhoilsiú maidir le ról Méara dhírthofa<br />
agus déanfar amhlaidh roimh dheireadh na bliana 2017. I gcás ina gcinntear go bhfuil<br />
tabhairt isteach poist den sórt sin indéanta, seolfaimid pobalbhreitheanna cathrach ar fud<br />
na h<strong>Éire</strong>ann chun tacaíocht an phobail i leith an togra a thomhas. I gcás ina mbíonn toradh<br />
dearfach ar phobalbhreitheanna, leanfaimid ar aghaidh láithreach chun oifig nua Méara a<br />
bhunú agus toghcháin a sheoladh.<br />
95
(v) An Cháin Mhaoine Áitiúil a athinfheistiú sa cheantar áitiúil<br />
Staid airgeadais a thaispeánann an amhlaidh go bhfuil córas rialtais áitiúil fíor-neamhspleách<br />
agus láidir. Thug an rialtas cáin maoine áitiúil isteach á éileamh go n-úsáidfí í chun seirbhísí<br />
áitiúla a mhaoiniú. Le fírinne, baineadh úsáid as an bhfáltas sin chun Uisce <strong>Éire</strong>ann a chur ar bun<br />
agus a reáchtáil agus chun na laghduithe uafásacha sa deontas rialtais áitiúil a chlúdach. Tá gá le<br />
solúbthacht agus le discréid chun a chinntiú go bhfuil fíor-ról ag daoine áitiúla chun deimhin a<br />
dhéanamh de go ndéantar airgead a bhailítear go háitiúil a chaitheamh go háitiúil.<br />
- Cinnteoimid go gcumhachtófar d’údaráis áitiúla dul i gcomhairle le daoine áitiúla i dtaobh<br />
cén áit a chaithfear méid áirithe airgid áitiúil. Chiallódh sé sin go ndéanfaí sásra buiséadaithe<br />
rannpháirteach nua a oibriú trí chomhairle pobail agus Baile.<br />
(vi) Tacaíocht dhíreach a thabhairt <strong>do</strong> ghrúpaí áitiúla pobail agus spóirt<br />
Is réimse tábhachtach é seo i dtaca le feabhas a chur ar chaighdeán na beatha <strong>do</strong> chónaitheoirí<br />
áitiúla. Is ionann clubanna agus grúpaí áitiúla spóirt agus cultúir agus cnámh droma na gceantar<br />
ina bhfuil siad lonnaithe agus tugann siad deis d’oibrithe deonacha barr a gcumais a bhaint<br />
amach le linn a gcuid gníomhaíochtaí a chur i gcrích. Is féidir leis an rialtas cuidiú le grúpaí den<br />
sórt sin agus smacht níos mó a thabhairt <strong>do</strong> dhaoine áitiúla trí shraith beart a chur i bhfeidhm.<br />
Déanfaimid:<br />
- Athchóiriú a dhéanamh ar chóras an tobhaigh forbartha le gur féidir laghduithe a thabhairt<br />
<strong>do</strong> chlubanna áitiúla spóirt a dheonann talamh nó a rannchuidíonn leis an bpobal áitiúil. Is<br />
ceart comhpháirtíochtaí idir clubanna áitiúla, an chomhairle phobail agus an tÚdarás Áitiúil a<br />
bheith ina gcuid dhílis den rannchuidiú poiblí le pleananna forbartha.<br />
- Iniúchadh iomlán a dhéanamh ar mhaoin atá ag nGníomhaireacht Náisiúnta um Bainistíocht<br />
Sócmhainní (NAMA) chun talamh a bheadh oiriúnach lena úsáid ag grúpaí áitiúla spóirt agus<br />
pobail a shainaithint. Is ceart go mbeadh údaráis áitiúla i gceannas ar phleananna a fhorbairt<br />
maidir le talamh den sórt sin a fháil agus a fhorbairt go dóthanach. Is ceart an obair sin a<br />
chomhordú i gcomhar le haonad aistrithe (NAMA) i ngach Údarás Áitiúil.<br />
- Cáin nua a ghearradh ar dheochanna atá milsithe le siúcra agus beidh an fáltas ón gcáin<br />
sin ar fáil lena chaitheamh i bpobail ar fud na tíre i ndáil le tionscadail a bhaineann le<br />
gníomhaíochtaí de chineál spóirt agus fisiciúil.<br />
(vii) Craolachán Pobail a Neartú<br />
Aithníonn Fianna Fáil an luach a bhaineann le hearnáil bhríomhar láidir craolacháin in Éirinn.<br />
Go háirithe, ní mór rannchuidiú stáisiún raidió neamhspleách agus áitiúil i bpobail áitiúla ar fud<br />
na tíre a chosaint agus ní mór ligean dóibh bláthú. Tá ról fíorthábhachtach acu i saol an phobail<br />
áitiúil sa raon gníomhaíochtaí ó spórt go polaitíocht. Mar thoradh ar an dul chun cinn atá déanta<br />
le blianta beaga anuas maidir le cúrsaí teicneolaíochta, tá athrú ollmhór tagtha ar an mbealach<br />
a bhfaighimid rochtain ar ábhar craolacháin agus tá muirear atá bunaithe ar úinéireacht teilifíse<br />
seanchaite anois. Is ceart úsáid a bhaint as ioncam breise a gheofar as athshainiú na táille<br />
ceadúnais chun an costas ar thomhaltóirí atá faoi bhrú airgid a laghdú. Tá Fianna Fáil tiomanta<br />
96
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
i leith deimhin a dhéanamh de go ndéanfar rannchuidiú stáisiún neamhspleách agus áitiúil<br />
le craolachán seirbhíse poiblí a aithint agus táimid tiomanta freisin i leith inbhuanaitheacht<br />
stáisiún den sórt sin a áirithiú <strong>do</strong> na glúnta a bheidh ann amach anseo.<br />
- Cinnteoimid go ndéanfar cuid d’aon táille chraolacháin phoiblí a chur ar leataobh chun<br />
soláthar clár seirbhíse poiblí ag stáisiúin raidió neamhspleácha agus áitiúla a spreagadh agus<br />
a éascú. Beidh maoiniúchán Údarás Craolacháin na h<strong>Éire</strong>ann ina chuid de seo.<br />
(viii) Straitéis náisiúnta maidir leis na hEalaíona a chruthú <strong>do</strong> chách<br />
Té réimse bríomhar Ealaíon agus Cultúir lárnach <strong>do</strong> shaol maith agus <strong>do</strong> phobal láidir bríomhar.<br />
Tá traidisiún láidir ceoil, damhsa, amharclannaíochta, ealaíne agus scannánaíochta ag Éirinn<br />
agus tá tionchar <strong>do</strong>mhanda aici i gcónaí i ndáil le raon leathan gníomhaíochtaí sna réimsí<br />
sin. Taobh amuigh den ról tráchtála agus den acmhainn turasóireachta atá ann, tá ról níos<br />
tábhachtaí fós le comhlíonadh ag an earnáil Ealaíon maidir le pobail agus daoine a tharraingt le<br />
chéile. Tacaíocht thábhachtach rialtais is ea spás a chruthú inar féidir le pobail iad féin a chur in<br />
iúl agus d’ealaíontóirí ábalta rath a bhaint amach agus bláthú.<br />
- Ceapfaimid ár straitéis Ealaíon ar bhonn trí phrionsabal:<br />
• Neamhspleáchas an phobail ealaíon a chosaint;<br />
• Múnla maoiniúcháin atá cobhsaí, inbhuanaithe agus daingean a chinntiú <strong>do</strong> na healaíona;<br />
• Rannpháirteachas iomlán agus tairbhe iomlán a chinntiú <strong>do</strong>n phobal a mhéid a bhaineann<br />
le húsáid an mhaoiniúcháin ón Stát.<br />
- Chun straitéis uilechuimsitheach Ealaíon, ina n-áirítear gach pobal, a chur i bhfeidhm,<br />
déanfaimid an méid seo a leanas:<br />
• A chinntiú go gcuireann Údaráis Áitiúla plean gnímh áitiúil ealaíon i bhfeidhm, ar plean é a<br />
théann chun tairbhe <strong>do</strong> phobail agus d’ealaíontóirí áitiúla agus a thugann na healaíona go<br />
díreach os comhair an phobail;<br />
• Féinriail Chultúr <strong>Éire</strong>ann a athbhunú mar eintiteas neamhspleách agus méadú €2.3m sa<br />
bhliain a dhéanamh ar an maoiniúchán chun ealaíona agus cultúr na h<strong>Éire</strong>ann a chur chun<br />
cinn ar bhonn idirnáisiúnta;<br />
• Cosaint a thabhairt <strong>do</strong> “prionsabal na neamhthuilleamaíochta” ar dá réir a dhéantar uathriail<br />
pholaitíochta na Comhairle Ealaíon a chur chun cinn maidir le eisíoc maoiniúcháin stáit le<br />
healaíontóirí agus le heagraíochtaí ealaíon;<br />
• Neamhspleáchas na bhForas Cultúir Náisiúnta a ráthú;<br />
• An soláthar atá ann <strong>do</strong> chúrsaí ealaíon inár gcóras oideachais a fheabhsú agus, go háirithe,<br />
méadú a dhéanamh ar an soláthar atá ann <strong>do</strong> cheol i mbunscoileanna trí mhaoiniúchán<br />
méadaithe a chur ar fáil i leith na tacaíochta a thugann an Chomhairle Ealaíon <strong>do</strong> na<br />
hEalaíona i gcláir scoile. Déanfaimid maoiniúchán breise €2m a leithroinnt in aghaidh na<br />
bliana chun na críche sin;<br />
• Méadú €10m sa bhliain a dhéanamh ar mhaoiniúchán na Comhairle Ealaíon,<br />
• Méadú €5m sa bhliain a dhéanamh ar an maoiniúchán <strong>do</strong>n Chomhairle Oidhreachta.<br />
97
(ix) Ár dteanga náisiúnta a chosaint & a fhorbairt<br />
Is seoid chultúir as cuimse í ár dteanga náisiúnta. Tar éis céad bliain ó bunaíodh ár bPoblacht, tá<br />
tábhacht ar leith ag an ngá le hathnuachan a dhéanamh ar na hiarrachtaí chun úsáid na Gaeilge<br />
a dhaingniú agus a fhorbairt. Ar an drochuair, níl aon fhíorthiomantas ag an rialtas reatha i leith<br />
na teanga ná i leith cosaint a thabhairt <strong>do</strong> chearta teanga. Tá ísliú céime tugtha <strong>do</strong> stádas na<br />
Gaeilge, ar bhonn leanúnach ag Fine Gael agus ag Páirtí an Lucht Oibre Ní mór ceannaireacht<br />
agus maoiniúchán leanúnach a bheith ann chun straitéis uaillmhianach <strong>do</strong>n Ghaeilge a chur i<br />
bhfeidhm go rathúil. Déanfaimidne an cheannaireacht sin a léiriú agus sinn i mbun an rialtais.<br />
Déanfaimid:<br />
- Aire sinsearach a cheapadh agus freagracht phríomha air/uirthi as gnóthaí Gaeltachta agus<br />
Gaeilge.<br />
- Coiste iomlán Oireachtais a bhunú agus freagracht air as gnóthaí Gaeltachta agus Gaeilge.<br />
- Aghaidh a thabhairt ar na deacrachtaí maoiniúcháin atá ag Foras na Gaeilge agus ag<br />
Údarás na Gaeltachta trí acmhainní breise a chur ar fáil. Déanfaimid €3m breise sa bhliain a<br />
leithroinnt maidir le cur i bhfeidhm leanúnach na straitéise <strong>do</strong>n Ghaeilge agus úsáidfear €3m<br />
den chaiteachas reatha le haghaidh tionscadal faoi Údarás na Gaeltachta.<br />
- Tabharfar tacaíocht d’oifig an Choimisinéara Teanga, cosnófar a neamhspleáchas, agus<br />
tabharfar isteach reachtaíocht chun Acht na dTeangacha Oifigiúla a neartú agus chun<br />
reachtaíocht teanga a dhéanamh níos éifeachtaí.<br />
- Cinnteofar go leanann an Ghaeilge de bheith i gcroílár Churaclam an Teastais Shóisearaigh<br />
agus na hArdteistiméireachta. De bhreis air sin, táimid tiomanta freisin i leith scrúdú<br />
a dhéanamh ar an bhféidearthacht go dtabharfar isteach dara rogha teanga san<br />
Ardteistiméireacht agus sa Teastas Sóisearach chun freastal go sonrach ar riachtanais<br />
cainteoirí dúchais agus cainteoirí líofa eile agus chun a chinntiú go mbíonn saoirse agus<br />
acmhainní ag scoileanna Gaeltachta chun Gaeilge a mhúineadh <strong>do</strong> chainteoirí dúchais ar<br />
mhodh atá oiriúnach agus éifeachtach.<br />
- Cuirfear leis an aitheantas oifigiúil atá ag an nGaeilge mar theanga oibre de chuid an AE.<br />
Oibreoimis chun a chinntiú go bhfuil cothroime gradaim iomlán ag an nGaeilge i gcomparáid<br />
le teangacha eile de chuid an AE.<br />
(x) Tionscnamh athchóirithe “Oireachtas <strong>do</strong>n 21ú hAois” a chur i bhfeidhm<br />
Déanfaimid athchóiriú ar an Oireachtas le go n-oirfidh sé d’Éirinn sa 21ú haois trí roinnt beart<br />
cuimsitheach a bheidh leagtha amach inár dtionscnamh “Oireachtas <strong>do</strong>n 21ú hAois”.<br />
Sa chéad Dáil eile déanfaimid an méid seo a leanas:<br />
- Oifig nua Formhaoirseachta Beartais agus Eacnamaíochta a bhunú faoi choimirce na<br />
Comhairle Comhairlí Buiséadaí. Oibreofar an oifig sin ar bhealach atá comhchosúil leis an<br />
Congressional Budget Office i Stáit Aontaithe Mheiriceá (USA) nó san Office for Budget<br />
Responsibility sa Ríocht Aontaithe (UK). Beidh cumhacht ag an oifig costáil neamhspleách<br />
a dhéanamh ar thograí beartais a dhéanann páirtithe polaitíochta. €2m sa bhliain a bheadh<br />
98
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
ann mar leithroinnt bhliantúil bhuiséid chuige sin.<br />
- Reachtaíocht a leasú chun ligean <strong>do</strong> dhaoine nach comhaltaí den Oireachtas iad post mar<br />
Aire Stáit a shealbhú (tugtar ‘Rúnaí Stáit’ ar an bpost sin sa chuid is mó tíortha).<br />
- A chinntiú gur ceart go mbeadh ar dhuine atá molta ag an Taoiseach chun oifig den sórt sin<br />
a shealbhú láithriú os comhair éisteachta daingniúcháin i gcoiste agus go mbeadh vóta ina<br />
leith sa Dáil laistigh de cheithre seachtaine ón tráth a moltar é/í.<br />
