1 “limpieza de sangre” ¿racismo en la edad moderna? - Tiempos ...
1 “limpieza de sangre” ¿racismo en la edad moderna? - Tiempos ...
1 “limpieza de sangre” ¿racismo en la edad moderna? - Tiempos ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
TIEMPOS MODERNOS 9 (2003-04) ISSN: 1139-6237<br />
“Limpieza <strong>de</strong> Sangre” ¿Racismo <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>edad</strong> mo<strong>de</strong>rna? M. S. HERING TORRES<br />
La investigación sobre <strong>la</strong> ju<strong>de</strong>ofobia parte <strong>de</strong>l supuesto <strong>de</strong> que el odio contra<br />
los judíos <strong>en</strong> <strong>la</strong> antigü<strong>edad</strong> era <strong>de</strong> carácter pagano, surgi<strong>en</strong>do así un antijudaísmo<br />
medieval <strong>de</strong> carácter cristiano-teológico, para finalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sembocar <strong>en</strong> un<br />
antisemitismo secu<strong>la</strong>rizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Era Contemporánea. 31 La ci<strong>en</strong>cia sobre el racismo<br />
afirma que <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> “raza” adquiere un nuevo significado <strong>en</strong> los años cercanos a<br />
1800. En <strong>la</strong> Edad Mo<strong>de</strong>rna, por el contrario, el término “raza” no era más que una<br />
alusión a un orig<strong>en</strong> colectivo, es <strong>de</strong>cir a una historia común. A su vez, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Era Contemporánea, el término “raza” expresa una “categoría<br />
biológica humana”, <strong>de</strong> tal manera que <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia pret<strong>en</strong>día atribuirle a cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
“razas” rasgos biológicos particu<strong>la</strong>res. 32<br />
Para respon<strong>de</strong>r al interrogante sobre el significado racista utilizado <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>“limpieza</strong> <strong>de</strong> <strong>sangre”</strong>, se <strong>de</strong>be realizar una investigación empírica sobre el tercero <strong>de</strong><br />
los ejes temáticos <strong>de</strong>l triángulo <strong>de</strong>l racismo: el <strong>de</strong> <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia. De esta manera, es<br />
posible compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> naturaleza teológica o ci<strong>en</strong>tífica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>“limpieza</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>sangre”</strong><br />
y según los resultados obt<strong>en</strong>idos, es factible asignarle periodicidad <strong>en</strong> el transcurrir<br />
histórico.<br />
Acor<strong>de</strong> al discernimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este método investigativo, se <strong>de</strong>be<br />
necesariam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionar con algunos elem<strong>en</strong>tos correctivos, dado que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
investigación histórica un teorema anacrónico –<strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> un tipo i<strong>de</strong>al<br />
weberiano (I<strong>de</strong>altypus)–, no siempre está <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> captar los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os <strong>de</strong>l<br />
pasado. Por esta razón se hará una aproximación al significado <strong>de</strong>l término <strong>de</strong> “raza”,<br />
mediante los sigui<strong>en</strong>tes cuestionami<strong>en</strong>tos: ¿Cuál función <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación t<strong>en</strong>ía ésta<br />
categoría? y más allá, se indagará <strong>en</strong> dirección inversa cómo el testimonio<br />
terminológico construyó realida<strong>de</strong>s; es <strong>de</strong>cir: ¿Cómo se inv<strong>en</strong>tó <strong>la</strong> realidad dándole<br />
significado (Sinngebung) a un concepto? y <strong>de</strong> qué manera se argum<strong>en</strong>tó y justificó<br />
este proce<strong>de</strong>r?<br />
5.1. “RAZA” Y “LIMPIEZA”<br />
María Rosa Lida, comprobó <strong>en</strong> 1947 que el término “raza” se utilizó por<br />
primera vez <strong>en</strong> los territorios <strong>de</strong> hab<strong>la</strong> hispana, <strong>en</strong> <strong>la</strong> obra “Corvacho” escrita por el<br />
Arcipreste Alfonso Martínez <strong>de</strong> Toledo y publicada <strong>en</strong> el año 1438. 33<br />
“[...] toma dos fijos, uno <strong>de</strong> un <strong>la</strong>brador, otro <strong>de</strong> un cavallero: crí<strong>en</strong>se <strong>en</strong> una<br />
montaña so mando e disciplina <strong>de</strong> un marido e muger. Verás cómo el fijo <strong>de</strong>l <strong>la</strong>brador<br />
todavía se agradará <strong>de</strong> cosas <strong>de</strong> al<strong>de</strong>a, como arar, cavar e traher leña con bestias; e el<br />
fijo <strong>de</strong>l cavallero non se cura salvo <strong>de</strong> andar corri<strong>en</strong>do a cavallo e traer armas e dar<br />
cuchil<strong>la</strong>das e andar arreado. Esto procura naturaleza; asy lo verás <strong>de</strong> cada día <strong>en</strong> los<br />
logares do byvieres, que el bu<strong>en</strong>o e <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a rraça todavía rretrae dó vi<strong>en</strong>e, e el<br />
<strong>de</strong>sav<strong>en</strong>turado, <strong>de</strong> vil rraça e linaje, por gran<strong>de</strong> que sea e mucho que t<strong>en</strong>ga, nunca<br />
rretraerá synón a <strong>la</strong> vileza don<strong>de</strong> <strong>de</strong>sci<strong>en</strong><strong>de</strong> [...]”. 34<br />
En este pasaje se evi<strong>de</strong>ncia que el término “raza” no pret<strong>en</strong>día nada más que<br />
ser una manifestación <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia, es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> linaje. El autor utiliza <strong>en</strong> principio<br />
31<br />
ARENDT, H.: Elem<strong>en</strong>te und Ursprünge totaler Herrschaft. Münch<strong>en</strong> 1986, p. 19.<br />
32<br />
MILES, R.: Rassismus: Einführung in die Geschichte und Theorie eines Begriffs. Hamburg 1991, p.<br />
43. Véase también SCHMALE, W.: “Die Konstruktion <strong>de</strong>s Homo Europaeus/The Making of Homo<br />
Europaeus”. En: GERVEREAU, L. (ed.): Comparare. Comparative European History Review 1. Seeing<br />
Others.Questioning Europe. 2001, pp. 165-185, especielm<strong>en</strong>te p. 167-176.<br />
33<br />
LIDA, M. R.: “Un <strong>de</strong>cir más <strong>de</strong> Francisco Imperial”. En: Nueva Revista <strong>de</strong> Filología Hispánica.<br />
1947, pp. 175-177.<br />
34 2<br />
MARTÍNEZ DE TOLEDO, A.: Corvacho, o reprobación <strong>de</strong>l amor mundano. Barcelona 1971,<br />
[Original: 1438] Cap. 18, p. 59-60.<br />
9