Carers Newsletter May 2019 Welsh

Newyddion Gofalwyr
Sir Gaerfyrddin
RHIFYN 62 - MAI 2019

Yn y
Rhifyn Hwn:
Croeso ............................................ 2
Gwasanaeth Allgymorth .......... 3
Wythnos Gofalwyr...................... 3
Teyrnged i Mrs Pam Edmunds. 3
Newydd i ofalu? – Yr hyn sydd
angen i chi wybod ....................... 4-5
Asesu Anghenion Gofalwyr
Cynghorion Gorau i Ofalwyr
Newydd
Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru
yn cyfarfod â Julie Morgan AC 6
Buddsoddwyr mewn Gofalwyr 7
Understanding Grief .................. 7
Atwrneiaeth Arhosol.................. 8
New Law........................................ 9
Neges mewn Potel...................... 10
Unforgettable .............................. 10
Gwasanaeth Cynghorydd
Teulu Sir Gâr ................................. 11
HAIPAC .......................................... 11
Neges gan y Gwasanaeth
Gwybodaeth i Ofalwyr
Croeso i’r rhifyn diweddaraf o Newyddion
Gofalwyr Sir Gâr!
Mae’r cylchgrawn wedi’i anelu’n benodol at ofalwyr, ac mae’n llawn
gwybodaeth ddefnyddiol a chynghorion i’ch helpu gyda’ch rôl gofalu,
yn ogystal â’r diweddaraf ar faterion gofalwyr pwysig.
Gobeithiwn hefyd y bydd yn helpu i’ch tywys i gyfeiriad rhai o’r
sefydliadau a all gynnig cymorth ychwanegol i chi, os bydd ei angen
arnoch.
Amdanom ni...
Mae’r Gwasanaeth Gwybodaeth i Ofalwyr yn cynnig gwybodaeth,
cyngor a chymorth, di-dâl a chyfrinachol, i ofalwyr ledled Sir
Gaerfyrddin. Rydym yn paratoi a dosbarthu gwybodaeth, gan gynnwys
ystod o daflenni ffeithiau ar sut a ble gall gofalwyr gael cymorth iddyn
nhw eu hunain, a’r bobl maent yn gofalu amdanynt. Mae’r Gwasanaeth
Gwybodaeth i Ofalwyr yn rhan o Ymddiriedolaeth Gofalwyr Sir Gâr, a
gellir dod o hyd i wybodaeth bellach ar ein gwefan ar:
www.carmarthenshirecarers.org.uk
Gwasanaeth Gwybodaeth i Ofalwyr, Uned 3, Y Palms, 96
Heol y Frenhines Fictoria, Llanelli, Sir Gaerfyrddin, SA15 2TH
0300 0200 002
info@carmarthenshirecarers.org.uk
Digwyddiadau i Ddod ................ 11
Cyflwyno’r Credyd Cynhwysol. 12
CarmsCarers
CarmsCarers
Diwrnod Hawliau Gofalwyr...... 13
Blynyddoedd Addysgol Plant... 14
Gofalwyr sy’n Oedolion Ifanc... 15
Ty Golau......................................... 16
Ffrindiau Yn Erbyn Sgamiau..... 17
Grŵp Cefnogi Gofalwyr Llanelli 18
Stori Gofalwr ................................ 19
CATCHUP ...................................... 20
Cysylltiadau Defnyddiol ............ 20
Os am dderbyn Pecyn Gwybodaeth i Ofalwyr,
cysylltwch â’r Gwasanaeth Gwybodaeth i Ofalwyr ar
0300 0200 002 neu e-bostiwch ni ar:
info@carmarthenshirecarers.org.uk.
Ymwadiad
Cymerwyd pob gofal wrth baratoi’r
cylchlythyr hwn, ac ni fedrwn gymryd
cyfrifoldeb am unrhyw gamau sy’n deillio
o’r tudalennau yma.
Os byddai’n well gennych dderbyn copi
electronig o’r cylchlythyr, yna rhowch
wybod i ni, trwy e-bostio
info@carmarthenshirecarers.org.uk neu
ffonio 0300 0200 002.
2
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr

10fed – 16eg o
Fehefin 2019
Mae Wythnos Gofalwyr yn
ymgyrch flynyddol i godi
ymwybyddiaeth o ofalu, amlygu’r
sialensiau sy’n wynebu Gofalwyr,
a chydnabod y cyfraniad maent
yn ei wneud at deuluoedd a
chymunedau ledled y DU. Bydd
manylion pellach am
ddigwyddiadau a
gweithgareddau i’w gweld yn y
rhifyn nesaf o Newyddion
Gofalwyr!
Gwasanaeth Allgymorth
Gall ein tîm o Weithwyr Allgymorth Gofalwyr gynnig cymorth
unigol i chi, y gofalwr, i fwyhau eich ansawdd bywyd a’ch lles, a
pharhau i fod yn effeithiol yn eich rôl fel gofalwr am gyhyd ag y bo
hynny’n iawn i chi.
Gall Gweithwyr Allgymorth ymweld â chi yn eich cartref, i helpu
sicrhau bod popeth yn ei le i’ch cefnogi yn eich rôl gofalu. Gallwn
nodi gwasanaethau cymorth arbenigol, neu sefydliadau y gallwn
eich cyfeirio neu’ch atgyfeirio atynt, a darparu cefnogaeth ymarferol
ac emosiynol gyda materion megis:
• Cymorth i gael mynediad at ofal cymdeithasol i chi neu’r person
rydych chi’n gofalu amdano
• Mynediad at gyrsiau hyfforddi byr
• Cynghori ar, ac ymgeisio am Grantiau Gofalwyr neu gronfeydd
lles, a allai helpu i ariannu seibiant byr neu ofal amgen, ayb.
• Cymorth ymarferol a chefnogaeth emosiynol, i’ch helpu i gael
mynediad at wasanaethau perthnasol a chyngor ar sut i lywio
systemau iechyd a gofal cymdeithasol
• Darparu gwybodaeth arbenigol ar amrywiol gyflyrau iechyd
• Mynediad at gyngor cyfreithiol di-dâl neu faterion yn ymwneud
â’ch rôl gofalu, gan gynnwys ‘Talu am Ofal’, Atwrneiaeth Arhosol,
Diogelu Asedau, Ewyllysiau ac Ymddiriedolaethau, ayb.
• Gwybodaeth am hawliau gofalwyr
• Gwybodaeth a mynediad at gyfleoedd cefnogi cymheiriaid
Os am drefnu apwyntiad gyda Gweithiwr Allgymorth Gofalwyr,
ffoniwch y Gwasanaeth Gwybodaeth i Ofalwyr ar: 0300 0200
002 neu e-bostiwch info@carmarthenshirecarers.org.uk
Rhowch wybod i ni os byddai’n well gennych gael copi electronig
o’n cylchlythyr trwy e-bostio: info@carmarthenshirecarers.org.uk
Teyrnged i
Mrs Pam
Edmunds
Cawsom ein tristáu gan y
newyddion am farwolaeth Mrs Pam
Edmunds ar y 9fed o Ionawr 2019.
Bu Pam yn aelod o deulu
Ymddiriedolaeth Gofalwyr
Croesffyrdd Sir Gâr am 20 mlynedd
a mwy, a dros 10 o’r rheiny fel
Cadeirydd, ynghyd â llawer o rolau
gydag elusennau lleol a
chenedlaethol. Roedd Pam yn
wraig hyfryd, hael a hynaws, yr oedd
pawb yn falch o fod yn gysylltiedig â
hi, ac roedd yn ffrind annwyl i lawer.
Roedd Pam yn adnabyddus, ac
roedd parch mawr iddi, fel
Ymwelydd Iechyd ardderchog,
Cynghorydd Lleol a Chynghorydd
Sir, a Noddwr sawl elusen, a oedd
mor hael gyda’i hamser. Byddwn yn
cofio Pam hefyd am ei sgiliau pobi
gwych, ac roedd hi’n enwog am y
deisen Fictoria fwyaf blasus a
brofwyd erioed. Bydd ei theulu, ei
ffrindiau a’r gymuned ehangach, y
bu hi’n helpu mor anhunanol dros y
blynyddoedd, yn gweld eisiau Pam
yn fawr iawn.
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr 3