- Oifig na gComhairleoirí Dlí a neartú agus a chumhachtú di tuairimí neamhspleácha a fhoilsiú<br />
faoi nithe ar ina leith nach bhfuil tuairim an Ard-Aighne ar fáil.<br />
- Athchóiriú a dhéanamh ar Bhuan-Orduithe na Dála chun neamhspleáchas an rialtais a neartú.<br />
- A chinntiú go ndéantar cathaoirligh na gcoistí go léir a leithroinnt idir grúpaí ar bhonn<br />
phróiseas leithroinnte cionmhaire d’Hondt.<br />
- Socrú a dhéanamh go ndéanfaidh an coiste a mbeidh formhaoirseacht á déanamh aige<br />
ar ranna rialtais athbhreithniú ar obair na roinne a fhoilsiú, agus é bunaithe ar thaighde a<br />
bheidh déanta ag an Oifig Formhaoirseachta Beartais agus Eacnamaíochta.<br />
De bhreis air sin, creidimid gur ceart go mbeadh deis ag an bpobal vóta a chaitheamh ar<br />
athchóirithe de chineál radacach ar ár gcóras polaitíochta a d’fhágfadh go mbeadh sé i<br />
gcomhréir le daonlathais inchomparáide eile agus go mbeadh an réimse polaitíochta agus<br />
rialtais níos saineolaíche, níos éifeachtaí agus níos neamhspleáiche. Déanfaimid:<br />
- Reifreann a mholadh chun córas liosta mheasctha/PR-STV a thabhairt isteach.<br />
- Tús a chur le hathchóiriú na comh-aireachta chun an rialtas a scaradh ón bparlaimint agus,<br />
go háirithe, chun cead a thabhairt saineolaithe seachtracha a cheapadh mar Airí agus chun<br />
gur féidir malartaigh a chur in ionad Airí san Oireachtas. Leanfaí den cheanglas ar dá réir nach<br />
mór d’Airí ceadú a fháil ón Dáil, freastal a dhéanamh, ceisteanna a fhreagairt agus páirt a<br />
ghlacadh i ndíospóireachtaí ach ní bheadh vóta acu.<br />
- Cead a thabhairt maidir le daoine nach comhaltaí den Oireachtas iad a cheapadh chun<br />
fónamh mar airí.<br />
- Moltaí an Ghrúpa Oibre ar Leasú an tSeanaid 2015 a chur i bhfeidhm.<br />
99
Pobal láidir uile-<strong>Éire</strong>ann a bhunú<br />
Le cúig bliana anuas tá staid parailíse ann in Stormont gan trácht ar fhaillí chomhráthóirí<br />
chomhaontú Aoine an Chéasta, is é sin le rá, rialtais na h<strong>Éire</strong>ann agus na Breataine. Is féidir<br />
mothúchán forleatach na míbhaile a bhfuil an bonn bainte d’acmhainn Thuaisceart <strong>Éire</strong>ann aici<br />
le feiceáil i ndíghrádú na n-institiúidí Thuaidh-Theas ag an rialtas seo. Tá gá práinneach leis na<br />
hinstitiúidí a bunaíodh leis an gcomhaontú a athspreagadh agus le síocháin bhuan a bhunú i<br />
dTuaisceart <strong>Éire</strong>ann. Ní mór dúinn a chinntiú go bhfuil níos mó i gceist leis an bpróiseas síochána<br />
ná deireadh a bheith curtha le foréigean.<br />
Bhí Fianna Fáil tiomanta i gcónaí, agus táimid fós tiomanta, i leith aontacht stairiúil ár n-oileáin<br />
mar stát aonair a bhaint amach. Murab ionann agus an rialtas seo, ní dhéanfaidh Fianna Fáil<br />
saincheist Thuaisceart <strong>Éire</strong>ann a dhíghrádú riamh. Ciallaíonn <strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong> comhar leathan<br />
marthanach a bheith ann idir an dá thaobh den teorainn agus iarracht a dhéanamh teacht ar<br />
aontú ár bhfearainn ar mhodh síochánta, comhthoiliúil.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Crios Forbartha Eacnamaíochta a bhunú thart ar an teorainn chun fás a<br />
chothú i réigiún na teorann<br />
Tá sraith bagairtí agus deiseanna sainiúla ann i gcrios na Teorann. Mar thoradh ar thionchar na<br />
dTrioblóidí ar an mbonneagar, agus mar thoradh ar leithlisiú geografach, cruthaíodh meascán<br />
uathúil saincheisteanna nach mór aghaidh a thabhairt orthu. Is ionann aitheantas a thabhairt<br />
<strong>do</strong>n tsraith áirithe riachtanas sin agus a rá nach mór crios nua forbartha trasteorann a fhorbairt<br />
chun an geilleagar sa cheantar sin a athbheochan. Tá ciste tosaigh €3.5m curtha ar leataobh<br />
againn <strong>do</strong>n Chrios.<br />
- Bunóimid Crios Forbartha Trasteorann ina gcuimseofar roinnt gnéithe nua:<br />
• Beidh Fóram Chrios Forbartha na Teorann ann chun aghaidh a thabhairt ar<br />
shaincheisteanna a thagann chun cinn idir na comhlachtaí iomchuí<br />
• Beidh Daoine Mór le Rá i réimse an Tionscail ann chun gnó a chur chun cinn agus chun<br />
infheistíocht a mhealladh<br />
• Beidh Tuarascáil Bhliantúil ann chun trédhearcacht a chinntiú<br />
• Déanfar infheistíocht chomhtháite i mbonneagar amhail an A5 agus Droichead Chaol Uisce<br />
a chríochnú.<br />
• Beidh Cur Chun Cinn trádála Trasteorann ann i gcomhar le Intertrade Ireland, le Invest NI<br />
agus leis an Údarás Forbartha Tionscail (IDA).<br />
(ii) Comhthionscnaimh de chuid Intertrade Ireland, an Údaráis Forbartha<br />
Tionscail (IDA) agus Invest NI a sheoladh chun infheistíocht<br />
idirnáisiúnta a mhealladh<br />
Le comhaontú Theach Stormont, leagadh amach creat nua i ndáil leis an ráta cánach corparáide<br />
100
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
i dTuaisceart <strong>Éire</strong>ann a laghdú chuig an ráta céanna atá ann sa Phoblacht, is é sin, 12.5%. Is deis<br />
é sin <strong>do</strong>n Phoblacht agus is dúshlán é freisin. Tá acmhainn shuntasach forbartha ag an Údarás<br />
Forbartha Tionscail (IDA) agus tá clú <strong>do</strong>mhanda bainte amach aige i ndáil lena chumas chun<br />
infheistíocht idirnáisiúnta a mhealladh go hÉirinn. Trí leas a bhaint as an taithí sin agus trí chur<br />
leis an obair atá déanta ag Intertrade Ireland agus ag Invest NI, beidh deis ann chun infheistíocht<br />
a mhealladh ó áiteanna ar fud oileán iomlán na h<strong>Éire</strong>ann.<br />
- Seolfaimid tuilleadh comh-mhisean trádála, agus an tÚdarás Forbartha Tionscail, Invest NI<br />
agus Intertrade Ireland páirteach iontu, chun geilleagar uile-<strong>Éire</strong>ann a mhargú agus chun<br />
tuilleadh infheistíochta mhealladh ó áiteanna ar fud na h<strong>Éire</strong>ann.<br />
(iii) An Chonair Thoir a fhorbairt sa Straitéis Náisiúnta Spásúlachta nua<br />
Is ceart go mbeadh na naisc idir moil eacnamaíochta Bhaile Átha Cliath agus Bhéal Feirste<br />
ina gcuid lárnach de phleanáil spásúlachta ar an oileán. Chun fás a spreagadh agus chun<br />
infheistíocht a éascú, tá sé riachtanach iarrachtaí comhordaithe chun bóithre, an córas iarnróid<br />
agus an córas iompair phoiblí a nascadh le chéile. Croíchuid de sin is ea uasmhéadú a dhéanamh<br />
ar úsáid Aerfort Bhaile Átha Cliath mar phríomh-mhol idirnáisiúnta <strong>do</strong>n réigiún ar fad. Is<br />
ionann an Straitéis Náisiúnta Spásúlachta nua agus deis iontach chun a chinntiú go mbíonn<br />
smaointeoireacht chomhtháite ann sa Tuaisceart agus sa Deisceart maidir leis an bpleanáil<br />
fhadtéarmach <strong>do</strong>n réigiún.<br />
- Cinnteoimid go neartófar an Straitéis Náisiúnta Spásúlachta nua le go mbeidh uasmhéadú<br />
chumas na Conaire Thoir mar spreagthóir fáis san áireamh ann.<br />
(iv) Maoiniúchán a fháil chun an A5 a chríochnú go hiomlán<br />
Mar chuid de Chomhaontú Chill Rímhinn sa bhliain 2006, rinne Rialtas na Breataine maoiniúchán<br />
£330m a chur ar leataobh go sonrach chun an A5 ó Dhoire go hAchadh na Cloiche a thógáil. Tá<br />
an bóthar nua sin ina chuid dhílis den obair a bhaineann le geilleagar trasteorann níos láidre a<br />
bhunú idir Doire agus Dún na nGall. Ach tharla moilleanna airgeadais agus bacainní pleanála<br />
i leith an tionscadail. Ní dhearnadh an maoiniúchán atá riachtanach <strong>do</strong>n tionscadal a chur i<br />
leataobh i gcomhaontú athnuaite Theach Stormont. Le linn ré an chéad rialtais eile, déanfaimid<br />
€98m a infheistiú chun an tionscadal a fhorbairt.<br />
- Tabharfaimid tús áite d’obair i gcomhar le Rialtas na Breataine agus le Feidhmeannas<br />
Thuaisceart <strong>Éire</strong>ann, chun a chinntiú go dtógfar an A5 agus go mbaintear amach a chumas<br />
iomlán feadh réigiún na teorann.<br />
(v) Droichead Chaol Uisce a thógáil<br />
Tá droichead Chaol Uisce idir Corr na Muclach, gar <strong>do</strong>n Ó Méith, Co. Lú, agus Caol Uisce, gar <strong>do</strong>n<br />
Phointe, Co. an Dúin, ina chuid an-tábhachtach den bhonneagar ó thaobh forbairt a dhéanamh<br />
ar an ngeilleagar i gContaetha an Dúin agus Lú. Is ionad mór sa cheantar é freisin i dtaca le cúrsaí<br />
athmhuintearais de.<br />
101
- Táimid tiomanta i leith droichead Chaol Uisce a thógáil. I rith na bliana 2016, tar éis pléite le<br />
Feidhmeannas Thuaisceart <strong>Éire</strong>ann agus leis an gCoimisiún Eorpach, cuirfimid bailchríoch ar<br />
an maoiniúchán atá ag teastáil. Tá €20m curtha ar leataobh againn <strong>do</strong>n tionscadal seo.<br />
(vi) Seirbhísí Sláinte comhroinnte a mhéadú<br />
Ar oileán ina bhfuil daonra corradh beag le 6m duine, tá acmhainn an-mhór ann maidir<br />
le seirbhísí comhroinnte i dtaca le fíorbharainneachtaí scála a bhaint amach. Seachas<br />
infheistíochtaí agus acmhainní a dhúbailt, ní mór dúinn bealach nua a aimsiú chun an leas is<br />
mó is féidir a bhaint as seirbhís sláinte an oileáin. Beidh sé sin tábhachtach go háirithe i réigiún<br />
na teorann ach beidh tábhacht leis freisin sna príomhionaid chúraim i mBaile Átha Cliath agus i<br />
mBéal Feirste áit a bhfuil gá le sainchóireáil.<br />
- Déanfaimid prótacail nua a fhorbairt le haghaidh seirbhísí comhroinnte sláinte Thuaidh-Theas<br />
agus cinnteoimid go mbeidh gné Thuaidh-Theas ann i bpleananna infheistíochta amach<br />
anseo. De bhreis air sin, déanfar feachtas faisnéise poiblí a sheoladh lena chinntiú go bhfuil<br />
othair ar an eolas faoina gcearta chun leas a bhaint as seirbhísí i dTuaisceart <strong>Éire</strong>ann, ina cháil<br />
mar chuid den Aontas Eorpach (AE).<br />
(vii) Naisc Oideachais a bhunú le hInstitiúidí Teicneolaíochta Dhún Dealgan<br />
agus Leitir Ceanainn chomh maith le hollscoileanna a oscailt <strong>do</strong> níos<br />
mó mac léinn as áiteanna trasna na teorann<br />
Ní ceart go mbeadh an teorainn ina bacainn maidir le mic léinn a bhíonn ag iarradh dul isteach<br />
i lárionaid oideachais áirithe. Is ceart <strong>do</strong> lárionaid Institiúide Teicneolaíochta feadh na teorann<br />
comhchúrsaí a fhorbairt i gcomhar lena gcomhinstitiúidí sa Tuaisceart. Mar gheall ar athruithe ar<br />
an tslí ina ríomhtar pointí A-Leibhéil, tá laghdú tagtha ar leibhéal rannpháirtíochta mac léinn ón<br />
Tuaisceart in Ollscoileanna sa Deisceart. Déanfaimid:<br />
- Spreagadh a thabhairt d’ollscoileanna an córas ríofa A-Leibhéil a athchothromú lena chinntiú<br />
gur féidir le mic léinn an Tuaiscirt rochtain a fháil ar chúrsaí i ngach ollscoil ar fud na tíre.<br />
- Cúnamh a thabhairt d’Institiúidí Teicneolaíochta i réigiún na teorann chun cúrsaí trasteorann<br />
agus comhthionscnaimh a fhorbairt.<br />
(viii) Naisc Iompair Phoiblí a mhéadú<br />
Tá tábhacht ag naisc fheabhsaithe iompair phoiblí i dtaca le ceangail níos láidre eacnamaíochta<br />
agus turasóireachta a bhunú idir an Tuaisceart agus an Deisceart. Trí cheangail níos láidre<br />
bus agus iarnróid a chur ar fáil, chomh maith le huasmhéadú a dhéanamh ar úsáid aerfort<br />
Bhaile Átha Cliath mar mhol lárnach idirnáisiúnta <strong>do</strong>n tír, cuirfear borradh faoi ghníomhaíocht<br />
eacnamaíochta. Is ionann bearta praiticiúla, amhail laghdú a dhéanamh ar an am a thógann an<br />
Enterprise chun an turas a dhéanamh ó Bhéal Feirste go stáisiún Uí Chonghaile, agus léiriú soiléir<br />
ag an dá dhlínse gur tosaíocht thábhachtach í naisc níos láidre a bhunú.<br />
102
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
- Leanfaimid d’fhorbairt a dhéanamh ar an líne iarnróid Thuaidh-Theas agus d’infheistíocht a<br />
dhéanamh i seirbhísí bus ó Bhaile Átha Cliath go Béal Feirste, agus aerfort Bhaile Átha Cliath á<br />
