მოქალაქეობა - მე-8 კლასი - დამხმარე სახელმძღვანელო_

8

maia gogolaZe

eka simsive

manana jinWaraZe

klasi

moqalaqeoba

damxmare saxelmZRvanelo

maia gogolaZe, eka simsive, manana jinWaraZe

moqalaqeoba

moswavlis wigni

damxmare saxelmZRvanelo

VIII klasi

redaqtori

neli elizbaraSvili

kompiuteruli uzrunvelyofa

manana kvernaZe

© gamomcemloba `klio~, 2020

© maia gogolaZe, eka simsive, manana jinWaraZe, 2020

yvela ufleba daculia

ISBN 978-9941-481-99-4

pirveli gamocema (2020)

Sps `gamomcemloba klio~

aRmaSeneblis gamz., #181-2,

Tbilisi, 0112

tel.: (+995 32) 234 04 30

E-mail: book@klio.ge; www.klio.ge

Tu Sen am wigns kiTxulob...

e.i. jer kidev yvelaferi ar aris dakarguli da erTad gvinda im sazogadoebis

aSeneba, romelSic Cvenma Svilebma da Cven unda vicxovroT.

Cven, mSoblebs, iseve, rogorc maswavlebels, sazogadoebis wevrs, da

ufro metadac, valdebuleba gvakisria, Taoba SevqmnaT da magaliTi mivceT.

Cvens Tavsac vaxsenebT: aRzrda pataraobidanve iwyeba, im droidan, roca

TvalebSi gviyurebs da qveynis mZle vgonivarT, roca Cveni ubralo qmedebac

ki RmerTis nebis tolfasia, roca dasjili da cremliani elodeba

patiebas, roca upirobod vuyvarvaT da sjera Cveni.

mozardTan ki yvelaferi gvirTuldeba, iseve, rogorc Tavad cxovreba...

am sirTulis dasaZlevad aTas bariers vlaxavT, mavans vupirispirdebiT,

vibrZviT, vexmarebiT an gvgonia, rom vexmarebiT...

mere izrdeba da...

sikeTes, siyvaruls, saTnoebas, pativiscemas, zrdilobas, empaTias, Tanadgomasa

da TanagrZnobas ojaxis magaliTze swavlobs bavSvi, skola mxolod

exmareba, rom ganamtkicos es saukeTeso Tvisebebi. ojaxidan wamo-

Rebuli sagzali arasodes amoiwureba, ar damTavrdeba, ar Semoeleva, ar

gaxundeba, sul emaxsovreba, cxovrebas gaunaTebs da bedniers gaxdis.

sxvas rom raRaca mivceT, Cvenve unda gvqondes igi. es wigni swored

amaSi gvexmareba _ gvizomavs da aRmogvaCeninebs, ra maragi dagvrCa Cveni

saxlidan wamoRebuli, rogor gvinda Svilebs es vuwiladoT da yvelaze sapasuxismgeblo:

ra gvinda, rom gavunawiloT _ is, rac Cven migvaCnia sworad,

Tu is, rasac aseTad kacobrioba Tvlis...

am da uamrav sxva kiTxvaze pasuxi gveqneba, Tu moqalaqeobis wigns SvilebTan

erTad wavikiTxavT, gavaanalizebT da azrs erTmaneTs gavuziarebT.

Cveni SvilebisTvis gadadebuli 20-30 wuTi dauviwyar saaTebs qmnis,

ojaxis sagzals emateba da valmoxdils gviSvebs...

mgoni, sjobs wuTebi `davkargoT~, vidre Taoba davukargoT qveyanas!

siyvaruliT da pativiscemiT:

avtorebi

kari 1. samoqalaqo sazogadoeba

sarCevi

1-2. jansaRi komunikacia _ piroba pirovnebisa da sazogadoebis

urTierTobisTvis................................................................................................ 6

3-4. monawileoba Cemi ufleba da movaleobaa ........................................................ 10

5-6. Cven SegviZlia SevcvaloT.................................................................................. 14

7. ras niSnavs, iyo moqalaqe...................................................................................... 18

8. adamianis uflebebis Taobebi................................................................................ 22

9. adamianis uflebaTa dacvis meqanizmebi............................................................... 25

10-11. konstituciis arsi da istoria...................................................................... 29

12-13. aqtiuri moqalaqeebis nabijebi Tavisuflebisken ....................................... 33

14. samoqalaqo sazogadoeba da sazogadoebrivi organizaciebi.......................... 38

15-16. qarTuli sazogadoebrivi organizaciebis istoria.................................... 41

17-18. informaciis mniSvneloba da gavlena sazogadoebriv azrze .................... 46

kari 2. adgilobrivi TviTmmarTveloba

19-20. minda miviRo monawileoba gadawyvetilebebis miRebaSi.............................. 51

21-22. arCevnebi _ moqalaqis movaleoba, ufleba da pasuxismgebloba................. 54

23-24. genderuli Tanasworoba saqarTvelos arCevnebis istoriaSi.................... 57

25-26. TanamSromloba adgilobriv TviTmmarTvelobasTan.................................... 62

27-28. rogor viTanamSromloT TviTmmarTvelobasTan........................................ 66

29-30. rogor vizrunoT dRes xvalindel dReze.................................................. 72

31-32. ekonomika da sazogadoebrivi sargebeli..................................................... 78

danarTi........................................................................................................................ 85

kari 1

samoqalaqo sazogadoeba

Cemo Zvirfaso megobaro!

es saxelmZRvanelo Senia, es qveyanac da

es sazogadoebac.

Sen xar is adamiani, romelic am wignis

da sxva damxmare literaturis meSveobiT,

nabij-nabij xdeba samoqalaqo sazogadoebis

wevri. samoqalaqo sazogadoebis Rirseuli

wevrobisTvis ki aucilebelia iyo aqtiuri,

ganaTlebuli, principuli da... kidev ra

Tvisebebi unda gqondes da ra unda gaaumjobeso

SenSi, amis Sesaxeb am karis CarCoSi

dagegmili gakveTilebi dagexmareba.

am gakveTilebiT SegiZlia zustad daalago

Seni samoqmedo gegma monawileobis

gasazrdelad, sazogadoebriv procesebze

gavlenis mosaxdenad, pasuxismgeblobis

gasaazreblad, Seni uflebebis dasacavad,

iyo aqtiuri da sxvebic gaaaqtiuro, Tavi

daicva da sxvaTa damcvelic iyo.

1897 wels ilia WavWavaZe werda: „dRes

mZleTa mZlea garja, Sroma da naSromis

gafrTxileba, Senaxva, patronoba“. adamianis

uflebebi warsulidan mogitanes, awmyoSi

gexmareba da momavlis gzamkvlevia. am

simdidris patroni Sen xar da rogor unda

moufrTxilde mas, am karis gakveTilebSi

eZebe.

moZebne da ipovi!

5

1-2. jansaRi komunikacia _ piroba

pirovnebisa da sazogadoebis

urTierTobisTvis

sakvanZo kiTxva

rogor uwyobs xels emociebis da qcevis marTva sazogadoebaSi

pirovnebebs Soris efeqtur komunikacias?

aqtivoba 1

imsjeleT

waikiTxeT situacia da imsjeleT.

Tqveni azriT:

1. saWiroa Tu ara klasSi qcevis wesebisa da

klasis konstituciis SemuSaveba?

2. ratom TvliT ase?

3. ra iyo maswavleblis daJinebuli moTxovnis

safuZveli?

4. Tqven ra wesebs SeimuSavebdiT da ratom?

5. raSi gexmarebaT wesebis arseboba?

wyaro 1

me var VIII klasis moswavle. minda giTxraT, rom megobruli klasi varT. amas

isic ganapirobebs, rom pirveli klasidan erTad movdivarT da kargad vicnobT

erTmaneTs. wlis dasawyisSi damrigebelma klasis qcevis wesebis SemuSaveba da

klasis konstituciis Seqmna SemogvTavaza. Cven gagvikvirda, radgan klasSi wesebs

isedac vicavdiT, maswavlebelma ki, TiTqmis ZaldatanebiT, mainc Segvaqmnevina

klasis konstitucia da qcevis wesebi, romelic yoveldRe da yvela gakveTilze

unda dagvecva. sayuradReboa, rom ramdenime sagans axali maswavlebeli gvaswavlida

da klasSi ramdenime axali moswavlec Semogvemata.

pirovnebis CamoyalibebaSi gadamwyveti roli mis uSualo socialur garemocvas

– ojaxs, aRmzrdelebs akisriaT. Tumca, maTTan erTad, individis Rirebulebebis

gansazRvras is sociumic ganapirobebs, sadac igi viTardeba – skola,

saswavlebeli, sazogadoeba.

pirovnebis identoba mis mier sakuTari Tavis aRqmaa, is Taviseburebebi, romlebic

axasiaTebs pirovnebas da romlebiTac igi sazogadoebis winaSe wardgeba.

pirovnebis adgili da roli sazogadoebaSi ganisazRvreba Tavad sazogadoebis

Taviseburebebidan gamomdinare. Tumca adamiani maSinaa ufro bednieri, roca

sakuTari SexedulebebiT cxovrobs, pativs scems sxvis Sexedulebebs da sxvebic

pativs scemen mis arCevans.

6

wesebis arsebobis mizans warmoadgens sazogadoebaSi jansaRi urTierTobis,

samarTlianobis uzrunvelyofa, gaugebrobisa da Sexla-Semoxlis Tavidan acileba,

movlenaTa umtkivneulod ganviTarebis xelSewyoba – iqneba es ojaxSi, skola-

Si Tu, ubralod, TanatolebTan TamaSis dros.

sazogadoebaSi urTierTobis umniSvnelovanes wess/pirobas warmoadgens jansaRi

komunikacia.

aqtivoba 2

SeqmeniT jgufebi da SeasruleT Semdegi instruqcia: furcelze daxateT peizaJi:

saxli, xe, yvavilebi, Robe. gamoyenebuli unda iqnes mxolod erTi markeri,

fanqari an sawerkalami, xatvaSi monawileoba unda miiRos jgufis yvela

wevrma.

yuradReba!

xatvis dros, jgufis wevrebs gekrZalebaT erTmaneTTan saubari.

davalebis dasrulebis Semdeg, jgufebma warmoadgineT namuSevari da upasuxeT

kiTxvebs:

xatvis dros:

1. ram SegiwyoT xeli?

2. ra gagiWirdaT?

3. ra SemTxvevaSi gaarTmevdiT davalebas ukeTesad Tavs?

4. ras SecvlidiT davalebis pirobaSi ukeTesi Sedegis misaRebad?

komunikacia, es aris minimum or adamians Soris informaciis gacvla, romelsac

yovelTvis aqvs garkveuli mizani. swored am miznis misaRwevadaa aucilebeli,

cota ram mainc vicodeT efeqturi komunikaciis Sesaxeb, anu rogor gavceT

informacia ise, rom mimRebma mxarem zustad gaigos, ra igulisxma informaciis

gamcemma. aqve unda aRiniSnos isic, rom TiTqmis arasodes xdeba mimRebis mier

informaciis mTeli sizustiT aRqma.

komunikacia metismetad rTuli movlenaa, romelic moicavs informaciis gadacemas,

mis miRebasa da miRebul informaciaze reagirebis etapebs.

7

informaciis gadacema xdeba rogorc enis saSualebiT, aseve sityvebis gareSec.

informaciis miReba martivi araa da saWiroebs mimRebisagan yuradRebis

miqcevas, mosmenas da informacis gagebas _ Sinaarsis wvdomas. komunikaciis procesi

ar sruldeba mxolod informaciis gacvliT, am yvelafers mohyveba mimRebis

reagirebis etapic.

arsebobs verbaluri da araverbaluri komunikacia. ganvixiloT TiToeuli

maTgani.

verbaluri komunikacia

verbaluri komunikacia enis saSualebiT

xdeba. sityvier komunikaciaze mniSvnelovan

zegavlenas axdens is Sinaarsi, romelsac sityvebSi

vdebT. verbaluri komunikacia mxolod

dadebiT Sinaarss ar gulisxmobs. xSirad

igi moicavs kritikasac, romlis marTe bulad

gamoTqmas gamocdileba sWirdeba.

verbaluri komunikaciis dros garkveuli problemebis Tavidan asacileblad,

pirvel rigSi unda gvaxsovdes, rom saubris mizania, mimRebma sworad gaigos

komunikatoris Setyobineba. ZiriTadad, problemebis warmoSobis 2 mizezi arsebobs.

esenia: 1. arasworad saubari da 2. araswori mosmena.

rodesac Cven varT msmeneli da gvsurs mowodebuli informaciis sworad aRqma,

siZneleebs Tavidan agvacilebs aqtiuri mosmenis teqnika, rac gulisxmobs

partniorze maqsimalur orientirebas.

xolo rac Seexeba komunikatoris pozicias, man unda gaiTvaliswinos Semdegi:

aucilebelia, arasakmarisi informaciis pirobebSi, informaciis Sevseba, rac

gulisxmobs maqsimalurad amomwuravad saubars Temaze imisaTvis, rom msmenelma

garkveuli daskvnebi gaakeTos.

araverbaluri komunikacia

kvlevebis Tanaxmad, informaciis 93%

urTierTobis araverbalur saSualebebze

modis da mxolod 7% _ verbalur ur-

TierTobaze.

„sxeulis ena“ aris „faruli ena“, romelic

axlavs naTqvam sityvebs, magram

arsebobs naTqvami sityvisgan damoukideblad

da gvawvdis informacias adamianis

pirovnuli Tvisebebis, mdgomareobis Sesaxeb:

emocia, guneba-ganwyoba, motivacia,

azrovnebis stili, temperamenti da a.S.

„sxeulis enis“ gansakuTrebuloba ima-

Si mdgomareobs, rom is qvecnobieri impulsebiT aris ganpirobebuli, risi gayalbebac

ufro rTulia, vidre verbaluri saSualebebis da amdenadac, ufro

sando informacias gvawvdis.

araverbaluri signalebis gamoyenebiT SesaZlebelia msmenelTa keTil-ganwyobis

mopoveba, ndobisa da simpaTiis aRZvra.

8

efeqturi komunikaciis unar-Cvevebi warmatebis misaRwevad gadamwyvet rols

asrulebs pirad cxovrebaSi, karierasa Tu socialur sivrceSi.

aqtivoba 3

imsjeleT

daasaxeleT da CamowereT dafaze komunikaciisaTvis mniSvnelovani unarebi

da Rirebulebebi. imsjeleT wyaro 2-Si aRweril erT-erT unarze.

wyaro 2

asertuloba – es aris unari, daufaravad gamoxato Seni grZnobebi, azrebi,

emociebi, survilebi. aseT adamians Seswevs unari, warmarTos dialogi,

miiRos kritika da daicvas sakuTari pozicia; igi pasuxismgebelia sakuTar

qcevaze, pativs scems sakuTar Tavsac da sxvasac; pozitiuria, aqvs mosmenis,

gagebis unari da cdilobs, miaRwios kompromiss. igi daufaravad acxadebs

Tavis miznebsa da ganzraxvebs, amave dros, pativs scems sxvis uflebebsa da

interesebs.

yoveldRiur cxovrebaSi amgvari qceva Zalze gamosadegia: xan klaseli ecdeba,

Tavisi movaleoba gadmogilocoT, xan mSobeli gaZlevT miTiTebebs, xan

gamyidveli ecdeba, raime nivTi SegaZeninoT da a.S. axloblebisTvis uaris

Tqmac unda SegeZloT, Tu danapirebis droze SesrulebaSi eWvi geparebaT. koreqtuli

uari da misi mizezis axsna Tqveni uflebaa. kargad daixsomeT: asertuloba

ar aris agresiulobis sinonimi. iyaviT zrdilobiani, magram principuli.

nebismieri urTierTobis umniSvnelovanesi Semadgeneli nawili aris ara is,

ras vambobT an vakeTebT, aramed is, Tu vin varT Cven.

imisaTvis, rom davamyaroT sasargeblo kavSirebi, unda vizrunoT urTierTobebze.

arsebobs 6 ZiriTadi wesi warmatebuli da efeqturi urTierTobisTvis:

• gesmodes adamianis: unda iswavlo, ra aris meore adamianisTvis mniSvnelovani

da es SenTvisac mniSvnelovani gaxado.

• yuradReba miaqcie wvrilmanebs: nebismieri „wvrilmani“ didi mniSvnelobis

matarebelia urTierTobebSi.

• gqondes valdebulebebi: pirobis Seusrulebloba afuWebs urTierTobebs.

• naTlad ganmarte molodinebi: TiTqmis yvela urTierTobis gamwvavebis

mizezia orazrovani, bundovani, gaurkveveli imedebi rolebis da miznebis

garSemo. dauTme meti dro da Zalisxmeva amis garkvevas.

• gamoamJRavne patiosneba: patiosnebis nakleboba xels SeuSlis yvela mcdelobas,

Seqmna ndoba. patiosneba moiTxovs, Cveni sityvebi Seesabamebodes

sinamdviles; SevasruloT dapirebebi da gavamarTloT imedebi.

• iTxove patieba, rodesac Secdomas dauSveb. gulwrfeli bodiSi aris depoziti,

dadebiTi emociis sawindari; magram xSiri bodiSi SesaZloa aRiqvan,

rogorc aragulwrfeli da es urTierTobebzec aisaxos.

9

3-4. monawileoba Cemi ufleba da

movaleobaa

sakvanZo kiTxva

rogor uwyobs xels skolis TviTmmarTveloba moswavlis monawileobis

uflebis realizebas?

aqtivoba 1

imsjeleT

upasuxeT kiTxvebs da imsjeleT:

1. ra funqciis Sesruleba SeuZlia moswavleTa TviTmmarTvelobas?

2. Tqveni azriT, ra principiT xdeba TviTmmarTvelobis wevrebis arCeva?

3. gaixseneT sabazo an saSualo safexuris TviTmmarTvelobebis mier ganxorcielebuli

raime aqtivoba.

moswavleTa TviTmmarTveloba aris moswavleTa arCeuli organo, romelic

warmoadgens skolis struqturul erTeuls. sajaro skolaSi moswavleTa ori

TviTmmarTvelobaa, radgan sabazo da saSualo safexurebis moswavleebi irCeven

sakuTar TviTmmarTvelobebs.

moswavleTa TviTmmarTvelobis arCevnebi tardeba Tanasworobis safuZvelze,

faruli kenWisyriT, gamWvirvalobisa da klasebis mixedviT moswavleTa Tanabari

warmomadgenlobis principebis dacviT.

aRsaniSnavia, rom swored saSualo safexuris moswavleTa TviTmmarTveloba

irCevs erT moswavles, romelic skolis moswavleebs warmoadgens sameurveo

sabWoSi.

aqtivoba 2

jgufebSi waikiTxeT wyaro 1-Si

mocemuli monawileobis kibe da

ga nixileT Sinaarsi. moifiqreT

si tuaciebi Tqveni realobidan,

da ukavSireT TiToeul safexurs

da gansazRvreT TanamSromlobis

for mebi skolis TviTmmarTvelobasTan.

10

wyaro 1

bavSvebis mier inicireba,

gadawyvetilebebis

gaziareba ufrosebisTvis

bavSvebi axdenen problemis identificirebas

(aRmoCenas, gamovlenas) skolaSi, gegmaven

qmedebebs problemis gadaWris mizniT da arwmuneben

ufrosebs, rom saWiroa maT mier dagegmili

qmedebebis ganxorcieleba

cru monawileoba monawileoba

bavSvebis mier inicireba

da marTva

ufrosebis mier inicireba,

gadawyvetilebis gaziareba

bavSvebisTvis

SeTanxmeba da

informireba

daniSvna da

informireba

simbolizmi

dekoracia

manipulacia

bavSvebi gegmaven ufrosebis mier gamokveTili

problemis gadaWris gzebs

ufrosebi bavSvebs sTxoven, miiRon monawileoba

garkveuli sakiTxis gadawyvetaSi

garkveul sakiTxTan dakavSirebiT bavSvebisgan

rCevas iReben ufrosebi, maT azrs seriozulad

ekidebian

saqmianobis Sesasruleblad organizebulia

bavSvebis jgufi, isini informirebulni arian

miznebis Sesaxeb da Tvlian, rom sakiTxi maT

gankargulebaSia

azris kargad gamoTqmis unaris mqone moswavleebi

SerCeulni arian diskusiaSi monawileobis

misaRebad

bavSvebi survilis mixedviT monawileoben RonisZiebebSi,

magram ar ician maTi monawileobis

mizani

moswavleebi ufrosebis moTxovnis Sesabamisad,

monawileoben sxvadasxva saxis RonisZiebaSi

11

kompleqsuri davaleba

davalebis piroba

SeqmeniT jgufebi da skolaSi CaatareT gamokiTxva bavSvis uflebebTan

dakavSirebuli problemebisa da maTi gamomwvevi mizezebis gamosavlenad.

gaaanalizeT Sedegebi da gamokveTeT aqtualuri problema/problemebi da

misi gamomwvevi mizezi/mizezebi. gamokiTxvis Sedegebi gaacaniT klass.

gamarTeT diskusia gamovlenili problemebis prevenciis gzebsa da

problemebis uaryofiT Sedegebze skolaSi mSvidobiani da TanamSromlobi-

Ti garemos uzrunvelsayofad.

dawereT angariSi/rekomendacia skolis direqciasTan da skolis moswavleTa

TviTmmarTvelobisTvis warsadgenad.

naSromis wardgenisas naTlad warmoaCineT:

rogori xasiaTis problemebi gamoikveTa gamokiTxvis Semdeg da ra

iyo am proble mebis gamomwvevi mizezebi.

rogor unda uzrunvelyos skolam moswavlis uflebebis dacva.

angariSSi wamoadgineT gamovlenili problemis prevenciisa da gadaWris

gzebi.

kompleqsuri davalebis wardgena

skolis saaqto darbazSi, skolis moswavleTa TviTmmarTvelobisa da

skolis direqciis winaSe.

aRwereT gamokiTxvis Sedegad gamovlenili problebebi, muSaobis procesi.

imsjeleT konkretuli problemebis prevenciisa da gadaWris gzebze.

SeafaseT Tqven mier gaweuli samuSao, ramdenad dagexmarebaT miRebuli

gamocdileba momdevno aqtivobebis ganxorcielebaSi moswavleTa uflebebis

dacvis kuTxiT.

12

monawiloba aris moswavlis ufleba, romelic gansazRvrulia bavSvis uflebaTa

konvenciiT. is Seadgens erT-erT mniSvnelovan kategorias, konvenciis pirobiTi

dayofis mixedviT, romelic „sami P “-s saxeliTac moixsenieba:

1. dacva (Protection) aerTianebs uflebebs, romlebic uzrunvelyofs bavSvebis

usafrTxoebas;

2. uzrunvelyofa (Provision), romelic gulisxmobs bavSvebis iseTi specialuri

saWiroebebis dakmayofilebas, rogoric aris ganaTleba, janmrTelobis dacva

da sxv.;

3. monawileoba (Participation), romelic aRiarebs bavSvis unars (romelic TandaTan

viTardeba), miiRos gadawyvetilebebi, aseve, monawileoba miiRos sazogadoebriv

cxovrebaSi mowifulobis asakTan miaxloebisas.

aqtivoba 3

imuSaveT jgufebSi bavSvis uflebaTa konvenciaze (danarTi 3), gamoyaviT muxlebi,

romlebic exeba monawileobas:

1. moifiqreT RonisZiebebi, aqtivobebi, iniciativebi, romelTa saSualebiTac

praqtikulad ganaxorcielebT monawileobis uflebas da movaleobas.

2. ra klubebs SeqmnidiT Tqveni skolis saWiroebebidan da moswavleTa interesebidan

gamomdinare.

13

5-6. Cven SegviZlia SevcvaloT

sakvanZo kiTxva

ratom da rogor SeiZleba gaxdes piradi da sazogadoebrivi

saWiroebebis gansazRvra/gamovlena iniciativis safuZveli? rogor

SeuZliaT TemSi mcxovreb qalebsa da kacebs Tanabari monawileoba

sazogadoebriv aqtivobebSi?

imsjeleT

1. ras xedavT suraTze 1 da aRwereT

Sinaarsi.

2. ra aris iniciativa?

3. gamogiCeniaT Tu ara iniciativa

vinmes dasaxmareblad an sazogadoebrivi

sargeblobisTvis? moiyvaneT

konkretuli magaliTebi.

4. yofilxarT Tu ara romelime

prob lemis mosagvareblad wamowyebuli

qmedebis iniciatori?

sur. 1

aqtivoba 1

waikiTxeT wyaroebi (1; 2; 3; 4; 5) individualurad, gadaitaneT rveulebSi

cxrili 1, SeavseT jgufebSi da warmoadgineT prezentaciebi.

wyaro 1

anastasia erisTavi

mwerali anastasia erisTavi daibada 1868 wels qalaq

gorSi. deda, elisabed zaalis asuli bagrationdaviTaSvili

qarTlis samefo ojaxis naTesavi iyo,

mama _ giorgi dimitris Ze erisTavi ki Tavisi drois

cnobili pirovneba. anastasia miabares 1881 wels

gorSi gaxsnil qalTa progimnaziaSi. progimnaziis

damTavrebis Semdeg anastasiam sofel fcaSi daaarsa

ufaso skola glexebis SvilebisaTvis. avtobiografiaSi

mwerali qali wers: „saswavleblidan dabrunebis

Semdeg me ufro naTlad davinaxe, ra umecrebaSi da

gaWirvebaSi imyofeba sofeli, da gavizraxe, rac Seviswavle,

gadameca adgilobrivi axalgazrdebisTvis“.

1913 wels man daaarsa qalTa sazogadoeba `mandilosani“,

romelsac keTilSobiluri programa hqonda. igi miznad isaxavda,

daxmareboda gaWirvebul qalebs zneobrivadac da qonebrivadac, moewyo saganmanaTleblo

xasiaTis dawesebulebebi, gaexsna saxelosnoebi da a.S. anastasia

erisTavi-xoStaria iyo pirveli qarTveli mwerali qali, romelmac yuradReba

qalebis problemebze gaamaxvila.

14

wyaro 2

uangari maaTai

kenieli garemos dacvis aqtivisti uangari

maaTai pirveli afrikeli qalbatonia, romelmac

nobelis premia miiRo 2004 wels mSvidobis ganmtkicebis

dargSi.

keniis yvelaze cnobilma aqtivistma garemos

Se narCunebisa da mmarTvelobis gaumjobesebis-

Tvis masStaburi kampania 1977 wlidan daiwyo

_ mas Semdeg, rac moZraoba `mwvane sartyeli~

daaarsa. Seqmnis dRidan, organizaciam aqtivistebis

mobilizeba da afrikis teritoriaze 30

milioni xis dargva moaxerxa. maaTai 1970 wels

aseve xelmZRvanelobda keniis `wiTel jvars~.

garda amisa, iyo keniis parlamentis wevric.

maaTai aqtiur monawileobas iRebda moZraobaSi

centraluri afrikis, msoflioSi sididiT

meore, tropikuli tyis gadasarCenad. aqtivistobis

wlebSi samjer gaxda Tavdasxmis msxverplic.

aseve, is gaxldaT pirveli qali aRmosavleT

da centralur afrikaSi, romelmac doqtoris

xarisxi miiRo.

wyaro 3

nikolas vintoni

meore msoflio omis dawyebamde 9 TviT

adre, germanelebis mier okupirebuli Cexoslovakiidan,

britanelma mamakacma 669

bavSvis gayvana moaxerxa. 17 wlamde asakis

bavSvebis umravlesoba ebraeli iyo. britaneTma

maSin 10 aTasamde devnili bavSvi

Seifara nacisturi germaniidan, polone-

Tidan, avstriidan da Cexoslovakiidan.

bavSvebi britanul skolebSi, fermebsa

da sastumro-saxlebSi gaanawiles. maTgan

bevri, ojaxidan erTaderTi iyo, vinc holokosts

gadaurCa.

`britaneli Sindleri~, rogorc britanel

filanTrop nikolas jorj vintons moixsenieben, uSualod monawileobda

bavSvebis gamoyvanisa da maTi dabinavebis saqmeSi. 1939 wlis marti-agvistos

TveebSi, britaneTis mimarTulebiT rva matarebeli daiZra, romelmac 669 bavSvi

samSvidobos gaiyvana. meore msoflio omis dros, CexoslovakiaSi 15 aTasi bavSvi

daiRupa.

15

am saocari kacTmoyvareobis ambavs vintoni 40 wlis ganmavlobaSi saidumlod

inaxavda, sanam 1988 wels, misma colma gretam, qmris dokumentebSi Canawerebis

wigni ar ipova. CanawerebSi yvela bavSvis, maTi mSoblebis saxelebi, misamarTebi

da fotoebi iyo Tavmoyrili.

swored 1988 wels Seityo msofliomac `britaneli Sindleris~ gmirobis ambavi,

roca `bi-bi-si~-s eTerSi gadacema That's Life gavida, sadac vintoni stumrad

iyo miwveuli.

gadacemis wamyvanma esTer rantzenma vintonis Canawerebis Cveneba daiwyo, Tan

am saocar istorias hyveboda. Semdeg wamyvanma SekiTxva dasva: àm auditoriaSi,

aris vinme msgavsi istoriiT? Tu aris, adges~. am sityvebze TandaTan mTeli darbazi

fexze wamodga _ aseTi amaRelvebeli siurprizi mouwyo telekompaniam britanel

gmirs da im bavSvebs Seaxvedra, vinc man wlebis win sikvdils gadaarCina.

praRis mTavar sarkinigzo sadgurze dgas vintonis qandakeba, or bavSvTan

erTad. monumenti 2009 wlis pirvel seqtembers simbolurad daidga, im dRidan

70 wlisTavis aRsaniSnavad, roca am sadguridan holokosts gadarCenili bavSvebiT

savse bolo matarebeli gavida.

wyaro 4

francisko pineda

fermeri el-salvadoridan, amasTan, kabanas

garemos dacvis komitetis damfuZnebeli da

prezidenti. man Tavis TanasoflelebTan erTad

bevri ibrZola nagavsayrelis winaaRmdeg,

romelic adgilobriv wylebs abinZurebda.

el-salvadoris mosaxleobisTvis wyali oqroze

Zvirad fasobs. isini mTlianad axlomdebare

wylis obieqtebze arian damokidebuli.

qveyanaSi wylis obieqtebis 90% dabinZurebulia,

qveynis bunebrivi wylis resursebis

mxolod 3% aris sufTa. axlomdebare mdinareebsa

da grunts abinZurebs oqrosa da vercxlis

mompovebeli kanadis umsxvilesi kompania

Pacific Rim, romelic am regionSi oqros

da vercxls moipovebs. regionis tyeebisa da

mdinareebisTvis kompaniis mier miyenebul

zarals xelisufleba ignorirebas ukeTebda

da garemos dasacavad ar zrunavda. pinedam

da misma TanamebrZolebma aRmoaCines, rom mosaxleoba ar iyo informirebuli

mosalodneli Sedegebis Sesaxeb da daiwyes moZraoba, romelic moiTxovda arsebuli

samuSaoebis SeCerebas. moZraoba sul ufro farTovdeboda _ 450 wevrs

moicavda. isini awyobdnen demonstraciebs, sajarod gamodiodnen kompaniis mu-

Saobis winaaRmdeg. swored pinedas Zalisxmevis Sedegad, mTavrobam sabolood

uari uTxra kompanias sabados amuSavebaze.

16

wyaro 5

ianuS korCaki

ebrauli warmoSobis poloneli mwerali, pedagogi

da eqimi henrik goldSmiti, romelic cnobilia

fsevdonimiT – ianuS korCaki. man finansuri da

inteleqtualuri SesaZleblobebis mqone pirebis

daxmarebiT, ebrael bavSvTa TavSesafari daafuZna

da cxovrebis bolomde ar miutovebia igi. aseTive

dawesebuleba poloneli bavSvebisTvisac daaarsa.

