07.05.2013 Views

Etnobotánica indígena de los bosques de Chile - Revista Chilena ...

Etnobotánica indígena de los bosques de Chile - Revista Chilena ...

Etnobotánica indígena de los bosques de Chile - Revista Chilena ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ETNOBOT ANICA DE LOS BOSQUES DE CHILE 257<br />

TABLA 6<br />

Ejemp<strong>los</strong> <strong>de</strong> nombres mapuches múltiples <strong>de</strong> especies <strong>de</strong> la flora chilena<br />

Nombre científico Nombres <strong>indígena</strong>s múltiples<br />

Muitiple names of <strong>Chile</strong>an species<br />

Amomyrtus luma Luma (árbol); Caucháhue (fruto comestible)<br />

Aristotelia chilensis Clon, Queldón (árbol); Maqui, Maki, Maque (fruto comestible)<br />

Durvillaea antarctica Collófi, Collófe (planta); Huílte, Ulte, Ulti (estipe comestible); Lunfo, Lemfü (raíz)<br />

Greigia sphacelata Kaí (mata); Nüyü, Nayü (frutos comestibles)<br />

Lapageria rosea Kolkópiu (mata); Kopiwe, Copihue, Kopiu, Copíu (fruto); Kodkella (flor)<br />

Lardizabala biternata Nüpu-foki (la mata); Kówell, cóguil (el fruto)<br />

Nothofagus obliqua Coyán, Koyam (árbol); Pelliñ, Pellín (el corazón duro <strong>de</strong> la ma<strong>de</strong>ra); Walle, Hualle (robles<br />

nuevos<br />

nentu o Maquientu (maquial, <strong>de</strong> maqui<br />

kelon), Üñüntu (murtal, <strong>de</strong> üñü = murta),<br />

Troméntu (totoral, <strong>de</strong> trome = totora), Hualléntu<br />

(robledal, <strong>de</strong> hualle = roble nuevo);<br />

Poéntu (<strong>de</strong> poe = chupalla). Algunos ejemp<strong>los</strong><br />

<strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s fisionómicas son: Wayunentu<br />

(espinal, <strong>de</strong> espina = wayun), Retronentu<br />

(matorral, <strong>de</strong> retron = arbusto).<br />

También <strong>los</strong> nombres <strong>de</strong> las plantas se<br />

usan como referentes para la orientación espacial,<br />

relacionados a otros aspectos <strong>de</strong> la<br />

naturaleza, como se <strong>de</strong>spren<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> numerosos<br />

casos <strong>de</strong> nombres <strong>de</strong> lugares geográficos<br />

relacionados con plantas (fitotopónimos).<br />

Este es por ejemplo el caso <strong>de</strong><br />

Fitzroya cupressoi<strong>de</strong>s, Lahual, Cu<strong>de</strong>, Huiñol,<br />

aludido en <strong>los</strong> topónimos Codihue, Cudico,<br />

Cudimahuida, Chanlahual, Hueño-<br />

Hueño, Pampalahual; o <strong>de</strong> Nothofagus<br />

obliqua, pellín, coyam, hualle, en <strong>los</strong> topónimos<br />

Coyampulli, Hualli, Millacoya, Quilacoya;<br />

o <strong>de</strong> Nohofagus dombeyi, coihue, en<br />

<strong>los</strong> topónimos Pichicoihueco, Futacoihueco,<br />

Huenocoihue, Pichicoihue, Pucocoihue, Tocoihue,<br />

Yacoihue (Ramírez 1995). También<br />

en la lista <strong>de</strong> apellidos aborígenes chilotes<br />

(patronímicos) recopilada por Ulloa (1992)<br />

hay múltiples relaciones con plantas, como<br />

por ejemplo <strong>de</strong>l coyam, en <strong>los</strong> apellidos Calbucoy,<br />

Huentecoy, Huichacoy, Maricoy, Millacoy,<br />

Quelincoy y Remolcoy.<br />

SISTEMAS DE CLASIFICACION<br />

En la Fig. 2 se muestra el esquema <strong>de</strong> la<br />

clasificación etnocientífica que emerge <strong>de</strong>l<br />

análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong> nombres mapuches <strong>de</strong> plantas.<br />

Por un lado se observa en la Fig. 2 que<br />

las propieda<strong>de</strong>s específicas <strong>de</strong> una planta<br />

(morfología, hábito, hábitat, uso, etc.) pue<strong>de</strong>n<br />

ser utilizadas directamente en la construcción<br />

<strong>de</strong>l nombre propio <strong>de</strong> una planta<br />

(nombres simples), repitiéndose frecuentemente<br />

la palabra para intensificar el significado<br />

o para indicar pluralidad o sociabilidad<br />

(aumentativos). Por otro lado se<br />

observa también en la Fig. 2 que las plantas<br />

pue<strong>de</strong>n ser clasificadas <strong>de</strong> acuerdo a<br />

distintos criterios que implican una concepción<br />

explícita <strong>de</strong> jerarquías. Distintas clases<br />

<strong>de</strong> etnocategorías genéricas (primer nivel<br />

<strong>de</strong> jerarquía) son construidas sobre la base<br />

<strong>de</strong>l contraste <strong>de</strong> distintas clases <strong>de</strong> atributos<br />

(morfológicos, ecológicos, analógicos,<br />

taxonómicos y utilitarios) y las agrupacio-

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!