08.05.2013 Views

Los diarios de prácticas: una estrategia de reflexión en la formación ...

Los diarios de prácticas: una estrategia de reflexión en la formación ...

Los diarios de prácticas: una estrategia de reflexión en la formación ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

CHACÓN CORZO, MARÍA AUXILIADORA / CHACÓN CONTRERAS, AZAEL EDUARDO: LOS DIARIOS DE PRÁCTICA: UNA ESTRATEGIA DE REFLEXIÓN...<br />

A C C I Ó N P E D A G Ó G I C A, Nº 15 / Enero - Dicembre, 2006 - pp. 120-127<br />

1. Introducción<br />

La <strong>formación</strong> doc<strong>en</strong>te es un campo explorado y<br />

estudiado ampliam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> diversas perspectivas.<br />

<strong>Los</strong> retos y exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> mejora son cada vez mayores.<br />

De modo que el análisis sobre el tema y <strong>la</strong>s<br />

propuestas sobre <strong>la</strong> <strong>formación</strong> <strong>de</strong>l profesorado son<br />

inagotables. Este estudio trata <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>formación</strong> doc<strong>en</strong>te,<br />

específicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> práctica <strong>de</strong><br />

<strong>estrategia</strong>s que facilit<strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias<br />

reflexivas y críticas <strong>en</strong> los futuros profesores.<br />

La motivación inicial para empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r esta investigación<br />

fue <strong>la</strong> interacción con los estudiantes cursantes<br />

<strong>de</strong>l último semestre <strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera <strong>de</strong> Educación<br />

Básica Integral (CEBI) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong><br />

<strong>Los</strong> An<strong>de</strong>s Táchira, qui<strong>en</strong>es manifestaban sus inquietu<strong>de</strong>s<br />

y afirmaban poseer escasas compet<strong>en</strong>cias<br />

para ejercer como practicantes <strong>en</strong> el contexto<br />

esco<strong>la</strong>r con <strong>la</strong>s funciones y responsabilida<strong>de</strong>s que<br />

implica <strong>la</strong> profesión. Esta situación <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>na<br />

ansieda<strong>de</strong>s, miedos y, alg<strong>una</strong>s veces, escasa capacidad<br />

<strong>de</strong> respuesta <strong>de</strong> los estudiantes ante los ev<strong>en</strong>tos<br />

suscitados <strong>en</strong> los ámbitos esco<strong>la</strong>res, lo cual ha<br />

obligado a los formadores a implicarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> revisión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> literatura re<strong>la</strong>cionada con el f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o,<br />

<strong>en</strong>contrándose estudios como los <strong>de</strong>: Ross (1989),<br />

De Vic<strong>en</strong>te, Moral y Pérez (1993), Zeichner y Liston<br />

(1999), Molina (2003) Lee (2005), que seña<strong>la</strong>n <strong>una</strong><br />

serie <strong>de</strong> situaciones y elem<strong>en</strong>tos que <strong>en</strong>torpec<strong>en</strong> el<br />

mejor <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> los estudiantes <strong>en</strong> período <strong>de</strong><br />

<strong>prácticas</strong>.<br />

Específicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el contexto <strong>de</strong> investigación,<br />

los estudios <strong>de</strong> Sayago (2002) y Chacón (2004),<br />

reportaron <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> los estudiantes practicantes<br />

<strong>de</strong> CEBI sobre el trayecto <strong>de</strong> <strong>formación</strong> y su contribución<br />

al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad reflexiva y crítica<br />

sobre <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. Entre los principales hal<strong>la</strong>zgos<br />

figuran <strong>la</strong> sobrevaloración <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>prácticas</strong> para apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> profesión y los temores<br />

e incertidumbre sobre su <strong>de</strong>sempeño como practicantes,<br />

aún cuando son apoyados por un doc<strong>en</strong>te<br />

asesor y los tutores.<br />

Asimismo, se <strong>en</strong>contró que prevalece el distanciami<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong>tre teoría - práctica, es <strong>de</strong>cir, se antepone<br />

