Efecto de la altura y edad de corte en la producción de ... - INIA
Efecto de la altura y edad de corte en la producción de ... - INIA
Efecto de la altura y edad de corte en la producción de ... - INIA
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Recibido: 15/01/09 Aceptado: 02/11/09<br />
457<br />
Zootecnia Trop., 27(4): 457-464. 2009<br />
<strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>altura</strong> y <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>producción</strong> <strong>de</strong> materia seca<br />
y proteína bruta <strong>de</strong> Cratylia arg<strong>en</strong>tea (Desvaux) O. Kuntze bajo<br />
condiciones <strong>de</strong>l pie<strong>de</strong>monte barinés, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong><br />
María Lugo-Soto 1* , Emerson`n Vibert 2 , María Betancourt 3 , Ignacio González 3 y Ana Orozco 4<br />
1Instituto Nacional <strong>de</strong> Investigaciones Agríco<strong>la</strong>s (<strong>INIA</strong>), Ciudad Bolivia, estado Barinas, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>. * Correo<br />
electrónico: mlugo@inia.gob.ve.<br />
2Instituto Universitario Experim<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Tecnología y Agricultura “Simón Bolívar”. Ciudad Bolivia, estado Barinas,<br />
V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />
3 <strong>INIA</strong> - Zulia, Maracaibo, estado Zulia, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />
4 <strong>INIA</strong>. - Portuguesa. Araure, estado Portuguesa, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />
RESUMEN<br />
Con el objetivo <strong>de</strong> evaluar el efecto <strong>de</strong> dos <strong>altura</strong>s y tres eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>de</strong> Cratylia arg<strong>en</strong>tea (Desvaux.) O. Kuntze<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>producción</strong> <strong>de</strong> biomasa y proteína bruta, se realizó un <strong>en</strong>sayo <strong>en</strong> <strong>la</strong> finca Mata <strong>de</strong> Junco, municipio Pedraza,<br />
estado Barinas. Se utilizó un diseño completam<strong>en</strong>te aleatorizado con un arreglo factorial 2 x 3. Evaluandose <strong>la</strong>s<br />
variables: materia seca (MS g p<strong>la</strong>nta-1 ), número <strong>de</strong> rebrotes (NR), longitud <strong>de</strong>l rebrote (LR), número <strong>de</strong> hojas<br />
por rebrote (NHR) y proteína bruta (PB). Encontrándose efecto significativo (P
Vol. 27(4) ZOOTECNIA TROPICAL 2009<br />
INTRODUCCIÓN<br />
La utilización <strong>de</strong> árboles y arbustos forrajeros han<br />
sido reconocidos como uno <strong>de</strong> los medios más eficaces<br />
para mejorar tanto <strong>la</strong> oferta como <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> forrajes<br />
<strong>en</strong> los pequeños sistemas gana<strong>de</strong>ros; especialm<strong>en</strong>te<br />
durante <strong>la</strong> época <strong>de</strong> sequía. Su r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> forraje<br />
es superior a <strong>la</strong>s leguminosas herbáceas, toleran<br />
mejor el mal manejo, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> rebrotar y<br />
ofrecer forraje <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad. Estas características<br />
nutricionales y <strong>de</strong> <strong>producción</strong>, hac<strong>en</strong> <strong>de</strong> estas<br />
especies una alternativa forrajera para los sistemas <strong>de</strong><br />
<strong>producción</strong> animal, y su inclusión significa un punto<br />
<strong>de</strong> partida <strong>en</strong> el reto <strong>de</strong> <strong>la</strong> gana<strong>de</strong>ría tropical mo<strong>de</strong>rna.<br />
Las leguminosas forrajeras <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tar algunas<br />
características <strong>de</strong>seables, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s que <strong>de</strong>stacan rápido<br />
crecimi<strong>en</strong>to, esto para po<strong>de</strong>r ser sometidas al <strong>corte</strong> o<br />
al ramoneo <strong>de</strong> <strong>la</strong> biomasa aérea a fin <strong>de</strong> proporcionar<br />
parte <strong>de</strong>l alim<strong>en</strong>to para los animales <strong>en</strong> los sistemas<br />
agrosilvopastoriles, razón por <strong>la</strong> cual, un a<strong>de</strong>cuado<br />
conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su manejo es fundam<strong>en</strong>tal para<br />
lograr mayores niveles y estabilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>producción</strong><br />