1942 wlis 5 agvistos gdanskis (saporto qalaqi

CrdiloeT poloneTSi) sadguris Sesakrebi punqtidan

eSeloni (samxedro matarebeli) gaemgzavra.

mis SemadgenlobaSi iyvnen bavSvebi, bavSvTa saxlis

aRsazrdelebi da maTi erTguli maswavlebeli –

ianuS korCaki. bavSvebs mwvane droSa mihqondaT _

ganaxlebis, imedis, zrdis simbolo. es iyo Cumi, didebuli

protesti im Savi Wiris winaaRmdeg, rasac faSizmi erqva.

roca „obolTa saxlis“ yvela mkvidri sakoncentracio banakSi mimaval matarebelSi

avida, korCakTan germaneli oficeri mivida da hkiTxa: „es Tqven dawereT

`mefe maTiuSi~? wakiTxuli maqvs bavSvobaSi. kargi wignia. Tavisufali

xarT.“–„da bavSvebi?“– ikiTxa ianuSma. `bavSvebi gaemgzavrebian, magram Tqven

SegiZliaT vagonis datoveba~, – miugo oficerma. „ara, cdebiT, ar SemiZlia.

yvela adamiani rodia aramzada“, – aseTi iyo korCakis pasuxi. ramdenime dRis

Semdeg ianuS korCaki bavSvebTan erTad Sevida gazis kameraSi.

sikvdilze mimaval korCaks xelSi eWira ori yvelaze patara bavSvi da zRapars

uyveboda maT. patarebs warmodgenac ki ar hqondaT, ra elodaT win…

mizani

Sedegi

RirebulebiTi

mniSvneloba

ras gvaswavlis

cxrili 1

wyaro 1 wyaro 2 wyaro 3 wyaro 4 wyaro 5

leqsikoni

iniciativa — Taosnoba raime saqmeSi. saWiro momentSi damoukidebeli aqtiuri moqmedebis

unari.

wiTeli jvris saerTaSoriso komiteti (ICRC) — humanitaruli organizacia, romelic

dafuZnda 1863 wels JenevaSi, Sveicaria. moqmedebs mTel msoflioSi, uzrunvelyofs

saerTaSoriso da Sida konfliqtebiT dazaralebulTa sicocxlis dacvas.

holokosti _ holokostis saxeliT cnobilia meore msoflio omis periodSi germaniis

xelisuflebis da misi mokavSireebis mier ganxorcielebuli ebraelebis genocidi/

ganadgureba. ganadgurebuli iqna 6 milionze meti ebraeli.

17

7. ras niSnavs, iyo moqalaqe

sakvanZo kiTxva

rogor da ra gansazRvravs moqalaqis uflebasa da movaleobas?

aqtivoba 1

imsjeleT

upasuxeT kiTxvebs da imsjeleT:

1. gaixseneT, rogor Seicvala ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi Tqveni sacxovrebeli

garemo: raioni, sazogadoeba, urTierTobebi, normebi.

2. ratom moxda es cvlilebebi, vin iRebda gadawyvetilebebs, sad ra Secvliliyo

da rogor?

3. gaqvT Tu ara valdebuleba, SecvaloT ukeTesobisken Tqven irgvliv arsebuli

garemo/urTierTobebi?

4. uflebamosilni rom iyoT, ras SecvlidiT Tqvens garemoSi?

moqalaqe aris piri, romelic samarTlebriv safuZvelze miekuTvneba garkveul

saxelmwifos. moqalaqes aqvs gansazRvruli uflebaunarianoba, aRWurvilia

garkveuli uflebebiTa da TavisuflebebiT, akisria kanoniT gansazRvruli

movaleobebi.

saqarTvelos konstitucia

muxli 32. saqarTvelos moqalaqeoba

1. saqarTvelo mfarvelobs Tavis moqalaqes ganurCevlad misi adgilsamyoflisa.

2. saqarTvelos moqalaqeoba moipoveba dabadebiT an naturalizaciiT.

moqalaqeoba gulisxmobs samarTlebriv kavSirs pirovnebasa da saxelmwifos

Soris; es kavSiri moqalaqes socialur, ekonomikur, politikur uflebebs aniWebs

(pirovnuli Tavisuflebis, Rirseuli cxovrebis, ganaTlebis, arCevnebSi monawileobis,

minimaluri Semosavlis miRebis Tanabari ufleba), Tumca amavdroulad

garkveul valdebulebebsac akisrebs (qveynis kanonmdeblobis dacva da a.S.).

moqalaqe viwro samarTlebrivi TvalsazrisiT, warmoadgens im saxelmwifos

macxovrebels, sadac kanoni icavs adamianebis moqalaqeobriv da politikur uflebebs

da sadac adamianebs sakuTari movaleobebi aqvT saxelmwifos winaSe. es

movaleobebia qveynis kanonebis dacva, erTian xarjebSi wvlilis Setana, qveynis

dacva mtris Tavdasxmis SemTxvevaSi.

moqalaqes, rogorc sazogadoebis wevrs, SeuZlia gavlena moaxdinos, monawileoba

miiRos mis ganviTarebaSi da wvlili Seitanos mis keTildReobaSi.

amgvarad, moqalaqe aris, rogorc uflebebis da movaleobebis „mimRebi“, aseve

„monawile“, romelic monawileobs im jgufis cxovrebaSi, romlis nawiladac

Tavs aRiqvams.

18

piris politikur-samarTlebrivi kavSiri konkretul saxelmwifosTan gamoixateba

urTeirTsanacvlo uflebebis, movaleobebisa da erTmaneTis mimarT pasuxismgeblobis

erTianobiT. saxelmwifo aRiarebs da icavs pirovnebis uflebebsa

da Tavisufleba, saxelmwifoSi da mfarvelobs mas sazRvrebs gareT. moqalaqe

icavs saxelmwifos kanonebs da asrulebs saxelmwifos mier masze dakisrebul

movaleobebs. am ufleba-movaleobaTa erToblioba qmnis/ayalibebs moqalaqis

politikur-samarTlebriv statuss.

moqalaqis cneba, pirvelad, Zveli saberZneTis qalaq-saxelmwifo aTenSi

gaCn da da Semdeg gavrcelda sxva qalaq-saxelmwifoebSic. cneba sazogadoebriv

cxovrebaSi monawileobis uflebas aRniSnavda. Zvel saberZneTSi moqalaqeebi Tanasworni

iyvnen kanonis winaSe. ufro metic, mosaxleobis mcire raodenobidan

gamomdinare, yvelas, visac moqalaqis statusi hqonda, SeeZlo saxelmwifo saqmeebSi

piradad mieRo monawileoba _ moqalaqeebi ikribebodnen sazogadoebrivi

TavSeyris adgilebSi da kamaTobdnen saxelmwifoebriv mowyobaze, kanonis Secvlaze

an miRebaze da nebismier sxva sakiTxze.

erTi SexedviT, Zveli saberZneTis magaliTi sanimuSoa, Tumca aqve ar unda

dagvaviwydes, rom moqalaqis statusi eniWebodaT mxolod garkveuli socialuri

fenis warmomadgenel adgilobriv mamakacebs, xolo qalebi, ucxoelebi da

monebi am statuss ar flobdnen, Sesabamisad, isini arc monawileobdnen sazogadoebriv

da saxelmwifoebriv saqmeebSi.

moqalaqeobis cnebam seriozuli gaufasureba ganicada feodalur sazogadoebebSi,

gansakuTrebiT, absoluturi monarqiis pirobebSi, sadac yvela tipis

Zalaufleba monarqis xelSi iyo Tavmoyrili. samefoSi mcxovrebi adamianebi iyvnen

ara moqalaqeebi, aramed mefis qveSevrdomebi, romlebic cxovrebis yvela

sferoSi monarqis nebas unda dahmorCilebodnen.

Tanamedrove gagebiT moqalaqeobis cnebis Camoyalibeba inglisis (XVII saukune)

da safrangeTis (1789 w.) revoluciebTan aris dakavSirebuli, rodesac ukmayofilo

qveSevrdomebma absoluturi monarqia daamxes.

Tanamedrove gagebiT, moqalaqe aris erTi konkretuli saxelmwifos moqalaqeobis

mqone piri, ganurCevlad eTnikuri warmoSobisa, rasisa, sqesisa an religiuri

kuTvnilebisa.

19

aqtivoba 2

waikiTxe wyaro 1; 2. gaaanalize da Camowere moqalaqis uflebebi da movaleobebi.

wyaro 1

`moqalaqis cneba imaze ukeT ver ganisazRvreba, Tu ara sasamarTlosa da

saxelmwifos marTvaSi monawileobis uflebiT.

ra damokidebulebaSic aris mezRvauri mTel ekipaJTan, aseTsave damokidebulebaSia

moqalaqe mTel sazogadoebasTan. mezRvaurebs ki gemze erTnairi uflebebi

ara aqvT. erTi niCbosania, meore _ mesaWe, mesame _ mesaWis damxmare, sxvebs

ki sxva saxelwodebebi aqvT. amitom cxadia, rom TiToeul maTgans Tavisi zneoba

eqneba. zogi gansazRvreba ki yvelas erTnairad miudgeba. yoveli mezRvauris

mizans Seadgens bednieri mgzavroba, amitom TiToeuli maTgani am miznisken miiswrafvis.

igive iTqmis moqalaqeebzec, Tumca isini gansxvavebulni arian, maTi

kavSiris mizania keTildReoba. maTi kavSiri ki saxelmwifos warmoadgens, amitom

moqalaqis zneoba saxelmwifoze aris damokidebuli~.

aristotele (Zv.w. 384 _ 322) _ Zveli saberZneTis filosofosi, `politika~.

wyaro 2

„solonis sxva kanonTagan metad Taviseburia da ucnauri is kanoni, romelic

pativs hyris im moqalaqes, vinc Sinauri mRelvarebis dros arc erT mebrZol

mxares ar miemxroba. solons, rogorc Cans, undoda, aravin yofiliyo gulgrili

saerTo saqmis mimarT da ar dakmayofilebuliyo imiT, rom masa da mis qonebas

safrTxe ar moeloda.

samSoblos Wir-varami yvelas erTnairad unda gaeziarebina~.

plutarqe, `paraleluri biografiebi~.

wyaro 3

àdamiani moqmedebisTvis Seiqmna da sakuTari

SesaZleblobebis daZabviT xeli unda Seuwyos

Tavisi da sxvebis garemo pirobebis Secvlas

imgvarad, rom amiT saukeTesod iqnes uzrunvelyofili

TiToeulis bedniereba~.

adam smiTi, `moraluri sentimentebis

Teoria~

adam smiTi

20


davalebis piroba

gamoikvlieT Tqvens TemSi, korpusTan, quCaze arsebuli ekologiuri

problemebi (dasufTavebis, gamwvanebis, urnebis raodenobis, dasasvenebeli

parkebis keTilmowyobis Sesaxeb).

dagegmeT Sexvedra mosaxleobasTan, isaubreT, ra mniSvneloba aqvs samoqalao

pasuximgeblobas jansaRi garemos SenarCunebisTvis, gaacaniT arsebuli

mdgomareoba da gansazRvreT erToblivi moqmedebis gegma.

ganaxorcieleT advokatireba, moamzadeT mimarTvis werili.

problemis mogvarebis mizniT, mimarTeT ekologiur problemebze momu-

Save sxvadasxva organizacias.

naSromis wardgenisas naTlad warmoaCineT:

warsadgen werilSi daakonkreteT problemebi da misi gamomwvevi mizezebi.

daasabuTeT, ratom aris mniSvnelovani da prioritetuli aRniSnuli

problemebis mogvareba adgilobrivi sazogadoebisTvis.

daasaxeleT gadaWris gzebi da gansazRvreT, rogor SeiZleba Cavr-

ToT sxvadasxva sazogadoebrivi jgufi problemis gadaWris procesSi.


skolis saaqto darbazSi, skolis direqciis, skolis TviTmmarTvelobisa

da skolis direqciis winaSe. warmoadgineT mimarTvis werili.

aRwereT gamokiTxvis Sedegad gamovlenili ekologiuri problebebi, mu-

Saobis procesi.

imsjeleT konkretuli problemebis mogvarebisTvis dagegmil da gaweul

saqmianobaze.

SeafaseT Tqven mier gaweuli samuSao, ramdenad dagexmarebaT miRebuli

gamocdileba Tqvens TemSi, quCaze, korpusSi msgavsi tipis problemebis

gadaWraSi.

21

8. adamianis uflebebis Taobebi

sakvanZo kiTxva

ratom aris mniSvnelovani Rirebuleba adamianis uflebebi demokratiuli

sazogadoebis arsebobisTvis?

aqtivoba 1

imsjeleT

imuSaveT jgufebSi, ganixileT karikaturebi (wyaro 1, 2, 3) da upasuxeT kiTxvebs:

1. adamianis romeli uflebebis darRvevaa asaxuli karikaturebze?

2. ra mniSvneloba aqvs am uflebebis dacvas samoqalaqo sazogadoebis CamoyalibebisaTvis?

wyaro 1 wyaro 2

leqsikoni

wyaro 3

tirania — TviTnebobasa da Zaladobaze damyarebuli mmarTveloba. iZulebis uflebis

borotad gamoyeneba, rodesac kanoni uzenasi ar aris, xolo moqalaqeebi uuflebo

mdgomareobaSi imyofebian.

industriuli revolucia — periodi 1750 wlidan 1850 wlamde, sadac cvlilebebma

miwaTmoqmedebaSi, mrewvelobaSi, transportirebasa da teqnologiebSi Rrma efeqti

moaxdina sazogadoebaze, ekonomikasa da kulturul garemoebebze.

22

adamianis uflebebs rTuli, mravalsaukunovani istoria aqvs, romelic kacobriobis

ganviTarebis sxvadasxva etapze, absoluturi Zalauflebis SezRudvis,

xelisuflebis danawilebisa da demokratiuli konstituciuri saxelmwifos Camoyalibebis

gziT, individualuri uflebebisTvis brZolas ukavSirdeba.

adamianis uflebebis evoluciis ZiriTadi etapebi uflebebis Taobebad moixsenieba.

uflebaTa Taobebs gamoyofen imis mixedviT, Tu ra TanamimdevrobiT

moxda maTi warmoSoba da aRiareba. arsebobs pirveli, meore da mesame Taobis

uflebebi.

pirveli Taobis uflebebi

adamianis uflebebis pirvel Taobas samoqalaqo da politikuri uflebebi

warmoadgens. maTi ganviTareba me-18 saukuneSi daiwyo da safuZvlad politikuri

mosazrebebi daedo. droTa ganmavlobaSi adamianebis mier TandaTan aRiarebul

iqna, rom amqveynad arsebobs iseTi sakiTxebi, romelTa gadawyvetas mxolod

xelisuflebas ver miandob da moqalaqeebsac unda SeeZloT, gavlena moaxdinon

im politikur kursze, romelic uSualod moqalaqeebTan aris dakavSirebuli.

pirveli Taobis uflebebi efuZneboda or centralur ideas _ piradi Tavisuflebisa

da Cagvrisgan pirovnebis dacvis ideas.

samoqalaqo uflebebi uzrunvelyofs adamianis fizikuri da sulieri xelSeuxeblobis

minimalur garantiebs da aRiarebs pirovnebis zneobriv Tavisuflebas.

magaliTad, Tavisuflebisa da Tanasworobis uflebas, sicocxlis uflebas, aRmsareblobisa

da azris gamoTqmis Tavisuflebas, adamianis uflebas, ar moklan

da ar awamon igi, pativisa da Rirsebis xelSeuxeblobis uflebas, diskriminaciis

akrZalvas, piradi xelSeuxeblobis uflebas, sasamarTlo wesiT dacvis uflebas,

Tavisuflad gadaadgilebisa da sacxovreblis arCevis uflebas da sxv.

politikuri uflebebi aucilebelia sazogadoebriv cxovrebaSi monawileobisTvis.

magaliTad: saxelmwifos marTvaSi monawileobis ufleba (referendumis

gziT an warmomadgenlis meSveobiT), arCevnebis ufleba, politikur partiebSi

gaerTianebis, TavSeyrisa da krebebze daswrebis, Sekrebebisa da manifestaciebis

Tavisufleba, gaficvis ufleba da sxv.

unda aRvniSnoT, rom es samoqalaqo da politikuri uflebebis mxolod pirobiTi

dayofaa, radganac uflebaTa umravlesoba erTdroulad ramdenime kategorias

miekuTvneba. magaliTad, sakuTari azris gamoTqmis ufleba aris rogorc samoqalaqo,

ise politikuri ufleba. is aucilebelia politikuri moRvaweobisTvis

da agreTve Cveni piradi Tavisuflebis safuZvels warmoadgens.

meore Taobis uflebebi

adamianis uflebebis meore Tobas warmoadgens _ socialuri, ekonomikuri da

kulturuli uflebebi. am Taobis uflebebis aRmoceneba dakavSirebulia me-19

saukunis industriul revoluciebTan. moqalaqeebi moiTxovdnen ekonomikuri

da socialuri pirobebis gaumjobesebas. es uflebebi dakavSirebulia adamianebis

erTad cxovrebasTan da muSaobasTan, agreTve, maTi ZiriTadi moTxovnilebebis

dakmayofilebasTan. isini efuZneba Tanasworobis ideebs da ZiriTadi socialuri

da ekonomikuri keTildReobis xelmisawvdomobas. Seqmnis wina piroba

gaxda mZime socialuri foni.

socialuri uflebebi aucilebelia sazogadoebriv cxovrebaSi srulfasovani

monawileobisaTvis. isini moicavs ganaTlebis, ojaxis Seqmnis, dasvenebis, jandacvis,

piradi cxovrebis xelSeuxeblobis da sxva uflebebs.

23

ekonomikuri uflebebi moicavs Sromis uflebas, janmrTelobisa da keTild-

Reobis SesanarCuneblad aucilebeli cxovrebis donis uflebas, moxuci da Sromisuunaro

adamianis sacxovrebliTa da pensiiT uzrunvelyofas. ekonomikuri

uflebebi aRiarebs, rom adamianuri Rirsebis SesanarCuneblad aucilebelia materialuri

uzrunvelyofis garkveuli done.

kulturuli uflebebi dakavSirebulia sazogadoebis cxovrebis kulturul

wesTan da RirebulebebTan. isini moicavs sazogadoebriv cxovrebaSi Tavisufali

monawileobis uflebas. aucilebelia imisTvis, rom sxvadaxva umciresobam

SeinarCunos Tavisi kulturuli identoba.

mesame Taobis uflebebi

uflebebis mesme Taobaa koleqtiuri uflebebi. es uflebebi me-20 saukunis

60-ian wlebSi iRebs saTaves da jer kidev Camoyaliebebis procesSia. mesame Taobis

uflebebis safuZvels warmoadgens solidarobis cneba, urTierTdaxmarebis,

erTad mSvidobiani arsebobis aucilebloba, rac adamianis uflebebis ganxorcielebis

aucilebeli winapirobaa. ukiduresma siRaribem, omebma, ekologiurma da

stiqiurma ubedurebebma msoflios mraval qveyanaSi adamianis uflebebis dacvis

ukiduresi SezRudvebi gamoiwvia, amitom, aucilebeli gaxda adamianis uflebis

axali kategoriis aRiareba. es uflebebi uzrunvelyofs (gansakuTrebiT, ganviTarebad

samyaroSi) aucilebeli pirobebis Seqmnas pirveli da meore Taobis

uflebaTa uzrunvelsayofad. mesame Taobis uflebebSi moiazreben ganviTarebis

uflebas, mSvidobis uflebas, jansaRi garemos uflebas, xalxTa TviTgamorkvevis

uflebas, uflebas mdgrad ganviTarebaze da a. S.

aqtivoba 2

1. yuradRebiT gaecaniT wignis bolos #2 danarTSi mocemul adamianis uflebaTa

sayovelTao deklaracias. TanaklaselebTan erTad, jgufebSi muxlobrivad

ganixileT da daajgufeT isini Semdegi sqemis mixedviT (cxrili

gadaixazeT rveulSi). moemzadeT prezentaciisTvis da paralelurad SeavseT

dafaze an formatze daxazuli analogiuri sqema erToblivad. arCevani

daasabuTeT.

cxrili 1

samoqalaqo da

politikuri

socialuri,

ekonomikuri da

kulturuli

koleqtiuri

24

9. adamianis uflebaTa dacvis

meqanizmebi

sakvanZo kiTxva

ra uzrunvelyofs adamianis uflebebis dacvas demokratiul

sazogadoebaSi?

adamianis uflebaTa efeqturad dacvisTvis, erTi mxriv, savaldebuloa, saxelmwifom

Seqmnas erovnul doneze specialuri meqanizmebi, organoebi, romlebiTac

daculi iqneba adamianis uflebebi da meore mxriv, mniSvnelovania

socialuri kontrolis meqnizmis Camoyalibeba „qvevidan“ _ sazogadoebidan. nebismier

administraciul sistemas aqvs adamianis uflebaTa ignorirebis midrekileba.

ignorireba xdeba im zomamde, ramdenadac es daSvebulia sazogadoebrivi

azriT. im zRvramde, ramdenadac amas gasaqans miscemen moqalaqeebi, sadamdec

aseT darRvevas sazogadoeba moiTmens.

adamianis uflebaTa dacvis Sidasaxelmwifoebriv anu erovnul institutebs

Soris ganasxvaveben sasamarTlo da arasasamarTlo meqanizmebs, Tumca yvelaze

mniSvnelovani sasamarTlo garantiebia. konstitucia moqalaqeebs sasamarTlo

dacvis garantias aZlevs. yovel adamians ufleba aqvs, Tavis uflebaTa da TavisuflebaTa

dasacavad sasamarTlos mimarTos.

uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis arasasamarTlo

meqanizms warmoadgens saxalxo damcveli.

saxalxo damcveli (ombudsmeni) aris konstituciuri

instituti, romelic zedamxedvelobas

uwevs saqarTvelos teritoriaze

adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvas,

avlens maTi darRvevis faqtebs, xels uwyobs

darRveuli uflebebis aRdgenas.

saqarTvelos saxalxo damcveli mis saqmianobaSi

damoukidebelia. igi xelisuflebis

arc erT Stos ar miekuTvneba.

saqarTvelos saxalxo damcveli zedamxedvelobs:

saxelmwifo xelisuflebis organoebs

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs

sajaro dawesebulebebs

Tanamdebobis pirebs.

saqarTvelos saxalxo damcveli swavlobs adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa

darRvevis faqtebs, rogorc miRebuli gancxadebebis safuZvelze, ise

sakuTari iniciativiT.

saxalxo damcvels irCevs saqarTvelos parlamenti 6 wlis vadiT. erTi da

imave piris saqarTvelos saxalxo damcvelis Tanamdebobaze zedized orjer ar-

Ceva dauSvebelia.

25

saxalxo damcvelad airCeva mxolod saqarTvelos moqalaqe.

saxalxo damcveli ganixilavs saCivrebsa da gancxadebebs adamianis uflebebis

darRvevis Sesaxeb. mas agreTve ufleba aqvs, sakuTari iniciativiT daiwyos

saqmis Seswavla.

saxalxo damcveli uflebamosilia, Caataros monitoringi sxvadasxva dawesebulebaSi,

rekomendaciebiT mimarTos saxelmwifo an adgilobrivi TviTmmarTvelobis

organoebs, sarCeliT mimarTos saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos,

warudginos parlaments angariSi qveyanaSi adamianis uflebaTa dacvis

mdgomareobis Sesaxeb weliwadSi erTxel.

saxalxo damcvelis aparatSi Seqmnilia samdivno.

saqarTvelos saxalxo damcvelis aparatSi funqcionirebs bavSvTa uflebebis

centri.

saxalxo damcvelTan arsebobs tolerantobis centri.

saxalxo damcvelisTvis mimarTvisas unda miuTiToT:

Sesabamisi mtkicebuleba (werilobiTi dokumentacia an video/audio Canaweri

an mowmis axsna-ganmarteba).

saxalxo damcvels miawodeT gamoTxovili informacia da axsna-ganmarteba.

diskriminaciis dadgenis SemTxvevaSi saxalxo damcveli gamoscems rekomendacias.

cxeli xazi - 1481

!

saxalxo damcvelis aparats

gancxadebiT SeuZlia

momarTos nebismierma pirma

da Tavad arasrulwlovanma

leqsikoni

ombudsmeni — Sveduri sityvaa da sxva piris warmomadgenels niSnavs.

inkluzia _ niSnavs CarTvas da gulisxmobs gansxvavebuli niSnis mqone bavSvebis raime

formiT CarTvas saswavlo procesSi sxva TanatolebTan erTad.

26

aqtivoba 1

imsjeleT

gaaanalizeT da imsjeleT sainformacio posteris mixedviT (wyaro 1, 2, 3),

ombudsmenis aparatis damiSnulebasa da posterze asaxuli saqmianobis miznebsa

da Sedegebze.

27


davalebis piroba

warmoidgineT, rom Tqven xarT adamianis uflebaTa sayovelTao deklaraciaSi

mocemuli uflebebidan erT-erTi, mag: sicocxlis ufleba da

sxva uflebebTan erTad imyofebiT demokratiis forumze, sadac Sekrebilni

arian uflebebi da unda daasabuTo, rom Sen yvelaze mniSvnelovani

ufleba xar TemSi mSvidobiani Tanacxovrebis uzrunvelyofisaTvis. moamzadeT/dawereT

sityva, romliTac es ufleba forumze unda gamovides da

warmoadgineT igi prezentaciis an posteris saSualebiT.

sityvaSi naTlad warmoaCineT:

uflebis arsi;

mniSvneloba, romelic sicocxlis uflebis dacvas aqvs TemSi mSvidobiani

TanacxovrebisTvis;

moiyvaneT am uflebis mniSvnelobis ganmamtkicebeli argumentebi/

magaliTebi;

SesaZlo problemebi, rac TemSi/sazogadoebaSi iarsebebda, sicocxlis

ufleba rom ar yofiliyo.


namuSevrebi waradgineT klasis winaSe

aRwereT muSaobis procesi, warmodgenili sakiTxis mniSvneloba.

imsjeleT warmodgenili argumentebis Sesaxeb.

SeafaseT, rogor SegiwyobT xels kompleqsur davalebaze muSaobis dros

miRebuli codna da ganviTarebuli unarebi mSvidobian urTierTobaSI

TemSi/sazogadoebaSi.

28

10-11. konstituciis arsi da istoria

sakvanZo kiTxva

rogor da ratom gansazRvravs kanoni da wesebi demokratiul principebze

orientirebul sazogadoebriv urTierTobebs?

konstitucia (Constitution) laTinuri

warmoSobis sityvaa da `dadgenas~ niSnavs.

kanoni, romel sac konstitucia ewodeba,

adgens ama Tu im qveynis xelisuflebis

mmarTvelo bis organoebs, maTi

formirebis wesebsa da kom petenciebs.

konstitucia gamoiyeneba iseT kanon-

Ta krebulis aRsaniSnavad, romlis safuZvelze

xdeba saxelmwifos marTva. kanons,

romelsac konstitucia ewodeba, aqvs upiratesoba

sxva kanonebTan SedarebiT da Tu romelime

kanoni ewinaaRmdegeba konstitucias, igi miiCneva

baTilad, anu iuridiuli Zalis armqoned.

konstitucia umniSvnelovanesi samarTlebrivi dokumentia,

romelSic mocemulia is principebi da Rirebulebebi, romlebic emsaxureba

saxelmwifosa da misi moqalaqeebis keTildReobis miRwevas. Tavisuflebis,

Tanasworobisa da wesrigis konstituciuri Tanafardoba qmnis iseT mmarTvelobas,

sadac uzrunvelyofilia adamianis uflebebi da Tavisuflebebi, xelisufleba

am uflebebiTa da TavisuflebebiTaa SeboWili da pirovnebasTan urTier-

TobaSi misi TviTnebobis SesaZlebloba SezRudulia.

konstituciebs erTmaneTisagan ganasxvaveben maTi gamoxatvis formis mixedviT.

am niSniT gamoyofen: daweril da dauwerel konstituciebs.

dawerili konstitucia

dawerili konstituciis cnebaSi igulisxmeba erTiani, sistematizebuli normatiuli

aqti, romelic miRebulia saxelmwifo xelisuflebis umaRlesi organos

mier da gamocxadebulia qveynis ZiriTad kanonad.

dauwereli konstitucia

dauwereli konstitucia _ am niSnis mixedviT maTi gamoyofa dakavSirebulia

gasuli saukunis im periodTan, roca saxelmwifoTa umravlesobas jer kidev ar

gaaCnda ZiriTadi kanoni da moqmed wesebsa da normebs arasistematizebuli saxe

hqonda. am dros qveyanaSi tradiciulad moqmedebs formaluri konstitucia,

29

romelic Sedgeba sxvadasxva sakanonmdeblo aqtisagan, konstituciuri Cveulebebisa

da precedentebisagan. amasTan, es erTianoba ar aris aRiarebuli erTian

kanonad. dauwereli konstituciis regulirebis sagani iseTivea, rogoric dawerilisa.

am formis konstituciis klasikuri magaliTia inglisis dauwereli

konstitucia. dauwereli konstituciiT sargeblobs agreTve axali zelandia da

israeli.

mudmivi da droebiTi konstituciebi

konstituciuri aqtis an qveynis ZiriTadi kanonis moqmedebis vadis mixedviT,

ganasxvaveben mudmiv da droebiT konstituciebs. droebiTia konstitucia, romelic

gamiznulia garkveuli droiT moqmedebisaTvis. konstituciis droebiTobas

gansazRvravs im vadis daTqma, romelSic unda moqmedebdes konstitucia an im

faqtis, movlenis gansazRvra, romlis dadgomis Semdeg konstituciam unda Sewyvitos

moqmedeba.

mudmivia konstitucia, romelic gaTvaliswinebulia ganusazRvreli droiT

moqmedebisaTvis. Tumca, es ar niSnavs, rom igi samudamo moqmedebisaa da ar SeiZleba

masSi cvlilebebis an damatebebis Setana. aseTi konstitucia praqtikulad

ar arsebobs.

moqnili da myari konstituciebi

cvlilebebisa da damatebebis Setanis mixedviT, ganasxvaveben moqnil da myar

konstituciebs. moqnilia konstitucia, romelSic cvlilebebisa da damatebebis

Setanis iseTive wesia dadgenili, rogoric Cveulebrivi kanonebisaTvis, magaliTad,

germaniaSi. myari konstitucia ki iTvaliswinebs cvlilebebisa da damatebebis

Setanis rTul meqanizms. myar konstituciaTa rigSi zogjer calke

gamoyofen gansakuTrebiT myar konstituciebs. amis magaliTad SeiZleba moviyvanoT

aSS-is konstitucia.

saqarTvelos konstitucia

muxli 102

konstituciis zogadi an nawilobrivi gadasinjvis kanonproeqtis Setanis

ufleba aqvT: prezidents; parlamentis sruli Semadgenlobis naxevarze mets;

aranakleb 200.000 amomrCevels. parlamentSi wardgenili kanonproeqti unda

gamoqveyndes sayovelTao saxalxo ganxilvisaTvis. parlamentSi kanonproeqtis

ganxilva iwyeba misi gamoqveynebidan erTi Tvis Semdeg. kanonproeqti miRebulad

CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers saqarTvelos parlamentis sruli Semadgenlobis

sul cota ori mesamedi.

30

aqtivoba 1

1. waikiTxeT wyaro 1; 2; 3; 4 individualurad gadaitaneT rveulebSi cxrili

da SeavseT jgufebSi.

2. moamzadeT prezentaciebi.

cxrili 1

niSanTa sistema

wyaro 1

wyaro 2 wyaro 3 wyaro 4

+ nacnobi informacia

axali informacia

mniSvnelovani

informacia

kiTxva, romelic

gamiCnda

konstituciuri samarTlis Zeglebi

istoriam Semogvinaxa uZvelesi konstituciebi, romlebic samarTlis Zeglebis

nimuSebs warmoadgens.

wyaro 1

xamurabis kanonebi

Seiqmna Zv.w.aR.-iT XVIII saukuneSi

babilonSi mefe xamurabis mier. babiloni

mdebareobda mesopotamiis

teritoriaze, dRevandeli baRdadis

(erayis dedaqalaqis) maxloblad.

kanonTa krebuli, romelic 282

kanonisagan Sedgeba, babilonis mefe

xamurabis brZanebiT qvaze gamokve-

Tes, raTa is ucvleli darCeniliyo.

xamurabis kanonebis stela asaxavs

kanonebis teqstebs da igi parizis

cnobil muzeumSi, luvrSi inaxeba.

xamurabis kanonebi aRiarebulia,

rogorc Cvenamde Semonaxuli uZvelesi samarTlis wyaro, romelic adgens saxelmwifos

marTvis wesebsa da adamianis uflebebs. samarTlis zogierTi principi,

romelic am kanonTa krebuliT iyo SemoRebuli, dResac aRiarebulia msoflios

mravali Tanamedrove qveynis konstituciiT. aseTia, magaliTad, udanaSaulobis

prezumfciis idea, romlis Tanaxmad, adamiani udanaSauloa manam, sanam mas sasamarTlo

ar cnobs damnaSaved.