chur san áireamh.<br />
(ix) Oibriú chun Brexit a sheachaint<br />
D’fhéadfadh sé go dtiocfaidh athrú sainitheach ar chaidreamh idir an Bhreatain agus <strong>Éire</strong> mar<br />
thoradh ar an reifreann atá le bheith ann sa Ríocht Aontaithe (UK) maidir le ballraíocht san<br />
Aontas Eorpach (EU) agus ar na caibidlíochtaí ar siúl dá bharr sin. Dá ndéanfaí balla nua rialachán<br />
a chur i bhfeidhm ó Dhoire go dtí an tIúr bhuailfí buille trom ar na hiarrachtaí atá á ndéanamh<br />
le tamall de bhlianta i ndáil le comhréiteach trasteorann agus le fás. Dá bhfágfadh an Bhreatain<br />
an tAontas Eorpach, chuirfí deireadh leis an gcomhthuiscint ar tríthi a éascaíodh cuid mhór den<br />
dul chun cinn i dTuaisceart <strong>Éire</strong>ann. Ní chun leas na h<strong>Éire</strong>ann é ligean dár gcomhpháirtí trádála is<br />
mó, arb é an t-aon stát amháin é a bhfuil teorainn talún aige linn, imeacht as an Aontas Eorpach.<br />
- Cé nach mbeidh páirt á glacadh againn sa reifreann i ndlínse eile, déanfaimid, mar pháirtí, ár<br />
seasamh a chur in iúl go soiléir á rá gur ceart <strong>do</strong> Thuaisceart <strong>Éire</strong>ann vótáil ar son fanacht san<br />
Aontas Eorpach.<br />
(x) Ionadaíocht shonrach sa Seanad a éascú <strong>do</strong> dhaoine ó Thuaisceart<br />
<strong>Éire</strong>ann<br />
Is ceart gur chuid bhunúsach dár gcóras polaitíochta é ionadaíocht san Oireachtas thar ceann<br />
ghuth na nAontachtaithe. Bunaíodh an Teach Uachtarach chun ionadaíocht a leathnú agus le<br />
go bhféadfaí tuairimí a chur in iúl nach bhfaighfí éisteacht sa Pharlaimint seachas sin. Is é atá i<br />
gcóras ainmniúcháin an Taoisigh ná socrú bunreachtúil atá ann cheana féin ar féidir é a úsáid<br />
chun a chinntiú go dtugtar deis <strong>do</strong> ghuthanna ón bpobal Aontachtach a dtuairimí a chur in iúl<br />
san Oireachtas.<br />
- Trí leas a bhaint as ainmniúcháin an Taoisigh, cinnteoimid go mbeidh ionadaíocht ag<br />
Tuaisceart <strong>Éire</strong>ann san Oireachtas.<br />
(xi) Cead a thabhairt <strong>do</strong> gach saoránach <strong>Éire</strong>annach vóta a chaitheamh i<br />
dToghcháin Uachtaráin<br />
Is pearsa thábhachtach polaitíochta agus cultúir an tUachtarán <strong>do</strong>n stát agus <strong>do</strong>n náisiún.<br />
Mar phearsa idirnáisiúnta, is ionann post an Uachtaráin agus lárphointe cultúir <strong>do</strong>n Diaspóra<br />
agus dóibh sin ar fad a ar fud an <strong>do</strong>mhain gurbh <strong>Éire</strong>annaigh iad. Is ceart go mbeadh ceart ag<br />
saoránaigh <strong>Éire</strong>annacha i dTuaisceart <strong>Éire</strong>ann vóta a chaitheamh sa toghchán tábhachtach seo.<br />
- Táimid tiomanta i leith moladh a chur os comhair an phobail i ndáil leis an gceart vótála i<br />
dtoghcháin Uachtaráin a leathnú chuig saoránaigh <strong>Éire</strong>annacha a bhfuil cónaí orthu thar lear,<br />
lena n-áirítear saoránaigh <strong>Éire</strong>annacha i dTuaisceart <strong>Éire</strong>ann.<br />
103
(xii) Dul i ngleic le seicteachas<br />
Tá plá an tseicteachais ann fós i bpobail imeallaithe i dTuaisceart <strong>Éire</strong>ann. Mar shiomptóm den<br />
pharailís agus den ghéarchéim atá ag plúchadh na gcomhlachtaí polaitíochta i dTuaisceart<br />
<strong>Éire</strong>ann, leanann an seicteachas de líon rómhór pobal ar fad a mhilleadh. Chun cumas<br />
chomhaontú Aoine an Chéasta a athbheochan, rachaimid i ngleic le teannais sheicteacha a<br />
chuireann isteach go mór ar dhul chun cinn. Cumasóidh sé sin <strong>do</strong> phobail uile Thuaisceart<br />
<strong>Éire</strong>ann bisiú agus rath a bhaint amach.<br />
- Déanfaimid méadú €2.3m ar mhaoiniúchán an chiste Síochána agus Athmhuintearais mar<br />
chuidiú maidir le caidreamh níos fearr a bhunú idir pobail dheighilte.<br />
(xiii) An Ghníomhaireacht Choireachta Trasteorann a fhorbairt<br />
Mar thoradh ar thuarascáil MI5/PSNI maidir leis an IRA Sealadach a bheith ar marthain i gcónaí<br />
agus maidir le rannpháirtíocht a mball i ngníomhaíochtaí coireachta, tá comhartha soiléir ann ar<br />
an ngá le déileáil le plá an pharaimíleatachais. Tá gá ar leith leis sin i réigiún na teorann a bhfuil<br />
líon sonrach riachtanas aige de bharr cúrsaí geografaíochta, cúrsaí staire, agus an chomhthéacs<br />
geopholaitíochta atá ann. Mar atá comhaontaithe sa chomhaontú athnuaite dar teideal “Tús<br />
Nua”, dhéanfadh an ghníomhaireacht nua coireachta trasteorann, a mbeadh scóip den tsamhail<br />
chéanna leis an mBiúró um Shócmhainní Coiriúla aici, fórsaí póilíneachta ón dá thaobh den<br />
teorainn, oifigigh cánach ioncaim agus gníomhaireachtaí Cosanta Comhshaoil a chomhtháthú<br />
le chéile. Ar an tslí sin, beifear in ann aghaidh a thabhairt ar na fadhbanna a bhaineann le<br />
coireacht pharaimíleatach sa cheantar tríd an mbonn a bhaint de na coirpigh atá ag gabháil <strong>do</strong>n<br />
choireacht seo.<br />
- Déanfaimid an Ghníomhaireacht Choireachta Trasteorann a fhorbairt, agus acmhainní a<br />
thabhairt di, chun dul i ngleic le gáinneáil ar bhreosla agus le smuigleáil neamhdhleathach<br />
feadh cheantar na teorann.<br />
104
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
<strong>Éire</strong> mar ghuth láidir sa phobal <strong>do</strong>mhanda<br />
Déanfaimid:<br />
(i) An Comhrac i gcoinne Athrú Aeráide<br />
Is féidir tionchar an athraithe aeráide a fheiceáil ar fud an <strong>do</strong>mhain. Tá oibleagáid mhorálta agus<br />
phoiblí orainn <strong>do</strong>mhan níos fearr a chur ar aghaidh chuig na glúnta a thiocfaidh inár ndiaidh<br />
díreach mar a rinne na glúnta a bhí ann romhainn. Is ionann an t-athrú aeráide agus bagairt<br />
eiseach ar an oibleagáid bhunúsach sin. Trí Chomhaontú Pháras maidir leis an Athrú Aeráide, tá<br />
leathnú déanta ar uaillmhian an phobail idirnáisiúnta agus ní mór d’Éirinn ról iomlán a bheith<br />
aici i ndáil le cuidiú a thabhairt chun cuspóirí an chomhaontaithe a bhaint amach. De bhreis<br />
air sin, tá oibleagáid mhorálta orainn cúnamh a thabhairt <strong>do</strong> thíortha i mbéal forbartha le linn<br />
dóibh todhchaí inbhuanaithe a réiteach dóibh féin. Déanfaimid:<br />
- A chinntiú go dtacaíonn an tAontas Eorpach le beartais chiallmhara, inbhuanaithe maidir<br />
le fuinneamh in-athnuaite ar leibhéal na hEorpa. Creidimid nach mór <strong>do</strong>n Eoraip tús áite a<br />
ghlacadh sa chomhrac i gcoinne athrú aeráide.<br />
- Oibreofar ar leibhéal an Aontais Eorpaigh chun a chinntiú go ndéanann ár gcuid<br />
comhpháirtithe idirnáisiúnta de réir a ngealltanas chun laghdú a dhéanamh, ar bhonn<br />
idirnáisiúnta, ar chúiseanna an athraithe aeráide. Le linn beartais maidir le dul i ngleic<br />
le hathrú aeráide a chur i bhfeidhm, ní mór a chinntiú go dtugtar cosaint <strong>do</strong> chórais<br />
inbhuanaithe táirgthe bia, ar córais iad atá fíorthábhachtach sa chomhrac i gcoinne ocrais<br />
agus míchothú.<br />
- Méadú €13m a dhéanamh ar mhaoiniúchán an Chiste Fuinnimh Ghlais lena chinntiú go<br />
mbeidh <strong>Éire</strong> in ann a hoibleagáidí i dtaca le ceartas aeráide de a chomhlíonadh.<br />
(ii) Pearsanra Óglaigh na h<strong>Éire</strong>ann a leathnú chuig 10,5000 agus pearsanra na<br />
nÓglach Cúltaca (RDF) a leathnú chuig 4,000<br />
Gníomhaíonn Óglaigh na h<strong>Éire</strong>ann mar ráthóir cheannasacht an Stáit agus comhlíonann siad<br />
ról lárnach i ndáil le róil agus tascanna a shannann an Rialtas dóibh. Léiríonn bagairtí iolracha<br />
<strong>do</strong>mhanda, amhail an méadú mór ar ainghníomhartha sceimhlitheoireachta san Eoraip, go<br />
bhfuil gá le fórsa cosanta a bhfuil acmhainní aige chun aghaidh a thabhairt ar bhagairt atá ag<br />
athrú go gasta. Ach, mar thoradh ar líon foirne laghdaithe, ar imeallú na nÓglach Cúltaca (RDF)<br />
agus ar éagothromaíocht gheografach dháileadh an phearsanra, tá laghdú tagtha ar a ról poiblí.<br />
Déanfaimid:<br />
- Méadú 10,500 duine a dhéanamh ar líon foirne an Fhórsa, san Arm, san Aerchór agus sa<br />
tSeirbhís Chabhlaigh le chéile, thar thréimhse cúig bliana, ar chostas €22m. Mar chuid de sin,<br />
áirítear an tArm a athbhunú ina struchtúr trí bhriogáid trí 4ú Briogáid an Iarthair a chur ar bun<br />
arís, agus í lonnaithe i nDún Chostúim, Baile Átha Luain.<br />
- Rialú ar earcaíocht a chineachadh chuig na hÓglaigh Chúltaca arís chun an líon foirne a<br />
mhéadú go 4,000, agus infheistíocht €1.7m ann chuige sin. Rachaimid go gníomhach i<br />
mbun an Cúltaca a athbheochan trí leathnú a dhéanamh ar an limistéar geografach ina<br />
105
hfeidhmíonn sé lena chinntiú go mbeidh aonad den Chúltaca ar fáil <strong>do</strong> gach saoránach,<br />
agus é lonnaithe cóngarach dá dtithe cónaithe.<br />
(iii) Ár stádas Neodrachta a choimeád ar bun<br />
Tá traidisiún fada uasal neodrachta dearfaí ag Éirinn agus chumasaigh an traidisiún sin dúinn<br />
ról tábhachtach a bheith againn mar choimeádaithe síochána ar fud an <strong>do</strong>mhain. D’fhág an<br />
traidisiún sin gurbh fhusa dúinn a bheith ar thús cadhnaíochta i ndáil le tionscnaimh éagsúla<br />
amhail neamhiomadú núicléach agus an cosc ar chnuas-mhuinisin.<br />
- Coimeádfaimid ár stádas neodrachta ar bun mar bhunchloch ár mbeartais Gnóthaí<br />
Eachtracha.<br />
(iv) Teagmháil leis an Diaspóra a athnuachan<br />
Bhí ár gcuid pobal eisimirceach thar lear nasctha go dlúth i gcónaí le rath nó le mírath an<br />
oileáin seo agus beidh go deo. Ó thaobh cúrsaí cultúir, eacnamaíochta agus polaitíochta de is<br />
acmhainn an-luachmhar iad. Go háirithe, tá oibleagáid orainn i leith pobail daoine scothaosta,<br />
leochaileacha. Déanfaimid:<br />
- Méadú €3.5m a dhéanamh ar Mhaoiniúchán <strong>do</strong>n Chlár Tacaíochta Eisimirceach (ESP) agus an<br />
tsuim sin a chur ar leataobh d’aon toisc chun a chinntiú go dtugtar tacaíocht <strong>do</strong> na daoine is<br />
leochailí de chuid ár bpobal thar lear.<br />
- Post mar Aire Stáit <strong>do</strong>n Diaspóra a choimeád ar marthain.<br />
(v) Cúnamh Forbartha Thar Lear a mhéadú<br />
Tá stair fhada shaibhir ag Éirinn maidir le cúnamh a thabhairt <strong>do</strong> thíortha i mbéal forbartha trí<br />
seirbhísí sláinte agus oideachais a sholáthraíonn misinéirí agus eagraíochtaí neamhrialtasacha. Is<br />
ceart d’Éirinn leanúint den traidisiún láidir sin trí fhéachaint lenár naisc oideachais, polaitíochta<br />
agus eacnamaíochta le codanna den <strong>do</strong>mhan atá i mbéal forbartha a fhorbairt tuilleadh.<br />
Déanfaimid:<br />
- Gealltanas a thabhairt go leanfaidh <strong>Éire</strong> de bheith ina ceannaire <strong>do</strong>mhanda i réimse an<br />
chúnaimh forbartha agus oibriú chun sprioc na Náisiún Aontaithe (UN) a bhaint amach.<br />
Caithfimid €100m breise ar Chúnamh Forbartha Thar Lear chun an aidhm sin a bhaint amach.<br />
- Deimhin a dhéanamh de nach ndéanfar cúnamh a thugann <strong>Éire</strong> a dheonú ach amháin<br />
<strong>do</strong> thíortha a bhfuil cuntasacht agus trédhearcacht léirithe acu. Chomh maith leis sin, ní<br />
mór <strong>do</strong> na Gníomhaireachtaí a thairbhíonn ó Chúnamh <strong>Éire</strong>ann a thaispeáint gurb iad na<br />
daoine is mó gá fhaigheann an t-airgead a thugtar <strong>do</strong> na gníomhaireachtaí sin. Ní mór <strong>do</strong> na<br />
Gníomhaireachtaí sin tuarascáil iomlán bhliantúil, mar aon le ráitis airgeadais, a ullmhú agus<br />
na háiteanna ina gcaitear an maoiniúchán a bheith leagtha amach sa tuarascáil sin.<br />
106