Newydd i ofalu? – Yr hyn sydd
P’un ai eich bod yn ŵr, gwraig, mab, merch, ffrind neu gymydog, os ydych yn gofalu’n ddidâl
am ffrind neu rywun annwyl, mae angen i chi gydnabod eich bod yn Ofalwr, er mwyn
ceisio’r cymorth a’r gefnogaeth sydd angen arnoch. Dyma beth gwybodaeth a all fod o
gymorth i chi yn eich rôl gofalu newydd:
Asesu Anghenion Gofalwyr
Daeth Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant
(Cymru) 2014 i rym ar 6 Ebrill 2016.
Mae’r Ddeddf yng Nghymru yn berthnasol i bobl
mewn angen, o unrhyw oed, ac mae’n cyflwyno
hawliau cyfartal i ofalwyr â hawliau’r rhai hynny
maent yn gofalu amdanynt.
Os ydych yn gofalu’n ddi-dâl am rywun, mae
gennych hawl i gael Asesiad Anghenion Gofalwyr,
p’un ai eich bod yn byw gyda’r person rydych yn
gofalu amdano ai peidio, a gallwch gael asesiad p’un
ai bod y person rydych yn gofalu amdano wedi cael
ei asesiad ei hun, neu p’un ai bod y person rydych yn
gofalu amdano yn derbyn cefnogaeth gofal
cymdeithasol, ai peidio.
Pwrpas yr Asesiad Anghenion Gofalwyr yw canfod
eich anghenion chi fel Gofalwr, a’ch helpu i gael
mynediad at wasanaethau neu gefnogaeth y gall
fod angen arnoch, i gefnogi eich lles chi wrth
gyflawni eich rôl gofalu.
Bydd eich Cyngor lleol, Gweithiwr Cymdeithasol gan
amlaf, yn cynnal yr Asesiad Anghenion Gofalwyr, ac
mae dyletswydd gyfreithiol glir gan eich Cyngor
lleol i ystyried y canlynol:
• rhaid iddynt asesu p’un ai bod angen cefnogaeth
arnoch, neu ei bod yn debygol y bydd arnoch
angen cefnogaeth yn y dyfodol
• i ba raddau rydych yn gallu, neu’n barod i
ddarparu gofal, ac y byddwch yn parhau i allu, ac
yn barod i wneud hynny
• beth sy’n bwysig i chi, a’r canlyniadau personol
rydych am eu cyflawni
• i ba raddau gall cefnogaeth, gwasanaethau
ataliol, gwybodaeth, cyngor a chymorth eich
cynorthwyo chi i gyflawni’r canlyniadau hynny
• rhaid i’r asesiad ystyried hefyd p’un ai eich bod yn
gweithio neu’n dymuno gweithio, a ph’un ai eich
bod yn cyfranogi, neu’n dymuno cyfranogi mewn
addysg, hyfforddiant neu weithgareddau
hamdden
Rhai enghreifftiau o’r math o gymorth allai fod ar
gael i chi fel gofalwr, os ydych yn gymwys i gael
cymorth:
• help i fynd o un lle i’r llall, arian tacsi, gwersi gyrru,
costau atgyweirio ac yswiriant
• costau car, lle bo cludiant yn hanfodol
• gofal seibiant neu ofal amgen, i roi seibiant i chi
• technoleg i’ch helpu. Er enghraifft: ffôn symudol
neu gyfrifiadur, lle nad yw’n bosib cael mynediad
at wasanaethau cyfrifiadur yn eich llyfrgell leol
• Cymorth gyda gwaith tŷ neu arddio
• Cymorth i leddfu straen, gwella iechyd a hybu
lles, megis aelodaeth campfa
NODWCH: Nid yw Asesiad Anghenion Gofalwyr yn
asesu eich gallu i ofalu am y person rydych yn
gofalu amdano.
I ofyn am daflen ffeithiau sy’n esbonio’r Asesiad
Anghenion Gofalwyr, a’r hyn sy’n digwydd yn
ystod Asesiad Anghenion Gofalwyr,
cysylltwch â’r Gwasanaeth Gwybodaeth i
Ofalwyr ar: 0300 0200 002
Gallwch ofyn am Asesiad Anghenion
Gofalwyr trwy gysylltu â Llesiant Delta ar:
0300 333 2222
4
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr

angen i chi wybod
Cofrestrwch eich hun fel Gofalwr gyda’ch MT
Rhowch wybod i’ch MT eich bod yn darparu swm sylweddol
o ofal.
Byddant yn gofyn i chi lenwi ffurflen fer, a bydd nodyn yn cael
ei osod ar eich cofnod, i ddweud eich bod yn Ofalwr. Gall hyn
helpu gydag apwyntiadau hyblyg, archwiliadau iechyd a
rhannu gwybodaeth am y person rydych yn gofal amdano,
ayb. – gall y cymorth amrywio, ond gallwch ddod o hyd i fwy
o wybodaeth ar yr hysbysfwrdd yn eich meddygfa.
Pam nad yw mwy o bobl sy’n gofalu am rywun
yn cymryd seibiant o bryd i’w gilydd?
Yn ddiweddar, cyhoeddodd Carers UK eu hadroddiad ‘State of
Caring 2018’. Roedd yn datgan fod 4 o bob 10 Gofalwr wedi
llwyddo i gymryd seibiant o ofalu yn y flwyddyn ddiwethaf.
Mae hynny’n awgrymu bod y 6 arall o bob 10 heb gael
seibiant. Pam mae hyn, a pham mae’n ymddangos bod hyn
yn dderbyniol? Ni fyddai’n dderbyniol ym mwyafrif y
‘weithleoedd’.
Yn anffodus, mae’n bosib nad oes gan rai Gofalwyr unrhyw
ddewis. Nid yw hynny’n golygu y dylid derbyn hyn.
Efallai bod modd i eraill gymryd seibiant, ond eu bod yn
dewis peidio, neu nad ydynt yn gwybod y gallent gael
seibiant. Beth bynnag fo’r rheswm, nid yw Gofalwyr blinedig,
wedi difa, yn gwneud lles i unrhyw un, y Gofalwr ei hun, y
person mae’n gofalu amdano, na gweddill cymdeithas.
Mae ystod o ffyrdd gall pobl gael gwybodaeth a chyngor ar
eu hopsiynau ond, oni bai eu bod yn gwybod amdanynt, nid
ydynt yn debygol o gael gwybod.
Ydych chi wedi cofrestru fel Gofalwr yn eich
Meddygfa?
Mae’r cynllun Buddsoddwyr mewn Gofalwyr yn gweithio
gyda Meddygfeydd a lleoedd eraill, i helpu mwy o Ofalwyr
gydnabod eu bod yn Ofalwyr, a chael gwybod am yr
wybodaeth a’r cymorth sydd ar gael gan ystod eang o
sefydliadau yn Sir Gaerfyrddin. Gofynnwch yn nerbynfa yn
eich Meddygfa am wybodaeth ynghylch cofrestru fel Gofalwr
a chael gwybod mwy.
Efallai eich bod yn adnabod perthynas, ffrind neu gymydog
mewn sefyllfa debyg, a gallech chi eu helpu trwy basio’r
wybodaeth ymlaen.
Gofalwyr yn rhannu eu
cynghorion a’u syniadau ar
gyfer Gofalwyr newydd
Cynghorion Gorau:
1. Cyfaddefwch eich bod yn
Ofalwr - os credwch eich bod
yn Ofalwr, yna rydych chi yn
Ofalwr!
2. Cadwch restr o enwau a
rhifau cyswllt defnyddiol
3. Cofrestrwch fel Gofalwr yn
eich Meddygfa
4. Gofynnwch i’r Gwasanaethau
Cymdeithasol am Asesiad
Gofalwyr i chi’ch hun
5. Gofynnwch i’r Gwasanaethau
Cymdeithasol am Asesiad
Anghenion i’r person rydych
yn gofalu amdano
6. Gofalwch eich bod yn hawlio
unrhyw gymorth ariannol a
budd-daliadau perthnasol
7. Gofalwch bod gan y person
rydych yn gofalu amdano
unrhyw gymhorthion priodol
i wneud bywyd yn haws
8. Defnyddiwch wasanaethau
fferyllfa, megis paciau
pothell, archebu
presgripsiwn a
gwasanaethau danfon
9. Ewch ati i ganfod pa grwpiau
cefnogi allai eich helpu chi
10. Peidiwch â dioddef yn
ddistaw, a gofynnwch
gwestiynau bob amser
11. Cadwch ddyddiadur o
symptomau, triniaethau,
manylion cyswllt, cyngor ayb.
12. Cyfaddefwch pan fo angen
cymorth allanol. Nid yw’n
arwydd o wendid
13. Os ydych yn talu am gymorth
allanol, a’i fod yn annerbyniol,
newidiwch ef!
14. Gofalwch eich bod yn treulio
peth amser i ffwrdd oddi
wrth y person rydych yn
gofalu amdano
Henrietta, Carers UK Forum
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr
5