31

wyaro 2

aTenis konstitucia. aristotele

Cvenamde aseve moaRwia antikuri xanis berZeni

filosofosis aristoteles werilobiTma naSromma

_ àTenis konstitucia, politika~. es naSromi Seiqmna

jer kidev Zv.w. aR-iT 350 w. aristotele Tavis

istoriul naSromSi gviambobs imdroindeli qalaqsaxelmwifoebis,

aTenisa da spartas konstituciebis

Sesaxeb. Tumca, Tavad am qveynebis dawerili konstituciebis

teqstebi Cvenamde moRweuli ar aris.

wyaro 3

britaneTi. 1215 wlis kanoni `magna karta~

cnobilia `magna kartas~ erT-erTi yvelaze

RirsSesaniSnavi wesi, warmodgenili mis 39-e muxlSi,

saxeldebulia, rogorc `habeas korpusis~ wesi, romelic

laTinurad niSnavs `sakuTar sxeuls~ (`habeas

korpusi~) da adamianis dabadebiT Tavisuflebis da

sakuTrebis uflebis aRiarebas ukavSirdeba. mxolod

kanonis safuZvelze da samarTliani ganxilvis

Sedegad aris SesaZlebeli am uflebebis SezRudva

da adamianis dapatimreba, misi qveynidan gasaxleba

an misTvis qonebis CamorTmeva.

wyaro 4

saqarTvelo. bagrat kurapalatis samarTali

qarTuli konstituciuri samarTlis wignTagan uZvelesia bagrat kurapalatis

samarTali, romelic vaxtang VI-is samarTlis wignTa krebulSia Sesuli.

arsebobs mosazreba, rom bagrat kurapalatis samarTali, erTiani saqarTvelos

mefem bagrat IV-m (1027-1072 ww.) Seadgina. samarTlis Zegli xelnaweris saxiT

daculia saqarTvelos xelnawerTa erovnul centrSi.

bagrat kurapalatis samar-

TalSi asaxulia ganviTarebuli

feodaluri sazogadoebrivi ur-

TierTobebi, umTavresad, sisxlis

samarTlis normebi; CamoTvlilia

danaSaulTa da sasjelTa saxeobebi;

gaTvaliswinebulia fici, rogorc

mtkicebuleba, sasamarTlo

mowyoba da saqmis warmoeba sasamarTloSi.

32

12-13. aqtiuri moqalaqeebis nabijebi

Tavisuflebisken

sakvanZo kiTxva

ra gavlenas axdens maRali moqalaqeobrivi TviTSegneba sazogadoebaSi

mimdinare procesebze?

aqtivoba 1

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 1, ganixileT jgufebSi, CamoayalibeT mniSvnelovani Tezisebi

da gansazRvreT sadiskusio sakiTxebi.

wyaro 1

XVIII saukunis bolos Sinauri

mtrobiTa da muslimuri

qveynebis mier SeviwroebiT

ukiduresad da sus tebuli

saqarTvelo iZulebuli gaxda,

mfarveloba ruseTis imperiisaTvis

eTxova. ruseTis

mefe aleqsandre pirvelma

1801 wlis 12 seqtembers gamosca

manifesti qarTl-kaxeTis

samefos gauqmebisa da

ruseTis imperiasTan mierTebis Sesaxeb. manifestis oficialuri gamocxadeba

da erTgulebis ficis dadeba 1802 wlis 12 aprils, general knoringis xelmZ-

RvanelobiT, ruseTis jariT alyaSemortymul sionis taZarSi Sekrebili gavleniani

wreebis warmomadgenlebisa da Tavadaznaurobis TandaswrebiT moxda.

xolo is, vinc ar daemorCila general knoringis brZanebas da uari ganacxada

erTgulebis ficis dadebaze, daapatimres. nawyveti manifestis teqstidan:

`wyalobiTa RvTisaTa Cven, aleqsandre pirveli, imperatori da TviTmpyrobeli

yovlisa ruseTisa da sxvaTa da sxvaTa da sxvaTa... gan vucxadebT sruliad

saqarTvelos samefos mcxovrebT.

amieridan myardeba mfarveloba

da uzenaesi xelmwifeba ruseTis

imperiisa qarTvelTa samefoze...

Tqveni SeWirvebis da mterTagan

dasacavad, giwesebT mmarTvelad

general knorings, romelic izrunebs

qveyanaSi wesrigze~.

manifestma safuZveli Cauyara

ruseTis mier saqarTvelos

dapyrobas. mogvianebiT, 1810

aleqsandre I

generali karl knoringi

moswavle-axalgazrdobis erovnuli sasaxle

33

wels, ruseTma daipyro imereTis samefo da dasavleT saqarTveloSi arsebuli

samTavroebi. saqarTvelom dakarga damoukidebloba da ruseTis mefis mmarTvelobaSi

gadavida, gauqmda qarTuli eklesiis avtokefalia, qarTuli wirvalocva

rusuliT Seicvala, rusuli ena damkvidrda mmarTvelobis organoebSi,

sasamarTloebSi, saswavleblebSi, ganxorcielda bagrationTa samefo dinastiis

saqarTvelodan gasaxleba. ruseTis imperiis SemadgenlobaSi saqarTvelos yofnis

epoqa gagrZelda 117 weli, 1801 wlidan 1918 wlamde.

1917 wlis Tebervlis revolucias, romelmac ruseTis monarqia daamxo, Sedegad

mohyva ruseTis imperiis daSla da saqarTvelos demokratiuli respublikis

formireba.

1918 wlis 26 maiss gamocxadda saqarTvelos damoukidebloba

da mTavrobis pirvel Tavmjdomared airCies

noe ramiSvili, romelic erTi Tvis Semdeg Secvala noe

Jordaniam.

1919 wlis 14 Tebervals gaimarTa damfuZnebeli

krebis arCevnebi. damfuZnebeli krebis pirveli sxdoma

1919 wlis 12 marts gaimarTa. 21 marts daamtkices axali

mTavroba noe Jordanias meTaurobiT.

1921 wlis 21 Tebervals damfuZnebelma sabWom

daamtkica saqarTvelos respublikis pirveli konstitucia.

1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia demokratiul

Rirebulebebze dafuZnebuli dokumenti iyo, romelic

iTvaliswinebda saqarTvelos saparlamento mmarTvelobaze

gadasvlas, regionul TviTmmarTvelobas, sikvdiliT

dasjis gauqmebas, `habeas korpusis~ uflebas,

sityvisa da azris gamoxatvis Tavisuflebas. saqarTvelos

konstituciam SemoiRo damoukidebeli saqarTvelos

respublikis droSa, gerbi da himni.

noe Jordania

noe ramiSvili

wyaro 2

saqarTvelos moqmedi konstitucia miRebulia 1995

wlis 24 agvistos. saqarTvelos konstitucia saxelmwifos

uzenaesi kanonia. yvela sxva samarTlebrivi aqti

unda Seesabamebodes konstitucias. damoukideblobis

gamocxadebidan konstituciis miRebamde periodSi saqarTveloSi

Catarda referendumi 1918 wlis 26 maisis

damoukideblobis deklaraciis safuZvelze qveynis damoukideblobis

aRdgenis Sesaxeb.

zviad gamsaxurdia

34

1990 wlis 28 oqtombers saqarTveloSi Catarda pirveli mravalpartiuli

arCevnebi, romelSic gaimarjva blokma 1mrgvali magida _ Tavisufali saqarTvelo~,

xolo 1991 wlis 26 maiss, qarTvelma xalxma, qveynis pirvel prezidentad

zviad gamsaxurdia airCia.

1995 wlis 24 agvistos saqarTvelos respublikis parlamentma miiRo saqarTvelos

konstitucia, romelic dResac moqmedebs. konstitucia ZalaSi 1995

wlis 17 oqtombers Sevida.

termini `demokratia~ berZnuli sityvaa da xalxis mmarTvelobas niSnavs.

demokratiuli mmarTvelobis forma moqalaqeebs saSualebas aZlevs, iyvnen Tanasworni,

miiRon aqtiuri monawileoba qveynis politikur da sazogadoebriv

cxovrebaSi. demokratiuli qveynebisTvis demokratia mxolod marTvis saSualeba

ar aris, igi cxovrebis wessac warmoadgens. demokratiuli qveynis moqalaqe

Tavisufalia Tavis arCevanSi, Tavisuflad gamoxatavs sakuTar azrs, aqvs

TviTgamoxatvis ufleba (sityvis, Sekrebis da a.S.), asociaciebis Seqmnis Tavisufleba,

kanonis winaSe yvela Tanasworia. demokratiuli qveynis moqalaqem icis

Tavisi uflebebi da SeuZlia maTi dacva. mas aseve gacnobierebuli aqvs sakuTari

movaleobebi qveynisa da sazogadoebis winaSe.

aRsaniSnavia, rom demokratiis ganviTareba unda xdebodes Semdegi faseulobebis,

Rirebulebebis gaTvaliswinebiT: Tavisufleba, Tanasworoba, tolerantoba,

moqalaqeTa monawileoba gadawyvetilebis miRebaSi, samarTlianoba,

mravalferovneba, saxalxo suvereniteti, patriotizmi, kanonmorCileba, Zal-

Ta gadanawileba, warmomadgenlobiTi mTavroba, kontroli da balansi, individualuri

uflebebi.

aqtivoba 2

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 2, 3. imsjeleT aqtiuri moqalaqeobrivi qmedebebis mniSvnelobasa

da rolze, demokratiuli, Tavisufali sazogadoebis formirebisTvis.

wyaro 3

saqarTvelos TavisuflebisaTvis, damoukideblobisaTvis, komunisturi re-

Jimis winaaRmdeg araZaladobrivi protestis gzebiT mebrZoli, erovnuli moZraobis

lideri merab kostava daibada 1939 wlis 26 maiss q. TbilisSi.

merab kostavam, zviad gamsaxurdiaa da Tavis TanamebrZolebTan erTad, pirveli

patriotuli aralegaluri organizacia „gorgasali“ daaarsa. organizaciis

wevrebi mSvidobiani saprotesto gamosvlebiT sabWoTa reJimis winaaRmdeg

ilaSqrebdnen. amis gamo, meaTe klasis moswavle daapatimres, magram rogorc

arasrulwlovani, 6 Tvis Semdeg pirobiTi sasjeliT gaaTavisufles.

1972 wels merab kostava, zviad gamsaxurdiasTan erTad, ayalibebs saqarTveloSi

adamianis uflebaTa dacvis sainiciativo jgufs. mis winaaRmdeg ar wydeboda

represiebi. man 10 weli gadasaxlebaSi, sapyrobileSi gaatara. mis dabrunebas

erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis gaaqtiureba mohyva. qveynis damoukidebloba

gardauvali gaxda.

35

merab kostava

merab kostava 1987-1989 wlebSi gamarTuli TiTqmis yve la

saprotesto aqciis, gaficvis, SimSilobis, mitingisa da demonstraciis

organizatori iyo. igi mSvidobisaTvis, araZaladobrivi

protestis yvela formiT qarTveli xalxis, sazogadoebis

gamTlianebisaTvis ibrZoda.

merab kostava 1989 wlis 13 oqtombers sofel boriTTan

tragikulad daiRupa.

1993 wlis seqtemberSi q. zugdidSi saqarTvelos respublikis

uzenaesi sabWos mesame mowvevis meore sesiam merab kostavas

erovnuli gmiris wodeba mianiWa.

merab kostavas moRvaweobis ZiriTadi principebi iyo: samarTlianoba,

brZolis mSvidobiani meTodi, Sedegis misaRwevad

sazogadoebis gamTlianeba, pirovnebis Sinagani Tavisufleba.

wyaro 4

ana soloRaSvili

ana soloRaSvili

goreli qali, vinc konstituciis SemuSavebaSi monawileobda.

„1912 wels viyav datusaRebuli da gadacemuli samxedrosaolqo

sasamarTloze arsebul weswyobilebis winaaRmdeg propaganda-agitaciis

gawevisTvis. sasamarTlom braldeba daumtkiceblad

scno“, _ werda sakuTar biografiaSi soloRaSvili.

ana 1918 wlidan monawileobda saqarTvelos erovnuli sab-

Wos muSaobaSi, romelic saqarTvelos demokratiuli respublikis

konstituciis SemuSavebaze muSaobda.

anam 1918 wels xeli moawera saqarTvelos demokratiuli respublikis

damoukideblobis aqts, romliTac saqarTvelo gaxda

suverenuli da damoukidebeli saxelmwifo. damoukidebeli

saqarTvelos politikur formad ganisazRvra demokratiuli

respublika.

ana 1918 wlidan saqarTvelos demokratiuli respublikis

parlamentis wevri iyo. 1919 wels is saqarTvelos demokratiuli

respublikis damfuZnebeli krebis wevrad airCies,

social-demokratebis siiT. ana sabiblioTeko da saredaqcio

komisiis wevri iyo. saqarTvelos gasabWoebis Semdeg, is antisabWoTa

aralegalur moZraobaSi Caeba. 1925 wlidan ki pedagogiuri

saqmianoba daiwyo.

1937 wels, antisabWoTa propagandis braldebiT, ana solo-

RaSvili daapatimres da umaRlesi sasjeli _ daxvreta miusajes.

leqsikoni

manifesti _ umaRlesi xelisuflebis werilobiTi mimarTva mosaxleobisadmi

gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone movlenis gamo.

represiebi _ gansxvavebuli azris gamo adamianebis devna/Seviwroeba/dasja.

36


davalebis piroba

ganixileT skolis Sinaganawesi, misia da kanoni zogadi ganaTlebis Sesaxeb.danixileT

kanonis mniSvneloba da aqtiuri moqalaqis movaleobebi da

uflebebi. CamoayalibeT jgufebi da SeqmeniT skolis konstitucia. Seqmnili

konstitucia waradgineT werilobiTi dokumentis saxiT.

naSromSi naTlad warmoaCineT:

ratom aris mniSvnelovani kanonebisa da dadgenili wesebis arseboba

da ras uzrunvelyofs igi.

ra faqtorebi gaiTvaliswineT konstituciis Seqmnis dros.

ra ganapirobebs kanonis Sesrulebas sazogadoebaSi,sadac gansxvavebuli

Sexedulebebis adamianebi arian.

ra meqanizmebia aucilebeli kanonebis Sesasruleblad.


namuSevrebi waradgineT skolis direqciisa da moswavleTa TviTmmarTvelobis

winaSe

aRwereT muSaobis porcesi, warmodgenili sakiTxis mniSvneloba.

imsjeleT, rogor Seuwyobs xels saerTo wesebi saskolo sazogadoebis

Camoyalibebas.

SeafaseT, rogor dagexmarebaT kompleqsur davalebaze muSaobis dros

miRebuli codna da ganviTarebuli unarebi sxvadasxva sazogadoebaSi

urTierTobisas.

37

14. samoqalaqo sazogadoeba da

sazogadoebrivi organizaciebi

sakvanZo kiTxva

ratom da rogor iqmneba sazogadoebrivi organizaciebi, interesTa /

sainiciativo jgufebi?

aqtivoba 1

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 1 da imsjeleT:

1. ratom uyalibdebaT sxvadasxva damokidebuleba adamianebs erTi da igive faqtis

mimarT?

2. gansazRvravs Tu ara faqtebis mimarT damokidebulebebi Cvens qmedebebs?

wyaro 1

cnobilma erTma fexsacmelebis mwarmoebelma firmam, gasuli saukunis dasawyisSi,

afrikis erT-erT saxelmwifoSi, iqauri bazris Sesaswavlad, Tavisi

agenti gagzavna. cota xanSi xelmZRvanelobam agentisgan miiRo depeSa:

„azri ara aqvs aq Cems yofnas. aq aravis sWirdeba fexsacmeli, absoluturad

yvela fexSiSveli dadis“.

firmam agenti gamoiwvia.

ramdenime wlis mere gadawyvites, xe l meored ecadaT bedi da kvlav gagzavnes

im qveyanaSi ukve sxva warmomadgeneli. co ta xanSi misgan miiRes depeSa:

`saswrafod gamomigzavneT yvela partia produqciisa, rac ki gaqvT, aq aravis

acvia fexsacmeli, absoluturad yvela fexSiSveli dadis!~

?

38

sazogadoebrivi problemebis mosagvareblad calkeuli adamianebis Zalisxmevas

xSirad kargi Sedegebi moaqvs, Tumca praqtikam aCvena, rom ufro advilad

misaRwevia Sedegi, rodesac adamianebi erTiandebian saerTo ideis irgvliv, sazogadoebrivi

problemebis mosagvareblad.

jgufebad gaerTianebuli adamianebi moxaliseobrivad zrunaven TavianT problemasa

Tu interesze, wyveten problemebs, iwyeben qmedebas an ukavSirdebian

erTmaneTs yvelasaTvis saerTo sakiTxis irgvliv. adamianebi ikribebian, raTa iswavlon,

imoqmedon, gaiziaron. asociaciebi ara mxolod socialuri problemebis

mosagvareblad iqmneba, aramed unarebis gamomuSavebiT adamianebs exmareba, Caer-

Ton sxvadasxva procesSi adgilobriv doneze da saTave daudon moqalaqeobriv

qmedebebs daudos safuZveli demokratiul sazogadoebaSi. mag.: adgilobrivi

moqalaqeebi ikribebian maTi skolebis gasaumjobeseblad an samezoblos dasasufTaveblad.

sazogadoebrivi anu arasamTavrobo organizacia warmoadgens moqalaqeTa nebayoflobiT

gaerTianebas saerTo interesebisa da miznebis safuZvelze. es aris

kerZo instituti, mTavrobisagan damoukidebeli. arasamTavrobo organizaciebi

SeiZleba iyos: saqvelmoqmedo, momsaxurebiTi, sazogado.

aseTi organizaciebi saerTod, xasiaTdeba imiT, rom Tavisi arsebobis miznad

dasaxuli aqvT ara komerciuli mogeba, aramed raRac sxva. es `sxva~ SeiZleba

gulisxmobdes uamrav mizans. arasamTavrobo organizaciebi SeiZleba iyos

rogorc mcire sainiciativo jgufebisagan Semdgari kavSirebi, romlebic SesaZloa

dakavSirebuli iyos garemos dacvis an adamianis uflebebis darRvevebis

konkretul sakiTxebTan, aseve, saganmanaTleblo-saqvelmoqmedo organizaciebi

ganaTlebis sferoSi, qalTa TavSesafrebi, kulturuli asociaciebi, religiuri

organizaciebi, iuridiuli fondebi, humanitaruli daxmarebis programebi da

a.S. am siis gagrZeleba kidev SeiZleba uzarmazari saerTaSoriso organizaciebis

CamoTvliT, maTi asobiT da aTasobiT filialiTa da wevriT msoflios sxvadasxva

nawilSi. arasamTavrobo organizaciebi asruleben Zalian mniSvnelovan rols:

ibrZvian adamianis uflebaTa konkretuli darRvevebis winaaRmdeg, sTavazoben

uSualo daxmarebas maT, visi uflebebic dairRva, lobirebas uweven erovnuli

da saerTaSoriso kanonmdeblobis

cvlilebebs, xels uwyoben am

kanonebis Sinaarsobriv daxvewas,

amkvidreben adamianis uflebaTa

mimarT pativiscemas mosaxleobaSi

da a.S.

sazogadoebrivi anu arasam Tav -

robo organizaciebi asruleben

mniSvnelovan rols adamianis uflebaTa

dacvis TvalsazrisiT:

• ibrZvian adamianis ufleba-

Ta konkretuli darRvevebis

winaaRmdeg;

• sTavazoben uSualo daxmarebas

maT, visi uflebebic

dairRva;

39

• lobirebas uweven erovnuli da saerTaSoriso kanonmdeblobis cvlilebebs;

• xels uwyoben am kanonebis Sinaarsobriv daxvewas;

• amkvidreben adamianis uflebaTa mimarT pativiscemas mosaxleobaSi.

arasamTavrobo organizaciebi erTmaneTisgan gansxvavdeba mimarTulebisa da

TanamSromlobis donis mixedviT.

mimarTulebis mixedviT:

• saqvelmoqmedo

• momsaxurebiTi

• sazogado

• kulturuli

TanamSromlobis doneebis mixedviT:

• Temze dafuZnebuli

• saqalaqo

• erovnuli

• saerTaSoriso

aqtivoba 2

ganixileT qvemoT CamoTvlili problemebi, SearCieT jgufSi TqvenTvis

aqtualuri problema da SeqmeniT sazogadoebrivi organizacia an sainiciativo

jgufi problemis mosagvarebad, amisaTvis gadaiwereT da SeavseT cxrili 1.

prezentaciis dros daasabuTeT argumentebiT Tqveni arCevani.

TemSi arsebuli problemebi:

1. mWidrod dasaxlebul ubanSi ar dgas urnebi;

2. etliT mosargeble adamianebi ver gadaadgildebian quCaSi;

3. dasasvenebeli adgilebi ar aris keTilmowyobili;

4. socialurad daucveli ojaxebi ver uzrunvelyofen problemebis gamo bavSvebis

skolaSi tarebas;

5. upatrono ZaRlebi safrTxes uqmnian mosaxleobas.

cxrili 1

sazogadoebrivi organizaciis/

sainiciativo jgufis saxelwodeba

organizaciis mizani

organizaciis amocanebi

samizne jgufebi

SeurCieT saxeli Sinaarsidan

gamomdinare

ra problemebis mogvarebas

emsaxureba organizacia?

rogor gegmavT problemebis gadaWris

gzebs da rogor agvarebT problemebs?

visTvis iqneba Sedegis momtani Tqven

mier ganxorcielebuli

saqmianoba?

40

15-16. qarTuli sazogadoebrivi

organizaciebis istoria

sakvanZo kiTxva

rogor funqcionireben sazogadoebrivi institutebi, rogor

SeiZleba aqtualuri sakiTxebis mosagvareblad maTi SesaZleblobebis

gamoyeneba

qarTuli sazogadoebrivi organizaciebis istoria iwyeba 1879 wlidan, roca

ilia WavWavaZis TaosnobiT, pirveli qarTuli NGO (arasamTavrobo organizacia)

_ `wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoeba~ daarsda.

am organizaciis damsaxurebiT, saqarTvelo, jer kidev me-20 saukunis dasawyisamde,

wera-kiTxvis codniT, msoflioSi mowinave adgils ikavebda.

organizaciis meSveobiT, saqarTveloSi Camoyalibda erovnuli saganmanaTleblo

sistema: mTeli saqarTvelos masStabiT gaixsna aTeulobiT skola, biblioTekebi

da kulturul-saganmanaTleblo dawesebulebebi.

esaa is kapitali, romelic samoqalaqo moZraobam im droisaTvis Seqmna.

am sistemis CamoyalibebaSi aqtiurad iyo CarTuli bevri ojaxi. sazogadoeba

aqtiurad uwevda daxmarebas qarTvel sazogado moRvaweebs, moswavleebsa da

studentebs.

wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoeba

ilia WavWavaZe

41

aqtivoba 1

imsjeleT

waikiTxeT wyaro (1; 2; 3; 4; 5), imsjeleT:

1. ra dadebiTi Sedegebi axlavs sazogadoebrivi anu arasamTavrobo organizaciebis

muSaobas?

2. rogori tipis sazogadobriv anu arasamTavrobo organizacias daaarsebdiT

Tqven irgvliv arsebuli garemoebebidan gamomdinare?

wyaro 1

qarTuli sazogadoebrivi organizaciebis warmatebuli magaliTebi:

wyaro 2

gsmeniaT saqarTveloSi arsebul bavSvTa hospisis Sesaxeb?

• hospisis aSenebis idea 2013

wels Catarebuli kvlevis Semdeg

gaCnda, romlis mizani iyo

bavSvebisTvis paliatiuri mzrunvelobis

saWiroebis Seswavla.

rogorc kvlevam aCvena,

saqarTveloSi paliatiuri

mzrunveloba yovelwliurad

0-dan 18 wlamde asakis 839

bavSvs esaWiroeba.

• bavSvTa paliatiuri mzrunveloba

gulisxmobs ganukurnebeli

da qronikuli daavadebebis

42

mqone bavSvebsa da maT ojaxebze

zrunvas, rogorc fizikura, aseve

sulier mxardaWeras.

• hospisis mSenebloba 2016

wlis oqtomberSi, „Ria sazogadoeba

_ saqarTvelos fondis“

iniciativiT, `samedicino korporacia

eveqsis~ pirveli finansuri

SenataniT da saqarTvelos

prezidentis, giorgi margvelaSvilis

sarezervo fondis daxmarebiT

daiwyo.

• mas Semdeg, hospiss asobiT donori gamouCnda rigiTi moqalaqeebisa da

biznes kompaniebis saxiT. mSeneblobis procesSi, 1 wlis ganmavlobaSi milion

larze meti Segrovda.

„cicinaTelebis qveyanas“ sami ZiriTadi mimarTuleba aqvs:

• 24-saaTiani, stacionaruli momsaxureba erTdroulad 10 bavSvisa da mSoblisTvis.

• dRis centri, sadac bavSvebi da maTi mSoblebi dilidan saRamomde dayovndebian

saWiro momsaxurebis misaRebad.

• Sin zrunvis samsaxuri, romelic am etapze 60-mde bavSvs emsaxureba.

hospisis yvela servisi ufasoa, rogorc bavSvebisTvis, aseve maTi ojaxis wevrebisTvis.

• bavSvTa hospisis proeqti biznesis, arasamTavrobo seqtoris, prezidentisa

da moqalaqeebis TanamSromlobis saukeTeso magaliTia.

• samoqalaqo pasuxismgeblobac swored esaa, _ roca sazogadoeba erTmaneTis

da gansakuTrebiT bavSvebis keTildReobaze erTad zrunavs.

wyaro 3

„mwvane alternativa“

`mwvane alternativa~ saqarTveloSi moqmedi kidev erTi sazogadoebrivi organizaciaa,

romelic 2000 wels daarsda da mas Semdeg bevri sasargeblo proeqti

ganaxorciela.

organizaciis misiaa saqarTvelos garemosa da qveynis unikaluri biologiuri

Tu kulturuli memkvidreobis dacva da gadawyvetilebis miRebis procesSi

sazogadoebis monawileoba.

`mwvane alternativis~ winadadebis safuZvelze zogierTi kanonic ki momzadda...

2019 wels amoqmedda kanoni, romlis mixedviTac, garemos dacvisas, samsaxurebrivi

movaleobis dros gardacvlilTa ojaxis wevrebi yovelTviur kompensacias

_ 1000 lars miiReben.

parlamentis Tavmjdomaris saxelze gagzavnil gancxadebaSi „mwvane alternativa“

aRniSnavda:

43

`Cveni qveynis bunebis, tyeebis, daculi teritoriebis SenarCuneba iseTive

sapatio da sapasuxismgeblo saqmea, iseTive patriotizmia, rogoric samSoblos

erTianobis an marTlwesrigis dacva... Cven mier SemoTavazebuli sakanonmdeblo

cvlilebebis ganxorcieleba mniSvnelovania ara mxolod qveynis samsaxuris

dros daRupuli adamianebis ojaxebisaTvis; es iqneba reinjerebis, tyis mcvelebis,

garemos dacvis inspeqtorebis da maTi kolegebis saqmianobis mniSvnelobis

xazgasma. isini unda grZnobdnen, rom maT saqmianobas afasebs qveyana“.

wyaro 4

axalgazrduli centri

davibade da gavizarde TeTriwyaro-

Si... 7 wlis win, roca skolas vamTavrebdi,

CvenTan axlos mdebare sofel koda-

Si, saTemo ganaTlebis centrSi mimdinare

proeqtSi CaverTe. bavSvobidan mitacebda

sazogadoebrivi saqmianoba da Sesabamisad,

proeqtebSi monawileoba momwonda.

roca sxvadasxva proeqtebis meSveobiT

saqarTvelo Semoviare, davinaxe, rom

yvelgan raRac keTdeboda, TeTriwyaros

garda. maSin gadavwyvite, davbrunebuliyavi

da sazogadoebisTvis sasargeblo saqme

gaasmagebuli ZalebiT mekeTebina.

didi Sromis Sedegad, 3 wlis win, Cveni

organizacia _ „axalgazrduli centri“

oficialurad daregistrirda. Tumca, ar

gagvaCnda Senoba, adgili, sadac Cvens ideebs ganvaxorcielebdiT.

TeTriwyaroSi 83 dasaxlebuli punqtia, hoda, gadavwyviteT maTi Semovla,

axalgazrdebis gacnoba da maT problemebze saubari.

Senobis gareSe proeqtebis ganxorcieleba 2 weli gagrZelda.

dRes ukve gvaqvs sivrce, romlis reabilitaciasa da keTilmowyobaSi udidesi

energia CavdeT.

axalgazrduli centri axalgazrdebis TavSeyris erTaderTi adgilia, romelic

dRiTi dRe Temis ganuyofeli nawili xdeba.

Cveni organizacia muSaobs sxvadasxva mimarTulebiT, vatarebT treningebs,

RonisZiebebs, sxvadasxva kulturul-SemecnebiT aqtivobebs, ganixileba startapideebi.

aseve, gavakeTeT patara samkervalo, sadac qsovilis meoradi naWrebisgan

ekoCanTebs vkeravT.

centris daarsebidan dRemde, 3-jer gavakeTeT sisxlis donaciis aqcia, 2-jer

vumaspinZleT erT-erT ofTalmologiur klinikas, romelmac ufasod 100-mde

adamiani gasinja, sivrces vuTmobT nebismier organizacias sakuTari aqtivobebis

gansaxorcieleblad, rogoricaa, magaliTad, dasaqmebis xelSewyobis programa,

forum-Teatris dadgma da sxva.

44

Cven mier ganxorcielebuli warmatebuli proeqtebia: `gogonebis banaki~ da

„sicocxlis banaki~.

gogonaTa banakSi 17 moswavle gogona tyeSi waviyvaneT, sadac reinjerebis

saqmianoba gavacaniT, garemos dacvasa da sxvadasxva saWiro Temaze treningi CavutareT.

am proeqts sazogadoebis mxridan didi gamoxmaureba mohyva.

Cveni centri 3 welia, rac arsebobs da is qalaqis naTeli wertili namdvilad

gaxda.

win bevri gegma da gansaxorcielebeli proeqti gvaqvs.

mjera, rom srulfasovan samoqalaqo sazogadoebad CamovyalibdebiT.

wyaro 5

saqarTvelos axalgazrda iuristTa asociacia

1994 wlis seqtemberSi moswavle-axalgazrdobis

sasaxleSi Sekrebilma 90-mde axalgazrda iuristma

daafuZna saqarTvelos axalgazrda iuristTa

asociacia.

saias yvela proeqti Tu aqtivoba emsaxureba

qveyanaSi kanonis uzenaesobis damkvidrebasa da

adamianis uflebebis dacvis uzrunvelyofas, rogorc

individebis, aseve organizaciebis donze. aRniSnuli

midgomiT saiam wlebis ganmavlobaSi mniSvnelovan

warmatebebs miaRwia adamianis uflebaTa dacvis sferoSi rogorc saqarTvelos

saerTo sasamarTloebSi, ise saerTaSoriso doneze.

saia weliwadSi 50 aTasamde moqalaqes uwevs iuridiul konsultacias ufasod

da aTeulobiT adamians icavs sasamarTlosa da sxva saxelmwifo organoebis winaSe

maTi darRveuli uflebebis aRsadgenad.

saia yovelwliurad 200-mde student iurists aZlevs saSualebas, gaiRrmavos

codna da ganiviTaros iuristis praqtikuli unar-Cvevebi.

sais biblioTeka yovelTviurad aTobiT mkiTxvels emsaxureba.

saia aqtiurad TanamSromlobs xelisuflebis samive StosTan da iRvwis imisaTvis,

rom qveyanaSi Seiqmnas adamianis uflebaTa dacvis sakanonmdeblo garantiebi.

saias cxra ofisi yovelwliurad 200-mde gasvliT Sexvedras atarebs mosaxleobasTan,

misi samarTlebrivi cnobierebis amaRlebis mizniT.

leqsikoni

hospisi _ dawesebuleba, sadac mdgomareobas umsubuqeben, uvlian avadmyofebs.

paliatiuri mzrunveloba _ avadmyofTa socialuri da fsiqologiuri daxmareba,

sulieri Tanadgoma. igi vrceldeba im pacientebze, romelTa daavadeba

mkurnalobas aRar eqvemdebareba; aseTi mzrunvelobiT SesaZlebelia avadmyofTa

da maTi ojaxebis cxovrebis xarisxis gaumjobeseba.