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
(vi) Aghaidh a thabhairt ar ghéarchéim na n-imirceach<br />
Tá dúshlán mór de chineál daonnúil agus polaitiúil ann san Eoraip mar thoradh ar na leibhéil<br />
as cuimse imirceach agus dídeanaithe atá ag teitheadh ó réigiúin sa Mheánoirthear agus<br />
i dTuaisceart na hAfraice atá réabtha ag cogaíocht. Ní mór d’Éirinn a bheith páirteach sna<br />
hiarrachtaí chun cúnamh a thabhairt dóibh siúd a bhfuil dídean á lorg acu agus chun cuidiú<br />
a thabhairt i gcampaí líne tosaigh. Ní mór na tacaíochtaí atá ag teastáil i ndáil le comhtháthú<br />
iomlán isteach i sochaí na h<strong>Éire</strong>ann a thabhairt <strong>do</strong> dhídeanaithe atá lonnaithe anseo in Éirinn<br />
agus <strong>do</strong> na pobail ina bhfuil siad lonnaithe. Déanfaimid:<br />
- Oibriú lenár gcuid comhghleacaithe san Aontas Eorpach agus leis an bpobal idirnáisiúnta<br />
chun cuidiú a thabhairt maidir le deireadh a chur leis an gcogadh cathartha a bhfuil<br />
díchobhsú á dhéanamh ar an tSiria aige agus arb é is cúis le géarchéim na ndídeanaithe.<br />
- Tacú le leathnú suntasach an chúnaimh chuig dídeanaithe i gcampaí sa Mheánoirthear,<br />
lena n-áirítear tuilleadh maoiniúcháin ón Aontas Eorpach a chur ar fáil chun na críche sin.<br />
Déanfaimid maoiniúchán na h<strong>Éire</strong>ann chun na críche sin a mhéadú go €1.2m.<br />
- Seasamh le daoine eile chun cur i gcoinne na n-antoisceach a bhfuil úsáid á baint as an<br />
ngéarchéim seo chun eagla agus mímhuinín idir grúpaí a spreagadh. Éileoimid go bhfanfaidh<br />
an Eoraip dílis dá luachanna maidir le daonlathas uilechuimsitheacht.<br />
- Leanúint de chóiríocht a thabhairt <strong>do</strong> dhídeanaithe in Éirinn mar chuid de ghníomh<br />
cuimsitheach idirnáisiúnta.<br />
(vii) Cúram Soláthair Dhírigh a fheabhsú<br />
Mar thoradh ar éagobhsaíocht thromaí polaitíochta, ar chogadh cathartha agus ar thionchar<br />
méadaitheach an athraithe aeráide, tá saincheist na himirce chun tosaigh mar ábhar<br />
díospóireachta san Eoraip. Mar atá leagtha amach sa roinn roimhe seo, tá dualgas agus<br />
oibleagáid mhorálta orainn mar bhaill den Aontas Eorpach glacadh le cion cóir de na daoine atá<br />
ag iarraidh éalú ó uafás na coimhlinte agus ó léirscrios an chogaidh. Déanfaimid:<br />
- An liúntas d’aosaigh a mhéadú, thar ré an Rialtais, ó €19.10 go €38.74 mar atá molta ag an<br />
nGrúpa Oibre.<br />
- An liúntas <strong>do</strong> leanaí a mhéadú ó €9.60 go €29.80.<br />
(viii) Oibriú chun réiteach dhá stát a bhaint amach sa Phalaistín.<br />
Ba í <strong>Éire</strong> an chéad Bhallstát de chuid an Aontais Eorpaigh a dhearbhaigh nach mór réiteach ar an<br />
gcoimhlint sa Mheánoirthear a bheith bunaithe ar Stát láncheannasach na Palaistíne a bheith<br />
ann, agus é neamhspleách ar Iosrael agus ag cómhaireachtáil leis. Ina gcáil mar Rialtas, sheol<br />
Fianna Fáil an seasamh beartais sin sa bhliain 1980 agus tacaíonn siad go tréan leis an seasamh<br />
sin sa lá atá inniu ann. Déanfaimid:<br />
- Leanúint de bheith chun tosaigh san fheachtas chun aitheantas ó Rialtas na h<strong>Éire</strong>ann a<br />
lorg <strong>do</strong> stát na Palaistíne agus leanúint den bheartas sin a shaothrú ar leibhéal an Aontais<br />
Eorpaigh.<br />
107
- Tacú le haon iarrachtaí chun réiteach dhá stát a bhaint amach. Táimid i bhfabhar an Phalaistín<br />
a bheith ina páirtí sa Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta agus tacóimid freisin le cosc a chur ar earraí<br />
áirithe lonnaíochta Iosrael ar fud an Aontais Eorpaigh.<br />
(ix) Saoránaigh <strong>Éire</strong>annacha a chur i gCroílár na hEorpa<br />
Leagann an tAontas Eorpach síos méid ollmhór beartas a chuirtear i bhfeidhm in Éirinn. Tá sé<br />
tábhachtach, ar an leibhéal gairmiúil, go mbíonn daoine foirne ann, sna leibhéil is airde den<br />
phróiseas riaracháin, ar daoine iad a bhaineann úsáid as dearcadh <strong>Éire</strong>annach agus, ag an am<br />
céanna, a oibríonn ar son leas foriomlán an aontais. Soláthraíonn an tAontas Eorpach deiseanna<br />
móra fostaíochta agus fáis ghairmiúil ar ceart spreagadh agus tacaíocht a thabhairt <strong>do</strong> mhuintir<br />
na h<strong>Éire</strong>ann chun glacadh leo.<br />
- Bunóimid Aonad Oiliúna sa Roinn Gnóthaí Eachtracha agus Trádála chun saoránaigh<br />
<strong>Éire</strong>annacha a chur chun cinn, agus chun cabhrú leo, i ndáil le gairmréim a bheith acu in<br />
institiúidí an Aontais Eorpaigh. Beidh an oiliúint sin ar fáil <strong>do</strong> gach seirbhíseach poiblí.<br />
(x) Leas iomlán a bhaint as Tionscnamh Oibre Deonaí an Aontais Eorpaigh<br />
Tá traidisiún láidir ann maidir le muintir na h<strong>Éire</strong>ann a bheith i mbun obair dheonach a d’imir<br />
tionchar dearfach in áiteanna i bhfad i gcéin ar fud an <strong>do</strong>mhain. Tá spiorad na dlúthpháirtíochta<br />
idirnáisiúnta ina ghné thábhachtach de shaol na h<strong>Éire</strong>ann i dtaca le cúrsaí poiblí agus cúrsaí<br />
taidhleoireachta de.<br />
- Glacfaimid páirt iomlán i dtionscnamh oibre deonaí an Aontais Eorpaigh, beimid i dteagmháil<br />
le comhpháirtithe <strong>Éire</strong>annacha an tionscnaimh sin, chun a chinntiú go rachaidh an oiread<br />
saoránach <strong>Éire</strong>annach agus is féidir i mbun obair dheonach thar lear.<br />
108
Dul i ngleic le coireacht & seirbhísí pobail a fhorbairt<br />
109
110
<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>.<br />
4<br />
Úinéireacht tí a<br />
chinntiú & dul i ngleic<br />
le heaspa dídine<br />
111
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
Tógfaimid 150,000 áit chónaithe nua, agus cinnteoimid gur féidir le gach glúin úinéireacht tí a<br />
rochtain agus go gcuirtear deireadh le heaspa dídine ach an méid seo a leanas a dhéanamh:<br />
An Ceart chun Úinéireachta a Threisiú<br />
• Faoiseamh Ús Morgáiste a choinneáil go dtí 2020<br />
• Scéim Coigiltis <strong>do</strong> Cheannaitheoirí Céaduaire a bhunú le haghaidh 80,000 áit chónaithe<br />
• Dul i ngleic le Riaráistí Morgáiste agus le Rátaí Athraitheacha Morgáiste<br />
Tógáil <strong>do</strong> theaghlaigh trí infheistiú i 150,000 áit chónaithe nua faoi 2021<br />
• Riarachán na tithíochta a leasú ó bhonn<br />
• Banna Forbartha Tí nua a bhunú<br />
• Ceart chun Cónaí faoin Tuath a bhunú<br />
Áit chónaithe a chruthú <strong>do</strong>n uile dhuine trí 45,000 Teach Tithíochta Sóisialta<br />
nua a thógáil<br />
• Clár tógála Tithíochta Sóisialta nua dar luach €5.4bn a bhunú d’Éirinn uirbeach agus tuaithe<br />
• Cuid V a thabhairt ar ais go hiomlán agus foirne Chuid V a bhunú in Údaráis Áitiúla<br />
• Scéim Athchóirithe nua <strong>do</strong> Thithe Folmha / Tréigthe a bhunú<br />
Cabhrú le Glúin an Chíosa<br />
• Léasanna tionóntachta teaghlaigh a chruthú<br />
• Aonaid ar cíos réasúnta a sheachadadh d’oibrithe bunriachtanacha<br />
• Caighdeán na cóiríochta a fheabhsú le Teastas Caighdeáin an Údaráis Áitiúil<br />
• Athruithe cánach chun tiarnaí talún a mhealladh agus a choinneáil<br />
Deireadh a chur le hEaspa Dídine fhadtéarmach faoi 2021<br />
• A chinntiú go bhfuil aonaid tithíochta sóisialta nua ina gcuid den bheartas ‘An Baile ar dTús’<br />
• Leibhéil na Liúntas Cíosa a mhéadú chun tacú le teaghlaigh leochaileacha<br />
Conradh um Maireachtáil Neamhspleách a chruthú <strong>do</strong> dhaoine scothaosta<br />
• Cúinsí airgeadais daoine scothaosta a chinntiú le méadú €30 ar an bpinsean stáit<br />
• 3,500 pacáiste cúram baile breise a chruthú<br />
• Deontais Oiriúnaithe Tithe a thabhairt ar ais<br />
• An Liúntas Maireachtála Aonair a mhéadú go €15 in aghaidh na seachtaine<br />
• Deireadh a chur le táillí Oidis<br />
• Dul i ngleic le huaigneas agus le haonrú daoine scothaosta<br />
• An scéim Saorthaistil a chosaint agus a fhorbairt<br />
112
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
Tá teip rialtas Fhine Gael agus Pháirtí an Lucht Oibre maidir le cúrsaí tithíochta ag déanamh<br />
an<strong>do</strong>char go deo ar fud na tíre. Réimse é seo a ndearna siad neamhaird de le cúig bliana anuas<br />
agus fós níl an uaillmhian ná an díocas a theastaíonn acu chun dul i ngleic leis. Déanta na fírinne<br />
shéan siad go raibh fadhb ann ar chor ar bith go dtí gur fhorbair sé ina ghéarchéim.<br />
Tá an ceart chun úinéireacht tí ina dhlúthchuid dár bhfís d’Éirinn. Creidimid go bhfuil úinéireacht<br />
d’áite cónaithe go maith <strong>do</strong> theaghlaigh agus go maith <strong>do</strong> phobail. Ciallaíonn <strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong><br />
go gcinnteofar go bhfuil an uaillmhian shimplí seo ar fáil <strong>do</strong> ghnáththeaghlaigh oibre ar fud na<br />
tíre. Síneann sé seo thar gach glúin agus tá sé tuillte ag na daoine a d’oibrigh go crua ar feadh<br />
a saoil ar fad go dtacófaí leo chun maireachtáil go neamhspleách ina náit chónaithe féin a fhad<br />
agus is féidir. Sin é an fáth ar chruthaíomar “Conradh um Maireachtáil Neamhspleách <strong>do</strong> dhaoine<br />
scothaosta”.<br />
I gcás go leor daoine, tá an sprioc shimplí seo ag imeacht uathu agus géarchéim thromchúiseach<br />
tithíochta sa tír. Tá géarghanntanas soláthair i mBaile Átha Cliath ag cruthú leibhéil chíosa atá<br />
ag méadú as cuimse agus praghsanna tithe atá ag ardú. Tá os cionn 130,000 duine ar liostaí<br />
feithimh na núdarás áitiúil ar fud na h<strong>Éire</strong>ann. Tá ceannaitheoirí céaduaire á mbrú amach<br />
as an margadh mar gheall ar sholáthar teoranta agus ar shrianta creidmheasa. Tá ciorruithe<br />
ar dheontais oiriúnaithe tithe ag cur isteach ar go leor daoine scothaosta agus daoine faoi<br />
mhíchumas, agus ag cur cosc orthu fanacht ina náit chónaithe féin. I gcás daoine a bhfuil áit<br />
ar cíos acu, tá tionóntachtaí éiginnte, lóistín ar dhrochchaighdeán, agus praghsanna atá ag<br />
ardú as cuimse ag cur níos mó agus níos mó brú ar oibrithe óga. Agus a fhad agus atá sé sin ar<br />
fad ag tarlú, tá easpa dídine ag fágáil a loirg ghránna ar ár gcathracha, le 1,500 páiste i lóistín<br />
géarchéime ar fud Bhaile Átha Cliath.<br />
Creidimid go gcaithfear gníomh feadh raon iomlán na nearnálacha tithíochta a chur i bhfeidhm<br />
mar dhlúththosaíocht an rialtais nua agus go gcaithfear tús a chur láithreach le hiarracht<br />
chomhordaithe chun deireadh a chur le heaspa dídine fhadtéarmach. Agus muid sa rialtas<br />
cinnteoimid nach bhfuil sprioc na húinéireachta tí teoranta <strong>do</strong> ghrúpa beag daoine, ach go<br />
mbeidh sé de chumas ag na glúine uile a bheith ina núinéirí ar áit a dtabharfaidh siad ‘an baile’<br />
air.<br />
113
An Deis chun Úinéireachta a threisiú<br />
Mar gheall ar an mbeartas reatha, tá sé <strong>do</strong>dhéanta, a bheag nó a mhór, <strong>do</strong> go leor grúpaí<br />
cuimhneamh fiú ar a náit chónaithe féin a cheannach. Cuirfimid sraith gníomhartha i bhfeidhm<br />
chun an deis a bhaineann le húinéireacht tí a chur ar fáil arís.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Scéim Coigiltis <strong>do</strong> Cheannaitheoirí Céaduaire a thabhairt isteach le<br />
haghaidh 80,000 Ceannaitheoir Nua<br />
Tá na hathruithe ar chritéir iasachta a shocraigh an Banc Ceannais ag bagairt líon suntasach<br />
de cheannaitheoirí céaduaire a choinneáil amach as an margadh. Tá Fianna Fáil tiomanta <strong>do</strong><br />
thacú le ceannaitheoirí céaduaire áit chónaithe d’ardchaighdeán a chinntiú chun tús a chur lena<br />
gclann.<br />