Fforwm Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru yn cyfarfod â Julie
Morgan AC, Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau
Cymdeithasol yng Nghymru
Yn gynharach yn y mis,
rhoddodd Julie Morgan AC,
Dirprwy Weinidog Iechyd a Gofal
Cymdeithasol, ei thystiolaeth i
Bwyllgor Iechyd, Gofal
Cymdeithasol a Chwaraeon
Cynulliad Cenedlaethol Cymru,
fel rhan o’u hymchwiliad i’r
cymorth sydd ar gael i ofalwyr.
Roedd hyn wedi iddi fynychu
Fforwm Ymddiriedolaeth
Gofalwyr Cymru, a roddodd gyfle
i Rwydwaith Partneriaid
Ymddiriedolaeth Gofalwyr
Cymru i gwrdd â’r Dirprwy
Weinidog a benodwyd o’r
newydd. Yn ystod y digwyddiad
hwn, rhannodd y Dirprwy
Weinidog flaenoriaethau
Llywodraeth Cymru ar gyfer
gofalwyr, gan amlygu
pwysigrwydd mudiadau trydydd
sector wrth ddarparu cymorth i
ofalwyr.
Trwy drafodaeth wedi’i hwyluso,
rhoddodd y Partneriaid
Rhwydwaith enghreifftiau a
mewnwelediad i’r realiti i ofalwyr
yng Nghymru, a’r gwasanaethau
hynny sy’n eu cefnogi.
6 Newyddion Gofalwyr Sir Gâr
Rhai o’r materion a amlygwyd
oedd:
• Pwysigrwydd bod gofal
seibiant ar gael i roi cyfle i
ofalwyr gael seibiant byr
mawr ei angen
• Effaith gofalu o ran lles
corfforol ac emosiynol
gofalwyr
• Unigrwydd ac arwahanrwydd,
sy’n gallu effeithio ar bob
gofalwr, ond yn enwedig
gofalwyr sy’n byw mewn
ardaloedd gwledig
• Cydnabod pwysigrwydd
gofalwyr a’r cyfraniadau
hanfodol maent yn eu
gwneud
• Pwysigrwydd buddsoddi’n
barhaus a chyllid ar gyfer
gwasanaethau i gefnogi
gofalwyr
Rhoddodd y sesiwn lwyfan
cenedlaethol i wasanaethau
gofalwyr, gan roi cyfle
uniongyrchol i ddylanwadu ar
Lywodraeth Cymru, ar y lefel
uchaf.
Yn ddymunol, dywedodd y
Gweinidog ei bod wedi mynychu
ein Fforwm Partneriaid
Rhwydwaith, a nododd
bwysigrwydd y trydydd sector
wrth gyflawni Deddf
Gwasanaethau Cymdeithasol a
Llesiant (Cymru), pan roddodd
dystiolaeth ffurfiol i Bwyllgor
Iechyd, Gofal Cymdeithasol a
Chwaraeon Cynulliad
Cenedlaethol Cymru.
Gallwch weld y sesiwn
dystiolaeth lawn ar-lein, lle
cyfeirir droeon at waith
Ymddiriedolaeth Gofalwyr
Cymru, a phwysigrwydd
gwasanaethau gofalwyr.
Bydd Ymddiriedolaeth Gofalwyr
Cymru yn rhoi tystiolaeth
ysgrifenedig ychwanegol i’r
pwyllgor, a fydd yn eu helpu i
graffu tystiolaeth Llywodraeth
Cymru yn effeithiol. Dyma fydd
ein cyfle olaf i oleuo’r pwyllgor,
cyn iddynt ddechrau drafftio eu
hargymhellion i’r Llywodraeth,
sy’n debygol o gael eu cyhoeddi
ym mis Mai.

Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru
Taith undydd am ddim i Ofalwyr, a fydd yn ymweld â’r
amgueddfa awyr agored yng Nghaerdydd, sy’n
croniclo ffordd o fyw, diwylliant a phensaernïaeth
hanesyddol y Cymry. Archwiliwch y castell, y gerddi,
y bythynnod hanesyddol a’r gweithdai, lle mae
crefftwyr yn dal i arddangos eu sgiliau traddodiadol.
Darperir cludiant a chinio. Dyddiad i’w gadarnhau
(diwedd y gwanwyn / dechrau’r haf), ond mae
lleoedd yn gyfyngedig. Os am gofrestru diddordeb,
yna cysylltwch â’r Gwasanaeth Gwybodaeth i Ofalwyr
ar: 0300 0200 002
Buddsoddwyr mewn Gofalwyr
Oeddech chi’n gwybod fod Arweinydd Gofalwyr
enwebedig gan bob Meddygfa yn Sir Gaerfyrddin, a all
eich helpu i lenwi’r ffurflen gofrestru / atgyfeirio, a
hefyd gall roi gwybodaeth ychwanegol i chi, gan
gynnwys y daflen newydd ‘Ydych chi’n gofalu am
rywun?’.
Mae llesiant Buddsoddwyr mewn Gofalwyr yn parhau
i gael ei ymgorffori yng ngwaith nifer cynyddol o
gyfranogwyr y Cynllun Buddsoddwyr mewn Gofalwyr
yn Sir Gâr, gyda nifer o leoliadau wedi ennill eu gwobr
lefel Efydd yn ddiweddar. Mae hyn yn cynnwys Ysgol
y Strade School (ein cyflwyniad Cymraeg cyntaf), tri Thîm Cynhwysiant
Cymunedol Cyngor Sir Gâr, Tîm Iechyd Meddwl Cymunedol
Caerfyrddin (CMHT), Uned Gofal Dwys Seiciatrig (PICU) / wardiau Cwm
Seren a Bryngofal. Mae pob un o’r lleoliadau’n anelu at adnabod,
hysbysu a chefnogi Gofalwyr o bob oed, a’u hannog nhw, yn enwedig,
i gofrestru fel Gofalwyr yn eu Meddygfa.
Mae ganddynt fynediad hefyd
at gyflenwad o adnoddau
Neges mewn Potel – gweler
tudalen 10. Felly, os ydych chi,
neu berthynas, ffrind neu
gymydog, yn gofalu am rywun,
efallai gallwch eu helpu trwy
basio’r wybodaeth hon ymlaen.
Nodyn Atgoffa: Os ydych
eisoes wedi cofrestru fel
Gofalwr yn eu Meddygfa, a bod
eich amgylchiadau’n newid, yna
byddai o gymorth pe byddech
yn rhoi gwybod i’ch Meddygfa,
fel y gallant gadw eu cofnodion yn gyfredol.
Os am fwy o wybodaeth, cysylltwch â:
debbie@carmarthenshirecarers.org.uk
Ydych chi’n gofalu
am rywun?
Mae Gofalwr yn rhywun sy’n darparu
cymorth a chefnogaeth ddi-dâl i berthynas,
ffrind neu gymydog na fyddai’n gallu ymdopi
ar ei ben ei hun o ganlyniad i salwch,
anabledd, eiddilwch, nam corfforol, salwch
meddwl neu gamddefnyddio sylweddau.
Yn y llun; Gareth Morgans (Cyfarwyddwr Addysg), Pennie
Muir (Arweinydd BmG), Adam Powell (Arweinydd
Gofalwyr Ysgol y Strade), Cat Hooten (Gwasanaeth
Gofalwyr Ifanc), Debbie Bence (Swyddog Datblygu BmG).
Deall Galar a
Cholled Cwrs
Hunangymorth 4
Wythnos
Cwrs 4 wythnos, byr ac anffurfiol,
wedi’i anelu at Ofalwyr mewn
galar, sy’n 60 oed a mwy.
Bydd y cwrs yn helpu pobl i
ddeall amrywiol gamau galar, a’r
ymatebion emosiynol i alar.
Bydd y cwrs yn cael ei gyflwyno
gan ymarferydd profiadol, i grŵp
bach o bobl, mewn amgylchedd
diogel, sensitif a chyfrinachol, a
bydd yn archwilio’r canlynol:
• Beth yw galar?
• Digwyddiadau mewn bywyd
sy’n gallu arwain at alar, gan
gynnwys galar disgwylgar (e.e.
diagnosis o salwch terfynol,
profedigaeth, newid sylweddol
mewn iechyd / symudedd, colli
swydd, tor-perthynas, ayb.)
• Ymatebion emosiynol i alar
• Symptomau corfforol sy’n
gysylltiedig â galar
• Gofalu amdanoch chi’ch hun
• Strategaethau ymarferol i
helpu gyda galar ac unigrwydd
• 5 Ffordd at Les
Os am gofrestru diddordeb yn y
cwrs hwn, yna cysylltwch â’r
Gwasanaeth Gwybodaeth i
Ofalwyr ar: 0300 0200 002
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr 7