45

17-18. informaciis mniSvneloba da

gavlena sazogadoebriv azrze

sakvanZo kiTxva

ra roli akisria da rogor funqcionirebs media aqtualuri sakiTxebis

mosagvarebad?

demokratiul sazogadoebaSi moqalaqeebi gadawyvetilebebs informaciis safuZvelze

iReben, rac xalxis Zalauflebis wyaroa. Tavisufali

sazogadoebis safuZveli swored informirebuli moqalaqea.

aqtivoba 1

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 1 da imsjeleT:

1. Tqveni azriT, srulyofilia Tu ara informacia mocemul statiaSi?

2. ra SekiTxvebs dasvamdiT sakiTxSi ukeT gasarkvevad?

3. vis dausvamdiT SekiTxvebs?

4. Tqveni SexedulebiT daasruleT informacia da warmoadgineT statia.

46

adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa dacvis konvencia

romi, 1950 wlis 4 noemberi

muxli 10

gamoxatvis Tavisufleba

1. yvelas aqvs ufleba gamoxatvis Tavisuflebisa. es ufleba

moicavs piris Tavisuflebas, hqondes Sexedulebebi, miiRos

an gaavrcelos informacia Tu mosazrebebi sajaro xelisuflebis

Caurevlad da saxelmwifo sazRvrebis miuxedavad.

informaciis miRebis erT-erTi saSualeba _ media

media (laTinuri medium) komunikaciis erT-erTi arxia, romliTac sxvadasxva

tipis informacia – gasarTobi da saganmanaTleblo masala, statistikuri monacemebi,

reklama da sxva vrceldeba.

pirispir komunikaciis nacvlad, informaciisa da sxvadasxva Sinaarsis masalebis

gavrceleba ramdenime formiT xdeba:

beWdviTi – gazeTi, Jurnali, biuleteni, wigni, komiqsi da sxva;

vizualuri – televizia, filmi, foto, naxati;

audio – radio, musika, CD, MP3 failebi;

cifruli – interneti, socialuri media, eleqtronuli fosta, videoTamaSebi.

media da informacia

SeiZleba gamoiyos mediis 7 ZiriTadi funqcia, romelTagan nawili

demokratiul sazogadoebaSi sakvanZoa, nawili ki iseT funqciebs

moicavs, rogoricaa garToba da sxvadasxva servisis miReba:

1. informireba

mediis mTavari funqciaa moqalaqeebis uzrunvelyofa informaciiT, romelic

maT TviTmmarTvelobisa da Tavisuflebis realizebisTvis esaWiroebaT. demokratiul

sazogadoebaSi adamianebi gadawyvetilebebs informaciis safuZvelze

iReben, amdenad, informirebuli moqalaqe demokratiuli procesis mniSvnelovani

monawilea. medias ki, sazogadoebis mravalferovani, sando da zusti informaciiT

uzrunvelyofis mxriv, sakvanZo funqcia akisria.

2. codna

media sazogadoebas ara mxolod informacias unda awvdides, aramed uxsnides

konteqsts da aZlevdes codnas, Tu ra gavlena aqvs garSemo mimdinare sxvadasxva

process mis cxovrebaze.

3. meTvalyureoba

meTvalyureoba („modaraje ZaRli“). medias meoTxe xelisuflebasac ki

uwodeben, romlis erT-erTi mTavari funqcia xelisuflebis sami Stos –

47

sakanonmdeblo , aRmasrulebeli da sasamarTlo – saqmianobis meTvalyureoba

da kontrolia. es funqcia inglisuri sityva Watchdog-idan momdinareobs, rac

„modaraje ZaRls“ niSnavs.

4. saxalxo forumi

media sazogadoebas sajaro kritikisa da msjelobis SesaZleblobas sTavazobs,

romelic mosazrebaTa mravalferovnebas unda uzrunvelyofdes. sazogadoebisTvis

mniSvnelovan sakiTxebze sajaro debatebi faqtebs unda efuZnebodes

da media am procesSi Suamavlis anu moderatoris rols unda asrulebdes.

5. advokatireba

advokatireba mediis meSveobiT gadawyvetilebis miRebis procesze gavlenis

moxdenas gulisxmobs.

6. garToba

garToba mediis erT-erTi funqciaa. momxmarebeli xSirad mediisgan daZabulobis

moxsnas da gasarTob Sinaarss elis. filmebis, serialebis, sportuli

programebisa da sxvadasxva gasarTobi Sous formiT media rekreaciul funqcias

asrulebs.

7. gayidva

media produqciis, momsaxurebisa da ideebis popularizaciisa da realizaciis

sivrcea, anu reklamis gavrcelebis da auditoriisTvis garkveuli servisis

SeTavazebis mTavari saSualebaa.

aqtivoba 2

jgufebSi dainawileT mediis 7 funqcia, SearCieT sakiTxi an problema

da warmoadgineT SerCeuli funqciis Sinaarsis Sesabamisad statiis, intervius,

satelevizio an radiogadacemis saxiT, gaiTamaSeT prezentaciebi da ganixileT.

48


davalebis piroba

daiyaviT sam jgufad da gainawileT demokratiis sami mniSvnelovani

seqtori: arasamTavrobo/sazogadoebrivi organizaciebi; media da samoqalaqo

sazogadoeba. moamzadeT sagazeTo statia Tqveni seqtoris mniSvnelobasa

da funqciebze demokratiis ganviTarebis xelSewyobis kuTxiT.

naSromSi naTlad warmoaCineT:

ratom aris mniSvnelovani aRniSnuli seqtori demokratiuli principebis

ganviTarebisTvis.

ra Sedegebi axlavs seqtoris saqmianobas sazogadoebisTvis.

ra faqtorebi ganapirobebs TiToeuli seqtoris Sedegian saqmianobas.

komleqsuri davalebis wardgena

namuSevrebi waradgineT klasSi.

aRwereT muSaobis procesi, warmodgenili sakiTxis mniSvneloba.

imsjeleT, rogor Seuwyobs xels Tqven mier ganxiluli seqtoris saqmianoba

demokratiuli sazogadoebis Camoyalibebas.


miRebuli codna da ganviTarebuli unarebi aqtiuri samoqalaqo saqmianobis

ganxorcielebaSi.

49

kari 2

adgilobrivi TviTmmarTveloba

didi imedi maqvs, rom warmatebiT daxure pirveli kari. meore karic

sainteresoa da kidev met SesaZleblobebs gaZlevs.

Tu ginda gazomo Seni SesaZleblobebi, ginda moagvaro gazTan, sinaTlesTan,

wyalmomaragebasTan dakavSirebuli sakiTxebi, da kidev ufro

meti, _ ginda uSualod monawileobde Sen irgvliv mimdinare procesebSi,

_ TviTmmarTvelobis meSveobiT gadaWri yvela sakiTxs, rac Sen, Sens megobrebs

da saerTod, adamianebs awuxebT da problemad miaCniaT.

erTxel, Senma Tanatolma, skolis maxloblad kanalizaciis Wa, romelsac

xufi ar hqonda da irgvliv suns ayenebda, swored TviTmmarTvelobis

meSveobiT daaxurvina da garemo gaawmendina. madlieri mosaxleoba

TviTmmarTvelobas uxdida madlobas, isini ki ambobdnen, am biWs

rom ar daereka, verafers vizamdiTo.

irgvliv kargad moaTvaliere garemo, iqneb Senc gaqvs TviTmmarTvelobasTan

mosagvarebeli sakiTxebi: CaerTe da iaqtiure!

Tu xar kreatiuli, ideebis moyvaruli, principuli, wingamxedavi,

mgegmavi da kidev bevri, Tu aqedan ramdenime Tviseba gaxasiaTebs, e.i. Sen

mewarmeobisken gaqvs midrekileba da ekonomikasac

kargad gaugeb.

mainc ratom unda icode es ekonomika, ra sikeTe

SeiZleba mogitanos?

pirveli is, rom winaprebis SeZenils ar dasjerde;

meore _ uamravi idea Tu gaqvs, am ideebis

ganxorcielebis gzebisTvis ekonomikis anbans

unda daeuflo;

mesame _ es yvelaferi gexmareba, srulyofil

pirovnebad Camoyalibde;

meoTxe ki is aris, rom socialuri CarTuloba

iolad ganaxorcielo;

dabolos, Sromis bazarze samuSao adgili

moipovo.

ekonomikis codna gexmareba transferi gaakeTo

meurneobaSi.

50

19-20. minda miviRo monawileoba

gadawyvetilebebis miRebaSi

sakvanZo kiTxva

ratom aris mniSvnelovani samoqalaqo saqmianobisTvis sxva adamianebis

interesebis gaTvaliswineba?

konstituciis Tanaxmad, ZiriTadi

uflebiT daculia „azris“ ara mxolod

zepirad an werilobiT, aramed nebismieri

„sxvagvari saSualebiT“ gamoTqma da

gavrceleba. gamoTqmis am saxeobaTa Soris

rangireba ar arsebobs, isini Tanabradaa

uzrunvelyofili.

„azrSi“ igulisxmeba nebismieri SefasebiTi

gamonaTqvami, romelic Sedgeba

gansjis, damokidebulebisa da Sefasebis

elementebisagan da romlis marTebuloba

Tu mcdaroba mTlianad pirad

warmodgenebzea damokidebuli. sxvagvarad:

aq laparakia pirad Sexedulebaze,

romelic uyalibdeba individs urTier-

Tobebis, movlenebis, ideebisa da pirovnebebis

mimarT.

konstitucia uzrunvelyofs azris gamoTqmis Tavisuflebas. gamonaTqvamebi

misi dacvis uSualo obieqtebia. isini, ZiriTadad, Tavisufali unda iyos da

SeiZleba SeizRudos mxolod konkretuli pirobebis arsebobisas, rodesac, magaliTad,

Seusabamod laxavs „sxvaTa uflebebs“, anu mesame pirTa kanonierad dacul

interesebs. gvaqvs Tu ara aseTi zemoqmedeba saxeze, es damokidebulia swored

gamonaTqvamis Sinaarsze, mis namdvil azrze. magram gamonaTqvamis Sinaarsi

ar aris sabolood gansazRvruli mxolod misi teqstiT. misi namdvili Sinaarsis

definicia SesaZlebelia konteqstis meSveobiT. erTsa da imave gamonaTqvams

sruliad gansxvavebuli Sinaarsi SeiZleba hqondes sxvadasxva garemoebaSi. gansakuTrebul,

calkeul SemTxvevaSi isic ki aris SesaZlebeli, rom gamonaTqvami

imis sawinaaRmdegos niSnavdes, rasac adamiani ambobs. amdenad, gamonaTqvamis

mTavari azri yovelTvis misi namdvili Sinaarsis gamokveTisa da dadgenis Sedegia.

ara TviT gamonaTqvami, rogorc aseTi, aramed swored misTvis micemuli

Sinaarsobrivi mniSvneloba udevs safuZvlad mis samarTlebriv Sefasebas.

51

aqtivoba 1

imsjeleT

individualurad

waikiTxeT gakveTilis

teqsti, gaaanalizeT,

gadaitaneT cxrili 1

furcelze da jgufebSi

SeavseT, warmoadgineT

prezentaciebi

mniSvnelovani

informacia

ras

ganapirobebs?

Sedegi

pirovnebis damokidebulebisa da azris sworad Camoyalibebis erT-erTi mniSvnelovani

unaria argumentacia, debatebis konstruqciulad marTva da dialogSi

monawileoba. amis ganmapirobebelia pirovnebis unarebi: asertuloba, msjeloba,

analizi, situaciis Sefaseba, gadawyvetilebebis miReba, pasuxismgebloba da sxv.

aucilebelia debatebsa da dialogs Soris gansxvavebebis kargad gaazreba.

rodesac ori adamiani daobs, isini debatebis an dialogis formas iyeneben. debatebi

Cveulebriv mTavrdeba gamarjvebulis an damarcxebulis gamovleniT,

xolo dialogi emsaxureba swori gadawyvetilebis povnas. ase rom, orive mxare

mogebuli rCeba.

debatebi

debatebi aris movlena,

romelic saTaves

iRebs jer kidev uZvelesi

droidan, roca adamianebs

Soris pirvelad warmoiSva

uTanxmoeba.

formalurad ki de -

batebi saTaves iRe bs Zveli

saberZne Tidan, sadac

igi war moadgenda demokratiis

institutis nawils,

roca poli ti kosebi

erTmaneT Tan Sediodnen

debatebSi, SemoTavazebuli

kanonebis avkargianobis

Sesaxeb, msjelobdnen mis Rirsebebsa da naklovanebebze.

52

moqalaqeebi debatebs iyenebdnen sakuTari Tavdacvis mizniT. sakiTxis

orive mxaris argumentirebas didi interesiT swavlobdnen studentebic, raTa

ufro kargad SeecnoT misi arsi.

zogierTi debatori, romlebsac sofistebs uwodebdnen, miznad isaxavdnen

debatebSi gamarjvebas, isini auditoriis stilsa da maT darwmunebaze fokusirebdnen.

sofistebs ar eTanxmeboda aristotele, romelic Tvlida, rom kargi argumentebi

xels uwyobda simarTlis dadgenas, xolo mTavari iyo simarTle da ara

debatebSi gamarjveba.

berZnebis kvaldakval debatebis tradiciebs mihyvnen romaelebic.

Sua saukuneebSi, evropaSi, ganaTleba moicavda saxalxod gamosvlis codnas,

romelic oratoruli xelovnebis saxeliT iyo cnobili, xolo debatebs

didi roli ekava am xelovnebis gaRrmavebaSi, radgan studentebi praqtikas gadiodnen

sakuTari ideebis dacvasa da sawinaaRmdego Sexedulebebis kritikaSi.

XVII saukuneSi, debatebi ZiriTadad laTinur enaze mimdinareobda. Zvelad,

debatorTa sazogadoebebi iqmneboda universitetebSi.

aSS-Si ХIХ saukunis bolos debatebi imarTeboda aRmosavleT sanapiros, dasavleT

sanapiros centralur nawilsa da kaliforniaSi. oratorTa umravlesoba

amzadebda sakuTar gamosvlas debatebis dawyebamde da iyenebda gamzadebul teqsts

auditoriis winaSe gamosvlis dros.

1920 wlis dasawyisSi, amerikuli universitetebis debatebi tardeboda

erTdroulad ramodenime universitets Soris. am dros msmenelebi TandaTanobiT

icvlebodnen mosamarTleebiT. Tumca maSin ar arsebobda debatebis mkafio

kriteriumebi mosamarTleebisaTvis.

1960 wels, saprezidento arCevnebis dros, pirvelad Sedga da saqveynod

iqna naCvenebi pirveli seria teledebatebisa _ jon kenedisa da riCard niqsons

Soris. aman debatebs didi popularoba moutana da maT Semdgom ganviTarebasa

da daxvewas Seuwyo xeli.

aqtivoba 2

imsjeleT

CamoayalibeT jgufebi, ganixileT danarTi

5-Si mocemuli masala debatebis

Sesaxeb, airCieT formati, SearCieT

mxare da sadebatod moamzadeT argumentebi

sakiTxze.

53

21-22. arCevnebi _ moqalaqis movaleoba,

ufleba da pasuxismgebloba

sakvanZo kiTxva

ra gzebi arsebobs demokratiuli mmarTvelobis dros moqalaqeTa

monawileobis gansaxorcielebad?

aqtivoba 2

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 1, gaaanalizeT da imsjeleT:

1. ratom aris demokratiulobis xarisxi damokidebuli arCevnebis procesze?

2. ra uflebiT sargebloben moqalaqeebi?

3. ras niSnavs, iyo angariSvaldebuli amomrCevlebis winaSe da piriqiT?

wyaro 1

XIX saukuneSi demokratebi (demokratiuli

partia an demokratebi (ingl. Democratic

Party, Democrats) — aSS-is erTerTi

mTavari politikuri partia. misi

istoria iwyeba tomas jefersonis mier

1792 wels demokratiul-respublikuri

partiis daarsebidan).

evropaSi parlamentis yovelwliur

arCevas iTxovdnen, raTa saSualeba

hqonodaT, parlamentis wevrebze efeqturi

kontroli ganexorcielebinaT

da Tu parlamentis wevri amomrCevelTa

imedebs ver gaamarTlebda, is droulad

CaenacvlebinaT sxva, ufro wesieri da profesionali piriT. Tanamedrove pirobebSi

mTavrobasa da parlaments erT welze meti dro sWirdeba imisaTvis, rom

efeqturad marTos ekonomika da uzrunvelyos garkveuli politikuri kursis

Camoyalibeba. oTxwliani cikli axla yvelaze gonivrul kompromisad iTvleba

_ erTi mxriv, mTavrobas dro eqneba saWiro stabilurobis misaRwevad, xolo

meore mxriv, aucileblad iqneba SenarCunebuli misi angariSvaldebuleba da

pasuxismgebloba amomrCevelTa winaSe.

arCevnebi demokratiuli mmarTvelobis centraluri meqanizmia, romlis meSveobiTac

saxelmwifo moxeleebi angariSvaldebulni xdebian mosaxleobis wina-

Se. arCevnebs xSirad demokratiis sazomad Tvlian. demokratiul saxelmwifoSi

arCevnebi uzrunvelyofs, rogorc moqalaqeTa Tanasworobas da Tanabar SesaZleblobas,

arCeuli iqnen saxelmwifo Tanamdebobaze, aseve, maTi saarCevno xmis

Tanabar uflebas.

54

demokratiul saxelmwifoSi arCevnebis Catareba ori mizeziT aris mniSvnelovani:

pirveli, Tu vin airCeva saxelmwifo meTauris postze, radgan saxelmwifos me-

Tauri, amave dros, aRmasrulebeli xelisuflebis meTauricaa. amdenad, am arCevniT

ganisazRvreba saxelmwifos rogorc Sida ekonomikuri, ise sagareo politika,

romelsac arCeuli mTavroba gaatarebs.

meore, irCeven xelisuflebis sakanonmdeblo da warmomadgenlobiTi organoebis

wevrebs, romlebic gansazRvraven saxelmwifoSi samarTlebriv garemos, sagadasaxado

sistemas da akontroleben mTavrobas moqalaqeTa saxeliT. saxelmwifos

umaRlesi Tanamdebobis pirebis regularuli arCevnebi warmoadgens Ria da konkurentul

process, romelic warmomadgenlobiTi demokratiis dros mosaxleobis

mier kontrolis gawevis umniSvnelovanesi elementia. arCevnebi gviCvenebs, rom politikuri

Zalaufleba amomrCevlebisgan modis da misi TanxmobiT xorcieldeba.

amerikis me-3 prezidenti da „aSS-is damoukideblobis deklaraciis“ avtori,

tomas jefersoni werda: „adamianebi qmnian mTavrobebs, romlebic TavianT Zalauflebas

iZenen imaTi TanxmobiT, visac isini marTaven“.

arCevnebis Semdeg Tanamdebobaze arCeuli pirebi TavianTi qmedebebis Sesaxeb

amomrCevlebs _ swored im moqalaqeebs abareben angariSs, visac marTaven. sabolood

ki, mxolod Zalauflebis dakargvis albaToba iZleva imis garantias, rom ar-

CevnebSi gamarjvebulebi gaamarTleben mosaxleobis ndobas, daicaven moqalaqeTa

interesebs da gaatareben im politikas, rac qveyanaSi arsebuli mdgomareobiTaa

nakarnaxevi.

aqtivoba 2

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 2; 3; 4, ganixileT jgufSi da CamoayalibeT wyaros Sesabamisad

ori argumenti, romliTac daadasturebT moqalaqeTa CarTulobis uflebasa da

movaleobas demokratiul procesebSi.

wyaro 2

referendumi

referendumi aris saerTo-saxalxo gamokiTxva gansakuTrebiT mniSvnelovani

saxelmwifoebrivi sakiTxebis sabolood gadasawyvetad da imarTeba saqarTvelos

mTel teritoriaze.

referendums niSnavs saqarTvelos prezidenti brZanebulebiT, romelic

saWiroebs premier-ministris dadasturebas, garda im SemTxvevisa, rodesac referendumi

iniSneba saqarTvelos mTavrobis moTxovniT.

saqarTvelos prezidenti uflebamosilia saqarTvelos parlamentis, saqarTvelos

mTavrobis, aranakleb 200 000 amomrCevlis moTxovniT daniSnos referendumi

misi Catarebis moTxovnis miRebidan 30 dRis ganmavlobaSi.

referendumis mowyoba ar SeiZleba kanonis misaRebad an gasauqmeblad.

referendumis Sedegad miRebuli gadawyvetileba ZalaSi Sedis misi gamoqveynebis

dRidan, aqvs iuridiuli Zala da sabolooa. referendumis Sedegebs

aqvs pirdapiri moqmedebis Zala.

referendumis Sedegad miRebuli gadawyvetilebis Secvla an gauqmeba SeiZleba

mxolod referendumiT. referendumis Sedegebis baTilad cnobis ufleba

aqvs saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos, kanoniT dadgenili wesiT.

55

wyaro 3

plebisciti

plebisciti aris faruli kenWisyris gziT saerTo-saxalxo gamokiTxva gansakuTrebiT

mniSvnelovan saxelmwifoebriv sakiTxebze amomrCevelTa an maTi

nawilis azris dasadgenad, romlis Sedegebi saxelmwifo xelisuflebis organoebisTvis

sarekomendacio xasiaTisaa. plebiscits niSnavs saqarTvelos premier-ministri.

wyaro 4

sakanonmdeblo winadadeba aris sakanonmdeblo iniciativis uflebis armqone

pirebis mier parlamentisaTvis wardgenili dasabuTebuli mimarTva axali kanonis

miRebis, kanonSi cvlilebis Setanis an kanonis Zaladakargulad gamocxadebis

Taobaze.

saqarTvelos konstituciis Tanaxmad, sakanonmdeblo iniciativis ufleba

aqvT:

mTavrobas,

parlamentis wevrs,

saparlamento fraqcias,

parlamentis komitets,

aranakleb 30 000 amomrCevels.

mTavrobis mier wardgenil kanonproeqts, misive moTxovniT, parlamenti

ganixilavs riggareSe.

sxvadasxva saxelmwifosTvis arCevnebis sxvadasxva procedura arsebobs. yoveli

arCevnebi erovnuli suverenitetis arsebobis SemTxvevaSi periodul da

Tavisufal arCevnebSi gamoxatul xalxis nebas unda efuZnebodes. xalxis neba

Semdeg faqtorebs moicavs:

sayovelTao da Tanabari saarCevno ufleba;

qveynis marTvaSi monawileobis ufleba pirdapir an Tavisufali arCevnebis

Sedegad arCeuli warmomadgenlebis meSveobiT;

sakuTar qveyanaSi saxelmwifo samsaxuris miRebis Tanaswori ufleba;

faruli kenWisyris an arCevnebis analogiuri proceduris ufleba, romelic

amomrCevelTa nebis Tavisufal gamoxatvas uzrunvelyofs;

mSvidobiani Sekrebebis Tavisufleba;

asociaciebis Tavisufleba;

sityvis da azris gamoxatvis Tavisufleba, nebismieri saxis informaciis da

ideebis zepirad, werilobiT an beWdviTi saxiT moZiebis, miRebis da gavrcelebis

uflebis CaTvliT;

qveynis moqalaqeTa ufleba _ Secvalon mmarTvelobis forma konstituciuri

procedurebis saSualebiT.

leqsikoni

* mazra — administraciul-teritoriuli erTeuli Zvel ruseTSi

* saerobo arCevnebi _ TviTmmarTvelobis arCevnebi

56

23-24. genderuli Tanasworoba saqarTvelos

arCevnebis istoriaSi

sakvanZo kiTxva

ratom unda iyvnen TemSi mcxovrebi qalebi da mamakacebi Tanabrad

warmodgenilni TviTmmarTvelobaSi?

aqtivoba 1

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 1 da imsjeleT, ra sakiTxebze gaamaxvilebdiT yuradRebas

wyaros Sinaarsidan gamomdinare?

wyaro 1

yaraiazis `matriarqi~ _ fari-xanum sofieva

britanuli gamocema `gardianis mier sarvamartod

momzadebul interaqtiul msoflio rukaze,

romelic qalTa politikur CarTulobas asaxavs,

saqarTveloze wiTeli wertili 1992 wels Cndeba,

rodesac TiTqos pirveli qali deputati air-

Cies. Tuki rukas SevasworebT da masze realur

TariRs _ 1919 wels davsvamT, rodesac saqarTvelos

damfuZnebel krebaSi 5 deputati qali Sevida,

saqarTvelo patara kunZulad gamoCndeba ara

mxolod evropis centralur da aRmosavleT nawilSi,

aramed msoflios udides teritoriazec.

fari-xanum sofieva

1918 wlis 26 maisis Semdeg, wlis bolomde saqarTvelos

teritoriis ZiriTad mazrebSi* saerobo

arCevnebi* Catarda da TviTmmarTvelobebi

moqmedebas Seudgnen. 1919 da 1920 wlEBis ganmavlobaSi

yvela darCenil mazraSi, romelsac adre

centraluri xelisufleba ver akontrolebda,

saerobo arCevnebi Sedga.

Tbilisis mazraSi bolo arCevnebi yaraiazis

olqSi Catarda, sadac amomrCevelTa umravlesoba

azerbaijaneli mosaxleoba iyo. partiebis WidilSi

upartio kandidatma, azerbaijaneli erovnebis

muslimma qalma fari-xanum sofievam partiul kandidatebs ajoba da

Tbilisis samazro erobis mexuTe xmosani gaxda yaraiazis olqidan, rasac presa

didi sixaruliT Sexvda. rogor moaxerxa 1918 wels, 34 wlis muslimanma qalma,

muslimani moqalaqeebis mxardaWeriT politikuri Tanamdebobis demokratiuli

gziT mopoveba?

57

fari-xanumis mSobliur sofel yarajalaSi,

misi saxeli ufros Taobas jer kidev

axsovs. `Ci-fari~ (kaci-fari) _ ase moixsenieben

moxucebi soflis da mxaris `matriarqs~.

droTa ganmavlobaSi igi soflisa

da mxaris aRiarebul liderad iqca, romelic

Zirfesvianad amsxvrevda tradiciul

sazogadoebaSi muslimani qalis SesaZleblobebis

Sesaxeb arsebul stereotips.

gadmocemiT, fari-xanumi mudam mamakacebis

wreSi trialebda da sasoflo saqmeebs

ganagebda. masTan yovelTvis dadiodnen

rCevis sakiTxavad, iwvevdnen sxvadasxva davaSi Suamavlad, tradiculi wes-Cveulebebis

Tu ritualebis xelmZRvanelad. misi sityva da saqme gadamWreli iyo,

imdenadac ki, rom mas tradiciuli sazogadoebis uxucesebi _ àRsaklebic~

aRiarebdnen da emorCilebodnen.

fari-xanumi qvelmoqmedic iyo, mudam exmarebda axaldaqorwinebul ojaxebs

da gardacvlili Tanasoflelebis oblebs. bundovani gadmocemiT, 1910-ian

wlebSi mas sameurneo iniciativac wamouwyia, risTvisac sesxi saxelmwifo bankidan

hqonia aRebuli. Tanasoflelebi mas miaweren rkinigzis xazze sadguris

mowyobas sofel yarajalasaTvis.

saqarTvelos istoriaSi pirveli

mravalpartiuli, demokratiuli

arCevnebi Catarda 1919

wlis 14-16 Tebervals, airCies saqarTvelos

damfuZnebeli kreba.

mas unda ganesazRvra saqarTvelos

damou kidebeli sa xelmwifos

socialur-ekonomikuri da politikuri

safuZvlebi da SeemuSavebina

konstitucia.

1918 wlis 22 noembers saqarTvelos

respublikis parlamentma daamtkica damfuZnebeli krebis debuleba. igi

iTvaliswinebda sayovelTao, Tanaswor, pirdapir da faruli xmis micemiT damfuZnebeli

krebis 130 wevris arCevas, saarCevno ufleba 20 wlis asakidan ganisazRvra.

parlaments irCevdnen 3 wlis vadiT. 130 deputatidan 5 qali iyo.

qveynis politikur da gadawyvetilebis miRebis procesSi, qalebi da mamakacebi

warmoadgenen srulfasovan da aqtiur monawileebs. qalTa da mamakacTa

Soris diskriminaciis ararseboba da Tanabari uflebebi yvela sferoSi, iqneba

es politikuri, ekonomikuri Tu socialuri cxovreba, aris adamianis ufleba-

Ta fundamenturi principebi. es uflebebi daculia adamianis uflebaTa saer-

TaSoriso da regionuli samarTliT, romelTa safuZvelic gaxda 1948 wlis

„adamianis uflebaTa deklaracia“, romelSic weria: „yvela adamiani dabadebiT

Tavisufalia da Tanaswori Tavis Rirsebebsa da uflebebSi".

58

aqtivoba 2

imsjeleT

gaaanalizeT wyaro 2, imsjeleT wyaroSi asaxuli monacemebis mixedviT:

1. Tqveni azriT, ra iwvevs araTanabar CarTulobasa da monawileobas politikur

procesebSi?

2. ratomaa mniSvnelovani sazogadeobriv procesebSi da gadawyvetilebebis mi-

Rebis dros genderuli balansis dacva?

wyaro 2

deputatTa ganawileba saqarTvelos parlamentSi

qali

kaci

wyaro: saqarTvelos parlamentis aparati

qalTa dabali politikuri monawileoba aris gamowveva nebismieri ganviTarebuli

Tu ganviTarebadi saxelmwifosTvis. Tu ratom uwyobs qalTa politikuri

CarTuloba xels qveynis demokratiul ganviTarebas, es SeiZleba Semdegi sami

argumentiT aixsnas:

adamianis uflebebi _ qals, iseve rogorc kacs, aqvs Tanabari ufleba,

monawileoba miiRos Tavisi qveynis marTva-gamgeobaSi.

Tanasworoba _ maSin, rodesac msoflio mosaxleobis sqesTa Soris balansi

aris daaxloebiT Tanabari (50/50), qalebsa da kacebs Tanabrad ekuTvniT monawileoba

da pasuxismgeblobis aReba saxelmwifos marTva-gamgeobaSi.

amomrCevelTa xma _ rodesac amomrCevlis naxevari aris erTi sqesis warmomadgeneli,

magram is proporciulad ar aris warmodgenili politikaSi, Sedegad,

ar xdeba am jgufis problemebis gaTvaliswineba politikaSi da aRniSnul problemaTa

advokatireba. gansakuTrebiT mniSvnelovania ara mxolod parlamenti,

aramed, adgilebze aris yovelTvis kidev ufro mniSvnelovani qalTa monawileoba

imitom, rom adgilobrivi TviTmmarTvelobis kompetenciebidan gamomdinare, maT

adgilobrivi problemebi unda gadaWran, gansakuTrebiT, socialuri sakiTxebi.