<strong>de</strong> su biomasa (Hernán<strong>de</strong>z y Hernán<strong>de</strong>z, 2005).<br />
En los trópicos exist<strong>en</strong> numerosas leguminosas<br />
<strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s se <strong>de</strong>staca Cratylia arg<strong>en</strong>tea. Esta especie<br />
es un arbusto nativo <strong>de</strong>l Amazonas, <strong>de</strong> <strong>la</strong> parte c<strong>en</strong>tral<br />
<strong>de</strong> Brasil y <strong>de</strong> áreas <strong>de</strong> Perú, Bolivia y Noroeste <strong>de</strong><br />
Arg<strong>en</strong>tina, ha mostrado bu<strong>en</strong>a adaptación a un amplio<br />
rango <strong>de</strong> climas y suelos, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> suelos<br />
<strong>de</strong> los or<strong>de</strong>nes ultisol y oxisol, ácidos, pobres y con<br />
alto cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> aluminio. Sin embargo, el mayor<br />
vigor <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas, se ha observado<br />
<strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> trópico húmedo, con suelos <strong>de</strong><br />
fertilidad media a alta (Argel y Lascano, 1998), bajo<br />
458<br />
<strong>la</strong>s cuales, produc<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>os r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> forraje<br />
bajo <strong>corte</strong>, <strong>de</strong>bido a su sistema radical vigoroso. Esta<br />
leguminosa alcanza <strong>altura</strong>s <strong>de</strong> 1,5 a 3,0 m y crece <strong>en</strong><br />
forma <strong>de</strong> lianas volubles, <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta se ramifica <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> base <strong>de</strong>l tallo y se han <strong>en</strong>contrado hasta 11 ramas <strong>en</strong><br />
p<strong>la</strong>ntas adultas (Maass, 1995). Conti<strong>en</strong>e un alto valor<br />
<strong>de</strong> proteína bruta (PB; 13 -23%), <strong>la</strong> digestibilidad in<br />
vitro <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia seca (DIVMS) varía <strong>en</strong>tre 40 –<br />
55% (Lascano et al., 2005).<br />
Consi<strong>de</strong>rando los atributos m<strong>en</strong>cionados y el<br />
pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie <strong>en</strong> el pie<strong>de</strong>monte<br />
Barines, el objetivo <strong>de</strong> este trabajo fue evaluar <strong>la</strong><br />
<strong>producción</strong> <strong>de</strong> biomasa y PB <strong>de</strong> Cratylia arg<strong>en</strong>tea<br />
(<strong>de</strong>sv.) O. Kuntze, bajo difer<strong>en</strong>tes <strong>altura</strong>s (AC) y<br />
eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>corte</strong> (EC), para <strong>de</strong>terminar alternativas<br />
<strong>de</strong> manejo agronómico <strong>de</strong> esta importante especie<br />
forrajera.<br />
MATERIALES Y MÉTODOS<br />
Ubicación <strong>de</strong>l <strong>en</strong>sayo<br />
Cuadro 1. Variables climáticas durante el período experim<strong>en</strong>tal.<br />
Año Mes<br />
Precipitación<br />
(mm)<br />
El <strong>en</strong>sayo se realizó <strong>en</strong> <strong>la</strong> finca Mata <strong>de</strong> Junco<br />
ubicada <strong>en</strong> el municipio Pedraza, estado Barinas,<br />
V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s coor<strong>de</strong>nadas UTM E: 329.968 N:<br />
920.637, a una <strong>altura</strong> <strong>de</strong> 173 m.s.n.m. La zona está<br />
c<strong>la</strong>sificada <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un bosque húmedo tropical con<br />
una precipitación, temperatura y hum<strong>edad</strong> re<strong>la</strong>tiva<br />
anual <strong>de</strong> 1963,1; 26,75 ºC y 66,67%, (<strong>INIA</strong>-Barinas,<br />
2006). El suelo es <strong>de</strong> textura franco-ar<strong>en</strong>oso con pH<br />
4,30 con valores <strong>de</strong> fósforo (P), potasio (K), calcio (Ca)<br />
y MO <strong>de</strong> 2,17; 20 y 80 ppm y 1,09 %, respectivam<strong>en</strong>te.<br />
En el Cuadro 1 se muestran algunos indicadores<br />
climáticos durante el período experim<strong>en</strong>tal.<br />
Temperatura media<br />
(ºC)<br />
Hum<strong>edad</strong> re<strong>la</strong>tiva<br />
(%)<br />
Octubre 331,2 ± 19,4 27,2 ± 0,8 65,0 ± 7,0<br />
2006 Noviembre 169,9 ± 17,1 27,1 ± 0,8 66,1 ± 7,0<br />
Diciembre 13,3 ± 1,2 26,5 ± 0,7 71,0 ± 0,8<br />
2007 Enero 3,5 ± 12,3 26,3 ± 1,0 85,0 ± 2,0<br />
Fu<strong>en</strong>te: <strong>INIA</strong>-Barinas.