<strong>la</strong> teoría <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias<br />

formativas que contribuyan a fortalecer dicha vincu<strong>la</strong>ción,<br />

y a su vez, coadyuv<strong>en</strong> con <strong>la</strong> construcción<br />

<strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to sobre <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>l futuro profesor.<br />

Con estas premisas y <strong>la</strong> motivación <strong>de</strong> incor-<br />

E S T U D I O S Y R E F L E X I O N E S<br />

porar cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> asignatura <strong>de</strong> Pasantías, última<br />

asignatura <strong>de</strong>l eje <strong>de</strong> <strong>prácticas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Carrera, se inició<br />

esta investigación <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual se introduc<strong>en</strong> los<br />

<strong>diarios</strong> como <strong>estrategia</strong> para <strong>la</strong> <strong>reflexión</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />

<strong>Los</strong> objetivos p<strong>la</strong>nteados fueron:<br />

1. Estimu<strong>la</strong>r el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias reflexivas<br />

y críticas <strong>en</strong> los futuros doc<strong>en</strong>tes mediante<br />

<strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un diario sobre sus <strong>prácticas</strong>.<br />

2. Valorar <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cialidad <strong>de</strong>l diario como instrum<strong>en</strong>to<br />

impulsor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias reflexivas y<br />

críticas <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong> Pasantías.<br />

En tal s<strong>en</strong>tido, pue<strong>de</strong> seña<strong>la</strong>rse que <strong>la</strong>s int<strong>en</strong>ciones<br />

fueron un refer<strong>en</strong>te para <strong>de</strong>cidir el carácter cualitativo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación, <strong>la</strong> cual facilita <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión<br />

e interpretación <strong>de</strong>l f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>en</strong> cuanto<br />

se aspira a promover <strong>la</strong> <strong>reflexión</strong> sobre <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />

De ahí que, el diario se constituye <strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> recolección <strong>de</strong> in<strong>formación</strong> para indagar<br />

su pot<strong>en</strong>cialidad como <strong>una</strong> <strong>estrategia</strong> <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

reflexiva.<br />

2. Fundam<strong>en</strong>tos teóricos <strong>de</strong>l estudio<br />

La complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>formación</strong> exige profundizar<br />

<strong>en</strong> diversas teorías que analizan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> diversos<br />

ángulos <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong> los profesores. Así t<strong>en</strong>emos<br />

que los actuales <strong>en</strong>foques sobre <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y<br />

el apr<strong>en</strong>dizaje seña<strong>la</strong>n a <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza como actividad<br />

crítica (Carr y Kemis, 1988; Carr, 1996; <strong>en</strong>tre<br />

otros) y <strong>la</strong>s <strong>prácticas</strong> <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza como contexto<br />

<strong>de</strong> <strong>formación</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>una</strong> perspectiva crítica e<br />

investigativa. De este modo, se asume a <strong>la</strong>s <strong>prácticas</strong><br />

doc<strong>en</strong>tes como espacios formativos po<strong>de</strong>rosos<br />

<strong>de</strong>l ser, saber y saber hacer <strong>de</strong>l futuro doc<strong>en</strong>te.<br />

De acuerdo con Zabalza (2002) <strong>la</strong>s <strong>prácticas</strong> son<br />

«un compon<strong>en</strong>te trasversal <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>formación</strong> que <strong>de</strong>be<br />

afectar y verse afectado por todas <strong>la</strong>s materias <strong>de</strong>l<br />

p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudio». (p. 174). En esta misma línea, el<br />

autor afirma que <strong>de</strong>sligar el practicum <strong>de</strong> éstas significa<br />

<strong>de</strong>snaturalizar y per<strong>de</strong>r el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos,<br />

metodologías y refer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> el proceso<br />

formativo.<br />

Por otra parte, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva sociocrítica,<br />

se privilegia el crecimi<strong>en</strong>to y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los futuros<br />

doc<strong>en</strong>tes. Así, se justifica <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

curiosidad, el interés por apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r que implica el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias para observar, <strong>de</strong>scribir,<br />

confrontar y transformar <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor doc<strong>en</strong>te. Se<br />

121

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!