59

aqtivoba 3

imsjeleT

gamoyaviT ori argumenti qalebis monawileobis aucileblobisa da mniSvnelobis

dasadastureblad.

wyaro 3

vaJa-fSavela

`sadReiso werili megobarTan

me mxolod amas vityvi: didad da didad saWiroa

dakmayofildes qalTa moTxovnileba. mjera, mwams

da vercavin Semacvleinebs am rwmenas. dRes rom ma-

Ral biurokratiul wreebSi, gavlenian adgilebze

ministrebisa da sxva, dedakacebi iyvnen, dRevandeli

gamwvavebuli da gamwarebuli cxovreba malamos

daidebda da saWiro reformebs male veRirsebodiT.

dedakacebi amdens sijiutes ar gamoiCendnen, rogorsac

dRes iCenen maRali sferos maRalni pirni _

isini xom mamakacebi arian _ `kai biWobad~, `gul-magrobad~

ar gaasaRebdnen TavianT sijiutes, vinaidgan

dedakacni ufro lmobierni, grZnobierni arian

da dRevandeli cxovreba yvelaze metad ras moiTxovs,

Tu garda erTis grZnobisa, romelsac ewodeba

Sebraleba, Sewynareba~.

wyaro 4

ilia WavWavaZe

`qarTveli qali wined, roca ki garemoeba moiTxovda, iCenda swored vaJkacurs

unarsa da uSiSrobasa. Sors rom ar wavideT, gavixsenoT jer mefe erekles

Zlier uSiSari qali, Tekle biWad wodebuli, mere andronikaSvilis rZali,

romelsac warsulis saukunis damlevs, roca Tbilisidgan muxrans midioda,

mcxeTis zeviT, RarTiskarSi win gadaeRoba lekTa gundi, magram man mamacad Tavisi

jariT ieriSi miitana da gafanta da es gamarjveba qarTvelis qalisa mTelma

Tbilisma idResaswaula CiraRdnebiT da saerTo lxiniT. qarTvelis qalis

gabedulobiT savsea Cveni istoria da metadre saingilos warsuli... saingilo,

rogorc ganapira kuTxe saqarTvelosi, xSirad iyo brZolis Teatrad. mas etanebodnen,

iCemebdnen erTi mxriv lekebi, meore mxriv –sparselebi, yizilbaSebi...

qveyana aoxrdeboda da ganadgurdeboda, mamakacTa Zalas rom ar miSveleboda

qalTa Zala. Tavisi namusis, ojaxis da qveynis dasacvelad ingilo qali gauxda

Taviss qmars meuRled ara marto SinaobaSi, aramed omSiac. iman iswavla marjved

xmareba Tof-iaraRisa, qaluri tanisamosi gaimartiva, da karzed mimxdars

mters dauxvdeboda xolme xanjliT da tyvia-wamliT... aman daakargvina mas

qarTvelis qalis sikekluce, magram samagierod mianiWa TiTqmis vaJkacuri Zal-

Rone da gambedaoba~.

60


davalebis piroba

klasis prezidentis arCenebisTvis moamzadeT sityva, waradgineT programa.

gamarTeT debatebi da argumentirebulad daasabuTeT Tqveni pozicia.

CaatareT klasis prezidentis arCevnebi.

sityvaSi naTlad warmoadgineT:

ratom aris mniSvnelovani arCevnebis Catareba.

ra aris Tqveni prioritetebi, argumentirebulad daasabuTeT, ratom

unda dagiWiron mxari.

ra faqtorebi ganapirobebs lideris saqmianobis Sedegebs.

ratom aris aucilebeli debatebi da ra unarebia saWiro konstruqciuli

TanamSromlobisTvis.

komleqsuri davalebis wardgena

namuSevrebi waradgineT klasSi.

aRwereT muSaobis procesi, raze gaamaxvileT yuradReba.

imsjeleT, rogor Seuwyobs xels Tqven mier warmodgenili programa

klasis aqtiur cxovrebas.



ganxorcielebaSi.

61

25-26. TanamSromloba adgilobriv

TviTmmarTvelobasTan

sakvanZo kiTxva

ratom iyofa municipaliteti warmomadgenlobiT da aRmasrulebel

organoebad da ratom aris saWiro da ra evaleba adgilobriv

TviTmmarTvelobas? ratom aqvs mosaxleobas sakrebulos sxdomebze

daswrebis ufleba? ratom funqcionirebs municipalitetSi dasaxlebis

saerTo kreba?

aqtivoba 1

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 1, gaaanalizeT da upasuxeT kiTxvebs:

1. aRwereT situaciaSi mocemuli problema.

2. Tqven rogor moiqceodiT msgavs situaciaSi?

3. swori iyo Tu ara moswavlis gadawyvetileba skolis TviTmmarTvelobasTan

mimarTvis Sesaxeb?

wyaro 1

yovel diliT deda an mama macilebs skolamde, yovelTvis vaprotesteb amas,

radgan Zalian minda skolaSi damoukideblad siaruli. dedas vuTxari, rom

ukve me-8 klasSi var da skolaSi marto siaruli SemiZlia, magram dedam amixsna,

rom skolis win gadasavleli ar iyo usafrTxo da eSinoda. damainteresa, ras

niSnavda usafrTxo gadasasleli da gakveTilze maswavlebels SevekiTxe, SegveZlo

Tu ara am problemis mogvareba. maswavleblis rekomendaciiT klasidan

ramdenime megobarma skolis TviTmmarTvelobas mivmarTeT problemis mogvarebaSi

dasaxmareblad. skolis TviTmmarTvelobam skolis direqciasTan waradgina

problema da gadawyvites adgilobrivi TviTmmarTvelobisTvis mimarTvis

momzadeba, sadac detalurad gaiwera problema da mogvarebisTvis aucilebeli

pirobebi: qveiTTa gadasasvlelis daxazva da „bavSvebis~ aRmniSvneli sagzao

niSnis dayeneba. skolis TviTmmarTvelobam problemis advokatireba gaswia da

dadebiTi Sedegi miiRo adgilobrivi TviTmmarTvelobisgan, skolis win daixaza

qveiTTa gadasasvleli da „bavSvebis“ aRmniSvneli pirobiTi niSani. amis Semdeg

me da Cemi megobrebi ukve marto davdivarT skolaSi.

saqarTveloSi TviTmmarTvelobis tradiciebi uxsovari droidan iRebs saTaves.

saxelmwifoebriobis Seqmnamde saqarTveloSi arsebul TviTmmarTvelobis

tradiciebze warmodgenas gviqmnis XX saukunemde mTaSi SemorCenili Temis instituti,

romelsac xeobis mosaxleTa yrilobis mier arCeuli xevisberi meTaurobda.

xevsureTSi mas `xucs~ uwodebdnen, TuSeTSi _ „dekanozs~, svaneTSi _

„maxvSs~. xevisberi brZolebSi laSqris winamZRoli iyo, mSvidobianobis dros ki

mosamarTlis funqcias asrulebda.

62

XX saukunis bolos,1991 wels Catarda saqarTveloSi pirveli adgilobrivi

arCevnebi. es iyo adgilobrivi TviTmmarTvelobis damkvidrebis pirveli mcdeloba.

1995 wlis 24 agvistos miRebuli saqarTvelos konstituciiT sabolood moxda

adgilobrivi TviTmmarTvelobis dakanoneba. sami wlis Semdeg, 1998 wels ki

Catarda adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis arCeva saqarTvelos qalaqebsa

da soflebSi. realurad es iyo adgilobrivi TviTmmarTvelobis damkvidrebis

pirveli nabijebi saqarTveloSi. 2002 wels saqarTvelom xeli moawera adgilobrivi

TviTmmarTvelobis evropul qartias, xolo 2004 wlis 26 oqtombers

saqarTvelos parlamentma moaxdina „adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb

evropuli qartiis“ ratificireba. qartia 1985 wels Seiqmna da igi adgilobrivi

TviTmmarTvelobis saerTo evropul principebs asaxavs.

qartiis ratificirebis Semdeg saqarTvelom ikisra adgilobrivi TviTmmarTvelobis

evropuli principebis damkvidrebis saerTaSoriso valdebuleba.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis arsi

TviTmmarTveloba niSnavs sazogadoebrivi saqmeebis mowesrigebas TviT am

sazogadoebis wevrebis mier, damoukideblad da sakuTari pasuxismgeblobiT.

amdenad, TviTmmarTveloba, upirvelesad aris moqalaqeTa TviTorganizacia,

erToblivad gadawyviton saerTo interesebis mqone sakiTxebi. adgilobrivi sazogadoeba

aris TviTmmarTvelobis umTavresi monawile, romlis ufleba, SesaZlebloba

da pasuxismgeblobac adgilobrivi mniSvnelobis sakiTxebis mowesrigebaa.

moqalaqeTa mier TviTmmarTvelobis uflebis gamoyeneba iwyeba (magram ar

mTavrdeba) adgilobrivi TviTmmarTvelobis arCevnebSi monawileobiT da grZeldeba

adgilobrivi sazogadoebis winaSe arsebuli problemebis gadawyvetaSi maTi

CarTulobiT. swored moqalaqeTa monawileoba TviTmmarTvelobis ganxorcielebaSi

aris TviTmmarTvelobis damoukideblobis umTavresi garanti da TviTmmarTvelobis

ganxorcielebis Sefasebis erT-erTi mTavari kriteriumic _ rac

ufro meti moqalaqea CarTuli TviTmmarTvelobis ganxorcielebaSi, miT ufro

maRalia TviTmmarTvelobis ganxorcielebis xarisxi.

municipalitetis warmomadgenlobiTi da aRmasrulebeli organoebi

municipalitetSi xelisufleba gadanawilebulia warmomadgenlobiT da aRmasrulebel

Stoebs Soris. erTmaneTisgan unda ganvasxvavoT warmomadgenlobi-

Ti da aRmasrulebeli xelisufleba.

warmomadgenlobiTi xelisufleba uflebamosilia gansazRvros zogadi politika.

aRmasrulebeli xelisufleba uzrunvelyofs gansazRvruli politikis

ganxorcielebas, Tumca TviTonac monawileobs politikis gansazRvris proces-

Si.

municipalitetSi warmomadgenlobiT xelisuflebas axorcielebs sakrebulo.

aRmasrulebel xelisuflebas axorcielebs: saTemo municipalitetSi _ gamgebeli,

TviTmmarTvel qalaqSi _ meri.

63

municipalitetis TviTmmarTvelobis struqtura

municipalitetis

TviTmmarTveloba

aRmasrulebeli

xelisufleba

warmomadgenlobiTi

xelisufleba

saTemo municipaliteti

gamgebeli

TviTmmarTveli

qalaqi _ meri

sakrebulo

TviTmmarTveloba aris ara mxolod ufleba, aramed pasuxismgeblobac miRebuli

gadawyvetilebebisa da Sesrulebulo saqmianobisTvis. saqarTvelos konstitucia

da kanonmdebloba gansazRvravs rogorc TviTmmarTvelobis uflebas,

aseve am uflebis ganxorcielebis SesaZleblobas. am SesaZleblobas qmnis Ti-

Toeuli moqalaqis:

Tanabari Sansi

_ arCeul iqnes TviTmmarTvelobis organoebSi

Tanaswori ufleba

_ monawileobdes adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis

arCevnebSi

SesaZlebloba

_ monawileobdes adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis

mier gadawyvetilebis miRebisa da aRsrulebis procesSi.

municipalitetis TviTmmarTvelobis arCevnebis struqtura

amomrCeveli

sakrebulo

meri, gamgebeli

sakrebulos

Tavmjdomare

komisiebi

sakrebulos

Tavmjdomaris

moadgile

gamgeblis moadgile

64

aqtivoba 2

imsjeleT

waikiTxeT wyaro 2, ganixileT jgufebSi da moifiqreT situacia, romelSic iqneba

aRwerili problema, xolo problemis gadaWris gzebi gansazRvreT wyaros

mixedviT.

wyaro 1

amonaridi kanonidan adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb

dasaxlebis saerTo kreba (Semdgom – saerTo kreba) aris soflis/dabis/

qalaqis moqalaqeTa monawileobis forma, romelic uzrunvelyofs Sesabamis

dasaxlebaSi mniSvnelovani sakiTxebis ganxilvis, gadawyvetisa da aRniSnuli

municipalitetis organoebis winaSe iniciativebis wardgenis procesebSi Car-

Tulobas.

saerTo kreba uflebamosilia, Tavisi saqmianobis warmarTvis da misi xel-

Sewyobis mizniT, sakuTari Semadgenlobidan airCios saerTo krebis rCeuli,

romelic uZRveba da asrulebs davalebebs momdevno saerTo krebis daniSvnamde.

kreba uflebamosilia ganixilos Sesabamisi dasaxlebisTvis mniSvnelovani

socialuri da ekonomikuri sakiTxebi da municipalitetis organoebisTvis

warsadgenad moamzados Sesabamisi winadadebebi, organizeba gauwios Sesabamisi

dasaxlebisTvis mniSvnelovani sakiTxebis gadawyvetas, kerZod, dasaxlebis teritoriis

dasufTavebas, saqvelmoqmedo saqmianobas, dasaxlebis infrastruqturis

SekeTebasa da mowesrigebas da sxva. aseve miiRos gadawyvetileba municipalitetis

sakrebulosTvis peticiis wardgenis Sesaxeb. peticia iwereba da

Seitaneba municipalitetis sakrebulos Tavmjdomaris saxelze. peticia unda

Seicavdes:

_ Sesabamisi gancxadebis teqsts;

_ peticiis warmdgeni momxseneblebis (ara umetes 3 pirisa) saxels, gvars,

misamarTs, sakontaqto telefonis nomers (arsebobis SemTxvevaSi) da saqarTvelos

moqalaqis piradobis damadasturebeli dokumentis asls.

peticiis miRebis SemTxvevaSi, misi miRebidan 1 Tvis vadaSi mzaddeba peticiis

Sesaxeb daskvna da peticia daskvnasTan erTad gansaxilvelad waredgineba

municipalitetis sakrebulos sxdomas. municipalitetis sakrebulo peticiasTan

dakavSirebiT Sesabamis gadawyvetilebas iRebs 1 Tvis vadaSi.

leqsikoni

peticia — werilobiTi koleqtiuri Txovna xelisuflebis umaRlesi organoebisadmi,

mTavrobis meTaurisadmi; koleqtiuri Suamdgomloba. zogierT saxelmwifoSi

peticiis Seqmna SeuZlia ara mxolod moqalaqeebs, aramed nebismier adamians.

ratifikacia (ratificireba) _ saxelmwifos umaRlesi xelisuflebis organos mier

saerTaSoriso xelSekrulebis damtkiceba, romelic xelmowerilia am saxelmwifos

sruluflebiani warmomadgenlis mier, rac xelSekrulebas iuridiul Zalas

aniWebs.

65

27-28. rogor viTanamSromloT

TviTmmarTvelobasTan

sakvanZo kiTxva

rogor SemiZlia Cems TemSi arsebuli problemebis gadasaWrelad

adgilobriv TviTmmarTvelobasTan TanamSromloba?

aqtivoba 1

waikiTxeT wyaro 1; 2. gamokveTeT problemebi wyaro 1-Si aRwerili situaciidan da

imsjeleT, rogor SeiZleba moagvaroT aRniSnuli problemebi adgilobrivi TviTmmarTvelobis

daxmarebiT, aqvs Tu ara ufleba adgilobriv TviTmmarTvelobas, gauwios

daxmareba problemebis mogvarebaSi skolas? gamoiyeneT wyaro 2.

wyaro 1

erT-erTi maRalmTiani regionis sajaro skolis me-8 klasSi vswavlob, skolaSi

sul 200 bavSvi vswavlobT. xSirad vuyureb televizorSi Cemi Tanatolebis

xalisiani da aqtiuri saskolo cxovrebis Sesaxeb informaciebs, internetiTac

veZeb, ras da rogor akeTeben, Tumca internetic SezRuduli gvaqvs, skolaSi

Zalian susti internetis gamo, amitom SeiZleba vTqva, rom verc vsargeblobT,

isec, mxolod sami kompiuteri muSaobs skolaSi.

momwons, roca sportuli Sejibrebebi an inteleqtualuri TamaSebi ewyoba

sxvadasxva skolaSi, bavSvebi erTmaneTs xvdebian, axal megobrebs iZenen da

sainteresod swavloben da Tan erTobian. ramdenime moswavlem, skolis TviTmmarTvelobis

wevrebma, mivmarTeT direqtors, rom Cvenc gvindoda CarTva msgavs

aqtivobebSi, ramdenjerme sakuTari xarjebiT wagviyvana raionul centrSi inteleqtualur

TamaSSi monawileobis misaRebad, magram amas mudmivad sakuTari

xarjebiT ver gaakeTebs. arc sportuli moedani da inventari gvaqvs.

yvelaze didi problema

sofelSi ki is aris, rom sabavSvo

baRi araa, dedas Zalian

uWirs Cemi Zmis mezobel

sofelSi tareba, amitom Cvens

sofelSi bavSvebs xan erT

ojaxSi toveben, xan _ meore-

Si, visac naklebi saqme aqvs da

yuradRebis miqceva SeuZlia.

netav rogor unda moviqce?

wig nebSi ki vswavlobT

Cvens uf lebebs monawileobis

Se sa xeb, magram vfiqrob, es

mxolod wignebSi unda eweros,

realurad ase ver iqneba.

66

wyaro 2

saintereso kiTxvebi TviTmmarTvelobis

uflebamosilebebis Sesaxeb ganaTlebis sferoSi

aqvs Tu ara TviTmmarTvelobis organos ufleba, daafinansos sajaro skolis

kapitaluri xarjebi?

diax. „zogadi ganaTlebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis 22-e muxlis me-5

punqtis Sesabamisad, sajaro skolis kapitalur xarjebs anazRaurebs saxelmwifo,

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organo an/da sajaro skola.

ra uflebamosilebebi aqvs TviTmmarTvelobis organos zogadi ganaTlebis

sferoSi?

a) xels uwyobs skolas kanoniT gaTvaliswinebuli saqmianobis efeqtianad

ganxorcielebaSi da am mizniT iRebs kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul zomebs,

adgens adgilobrivi biujetidan gamosayofi, saskolo saswavlo gegmis Sesasruleblad

saWiro damatebiTi finansuri saxsrebis odenobas;

b) xels uwyobs sajaro skolebSi saskolo saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli,

erovnuli saswavlo gegmis zemoT saganmanaTleblo da saaRmzrdelo programebis

ganxorcielebas;

l) afuZnebs skolamdel saaRmzrdelo, skolis gareSe saganmanaTleblo,

skolis gareSe saganmanaTleblo-saaRmzrdelo da skolis gareSe saaRmzrdelo

dawesebulebebs kerZo samarTlis arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli

piris formiT;

uflebamosilia Tu ara TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo daafuZnos

skolisgareSe saxelovnebo dawesebuleba?

diax. uflebamosilia „zogadi ganaTlebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis 56-e

muxlis me-4 punqtis Sesabamisad.

leqsikoni

kapitaluri xarjebi — aramaterialuri momsaxurebis SeZena, Senoba-nagebobebis, mowyobilobebis

SeZena, kapitaluri remonti, mSenebloba da rekonstruqcia.

aqtivoba 2

imsjeleT

waikiTxeT qeisebi 1, 2, 3, 4, sadac aRwerilia moswavleebisa da adgilobrivi

TviTmmarTvelobebis TanamSromlobis warmatebuli magaliTebi da upasuxeT

kiTxvebs:

1. ra tipis problemebia aRwerili qeisebSi?

2. ra gzebi gamoiyenes da visTan iTanamSromles moswavleebma problemebis mosagvareblad?

3. imsjeleT Tqveni Tanatolebis mier mogvarebuli problemebis aqtualobaze,

adgilobriv TviTmmarTvelobasTan TanamSromlobis mniSvnelobasa da Sedegebze.

67

qeisi N1

ssip qalaq Tbilisis N58 sajaro skolis TviTmmarTveloba

yvelas didi survili gvqonda Cveni skolis

ezos keTilmowyobis, romelsac rogorc dasasveneblad,

aseve gakveTilebis Casatareblad gamoviyenebdiT.

garda yvelasTvis sasargeblo Sedegisa,

skolis problemis mogvarebis aqtivobaSi

moswavleTa CarTuloba, moswavleTa motivaciasac

gamoiwvevda saskolo cxovrebaSi CarTvisTvis.

programis _ „iswavle, gauziare, gaakeTe ufro mwvane TbilisisTvis“ _ farglebSi

(mxardamWerebi USAID da USFS) Cveni skolis TviTmmarTvelobam ganaxorciela

proeqti „skveri 183“. proeqtis ganxorcielebaSi

dagvexmarnen Tbilisis meria da mTawmindis

raionis gamgeoba.

Tbilisis meria dagvexmara xis nergebiT, xolo

mTawmindis gamgeoba _ yvavilebiT. gamgeobasTan

urTierToba gagrZelda proeqtis dasrulebis Semdegac.

kerZod, skveris sezonur ganaxlebaSi miiRo

monawileoba.

qeisi N2

ssip eqvTime TayaiSvilis saxelobis qalaq rusTavis N16 sajaro skolis moswavleTa

TviTmmarTveloba

skolaSi warmoqmnili Zaladobrivi problemebis

identificirebis Sedegad, moswavleTa

TviTmmarTvelobis iniciativiT daiwera

proeqti ìzrune, ar iZalado~, romlis dasafinanseblad

skolis TviTmmarTvelobam mimarTa

adgilobriv

TviTmmarTvelobas

weriliT da

saproeqto ganacxadiT.

Sedegad, gamoyofili iqna mcire granti

proeqtis ganxorcielebisaTvis saWiro resursebis

SesaZenad, kerZod, TiToeul moswavles wyvilSi unda

ezruna erT mcenareze da maTTvis gankuTvnil qo-

Tanze. proeqtis mdgradoba moswavleTa mxridan movaleobebis

gaazrebam da zrunvam ganapiroba, TanamSromlobiTma

garemom erTmaneTTan damokidebulebebi

Secvala da moswavleebi daaaxlova.

68

qeisi N3

ssip qalaq quTaisis N23 sajaro skolis samoqalaqo klubi

samoqalaqo klubma _ „evroiniciatorebi“ _

gamoavlina buxaiZis TemSi yvelaze mwvave problema,

romelic dakavSirebuli iyo md. oRaskurasTan.

adidebis periodSi mdinare tboravda

mimdebared dasaxlebul punqtebs, maT Soris ba-

Risa da skolis sardafebs, agreTve itboreboda

skolas Tan misasvleli gza. moswavleebma adgilobrivi

mosaxleobisgan Seagroves xelmowerebi, CarTes adgilobrivi media da

moamzades mimarTva adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da maJoritaris saxelze.

mimarTva gaugzavnes agreTve, garemos dacvisa da infrastruqturis saministroebs.

moxda arsebuli problebis Seswavla adgilobrivi TviTmmarTvelobis mier,

eqspertebi adgilze gaecvnen arsebul situacias.

daido daskvna, romlis Sedegadac moxda mdinare

oRaskuris napirgamagrebiTi samuSaoebis Catareba,

dasufTavda saniaRvre arxebi, gayvanili iqna

damatebiTi saniaRvre arxebi da dResdReobiT

problema mogvarebulia. Sedegi miRweuli iqna

skolis samoqalaqo klubisa da TviTmmarTvelobis

aqtiuri TanamSromlobis Sedegad.

qeisi N4

ssip goris N7 sajaro skolis samoqalaqo klubi

skolaSi dafuZnebulia samoqalaqo ganaTlebis klubi „altruistebi~. samoqalaqo

klubisa da skolis moswavleTa TviTmmarTvelobis wevrebma araerTxel

mimarTes adgilobriv xelisuflebas socialuri proeqtebiT da miiRes maTgan

mxardaWera.

gansakuTrebuli, warmatebiT ganxorcielda proeqtebi: `sazafxulo eTnoskola~,

`vaSenoT erTad~, `Cemi qalaqi Cemi saxlia~, `gariyulas skola~ da èkomara-

Toni~.

ekomaraTonis farglebSi moswavleebma adgilobrivi xelsuflebisa da arasamTavrobo

organizaciebis (`keTildReobis da ganviTarebic centri~, `samoqalaqo

sazogadoebis gzamkvlevi~) mxardaWeriT dagegmes da ganaxorcieles ekologiuri

problemebis mogvarebasTan dakavSirebuli RonisZiebebi ara marto me-7

sajaro skolis moswavleebTan erTad, aramed q. goris sxvadasxva skolis moswavleebTan

erTad. isini TanatolTa ganaTlebis farglebSi aqtiurad TanamSromloben

Sida qarTlis regionis sxvadasxva skolis moswavleebTan.

proeqtis farglebSi ganxorcielda qarsacavi

zolebi, ganaxleba goris raionSi, sadac moswavleebma

adgilobrivi xelisuflebis warmomadgenlebTan

erTad darges xeebi da ikisres pasuxismgebloba

maTi movla-patronobisTvis.

proeqtis farglebSi moswavleebma daasufTaves

goris eTnografiuli muzeumis teritoria

muzeumis TanamSromlebTan erTad.

69


davalebis piroba

CaatareT TemSi kvlevis Sedegad gamovlenil ekologiur problemaze

sainformacio kampania èrTad ekocvlilebebisaTvis“. kampaniis dasasruls

SeqmeniT peticia da waradgineT adgilobriv TviTmmarTvelobasTan.

peticiaSi naTlad warmoaCineT:

problema, romlis mogvarebiskenac iyo mimarTuli sainformacio

kampania.

ekologiuri problemis aqtualuroba da misi mogvarebis aucileblobis

dasabuTeba (wylis ekonomiuri moxmareba, resursebis meoradi

gadamuSaveba, dasufTaveba, gamwvaneba, miusafar cxovelTa TavSesafari

da a.S.).

sainformacio kampaniis mizani da miRweuli Sedegi/mosalodneli Sedegi.

ra roli akisria adgilobriv TviTmmarTvelobas problemis mogvarebis

sakiTxSi.

sazogadoebis informirebaze orientirebuli kampaniis arsi da saer-

To krebis mniSvneloba.

Tqveneuli xedva am problemis mogvarebis etapebis Taobaze.

sazogadoebrivi sargebeli, romelic ekologiuri problemis warmatebiT

mogvarebas mohyveba.

sainformacio kampaniis dagegmvisas gaiTvaliswineT praqtikuli rekomendaciebi.

daudastureT gamovlenili ekoproblemis aqtualuroba.

SesTavazeT konkretuli saqmianobebi samoqalaqo monawileobisaTvis.

gaeciT konkretuli, praqtikuli rekomendaciebi samomavlo qmedebebisTvis

ekologiuri problemis gadasaWrelad (wylis ekonomiuri

moxmareba, resursebis meoradi gadamuSaveba, dasufTaveba, gamwvaneba,

miusafar cxovelTa TavSesafari da a.S.).

70

kopmleqsuri davalebis wardgena

kompleqsuri davalebis wardgena saerTo saklaso muSaobis fonze.

aRwereT:

muSaobis procesi, gamovlenili sirTuleebi da miRebuli gadawyvetilebebi.

imsjeleT:

adgilobrivi TviTmmarTvelobis funqciebsa da rolze Temis arsebuli

problemebis mosagvareblad da sazogadoebis CarTulobis meqanizmebze.

SeafaseT da gamokveTeT:



ganxorcielebaSi.

iyo Tu ara es sakiTxi CemTvis saintereso da ratom?

gamomadgeba Tu ara momavalSi, ra gamocdilebac SeviZine da ra aris

aseTi konkretulad?

ra damexmara kompleqsuri davalebis SesrulebaSi yvelaze metad?

71

29-30. rogor vizrunoT dRes

xvalindel dReze

sakvanZo kiTxva

ratom da rogor unda vizrunoT TemSi bunebrivi garemos dasacavad?

aqtivoba 1

waikiTxeT wyaro 1 da upasuxeT kiTxvebs:

1. ra iyo problema?

2. ra iyo problemis mizezi?

3. rogor moagvarebdiT problemas?

4. ra xelisSemSlel da xelSemwyob faqtorebze iqneba damokidebuli problemis

mogvareba?

5. ratomaa mniSvnelovani aRniSnul problemaze yuradRebis gamaxvileba?

wyaro 1

sofel X-is sasoflo-sameurneo miwis savargulebTan, venaxebTan arsebuli

ukanono nagavsayrelebi epidemiisa da sxvadasxva infeqciis gavrcelebis realur

saSiSroebas qmnis. swored am nagavsayrelebze xvdeba uamravi iseTi tipis nar-

Ceni, rogoricaa magaliTad, qaRaldi, plastmasi, alumini, mina. arada, maTi Segroveba

da gadamamuSaveblisTvis SeTavazeba SesaZloa araTu safrTxes qmnides,

aramed, rogorc ekologiurad, aseve finansuradac, momgebianic iyos. am nagavsayrelebze

xSirad dayavT menaxireebs pirutyvi, romelic ikvebeba mosaxleobis

mier TviTneburad ganTavsebuli saSiSi narCenebiT, ukanono nagavsayrelebis

arseboba ki, gamowveulia Cveni soflis mosaxleobis zerele damokidebulebiT

da informaciis naklebobiT. nagavsayrelebis garda, mosaxleoba saerTod ar

flobs informacias narCenebis separirebis anu daxarisxebis instrumentis Sesaxeb.

garda zemoT CamoTvlilisa, araTu Cvens sofelSi, aramed raionSi da mTel

regionSi aqamde ar yofila Tundac erTi mcdeloba narCenebis separirebulad

anu daxarisxebiT Segrovebisa. sofel X-Si Catarebuli kvlevis Sedegebi gviCvenebs,

rom Cveni soflis mosaxleoba saerTod ar flobs informacias saqarTveloSi

narCenebis gadamamuSavebeli

qarxnebisa da ukanono

nagavsayrelebiT gamowveuli

safrTxeebis Sesaxeb. aseve, mxolod

mcire nawilma icis garemosdacviTi

aRmkveTi RonisZiebebisa

da sanqciebis arsebobis

Sesaxeb.

adamianis mier bunebaSi, Cven

garSemo arsebuli resursebis

72

araracionalurma gamoyenebam mZime Sedegebi gamoiwvia: klimaturi cvlilebebi,

haeris dabinZurebis sagangaSo done, resursebis amowurvis safrTxe _ es

is problemebia, romelTa gamoc Tanamedrove msofliom gadawyvita, gadaxedos

ganviTarebis klasikur gegmas da izrunos xvalindel dReze, momavali Taobebis

janmrTelobasa da keTildReobaze. swored es aris mdgradi ganviTareba.

2015 wlis 25 seqtembers gaeros wevri 193 qveyana SeTanxmda mdgradi ganvi-

Tarebis dRis wesrigis dokumentze saTauriT _ „Cveni samyaros gardaqmna: 2030

wlis dRis wesrigi mdgradi ganviTarebisaTvis“. es dRis wesrigi moicavs 17 mizansa

da 169 amocanas.

mdgradi ganviTareba ekonomikur, socialur da ekologiur aspeqtebs moicavs.

mdgradi ganviTareba ekonomikur zrdaze, socialur Tanasworobasa da garemos

dacvazea orientirebuli.

ekologiuri aspeqti

bunebrivi resursebi amowurvadia. dResdReobiT,

kacobriobis teqnologiuri progresis

paralelurad, cxovelebisa da mcenareebis

bevri jiSi ganadgurebis safrTxis

winaSe dgas, vinaidan adamianis saqmianobam

maT mouspo ganviTarebis bunebrivi areali.

imave mizeziT dabinZurebulia haeri da wyali.

es yvelaferi dRes ukve janmrTelobisTvis

saSiSia, xolo grZelvadian perspeqtivaSi,

Tu adamianma isev Zveleburad

gaagrZela saqmianoba, es niSnavs, rom dedamiwaze

sicocxles safrTxe daemuqreba da

Tavad kacobriobac gadaSenebis safrTxis

qveS dadgeba. sabednierod, es procesi

jerjerobiT ar aris Seuqcevadi, Tumca

mdgomareobis gamosasworebad yvela Cvenganis

Zalisxmevaa saWiro.

ra SeiZleba gavakeToT imisTvis, rom aRmovfxraT

is ziani, rac kacobriobam bolo

ori aseuli wlis manZilze garemos miayena?

pirvel rigSi, unda SevinarCunoT biomravalferovneba, rac gulisxmobs, rom

ganadgurebisgan unda davicvaT cxovelebisa da mcenareebis yvela saxeoba, gansakuTrebiT

ki movufrTxildeT gadaSenebis piras myof mcenareebsa da cxovelebs.

movufrTxildeT bunebriv resursebs _ fuWad ar davxarjoT eleqtroenergia,

wyali, gadasamuSaveblad CavabaroT qaRaldi, plastmasi, SuSa da a.S.

SevamciroT haeris dabinZureba _ mxari davuWiroT ekologiurad sufTa energiis

wyaroebis (wylis, qaris, mzis energia, biosawvavi) ganviTarebas da gamoyenebas,

naklebad visargebloT avtomobiliT, upiratesoba mivaniWoT adgilobriv

produqcias (romelic xangrZliv transportirebas ar saWiroebs da Sesabamisad,

misi momxmareblamde mitana naklebad abinZurebs garemos).