Lugo, et al. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>altura</strong> y <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>producción</strong> <strong>de</strong> materia seca...<br />
Diseño experim<strong>en</strong>tal<br />
Se utilizó un diseño experim<strong>en</strong>tal completam<strong>en</strong>te<br />
aleatorizado <strong>en</strong> arreglo <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to factorial 2 x 3<br />
con 3 repeticiones. Se evaluaron los factores: AC con<br />
2 niveles 50 cm, 70 cm, EC con 3 niveles: 30, 60 y 90<br />
d, originándose 6 tratami<strong>en</strong>tos.<br />
Manejo <strong>de</strong>l experim<strong>en</strong>to<br />
Para <strong>la</strong> siembra se utilizó semil<strong>la</strong> botánica, <strong>la</strong><br />
cual fue proporcionada por el <strong>INIA</strong>-Anzoátegui. Las<br />
p<strong>la</strong>ntas se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron bajo condiciones <strong>de</strong> vivero,<br />
<strong>en</strong> bolsas <strong>de</strong> polietil<strong>en</strong>o <strong>de</strong> 2 kg, con un sustrato<br />
<strong>de</strong> 70% <strong>de</strong> tierra negra y 30% <strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a <strong>de</strong> río. Se<br />
colocaron 2 semil<strong>la</strong>s por bolsa, posteriorm<strong>en</strong>te se<br />
realizó un <strong>en</strong>tresaque a <strong>la</strong>s 4 semanas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />
germinada y <strong>de</strong>jandose <strong>la</strong> plántu<strong>la</strong> <strong>de</strong> mayor vigor; <strong>la</strong>s<br />
p<strong>la</strong>ntas permanecieron <strong>en</strong> vivero durante 12 semanas.<br />
El transp<strong>la</strong>nte se realizó a finales <strong>de</strong>l mes<br />
<strong>de</strong> noviembre 2005, <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas se sembraron<br />
directam<strong>en</strong>te sin preparación <strong>de</strong>l suelo a inició <strong>de</strong>l<br />
período seco, <strong>de</strong>bido a esta situación se regaron<br />
diariam<strong>en</strong>te hasta el inicio <strong>de</strong>l próximo período <strong>de</strong><br />
lluvia. El área total fue <strong>de</strong> 482 m 2 , conformada por<br />
3 parce<strong>la</strong>s o repeticiones <strong>de</strong> 100,8 m 2 cada una y con<br />
una separación <strong>en</strong>tre parce<strong>la</strong>s <strong>de</strong> 5 m. Las p<strong>la</strong>ntas se<br />
sembraron a una distancia <strong>de</strong> 1,4 x 1,4 conformadas<br />
por 5 hileras <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas para un total <strong>de</strong> 55 p<strong>la</strong>ntas por<br />
parce<strong>la</strong> y una <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> 5.102 p<strong>la</strong>ntas ha -1 . Todas<br />
<strong>la</strong>s parce<strong>la</strong>s se fertilizaron con 22 kg/ha P, 41,5 kg K.<br />
En mayo 2006, cuando <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas alcanzaron 1 m <strong>de</strong><br />
<strong>altura</strong> se les realizó un <strong>corte</strong> <strong>de</strong> uniformización a 50<br />
cm <strong>de</strong>l suelo que según Franco (2006), el propósito es<br />
estimu<strong>la</strong>r el rebrote y evitar que <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta adquiriese<br />
hábito trepador. 5<br />
En octubre <strong>de</strong> 2006 se inició el <strong>en</strong>sayo,<br />
seleccionandose 24 p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 3 hileras c<strong>en</strong>trales,<br />
<strong>de</strong>jando <strong>de</strong> bordura dos hilos, así como <strong>la</strong> primera y<br />
<strong>la</strong> última p<strong>la</strong>nta. Ejecutandose los <strong>corte</strong>s a 50 y 70<br />
cm <strong>de</strong> <strong>altura</strong> y <strong>la</strong> cosecha <strong>de</strong>l fol<strong>la</strong>je se efectuó 30 d<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> aplicado los tratami<strong>en</strong>tos, se cosecharon<br />
4 p<strong>la</strong>ntas para cada uno <strong>de</strong> los tratami<strong>en</strong>tos,<br />
realizandose 2 cosechas para los 30 d y una para 60 y<br />
90 d respectivam<strong>en</strong>te.<br />
El material cosechado incluyó hojas con pecíolos<br />
y partes ver<strong>de</strong>s <strong>de</strong> tallos que constituye <strong>la</strong> porción<br />
5 Horacio Luis Franco. CIAT, 2006. Comunicación Personal<br />
459<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta que los animales consum<strong>en</strong> durante el<br />