- Tabharfaimid isteach scéim coigiltis <strong>do</strong> cheannaitheoirí céaduaire chun cabhrú le teaghlaigh<br />
atá i dtús a saoil le chéile teacht ar an airgead a theastaíonn d’éarlais ar a náit chónaithe<br />
nua. Baineann 25% breise a chuirfear i gcuntas coigiltis taiscí speisialta an duine aonair leis<br />
sin. Tá cuntais bunaithe in aghaidh an duine seachas in aghaidh na háite cónaithe mar sin<br />
tá comhcheannaitheoirí i dteideal dhá chuntas coigiltis ar leithligh. Cuirfidh an rialtas 25%<br />
breise sa chuntas, suas go €5,000 ar a mhéad. Is féidir le coigilteoirí €2,000 a lóisteáil ina<br />
gcuntas ar dtús agus lóisteáil €2,000 bhreise amháin a dhéanamh gach bliain, faoi réir na<br />
huasteorann €5,000. Tá uasteorainn €400 le coigilteas míosa, agus i dteannta na lóisteála<br />
€2,000, sin uaschostas €1,700 in aghaidh an chuntais sa chéad bhliain. Is é an costas a<br />
bheadh ar an státchiste, bunaithe ar 16,500 cuntas bliantúil, ná €28.05m in aghaidh na<br />
bliana. Mhéadódh sé sin go €56.1m sa dara bliain agus go €84.15m sa tríú bliain. Is féidir<br />
cuntais a oscailt ar feadh cúig bliana agus caithfear iad a choinneáil oscailte ar feadh 12 mhí<br />
ar a laghad. Chun an tairgead breise a tharraingt as an gcuntas, caithfear áit chónaithe a<br />
cheannach laistigh de 18 mí den uasteorainn a bhaint amach.<br />
(ii) An scéim Faoiseamh Ús Morgáiste a choinneáil<br />
Tá glúin úinéirí tí a cheannaigh a náit chónaithe i lár na 2000idí i mbaol cothromais dhiúltaigh.<br />
Teastaíonn gníomh soiléir chun cabhrú le teaghlaigh atá i dtús a saoil le chéile chun a<br />
núinéireacht tí a chinntiú. Táimid tiomanta <strong>do</strong> chabhrú le teaghlaigh atá i dtús a saoil le chéile le<br />
tacaíocht chun íoc as costas a morgáiste.<br />
- Coinneoimid an scéim Faoiseamh Ús Morgáiste go dtí 2020 chun cabhrú le húinéirí tí lena<br />
morgáiste. Cosnóidh sé sin €166m. I dteannta na Scéime Coigiltis <strong>do</strong> Cheannaitheoirí<br />
Céaduaire cinnteoidh sé seo úinéireacht tí <strong>do</strong> ghlúin iomlán de theaghlaigh óga.<br />
(iii) Dul i ngleic le Riaráistí Morgáiste agus le Rátaí Athraitheacha Morgáiste<br />
Tá géarchéim fhadtéarmach na riaráistí morgáiste ag cur áiteanna cónaithe teaghlaigh i mbaol<br />
agus tá na céadta duine ar fud na tíre gafa leis. Cúis mhór leis an gcás seo atá ag dul in olcas<br />
114
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
agus a mhair ar feadh i bhfad is ea reachtaíocht lochtach an rialtais maidir le dócmhainneacht<br />
phearsanta atá claonta d’aon turas i dtreo na mbanc. Táimid tiomanta d’áit chónaithe an<br />
teaghlaigh a chinntiú agus d’úinéireacht tí a chinntiú d’úinéirí atá ag obair chun an ceann is fearr<br />
a fháil ar riaráistí morgáiste. Déanfaimid:<br />
- Dul i ngleic le Riaráistí Morgáiste<br />
• Ár mBille um Chomhshocraíocht Socraíochta Morgáiste d’Áras an Teaghlaigh a chur i<br />
bhfeidhm, a leasódh an bonneagar a bhaineann leis an réimeas Dócmhainneachta nach<br />
núsáidtear a dhóthain chun comhshocraíocht socraíochta a cheadú maidir le háit chónaithe<br />
an teaghlaigh amháin.<br />
• Córas cleachtóirí dócmhainneachta a mhaoineoidh an stát agus creidiúnaithe a bhunú.<br />
Ghlacfaidíssean le cásanna ina bhfuil cumas íocaíochta an fhéichiúnaí chomh <strong>do</strong>na sin nach<br />
bhfuil na cleachtóirí dócmhainneachta pearsanta reatha sásta glacadh leis an gcás.<br />
• Ráta úis nialasaigh a chur i bhfeidhm ar an gcuid stóráilte de na morgáistí scoilte uile a<br />
thairgtear <strong>do</strong> chustaiméirí i riaráistí.<br />
• Cosc a chur ar bhainc ordú athshealbhaithe a fháil fiú má theip air cloí leis an gCód Iompair<br />
um Riaráistí Morgáiste. Cinnteoimid freisin go gcuirfear pionós suntasach ar bhainc agus ar<br />
oifigigh shinsearacha as an gCód Iompair a shárú.<br />
- Rátaí Athraitheacha Úis Morgáiste a laghdú<br />
• Cur ar chumas an Bhainc Ceannais idirghabháil a dhéanamh chun iallach a chur ar bhainc na<br />
rátaí athraitheacha úis iomarcacha a laghdú.<br />
- Aghaidh a thabhairt ar ghéarchéim na riaráistí fophríomha:<br />
• Na Spriocanna Réitigh Riaráistí Morgáiste a leathnú go dtí earnáil na morgáistí fophríomha.<br />
• Scéim thiomanta morgáiste chuig cíos a bhunú, a dhíreoidh an grúpa morgáistí sin agus a<br />
d’fhéadfadh díbirt na mílte teaghlach as a náit chónaithe a chosc.<br />
• A éileamh ar an mBanc Ceannais tuarascáil shonrach a fhoilsiú ar an gcaoi a bhfuil úinéirí<br />
reatha na n-iasachtaí fophríomha ag cloí leis an gCód Iompair um Riaráistí Morgáiste. Ba<br />
cheart fíneálacha suntasacha a ghearradh má sháraítear an Cód Iompair.<br />
(iv) Iasachtaí Morgáiste ón gComhar Creidmheasa a fhorbairt<br />
Creidimid go bhfuil ról tábhachtach ag earnáil threisithe an Chomhair Creidmheasa chun cabhrú<br />
le húinéireacht tí.<br />
- Tacóimid le forbairt shamhail nua morgáiste an Chomhair Creidmheasa chun níos mó<br />
iomaíochta a chruthú <strong>do</strong> na bainc sa mhargadh iasachta morgáistí. Ba cheart ról nua breisithe<br />
<strong>do</strong> ghluaiseacht an Chomhair Creidmheasa a bhunú ar an tsamhail ar éirigh léi i gCeanada,<br />
ina mbunófar comhlacht nua lárnach a mhaoineoidh Comhair Chreidmheasa áitiúla. Cuirfear<br />
daoine chuig an gcomhlacht seo óna gComhar Creidmheasa féin, a choinneoidh nasc an<br />
eolais áitiúil agus a bhunóidh caighdeán ard de rialú airgeadais lárnach. Féadfar iasachtaí<br />
dar luach €4bn breise a chur ar fáil trí iasachtaí an Chomhair Creidmheasa, a éascóidh 20,000<br />
morgáiste nua.<br />
115
Tógáil <strong>do</strong> theaghlaigh trí infheistiú i 150,000 áit chónaithe nua faoi<br />
2021 lena náirítear 45,000 aonad tithíochta sóisialta nua<br />
Teastaíonn méadú mór ar sholáthar tithíochta go práinneach anois, agus cuirfimid é sin i<br />
bhfeidhm.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Aire nua Tithíochta, Pleanála & Rialtais Áitiúil a bhunú<br />
Teastaíonn fíorcheannaireacht dhíreach le haghaidh na géarchéime Tithíochta. Cé go raibh Aire<br />
Tithíochta ag bord na Comhaireachta ar feadh trí bliana agus go ndúirt an tAire Comhshaoil<br />
reatha gurb í an tithíocht a chéad tosaíocht, ní féidir teip na ceannaireachta polaitíochta i leith<br />
na tithíochta a shéanadh. Tá raon fadhbanna ilghnéitheacha ag greadadh na leibhéal tógála,<br />
ó chostas ard na tógála, go srianta creidmheasa, go deacrachtaí pleanála. Tá géarghá le cur<br />
chuige soiléir comhbheartaithe ón rialtas i leith na bhfadhbanna sin. Beidh ceannaireacht láidir<br />
sa rialtas atá tiomanta <strong>do</strong> straitéis fhadtéarmach a chruthú chun córas tithíochta a bhaint amach<br />
a thógann na háiteanna cónaithe cearta sna háiteanna cearta ina tosaíocht d’Fhianna Fáil.<br />
Déanfaimid:<br />
- An Roinn Comhshaoil agus Rialtais Áitiúil a atheagrú chun Roinn nua Tithíochta, Pleanála agus<br />
Rialtais Áitiúil a chruthú.<br />
- Forbairt pobail agus beartas aeráide a aistriú agus tabhairt faoi mheasúnú ar bhealaí eile<br />
athchóirithe agus an Roinn a dhíriú ar dhúshlán na Tithíochta.<br />
- Tuairisc mhíosúil a sheoladh ar ghníomhaíocht atá le cur i láthair Coiste Comhaireachta um<br />
Thithíochta a mbeidh an Taoiseach ina chathaoirleach air.<br />
- A chinntiú go gcloífidh an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe leis an tiomantas go<br />
bhfreagrófar na cinntí maoinithe uile a bhaineann le cúrsaí tithíochta laistigh de 48 uair an<br />
chloig.<br />
- A cheangal ar gach údarás áitiúil tuairiscí míosúla a fhoilsiú ar ghníomhaíocht tithíochta.<br />
(ii) Banna Náisiúnta Tógála Tí a bhunú (NHBB)<br />
Is é an soláthar an phríomhshaincheist a gcaithfear aghaidh a thabhairt uirthi. Caithfear<br />
maoiniú a chur ar fáil d’fhorbróirí ar ardchaighdeán chun áiteanna cónaithe compordacha ar<br />
phraghsanna réasúnta a thógáil sna suíomhanna cearta, ar nós Bhaile Átha Cliath agus ceantair<br />
ardéilimh eile.<br />
- Bunóimid gníomhaireacht a rithfidh an Ghníomhaireacht Náisiúnta um Bainistíocht<br />
Sócmhainní (NAMA) a thógfaidh tithíocht ar mhaithe le brabús a dhéanamh chun freastal<br />
ar riachtanais na gceannaitheoirí céaduaire (FTBanna) i mBaile Átha Cliath agus i gceantair<br />
uirbeacha eile ina bhfuil fadhbanna leanúnacha soláthair dá leithéid.<br />
• Is Meán Sainchuspóirí (SPV) a bheidh sa ghníomhaireacht sin agus beidh ranníocaíocht an<br />
Stáit lena mhaoiniú níos lú ná 50%, a choinneoidh amach ón gclár comhardaithe náisiúnta<br />
116
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
é. Maoineofar an clár go príomha trí bhanna bonneagair faoi bhainistiú Ghníomhaireacht<br />
Bainistíochta an Chisteáin Náisiúnta (NTMA), a thiomsóidh caipiteal ó fhoinsí éagsúla:<br />
1) Díreofar airgeadas an Chiste Infheistíochta Straitéisí le hinfheistiú sa bhanna.<br />
2) Díolachán bannaí le hinfheisteoirí ar an margadh oscailte, chun leas a bhaint as na rátaí<br />
bannaí atá ar fáil d’Éirinn agus atá níos ísle ná mar a bhí riamh, agus dúil idirnáisiúnta <strong>do</strong><br />
dheiseanna infheistíochta in Éirinn.<br />
3) Tabharfar cuireadh <strong>do</strong> Chonradh na h<strong>Éire</strong>ann de Chomhair Chreidmheasa (ILCU)<br />
comhinfheistiú sa tionscadal. Tá cúlchistí móra airgid acu agus mar infheistíocht a<br />
chuireann le leas an phobail agus a fhreastalaíonn ar riachtanas go leor dá mbaill,<br />
d’oirfeadh sé go maith dá sainordú.<br />
• Bainisteoidh an Meán Sainchuspóirí an fhorbairt. D’fhéadfadh sé a bheith ina<br />
ghníomhaireacht forbartha a fhostaíonn tógálaithe agus fochonraitheoirí go díreach, nó<br />
d’fhéadfadh sé forbróirí a fhostú chun oibriú dó. San uile chás úsáidfear rialú costas chomh<br />
maith agus a úsáideadh é i dtionscadail tógála bóithre an Údaráis um Bóithre Náisiúnta, gan<br />
aon athidirbheartaíocht posthoc ar phraghsanna agus gan aon luach saothair airgeadais as<br />
moill ar an obair.<br />
• Beidh foireann bheag thiomanta athbhreithnithe agus taighde ag an ngníomhaireacht a<br />
chinnteoidh tithíocht d’ardchaighdeán agus a leanfaidh an deachleachtas idirnáisiúnta i<br />
maoirsiú tógála – úsáidfidh siad an clár chun caighdeán na tógála in Éirinn a ardú agus iad<br />
ina bhun.<br />
• Féadfaidh an ghníomhaireacht talamh atá faoi úinéireacht an stáit cheana féin a úsáid<br />
má bhíonn sí oiriúnach, ach cuirfear costas an láithreáin san áireamh sa phraghas deiridh<br />
díolacháin – ó thús deireadh, reáchtálfar an próiseas seo ar mhaithe le brabús a dhéanamh.<br />
(iii) Forbairt Chónaithe i Láir Bailte a spreagadh<br />
Tá láir bailte faoi bhrú mar gheall ar rátaí arda de réadmhaoine tráchtála folmha agus mar go<br />
bhfuil an daonra atá ina gcónaí i gcroílár an bhaile ag dul i léig.<br />
- Cinnteoimid go gcuirtear ar chumas na nÚdarás Áitiúil ceadanna solúbtha a thabhairt isteach<br />
a éascóidh athrú éasca ó aonaid tráchtála fholmha go haonaid chónaithe. Ba cheart d’Údaráis<br />
Áitiúla cuimhneamh freisin ar infheistiú ina leithéid d’aonaid ar mhaithe leis an tithíocht<br />
shóisialta chun meascán sóisialta i lár an bhaile a spreagadh.<br />
(iv) An ceart chun cónaí faoin tuath in Éirinn a threisiú<br />
Ní féidir ceantair thuaithe na h<strong>Éire</strong>ann a fhágáil ar lár sa tógáil amach anseo. Tá sé de cheart<br />
ag daoine áitiúla a bheith ina núinéirí tí ina bpobal agus a gclann a thógáil ann. Tá Fianna Fáil<br />
tiomanta <strong>do</strong> cheart mhuintir na háite chun a dteach féin a thógáil agus a bheith acu ina bpobal<br />
féin a chosaint.<br />