73

socialuri aspeqti

mdgradi ganviTarebis socialuri aspeqti moicavs samarTlianobisa da ke-

TildReobis ideebze dafuZnebul sazogadoebas, romlis wevrebsac, maTi materialuri

SesaZleblobebis miuxedavad, xeli miuwvdebaT aucilebel saWiroebebze,

rogorebicaa sakvebi, sacxovrisi, jandacva, ganaTleba, samuSao, adamianis

uflebebi, sakuTrebis ufleba da a.S.

mdgradi socialuri ganviTareba, pirvel rigSi, gulisxmobs yvelanairi

diskriminaciis aRmofxvras da sazogadoebis mowyvladi wevrebis _ SSm pirebi,

qalebi, umciresobebi _ socialuri uflebebis dacvas. amisTvis aucilebelia

adekvaturi socialuri politikis SemuSaveba, dasaqmebasa da uTanasworobis aRmofxvraze

orientirebuli sistemis Seqmna.

samoqalaqo solidarobis xelSewyoba, romelic aqtiuri moqalaqeobis TvalsazrisiT

ukve ganvixileT, aseve mdgradi socialuri ganviTarebis erT-erTi

komponentia.

ekonomikuri aspeqti

mdgradi ganviTarebis ekonomikuri aspeqti pirdapir kavSirSia rogorc ekologiasa

da garemos dacvasTan, ise socialur solidarobasTan. mdgradi ganviTareba

ar niSnavs, rom adamiani uars ambobs im sikeTeebze, romlebic mas teqnologiurma

Tu industriulma progresma mianiWa. is mxolod cdilobs, ekonomikuri

keTildReoba ise moipovos, rom rac SeiZleba naklebad daazianos garemo da

metad izrunos sazogadoebis socialur keTildReobaze. mcire sawarmoebis Seqmna,

adgilobrivi warmoebis xelSewyoba, gadamuSavebuli masalis (mina, qaRaldi)

xelmeored gamoyeneba warmoebaSi is mcire CamonaTvalia, riTac ekonomikuri

ganviTareba arc Seferxdeba, Tumca arc momavali Taobebis interesebs daazaralebs.

rodis daiwyeba da dasruldeba mdgradi ganviTarebis miznebis ganxorcieleba?

mdgradi ganviTarebis miznebis ganxorcieleba daiwyo 2016 wlis 1-l ianvars

da dasruldeba, anu miznebi miiRweva, 2030 wlis 31 dekembrisaTvis. Tumca rigi

amocanebi, romlebic efuZneba winaswar saerTaSoriso SeTanxmebebs, SesaZloa

2030 wlis 31 dekembramde iqnes miRweuli.

samoqalaqo sazogadoeba monawileobda mdgradi ganviTarebis dRis wesrigis

momzadebis procesSi.

mdgradi ganviTarebis miznebis Sesaxeb molaparakebebis procesSi monawileoba

miiRes samoqalaqo sazogadoebam da sxva dainteresebulma mxareebma,

rogorebicaa kerZo seqtori da merebi.

molaparakebebis dros, samoqalaqo sazogadoebas da sxva dainteresebul

mxareebs SesaZlebloba hqondaT, pirdapir esaubraT mTavrobis warmomadgenleb-

Tan.

bevri axalgazrda adamiani monawileobda socialuri mediiT Catarebul

gaeros globalur kvlevaSi _ `Cemi msoflio~, romelmac 7 milionze meti xma

miiRo. monawileTa 75% 30 wlamde asakis iyo.

74

aqtivoba 2

imsjeleT

ganixileT suraTi (wyaro 2), da masze mocemuli problemebi daukavSireT

mdgradi ganviTarebis ZiriTad aspeqtebsa da mdgradi ganviTarebis miznebs

(wyaro 3). Tqveni mosazrebebi daasabuTeT argumebtebiT.

wyaro 2

leqsikoni

mdgradi ganviTareba — procesi, romelic pasuxobs dRevandel moTxovnilebebs imgvarad,

rom momaval Taobebs SeunarCunos maTi moTxovnilebebis dakmayofilebis

SesaZlebloba.

75

wyaro 3

mdgradi ganviTarebis 17 mizani

mizani 1: ara siRaribes

mizani 2: ara SimSils

mizani 3: janmrTeloba da

keTildReoba

mizani 4: xarisxiani ganaTleba

mizani 5: genderuli Tanasworoba

mizani 6: sufTa wyali da higiena

mizani 7: xelmisawvdomi sufTa

energia

mizani 8: dasaqmeba da

ekonomikuri zrda

76

mizani 9: industria, inovacia, infrastruqtura

mizani 10: uTanasworobis Semcireba

mizani 11: mdgradi qalaqebi da dasaxlebebi

mizani 12: mdgradi moxmareba da warmoeba

mizani 13: klimatis cvlilebis Sedegebis daZleva

mizani 14: wyalqveSa samyaros SenarCuneba

mizani 15: sococxle xmeleTze

mizani 16: mSvidoba, samarTali, Zlieri institutebi

mizani 17: globaluri TanamSromloba

77

31-32. ekonomika da sazogadoebrivi

sargebeli

sakvanZo kiTxva

rogor unda marTo da dagegmo resursebi individisa da sazogadoebis

keTildReobis asamaRleblad?

aqtivoba 1

waikiTxeT jgufebSi wyaro 1, 2. gaaanalizeT da upasuxeT kiTxvebs:

1. ratom aris mniSvnelovani bazris ganviTareba adgilobriv da qveynis doneze?

2. ra unarebi da codnaa saWiro sabazro sistemis ganviTarebisa da Sedegis mi-

RebisTvis?

wyaro 1

TbilisSi odiTganve arsebobda

Rvinisa da aryis savaWro adgilebi,

romlebsac aRmosavluri gavleniT,

sirajxanas uwodebdnen, xolo Tavad

RviniT movaWres sirajs eZaxdnen.

`siraji~ sparsuli warmoSobis sityvaa

da meRvines niSnavs, `sirajxana~

ki _ Rvinis saxls. Rvinos xaris tyavisgan

Sekeril rumbebsa da xis kasrebSi

inaxavdnen. pirveli sirajxana

Zvel TbilisSi, kalas ubanSi, TaTris moednis siaxloves mdebareobda, axlandeli

sionis, Sardenisa da kote afxazis quCebis SesayarTan. XIX saukunis meore

naxevarSi sirajxana metexis xidis siaxloves gadaitanes.

am jgufis vaWarTa gaCena gamoiwvia saqarTveloSi

XIX saukunis II naxevarSi savaWro meRvineobis ganviTarebam.

siraji damaxasiaTebelia aRmosavleT saqarTvelos

qalaqebisTvis (Tbilisi, Telavi, siRnaRi, gurjaani,

gori, cxinvali, duSeTi). did qalaqebSi (Tbilisi)

sirajebi calke amqars (organizacia) qmnidnen, SedarebiT

patara qalaqebSi (mag., siRnaRi) da sxva vaWruli

elementebiTurT erT amqarSi erTiandebodnen.

TbilisSi maTi ZiriTadi centri „sirajxana“ iyo.

Tbilisel sirajebs Rvino da arayi kaxeTidan, qarTlidan,

somxeTidan da azerbaijanidan SemohqondaT.

sirajebi Rvinos soflad SemodgomiT yidulobdnen,

axaldawerul Rvinos ki „ibevebdnen“ _ qvevrs beWeds

daartyamdnen. sirajebi RviniT amaragebdnen qalaqebs,

dabebs, aseve, soflebsa da sxvadasxva adgilas gabneul

sasadiloebs, duqnebsa da samikitnoebs.

78

wyaro 2

niko nikolaZis azriT, Zalian mniSvnelovani sakiTxi

gaxldaT vaWroba. qarTvel axalgazrdebs mouwodebda

evaWraT, oRond, keTilsindisierad. glexebs

exveweboda, CamoetanaT qalaqSi produqti, Tu Rvino

Rirda 1 kapiki, 10 kapikad mieyidaT adgilobrivebisTvis

da ara 1 maneTad, rogorc amas sirajebi

akeTebdnen. magram maSin vaWrobas qarTvelebis umetesoba

ar kadrulobda, eTakileboda. niko nikolaZes

ki samarcxvinod vaWrobis mtacebluri meTodebi miaCnda.

fiqrobda, rom vaWrobisa da mrewvelobis ganviTarebiT,

SesaZlebeli iyo cxovrebis pirobebisa da

materialuri keTildReobis gaumjobeseba. evropaSi

cxovrebisas man kargad dainaxa, ra rols asrulebda

qveynis ganviTarebasa da winsvlaSi sabanko saqme da

vaWroba. swored amitom surda, saqarTveloc imave

gziT ganviTarebuliyo.

imis gamo, rom saqarTvelo evropisa da aziis gasayarze mdebareobs, is istoriis

ganmavlobaSi bunebrivad warmoadgenda regionul savaWro centrs, sadac

Tavs iyridnen sxvadasxva qveynidan Camosuli vaWrebi. swored tolerantuli da

aradiskriminaciuli damokidebuleba ucxoelebis mimarT, metic, maTTvis xelsayreli

ekonomikuri garemos SeTavazeba, ganapirobebda vaWrebisa da kapitalis

Semodinebas samefoSi. am mxriv gansakuTrebiT gamorCeulia daviT aRmaSeneblis

da giorgi brwyinvalis mefobis xana – saqarTvelos istoriis ori gamokveTilad

warmatebuli periodi.

xSirad, rodesac sityva „ekonomikas“ xmaroben, adamianebs maSinve ricxvebi,

formulebi da cxrilebi warmoudgebaT gonebaSi. sinamdvileSi, ekonomika bevrad

martivi cnebaa. sityva èkonomika~ Zveli berZnuli enidanaa, rac saojaxo

meurneobis marTvas niSnavs. dRes is SedarebiT farTo datvirTviT gamoiyeneba

da asaxavs yvelafers, rac Seexeba or an met subieqts Soris saqmian urTierTobas,

gacvlas, specializacias da sxva aqtivobebs. ukeTesad rom gavigoT ekonomikis

arsi, aucilebelia, Tavi movuyaroT im ZiriTadi ideebis did nawils, rasac

ekonomika moicavs:

simdidre;

sargebeli, danaxarji da efeqtianoba;

vaWroba anu gacvla;

Sromis danawileba;

alternatiuli danaxarji;

qveynis ekonomika da mTliani Sida produqti;

inflacia.

79

simdidre. adamianebis umetesoba warmoidgens bevr fuls, iaxtebs, TviTmfrinavebsa

da sxva materialur simdidreebs. Tumca, imisTvis, rom kargad CavwvdeT

ekonomikis arss, aucilebelia SevTanxmdeT imaze, rom simdidre aris ara niv-

TebSi, aramed qmedebaSi da adamiani TviTon qmnis mas. magaliTad, Ria zRvaSi,

gemze myofi adamianebisTvis simdidres warmoadgens maTi Semosavali, faseuli

nivTebi da sxv. magram warmoidgineT gemis CaZirvis SemTxvevaSi maTTvis sasicocxlod

mniSvnelovania navebi da samaSvelo rgolebi, rac im konkretul situaciaSi

simdidris mTavari ganmsazRvrelia.

aseve aucilebelia, simdidre gavyoT orad _ materialurad da aramaterialurad.

materialuri simdidre _ esaa yvelaferi is, rasac SeiZleba xeliT SevexoT.

aramaterialuri simdidre _ esaa yvelaferi is, rasac xeliT ver SevexebiT,

magram adamianebis didi nawili misi odenobis gazrdisken miiswrafvis.

magaliTad, janmrTeloba aramaterialuri simdidrea. an Tundac dafaseba,

risTvisac dedamiwaze uamravi adamiani mraval msxverpls iRebs, risi magaliTicaa

nobelis premia, òqros globusis~ dajildoeba da sxva msgavsi aqtivobebi.

ekonomika rogorc mecniereba mimarTulia simdidris gazrdisken.

sargebeli, danaxarji da efeqtianoba. rodesac ganvixilavT imas, rom ekonomika

gvWirdeba, raTa sakuTari simdidre gavzardoT, aucilebelia iseTi cnebebis

Semotana, rogoricaa sargebeli, danaxarji da efeqtianoba. TiToeul qmedebas,

rasac mivmarTavT, aqvs Tavisi sargebeli anu is simdidre, rasac es qmedeba

gvaZlevs, da danaxarji anu is simdidre, rasac mocemuli sargeblis misaRebad

vTmobT.

efeqtianoba ase izomeba _ sargebeli Sefardebuli danaxarjTan. magaliTad,

fexburTis matCis bileTi 50 lari Rirs, xolo sargebeli, rasac matCis yurebissa

miviRebT _ 60 lari. maSin, efeqtianoba iqneba 1:2. Tu efeqtianoba 1-ze

naklebia, maSin qmedebis ganxorcieleba ar gviRirs.

vaWroba anu gacvla. or adamians Soris nebismieri saxis gacvla aris vaWroba.

nebayoflobiTi vaWrobis dros orive subieqtis simdidre izrdeba. warmoidgineT,

rom vyidulobT 200 amerikul dolarad mobilur telefons. Cven vTmobT

200 dolars mobiluri telefonis sanacvlod, radgan telefoni ufro Rirebulia

CvenTvis, vidre 200 dolari. es niSnavs, rom Cveni simdidre izrdeba. analogiurad

izrdeba im adamianis simdidre, visganac nivTs vyidulobT. Sesabamisad,

nebismieri saxis nebayoflobiTi gacvla momgebiania orive mxaresTvis.

Sromis danawileba. kacobriobis ganviTareba pirdapir kavSirSia Sromis danawilebasTan.

warmoidgineT 150 000 wlis win mcxovrebi homo sapiensi, romelic

TviTon cdilobda sakuTari TavisTvis nebismieri saxis komfortis Seqmnas. magaliTad,

nadirobda, Tevzs iWerda, sakvebs amzadebda da a.S. droTa ganmavlobaSi,

adamianebma saqme dainawiles da moaxdines specializacia. swored aqedan modis

nebismieri profesia, romelic arsebobs. dRes zogierTi adamianis specializacia

medicinaa (eqimebi), zogis _ samarTalmcodneoba (iuristebi, mosamarTleebi)

da a.S.

alternatiuli danaxarji _ esaa cneba, romelzec mTlianad ekonomikuri azrovneba

dgas. nebismier Cvens qmedebas aqvs alternatiuli danaxarji da al-

80

ternatiuli sargebeli. magaliTad, dro, rodesac mocemul wigns kiTxulobT,

SegeZloT dagexarjaT sxva saqmianobaSi, rasac Tavisi sargebeli eqneboda. is

nebismieri sargebeli, razec uari TqviT mocemuli qmedebis sanacvlod, aris

alternatiuli danaxarji. Tumca, wignis kiTxva amjobineT, radgan moeliT,

rom mocemuli qmedeba ufro efeqtiania, vidre sxva qmedeba iqneboda. ukeTesad

rom gavigoT alternatiuli danaxarjis azri, warmovidginoT, rom mTavrobam 2

sofels Soris daago Zalian Zvirad Rirebuli gza, romelic 50 milioni dolari

daujda. mocemul gzaze dReSi 3 manqana da 2 uremi dadis. ismis kiTxva, es nabiji

efeqtiania Tu ara? kiTxvaze pasuxi rom miviRoT, aucilebelia davfiqrdeT, Tu

ra aris mocemuli qmedebis alternatiuli danaxarji. iqneb SeeZlo mTavrobas,

SedarebiT iaffasiani gza daego 5 milion dolarad da danarCeni 45 milioni

dolariT sxva soflebs Sorisac moexdina gzebis SekeTeba? swored am da sxva msgavs

kiTxvebze pasuxis gasacemad vswavlobT ekonomikas da masTan dakavSirebul

sakiTxebs.

qveynis ekonomika da mTliani Sida produqti. imisaTvis, rom SevafasoT, ramdenad

mdidrebi varT an ramdenad Raribebi varT drois mocemul periodSi an sulac

sxva qveynebTan SedarebiT, ekonomistebi ramdenime meTods iyeneben. yvelaze

gavrcelebuli cneba, romelic qvynis ganviTarebis dones asaxavs, mTliani Sida

produqtia (mSp).

mSp

mSp aris drois garkveul periodSi qveynis SigniT nawarmoebi produqtisa da

servisis saboloo Rirebulebebis jami.

warmovidginoT A qveyana, sadac ori adamiani cxovrobs da awarmoebs 2 produqts

_ hamburgers da xaWapurs. A qveyanaSi wlis manZilze iwarmoeba 10 hamburgeri

_ TiTo 2 larad da 10 xaWapuri _ TiTo 1 larad. A qveynis mSp iqneba 10 X 2

+ 10 X 1 = 30 lari. realobaSi gvaqvs mravali saxis produqti meti raodenobiT

da am produqtisa da momsaxurebis mwarmoebeli bevri adamiani.

81

imisaTvis, rom gavigoT, rogor cxovrobs saSualod erTi adamiani saqarTveloSi,

sxva qveyanaSi, saWiroa daviTvaloT mSp erT sulze. amisaTvis, mSp unda

gavyoT mosaxleobaze. swored mTliani Sida produqtia, rasac ekonomistebi da

politikosebi yvelaze xSirad akvirdebian, radgan rac metia mSp erT sulze, miT

ufro ganviTarebulad iTvleba qveyana.

inflacia. TiToeul Cvengans SeiZleba xSirad gaugonia sityva ìnflacia~. misi

yvelaze zusti gansazRvreba esaa fulis gaufasureba, romelic gamoixateba fasebis

sayovelTao zrdaSi. warmoidgineT, rom saqarTveloSi Cveulebrivi Tonis

puri sul raRac 10 wlis win daaxloebiT 50 TeTri Rirda. dRes ki misi fasi 1

laris farglebSia. ram gamoiwvia puris fasis TiTqmis 100%-iT zrda? fasebis

zrdas mravali faqtori iwvevs, magram rodesac inflaciaze vsaubrobT, pasuxi

erTia _ fulis masis zrda qveyanaSi iwvevs inflacias.

aqtivoba 2

jgufebSi ganixileT ekonomikis ZiriTadi mimarTulebebi da SeavseT cxrili 1.

cxrili 1

mimarTuleba

simdidre

sargebeli, danaxarji

da efeqtianoba

ZiriTadi arsi

gavlena mosaxleobis

cxovrebis doneze

vaWroba anu gacvla

Sromis danawileba

alternatiuli

danaxarji

qveynis ekonomika da

mTliani Sida produqti

82


davalebis piroba

CaatareT gamokiTxva skolaSi, Tqvens lokalur TemSi, mdgradi ganvi-

Tarebisa da ekonomikis, rogorc sazogadoebrivi sargeblis Sesaxeb, gamoikvlieT,

ra arsebuli codnaa Temebis Sesaxeb Tqven irgvliv. damuSvebuli

masalis safuZvelze moamzadeT sainformacio/analitikuri Sinaarsis

videorgoli/blogi/statia Temaze: mdgradi ganviTareba da ekonomikuri

sargebeli. momzadebuli davaleba waradgineT prezentaciis saxiT.

davalebis Sesrulebisas yuradReba gaamaxvileT:

mdgradi ganviTarebis mniSvnelobasa da miznebze.

ekonomikasa da sazogadoebriv sargebelze.

ratom aris sazogadoebisTvis mniSvnelovani aRniSnuli sakiTxebi.

ra gavlenas axdens garemosa da cxovrebis doneze.

moiyvaneT magaliTebi yoveldRiuri cxovrebidan da daakavSireT

ganxilul TemebTan.

gamoiyeneT Tqven mier ganxorcielebuli kvlevis Sedegebi.


Sesrulebuli davalebis prezentaciebi waradgineT klasis winaSe.

aRwereT:

muSaobis procesi,ra dagexmaraT da ra masalebi gamoiyeneT.

ra Sedegebi aCvena kvlevam.

83

imsjeleT:

ratom da rogor ukavSirdeba yoveldRiur cxovrebas mdgradi ganviTarebis

miznebi da ekonomikuri faqtorebi.

ra SegiZliaT gaakeToT jansaRi garemos Sesaqmnelad.

rogor SeafasebdiT sazogadoebis damokidebulebasa da codnas aRniSnuli

sakiTxebis Sesaxeb.

SeafaseT:

rogor dagexmarebaT damuSavebuli sakiTxebis codna da muSaobis procesSi

miRebuli gamocdileba realur cxovrebaSi jansaRi garemos Sesaqmnelad

da ratom aris mniSvnelovani sazogadoebis codna da damokidebulebebi

Sedegis misaRwevad.

84

danarTi 1

bavSvis uflebaTa konvencia (bavSvebisTvis adaptirebuli versia)

muxli 1. bavSvis ganmarteba

sanam 18 wlis gaxdebi, Sen bavSvad iTvlebi

da gaqvs am konvenciiT gansaz-

Rvruli yvela ufleba.

muxli 2. diskriminaciis akrZalva

ar unda moxdes Seni diskriminacia araviTari

mizeziT, maT Soris iseTebiT,

rogoric aris Seni rasa, kanis feri,

sqesi, ena, religia, Sexedulebebi, warmomavloba,

socialuri Tu qonebrivi

mdgomareoba, unarSezRuduloba,

dabadeba anda Seni Tu Seni mSoblebisa

da kanonieri meurveebis romelime sxva

Tviseba.

muxli 3. bavSvis saukeTeso interesi

yvela qmedeba da gadawyvetileba, romelic

bavSvebs exeba, unda efuZnebodes

imas, Tu ra aris saukeTeso SenTvis Tu

sxva bavSvisTvis.

muxli 4. konvenciiT aRiarebuli uflebebiT

sargebloba

mTavrobebma Sen da yvela sxva bavSvs

unda miscen am uflebebiT sargeblobis

SesaZlebloba.

muxli 5. mSoblebis mxridan xelmZRvaneloba

da bavSvis unaris ganviTareba

Sens ojaxs akisria umTavresi pasuxismgebloba

Sens xelmZRvanelobaze, raTa zrdasTan

erTad iswavlo Seni uflebebis

marTebulad gamoyeneba. mTavrobebma pativi

unda scen am uflebas.

muxli 6. sicocxlisa da ganviTarebis

ufleba

Sen gaqvs sicocxlis da jansaRad gazrdis

ufleba. mTavrobam unda uzrunvelyos

Seni sicocxlis SenarCuneba da

jansaRi ganviTareba.

muxli 7. dabadebis registracia, saxeli,

moqalaqeoba da mSobelTa mzrunveloba

Sen gaqvs ufleba, moxdes Seni dabadebis

iuridiuli registracia, gqondes saxeli

da moqalaqeoba da mzrunveloba Seni

mSoblebis mxridan.

muxli 8. individualobis SenarCunebis

ufleba

mTavrobebma pativi unda scen Sens

uflebas, gqondes saxeli, moqalaqeoba

da ojaxuri kavSirebi.

muxli 9. mSoblebisgan daSoreba

Sen ar unda daSorde mSoblebs, garda im

SemTxvevebisa, Tu es SenTvis sasikeTod

keTdeba (rodesac, magaliTad, mSoblebi

cudad geqcevian da ar zrunaven Senze).

Tu Seni mSoblebi cal-calke cxovroben,

Sen gaqvs ufleba, kontaqti iqonio

orive mSobelTan, garda im SemTxvevebisa,

rodesac aman SeiZleba, ziani mogitanos.

muxli 10. ojaxis gamTlianebis ufleba

Tu Seni mSoblebi sxvadasxva qveyanaSi

cxovroben, Sen unda SegeZlos, imoZrao

am qveynebs Soris, raTa mSoblebTan regularuli

kontaqti gqondes an Tqveni

ojaxi gamTliandes.

muxli 11. sxva qveyanaSi ukanonod gadayvanisgan

dacva

mTavrobebma unda miiRon zomebi, raTa

aravis miscen saSualeba, ukanonod gagiyvanos

Seni qveynidan.

muxli 12. bavSvis Sexedulebebis pativiscema

Sen gaqvs ufleba, Tavisuflad gamoxato

sakuTari Sexedulebebi imis Sesaxeb,

Tu ra unda gakeTdes, rodesac

ufrosebi iReben gadawyvetilebas im

sakiTxebze, romlebic Sen gexeba, da

Sens Sexedulebebs saTanado yuradReba

unda daeTmos.

muxli 13. Sexedulebebis gamoxatvisa

da informaciis moZiebis, mopovebisa da

gavrcelebis Tavisufleba

Sen gaqvs ufleba, moiZio, miiRo da

gaavrcelo nebismieri saxis informacia

nebismieri formiT (magaliTad, werilobiTi

formiT, xelovnebis saxiT, televiziiT,

radioTi da internetiT), Tuki

es informacia ar aris saziano SenTvis

an sxva adamianebisTvis.

85

muxli 14. azris, sindisisa da religiis

Tavisufleba

Sen gaqvs ufleba, ifiqro da gjerodes

imis, rac ginda da misdio sakuTar religias,

Tuki ar uSli sxva adamianebs

xels maTi uflebebis ganxorcielebaSi.

mSoblebma unda gixelmZRvanelon am

sakiTxebSi.

muxli 15. gaerTianebisa da mSvidobiani

Sekrebis Tavisufleba

Sen gaqvs ufleba, Sexvde da gaerTiande

jgufebsa da organizaciebSi sxva bavSvebTan

erTad, Tuki es xels ar uSlis

sxva adamianebs TavianTi uflebebiT

sargeblobaSi.

muxli 16. piradi cxovreba, pativi da reputacia

Sen gaqvs piradi cxovrebis ufleba.

aravin unda daesxas Tavs Sens saxels,

Sens sacxovrebels, ar unda gaxsnas Seni

werilebi da eleqtronuli fosta an

Segawuxos Sen da Seni ojaxi seriozuli

mizezis gareSe.

muxli 17. bavSvisTvis Sesatyvisi informaciisa

da masobrivi informaciis saSualebebis

xelmisawvdomoba

Sen gaqvs ufleba, miiRo sarwmuno informacia

sxvadasxva wyarodan, maT Soris,

wignebidan, gazeTebidan da Jurnalebidan,

televiziidan, radiodan da

internetidan. es informacia SenTvis

sasargeblo da gasagebi unda iyos.

muxli 18. mSobelTa erToblivi pasuxismgebloba

Sens aRzrdaze pasuxismgebloba orive

mSobels ekisreba da maT yovelTvis

unda gaiTvaliswinon, Tu ra aris

SenTvis ukeTesi. mTavrobebi unda exmarebodnen

mSoblebs maTi xelSemwyobi

samsaxurebis SeqmniT, gansakuTrebiT

iseT SemTxvevebSi, rodesac orive mSobeli

muSaobs.

muxli 19. bavSvis dacva yvelanairi formis

Zaladobis, Seuracxyofisa da ugulebelyofisgan

mTavrobebma unda uzrunvelyon, rom

Senze saTanado zrunva xdebodes da

unda dagicvan mSoblebisa Tu Senze

mzrunveli nebismieri sxva adamianis

mxridan Zaladobis, Seuracxyofisa da

ugulebelyofisgan.

muxli 20. alternatiuli mzrunveloba

Tu mSoblebs da ojaxs ar SeuZliaT Senze

saTanadod zrunva, maSin Sen unda mogiaron

iseTma adamianebma, romlebic pativs

scemen Sens religias, tradiciebsa

da enas.

muxli 21. Svilad ayvana

Tu Sen Svilad xar ayvanili, mTavari

sazrunavi unda iyos is, Tu ra aris uke-

Tesi SenTvis, miuxedavad imisa, Svilad

ayvanili xar qveyanaSi, sadac daibade,

Tu sxva qveyanaSi.

muxli 22. ltolvili bavSvebi

Tu axal qveyanaSi imitom Camoxvedi, rom

Sens samSobloSi cxovreba ar aris usafrTxo,

Sen gaqvs dacvisa da mxardaWeris

miRebis ufleba. Sen igive uflebebi gaqvs,

rac am qveyanaSi dabadebul bavSvebs.

muxli 23. SezRuduli SesaZleblobis

mqone bavSvebi

Tu raime saxis unarSezRuduloba

gaqvs, unda gagewios sagangebo zrunva,

xelSewyoba da mogeces ganaTleba, raTa

SeZlo savse da damoukidebeli cxovrebiT

cxovreba da Seni SesaZleblobebis

mixedviT sazogadoebriv cxovrebaSi

maqsimalurad monawileoba.

muxli 24. janmrTelobis dacvisa da jandacvis

momsaxurebis miRebis ufleba

Sen gaqvs ufleba, avadmyofobisas miiRo

maRali xarisxis janmrTelobis

dacva (anu wamlebi, saavadmyofoebi

da eqimebi). Sen gaqvs ufleba, gqondes

sufTa sasmeli wyali, kargi sakvebi

da sufTa garemo, aseve jandacvasTan

dakavSirebuli codna, raTa janmrTeli

iyo. mdidari qveynebi unda daexmaron

ufro Raribebs am miznis miRwevaSi.

muxli 25. bavSvebis mimarT mopyrobis

perioduli Seswavla

Tu Senze saxelmwifo organoebi an

dawesebulebebi zrunaven da ara Seni

mSoblebi, Seni konkretuli situacia

periodulad unda Sefasdes, raTa uz-

86

runvelyofili iyos, rom Senze kargad

zrunaven da kargad gepyrobian.

muxli 26. socialuri uzrunvelyofis

sistemis mier gaweuli daxmareba

sazogadoebam, romelSic Sen cxovrob,

unda uzrunvelyos SenTvis socialuri

uzrunvelyofis sistemis yvela sikeTe

(kveba, janmrTelobis dacva da socialuri

dacva), romelic dagexmareba ganviTarebaSi

da karg pirobebSi cxovrebaSi.

mTavrobam unda uzrunvelyos

damatebiTi finansuri saxsrebis gamoyofa

gaWirvebuli ojaxebis bavSvebisTvis.

muxli 27. cxovrebis saTanado done

Sen unda icxovro karg pirobebSi, romlebic

dagexmareba fizikur, gonebriv,

sulier, zneobriv da socialur ganvi-

TarebaSi. mTavrobebi unda daexmaron am

miznis miRwevaSi im ojaxebs, romelTac

ara aqvT amis SesaZlebloba.

muxli 28. ganaTlebis ufleba

Sen gaqvs ganaTlebis miRebis ufleba.

saskolo disciplinis damyarebisas

aucilebelia Seni Rirsebis mimarT

pativiscemiT mopyroba. dawyebiTi ganaTleba

ufaso da savaldebulo unda

iyos. mdidari qveynebi unda daexmaron

ufro Raribebs am miznis miRwevaSi.

muxli 29. ganaTlebis miznebi

ganaTleba mimarTuli unda iyos Seni

pirovnebis, niWisa da gonebrivi da

fizikuri unar-Cvevebis sruli ganviTarebisken.

ganaTlebam Sen cxovrebisTvis

unda mogamzados da unda STaginergos

mSoblebisadmi, Seni da sxva erebis kulturuli

TviTmyofadobisadmi pativiscema.

Sen gaqvs ufleba, icode Seni

uflebebi.

muxli 30. umciresobebisa da mkvidri

mosaxleobis bavSvebi

Sen gaqvs ufleba, iswavlo da gamoiyeno

Seni ojaxis wes-Cveulebebi, religia da

ena, miuxedavad imisa, iziarebs Tu ara

maT qveyanaSi mcxovrebi mosaxleobis umravlesoba.

muxli 31. dasvenebis da TamaSisa da

kulturul cxovrebaSi monawileobis

ufleba

Sen gaqvs dasvenebisa da TamaSis ufleba,

aseve sxvadasxva gasarTob da kulturul

RonisZiebaSi monawileobis

ufleba.

muxli 32. bavSvTa Sroma

mTavrobam unda dagicvas iseTi Sromisgan,

romelmac SeiZleba avnos Sens

janmrTelobas an ganviTarebas, romelmac

SeiZleba, xeli SeuSalos Sens ganaTlebas

an gamoiwvios Seni eqspluatacia

sxva adamianebis mxridan.

muxli 33. bavSvebi da narkomania

mTavrobam unda miiRos aucilebeli

zomebi, raTa dagicvas saxifaTo narkotikuli

saSualebebis moxmarebisgan,

warmoebisa Tu gavrcelebisgan.

muxli 34. dacva seqsualuri eqspluataciisgan

mTavrobam unda dagicvas seqsualuri

eqspluataciisgan.

muxli 35. trefikingisgan, gayidvisa da

motacebisgan dacva

mTavrobam unda dagicvas motacebisgan,

gayidvisa da sxva qveynebSi eqspluataciis

mizniT wayvanisgan.

muxli 36. dacva eqspluataciis sxva

forme bisgan

Sen daculi unda iyo nebismieri iseT

qmedebisgan, romelmac SeiZleba, ziani

miayenos Sens ganviTarebas da keTildReobas.

muxli 37. dacva wamebisgan, Rirsebis

Semlaxveli mopyrobisa da Tavisuflebis

aRkveTa

Tu kanoni daarRvie, dauSvebelia Sen

mimarT sastikad mopyroba. Sen ar unda

mogaTavson cixeSi zrdasrul adamianebTan

erTad da unda SegeZlos ojax-

Tan kontaqti.

muxli 38. SeiaraRebuli konfliqtis

Sedegad dazaralebuli bavSvebis dacva

Tu Sen 15 wlis (evropis qveynebis

umetesobaSi _ 18 wlis) jer ara xar,

mTavrobebma ar unda dauSvan, rom Sexvide

jarSi an raime saxiT pirdapiri

monawileoba miiRo samxedro moqmedebebSi.

saomar teritoriebze myofma

bavSvebma sagangebo dacva unda miiRon.