Ydych chi’n gofalu am rywun sy’n
colli ei gof?
Os felly, efallai byddant am ystyried Atwrneiaeth Arhosol
Beth yw Atwrneiaeth Arhosol (LPA)?
Mae LPA yn ddogfen gyfreithiol, sy’n galluogi
person dros 18 oed i ddewis rhywun i fod yn
atwrnai (cynrychiolydd), ac yn rhywun mae eisiau i
wneud penderfyniadau ar ei ran, pan nad oes
modd iddo / iddi, oherwydd analluedd corfforol
a/neu feddyliol, i wneud penderfyniadau ei hun.
Gall hyn fod oherwydd gwendid, dementia,
anabledd dysgu, problemau iechyd meddwl, strôc
neu anaf i’r pen.
Mae LPA yn cael ei greu cyn i berson golli galluedd
meddyliol, a rhaid ei gofrestru gyda Swyddfa’r
Gwarcheidwad Cyhoeddus, cyn y gellir ei
ddefnyddio.
Ceir dau fath o LPA:
• Eiddo a materion ariannol (caniatáu i atwrnai
wneud penderfyniadau ynghylch talu biliau,
delio â’r banc, casglu budd-daliadau, gwerthu
eich tŷ ayb.)
• Iechyd a lles (caniatáu i atwrnai wneud
penderfyniadau ynghylch triniaeth, gofal,
meddyginiaeth, ble rydych yn byw ayb.)
Os nad ydych wedi cwblhau LPA, mae’n bosib bydd
angen i bobl eraill wneud cais i’r Llys Gwarchod, er
mwyn gwneud unrhyw benderfyniad ar eich rhan.
Gall hyn fod yn gostus, yn heriol ac yn straen i
berthnasau a Gofalwyr.
Trwy wneud y penderfyniad pwysig i greu LPA,
byddwch yn cael tawelwch meddwl ac yn atal eich
anwyliaid rhag dioddef caledi ariannol a gofid yn y
dyfodol.
Os byddech chi neu’r person rydych yn gofalu
amdano yn hoffi cael ymgynghoriad, am ddim,
gyda chyfreithiwr New Law, yna cysylltwch â’r
Gwasanaeth Gwybodaeth i Ofalwyr ar: 0300
0200 002.
Nodwch fod New Law yn codi ffi am baratoi a
chofrestru LPA.
Manteision gwneud Atwrneiaeth Arhosol
Mae LPA yn galluogi i chi drefnu ymlaen llaw:
• y penderfyniadau rydych eisiau iddynt gael eu
gwneud ar eich rhan os, neu pan fyddwch yn
colli galluedd i’w gwneud nhw eich hun
• y bobl rydych eisiau i fod yn atwrnai i wneud y
penderfyniadau yma
• sut rydych eisiau i’r atwrnai wneud y
penderfyniadau yma
Hefyd, gallwch wneud cais am Atwrneiaeth
Arhosol ar-lein ar
www.lastingpowerofattorney.service.gov.uk/home
8
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr

Sesiwn Cyngor Cyfreithiol
Am Ddim i Ofalwyr
Mae Cyfreithwyr New Law yn falch i fod yn gweithio mewn
partneriaeth gydag Ymddiriedolaeth Gofalwyr Sir Gâr.
Gallwn gynnig ymgynghoriad a sesiwn gyngor di-dâl a
chyfrinachol i Ofalwyr yn Sir Gaerfyrddin.
Mae New Law yn cydnabod fod llawer o Ofalwyr, yn aml, yn wynebu
pentwr enfawr o wybodaeth gan weithwyr cymdeithasol, meddygon teulu
a gweithwyr proffesiynol eraill am atwrneiaeth, dirprwyaeth a materion
cyfreithiol eraill.
Gallwn gynnig cyngor ar:
• Ewyllysiau (gan gynnwys ewyllysiau
statudol i bobl heb alluedd)
• Ymddiriedolaethau i bobl fregus
• Cyllid ar gyfer Gofal
• Galluedd
• Atwrneiaeth Arhosol
• Cynllunio Ystadau / Trethi
• Diogelu Asedau
• Y Llys Gwarchod a Dirprwyaeth
• Gweinyddu Ystadau
Mae apwyntiadau ar
gael ar y trydydd Dydd
Mawrth ym mhob mis
yng Nghaerfyrddin
(bore) a Llanelli
(prynhawn). Os am
drefnu apwyntiad neu
gael gwybodaeth
bellach, cysylltwch â’r
Gwasanaeth
Gwybodaeth i Ofalwyr,
os gwelwch yn dda.
“ ”
Rydym eisiau helpu Gofalwyr trwy ddarparu sesiwn cyngor
cychwynnol am ddim, heb orfod poeni am ffioedd anhysbys a
chostus. Os byddwch yn penderfynu ein cyfarwyddo, fe fyddwn yn
gweithio am ffi sefydlog.
Ffôn: 0300 0200 002 neu e-bostiwch info@carmarthenshirecarers.org.uk
Nodwch fod trefnu apwyntiad yn hanfodol.
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr 9

Beth yw Neges
mewn Potel?
Datblygwyd y cynllun gan
Lions International, ac mae’n
syniad syml a gynlluniwyd i
annog pobl i gadw eu
manylion personol a meddygol
hanfodol ar ffurf safonol, ac
mewn lleoliad cyffredin, lle
gellir dod o hyd iddynt yn
hawdd mewn argyfwng - yr
oergell!
Gall pob potel ymddwyn fel
achubwr bywyd i’w
pherchennog, gan y bydd yn
cynnwys gwybodaeth
bersonol, megis alergeddau a
chyflyrau sy’n bygwth bywyd,
anableddau, meddyginiaethau
cyfredol, MT, anifail anwes y
teulu, perthynas agosaf ayb.
Mae Criwiau Ambiwlans wedi’u
hyfforddi i chwilio am sticeri
gwyrdd ar ddrws yr oergell a
thu mewn i’r drws ffrynt, er
mwyn dod o hyd i’r Neges
mewn Potel wrth ymateb i
argyfwng yng nghartref y claf.
Mae’r cynllun yn RHAD AC AM
DDIM ac mae’n agored i
unrhyw un, ond mae’n
arbennig o bwysig i’r rheiny
mewn sefyllfa fregus, efallai na
fyddant yn gallu cyfleu eu
manylion meddygol mewn
argyfwng, a gallwch gael
gwybod mwy am Gynllun Lions
yma:
http://lionsclubs.co/MemberA
rea/message-in-a-bottleorder-form-and-posters/
Mae Unforgettable yn gwmni ar-lein, sy’n anelu at wella bywydau
pawb a effeithir gan ddementia, a helpu pobl i wneud y pethau
rydym i gyd yn eu cymryd yn ganiataol.
Sefydlwyd y cwmni gan Ofalwr, a oedd wedi cael profiad personol o
sialensiau dyddiol dementia a cholli cof wrth ofalu am ei fam.
Mae’r wefan www.unforgettable.org yn darparu’r canlynol:
• Cymuned gyfeillgar – lle gallwch rannu eich profiadau a dod o hyd
i dawelwch meddwl.
• Gwybodaeth – erthyglau defnyddiol a chyngor arbenigol.
• Cynnyrch arbenigol – dewch o hyd i gynnyrch nad oeddech yn
gwybod eu bod yn bodoli, sy’n gallu gwneud bywyd yn haws.
• Blog – sy’n cynnwys y newyddion diweddaraf am ddementia a
cholli cof.
• Grŵp cefnogi ar Facebook – grŵp cefnogi caeedig i Ofalwyr a’r
rheiny sy’n byw gyda dementia, rhywle i siarad â phobl sy’n deall.
• E-arweinlyfrau am ddim.
Mae’r siop yn cynnig amrywiaeth eang o gynnyrch i helpu, o fwyta ac
yfed, cysgu a thawelu, gweithgareddau, cerddoriaeth a theledu, i
declynnau tracio a chanfyddwyr gwrthrychau. Gallwch chwilio hefyd
am gynnyrch yn ôl anghenion a sialensiau, megis newid yn
ymddygiad person, cyfathrebu, hylendid personol, lleihau
cwympiadau a chysgu’n dda.
Mae’r ganolfan cyngor ymarferol yn cynnig ystod
fawr o erthyglau ar ddementia a cholli cof, eu
hachosion a thriniaethau, a chyngor i’ch helpu i
ymdopi gyda’r sialensiau. Gall Gofalwyr rannu
cynghorion defnyddiol, storiâu a syniadau, a holi
cwestiynau i’r gymuned ehangach.
Os na allwch gael mynediad i’r wefan, gallwch ofyn am
gatalog o’r cynnyrch, am ddim, trwy ffonio
0203 322 9070
10
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr

DIGWYDDIAD
AU I DDOD
Gwasanaeth Cynghorydd Teulu
Sir Gâr
Gall Gwasanaeth Cynghorydd Teulu
Sir Gâr helpu gyda gwybodaeth,
cyngor a chefnogaeth i unigolion
ag Anabledd Dysgu, Rhiant-ofalwyr
a gweithwyr proffesiynol yn
gyffelyb.
Rydym yn cynnal
Grwpiau Cefnogi i Rieni
a Gofalwyr hefyd, felly …
Os hoffech gwrdd â phobl eraill,
rhannu profiadau neu fod yn rhan
o’n Grwpiau Cefnogi i rieni a
gofalwyr, yna dewch i un o’n boreau
coffi misol.
Rydym wedi symud i’n swyddfeydd newydd ac, erbyn hyn,
rydym yn rhan o: Canolfan Coleshill, Teras Coleshill, Llanelli
SA15 3BT. Os hoffech wybod mwy am leoliadau, dyddiadau ac
amserau, neu sut allwn eich cynorthwyo chi, yna ffoniwch ni ar
07532405979
Edrychwn ymlaen at glywed gennych!
HAIPAC –
Cymorth a Gwybodaeth i
Rieni a Gofalwyr
Gwefan a gynlluniwyd gan ac i rieni
a gofalwyr
Os hoffech gyfranogi wrth helpu i gefnogi, neu os ydych eisiau i ni
ychwanegu rhywbeth a fyddai o fudd i unigolion a’u teuluoedd,
yna cysylltwch â ni trwy ein tudalen Facebook, neu trwy e-bostio
admin@haipac.org.uk
Croeso i’n haelodau diweddaraf o Brosiect Gofalwyr Ifanc
Croesffyrdd Sir Gâr.
Sesiynau Blasu
Gofalu Amdanaf i -
Dyddiadau i’w
cadarnhau
Mae EPP Cymru yn cynnig cwrs
yn arbennig ar gyfer y bobl hynny
sy’n gofalu am rywun arall â
chyflwr iechyd hirdymor. Teitl y
cwrs yw 'Gofalu Amdanaf i’ ac
mae’n helpu Gofalwyr ddysgu
ffyrdd y gallant ofalu am eu
hanghenion iechyd eu hunain, tra
eu bod yn gofalu am rywun arall,
ac ymdopi â’r sefyllfa ofalu honno.
Mae’n eu helpu hefyd i fagu hyder
i gael mwy o reolaeth dros eu
bywyd, ac mae’n rhoi cyfle iddynt
gwrdd â phobl eraill sy’n rhannu
profiadau tebyg.
• technegau ymlacio,
• delio â blinder,
• ymarfer corff,
• bwyta’n iach,
• ymdopi ag iselder,
• cyfathrebu gydag aelodau o’r
teulu, ffrindiau a gweithwyr
proffesiynol,
• cynllunio ar gyfer y dyfodol.
Os am gofrestru diddordeb
yn y sesiwn blasu hanner
diwrnod hon, yna
cysylltwch â’r Gwasanaeth
Gwybodaeth i Ofalwyr ar:
0300 0200 002
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr 11

Cyflwyno
yn Sir Gâr
Beth yw Credyd Cynhwysol?
Mae Credyd Cynhwysol yn daliad misol newydd i bobl
sydd naill ai’n ddi-waith neu’n gweithio, ond eu bod ar
incwm isel.
Yn y pen draw, fe fydd yn disodli pob un o’r budddaliadau
a chredydau treth canlynol:
• Cymhorthdal Incwm
• Credyd Treth Plant
• Budd-dal Tai
• Credyd Treth Gwaith
• Lwfans Ceisio Gwaith yn Seiliedig ar Incwm
• Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn Seiliedig ar Incwm
Sut fydd yn effeithio arnaf i?
Os ydych yn derbyn un o’r budd-daliadau uchod, a
bod eich amgylchiadau cymwys yn newid, fe fydd
angen i chi wneud hawliad am Gredyd Cynhwysol.
Yn hytrach na hawlio pob un o’r budd-daliadau
uchod yn unigol, fe fyddwch yn gwneud un
hawliad am Gredyd Cynhwysol.
Bydd Credyd Cynhwysol yn cynnwys cymorth
ariannol ar gyfer salwch, anabledd, tai, plant,
diweithdra neu gyflogaeth incwm isel.
Bydd hawliadau Credyd Cynhwysol yn cael eu
diweddaru’n awtomatig gan Gyllid a Thollau Ei
Mawrhydi (HMRC), os byddwch i mewn ac allan o
waith, ni fydd yn rhaid i chi gyflwyno hawliad
newydd os byddwch yn ddiwaith, os bydd eich
oriau gwaith yn cynyddu, neu os byddwch yn
newid eich swydd.
Nid yw Credyd Cynhwysol yn cynnwys y budddaliadau
lles canlynol, ac fe fyddwch yn parhau i
hawlio’r rhain ar wahân:
• Gostyngiad y Dreth Gyngor
• Lwfans Byw i’r Anabl (DLA) / Taliad
Annibyniaeth Personol (PIP)
• Budd-dal Plant
• Pensiynau
Cyflwynwyd Credyd Cynhwysol yn Sir Gaerfyrddin
ym mis Rhagfyr 2018, ac mae’n cael ei gyflwyno
fesul cam. Nid oes yn rhaid i chi weithredu
ynghylch symud i Gredyd Cynhwysol nes i chi
glywed gan yr Adran Gwaith a Phensiynau (DWP),
oni bai fod eich amgylchiadau cymwys yn newid,
a’ch bod yn hawlio un o’r chwe budd-dal a restrir
uchod.
Sut mae gwneud hawliad?
Bydd angen i chi wneud eich hawliad
Credyd Cynhwysol ar-lein ar
www.gov.uk/apply-universal-credit
Yna, cewch apwyntiad gyda
Hyfforddwr Gwaith, i drafod eich
hawliad.
Galwch y llinell gymorth i gael
cymorth i wneud eich hawliad ar-lein.
Ffôn: 0800 328 5644
12

Myfyrdodau’r dydd…
Gyda’r diwrnod
newydd daw
cryfder a
myfyrdodau newydd.
Eleanor Roosevelt
Ni allwn wneud pethau
mawr yn y bywyd hwn.
Ond gallwn wneud
pethau bach gyda
chariad mawr.
Anon
Bydd dirion wrthat
ti dy hun yn gyntaf.
Lama Yeshe
Diwrnod Hawliau Gofalwyr
Bydd y mwyafrif ohonom yn
darparu gofal rywbryd yn ystod
ein bywyd, i anwyliaid sy’n sâl
neu’n anabl. P’un ai bod gofalu’n
effeithio ar eich teulu’n raddol
neu’n sydyn, mae’n gyffredin
teimlo nad ydych yn barod. Mae’r
rheolau ar fudd-daliadau a’r
system gofal cymdeithasol yn
gallu teimlo fel dryswch mawr.
Heb y cyngor a’r wybodaeth
gywir, mae’n hawdd colli allan ar y
cymorth ariannol ac ymarferol y
mae gennych hawl iddo. Dyna
pam mae sefydliadau ar hyd a lled
y wlad yn cyfranogi yn y Diwrnod
Hawliau Gofalwr, er mwyn estyn
allan a chynnig gwybodaeth,
cyngor a chymorth i’r 6.5 miliwn o
Ofalwyr yn y DU.
Mae cael yr wybodaeth gywir, ar
yr amser cywir, yn gallu gwneud
gwahaniaeth enfawr pan eich
bod yn gofalu am rywun.
Pob blwyddyn, mae Rhwydwaith
Gwasanaethau Cymorth i Ofalwyr
(CSSN) Sir Gâr yn trefnu
digwyddiad i ddathlu Diwrnod
Hawliau Gofalwyr, gyda chyllid
sydd ar gael trwy Gyngor Sir Gâr.
Llynedd, cynhaliwyd y
digwyddiad yn Mansion House,
Llansteffan, ar ddydd Gwener y
30ain o Dachwedd 2018.
Roedd mwy na 50 o Ofalwyr yn
bresennol yn y digwyddiad, a
bu’n llwyddiant enfawr. Cafodd y
Gofalwyr eu gwahodd i gyfranogi
mewn gweithdai, gan gynnwys
cymorth cyntaf, ymwybyddiaeth
ofalgar trwy gelf, yn ogystal â
magu hyder trwy sgiliau syrcas.
Rhoddwyd cyfle i’r Gofalwyr i
ymweld ag ystod o stondinau
gwybodaeth
gan sefydliadau yn
cynnwys Eiriol, y Gymdeithas
Strôc a Gwasanaeth Cynghorydd
Teulu Mencap.
Yn ogystal, cyflwynwyd ‘Gwobr Tu
Hwnt i’r Galw Liz Evans MBE’
gyntaf erioed, i Jonathan Rees,
cyn Swyddog Datblygu Gofalwyr,
wedi iddo ymddeol o’r awdurdod
lleol. Rhoddir y wobr i unigolion
sy’n gweithio’n ddiflino i hybu
hawliau Gofalwyr ac sy’n cyfrannu
at ddatblygu cymorth i Ofalwyr.
Enwyd y wobr er cof am y
diweddar Liz Evans MBE, a fu’n
hyrwyddo hawliau Gofalwyr yn
Llanelli, ei thref enedigol, ac mae’r
wobr yn deyrnged barhaol i un o
hoelion wyth y gymuned
Gofalwyr.
13