- Treiseoimid an tAcht um Pleanáil agus Forbairt chun an buncheart sin a chosaint agus chun<br />
an dualgas a chur ar na húdaráis áitiúla bealach soiléir trédhearcach a chur ar fáil <strong>do</strong> mhuintir<br />
117
na háite ó phobal chun tógáil ann agus a bheith ina núinéirí tí ann. Cuirfidh tionscnamh nua<br />
comhroinnte láithreán talamh ar fáil i ngach ceantar áitiúil <strong>do</strong> mhuintir na háite ionas go<br />
mbeidh siad in ann a dtithe féin a thógáil.<br />
(v) Soláthar na náiteanna cónaithe teaghlaigh a mhéadú<br />
Tá géarghanntanas tithíocht teaghlaigh ann, go háirithe i gceantar Bhaile Átha Cliath.<br />
Chuimhneodh go leor lánúineacha scothaosta a bhfuil a gclann tógtha acu agus iad ina gcónaí<br />
ina náit chónaithe féin ar a dtithe teaghlaigh ina bhfuil trí nó ceithre sheomra leapa a dhíol agus<br />
bogadh go teach níos lú nó go hárasán. I gcomhar leis an mbeart seo, molaimid “Conradh um<br />
Maireachtáil Neamhspleách” nua lenár muintir scothaosta chun a chinntiú gur féidir leo cónaí ina<br />
bpobal.<br />
- Tabharfaimid isteach Dreasachtaí <strong>do</strong> dhaoine ar mian leo bogadh go háit níos lú i gcásanna<br />
mar sin, is é sin:<br />
• Díolúine a thabhairt <strong>do</strong>n díoltóir ó dhleacht stampála ar cheannach áit cónaithe nua faoi réir<br />
uasteorainneacha i dtéarmaí méide agus luach.<br />
• Díolúine a thabhairt <strong>do</strong>n díoltóir ó Cháin Maoine Áitiúil ar a náit chónaithe nua ar feadh cúig<br />
bliana.<br />
(vi) Leibhéil Dlúis a leasú<br />
Ba cheart go gcloíodh tógáil tithíochta le treoirlínte pleanála inbhuanaithe. Tá critéir throma<br />
dlúis d’aonaid ag cur cosc ar leibhéil tógála agus ag cur le méadú praghsanna a bhrúnn lucht<br />
meánioncaim agus ísealioncaim as an margadh.<br />
- Leasóimid na leibhéil dlúis agus tabharfaimid critéir dlúis bunaithe ar leapacha isteach<br />
ina náit más cuí chun feidhmiú mar bhonn agus mar thaca <strong>do</strong> cheadanna pleanála sa<br />
todhchaí. Coinneofar na leibhéil dlúis i láir cathracha chun a chinntiú go dtugtar aghaidh ar<br />
fhadhbanna soláthair agus go gcuirtear srian ar shraoilleáil uirbeach.<br />
(vii) Criosanna uathoibríocha ‘úsáid é nó caill é’ le haghaidh ceadanna<br />
pleanála a thabhairt isteach<br />
Caithfear áiteanna cónaithe a thógáil i mBaile Átha Cliath. Ach caithfimid áiteanna níos fearr a<br />
thógáil ná mar a tógadh le cúpla scór bliain anuas. Teastaíonn margadh tithíochta ó Fhianna Fáil<br />
a thugann luach saothair as áiteanna cónaithe d’ardchaighdeán a thógáil seachas as cruinniú<br />
talún agus as amhantraíocht.<br />
- Tabharfaimid isteach trédhearcacht níos fearr i margadh na talún agus tabharfaimid<br />
cumhachtaí nua ‘úsáid é nó caill é’ d’údaráis áitiúla chun forbróirí a spreagadh le tógáil agus<br />
le stop a chur le cruinniú talún. Spreagfaimid na comhairlí i mBaile Átha Cliath le láithreáin<br />
bheaga fholmha sa chathair agus sna bruachbhailte istigh a chriosú mar áit chónaithe le<br />
ceadanna uathoibríocha pleanála laistigh de na rialacháin tógála, ach go ngabhfadh an<br />
stádas sin i léig laistigh de dhá bhliain mura núsáidfí é.<br />
118
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
Áiteanna chónaithe a chruthú <strong>do</strong>n uile dhuine trí 45,000 Aonad<br />
Tithíochta Sóisialta nua a thógáil<br />
I ngach bliain den rialtas seo tá líon na naonad tithíochta sóisialta a cuireadh ar fáil tar éis<br />
laghdú. Ó 20112014 tháirg siad 1,500 aonad nua i gcomparáid le 15,000 ó 20072010.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Clár Tógála Tithe nua dar luach €5.4bn a thosú<br />
Seolfaidh Fianna Fáil clár nua tógála tithe dar luach €5.4bn ar fud na h<strong>Éire</strong>ann go dtí 2021.<br />
Ní féidir aghaidh a thabhairt i gceart ar an líon daoine atá ag dul i méad ar liostaí feithimh<br />
na tithíochta sóisialta agus an tionchar dá réir ar an margadh príobháideach go dtí go bhfuil<br />
straitéis i bhfeidhm a bhfuil an soláthar mar bhuntosaíocht inti. Cuirfidh ár bplean uaillmhianach<br />
10,000 aonad breise leis an 35,000 aonad a d’aithin an rialtas i dTithíocht Shóisialta 2020.<br />
Cuirfidh sé seo tithíocht shóisialta ar fáil go díreach trí údaráis áitiúla agus trí chumainn<br />
tithíochta dheonacha a mhaoinítear tríd an státchiste.<br />
Déanfaimid:<br />
- €334m os cionn an leibhéil reatha a infheistiú in aghaidh na bliana chun sprioc an 45,000<br />
aonad a mhaoiniú. Tá géarghá le háiteanna nua cónaithe a thógáil chun dul i ngleic leis<br />
na liostaí feithimh atá ag méadú as cuimse chun go mbainfear amach an ceart chun áit<br />
chónaithe <strong>do</strong>n uile shaoránach. Cabhróidh sé freisin le haghaidh a thabhairt ar an tsaincheist<br />
a bhaineann le breis agus 70,000 duine a fhaigheann cúnamh tithíochta a chuireann brú<br />
breise ar an margadh príobháideach tithíochta.<br />
- An clár nua tógála tí a stiúradh, clár atá le cur i dtoll a chéile ag na húdaráis áitiúla i gcomhairle<br />
leis an Roinn Comhshaoil bunaithe ar éileamh. Ní mór <strong>do</strong>n chlár tithíochta saintréith<br />
éagsúlaithe an riachtanais tithíochta a léiriú, ó theaghlaigh duine aonair go lánúineacha<br />
scothaosta. Caithfear tithe tuaithe a thógáil freisin chun a chinntiú go dtugtar beocht nua<br />
isteach sna pobail níos iargúlta. Tabharfar aghaidh ar lochtanna sna pleananna cóiríochta<br />
áitiúla <strong>do</strong>n Lucht Siúil sa reachtaíocht.<br />
- Cead a thabhairt d’Údaráis Áitiúla an meascán de thithíocht shóisialta agus de thithíocht<br />
inacmhainne a theastaíonn sa chlár tógála tithe a chinneadh bunaithe ar an riachtanas áitiúil.<br />
(ii) Cuid V a thabhairt ar ais go hiomlán<br />
Tacaíonn Fianna Fáil leis an bprionsabal go gcoinneofaí Cuid V go hiomlán mar fhoinse mhór<br />
soláthar tithíochta sa todhchaí. Tá ról tábhachtach le himirt ag tithíocht tionóntachta measctha<br />
i bpobail inbhuanaithe a thógáil. Ba cheart go mbeadh sé de chumhacht ag Údaráis Áitiúla an<br />
meascán cuí a chinneadh, bunaithe ar bhreithnithe áitiúla ach ba cheart é a choinneáil ag 20%<br />
ar a mhéad. Déanfaimid:<br />
- Cuid V a thabhairt ar ais ag 20%.<br />
- Foirne Chuid V a chruthú i ngach údarás áitiúil, ag tarraingt as na rannóga tithíochta agus<br />
pleanála chun cur chuige comhleanúnach a chinntiú. Beidh sé de chúram orthu spriocanna<br />
119
agus pleananna bliantúla a fhorbairt, a chinntiú go sínítear conarthaí go sciobtha, aistriú<br />
gasta aonad a réiteach agus tarraingt ar na pleananna forbartha chun a dtógáil a dhíriú ar na<br />
suíomhanna cearta. Tabharfaidh na foirne forbróirí agus cumainn tithíochta le chéile chun<br />
a chinntiú gur féidir glacadh le dearadh sábháilte, suíomh, amlínte agus saincheisteanna<br />
aistrithe.<br />
D’fhéadfadh Cuid V suas le 12,000 aonad nua a tháirgeadh thar chúig bliana má bhaintear<br />
amach an sprioc de 110,000 aonad nua príobháideach, a mbeadh 60,000 díobh incháilithe faoi<br />
chritéir Chuid V. Úsáidfear an clár tithíochta sóisialta dar luach €5.4bn chun na haonaid sin a<br />
cheannach ar an gcostphraghas.<br />
(iii) Airgeadas Cumainn Tithíochta a fhorbairt<br />
Is meán ríthábhachtach iad Cumainn Tithíochta chun níos mó aonad a sheachadadh chun<br />
freastal ar éilimh tithíochta sóisialta. Tá srian orthu faoi láthair mar gheall ar rochtain theoranta<br />
ar airgeadas agus mar gheall ar easpa barainneachtaí scála. Déanfaimid:<br />
- Leas a bhaint as an taithí i dTuaisceart <strong>Éire</strong>ann agus sa Ríocht Aontaithe chun Bannaí<br />
Cumainn Tithíochta a fhorbairt chun cur ar chumas na gcumann rochtain a fháil ar<br />
thacaíocht airgeadais neamhspleách ar chúnamh díreach stáit. Spreagfaidh na bannaí sin<br />
smaointeoireacht airgeadais níos láidre sna cumainn bunaithe ar phleanáil fhónta agus ar<br />
shruthanna ioncaim sa todhchaí. Maolóidh sé freisin an brú láithreach ar an stát chun na<br />
forbairtí suntasacha scála uile a mhaoiniú. Tabharfaidh an stát ráthaíocht pháirteach <strong>do</strong> na<br />
bannaí chun na costais iasachta a laghdú.<br />
- An Ciste Infheistíochta Straitéisí a oscailt agus cur ar chumas cistí infheistíochta<br />
príobháideacha infheistiú in eisiúint bannaí Cumainn Tithíochta. Déanfar é seo sa bhreis<br />
ar an gclár Tithíochta Sóisialta dar luach €5.4bn. Tá os cionn €8 billiún de chistí barrachais<br />
ag Comhair Chreidmheasa faoi láthair thar ceann a mball i dtaiscí agus in infheistíochtaí.<br />
Oibreoidh Fianna Fáil le comhair chreidmheasa agus leis an mBanc Ceannais chun cuid de na<br />
cistí sin a úsáid le haghaidh soláthar díreach tithíochta sóisialta.<br />
- Reachtaíocht a thabhairt isteach chun rialachán na gcumann tithíochta a bhfuil de dhualgas<br />
orthu tithíocht shóisialta a sheachadadh a threisiú, a neartú agus a mhonatóiriú chun na<br />
caighdeáin is airde de rialachas agus de chuntasacht a choinneáil.<br />
(iv) Aonaid Aistrithe NAMA a chruthú<br />
Tá ról sonrach ag an nGníomhaireacht Náisiúnta um Bainistíocht Sócmhainní (NAMA) chun<br />
díbhinn shóisialta leathan a sholáthar <strong>do</strong>n stát. Ba cheart tabhairt go láidir faoi aonaid nár<br />
aistríodh go dtí seo ar mhaithe le haistriú na réadmhaoine go húdaráis áitiúla chun cabhrú leis<br />
an liosta feithimh <strong>do</strong> thithíocht shóisialta. Déanfaimid:<br />
- Aonad aistrithe NAMA a bhunú i ngach Údarás Áitiúil ag tarraingt ar chomhaltaí foirne ó na<br />
rannóga áitiúla, ón Roinn Comhshaoil agus ó NAMA.<br />
- Beidh sé de chúram ar na foirne sin dlús a chur le haistriú áiteanna cónaithe ó NAMA go<br />
120
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
dtí na hÚdaráis Áitiúla agus go cumainn tithíochta. Caithfear solúbthacht níos mó a léiriú<br />
maidir leis na critéir tógála a úsáidtear. Beidh sé de chúram ar na foirne freisin pleananna<br />
forbartha <strong>do</strong>n todhchaí a dhréachtú <strong>do</strong> thailte NAMA chun a chinntiú go mbíonn ról lárnach<br />
acu in aghaidh a thabhairt ar easnaimh tithíochta sna háiteanna cearta. Cuirfidh na foirne<br />
spriocanna, gníomhartha agus amlínte sonracha i bhfeidhm agus coinneoidh na húdaráis<br />
áitiúla cuntasach iad.<br />
(v) Scéim Athchóirithe nua <strong>do</strong> Thithe Folmha / Tréigthe a thabhairt isteach<br />
Tá meath ar stoc tithíochta iomlán na nÚdarás Áitiúil atá ar fáil mar gheall ar an líon mór tithe<br />
folmha ar fud na tíre. Ba cheart d’Údaráis Áitiúla ligeann <strong>do</strong> theaghlaigh ar an liosta feithimh<br />
bogadh isteach sna tithe sin agus iad a athchóiriú.<br />
- Tabharfaimid isteach reachtaíocht chun gur féidir íoc as costais an athchóirithe de réir a chéile<br />
trí chíosanna laghdaithe. Cuirfidh sé seo níos mó aonad ar fáil chun dul i ngleic leis na liostaí<br />
feithimh agus laghdóidh sé freisin na costais láithreacha ar na húdaráis áitiúla.<br />
(vi) Comhaontú Glas nua a chruthú<br />
Tá géarghá le tiomantas níos déine anois chun <strong>Éire</strong> a chur i dtreo soláthar fuinnimh níos glaine<br />
agus níos inbhuanaithe. Ar aon dul lenár gceanglais leathnaithe i leith athrú aeráide faoi<br />
chomhaontú Pháras caithfimid go leor dár stoc tithíochta a aisfheistiú chun an éifeachtúlacht<br />
fuinnimh is fearr is féidir a chinntiú.<br />
- Leasóimid ról Údarás Fuinnimh Inmharthana na h<strong>Éire</strong>ann, chun é a fhorbairt laistigh de<br />
Ghníomhaireacht an Chomhaontaithe Ghlais a mbeidh de chúram uirthi Ciste Forbraíochta<br />
Réigiúnaí na hEorpa, Cistí Comhtháite an AE agus cistí an Bhainc Eorpaigh Infheistíochta<br />