87

muxli 39. msxverpli bavSvebis reabilitacia

Tu Sen ugulebelyofis, wamebis an

Seuracxyofis, eqspluataciis an omis

msxverpli xar, an Tu cixeSi ijeqi, Sen

unda miiRo sagangebo daxmareba Seni

fizikuri da fsiqologiuri gajansaRebisTvis

da socialuri reintegraciisTvis.

muxli 40. arasrulwlovanTa marTlmsaju

leba

Tu bralad gedeba kanonis darRveva,

Sen ise unda mogepyron, rom pativi scen

Sens Rirsebas. Sen unda miiRi iuridiuli

daxmareba da Tavisuflebis aRkve-

Tis ganaCeni mxolod gansakuTrebiT

seriozuli danaSaulebisTvis unda

gamogitanon.

muxli 41. pativiscema adamianis uflebaTa

ufro maRali standartebis mimarT

Tu Seni qveynis kanonebi ufro metad

uwyobs xels bavSvis uflebaTa realizacias,

vidre es konvencia, saWiroa am

kanonebiT xelmZRvaneloba.

muxli 42. konvenciis saqveynod gavrceleba

mTavrobam es konvencia unda gaacnos

yvela mSobels, dawesebulebasa da

bavSvs.

muxlebi 43-54. mTavrobaTa movaleobebi

konvenciis am muxlebSi ganmartebulia,

Tu rogor unda iTanamSromlon

ufrosma adamianebma da mTavrobebma,

raTa yvela bavSvma isargeblos saku-

Tari uflebebiT.

__________________

SeniSvna:

bavSvis uflebaTa konvencia miRebuli

iqna gaeros generaluri asambleis

mier 1989 wels, xolo saerTaSoriso

samarTlis nawilis saxiT ZalaSi Sevida

1990 wels. bavSvis uflebaTa

konvenciaSi 54 muxlia, romlebic

gansazRvravs bavSvis uflebebs da

aseve imas, Tu rogor unda daicvan

mTavrobebma es uflebebi da xeli

Seuwyon maT realizacias. msoflios

TiTqmis yvela qveyanam moaxdina am

konvenciis ratificireba da dado

masSi gansazRvruli uflebebis aRiarebis

piroba.

88

danarTi 2

adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia

1948 wlis 10 dekembers gaerTianebuli

erebis organizaciis generalurma

asambleam daamtkica da gamoacxada

adamianis uflebaTa sayovelTao

deklaracia, romlis sruli teqstic

aq aris mocemuli. miiRo ra es istoriuli

mniSvnelobis gadawyvetileba,

asambleam mowodebiT mimarTa organizaciis

wevr yvela saxelmwifos, gamoaqveynon

deklaraciis teqsti da

yvelaferi iRonon „misi gavrcelebis,

sajaroobisa da ganmartebisTvis, um-

Tavresad skolebSi da sxva saswavlo

dawesebulebebSi, qveynebis an teritoriebis

politikuri statusis

ganurCevlad“.

preambula

vinaidan adamianTa ojaxis yvela

wevrisTvis damaxasiaTebelia Rirsebisa

da Tanaswori da ganuyofeli

uflebebis aRiareba, warmoadgens Tavisuflebis,

samarTlianobisa da sayovelTao

mSvidobis safuZvels, da

vinaidan adamianis uflebaTa ugulebelyofam

da abuCad agdebam gamoiwvia

barbarosuli aqtebi, rac aRaSfoTebs

kacobriobis sindiss da rom

iseTi msoflio Seqmnas, romelSic

adamianebs eqnebaT sityvisa da rwmenis

Tavisufleba da romelSic isini

icxovreben SiSisa da gaWirvebis gareSe,

gamocxadebulia, rogorc adamianTa

maRali miswrafeba, da vinaidan

aucilebelia, uflebebs icavdes kanonis

Zala imis uzrunvelsayofad,

raTa adamiani iZulebuli ar gaxdes,

mimarTos ajanyebas, rogorc ukanasknel

saSualebas tiraniisa da Cagvris

winaaRmdeg, da vinaidan aucilebelia

xelis Sewyoba xalxTa Soris megobrul

urTierTobaTa ganviTarebisTvis,

da vinaidan gaerTianebuli erebis

xalxebma wesdebaSi daadastures TavianTi

rwmena adamianis ZiriTadi

uflebebisadmi, adamianis pirovnebis

Rirsebisa da Rirebulebis da kacebisa

da qalebis Tanasworuflebianobisadmi,

gadawyvites, xeli Seuwyon

socialur progressa da cxovrebis

ukeTes dones meti Tavisuflebis pirobebSi,

da vinaidan wevrma saxelmwifoebma

ikisres valdebuleba, gaer-

Tianebuli erebis organizaciasTan

TanamSromlobaSi xeli Seuwyon adamianis

uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa

sayovelTao pativiscemasa

da dacvas, da vinaidan aseT uflebaTa

da TavisuflebaTa sayovelTao gagebas

udidesi mniSvneloba aqvs am valdebulebebis

mTlianad SesrulebisTvis,

generaluri asamblea acxadebs:

adamianis uflebaTa am sayovelTao

deklaracias iseT amocanad, romlis

Sesrulebas unda eltvodes yoveli

xalxi da saxelmwifo, raTa yoveli adamiani

da sazogadoebis yoveli organo,

niadag gaiTvaliswinebs ra am deklaracias,

miiswrafvodes swavla-ganaTlebis

meSveobiT xeli Seuwyos am uflebaTa

da TavisuflebaTa pativiscemas da

maTi sayovelTao da efeqtiani aRiareba-ganxorcielebis

uzrunvelyofas

nacionaluri Tu saerTaSoriso progresuli

RonisZiebebiT rogorc organizaciis

wevr saxelmwifoTa xalxebSi,

aseve am saxelmwifoebis iurisdiqciisadmi

daqvemdebarebul teritoriaTa

xalxebSi.

muxli 1.

yvela adamiani ibadeba Tavisufali da

Tanaswori Tavisi RirsebiTa da uflebebiT.

maT miniWebuli aqvT goneba da

sindisi da erTmaneTis mimarT unda iqceodnen

Zmobis suliskveTebiT.

muxli 2

(1) am deklaraciiT gamocxadebuli

yvela ufleba da yvela Tavisufleba

89

miniWebuli unda hqondes yovel adamians,

ganurCevlad raime gansxvavebis,

saxeldobr, rasis, kanis feris, sqesis,

enis, religiis, politikuri Tu sxva

rwmenis, erovnuli Tu socialuri warmomavlobis,

qonebrivi, wodebrivi Tu

sxva mdgomareobisa.

(2) garda amisa, dauSvebelia raime

gansxvaveba im qveynis Tu teritoriis

politikuri, samarTlebrivi an

saerTaSoriso statusis safuZvelze,

romelsac adamiani ekuTvnis, miuxedavad

imisa, Tu rogoria es teritoria _

damoukidebeli, sameurveo, araTviTmmarTveli

Tu sxvagvarad SezRuduli

Tavis suverenitetSi.

muxli 3.

yovel adamians aqvs sicocxlis, Tavisuflebisa

da piradi xelSeuxeblobis

ufleba.

muxli 4.

aravin ar unda imyofebodes monoba-

Si an ZalmomreobiTi morCilebis mdgomareobaSi.

yvela saxis monoba da

monaTvaWroba akrZalulia.

muxli 5.

aravis mimarT ar unda iqnas gamoyenebuli

wameba an sastiki, araadamianuri

Tu misi Rirsebis damamcirebeli mopyroba

da sasjeli.

muxli 6.

yovel adamians, sadac unda imyofebodes

igi, imis ufleba aqvs, rom aRiarebuli

iqnas misi samarTalsubieqtoba.

muxli 7.

yvela adamiani Tanasworia kanonis winaSe

da ganurCevlad raime gansxvavebisa,

yvelas aqvs ufleba, Tanabrad iyos

daculi kanonis mier. yvela adamians

aqvs ufleba Tanabrad iyos daculi

am deklaraciis damrRvevi yovelgvari

diskriminaciisgan da aseTi diskriminaciis

yovelgvari waqezebisgan.

muxli 8.

yovel adamians aqvs ufleba, efeqtianad

iqnas aRdgenili uflebebSi kompetenturi

nacionaluri sasamarTloebis

mier im SemTxvevaSi, roca darRveulia

misTvis konstituciiT Tu kanoniT

miniWebuli ZiriTadi uflebebi.

muxli 9.

aravis dapatimreba, daWera an gaZeveba

ar SeiZleba TviTneburad.

muxli 10.

yovel adamians mis ufleba-movaleobaTa

gansazRvrisTvis da misTvis wayenebuli

sisxlis samarTlebrivi braldebis

safuZvelze, aqvs imis ufleba,

rom misi saqme saqveynod da samar-

Tlianobis yvela moTxovnis dacviT

gaarCios damoukidebelma da miuker-

Zoebelma sasamarTlom.

muxli 11.

(1) yovel adamians, romelsac bralad

edeba danaSaulis Cadena, ufleba aqvs

iTvlebodes udanaSaulod manam, sanam

misi damnaSaveoba dadgenili ar iqneba

kanonieri wesisamebr sajaro sasamarTlo

ganxilviT, romlis drosac misTvis

uzrunvelyofilia dacvis yvela

SesaZlebloba.

(2) aravis ar SeiZleba msjavri daedos

danaSaulisTvis raime iseTi moqmedebis

Cadenis safuZvelze anda iseTi umoqmedobisTvis,

romlebic Cadenis dros

ar Seadgenda danaSauls nacionaluri

kanonis an saerTaSoriso samarTlis

mixedviT. ar SeiZleba agreTve, ufro

mZime sasjelis dadeba, vidre is, romelic

SeiZleboda gamoyenebuli yofiliyo

im dros, roca Cadenili iqna

danaSauli.

muxli 12.

aravis mimarT ar SeiZleba TviTneburi

Careva mis piradsa da ojaxur

cxovrebaSi, TviTneburi xelyofa misi

sacxovrebeli binis xelSeuxeblobis,

misi korespondenciis saidumloebis,

anda misi pativisa da reputaciisa.

yovel adamians aqvs ufleba, daculi

iyos kanonis mier aseTi Carevisa da xelyofisgan.

muxli 13.

(1) yovel adamians aqvs ufleba,

daubrkoleblad icvlides adgilsa-

90

myofels da irCevdes Tavis sacxovrebel

adgils yoveli saxelmwifos farglebSi.

(2) yovel adamians aqvs ufleba, datovos

yoveli qveyana, maT Soris Tavisic,

da dabrundes Tavis qveyanaSi.

muxli 14.

(1) yovel adamians aqvs ufleba, eZios

devnisgan TavSesafari sxva qveyanaSi da

isargeblos am TavSesafriT.

(2) es ufleba ar SeiZleba gamoyenebuli

iqnas iseTi devnis SemTxvevaSi, romlis

safuZvels namdvilad warmoadgens

Cadena arapolitikuri danaSaulisa

anda qmedebisa, romelic ewinaaRmdegeba

gaerTianebuli erebis organizaciis

miznebsa da principebs.

muxli 15.

(1) yovel adamians aqvs moqalaqeobis

ufleba.

(2) aravis ar SeiZleba TviTneburad

CamoerTvas moqalaqeoba an ufleba Tavisi

moqalaqeobis Secvlisa.

muxli 16.

(1) srulasakovnebas miRweul kacebsa da

qalebs ufleba aqvT, rasis, erovnebis

an religiis niSniT raime SezRudvis gareSe

daqorwindnen da ojaxi daafuZnon.

isini sargebloben erTnairi uflebebiT

daqorwinebisas, qorwinebaSi yofnis

dros da ganqorwinebisas.

(2) daqorwineba SesaZlebelia mxolod

orive meqorwine mxaris Tavisufali da

sruli Tanxmobisas.

(3) ojaxi aris sazogadoebis bunebrivi

da ZiriTadi ujredi da mas ufleba

aqvs, daculi iyos sazogadoebisa da

saxelmwifos mxriv.

muxli 17.

(1) yovel adamians aqvs ufleba, flobdes

qonebas rogorc erTpirovnulad, aseve

sxvebTan erTad.

(2) aravis ar unda CamoerTvas qoneba

TviTneburad.

muxli 18.

yovel adamians aqvs ufleba azris,

sindisisa da religiis Tavisuflebisa:

es ufleba moicavs Tavisuflebas

Tavisi religiis Tu rwmenis Secvlisa

da Tavisuflebas Tavisi religiis

Tu rwmenis aRmsareblobisa, rogorc

erTpirovnulad, aseve sxvebTan er-

Tad, moZRvrebaSi, RvTismsaxureba-

Si da religiur da ritualur wes-

CveulebaTa SesrulebaSi sajaro Tu

kerZo wesiT.

muxli 19.

yovel adamians aqvs ufleba mrwamsis

Ta visuflebisa da misi Tavisuflad

gamoTqmisa: es ufleba moicavs adamianis

Tavisuflebas, daubrkoleblad

iqonios Tavisi mrwamsi da eZios, miiRos

da gaavrcelos informacia da ideebi

yovelgvari saSualebiT da saxel mwifo

sazRvrebisgan damoukideblad.

muxli 20.

(1) yovel adamians aqvs ufleba mSvidobiani

krebebisa da asociaciebis Tavisuflebisa.

(2) aravis iZuleba ar SeiZleba raime

asociaciaSi Sesasvlelad.

muxli 21.

(1) yovel adamians aqvs ufleba, monawileobdes

Tavisi qveynis marTva-gamgeobaSi

an uSualod, anda Tavisuflad

arCeul warmomadgenelTa meSveobiT.

(2) yovel adamians aqvs ufleba, Tanabar

safuZvelze Sevides Tavisi qveynis

saxelmwifo samsaxurSi.

(3) xalxis neba unda iyos safuZveli

mTavrobis Zalauflebisa: es neba unda

gamoixatebodes periodul da gauyalbebel

arCevnebSi, romlebic unda

tardebodes sayovelTao da Tanaswori

saarCevno uflebebis pirobebSi, faruli

kenWisyriT an sxva TanabarmniSvnelovani

formebis meSveobiT, romlebic

uzrunvelyofs xmis micemis

Tavisuflebas.

muxli 22.

yovel adamians, rogorc sazogadoebis

wevrs, aqvs socialuri uzrunvelyofis

ufleba da ufleba, ganaxorcielos

ekonomikur, socialur da kulturul

dargebSi, nacionaluri mecadineobisa da

saerTaSoriso TanamSromlobis meSveo-

91

biT da yoveli saxelmwifos struqturisa

da resursebis Sesabamisad, is uflebebi,

romlebic aucilebelia misi Rirsebis

SenarCunebisa da pirovnebis Tavisufali

ganviTarebisTvis.

muxli 23.

(1) yovel adamians aqvs Sromis, samuSaos

Tavisufali arCevis, Sromis samarTliani

da xelsayreli pirobebisa da umuSevrobisgan

dacvis ufleba.

(2) yovel adamians aqvs ufleba Tanabari

Sromis Tanabrad anazRaurebisa yovelgvari

diskriminaciis gareSe.

(3) yovel muSaks aqvs ufleba, iRebdes

sa marTliansa da damakmayofilebel

gasamrjelos, romelic uzrunvelyofs

Rirseul adamianur arsebobas TviTon

misTvis da misi ojaxisTvis da romelsac,

roca aucilebelia, emateba socialuri

uzrunvelyofis sxva saxsrebi.

(4) yovel adamians aqvs ufleba, Seqmnas

profesiuli kavSirebi da Sevides profesiul

kavSirebSi Tavisi interesebis

dasacavad.

muxli 24.

yovel adamians aqvs dasvenebisa da

mocaleobis ufleba, samuSao dRis

gonivruli SezRudvisa da anazRaurebuli

perioduli Svebulebis uflebis

CaTvliT.

muxli 25.

(1) yovel adamians aqvs ufleba, hqondes

cxovrebis iseTi done, sakvebis, tansacmlis,

binis, samedicino movlisa da

saWiro socialuri momsaxurebis CaTvliT,

romelic aucilebelia TviTon

misi da misi ojaxis janmrTelobisa da

keTildReobis SesanarCuneblad, da

ufleba, uzrunvelyofili iyos umu-

Sevrobis, avadmyofobis, invalidobis,

qvrivobis, moxucebulobis an misgan damoukidebel

garemoebaTa gamo arsebobis

saSualebaTa dakargvis sxva SemTxvevaSi.

(2) dedoba da Cvili yrmis asaki iZleva

gansakuTrebuli mzrunvelobiTa da daxmarebiT

sargeblobis uflebas. yvela

bavSvi, dabadebuli qorwinebaSi Tu qorwinebis

gareSe, unda sargeblobdes erTnairi

socialuri dacviT.

muxli 26.

(1) yovel adamians aqvs ganaTlebis

ufleba. ganaTleba, dawyebiTi da zogadi

mainc, ufaso unda iyos. dawyebiTi

ganaTleba unda iyos savaldebulo; teqnikuri

da profesiuli ganaTleba ki

sayovelTaod xelmisawvdomi, umaRlesi

ganaTleba ki erTnairad misawvdomi

yvelasTvis TiToeulis unarisamebr.

(2) ganaTleba mimarTuli unda iyos adamianis

pirovnebis sruli ganviTarebisa da

adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa

pativiscemis gadidebisken. gana-

Tlebam xeli unda Seuwyos yvela xalxis,

yvela rasobrivi Tu religiuri jgufis

urTierTgagebas, Semwynareblobasa da

megobrobas da xeli unda Seuwyos gaer-

Tianebuli erebis organizaciis moRvaweobas

mSvidobis Sesa narCuneblad.

(3) mSoblebs aqvT prioritetis ufleba,

airCion, ra saxis ganaTleba surT

TavianTi mcirewlovani SvilebisTvis.

muxli 27.

(1) yovel adamians aqvs ufleba,

Tavisuf lad monawileobdes sazogadoebis

kultu rul cxovrebaSi, tkbebodes

xelovnebiT, monawileobdes mecnierul

progresSi da sargeblobdes misi sikeTiT.

(2) yovel adamians aqvs ufleba, daculi

iyos misi moraluri da materialuri

inte resebi, rogorc Sedegi im mecnieruli,

literaturuli da mxatvruli

naSromebisa, romelTa avtorsac igi

warmoagdens.

muxli 28.

yovel adamians aqvs ufleba iseT socialursa

da saerTaSoriso wesrigze,

romlis pirobebSi, SesaZlebelia am

deklaraciaSi CamoTvlil uflebaTa

da TavisuflebaTa mTlianad ganxorcieleba.

muxli 29.

(1) yovel adamians aqvs movaleobani

sazogadoebis winaSe, radgan mxolod

sazogadoebaSia SesaZlebeli misi

pirovnebis Tavisufali da sruli ganviTareba.

(2) Tavis uflebaTa da Tavisufleba-

92

Ta ganxorcielebisas yoveli adamiani

unda ganicdides mxolod iseT Sez-

Rudvas, rogoric kanoniTaa dadgenili

martooden im mizniT, raTa uzrunvelyofili

iqnas sxvaTa uflebaTa da

TavisuflebaTa jerovani aRiareba da

pativiscema da dakmayofildes zneobis,

sazogadoebrivi wesrigisa da saerTo

keTildReobis samarTliani moTxovnebi

demokratiul sazogadoebaSi.

(3) am uflebaTa da TavisuflebaTa

ganxorcieleba araviTar SemTxvevaSi

ar unda ewinaaRmdegebodes gaerTianebuli

erebis organizaciis miznebsa da

principebs.

muxli 30.

am deklaraciaSi araferi ar unda

ganimartos, rogorc miniWeba romelime

saxelmwifosTvis, pirTa jgufisa

Tu calkeuli pirebisTvis uflebisa,

eweodnen iseT saqmianobas an Caidinon

iseTi qmedebebi, romlebic mimarTulia

am deklaraciaSi CamoTvlil uflebaTa

da TavisuflebaTa mosaspobad.

93

danarTi 3

debatebi

debatebi erT-erTi mniSvnelovani aqtivobaa, romelsac SeuZlia, gaaxalisos,

ufro SemoqmedebiTi gaxados saswavlo procesi. is xels uwyobs kritikuli azrovnebisa

da prezentaciis Zalze mniSvnelovani unarebis gaumjobeseba-ganviTarebas.

kognituri da SemecnebiTi unarebis ganviTarebas _ abstraqtuli azrovneba,

moqalaqeobis grZnoba, etiketis gacnobiereba da dacva, TviTorganizeba,

sakuTari Tavis rwmena, sajaro metyvelebis kultura, kvleva, gunduri muSaoba.

da es sruli CamonaTvali ar gaxlavT.

linkoln-duglasis debatebi

debatebis am formatis saxelwodeba saTaves Soreuli 1858 wlidan iRebs, roca

cnobili politikuri moRvawe da Semdgom aSS-is prezidenti abraam linkolni

ilinoisis Statis senatoris arCevnebSi naklebad cnobil metoqes s. duglass

daupirispirda. saarCevno kampaniis dros metoqeebma Svidi sajaro debati

gamarTes. Zneli misaxvedri ar unda iyos, rom maTi debatebis Tema monoba gaxldaT.

sxvaTa Soris, is arCevnebi duglasma moigo, magram am debatebma linkolni

ufro ukeT gaacno xalxs, gazarda misi popularoba, risi wyalobiTac man SeZlo

1860 wlis saprezidento arCevnebis mogeba.

linkoln-duglasis debatebis klasikuri formatiT, ori mxare ganixilavs sadebato

Temas. Sesabamisad, debatebi iwyeba sakamaTo sakiTxis wamoWriT (mag. „sazogadoeba,

rogorc pirovnebis qmedebebis damkveTi~). debatebs iwyebs is mxare, romelic

eTanxmeba gansaxilvel sakiTxs. debatebi ki aseTi formatiT warimarTeba:

* sadebato Temis momxre warmoadgens Tavis argumentebs (6 wT);

* Temis mowinaaRmdege Seecdeba Camoayalibos kontrargumentebi (3 wT);

* sadebato Temis mowinaaRmdege warmoadgens Tavis argumentebs (6 wT);

* Temis momxre mopaeqres Tavis kontrargumentebs warudgens (3 wT);

* sadebato Temis momxre warmoadgens mowinaaRmdege gundis argumentebis

Semajamebel gabaTilebas (4 wT);

* sadebato Temis mowinaaRmdege warmoadgens momxre gundis argumentebis

Semajamebel gabaTilebas (4 wT).

sazogadod miRebuli formatiT, linkoln-duglasis debatebis dros mopaeqreebi

winaswar ar unda icnobdnen sadebato Temas. sadebato sakiTxis wamoWris

Semdeg prezentatorebs unda mieceT dro argumentebis mosafiqreblad.

saswavlo procesSi, sxvadasxva saswavlo kognituri miznidan gamomdinare,

linkoln-duglasis debatebis formati, rasakvirvelia, SeiZleba Seicvalos. upirvelesad,

es exeba debatebis monawileTa raodenobas. debatebi SeiZleba gavmarToT

wyvilebs, sameulebs an jgufebs Soris.

modi, amjerad ganvixiloT, rogor SeiZleba gavmarToT linkoln-duglasis

formatis debati jgufebs Soris, Tu klasSi moswavleTa raodenoba amis saSualebas

gvaZlevs.

94

jgufSi SegviZlia 6 moswavle gavaerTianoT. es raodenoba saSualebas

mogvcems, TiToeul moswavles specifikuri, misTvis gankuTvnili davaleba davakisroT,

romlisTvisac TviTon iqneba pasuxismgebeli. debatebi imave formatiT

warimarTeba, magram rolebi jgufis wevrebs Soris ase ganawildeba:

moderatori – asaxelebs sadebato Temas, acxadebs wesebs, warmoadgens jgufis

wevrebs da maT movaleobebs;

mTavari modebate/konstruqtori – warmoadgens Tavisi gundis mTavar argumentebs;

kontrargumentatori – dausvams SekiTxvebs mowinaaRmdege gundis kontrargumentatoris

mopasuxes;

kontrargumentatoris mopasuxe – droebiT sakuTar Tavze iRebs mTavari

modebates funqcias da pasuxobs mowinaaRmdege gundis kontrargumentatoris

SekiTxvebs;

gambaTilebeli – pasuxobs SekiTxvebs, romlebic kontrargumentatoris mopasuxisa

da kontrargumentatoris debatebis dros warmoiSva misi gundis mimarT;

Semajamebeli – amTavrebs debatebs, kidev erTxel asaxelebs Tavisi gundis

mTavar argumentebs; misi movaleobaa, SeZlebisamebr gaaZlieros debatebis dros

misi gundis mTavar argumentebSi TavCenili susti wertilebi (e.w. `xvrelebis

amovseba~).

linkoln-duglasis formati iZleva varirebis saSualebas rogorc klasSi

moswavleTa raodenobis, ise saswavlo miznebis Sesabamisadac. magaliTad, Tu

moswavle cotaa, SegviZlia SevamciroT jgufSi moswavleTa raodenoba, Sesabamisad,

erT moswavles ori funqcia daekisros an zogierTi roli saerTod gauqmdes.

agreTve SesaZlebelia, debatebSi maswavlebelic CaerTos moderatoris

funqciiT.

unda gaviTvaliswinoT isic, rom pirvelive cdaze sruli formatiT debatebis

gamarTva rTuli amocanaa, amitom savsebiT bunebrivi iqneba, Tu maswavlebeli

debatebs SemoqmedebiTad miudgeba da Tavisi klasis saWiroebas moargebs. aseve

savsebiT mosalodnelia, Tavdapirvelad debatebSi xalisiT mxolod aqtiuri moswavleebi

CaerTon.

strategia èrTmaneTis kvaldakval~ – es strategia linkoln-duglasis

debatebis formatis erTgvari alternativaa. am SemTxvevaSi gundSi 5 wevria.

TiToeuli gundis wevri warmoadgens sadebato sakiTxis erT aspeqts. mTel gunds

aqvs winaswar gansazRvruli dro (vTqvaT, 5 wuTi), Sesabamisad, TiToeul wevrs

miecema TiTo wuTi. gundis prezentacias iwyebs pirveli wevri mTavari argumentiT.

mas ar aqvs ufleba, ilaparakos erT wuTze metxans da Tavisi gamosvlis

dasasruls unda moaswros gundis im wevris dasaxeleba, romelic prezentacias

gaagrZelebs. pirvel prezentators signali meorem unda misces xelis aweviT. am

JestiT prezentatori mixvdeba, vin aris mzad prezentaciis gasagrZeleblad. ar

SeiZleba gundis romelime wevris meored dasaxeleba, vidre TiTojer yvela ar

miiRebs monawileobas.

95

karl poperis debatebi

aq erTmaneTs ejibreba sami moTamaSisagan Semdgari ori gundi – mtkicebiTi

da uarmyofeli. momxsenebelTa gamosvlebis Tanamimdevroba, jvaredini dakiTxvisaTvis

gankuTvnili da mosafiqrebeli drois reglamenti ki Semdegnairad aris

ganawilebuli:

აქტივობა

I მტკიცებითი სპიკერის სიტყვით გამოსვლა

ჯვარედინი დაკითხვა: III უარმყოფელი - I მტკიცებითი

I უარმყოფელი სპიკერის სიტყვით გამოსვლა

ჯვარედინი დაკითხვა: – III მტკიცებითი - I ურმყოფელი

II მტკიცებითი სპიკერის სიტყვით გამოსვლა

ჯვარედინი დაკითხვა: I უარმყოფელი - II მტკიცებითი

II უარმყოფელი სპიკერის სიტყვით გამოსვლა

ჯვარედინი დაკითხვა: I მტკიცებითი - II უარმყოფელი

III მტკიცებითი სპიკერის სიტყვით გამოსვლა

III უარმყოფელი სპიკერის სიტყვით გამოსვლა

მოსამზადებელი დრო - 8-8 წუთი ორივე გუნდისთვის

დრო

6 წუთი

3 წუთი

6 წუთი

3 წუთი

5 წუთი

3 წუთი

5 წუთი

3 წუთი

5 წუთი

5 წუთი

sadebato oTaxis mowyoba

debatebis dawyebamde, mniSvnelovania saTamaSo oTaxis saTanadod mowyoba,

rasac karl poperis debatebis sxva komponentebis msgavsad, sakuTari wesebi aqvs.

aRsaniSnavia, rom modebate gundebi ise unda ganlagdnen cal-calke magidebTan,

rom maT pirdapiri vizualuri kontaqti ara erTmaneTTan, aramed msajebTan da

TaimqiferTan hqondeT. msajisa da monawile gundebis ganlageba debatebis dros

Semdegnairad gamoiyureba:

III

mtkicebiTi

II

mtkicebiTi

I

mtkicebiTi

III

mtkicebiTi

II

mtkicebiTi

I

mtkicebiTi

msaji

Taimqiferi

Taimqiferi yoveli wuTis gasvlis Semdeg, TiTebiT aniSnebs modebateebs

darCenili wuTebis raodenobas. bolos aniSnebs darCenil naxevar wuTs, xolo

drois gasvlis Semdeg moTamaSes SeuZlia aiRos damatebiTi TxuTmeti wami mxolod

raime wamowyebuli mosazrebis dasasruleblad. amis garda, mniSvnelovania

debatebis dawyebamde modebateebisaTvis TamaSis iseTi ZiriTadi principis

Sexseneba, rogoricaa: ar vawyvetinebT erTmaneTs, oponentTa gamosvlebis dros

ar vakeTebT xmamaRal komentarebs, nu veCxubebiT Tanagundelebs, debatebs

warvmarTavT wynar viTarebaSi da sxv.

96

qeisi - modebate mxaris pozicia

debatebis turniris, sademonstracio debatebis an amxanaguri TamaSis win,

daaxloebiT ori-sami kviriT adre modebate mxareebi ecnobian saTamaSo rezolucias

da am momentidan iwyeben qeisebis mzadebas. turnirebSi, rogorc wesi,

gundebs rogorc mtkicebiTi, ise uarmyofeli poziciis TamaSi uwevT. poziciebis

arCeva ki kenWisyrazea damokidebuli. aqedan gamomdinare, debatebisaTvis mzadebis

procesSi moswavleebma mtkicebiTi poziciis (qeisis) SemuSavebasTan erTad

unda ifiqron oponenti gundebis qeisze. aRniSnuli procesi Zalze Sromatevadi,

magram amave dros sainteresocaa.

qeisis piramida

mtkicebiTi gundis pozicia Sedgeba problemis, bralis, gamosavlisa da upiratesobebisagan,

rac Semdegnairad

gamoiyureba:

gamosavali da misi etapebi

modebateebs evalebaT ara mxolod

problemis moZieba da axsna, aramed

gzebis Zieba mis gadasaWrelad. mtkicebiT

gunds mTeli TamaSis ganmavlobaSi

mouwevs imis dasabuTeba, rom maT mier

SemoTavazebuli gegma Tu gamosavali

aris is erTaderTi realuri gza, romelic

gadaWris problemas da dadebiT

Sedegsac moitans.

problema

brali

gamosavali

upiratesobebi

problemis gadasaWrelad mtkicebiT gunds SeuZlia gamoiyenos ori meTodi

pirveli meTodi iTvaliswinebs dasmuli problemis gadaWris konkretuli,

mkafiod Camoyalibebuli, nabij-nabij ganviTarebuli da detalurad gaTvlili

gegmis SemuSavebas.

meore meTodi ki gulisxmobs arsebuli problemis gadaWras erTgvari daSvebiT,

romelic ganacxadis saxiT iqneba Camoyalibebuli da romelsac ar daesmis

kiTxva _ rogor? anu ar iqneba gamosavlis gaSlisa da zedmeti axsnis saWiroeba.

uarmyofeli gundis movaleobebi da strategia

mtkicebiTi gundis mier SemoTavazebuli cvlilebebis sawinaaRmdegod,

uarmyofelma gundma Tavisi pirveli moxsenebis win mosafiqrebel droSi unda

SearCios sami ZiriTadi strategiidan erT-erTi: uarmyofelma gundma an unda

daasabuTos is, rom (1) cvlileba ar aris saWiro, an (2) cvlileba ver ganxorcieldeba,

an (3) cvlileba sazianoa:

pirvel SemTxvevaSi uarmyofeli gundi asabuTebs, rom problema an saerTod

ar arsebobs da amitom mas arc mogvareba da arc arsebul mdgomareobaSi cvlilebis

Setana sWirdeba, an rom problema cvlilebebis gareSec mogvardeba.

meore strategiis SemTxvevaSi uarmyofeli gundi asabuTebs, rom SemoTavazebuli

cvlileba ar gaamarTlebs, vinaidan arasworad aris arCeuli moqmedebis

97

subieqti, an arsebul viTarebasa da pirobebSi gegma Tu ganxorcieldeba, igi

Sedegs ver gamoiRebs, an gegmis Sesruleba Seyovndeba da droSi gaiweleba.

rodesac uarmyofeli gundi irCevs strategias, romlis mixedviTac asabuTebs,

rom gegma sazianoa, man unda daamtkicos, rom gegmis ganxorcielebis

SemTxvevaSi iqneba seriozuli moraluri problemebi, realuri ziani, safrTxe.