Prosiect Blynyddoedd Addysgol Plant (CEY)
Mae Prosiect CEY yn flwydd oed yn barod, ac am flwyddyn mae wedi
bod! Mae dros 150 o blant a phobl ifanc wedi cael eu hatgyfeirio at y gwasanaeth
yn barod, ac mae cymaint o Ofalwyr ifanc yn ein sir nad sydd wedi cael mynediad at
gymorth eto. Mae llawer o bethau wedi bod yn digwydd yn ddiweddar, felly dyma
rai o’r uchafbwyntiau...
Clybiau Gofalwyr Ifanc
Dim ond pedair pherson fynychodd ein Clwb Gofalwyr Ifanc
cyntaf ac, erbyn hyn, mae 25 a mwy yn mynychu’r grwpiau
dan 11 a 12+ yn rheolaidd. Yn wir, mae’r grwpiau mor llawn
fel na allwn ffitio neb arall i mewn, felly, o fis Mawrth 2019
ymlaen, byddwn yn rhannu’r ddau Glwb Gofalwyr Ifanc yn
bedwar. I’r arddegwyr sy’n byw yn ardaloedd Llanelli,
Cydweli a Chaerfyrddin, byddant yn mynychu clwb
Caerfyrddin, a bydd y rheiny sy’n byw yn ardaloedd
Crosshands, Rhydaman, Llandeilo a Llanymddyfri yn
mynychu clwb newydd sbon yn Llandybie. I’r plant iau,
byddwn yn cadw clwb Llanelli i fynd fel arfer, a bydd ail
glwb yn dechrau yn Llandybie hefyd. Tra nad ydym yn hoffi
rhannu gormod ar y Gofalwyr ifanc, bydd
hyn yn galluogi’r prosiect i dyfu, a
bydd y Gofalwyr ifanc yn dal i weld
ei gilydd mewn gweithdai ac ar
wibdeithiau.
Gwibdeithiau Dydd
Rydym wedi cael cymaint o hwyl gyda’r Gofalwyr ifanc ar ein
gwibdeithiau. I lawer ohonynt, nid ydynt yn cael cyfle i fynd ar
deithiau gyda’u teulu fel eu cyfoedion, a rhan fawr o’r hyn a
wnawn yw rhoi cyfle iddynt wneud y pethau maent yn colli allan
arnynt, bydded hynny’n ymweld â Fferm Folly, dysgu i ddringo
creigiau, neu fynd i’r parc lleol i fwydo’r hwyaid hyd yn oed.
I’r plant iau, roedd y pantomeim a chyfarfod â Siôn Corn mewn
groto anferth adeg y Nadolig yn hudolus, a chafodd yr
arddegwyr amser digrif iawn yn dysgu canŵio (ac yn gwthio’i
gilydd yn y dŵr).
Mae’r ddau grŵp oedran wrth eu bodd yn
marchogaeth ceffylau ac, yn ddiweddar,
aethom â’r arddegwyr ar eu gwibdaith
dros nos gyntaf, a bu’n llwyddiant
mawr, gyda’r Gofalwyr ifanc yn
cael eu gwthio allan o’u parth
cysur, ac yn gwthio eu hunain
trwy dwneli bach yn ein her
ogofa hyd yn oed.
Cefnogaeth Un i Un
a Sesiynau Grŵp
Codi Ymwybyddiaeth a
Rhannu eu Storiâu
Yn ogystal â rhoi cyfle iddynt fwynhau eu plentyndod,
rydym eisiau cyfarparu’r bobl ifanc hefyd, fel eu bod yn
gallu delio â’u sefyllfaoedd personol gorau gallant. Rydym
yn treulio llawer o’n hamser yn gweithio gyda Gofalwyr
ifanc unigol, yn eu cynorthwyo nhw i ddiogelu eu lles eu
hunain, yn ogystal â’r person maent yn gofalu amdano.
Cawsom sesiwn bwerus iawn hefyd, ar berthnasau iach,
gyda’r merched yn eu harddegau, a rhoesom sgiliau
ymarferol gwych iddynt lywio’u ffordd drwy’r sialensiau yn
eu harddegau.
Felly, beth nesaf?
Yn gyson, rydym yn annog ein Gofalwyr ifanc i aros ar eu traed
ac adrodd eu storiâu - rydym eisiau iddynt wybod ein bod yn
eu clywed a’u bod nhw’n bwysig. Felly, rydym yn chwilio, bob
amser, am gyfleoedd i’n Gofalwyr ifanc gael siarad.
Yn y flwyddyn ddiwethaf, ymddangosodd dau o’n Gofalwyr
ifanc ar raglen genedlaethol Plant mewn Angen y BBC, un ar
sioe frecwast Chris Evans, a’r llall ar un o’r ffilmiau apêl.
Buom yn gweithio gydag awdur sgriptiau’r BBC/S4C, a fydd yn
ceisio cynnwys y storiâu a glywodd mewn sgriptiau yn y
dyfodol ac, ychydig wythnosau yn ôl, aeth grŵp o’n Gofalwyr
ifanc i’r Senedd, i gwrdd ag Aelodau Cynulliad, i helpu
sbarduno newid, a chafodd rhai ohonynt eu cyfweld ar y
teledu hyd yn oed!
Mae gennym raglen lawn o’n blaenau ni yn y flwyddyn nesaf...
Mae ein gwibdeithiau’n tyfu a gwella, gan gynnwys
ymweliadau i Disney on Ice, cerdded ceunentydd ac Annie the
Musical ar lwyfan. Byddwn yn cynnal ein pedwar clwb misol,
ac mae gennym rai gweithdai ymarferol ar y gweill, gan
gynnwys sgiliau syrcas, sesiynau coginio a gweithdai lles.
Byddwn yn gweithio’n agosach gydag ysgolion, i sicrhau bod
Gofalwyr ifanc yn cael cymaint o gefnogaeth ac sy’n bosib, ac
rydym mewn trafodaethau gyda’r tîm Ymgyrraedd yn
Ehangach ym Mhrifysgol Abertawe, i weld sut allwn annog
Gofalwyr ifanc i ddilyn addysg bellach.
Wrth gwrs, rydym yn gweithio’n agos, yn wastadol, gyda
Phlant mewn Angen y BBC, i roi mwy o gyfleoedd i Ofalwyr
ifanc rannu eu storiau eu hunain. Rydym mor gyffrous i weld
beth sydd gan 2019 i’w gynnig!
14

Prosiect Gofalwyr sy’n Oedolion Ifanc (YAC)
Mae’r prosiect Gofalwyr sy’n Oedolion Ifanc (YAC)
yn parhau i fod yn brysur iawn, gyda llawer o
Ofalwyr newydd, rhwng 16-25 oed, yn cael eu
hatgyfeirio am gymorth.
Er mwyn ymdopi gyda’r cynnydd yn y galw am
wasanaethau, fe wnaethom gyflogi Tracey Jones, aelod
arall o staff llawn amser, yn 2018 ac, o fis Mawrth 2019
ymlaen, fe fydd Lucy Griffiths yn ymuno â’r Tîm Gofalwyr
sy’n Blant a Phobl Ifanc hefyd.
Rydym yn darparu Gweithiwr Allweddol sy’n cynnal
asesiadau, cynllunio gofal a chefnogaeth 1:1, ac mae’n
cyflwyno gweithdai rheolaidd, sy’n anelu at fagu hyder,
lleihau straen a meithrin sgiliau cydnerthedd, perthnasau
iach, addysg a chyflogaeth. Mae rhai o’r gweithdai’n llawer
o hwyl, ac rydym wedi cynnal gweithdai sgiliau graffiti a
syrcas hefyd, sy’n boblogaidd iawn.
Yn boblogaidd iawn hefyd mae ein clybiau ieuenctid bob
pythefnos, a’n gwibdeithiau bob deufis i wneud pethau fel
gwylio dolffiniaid, cwest laser, pledu paent, beicio cwad,
Gŵyl y Gaeaf, parciau saffari a’r theatr ymhlith pethau
eraill. Hefyd, fe wnaethom hwyluso wythnos gyda
phrosiect Down To Earth ar Y Gŵyr, lle bu grŵp o YAC yn
dysgu sgiliau gwaith coed ac yn helpu ar Brosiect Eco, yn
ogystal â mwynhau diwrnod yn gwneud arforgampau.
Rydym wedi bod yn ffodus iawn i
gael cyllid gan ymddiriedolaethau
lleol, sy’n galluogi’r gwasanaeth i
barhau, gan ein bod ni’n gwbl
ddibynnol ar arian cymunedol i
gadw’r prosiect i fynd.
Hoffem ddiolch yn arbennig i’r
canlynol am eu rhoddion hael:
Arian i Bawb y Loteri Genedlaethol;
Ymddiriedolaeth Dewi Davies; CWYVS;
Ymddiriedolaeth POBL; Fferm Wynt
Brechfa; Sea-Changers;
Ymddiriedolaeth Gwendoline a
Margaret Davies; Sefydliad Waterloo;
Sefydliad Sobell; Sefydliad Garfield
Weston; Sefydliad Moondance;
Santander a Statkraft Alltwalis.
Diolch yn fawr!
15

