08.05.2013 Views

El latín y el español en los diccionarios de los siglos XVI y XVII - RUC

El latín y el español en los diccionarios de los siglos XVI y XVII - RUC

El latín y el español en los diccionarios de los siglos XVI y XVII - RUC

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>El</strong> <strong>latín</strong> y <strong>el</strong> <strong>español</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> dicionarios <strong>de</strong> <strong>los</strong> sig<strong>los</strong> <strong>XVI</strong> y <strong>XVI</strong>I 67<br />

<strong>El</strong> material paremiológico conservado <strong>en</strong> <strong>el</strong> Dictionario <strong>de</strong> vocab<strong>los</strong> cast<strong>el</strong>lanos es<br />

<strong>de</strong> una gran riqueza, constituy<strong>en</strong>do una parte importante d<strong>el</strong> caudal léxico recogido por<br />

Sánchez <strong>de</strong> la Ballesta. Su obra, por tanto, será preced<strong>en</strong>te <strong>de</strong> posteriores repertorios<br />

paremiológicos, tal es <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong> Vocabulario <strong>de</strong> refranes y frases proverbiales <strong>de</strong> Gonzalo<br />

Correas y, <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida, d<strong>el</strong> "Alphabeto Tercero, que conti<strong>en</strong>e la Razón y Declaración<br />

<strong>de</strong> algunos Refranes y Fórmulas Cast<strong>el</strong>lanas, que dic<strong>en</strong> Hispanismos" d<strong>el</strong> Diccionario<br />

etimológico <strong>de</strong> Francisco d<strong>el</strong> Rosal.<br />

Diez años más tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> 1597 18 , Bartolomé Bravo publica <strong>en</strong> Zaragoza <strong>el</strong> THESAU­<br />

RUS VERBORUM AC PHRASIUM AD ORATIONEM EX HISPANA LATINAM EFFICIENDAM & LOCUPLETANDAM.<br />

<strong>El</strong> Thesaurus es un diccionario <strong>español</strong>-<strong>latín</strong> y, al igual que <strong>el</strong> Dictionario <strong>de</strong> vocab<strong>los</strong> cast<strong>el</strong>lanos,<br />

la obra <strong>de</strong> Bravo da cabida, aunque <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida, a numerosas formas pluriverbales<br />

lexicalizadas, que sirv<strong>en</strong>, <strong>en</strong> la mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> casos, para contextualizar la voz<br />

<strong>de</strong> la <strong>en</strong>trada. Son frecu<strong>en</strong>tes también las citas <strong>de</strong> autores clásicos, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Cicerón,<br />

lo que unido a una errónea catalogación <strong>de</strong> las ediciones 19 ha hecho que tradicionalm<strong>en</strong>te<br />

se consi<strong>de</strong>re como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> este repertorio <strong>de</strong> Bravo <strong>el</strong> voluminoso Thesaurus<br />

<strong>de</strong> Mario Nizzoli. Sin embargo, <strong>el</strong> Thesaurus <strong>de</strong> Bravo guarda mayores similitu<strong>de</strong>s<br />

con una <strong>de</strong> las obras más importantes <strong>de</strong> la lexicografía <strong>español</strong>a, <strong>el</strong> Vocabulario <strong>español</strong>-latino<br />

<strong>de</strong> <strong>El</strong>io Antonio <strong>de</strong> NebrÜa. La confrontación <strong>de</strong> <strong>los</strong> tres repertorios así parece<br />

indicarlo (vid. ANTONIA M.A MEDINA GUERRA, 1994b, pp. 346-357).<br />

Es probable que la influ<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> lexicógrafo sevillano llegase, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> casu <strong>de</strong><br />

Alonso Sánchez <strong>de</strong> la Ballesta, <strong>de</strong> manera indirecta a través d<strong>el</strong> Dictionarium <strong>de</strong> Ambrogio<br />

Calepino, d<strong>el</strong> que Bartolomé Bravo quizás tomó las contadas citas que <strong>de</strong> <strong>los</strong> autores<br />

latinos se hallan <strong>en</strong> <strong>el</strong> Thesaurus. Sea como sea, lo que parece obvio es que <strong>el</strong>jesuita<br />

<strong>español</strong>, a difer<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> autor d<strong>el</strong> Dictionario <strong>de</strong> vocab<strong>los</strong> cast<strong>el</strong>lanos aplicados a<br />

la propiedad latina, es <strong>de</strong>udor <strong>de</strong> la corri<strong>en</strong>te lexicográfica iniciada por <strong>el</strong> andaluz un siglo<br />

antes, pues <strong>en</strong> <strong>el</strong> Thesaurus las informaciones d<strong>el</strong> artículo, al igual que <strong>en</strong> <strong>el</strong> Vocabulario<br />

nebris<strong>en</strong>se, su<strong>el</strong><strong>en</strong> reducirse a <strong>los</strong> equival<strong>en</strong>tes latinos.<br />

18 La primera edición d<strong>el</strong> Thesaurus es. según JULIO CEJADOR y FRAUCA (1972. p. 366). MAURIZIO FABBRI<br />

(1979. n.O 1582. p. 165) Y ANTONIO PALAU y DULCET (1949. n.O 34617. p. 385). <strong>en</strong>tre otros. la impresa <strong>en</strong><br />

Pamplona <strong>en</strong> 1590; sin embargo. ANTONIO PÉREZ GOYENA afirma que "[...] ni <strong>los</strong> bibliógrafosjesuitas ni <strong>los</strong> navarros<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> noticias <strong>de</strong> semejante impresión" (1947. p. 213).<br />

La primera edición <strong>de</strong> la que me consta que se conserva algún ejemplar es la val<strong>en</strong>ciana <strong>de</strong> 1606 (LIS­<br />

BOA. Biblioteca Nacional. L. 4262 V.- PARfs. Biblioteca Nacional. X. 2679). Pero. ajuzgar por la aprobación<br />

<strong>de</strong> la edición <strong>de</strong> Palma <strong>de</strong> 1607 ("Rec<strong>en</strong>svi The (aurum uerboru[m] ac phra (¡um auctore Barptolema:o Brauo<br />

eSocietate no (tra. quarta hac editione recognitu[m]. notatum acc<strong>en</strong>tibus. auctu[m] paroemiis. locupletatu[m]<br />

(ynonymis. atq[ue] aliis phra (¡bus. In quibus nihil off<strong>en</strong>di nonpium. Et mirum e (t. pari quaternionum numero<br />

quidquam accre (cere potui ((e: pra: (ertim cum Typographus. ad tertia[m] Val<strong>en</strong>tia: editionem. chartae<br />

propterea nihil adjung<strong>en</strong>du[m] putarit [...]"). <strong>el</strong> Thesaurus <strong>de</strong>bió conocer al m<strong>en</strong>os dos ediciones más con<br />

anterioridad a la <strong>de</strong> 1606: Zaragoza. 1597 y Salamanca. 1599.<br />

19 MARCELlNO MENÉNDEZ y PELAYO cita. <strong>en</strong>tre las ediciones d<strong>el</strong> Thesaurus. dos ediciones d<strong>el</strong> Comp<strong>en</strong>dium<br />

(Valladolid. 1627 [n.o CCCLXX<strong>XVI</strong>] yAlcalá <strong>de</strong> H<strong>en</strong>ares. 1672 [n.o CCCXCI]). a las que <strong>de</strong>be referirse cuando<br />

afirma que <strong>en</strong> algunas ediciones d<strong>el</strong> Thesaurus se <strong>de</strong>clara que es un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> la obra <strong>de</strong> Nizzoli (1902. p.<br />

366).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!