SeiZleba SemuSavdes iseTi Teoria, romlis mixedviTac, Tu gegmas erTi jgufi

Seasrulebs, mas kargi Sedegi eqneba, magram Tu igives sxva gaimeorebs, SeiZleba

es saziano aRmoCndes.

spikerTa pasuxismgeblobebi

I mtkicebiTi spikeris gamosvla mniSvnelovania, radgan am dros unda moxdes

mtkicebiTi gundis mier momzadebuli cvlilebis proeqtis saTanado doneze

warmodgena. I uarmyofeli spikeri pirveli warmoadgens uarmyofeli gundis gabaTilebis

gegmas da dapirispirebis strategias, rasac agrZeleben misi gundelebi.

II mtkicebiTi spikeris gamosvlaSi ZiriTadi datvirTva sakuTari poziciis

dacvasa da gamravalferovnebaze modis. II uarmyofeli spikeris gamosvla Zalze

mniSvnelovania, radgan karl poperis debatebSi am dros mTavrdeba kamaTi, sadac

unda gamoCndes uarmyofeli gundis upiratesoba. III mtkicebiTi gamomsvlelis

moxseneba TamaSSi gamorCeulia pirveli analiziT, romelSic, ra Tqma unda, mtkicebiTi

gundis gamarjveba unda iqnes dasabuTebuli Sejaxebebis warmodgenisa

da maTi detaluri ganxilvis gziT. III uarmyofeli spikeri unda daupirispirdes

winamorbedi spikeris analizs da unda daamtkicos sakuTari gundis udavo upiratesoba.

raSi mdgomareobs ama Tu im modebatis movaleoba:

I მტკიცებითი I უარმყოფელი II მტკიცებითი

• მისალმება



• ქეისის ჩამოყალიბება

• დასკვნა

• მტკიცებითი გუნდის პოზიციის

სუსტი რგოლის შერჩევა და

უარყოფა


• საკუთარი პოზიციის ნაწილის

აღდგენა და გავრცობა


II უარმყოფელი III მტკიცებითი III უარმყოფელი




• აღდგენილი პოზიციის

უარყოფა


• შეჯახებების ანალიზი

• ოპონენტთა შეცდომების

დაფიქსირება


• მტკიცებითის ანალიზზე რეაგირება

• შეჯახებების ანალიზი

• ოპონენტთა შეცდომების

დაფიქსირება


jvaredini dakiTxvis principebi da miznebi

karl poperis debatebis orive tipisTvis jvaredini dakiTxva erTsa da

imave datvirTvas atarebs da ar gansxvavdeba erTmaneTisagan, amitom misi cal-

98

calke ganxilva ar iqneba mizanSewonili. igi grZeldeba sami wuTis ganmavloba-

Si da imarTeba yoveli gamosvlis Semdeg, mesame momxsenebelTa sityvis garda.

aRsaniSnavia, rom misi forma mxolod kiTxva-pasuxisagan Sedgeba. garda amisa,

TamaSis ganrigis mixedviT winaswar arian gansazRvrulni is modebateebi, romlebic

monawileoben TiToeul jvaredin dakiTxvaSi, rogorc kiTxvebis damsmelni,

aseve mopasuxeni. jvaredini dakiTxvis Sedegad miRebul sasurvel pasuxs iyenebs

aucileblad yoveli Semdegi gamomsvleli.

jvaredini dakiTxva kiTxvebis dasmis droa da ara SekamaTebis. Tqven cdilobT

moipovoT Tqveni gamosvlisaTvis saWiro informacia, amitom nu SeecdebiT,

es dro raime azris dasamtkiceblad gamoiyenoT, rac ubralod drois fuWi

xarjvaa. amasTanave, jvaredini dakiTxvis erT-erTi ZiriTadi principi imaSi mdgomareobs,

rom misi Sedegebi aucileblad Semdeg gamosvlaSi unda iqnas gamoyenebuli,

risi Seuasruleblobac did xarvezad iTvleba. amitom, rodesac

respondentisagan TqvenTvis sasurvel pasuxs miiRebT, nu gausvamT mas xazs

da nu gaakeTebT daskvnas msajisaTvis. mTlianad debatebi, rogorc gunduri

TamaSi, modebateebis mxridan uaRresad zrdilobiani, taqtiani da mSvidi qceviT

gamoirCeva, rac moTamaSeTa TviTdarwmunebulobasa da organizebulobaze

metyvelebs. am mxriv gamonakliss arc jvaredini dakiTxva warmoadgens. Tqven

gWirdebaT pasuxebi da am procesisaTvis gankuTvnili drois maqsimalurad gamoyenebas

cdilobT, amitom nu miitanT „ieriSs“ oponentze da, Tu sasurvel pasuxs

ver miiRebT, nu gamarTavT Cxubs, es dros dagakargvinebT da garda amisa,

uaryofiTad imoqmedebs Tqvens personalur qulebze.

msajoba

msajis funqciebi:

debatebis msajs Semdegi movaleobebi ekisreba:

gamarjvebulis gamovlena

biuletenis Sevseba

Canaweris gakeTeba

TamaSis ganxilva da individualuri komentarebis gakeTeba

TamaSis wayvana da drois daniSvna

gadawyvetilebis miRebisas msajma Semdegi kriteriumebiT unda ixelmZRvanelos:

• logikuri msjeloba

• argumentacia

• analizebi

• efeqturi prezentacia

• uaryofa da aRdgena

99

• organizebuloba

• damamtkicebeli masala

• gunduri TamaSi

• spikerTa movaleobebis Sesruleba

• iumori

• wesebis dacva

TiToeuli modebatis TamaSis ganxilvisas mxedvelobaSi unda miviRoT Sefasebis

oTxi mTavari kategoria da Sesabamisi aRniSvnebi gavakeToT biuletenSi,

romelic winaswar momzadebuli iqneba cxrilis saxiT qvemoT moyvanili kriteriumebiT:

organizacia _ aq mniSvneloba eniWeba gamomsvlelis mier warmodgenili poziciis

struqturas, Tu ramdenad organizebuli, dalagebuli, droSi gaTvlili da advilad

gasagebia misi gamosvla.

argumentacia _ aq ganmsazRvrelia modebatis unari – gaabaTilos mowinaaRdegis

argumentebi da gaamyaros sakuTari pozicia. yovelive es gaakeTos mkafiod

da gviCvenos, rom dasmuli sakiTxi mas kargad esmis.

damamtkicebeli masala _ aRniSnuli spikeris funqciis gaTvaliswinebiT, aq yuradReba

unda daeTmos, ramdenad srulad iqna warmodgenili moTamaSis mier

damamtkicebeli masalis sabuTebi da ganmartebebi da ramdenad asabuTeben isini

argumentebs.

prezentacia _ aq mniSvnelovania spikeris oratoruli unarebi, anu mis mier sityvis

warmoTqmis teqnika, stili, gamosvlis efeqturoba, dinamikuroba da damajerebloba.

100

Tematuri matrica maswavleblebisTvis

საკითხი თემატური საკვანძო

შეკითხვა

საკვანძო შეკითხვა ცნება შედეგები/შეფასების

ინდიკატორი

ჯანსაღი კომუნიკაცია

- პირობა პიროვნებისა

და საზოგადოების

ურთიერთობისთვის

როგორ ვითანამშრომლო

პრობლემის

გადასაჭრელად

საზოგადოებასთან

როგორ უწყობს ხელს

ასერტულობა, ემოციებისა და

ქცევის მართვა

პიროვნების ურთიერთობას

საზოგადოებასთან

სოციალიზაციa-ასერტულობა, ემოციების და

ქცევების მართვა ხელს უწყობს

პიროვნების და სოციუმის ჰარმონიულ

ურთიერთობას

მოქ.საბ.1.

საკუთარი შეხედულებების,

ქცევების შეფასება და

კორექტირება, ემოციების

მართვა (თვითრეფლექსია);

მოქ.საბ.2

საკუთარი თავის

საზოგადოების სხვადასხვა

ჯგუფის (მაგალითად,

სასკოლო თემის) წევრად

აღქმა

დასაბუთება: მოსწავლეები გაიაზრებენ, ჯანსაღი კომუნიკაციის უნარი და ასერტულობა როგორ უწყობს ხელს პიროვნების სოციალიზაციას, თემში საზოგადოებრივი

პრობლემების გადასაჭრელად.

მონაწილეობა ჩემი უფლება

და მოვალეობაა


პრობლემის

გადასაჭრელად ან

პროექტის ფარგლებში

საზოგადოებრივ

ინსტიტუტებთან

როგორ უწყობს ხელს სკოლის

თვითმმართველობა

მოსწავლის

მონაწილობის

უფლების რეალიზებას

სოციალიზაცია

ინდივიდს მრავალ სოციალურ ჯგუფთან და

ინსტიტუციასთან უხდება ურთიერთობა, რაც

მის პიროვნულ განვითარებას უწყობს ხელს;

საზოგადოების წევრებს აქვთ საერთო

ინტერესი და საზრუნავი;

ინიციატივა

პირადი/საზოგადოებრივი საჭიროებების

განსაზღვრა ნებისმიერი ინიციატივის

საფუძველია;

მკაფიო მიზნების დასახვა, რესურსებისა

და მოქმედებების დაგეგმვა და დროში

განაწილება წარმატებული საქმიანობის

აუცილებელი პირობაა;

მოქმედებებისგან მოსალოდნელი

შედეგების წინასწარ განსაზღვრა გვეხმარება

გაუთვალისწინებელი რისკების შემცირებაში


საკუთარი თავის

საზოგადოების სხვადასხვა

ჯგუფის (მაგალითად,

სასკოლო თემის) წევრად

აღქმა;

მოქ.საბ.3. საკუთარი

და სხვა ადამიანების

უფლება-მოვალეობების

გაცნობიერება და დაცვა;


სამოქალაქო აქტივობებში

მოხალისეობის საფუძველზე

ჩართულობის მნიშვნელობის

გაცნობიერება და

დემოკრატიის პრინციპების

საფუძველზე მოქმედების

საჭიროების დანახვა

101

დასაბუთება: გაკვეთილში მოცემული მასალის გამოყენებით, მოსწავლეები აცნობიერებენ მონაწილეობის მნიშვნელობასა და საშუალებებს, რის საფუძველზეც გეგმავენ

საქმიანობებს, ანაწილებენ დროში, განსაზღვრავენ შედეგებს სკოლის დონეზე.

ჩვენ შეგვიძლია

შევცვალოთ

როგორ შეუძლიათ

თემში მცხოვრებ

ქალებსა და კაცებს

თანასწორი მონაწილეობა


აქტივობებში?

1.როგორ შეუძლია თემში

მცხოვრებ ქალებსა და კაცებს


საზოგადოებრივ აქტივობებში?

2.რატომ და როგორ

შეიძლება გახდეს პირადი და

საზოგადოებრივი საჭიროებების

განსაზღვრა/გამოვლენა

ინიციატივის საფუძველი?

სამოქალაქო მონაწილეობა

დემოკრატიული საზოგადოება არის

სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც

აქტიური მოქალაქეებისგან შედგება;

აქტიური მოქალაქეები სხვადასხვა გზით

(სოციალური პროექტების დაგეგმვა-

განხორციელებით, მოხალისეობრივი

საქმიანობით, ადვოკატირებით,

ლობირებით) ზრუნავენ საზოგადოებრივი

პრობლემების მოგვარებაზე. ამ დროს

ისინი თანამშრომლობენ ერთმანეთთან,

საზოგადოებრივ ინსტიტუტებთან,

არასამთავრობო ორგანიზაციებთან,

სახელმწიფო სტრუქტურებთან;








საჭიროების დანახვა

სამოქალაქო მონაწილეობის დროს

მნიშვნელოვანია სხვა ადამიანების ინტერესების

გათვალისწინება


პირადი/საზოგადოებრივი საჭიროებების


საფუძველია

დასაბუთება: აქტიური მოქალაქეების მაგალითის განზოგადებით, საჭიროების კვლევისა და იდენტიფიცირების საფუძველზე, მოსწავლეები გაიაზრებენ, ლოკალურად, - მის

თემში, ინიციატივის აღების აუცილებლობას და განხორციელებას.

რას ნიშნავს, იყო მოქალაქე როგორ შეუძლიათ






როგორ და რა

განსაზღვრავს

მოქალაქის უფლებასა

და მოვალეობას

დემოკრატია, დემოკრატიის პრინციპები

•დემოკრატიული საზოგადოება ეფუძნება

გარკვეულ პრინციპებს (თანასწორობა,

კანონის უზენაესობა, გამჭვირვალობა,

პასუხისმგებლობა, ინკლუზიურობა,

არაძალადობრივი მეთოდებით მოქმედება,

ტოლერანტობა).

დემოკრატიის დროს ადამიანის უფლებები

უმთავრესი ღირებულებაა


საკუთარი და სხვა

ადამიანების უფლება-

მოვალეობების

გაცნობიერება და დაცვა



ცხოვრებისეულ

სიტუაციებთან დაკავშირება

დასაბუთება: გაკვეთილში მოცემული წყაროების საფუძველზე მოსწავლეები აცნობიერებენ მოქალაქის უფლებებსა და მოვალეობებს და აკავშირებენ მათ დემოკრატიული

საზოგადოების პრინციპებთან.

102

ადამიანის უფლებების

თაობები

როგორ შეიძლება

საზოგადოებრივი

ინსტიტუტების

(საინიციატივო ჯგუფები,

მედია) შესაძლებლობების

გამოყენება

აქტუალური საკითხების

მოსაგვარებლად?

რატომ არის ადამიანის უფლებები

მნიშვნელოვანი ღირებულება

დემოკრატიული საზოგადოების

არსებობისათვის?

დემოკრატია, დემოკრატიის

პრინციპები

დემოკრატიის დროს

ადამიანის უფლებები უმთავრესი

ღირებულებაა;


დემოკრატიული

საზოგადოება არის

სამოქალაქო საზოგადოება

რომელიც აქტიური

მოქალაქეებისგან შედგება


საკუთარი და სხვა ადამიანების უფლება-

მოვალეობების გაცნობიერება და დაცვა



ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან

დაკავშირება


საზოგადოებისა და ქვეყნისთვის

აქტუალური პრობლემების ამოცნობა

და საკუთარი ჩართულობით მათ

გამოსწორებაზე ზრუნვა; კონფლიქტების

ა რ ა ძ ა ლ ა დ ო ბ რ ი ვ ი გ ზ ე ბ ი თ მ ო გ ვ ა რ ე ბ ა

დასაბუთება: მოსწავლეები გაკვეთილზე განიხილავენ, თუ რატომ გახდა აუცილებელი ადამიანებისათვის საკუთარ უფლებებზე ხმამაღლა საუბარი და მისi დაცვა; მსჯელობენ

უფლებების დაცვისაკენ მიმართული ქმედებების შედეგებზე იმ პერიოდისთვის და დღეს; აანალიზებენ, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ამ უფლებების დაცვას სამოქალაქო

საზოგადოების ჩამოყალიბებისთვის.

ადამიანის უფლებათა

დაცვის მექანიზმები

როგორ ფუნქციონირებენ


ინსტიტუტები და

როგორ შეიძლება მათი

შესაძლებლობების

გამოყენება აქტუალური

საკითხებისთვის?

რა უზრუნველყოფს ადამიანის

უფლებების დაცვას დემოკრატიულ

საზოგადოებაში?


•დემოკრატიული საზოგადოება ეფუძნება




არაძალადობრივი მეთოდებით მოქმედება,

ტოლერანტობა)



საკუთარი და სხვა ადამიანების




სხვადასხვა ინტერესთა

ჯგუფებთან და სახელმწიფო

უწყებებთან თანამშრომლობა

(ინფორმაციის მოპოვება,

ლობირება, ადვოკატირება,

ადვოკატირების გზით

ხელისუფლების

ანგარიშვალდებულება და

მონიტორინგი)

დასაბუთება: მოსწავლეები განიხილავენ გაკვეთილში მოცემულ ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმს, კერძოდ, სახალხო დამცელის აპარატის მოვალეობებსა და ფუნქციებს

და იმსჯელებენ, რა მნიშვნელობა აქვს დემოკრატიულ საზოგადოებაში საკუთარი და სხვისი უფლებების დაცვას; წარმართავენ ადვოკატირებას პრობლემების შესაბამისად.

103

აქტიური მოქლაქის

ნაბიჯები თავისუფლებისკენ

როგორ შეუძლიათ






რა გავლენას ახდენს მაღალი

მოქალაქეობრივი თვითშეგნება

საზოგადოებაში მიმდინარე

პროცესებზე?


• დემოკრატიული მმართველობის დროს

საზოგადოება, მოქალაქეები არა მხოლოდ

არჩევნების გზით აყალიბებენ ხელისუფლებას,

რომელიც სამ შტოდ არის დანაწილებული,

არამედ მონაწილეობენ მმართველობის

განხორციელებაში;


საკუთარი და სხვა

ადამიანების უფლება-

მოვალეობების

გაცნობიერება და დაცვა;


• დემოკრატიის დროს ადამიანის უფლებები

უმთავრესი ღირებულებაა;

• დემოკრატიული საზოგადოება ეფუძნება




არაძალადობრივი მეთოდებით მოქმედება

ტოლერანტობა).




დასაბუთება: მოსწავლეები იმსჯელებენ აქტიური მოქალაქეობრივი ქმედებების/ინიციატივების მნიშვნელობასა და როლზე დემოკრატიული, თავისუფალი საზოგადოების

ფორმირებისთვის.

სამოქალაქო საზოგადოება

და საზოგადოებრივი

ორგანიზაციები

რატომ და როგორ

იქმნება საზოგადოებრივი

ორგანიზაციები,

ინტერესთა/საინიციატივო

ჯგუფები?

რატომ და როგორ იქმნება

საზოგადოებრივი ორგანიზაციები,

ინტერესთა/საინიციატივო ჯგუფები?


• სამოქალაქო მონაწილეობის დროს




•მკაფიო მიზნების დასახვა, რესურსებისა



აუცილებელი პირობაა











დასაბუთება: მოსწავლეები იმსჯელებენ, რატომ უყალიბდებათ ადამიანებს განსხვავებული დამოკიდებულებები ერთი და იმავე ფაქტის მიმართ და როგორ განსაზღვრავს ეს

დამოკიდებულებები მათ ქმედებებს; მსჯელობენ თემში არსებულ პრობლემებზე და ქმნიან საინიციატივო ჯგუფებს ამ პრობლემების მოსაგვარებლად ადვოკატირებითა და

ლობირებით.

104

ქართული საზოგადოებრივი

ორგანიზაციების ისტორია



ორგანიზაციები და

როგორ შეიძლება მათი

შესაძლებლობების

გამოყენება


მოსაგვარებლად


საზოგადოებრივი ორგანიზაციები

და როგორ შეიძლება მათი

შესაძლებლობების გამოყენება



მდგრადი განვითარება

•ინდივიდისა და საზოგადოების

კეთილდღეობის ამაღლება შესაძლებელია

რესურსების, ბუნებრივი და კულტურული

მემკვიდრეობის მოფრთხილებით,

სამოქალაქო უსაფრთხოების წესების

მაქსიმალური დაცვით, ნარჩენების სწორი

მართვით (მეორადი გადამუშავება), ენერგიის

ალტერნატიული წყაროების გამოყენებით,

ჯანმრთელობაზე ზრუნვით








საჭიროების დანახვა;



•ინდივიდს მრავალ სოციალურ ჯგუფთან და

ინსტიტუციასთან უხდება ურთიერთობა, რაც

მის პიროვნულ განვითარებას უწყობს ხელს;

მდგრადი განვითარების

პრინციპების გააზრება და

მათ საფუძველზე მოქმედება

•საზოგადოების წევრები თანხმდებიან ქცევის

წესებსა და ღირებულებებზე





აუცილებელი პირობაა

დასაბუთება: მოსწავლეები გააანალიზებენ, როგორ შეიძლება იზრუნოს საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა და საინიციატივო ჯგუფებმა საზოგადოებრივ კეთილდღეობაზე,

რესურსების კანონზომიერ მართვასა და გარემოს ინკლუზიურობაზე.

ინფორმაციის

მნიშვნელობა და გავლენა

საზოგადოებრივ აზრზე



ინსტიტუტები (მედია)

და როგორ შეიძლება

მათი შესაძლებლობების



გამოყენება?

რა როლი აკისრია და როგორ

ფუნქციონირებს მედია აქტუალური

საკითხების მოsaგვარებlad?


•დემოკრატიული მმართველობის დროს





განხორციელებაში


•დემოკრატიული საზოგადოება არის

სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც

აქტიური მოქალაქეებისგან შედგება











დასაბუთება: მოსწავლეები გაიაზრებენ ინფორმაციის მნიშვნელობას გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში; განსაზღვრავენ, რა ფუნქციები აკისრია მედიას საზოგადოებრივი

აზრის დაცვისა და სწორი პოზიციების ფორმირების საკითხებში; როგორ ახორციელებს მედია, როგორც გამჭვირვალობის მექანიზმი, ხელისუფლების მონიტორინგს.

105

მინდა მივიღო

მონაწილეობა

გადაწყვეტილებების

მიღებაში

როგორ შემიძლია

ჩემს თემში არსებული

პრობლემების


ადგილობრივ

თვითმმართველობასთან

თანამშრომლობა?

რატომ არის მნიშვნელოვანი

სამოქალაქო მონაწილეობის

დროს სხვა ადამიანების

ინტერესების გათვალისწინება?


•ასერტულობა, ემოციებისa და ქცევების

მართვა ხელს უწყობს პიროვნებისa და

სოციუმის ჰარმონიულ ურთიერთობას

•საზოგადოების წევრები თანხმდებიან ქცევის

წესებსა და ღირებულებებზე


სამოქალაქო მონაწილეობის დროს


გათვალისწინება.


საკუთარი და სხვა ადამიანების




საზოგადოებისა და

ქვეყნისთვის აქტუალური

პრობლემების ამოცნობა და

საკუთარი ჩართულობით

მათ გამოსწორებაზე

ზრუნვა; კონფლიქტების

არაძალადობრივი გზებით

მოგვარება

დასაბუთება: მოსწავლეები გააცნობიერებენ, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უნარის, არგუმენტაციის აუცილებლობას, პიროვნების დამოკიდებულებისა და აზრის სწორად

ჩამოყალიბებისთვის; იმსჯელებენ, განსხვავებული აზრისა და შეხედულებების შემთხვევაში, როგორ warmarTon კონსტრუქციული, არაძალადობრივი მეთოდით (დებატი/

დიალოგი) მათ გარშემო, თემში, მიმდინარე პროცესები.

არჩევნები _ მოქალაქის

მოვალეობა,უფლება და

პასუხილმგებლობა








რა გზები არსებობს

დემოკრატიული

მმართველობის დროს

მოქალაქეთა მონაწილეობის

განხორციელებისათვის


•დემოკრატიული მმართველობის დროს





განხორციელებაში


•სამოქალაქო მონაწილეობის დროს


გათვალისწინება.






საკუთარი

გადაწყვეტილებების/

შეხედულებების უმთავრესი

სამართლებრივი

დოკუმენტების

(საქართველოს

კონსტიტუცია, ადამიანის

უფლებათა საყოველთაო

დეკლარაცია, ბავშვის

უფლებების კონვენცია)

საფუძველზე დასაბუთება

დასაბუთება: მოსწავლეები გააანალიზებენ და იმსჯელებენ, დემოკრატიული მმართველობის დროს, რა მექანიზმები aqvT მოქალაქეებს (პლებისციტი, რეფერენდუმი,

არჩევნები), მონაწილეობა მიიღონ მმართველობის განხორციელებაში.

106

გენდერული თანასწორობა

საქართველოს არჩევნების

ისტორიაში

რატომ უნდა იყვნენ

თემში მცხოვრები ქალები

და კაცები თანაბრად

წარმოდგენილნი

თვითმმართველობაში?

რატომ უნდა იყვნენ თემში

მცხოვრები ქალები და კაცები

თანაბრად წარმოდგენილნი

თვითმმართველობაში?


დემოკრატიული საზოგადოება არის სამოქალაქო

საზოგადოება, რომელიც აქტიური მოქალაქეებისგან

შედგება


საკუთარი

გადაწყვეტილებების/

შეხედულებების უმთავრესი

სამართლებრივი

დოკუმენტების

(საქართველოს

კონსტიტუცია, ადამიანის

უფლებათა საყოველთაო

დეკლარაცია, ბავშვის

უფლებების კონვენცია)

საფუძველზე დასაბუთება.

დასაბუთება: მოსწავლეები გააცნობიერებენ ქალთა და მამაკაცთა თანაბარი მონაწილeობის მნიშვნელობას ქვეყნის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ ცხოვრებაში.

თaნამშრომლობა



რატომ იყოფა

მუნიციპალიტეტი

წარმომადგენლობით

და აღმასრულებელ

ორგანოებად? რატომ

არის საჭირო და რა

ევალება ადგილობრივ

თვითმმართველობას?

რატომ აქვს მოსახლეობას

საკრებულოს სხდომაზე

დასწრების უფლება?

რატომ ფუნქციონირებს

მუნიციპალიტეტში

დასახლების საერთო

კრება?

რატომ იყოფა მუნიციპალიტეტი

წარმომადგენლობით და

აღმასრულებელ ორგანოებად?

რატომ არის საჭირო და

რა ევალება ადგილობრივ

თვითმმართველობას?

რატომ აქვს მოსახლეობას

საკრებულოს სხდომაზე დასწრების

უფლება?

რატომ ფუნქციონირებს

მუნიციპალიტეტში დასახლების

საერთო კრება?


•პირადი/საზოგადოებრივი საჭიროებების


საფუძველია;

•გადაწყვეტილების მიღებისას აუცილებელია

ზნეობრივი და საკანონმდებლო ნორმების



•აქტიური მოქალაქეები სხვადასხვა გზით

(სოციალური პროექტების დაგეგმვა-

განხორციელებით, მოხალისეობრივი

საქმიანობით, ადვოკატირებით,

ლობირებით) ზრუნავენ საზოგადოებრივი

პრობლემების მოგვარებაზე. ამ დროს

ისინი თანამშრომლობენ ერთმანეთთან,

საზოგადოებრივ ინსტიტუტებთან,

არასამთავრობო ორგანიზაციებთან,

სახელმწიფო სტრუქტურებთან










მონიტორინგი);

დასაბუთება: მოსწავლეები გაეცნობიან ადგილობრივი თვითმმართველობის ფუნქციებსა და მოვალეობებს, განსაზღვრავენ, როგორ უნდა განახორციელონ ადვოკატირებისა და

ლობირების პროცესები, მათ ირგვლივ თემში არსებული პრობლემების გადასაჭრელად, ადგილობრივ თვითმმართველობასთან თანამშრომლობით.


თვითმმართველობასთან?




გადასaჭრელად


თვითმმართველობასთნ


როგორ შემიძლია ჩემს თემში

არსებული პრობლემების

გადასaჭრელად ადგილობრივ







აუცილებელი პირობაა;•მოქმედებებისგან

მოსალოდნელი შედეგების წინასწარ

განსაზღვრა გვეხმარება გაუთვალისწინებელი

რისკების შემცირებაში


მოკლე და გრძელვადიანი

მიზნების დასახვა; იდეების

ჩამოყალიბება, ინიციატივის

გამოვლენა და მისი

განხორციელებისთვის

საჭირო ნაბიჯების დაგეგმვა

დასაბუთება: მოსწავლეები გააანალიზებენ პრაქტიკულ მაგალითებს და შეუსაბამებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებებს, რომლიa მიხედვითაც

განსაზღვრავენ გზებს პრობლემების გადასაჭრელად და ინიციატივების განსახორციaლებლად.

107

როგორ ვიზრუნო დღეს

ხვალინდელ დღეზე?








რატომ და როგორ უნდა ვიზრუნო

თემში ბუნებრივი გარემოს

დასაცავად?

მდგრადი განვითარება

•ინდივიდისა და საზოგადოების

კეთილდღეობის ამაღლება შესაძლებელია

რესურსების, ბუნებრივი და კულტურული

მემკვიდრეობის მოფრთხილებით,

სამოქალაქო უსაფრთხოების წესების

მაქსიმალური დაცვით, ნარჩენების სწორი

მართვით (მეორადი გადამუშავება), ენერგიის

ალტერნატიული წყაროების გამოყენებით,

ჯანმრთელობაზე ზრუნვით;

•გარემოზე ზრუნვა ერთი შეხედვით

უმნიშვნელო მოქმედებებით იწყება (მაგ.,

ნაგვის ძირს დაყრაze xelis aReba,

პოლიეთილენის პარკზე უარის თქმა)


მდგრადი განვითარების

პრინციპების გააზრება და

მათ საფუძველზე მოქმედება


ცხოვრებისეულ და

საგანგებო (ბუნებრივი და

ტექნოგენური მიზეზებით

გამოწვეულ) ვითარებაში

უსაფრთხოების წესების

დაცვით მოქმედება

დასაბუთება: მოსწავლეები გაიაზრებენ მდგრადი განვითარების პრინციპებს, დააკავშირებენ ერთმანეთს მდგრადი განვითარების მიზნებსა და მათ გარშემო არსებულ

სოციალურ, ეკონომიკურ და ეკოლოგიურ პრობლემებს, დასახავენ გადაჭრის გზებს.

ეკონომიკა და


სარგებელი








როგორ უნდა მართო და დაგეგმო

რესურსები ინდივიდისა და

საზოგადოების კეთილდღეობის

ასამაღლებლად?


•მოქმედებებისგან მოსალოდნელი

შედეგების წინასწარ განსაზღვრა გვეხმარება

გაუთვალისწინებელი რისკების შემცირებაში;


მომავალი პროფესიის

შერჩევისთვის საკუთარი

შესაძლებლობების,

მოთხოვნილებებისა და

საჭიროებების გააზრება


ასაკის შესაბამისი ფინანსური

უნარ-ჩვევების (მაგ., პირადი

ფინანსების დაგეგმვა

და პასუხისმგებლობით

განკარგვა) გამოვლენა

დასაბუთება: მოსწავლეები მასალაზე დაყრდნობით შეძლებენ გააანალიზონ ის კრიტერიუმები, რომელიც დაეხმარებათ შეაფასონ თემში არსებული ეკონომიკური გარემო და

დაგეგმონ, როგორ შეიძლება ამაღლდეს, სოციალური და ეკონომიკური კეთილდღეობა, რესურსების მიზნობრივი გამოყენებით; გააანალიზონ საკუთარი შესაძლებლობები და

დაგეგმონ სავარაუდო პროფესია.

108

მოქალაქეობა - მე-8 კლასი - დამხმარე სახელმძღვანელო_

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?