Etnobotánica indígena de los bosques de Chile - Revista Chilena ...
Etnobotánica indígena de los bosques de Chile - Revista Chilena ...
Etnobotánica indígena de los bosques de Chile - Revista Chilena ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ETNOBOT ANICA DE LOS BOSQUES DE CHILE 257<br />
TABLA 6<br />
Ejemp<strong>los</strong> <strong>de</strong> nombres mapuches múltiples <strong>de</strong> especies <strong>de</strong> la flora chilena<br />
Nombre científico Nombres <strong>indígena</strong>s múltiples<br />
Muitiple names of <strong>Chile</strong>an species<br />
Amomyrtus luma Luma (árbol); Caucháhue (fruto comestible)<br />
Aristotelia chilensis Clon, Queldón (árbol); Maqui, Maki, Maque (fruto comestible)<br />
Durvillaea antarctica Collófi, Collófe (planta); Huílte, Ulte, Ulti (estipe comestible); Lunfo, Lemfü (raíz)<br />
Greigia sphacelata Kaí (mata); Nüyü, Nayü (frutos comestibles)<br />
Lapageria rosea Kolkópiu (mata); Kopiwe, Copihue, Kopiu, Copíu (fruto); Kodkella (flor)<br />
Lardizabala biternata Nüpu-foki (la mata); Kówell, cóguil (el fruto)<br />
Nothofagus obliqua Coyán, Koyam (árbol); Pelliñ, Pellín (el corazón duro <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra); Walle, Hualle (robles<br />
nuevos<br />
nentu o Maquientu (maquial, <strong>de</strong> maqui<br />
kelon), Üñüntu (murtal, <strong>de</strong> üñü = murta),<br />
Troméntu (totoral, <strong>de</strong> trome = totora), Hualléntu<br />
(robledal, <strong>de</strong> hualle = roble nuevo);<br />
Poéntu (<strong>de</strong> poe = chupalla). Algunos ejemp<strong>los</strong><br />
<strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s fisionómicas son: Wayunentu<br />
(espinal, <strong>de</strong> espina = wayun), Retronentu<br />
(matorral, <strong>de</strong> retron = arbusto).<br />
También <strong>los</strong> nombres <strong>de</strong> las plantas se<br />
usan como referentes para la orientación espacial,<br />
relacionados a otros aspectos <strong>de</strong> la<br />
naturaleza, como se <strong>de</strong>spren<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> numerosos<br />
casos <strong>de</strong> nombres <strong>de</strong> lugares geográficos<br />
relacionados con plantas (fitotopónimos).<br />
Este es por ejemplo el caso <strong>de</strong><br />
Fitzroya cupressoi<strong>de</strong>s, Lahual, Cu<strong>de</strong>, Huiñol,<br />
aludido en <strong>los</strong> topónimos Codihue, Cudico,<br />
Cudimahuida, Chanlahual, Hueño-<br />
Hueño, Pampalahual; o <strong>de</strong> Nothofagus<br />
obliqua, pellín, coyam, hualle, en <strong>los</strong> topónimos<br />
Coyampulli, Hualli, Millacoya, Quilacoya;<br />
o <strong>de</strong> Nohofagus dombeyi, coihue, en<br />
<strong>los</strong> topónimos Pichicoihueco, Futacoihueco,<br />
Huenocoihue, Pichicoihue, Pucocoihue, Tocoihue,<br />
Yacoihue (Ramírez 1995). También<br />
en la lista <strong>de</strong> apellidos aborígenes chilotes<br />
(patronímicos) recopilada por Ulloa (1992)<br />
hay múltiples relaciones con plantas, como<br />
por ejemplo <strong>de</strong>l coyam, en <strong>los</strong> apellidos Calbucoy,<br />
Huentecoy, Huichacoy, Maricoy, Millacoy,<br />
Quelincoy y Remolcoy.<br />
SISTEMAS DE CLASIFICACION<br />
En la Fig. 2 se muestra el esquema <strong>de</strong> la<br />
clasificación etnocientífica que emerge <strong>de</strong>l<br />
análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong> nombres mapuches <strong>de</strong> plantas.<br />
Por un lado se observa en la Fig. 2 que<br />
las propieda<strong>de</strong>s específicas <strong>de</strong> una planta<br />
(morfología, hábito, hábitat, uso, etc.) pue<strong>de</strong>n<br />
ser utilizadas directamente en la construcción<br />
<strong>de</strong>l nombre propio <strong>de</strong> una planta<br />
(nombres simples), repitiéndose frecuentemente<br />
la palabra para intensificar el significado<br />
o para indicar pluralidad o sociabilidad<br />
(aumentativos). Por otro lado se<br />
observa también en la Fig. 2 que las plantas<br />
pue<strong>de</strong>n ser clasificadas <strong>de</strong> acuerdo a<br />
distintos criterios que implican una concepción<br />
explícita <strong>de</strong> jerarquías. Distintas clases<br />
<strong>de</strong> etnocategorías genéricas (primer nivel<br />
<strong>de</strong> jerarquía) son construidas sobre la base<br />
<strong>de</strong>l contraste <strong>de</strong> distintas clases <strong>de</strong> atributos<br />
(morfológicos, ecológicos, analógicos,<br />
taxonómicos y utilitarios) y las agrupacio-