a rochtain chomh maith le hairgeadas príobháideach. Beidh sé de chúram ar an<br />
ngníomhaireacht scéim nua níos simplí atá éasca le rochtain a mhaoiniú <strong>do</strong> na cineálacha<br />
tionóntachta uile a athróidh úsáid fuinnimh ag an mbaile in Éirinn ó bhun. Tabharfaidh an<br />
ghníomhaireacht faoi obair i réimsí éagsúla.<br />
Samhail na Tithíochta Sóisialta<br />
- Tabharfaidh Fianna Fáil isteach samhail nua ‘Íoc mar a Úsáidtear’ bunaithe ar eiseamláir<br />
Klimabonus na Gearmáine chun tithíocht shóisialta a athchóiriú ar fud na tíre. Beidh an<br />
160,000 teach sóisialta reatha sa tír incháilithe <strong>do</strong>n mhaoiniú. Beidh Údaráis Áitiúla in ann<br />
an scéim a mhaoiniú trí Ghníomhaireacht nua an Chomhaontaithe Ghlais de chuid Údarás<br />
Fuinnimh Inmharthana na h<strong>Éire</strong>ann.<br />
Samhail na Tithíochta Príobháidí agus Ar Cíos<br />
- Cuirfidh Gníomhaireacht an Chomhaontaithe Ghlais iasachtaí ar chostas íseal ar fáil d’úinéirí tí<br />
príobháideacha agus <strong>do</strong> thiarnaí talún mar dhreasacht d’infheistíocht i dtionscnaimh ghlasa<br />
ar a náiteanna cónaithe. Is é an príomhmhaoiniú a bheidh ar fáil <strong>do</strong>n scéim meicníocht ‘íoc<br />
mar a shábháiltear’ ina núsáidfear na billí laghdaithe fuinnimh chun aisíoc as an iasacht<br />
bhunaidh.<br />
121
Cabhrú le Glúin an Chíosa<br />
Tá géarchéim os comhair earnáil na cóiríochta príobháidí ar cíos i dtéarmaí soláthair agus<br />
slándála. Tá sé seo tar éis costais a ardú agus an bonn a bhaint ón earnáil. Tá géarghá le gníomh.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Tionóntacht Teaghlaigh a bhunú chun slándáil a threisiú <strong>do</strong> theaghlaigh<br />
agus <strong>do</strong> thionóntaí fadtéarmacha a bhfuil a náit chónaithe ar cíos acu<br />
Is fadhb mhór í an easpa slándála i dtéarmaí tionóntachta a chuireann cosc ar mhargadh láidir<br />
iontaofa cóiríochta ar cíos a fhorbairt in Éirinn. Murab ionann is an gnáthrud san Eoraip, léasanna<br />
gearra aon bhliana a bhíonn sna léasanna in Éirinn go hiondúil. Cruthaíonn sé sin éiginnteacht<br />
mhór <strong>do</strong> theaghlaigh agus <strong>do</strong> dhaoine eile a bhfuil cóiríocht ar cíos acu go fadtéarmach, a<br />
laghdaíonn an seans go mbeidís siúd nach í úinéireacht tí a gcéad rogha róthógtha le cóiríocht<br />
ar cíos. Teastaíonn seasmhacht agus cinnteacht ó theaghlaigh le páistí go háirithe, seachas an<br />
cás reatha inar féidir deireadh a chur le tionóntacht go tobann. Déanfaimid:<br />
- Reachtaíocht a thabhairt isteach a chumhdóidh léas fadtéarmach “tionóntacht teaghlaigh”<br />
chun Cuid 4 den Bhille um Thionóntachtaí Cónaithe, 2004 a leasú. Go sonrach, áirítear leis seo<br />
deireadh a chur leis an timthriall tionóntachta ceithre bliana, i dtreo léasanna níos éiginnte<br />
a fheabhsóidh slándáil tionóntachta. Bheadh tiarnaí talún agus tionóntaí in ann glacadh le<br />
léasanna éiginnte dá ndeoin féin ar mhaithe leo beirt. Déanfar measúnú ar an tionchar a<br />
bheidh aige seo tar éis 18 mí agus leasófar é más gá.<br />
- Tiarnaí talún a spreagadh le clárú le haghaidh dreasachtaí cánach ar nós faoiseamh ús<br />
morgáiste 87.5% in aghaidh ioncam cíosa ag costas €26m.<br />
(ii) Aonaid ar cíos réasúnta a sheachadadh d’oibrithe bunriachtanacha<br />
Tá Fianna Fáil tiomanta d’fhíormheascán sóisialta a bhaint amach i bhforbairtí, ag imeacht ó<br />
thithíocht leasa shóisialaigh amháin. Cabhróidh earnáil cóiríochta ar cíos réasúnta a chuirtear<br />
ar leataobh <strong>do</strong> theaghlaigh ísealioncaim agus d’oibrithe bunriachtanacha ar ioncam teoranta le<br />
forbairtí nua spleodracha a thógáil. Áireofar leis seo infheistíocht phríobháideach a mhealladh<br />
go tionscadail tógála a rithfidh Cumainn Tithíochta Dheonacha ansin. Cuirfear 25% de na<br />
haonaid sin ar leataobh <strong>do</strong> thithíocht shóisialta agus 75% d’oibrithe bunriachtanacha ar ioncam<br />
teoranta ar nós Gardaí, Altraí, oibrithe tógála, etc. Socrófar an cíos ag 7080% den ráta margaidh.<br />
Déanfaimid:<br />
- An infheistíocht seo a éascú trí chur ar chumas na núdarás áitiúil comhaontaithe ráthaíochta<br />
gníomhaithe a bhunú má theipeann ar an gCumann Tithíochta Deonach a cheanglais<br />
a chomhlíonadh. Ina theannta sin, coigeartóidh an tAire Coimirce Sóisialaí na rialacha a<br />
bhaineann le sócmhainní cúlchiste pinsin chun ligean <strong>do</strong> chistí pinsin infheistiú san earnáil<br />
nua sin. Cabhróidh earnáil cóiríochta ar cíos réasúnta le hoibrithe bunriachtanacha a<br />
choinneáil sa chathair agus le dul i ngleic le liostaí feithimh na tithíochta sóisialta.<br />
122
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
(iii) Caighdeán na cóiríochta a fheabhsú le Teastas Caighdeáin an Údaráis<br />
Áitiúil<br />
Saincheist mhór <strong>do</strong> go leor tionóntaí is ea caighdeán na cóiríochta. Níor cheart go ligfí <strong>do</strong>n<br />
earnáil cóiríochta ar cíos meath i dtéarmaí caighdeáin agus compoird. Tá áit chónaithe a mbeidís<br />
bródúil as tuillte ag gach teaghlach.<br />
- Tabharfaimid isteach Teastas Caighdeáin an Údaráis Áitiúil a eiseofar gach trí bliana chun<br />
cabhrú le leibhéal láidir d’áiteanna cónaithe d’ardchaighdeán a thógáil. Ba cheart go mbeadh<br />
an teastas bunaithe ar chóras pointí thar raon critéar, ar nós insliú, soláthar uisce, caighdeán<br />
áiseanna an teaghlaigh, etc. Cosnóidh an córas nua teastais €10m agus cuirfear i bhfeidhm é<br />
cosúil leis an gcóras BER chun a chinntiú go gcoinnítear na caighdeáin is airde i gcóiríocht ar<br />
cíos.<br />
(iv) Cearta an tionónta a threisiú agus bearta cinnteachta cíosa a chur i<br />
bhfeidhm<br />
Tá praghsanna cíosa atá ag méadú as cuimse ag brú teaghlach amach as a náiteanna cónaithe,<br />
ní hacmhainn d’oibrithe óga cónaí sna cathracha dá mbarr, agus tá infheistíocht fhéideartha sa<br />
todhchaí á cur ó dhoras sa chathair. Ní mór dúinn bearta a thabhairt isteach chun an margadh a<br />
cheansú agus chun arduithe iomarcacha ar chíos a mhaolú. Teastaíonn slándáil fheabhsaithe ó<br />
thionóntaí chun seasmhacht ina náit chónaithe a chinntiú. Déanfaimid:<br />
- Bearta cinnteachta cíosa reatha a chur i bhfeidhm faoi réir clásal éagtha dhá bhliain chun an<br />
margadh a cheansú agus ligean <strong>do</strong>n soláthar teacht ar bord. Seachnóidh sé seo tuilleadh<br />
éiginnteachta sa mhargadh, praghsanna ardaithe agus moill ar infheistíocht. Déanfar<br />
athbhreithniú iomlán ar an reachtaíocht ansin chun a tionchar ar an margadh a thomhas<br />
agus chun a chinneadh an dteastaíonn sí fós.<br />
- Na critéir maidir le fógra imeachta a dhéanamh níos géire. Faoi láthair tá an raon leathan<br />
cúiseanna is féidir le daoine atá ag íoc cíosa a chur ar a náit chónaithe ag baint an bhoinn ó<br />
chearta na dtionóntaí agus ag laghdú a seasmhachta. Beidh fógraí imeachta a gcuireann<br />
tionóntaí ina naghaidh faoi réir athbhreithniú PRTB. Beidh ar thiarnaí talún fianaise a<br />
thabhairt go bhfuil sé i gceist acu an réadmhaoin a dhíol. Ina theannta sin, treiseofar an<br />
tseasmhacht ach tréimhse an fhógra imeachta a leathnú go sé mhí i gcásanna léasanna níos<br />
faide ná trí bliana. Leathnófar fógra fágála tionóntaí freisin go dhá mhí i gcás léasanna níos<br />
faide ná bliain amháin chun cúrsaí seasmhachta a fheabhsú <strong>do</strong> thiarnaí talún.<br />
(v) PRTB a athrú ó bhonn<br />
Chun cearta agus freagrachtaí a athchothromú idir tiarnaí talún agus tionóntaí caithfear cur<br />
le ról an Bhoird um Thionóntachtaí Cónaithe Príobháideacha (PRTB) le hacmhainní breise. Tá<br />
an rialtas tar éis a fhoireann a laghdú arís is arís eile le ceithre bliana anuas, agus anois níl sé in<br />
ann dul i ngleic go héifeachtach le gearáin ná le saincheisteanna níos leithne. Tá tionóntaí agus<br />
tiarnaí talún ag fulaingt de bharr tréimhsí fada feithimh agus tacaíocht nach bhfuil maith go leor<br />
dá bharr. Déanfaimid:<br />
123
- PRTB a athchóiriú le dualgais bhreise agus méadú ar acmhainní chun a chinntiú go bhfuil sé<br />
in ann tabhairt faoina obair go héifeachtach.<br />
- Tréimhsí feithimh gearáin a laghdú mar thosaíocht <strong>do</strong> PRTB athchóirithe.<br />
- Cumas agus sainchúram bailithe sonraí PRTB a leathnú i dtéarmaí comparáid ar chíosanna<br />
agus beidh géarghá le cabhrú le hÚdaráis Áitiúla in iniúchtaí dearbhaithe cáilíochta chun<br />
margadh na cóiríochta príobháidí ar cíos a athrú ó bhun.<br />
- An leathnú sin a nascadh le feasacht níos fearr ar chearta agus ar fhreagrachtaí tionóntaí. Tá<br />
sé tábhachtach na meáin thraidisiúnta agus shóisialta a úsáid chun eolas níos fearr a chruthú<br />
faoi chearta tionóntaí chun a chinntiú go bhfuil rochtain ag na teaghlaigh uile ar a bhfuil siad<br />
ina theideal de réir an dlí.<br />
Maoineofar na bearta sin laistigh d’ioncam táille clárúcháin PRTB.<br />
124
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
Deireadh a chur le heaspa dídine fhadtéarmach faoi 2021<br />
Ba cheart go mbeadh deireadh a chur le heaspa dídine fhadtéarmach ina bhuntosaíocht <strong>do</strong>n<br />
chéad rialtas eile.<br />
Déanfaimid:<br />
(i) A chinntiú go bhfuil aonaid tithíochta sóisialta nua ina gcuid den Bheartas<br />
‘An Baile ar dTús’<br />
Léiríonn ár gcuspóir chun deireadh a chur le heaspa dídine fhadtéarmach faoi 2021 uaillmhian<br />
spreagthach go gcaithfear an uile shaoránach a áireamh nuair atá “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” á tógáil<br />
agus go gcaithfear bunchaighdeán cuibhiúlachta a bhaint amach. Caithfimid fíoruaillmhian a<br />
aimsiú arís chun dul i ngleic le fadhbanna sóisialta tromchúiseacha ar nós na heaspa dídine,<br />
seachas dul i dtaithí orthu agus neamhaird a dhéanamh díobh. Tabharfar aghaidh ar an bhfadhb<br />
fhadtéarmach a bhaineann le haonaid inacmhainne a sholáthar <strong>do</strong> theaghlaigh trí 45,000<br />
aonad nua tithíochta sóisialta a thógáil faoi 2021. Tá géarghá le comhordú sna húdaráis áitiúla<br />
chun a chinntiú go gcuirtear na háiteanna cónaithe sin ar fáil <strong>do</strong> theaghlaigh leochaileacha a<br />
shleamhnaigh tríd an gcóras riaracháin agus atá gan dídean de bharr brú uafásach. Tá géarghá<br />
leis an straitéis “An Baile ar dTús” mar bhonn agus mar thaca <strong>do</strong> réiteach fadtéarmach ar an<br />
cúiseanna casta a mbíonn go leor teaghlach agus daoine aonair gan dídean.<br />
Déanfaimid:<br />
- A chinntiú go gcuirtear an 45,000 aonad tithíochta sóisialta nua a theastaíonn ar fáil mar<br />
chuid den straitéis “An Baile ar dTús”.<br />
- Dóthain maoinithe a leithdháileadh chun tús áite a thabhairt d’aghaidh a thabhairt ar<br />
dhaoine a bheith ina gcodladh ar an tsráid.<br />
(ii) Leibhéil na Liúntas Cíosa a mhéadú chun tacú le teaghlaigh leochaileacha<br />
I dteannta raon beart a bhaineann le soláthar, béim ar “an mBaile ar dTús” agus bearta cinnteacht<br />
cíosa, teastaíonn beart breise gearrthéarmach chun an méadú ar líon na ndaoine gan dídean a<br />
chosc. Ach leibhéil na liúntas cíosa a threisiú ag díriú ar na cathracha agus faoi réir athbhreithniú<br />
leanúnach cabhrófar le teaghlaigh atá i mbaol a choinneáil ón easpa dídine.<br />
- Méadóimid leibhéil na liúntas cíosa faoi 10% ar fud na tíre chun tacú le teaghlaigh<br />
leochaileacha ar chostas €32m. Díreofar an méadú sin ar Bhaile Átha Cliath agus ar cheantair<br />
eile ina mbíonn an cíos ard.<br />
125
“Conradh um Maireachtáil Neamhspleách” a bhunú <strong>do</strong> dhaoine<br />