pastoreo. Evaluandose <strong>la</strong>s variables: Producción <strong>de</strong><br />
materia seca (MS) por p<strong>la</strong>nta, según AOAC (1990).<br />
El Número <strong>de</strong> rebrotes (NR): todos aquellos que<br />
emergieron <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l <strong>corte</strong>. Longitud <strong>de</strong>l rebrote<br />
(LR): se tomó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />
rebrote hasta el ápice. Número <strong>de</strong> hojas por rebrote<br />
(NHR): todas <strong>la</strong>s hojas totalm<strong>en</strong>te abiertas pres<strong>en</strong>tes<br />
<strong>en</strong> el rebrote y proteína bruta (PB): <strong>la</strong> muestra fue<br />
<strong>en</strong>viada al Laboratorio <strong>de</strong> Suelo y P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> <strong>INIA</strong>-<br />
Guárico para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> PB.<br />
Análisis estadístico<br />
Los datos obt<strong>en</strong>idos se les realizó un análisis<br />
<strong>de</strong> varianza y se empleó el programa estadístico<br />
Infostat® (2004). Para <strong>la</strong> comparación <strong>de</strong> medias <strong>de</strong><br />
tratami<strong>en</strong>tos se utilizó <strong>la</strong> prueba <strong>de</strong> Tukey a un nivel<br />
<strong>de</strong> significancia <strong>de</strong> 5%.<br />
RESULTADOS Y DISCUSION<br />
Producción <strong>de</strong> materia seca (MS)<br />
La <strong>producción</strong> <strong>de</strong> MS <strong>de</strong> Cratylia arg<strong>en</strong>tea se<br />
increm<strong>en</strong>to (P
Vol. 27(4) ZOOTECNIA TROPICAL 2009<br />
Cuadro 2. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>altura</strong> y <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>producción</strong><br />
<strong>de</strong> materia seca (g p<strong>la</strong>nta -1 ) <strong>de</strong> Cratylia arg<strong>en</strong>tea.<br />
Altura <strong>de</strong> Corte<br />
(cm)<br />
Por su parte, Santana y Medina (2005) obtuvieron<br />
para <strong>la</strong> época <strong>de</strong> sequía (febrero) que no fue objetivo<br />
<strong>de</strong>l trabajo promedios <strong>de</strong> 2,4, 2,02 y 10,8 g MS p<strong>la</strong>nta -1<br />
para 45, 60 y 90 d.<br />
Al respecto Stür et al. (1994) m<strong>en</strong>cionan que los<br />
árboles durante <strong>la</strong>s primeras semanas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l<br />
<strong>corte</strong>, <strong>en</strong>tran <strong>en</strong> una etapa <strong>de</strong> l<strong>en</strong>ta recuperación<br />
(<strong>producción</strong>), causada principalm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> limitada<br />
cantidad <strong>de</strong> carbohidratos, hasta que <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta logra<br />
t<strong>en</strong>er rebrotes con hojas nuevas, capaces <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong><br />
sufici<strong>en</strong>te fotosíntesis como para ayudar a <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta a<br />
una etapa <strong>de</strong> rápida recuperación y <strong>producción</strong>.<br />
Son muchos los factores que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>producción</strong> <strong>de</strong> biomasa, <strong>en</strong>tre ellos t<strong>en</strong>emos: <strong>la</strong><br />
fertilidad <strong>de</strong>l suelo, <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> siembra, <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>nta al primer <strong>corte</strong> (Argel y Lascano, 1998), AC,<br />
frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>corte</strong> y época <strong>de</strong>l año (Stür et al., 1994).<br />
En esta investigación los resultados pudieran estar<br />
influ<strong>en</strong>ciados por el período <strong>de</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
cultivo, El<strong>la</strong> et al. (1991) seña<strong>la</strong>n un efecto positivo<br />
<strong>de</strong> un <strong>la</strong>rgo período <strong>de</strong> establecimi<strong>en</strong>to y que este fue<br />
más pronunciado para leuca<strong>en</strong>a y G. sepium que para<br />
C. calothyrsus. Indican también que los árboles viejos<br />
rindieron más que los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> el primer <strong>corte</strong> y el<br />
increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su crecimi<strong>en</strong>to estuvo re<strong>la</strong>cionado con<br />
<strong>la</strong>s mayores reservas <strong>de</strong> carbohidratos <strong>en</strong> su tronco<br />