Ty-Golau
(House of Light)
Mae Tŷ-Golau yn grŵp o bobl sydd â pheth
problemau â’u cof, afiechydon tebyg i
Alzheimer’s / dementia.
Rydym yn cwrdd yn Neuadd Mynydd-y-Garreg
bob bore dydd Mercher (10.30-12.00), ac yng
Nghanolfan Antioch, Heol Copperworks, Llanelli
(10.30-12.00 a 2.00-3.30) hefyd.
Mae’r grŵp yn dathlu ei 10fed pen-blwydd ym mis
Mehefin, ac mae wedi mynd o nerth i nerth, gan
dderbyn niferus ac amrywiol wobrau am y gwaith
a wneir yn y gymuned.
Nid dim ond grŵp cymdeithasol yw Tŷ-Golau, er
bod cymdeithasu’n digwydd yn naturiol yn ystod y
sesiynau. Caiff pob un o’r sesiynau eu hanelu’n
benodol at ysgogi gwybyddol, a’u cyflwyno mewn
ffordd anfygythiol a hwylus.
Mae’r gweithgareddau’n cynnwys; therapi
atgofion, ymgyfarwyddo â realiti, cydganu,
trafodaethau, cerddoriaeth a symud, a llawer mwy.
Mae defnyddwyr gwasanaethau’n mynychu o
gartrefi nyrsio lleol, yn ogystal â phobl sy’n byw’n
annibynnol yn eu cartrefi eu hunain, neu gyda
Gofalwyr.
Mae’r bore’n cychwyn gyda the / coffi a chacennau.
Ceir Cwis Cof o ryw fath, cyn i ni symud ymlaen at
brif bwnc y bore, sy’n ymwneud â hel atgofion gan
amlaf (e.e. dyddiau ysgol, gemau a chwaraewyd
pan yn blant, blynyddoedd y Rhyfel, Dygwyliau
ayb.). Mae gwirfoddolwyr yn gwisgo i fyny ar
gyfer llawer o’r sesiynau, ac maent yn cynnwys
cyflwyniadau PowerPoint (i atgyfnerthu’r geiriau
llafar).
Mae croeso cynnes i Ofalwyr fynychu’r
sesiynau, neu gallant adael y person maent yn
gofalu amdano gyda’r grŵp, a chymryd amser i
ymlacio, gan wybod y byddant yn cael gofal ac
amser da. Caiff y grŵp ei hwyluso gan
weithwyr proffesiynol (Therapydd
Galwedigaethol wedi ymddeol a nifer o gyn
staff nyrsio).
Ceir llawer iawn o chwerthin yn ystod y
sesiynau, a gwyddwn ein bod yn darparu
gwasanaeth gwych.
Dyma dri o fy hoff ddyfyniadau gan ddefnyddwyr
gwasanaethau yn dilyn sesiwn:
“Diolch am roi fy atgofion yn ôl i fi.”
“Nid wy’n ffwdanu codi yn y bore, does dim
pwrpas gen i godi, ond ar ddiwrnod Tŷ-
Golau, fi sy’n codi gyntaf.”
“Rydyn ni’n edrych ymlaen at hyn drwy’r
wythnos. Dyma uchafbwynt ein hwythnos
ni.”
Mae'n werth yr holl ymdrech a pharatoi sy’n
gysylltiedig wrth drefnu’r grŵp pan ein bod ni’n
derbyn atborth fel hyn!
Gall pobl gael eu hatgyfeirio gan weithwyr iechyd
proffesiynol, y Gymdeithas Alzheimer’s,
Gwasanaethau Cymdeithasol, aelod o’r teulu neu
gallwch atgyfeirio eich hun. Dewch i weld yr hyn
yr ydym yn ei wneud. Ni chewch eich siomi.
Os am fwy o wybodaeth, cysylltwch â Jan Lewis
(Rheolwr) Ffôn: 01554 890 896
E-bost: info@tygolau.org.uk
Janet Lewis DipCThG (Rheolwr)
16
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr

Sut i osgoi cael eich sgamio
Fis diwethaf, fe wnaeth y Grŵp Cefnogi Gofalwyr
yn Llanelli groesawu Kirsty Phillips, Bancer
Cymunedol gyda NatWest, a roddodd sgwrs
addysgiadol iawn ar sgamiau a thwyll – ac yn
bwysicaf oll, sut i osgoi cael eich sgamio.
Mae sgamiau’n effeithio ar fywydau miloedd o
bobl ledled y DU. Yn aml, mae pobl sy’n cael eu
sgamio’n teimlo cywilydd ac yn ynysu eu hunain
yn gymdeithasol o ganlyniad.
Mae Ffrindiau yn Erbyn Sgamiau yn fenter Tîm
Sgamiau Safonau Masnach Cenedlaethol (NTS),
sy’n anelu at ddiogelu pobl a’u rhwystro rhag dod
yn ddioddefwyr sgamiau, trwy rymuso
cymunedau i “Sefyll yn Erbyn Sgamiau”.
Ein 10 Cyngor Gorau ar sut i ddiogelu’ch hun rhag twyll a sgamiau yw:
1. Peidiwch byth â rhoi eich manylion personol, neu fanylion banc, i unrhyw un nad ydych yn ei
adnabod neu’n ymddiried ynddo
2. Ni fydd eich Banc byth yn gofyn i chi drosglwyddo arian i fanc arall, neu godi arian a’i roddi i
negesydd
3. Peidiwch byth â rhoi eich rhif cwsmer, PIN llawn, cyfrinair neu gôd darllenydd cardiau i unrhyw un
4. Ni fydd eich Banc byth yn gofyn i chi am eich PIN llawn, neu gyfrinair, mewn neges destun neu e-
bost, neu wrth i chi fancio ar-lein
5. Byddwch yn ofalus pa wybodaeth fyddwch yn ei rhannu ar y Cyfryngau Cymdeithasol – gall
twyllwyr ddefnyddio’r wybodaeth honno i’ch dynwared chi
6. Ffoniwch eich Banc ar rif sy’n dod o ffynhonnell annibynnol bob tro – hyd yn oed os byddwch yn
derbyn neges gan eich Banc, gyda rhif ffôn cyswllt i ddychwelyd yr alwad
7. Rhwygwch ddogfennau sy’n cynnwys unrhyw wybodaeth bersonol bob amser
8. Dilewch negeseuon testun amheus bob amser, yn aml, byddant yn ceisio’ch twyllo chi i ddatgelu
gwybodaeth bersonol a gwybodaeth ddiogelwch
9. Bydd sgamwyr yn ceisio cyfathrebu â chi bob amser – yn enwedig ar-lein – er mwyn ceisio cael
gwybodaeth bersonol gennych, ond yn anaml iawn fyddan nhw’n datgelu llawer amdanyn nhw eu
hunain
10. Byddwch yn ofalus gydag unrhyw berthynas ar-lein – yn aml, bydd twyllwyr yn targedu eich
emosiynau, er mwyn eich cael chi i anfon arian iddyn nhw
Os am wybod mwy, ewch i wefan Ffrindiau yn Erbyn Sgamiau ar: www.friendsagainstscams.org.uk neu
chwiliwch am ‘Nat West Security’ ar-lein; neu siaradwch â’r staff yn eich cangen leol.
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr 17

GRŴP CEFNOGI GOFALWYR LLANELLI
Ydych chi’n gofalu am rywun?
Dewch i gwrdd â phobl eraill, gwneud ffrindiau newydd a dod
o hyd i wybodaeth mewn grŵp cyfeillgar braf.
1.00yh – 3.00yh
3ydd dydd Mercher y mis yn Swyddfa Croesffyrdd, Uned 3,
Y Palms, 96 Heol y Frenhines Fictoria, Llanelli SA15 2TH
DYDDIADAU’R GRŴP YN 2019
Jan 23rd, Feb 20th, Mar 20th, Apr 17th, May 15th,
Jun 19th, Jul 17th, Aug 21st, Sept 18th, Oct 16th,
Nov 20th & Dec 18th
Os am wybod mwy, cysylltwch â Bethan Morgan
Ffôn: 0300 0200 002
E-bost: info@carmarthenshirecarers.org.uk
Wefan: www.carmarthenshirecarers.org.uk
Ychydig o amser i chi!
CATCHUP
Mae Gweithredu Cydweithredol i
Newid a Chyflymu Cynnydd
(CATCHUP) yn darparu canolfan
wybodaeth a chyngor, sy’n
arbenigo mewn cyngor ar fudddaliadau
lles, yng Nghanolfan
Gymdeithasol Coleshill yn Llanelli.
Mae ein Tîm Budd-daliadau Lles
arbenigol yn gallu ymdrin ag
ymholiadau ynghylch ystod o
faterion sy’n ymwneud â phobl ag
anableddau a’u Gofalwyr. Mae
mwyafrif eu gwaith yn ymwneud
â chynghori pobl anabl ac
oedrannus ar eu hawliau i fudddaliadau
lles. Gellir cynnig
cymorth hefyd gyda llenwi
ffurflenni, adolygiadau ac
apeliadau ar gyfer mwyafrif y
budd-daliadau y gellir eu hawlio.
Yn ystod chwarter olaf y flwyddyn
ddiwethaf, fe wnaeth tîm
CATCHUP gwblhau 412 o
geisiadau am fudd-daliadau, gan
gynnwys ceisiadau ar gyfer: Taliad
Annibyniaeth Personol, Lwfans
Cyflogaeth a Chymorth, Lwfans
Byw i’r Anabl, Lwfans Gweini a
Lwfans Gofalwyr.
Bu’r tîm yn cynrychioli unigolion
mewn Tribiwnlysoedd Apêl ar 19
achlysur, gydag 13 apêl
lwyddiannus / budd-dal yn cael
eu dyfarnu, a 2 apêl
aflwyddiannus. Cafodd 5 apêl eu
gohirio. Mae’r gyfradd llwyddiant
mewn Gwrandawiadau Tribiwnlys
Apêl yn parhau’n uchel, gydag
87% o apeliadau’n cael canlyniad
llwyddiannus, lle mae budd-dal
yn cael ei ddyfarnu.
Ariennir CATCHUP gan Gyngor Sir
Gâr, ac mae’r tîm yn gwasanaethu
Sir Gaerfyrddin i gyd; o
Gastellnewydd Emlyn i Lanelli,
Hendy-gwyn ar Daf i
Lanymddyfri.
Os ydych yn byw yn Sir Gaerfyrddin, a’ch bod angen cymorth gydag unrhyw fater sy’n ymwneud â budddaliadau,
yna mae croeso i chi gysylltu â nhw ar 01554 776850.
Mae’r Ganolfan Gwybodaeth a Chyngor ar agor 5-diwrnod yr wythnos, dydd Llun i ddydd Gwener,
rhwng 9:30yb a 2:30yh. Apwyntiadau’n unig – Cysylltwch â CATCHUP i gael cyngor, gwybodaeth a
chymorth cyfrinachol, AM DDIM, a thrafod eich hawl unigol chi i fudd-daliadau.
18
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr

Stori Gofalwr gan Bethan Morgan - Gweithiwr
Allgymorth Gofalwyr, Ymddiriedolaeth Gofalwyr
Sir Gâr
Cysylltodd Gofalwr 56 oed, Mr X, â’r
Gwasanaeth Gwybodaeth i Ofalwyr, i
ddweud ei fod ‘braidd yn ymdopi’ gyda’i
rôl gofalu, a bod arno angen peth help.
Roedd Mr X wedi bod yn gofalu am ei fam 93
oed, Mrs A, am 5-6 blynedd, oherwydd ei
breuder a Pholymyalgia. Roedd Mr X wedi
dioddef o Syndrom Blinder Cronig ME yn y
gorffennol, ac nid oedd yn gallu gweithio
oherwydd ei ymrwymiad gofalu llawn amser.
Nid oedd yn ddiogel gadael Mrs A ar ei phen ei
hun am gyfnodau hir o amser, oherwydd ei
chyflyrau, fodd bynnag, roedd hi eisiau cadw ei
hurddas a cheisio aros yn annibynnol gyda’i gofal
personol. Roedd yn amharod i dderbyn cymorth
o unrhyw fath, ac yn mynnu mai dim ond ei mab
oedd hi eisiau i ofalu amdani.
Mae’r teulu’n agos iawn, gydag ymdeimlad cryf o
gyfrifoldeb teuluol, ac ychydig iawn o gymorth
maent yn ei gael gan aelodau estynedig y teulu
neu ffrindiau. Yr unig dro fyddai Mrs A yn gadael
ei chartref fyddai i fynd i siopa gyda’i mab.
Roedd campfa fach gan Mr X yn y tŷ, fel na fyddai
angen iddo adael ei fam. Roedd e’n mwynhau
chwarae’r gitâr a’r ffidil iddi, ac roedd y ddau
ohonynt yn mwynhau’r profiad. Soniodd Mr X
gymaint "byddai’n hoffi canu’r delyn Geltaidd."
Roedd Mr X yn mynd yn fwy ynysig yn
gymdeithasol, roedd eisiau parhau i ofalu am ei
fam, ond roedd yn gorfod rhoi’r gorau i’w
ddiddordebau ei hun, gan na allai adael ei fam
am gyfnodau hir, oherwydd ei bod yn gwrthod
mynychu canolfan ddydd. Roedd Mr X yn ei
chael yn anodd yn ariannol, ac ni allai fforddio
gwireddu ei freuddwyd o fedru canu’r delyn.
Roedd wedi ei ddal ym magl budd-daliadau, yn
methu fforddio prynu’r delyn, na mynychu
gwersi.
Cyfeiriais Mr X at Men’s Sheds, cynllun cyfeillio’r
Groes Goch Brydeinig, ein grŵp cefnogi gofalwyr
generig (a fynychodd), digwyddiad Diwrnod
Hawliau Gofalwyr (a fynychodd) a’n cinio Nadolig
ni (a fynychodd).
Atgyfeiriais ef at CATCHUP, er mwyn adolygu
hawl Mr X i fudd-daliadau lles, ac anogais a
chefnogais Mr X i gael Asesiad Anghenion
Gofalwyr, trwy Dîm Adnoddau Cymunedol
Llanelli.
O ganlyniad i fy nghymorth i, mae sefyllfa
ariannol Mr X wedi gwella, o £62.70 yr wythnos i
£108.05 yr wythnos.
Wedi i fi wneud cais llwyddiannus am grant ar ei
ran, dyfarnwyd iddo £600, a’i galluogodd i
brynu’r delyn Geltaidd.
Trwy’r Asesiad Anghenion Gofalwyr, llwyddodd i
gael mynediad at daliad uniongyrchol
amgylchiadau eithriadol gofalwyr ‘unigryw’ o
£200. Arweiniodd yr asesiad hwn hefyd at
asesiad therapydd galwedigaethol, a
thrawsnewidiwyd ystafell lawr stâr yn ystafell
wlyb, gyda’r addasiadau a’r offer angenrheidiol
(canllawiau, stôl nos, ayb.), a wnaeth ysgafnhau’r
dasg o ofal personol i Mrs A. Gwrthododd Mrs A
dderbyn gofal amgen.
Mae’r cymorth yr wyf wedi’i ddarparu wedi
gwella sefyllfa ariannol Mr X yn sylweddol, yn
ogystal â’r gwelliannau ymarferol yn y cartref, i’w
gynorthwyo yn ei rôl gofalu, sydd wedi gwella ei
les emosiynol yn gyffredinol.
Mae’r ddau ohonynt yn cael cymaint o bleser
allan o’r delyn, mae Mr X yn teimlo dan lai o
straen, mae’n gallu ymlacio mwy ac mae’n
ymdopi â’i rôl gofalu yn fwy positif, gan ei fod
wedi ailgydio yn un o’i ddiddordebau tra ei fod
gartref i ofalu am anghenion ei fam.
Newyddion Gofalwyr Sir Gâr
19

RHIFAU DEFNYDDIOL
Darparu cymorth ymarferol i Ofalwyr trwy
ofal amgen a gwasanaethau dydd
01267 220046
Cymorth unigol a chymorth cyfoedion i
Ofalwyr sy’n Oedolion Ifanc rhwng 16-25 oed
0300 0200 002
Cymorth unigol, grŵp a chymorth cyfoedion i
Ofalwyr Ifanc rhwng 5-18 oed
0300 0200 002
Gwasanaeth Gwybodaeth
ac Allgymorth i Ofalwyr
0300 0200 002
Cyfarfodydd rheolaeth i Ofalwyr, i drafod
materion perthynol i Ofalwyr
07989 897010
Information, advice & support for people with
learning disability and their parent carers
01267 232256
Gwybodaeth a chymorth i bobl sy’n cael
diagnosis o ddementia a’u teuluoedd
01269 597411
Gwybodaeth a chymorth i bobl a
effeithiwyd gan Strôc a’u Gofalwyr
07799 436050
Gwybodaeth, cyngor a chymorth i bobl ag
anabledd dysgu a’u rhiant-ofalwyr
01554 776850
Cymorth i Ofalwyr Iechyd Meddwl, gan
gynnwys grwpiau Gofalwyr rheolaidd
07966 876108
Cymorth gyda chludiant,
pryd ar glud, clybiau cymdeithasol
01269 843819
I bobl hŷn 50+, gan gynnwys cynllun tasgmon
a budd-daliadau lles
01554 784080
Eiriolaeth Iechyd Meddwl -
Cymorth i leisio’ch barn
01267 231122
Gwybodaeth a chymorth i bobl
sy’n dioddef o salwch meddwl
01267 245572
Gwybodaeth a chymorth i bobl â
chanser a’u Gofalwyr
01267 227904
Gwybodaeth a chymorth gyda
chymhorthion ac addasiadau
01554 744300
Gall Gofalwyr sy’n darparu, neu’n bwriadu
darparu, gofal am rywun ofyn i’r adran gofal
cymdeithasol am Asesiad Anghenion
Gofalwyr 0300 333 2222
Cymorth i Ofalwyr Ifanc dan 18 oed
01554 742630
Os oes gennych unrhyw eitemau newyddion, gwybodaeth am
grwpiau Gofalwyr neu wasanaethau cymorth yr hoffech eu cynnwys
yn y rhifyn nesaf o Newyddion Gofalwyr, neu os ydych yn Ofalwr a
hoffech rannu eich storiâu, cerddi ayb., gyda ni, yna anfonwch
e-bost at info@carmarthenshirecarers.org.uk
The simple act of caring is
HEROIC
Edward Albert, Actor