scothaosta<br />
Déanfaimid:<br />
(i) Tiomantas a thabhairt <strong>do</strong> “Chonradh um Maireachtáil Neamhspleách” <strong>do</strong><br />
dhaoine scothaosta<br />
I ndiaidh dóibh oibriú go crua agus a gclann a thógáil, tá saol iomlán lán dínite tuillte ag na<br />
daoine scothaosta inár dtír. Cabhróidh dul chun cinn a bhfuil fáilte mhór roimhe le daoine<br />
scothaosta saol gníomhach níos faide a bheith acu. Féadfaidh daoine a bhaineann aois an<br />
phinsin amach a bheith ag súil le neart blianta eile de shaol gníomhach agus folláin. Cuireann<br />
sé seo deis iontach ar fáil <strong>do</strong>n stát chun tacú le daoine atá ag dul in aois go gníomhach agus le<br />
maireachtáil neamhspleách agus chun iad a spreagadh.<br />
- Táimid tiomanta <strong>do</strong> “Chonradh um Maireachtáil Neamhspleách” <strong>do</strong> na daoine scothaosta inár<br />
dtír a chinnteoidh gur féidir le daoine atá níos sine 65 bliana d’aois fanacht ina náit chónaithe<br />
féin más féidir nó cóiríocht a chur ar fáil in áit chónaithe shábháilte, dhaingean agus oiriúnach<br />
chun blianta deireanacha a saoil a chaitheamh ina bpobal. Táimid tiomanta <strong>do</strong> thacú le<br />
daoine scothaosta chun maireachtáil go neamhspleách a fhad agus is féidir.<br />
(ii) Cúrsaí airgeadais daoine scothaosta a chinntiú<br />
Chuir an rialtas seo isteach ar dhaoine scothaosta arís is arís eile. Tá na ciorruithe ar dheontais<br />
Oiriúnaithe Tithe, deireadh leis an deontas Méala, méadú faoi cheathair ar tháillí oidis, laghdú<br />
ar líon na gcártaí leighis, deireadh leis an liúntas Gutháin, tar éis cur isteach go mór ar dhaoine<br />
scothaosta ar ioncam seasta. Ciallaíonn “<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>” go gcuirtear ar chumas daoine<br />
scothaosta saol iomlán, neamhspleách a bheith acu. Tá slándáil airgeadais ina bunchuid de sin.<br />
Cabhróidh sé sin le teaghlaigh a choinneáil le chéile thar an uile ghlúin agus le pobail a threisiú.<br />
Is é an pinsean stáit an bhunchloch <strong>do</strong> chúrsaí airgeadais daoine scothaosta, braitheann siad<br />
air chun a mbillí a íoc agus chun maireachtáil ó sheachtain go seachtain. Tá géarghá leis chun a<br />
chinntiú go mbíonn saol iomlán neamhspleách ag daoine scothaosta. Tugtar costas raon beart<br />
san fhorógra, a dtugtar achoimre air thíos, a rachaidh chun leasa daoine scothaosta go díreach ó<br />
thaobh a gcúrsaí airgeadais de agus a chinnteoidh a mbuiséid. Déanfaimid:<br />
- An pinsean stáit ranníocach agus neamhranníocach a mhéadú €30 in aghaidh na seachtaine<br />
- An liúntas Maireachtála Aonair a mhéadú €6 ó €9 go €15<br />
- Deireadh a chur le táillí uisce, ar fiú €60 é <strong>do</strong> dhuine scothaosta a chónaíonn leis/léi féin agus<br />
€160 <strong>do</strong> lánúin scothaosta<br />
- Deireadh a chur le táillí oidis<br />
- Teorainn na scéime íocaíochta drugaí a laghdú go €100<br />
- Reifreann bunreachta a reáchtáil chun cistí pinsin príobháideacha a chosaint ó mhuirir rialtais<br />
- An aimhrialtacht i bpinsin ranníocacha a iniúchadh<br />
126
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
(iii) Pacáistí Cúram Baile a mhéadú<br />
Creideann Fianna Fáil go gcuireann an maoiniú a leithdháiltear chun cur ar chumas daoine<br />
scothaosta fanacht sa bhaile ní amháin an luach is fearr ar airgead ar fáil, ach an toradh is daonna<br />
<strong>do</strong> dhaoine scothaosta freisin. Mar chuid dár dtiomantas chun a chinntiú go bhfanann daoine<br />
scothaosta neamhspleách ina náit chónaithe féin a fhad agus is féidir.<br />
- Tabharfaimid isteach 3,500 pacáiste cúram baile breise agus níos mó uaireanta cúntóir baile<br />
chun cabhrú le daoine scothaosta fanacht sa bhaile ar chostas €93m.<br />
(iv) Deontais Oiriúnaithe Tithe a thabhairt ar ais<br />
Caithfimid infheistiú i gcabhrú le daoine scothaosta cónaí ina náit chónaithe féin lena<br />
dteaghlaigh, ina bpobail. Ní chaithfear an méid céanna airgid ar chúram fadtéarmach ar<br />
deireadh má chaitear airgead ar dheontais oiriúnaithe tithe. Déanfaidh muid na nithe seo a<br />
leanas:<br />
- An deontas oiriúnaithe tithe a thabhairt ar ais go hiomlán le €25.5m chun cur ar chumas<br />
daoine scothaosta agus daoine atá faoi mhíchumas cónaí go neamhspleách ina náit<br />
chónaithe féin.<br />
- Spriocanna a shocrú <strong>do</strong> thréimhsí feithimh a fhoilseofar ar líne gach ráithe chun a chinntiú go<br />
gcoinnítear aon mhoill chomh gearr agus is féidir agus go malartaítear deachleachtas i measc<br />
údaráis áitiúla.<br />
(v) Cóiríocht Speisialta <strong>do</strong> Dhaoine Scothaosta a chur chun cinn<br />
Ag tógáil ar an Tionscnamh Tí Fholaimh a chuireann ar chumas daoine scothaosta bogadh<br />
go háit chónaithe níos lú más maith leo, tá sé tábhachtach cóiríocht speisialta <strong>do</strong> dhaoine<br />
scothaosta a chur chun cinn. Beidh cóiríocht speisialta i gcroí an phobail agus ligfidh sí <strong>do</strong><br />
dhaoine scothaosta maireachtáil ann go neamhspleách agus go gníomhach. Má chruthaítear<br />
aonaid speisialta beifear in ann cúram níos éifeachtaí a thabhairt freisin ar nós cúnamh baile<br />
agus aonrú a laghdú. Déanfaidh muid na nithe seo a leanas:<br />
- A chinntiú go ndéantar idirbheartaíocht le forbróirí príobháideacha forbairtí bunaithe ar<br />
chúram chun socruithe malartacha a chinntiú le haghaidh cheanglais Chuid V <strong>do</strong> chóiríocht<br />
shonrach <strong>do</strong> dhaoine scothaosta, chun foráil shóisialta shonrach <strong>do</strong> dhaoine scothaosta a<br />
éascú.<br />
- An tAcht um Pleanáil agus Forbairt, 2000 a leasú chun foráil a chur ann le haghaidh cóiríocht<br />
speisialta <strong>do</strong> dhaoine scothaosta i bpleananna forbartha.<br />
(vi) Tacú leo siúd a dteastaíonn uathu oibriú agus iad níos sine ná 65 bliana<br />
d’aois<br />
Leagtar béim sa “Chonradh um Maireachtáil Neamhspleách” ar an ngá atá le cur ar chumas<br />
daoine scothaosta saol iomlán agus gafa a bheith acu. I gcás go leor daoine, bainfidh sé seo le<br />
leanúint ar aghaidh san ionad oibre de réir mar is maith leo agus mar is féidir. Tá daoine ann atá<br />
127
níos sine 65 bliana d’aois agus ar bhreá leo leanúint ar aghaidh ag cur go mór le cuideachta nó<br />
leis an tseirbhís phoiblí.<br />
- Oibreoimid i dtreo deireadh a chur le scor éigeantach daoine ag 65 bliana d’aois agus é a<br />
dhéanamh mídhleathach iallach a chur ar dhuine dul ar scor ag 65 bliana d’aois nó os a<br />
chionn seachas má tá cúinsí soiléire sonraithe ann a thugann údar <strong>do</strong> scor éigeantach dá<br />
leithéid, ar nós inniúlachta agus feidhmíochta. D’fhéadfaí gairmeacha beatha áirithe a shainiú<br />
mar ghairmeacha nach mbainfeadh leis seo ar bhonn réasúnach.<br />
(vii) Cúnamh dífhostaíochta sonrach dóibh siúd atá níos sine ná 50 bliain<br />
d’aois<br />
Bíonn deacrachtaí faoi leith ag daoine atá níos sine ná 50 bliain d’aois post nua a fháil i ndiaidh<br />
iomarcaíochta. Braitheann go leor díobh go bhfuil siad á mbrú as an lucht oibre de bharr<br />
aoiseachais agus claontachta in aghaidh oibrithe scothaosta. Caithfimid tosú ag smaoineamh<br />
go cruthaitheach faoin gcaoi le gnólachtaí a spreagadh le hoibrithe a bhfuil taithí agus scileanna<br />
sonracha acu a fhostú.<br />
Déanfaimid:<br />
- Sainordú sonrach a thabhairt <strong>do</strong> Intreo chun cabhrú go dearfach leo siúd atá níos sine ná 50<br />
bliain d’aois chun fostaíocht a rochtain. Tá cuideachtaí earcaíochta gairmiúla agus faofa níos<br />
feasaí faoin raon folúntais poist san earnáil phríobháideach is fearr <strong>do</strong> dhaoine atá níos sine<br />
ná 50 bliain d’aois agus faoi riachtanais post dá leithéid.<br />
- Scéim a thabhairt isteach ina n-earcóidh Intreo cuideachtaí Earcaíochta ar bhonn réigiúnach<br />
chun comhairle agus cúnamh a chur ar fáil dóibh siúd atá níos sine ná 50 bliain cur isteach ar<br />
phoist le híocaíocht a bhainfidh go suntasach le socrúcháin rathúla.<br />
(viii) An scéim saorthaistil a chosaint agus a fhorbairt<br />
Ba chor ceannródaíoch í an scéim saorthaistil a thug Fianna Fáil isteach chun glúin daoine<br />
scothaosta a chumasú. Chuir sé ar chumas an iliomad pinsinéir cónaí sa bhaile trí shaoirse<br />
a thabhairt dóibh chun bogadh thart ina bpobal agus níos faide i gcéin. Chuaigh sé i ngleic<br />
le haonrú sóisialta níos éifeachtaí ná beart ar bith eile, agus mar fhothoradh, chuir sé leis an<br />
tionscal turasóireachta intíre. I ndiaidh saol fada seirbhíse agus oibre is aitheantas é ar an méid<br />
a chuir siad leis an tír agus ar a gcúinsí athraithe. Is bagairt <strong>do</strong> ról daoine scothaosta ina bpobail<br />
agus dá gcumas cónaí sa bhaile é bagairt <strong>do</strong>n liúntas Saorthaistil. Tá an liúntas saorthaistil ina<br />
bhunchuid den chonradh um “Maireachtáil sa Bhaile”.<br />
Déanfaimid:<br />
- An pas saorthaistil a chosaint <strong>do</strong> na pinsinéirí uile agus oibriú le hoibreoirí príobháideacha<br />
agus poiblí chun seirbhísí a choinneáil ar a mhéad bealaí agus is féidir.<br />
- Maoiniú na scéime a mhéadú 10% le €7.7m breise sa chaiteachas.<br />
128
Úinéireacht tí a chinntiú & dul i ngleic le heaspa dídine<br />
(ix) Dul i ngleic le huaigneas i bpobal na ndaoine scothaosta<br />
Is fadhb é an taonrú <strong>do</strong>n chaighdeán saoil a bhíonn ag dul i méad agus daoine ag dul in aois.<br />
Mar chuid dár “gConradh um Maireachtáil Neamhspleách” beimid tiomanta <strong>do</strong> dhul in aois go<br />
gníomhach a chur chun cinn. Ciallaíonn sé sin dul i ngleic go díreach leis an uaigneas, le béim<br />
nua ar thacaíochtaí agus ar sheirbhísí <strong>do</strong> dhaoine scothaosta san oideachas agus sna fóntais.<br />
Déanfaimid:<br />
- Rochtain ar shaoráidí – idir phoiblí agus phríobháideach – a spreagadh chun cur ar<br />
chumas daoine scothaosta fanacht aclaí agus sláintiúil. Áireofar leis sin fóntais speisialta<br />
áineasa a chur ar fáil i spásanna agus i bpáirceanna poiblí. Spreagfaimid agus éascóimid<br />
na hollscoileanna, Institiúidí Teicneolaíochta, agus na coláistí breisoideachais uile chun<br />
athbhreithniú a dhéanamh ar a gcuraclaim, ar thráthchlár a gcúrsaí agus ar a rochtain ionas<br />
go mbeidh siad níos báúla <strong>do</strong> dhaoine scothaosta.<br />
- Córas na nDeontas Caipitil Spóirt a leasú chun maoiniú Ionaid Pobail a chumasú a chabhróidh<br />
le grúpaí sóisialta <strong>do</strong> dhaoine scothaosta a éascú.<br />
(x) Ciste Fiontraíochta Sóisialta <strong>do</strong> Dhaoine Scothaosta a chur ar bun<br />
Mar gheall ar an dul chun cinn mór ar ionchas saoil tá deiseanna nua ann <strong>do</strong> dhaoine scothaosta<br />
chun gairmeacha nua a thosú. I ndiaidh dóibh réimse leathan scileanna a fhorbairt ar feadh a<br />
saoil, is seans é chun cur lena bpobal agus chun constaicí an aonraithe scothaosta a shárú. Ach<br />
cuirtear cosc ar go leor díobh é sin a dhéanamh mar gheall ar easpa creidmheasa mar gheall ar a<br />
naois.<br />
- Bunóimid ciste beag fiontraíochta sóisialta dar luach €5m chun airgead síl a thabhairt <strong>do</strong><br />
dhaoine atá níos sine ná 60 bliain d’aois ag a bhfuil smaointe úra faoin bhfiontraíocht<br />
shóisialta. Is é aidhm an chiste tacú le daoine scothaosta ag a bhfuil taithí chun smaointe nua<br />
nuálacha a thabhairt isteach ag a mbeidh fíorthionchar sóisialta.<br />
129
130
<strong>Éire</strong> <strong>do</strong> <strong>Chách</strong>.<br />
131
Change language