y presumiblem<strong>en</strong>te con su profuso sistema radical.<br />
Otro factor pudo haber sido <strong>la</strong> época <strong>de</strong>l año, ya<br />
que el trabajo se realizó a inicio <strong>de</strong>l período seco,<br />
Stür et al. (1994) resalta que los <strong>corte</strong>s al inicio o<br />
durante los períodos secos pue<strong>de</strong>n provocar un<br />
agotami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reservas, y por lo tanto, el<br />
crecimi<strong>en</strong>to, así como el reemp<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> reservas, se<br />
Edad <strong>de</strong> Corte (días)<br />
30 60 90<br />
50 30,58 99,83 100,75<br />
70 28,33 71,67 113,75<br />
Promedio 29,46 b+ 85,75 a 107,25 a<br />
Error estándar <strong>de</strong> <strong>la</strong> media: 8,50<br />
+ Medias con letras difer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> una misma fi<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tan<br />
difer<strong>en</strong>cias significativas (P
Lugo, et al. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>altura</strong> y <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>producción</strong> <strong>de</strong> materia seca...<br />
<strong>en</strong>tre 9,3 y 13,1 <strong>en</strong> una <strong>producción</strong> acumu<strong>la</strong>da y con<br />
Lobo y Acuña (2001) con valores <strong>de</strong> 13, 3 y 14,6 y<br />
superiores a los <strong>de</strong> Rodríguez y Guevara (2002),<br />
qui<strong>en</strong>es registraron rangos para el período seco <strong>en</strong>tre<br />
4,0 a 5,3 NR/p<strong>la</strong>nta.<br />
Por otra parte, Lascano et al. (2005) seña<strong>la</strong>n que C.<br />
arg<strong>en</strong>tea ti<strong>en</strong>e una elevada capacidad <strong>de</strong> rebrote bajo<br />
condiciones <strong>de</strong> <strong>corte</strong>, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> época lluviosa como<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> mínima precipitación, se han <strong>en</strong>contrado<br />
hasta 11 ramas <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ntas adultas (Maass, 1995).<br />
Al respecto Enrique et al. (2003) acota que los<br />
tallos basales (rebrotes), es una característica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>nta, que pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er importancia <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto<br />
<strong>de</strong> vista <strong>de</strong> superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma ya que el<br />
crecimi<strong>en</strong>to y r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> biomasa no <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
un solo tallo, sino <strong>de</strong>l número total <strong>de</strong> tallos por p<strong>la</strong>nta;<br />
prácticam<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse este atributo como<br />
un tipo <strong>de</strong> amacol<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta.<br />
En <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te investigación, se <strong>en</strong>contró una<br />
disminución <strong>de</strong> los rebrotes con <strong>la</strong> <strong>edad</strong> <strong>de</strong>l cultivo,<br />
valores que difier<strong>en</strong> <strong>de</strong> Enrique et al, (2003), Lobo<br />
y Acuña (2001) y Santana y Medina (2005), qui<strong>en</strong>es<br />
a mayor EC, obtuvieron mayor NR. También se<br />
<strong>en</strong>contró una corre<strong>la</strong>ción positiva baja <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> MS<br />
y NR (r=0,29) mi<strong>en</strong>tras que Rodríguez y Guevara<br />
(2002) <strong>en</strong>contraron una corre<strong>la</strong>ción positiva alta<br />
<strong>en</strong>tre <strong>producción</strong> <strong>de</strong> MS foliar y NR (r=0,84). Estos<br />
resultados pudiera estar re<strong>la</strong>cionado con el hecho que<br />
el material donado por el <strong>INIA</strong>-Anzoátegui fue un<br />
pool <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s accesiones que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el banco<br />
461<br />
<strong>de</strong> germop<strong>la</strong>sma, don<strong>de</strong> están mezc<strong>la</strong>das accesiones<br />
como <strong>la</strong> CIAT 18673, <strong>la</strong> cual se ubicó según<br />
(Rodríguez y Guevara, 2002) <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>de</strong> mayor<br />
