08.05.2013 Views

1 “limpieza de sangre” ¿racismo en la edad moderna? - Tiempos ...

1 “limpieza de sangre” ¿racismo en la edad moderna? - Tiempos ...

1 “limpieza de sangre” ¿racismo en la edad moderna? - Tiempos ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

TIEMPOS MODERNOS 9 (2003-04) ISSN: 1139-6237<br />

“Limpieza <strong>de</strong> Sangre” ¿Racismo <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>edad</strong> mo<strong>de</strong>rna? M. S. HERING TORRES<br />

manera indiscriminada a todos los neófitos –<strong>en</strong>tre otros a los árabes bautizados<br />

(moriscos)– sin prestarle <strong>la</strong> más mínima at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> haberles reprochado<br />

también a ellos <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Jesús.<br />

Otros apartes reve<strong>la</strong>n una c<strong>la</strong>ra fusión <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong> aquel <strong>en</strong>tonces<br />

acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones corporales y aquel<strong>la</strong> doctrina teológica. No so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te una<br />

gota <strong>de</strong> “sangre judía” <strong>en</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>as <strong>de</strong> una persona implica su “impureza”, sino<br />

también cualquier contacto con <strong>la</strong> leche <strong>de</strong> una nodriza judía o conversa ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />

capacidad <strong>de</strong> manchar a un “cristiano viejo”.<br />

“En muchos pa<strong>la</strong>cios <strong>de</strong> reyes y <strong>de</strong> príncipes <strong>la</strong>s nodrizas que amamantan a los<br />

hijos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser cristianas viejas, pues no sería recom<strong>en</strong>dable que los hijos <strong>de</strong> <strong>la</strong> nobleza<br />

fues<strong>en</strong> alim<strong>en</strong>tados por mujeres portadoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> infamia judía, ya que su leche al t<strong>en</strong>er<br />

orig<strong>en</strong> impuro solo pue<strong>de</strong> provocar inclinaciones perversas [...]” 47<br />

Esta cita permite apreciar, hasta qué punto los teólogos se afianzaban <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

teoría <strong>de</strong> Gal<strong>en</strong>o sobre <strong>la</strong> m<strong>en</strong>struación y <strong>la</strong> leche materna. La sangre que alim<strong>en</strong>ta al<br />

feto <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l útero se convierte tras el nacimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> leche <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer, y por<br />

tanto es posible concebir<strong>la</strong> como transmisor <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong> tacha. Afirmaciones como<br />

ésta fueron incluidas por autorida<strong>de</strong>s como Isidoro <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Alta Edad<br />

Media. 48 Aunque <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> patología humoral p<strong>la</strong>nteada por Gal<strong>en</strong>o no se<br />

manifiesta explícitam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> este pasaje; sin embargo, otros teólogos, que<br />

consi<strong>de</strong>raban <strong>la</strong> “impureza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sangre”</strong> como una <strong>en</strong>ferm<strong>edad</strong>, no dudaron <strong>en</strong><br />

integrar aquel<strong>la</strong>s teorías médicas sin abandonar <strong>la</strong> perspectiva teológica. En <strong>la</strong> obra<br />

<strong>de</strong>l teólogo Castejón y Fonseca <strong>de</strong>l año 1645 se refleja esta t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia argum<strong>en</strong>tativa:<br />

“Ay <strong>en</strong> lo natural achaques contagiosos, i estos no se haz<strong>en</strong> dueños <strong>de</strong> todo el<br />

cuerpo humano; este ti<strong>en</strong>e un carbuno <strong>en</strong> una mano, el otro <strong>en</strong> un brazo, i aquel <strong>en</strong> una<br />

pierna, i para <strong>la</strong>stimar el coraçon, i quitarle <strong>la</strong> vida, tanto basta, como si el carbunco<br />

ocupara todo el cuerpo. Las inclinaciones proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> los humores: estos recivimos <strong>de</strong><br />

nuestro asc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong> qualquiera po<strong>de</strong>mos recibir este v<strong>en</strong><strong>en</strong>o.” 49<br />

En los pasajes pres<strong>en</strong>tados <strong>la</strong> argum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los teólogos no se<br />

fundam<strong>en</strong>ta exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> aspectos religiosos o culturales; ellos recurr<strong>en</strong><br />

igualm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> patología humoral <strong>de</strong> Gal<strong>en</strong>o para darle c<strong>la</strong>ridad y sust<strong>en</strong>to a sus<br />

afirmaciones. El antijudaísmo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edad Mo<strong>de</strong>rna, basado únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> conceptos<br />

teológicos, fue <strong>de</strong> este modo complem<strong>en</strong>tado por <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido aristotélico.<br />

Esto obviam<strong>en</strong>te no nos permite hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> un racismo ci<strong>en</strong>tífico, <strong>de</strong> antisemitismo o<br />

antisemitismo racial tal como se dio <strong>en</strong> <strong>la</strong> Era Contemporánea. Los tratados sobre <strong>la</strong><br />

<strong>“limpieza</strong> <strong>de</strong> <strong>sangre”</strong> se articu<strong>la</strong>n mediante <strong>la</strong> racionalización y apropiación <strong>de</strong><br />

formas <strong>de</strong> argum<strong>en</strong>tación no-teológicas, sin necesidad <strong>de</strong> alcanzar un ci<strong>en</strong>tificismo.<br />

Esto no hubiese sido tolerado por <strong>la</strong> Inquisición. Es así como el discurso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>“limpieza</strong>” se consolida como un “mecanismo racional” con fundam<strong>en</strong>to teológico.<br />

47 TORREJONCILLO, C<strong>en</strong>tine<strong>la</strong>, p. 214. Citado por YERUSHALMI, Rassischer Antisemitismus (Esta cita<br />

no se pudo constatar <strong>en</strong> <strong>la</strong> edición consultada y por tanto se optó por traducir<strong>la</strong> al español como lo cita<br />

Yerushalmi).<br />

48 “Lac vim nominis a colore trahit, quod sit albus liquor: leukós <strong>en</strong>im Graece album dicunt: cuius<br />

natura ex sanguine commutatur. Nam post partum si quid sanguinis nondum fuerit uteri nutrim<strong>en</strong>to<br />

consumptum, naturali meatu fluit in mammas, et earum virtute albesc<strong>en</strong>s <strong>la</strong>ctis accipit qualitatem.”<br />

Isidor, Etymologiarum, XI, 1, 77.<br />

49 “Ay <strong>en</strong> lo natural achaques contagiosos, i estos no se haz<strong>en</strong> dueños <strong>de</strong> todo el cuerpo humano; este<br />

ti<strong>en</strong>e un carbuno <strong>en</strong> una mano, el otro <strong>en</strong> un brazo, i aquel <strong>en</strong> una pierna, i para <strong>la</strong>stimar el coraçon, i<br />

quitarle <strong>la</strong> vida, tanto basta, como si el carbunco ocupara todo el cuerpo. Las inclinaciones proce<strong>de</strong>n<br />

<strong>de</strong> los humores: estos recivimos <strong>de</strong> nuestro asc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong> qualquiera po<strong>de</strong>mos recibireste v<strong>en</strong><strong>en</strong>o”<br />

DE CASTEJÓN FONSECA, D.: Primacía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Iglesia <strong>de</strong> Toledo. Vol. 1-2. Madrid 1645; véase<br />

Vol. 2, fol. 1030.<br />

14

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!