NR emitidos <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l <strong>corte</strong> y fue <strong>la</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or<br />
<strong>producción</strong> <strong>de</strong> MS; así como <strong>la</strong> CIAT 18667, que tuvo<br />
<strong>la</strong> mayor <strong>producción</strong> <strong>de</strong> MS y <strong>la</strong> m<strong>en</strong>or emisión <strong>de</strong><br />
rebrotes.<br />
Longitud <strong>de</strong>l rebrote<br />
En el Cuadro 4, se pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong> rebrotes<br />
<strong>de</strong> Cratylia. Según el análisis <strong>de</strong> varianza se <strong>de</strong>tectó<br />
difer<strong>en</strong>cias significativas (P
Vol. 27(4) ZOOTECNIA TROPICAL 2009<br />
Cuadro 4. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>altura</strong> y <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong> rebrote<br />
<strong>de</strong> Cratylia arg<strong>en</strong>tea.<br />
Altura <strong>de</strong> Corte<br />
(cm)<br />
factor EC, observándose un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l número<br />
<strong>de</strong> hojas con <strong>la</strong> <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta. El mejor resultado<br />
se obtuvo a los 90 d con 10,42. Aunque son escasos<br />
los trabajos que refier<strong>en</strong> información <strong>de</strong> esta variable,<br />
Enríquez et al. (2003) al evaluar 3 <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
siembra (6.666, 10.000 y 20.000 p<strong>la</strong>ntas ha -1 ) y 3<br />
eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>corte</strong> (60, 90 y 120) d <strong>en</strong> el sur <strong>de</strong> Veracruz,<br />
México, estimaron que el mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> hoja<br />
fue a m<strong>en</strong>or <strong>edad</strong> y m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>nsidad.<br />
Proteína bruta (PB)<br />
Según el análisis <strong>de</strong> varianza se <strong>en</strong>contró<br />
difer<strong>en</strong>cias (P
Lugo, et al. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>altura</strong> y <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>producción</strong> <strong>de</strong> materia seca...<br />
Cuadro 5. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>altura</strong> y <strong>edad</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> hojas por<br />
rebrote <strong>de</strong> Cratylia arg<strong>en</strong>tea.<br />
Altura <strong>de</strong> Corte<br />
(cm)<br />
463<br />
Edad <strong>de</strong> Corte<br />
(días)<br />
30 60 90<br />
50 3,50 7,25 9,92<br />
70 3,42 7,08 10,92<br />
Promedio 3,46 c+ 7,17 b 10,42 a<br />
Error estándar <strong>de</strong> <strong>la</strong> media: 0,51<br />
+ Medias con letras difer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> una misma fi<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tan difer<strong>en</strong>cias<br />
significativas (P
Vol. 27(4) ZOOTECNIA TROPICAL 2009<br />
Francisco, A., L. Simón y M. Soca. 1998. <strong>Efecto</strong><br />
<strong>de</strong> tres <strong>altura</strong>s <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
biomasa <strong>de</strong> Leuca<strong>en</strong>a leucocepha<strong>la</strong> cv. CNIA-<br />
250. Pastos y Forrajes., 21:337-343<br />
Gómez, M.E y E. Murgueitio. 1991. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>altura</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> sobre <strong>la</strong> <strong>producción</strong> <strong>de</strong> biomasa<br />
<strong>de</strong> nace<strong>de</strong>ro (Trichantera gigantea). Livest. Res.<br />
Rural Dev., 3(3): http://www.cipav.org.co<br />
Gómez, M., E. Murgueitío, H. Molina, H. Molina, E.<br />
Molina y J. Molina. 1997. Mataratón (Gliricidia<br />
sepium). In: Gómez, M., L. Rodríguez, E.<br />
Murgueitio, C. Ríos, M. Rosales, C. Molina, C.<br />
Molina, E. Molina y J. Molina (Eds.) Árboles y<br />
arbustos forrajeros utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación<br />
animal como fu<strong>en</strong>te proteica. Fundación CIPAV,<br />
Cali, Colombia. pp 13-67.<br />
Hernán<strong>de</strong>z, M e I. Hernán<strong>de</strong>z. 2005. Utilización<br />
<strong>de</strong> arbóreas como abono ver<strong>de</strong> y manejo <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong>foliación <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> <strong>corte</strong> y acarreo<br />
In: Leonel Simón Guelmes (Editor). El<br />
silvopastoreo un nuevo concepto <strong>de</strong> pastizal.<br />
Editorial Universitaria, Guatema<strong>la</strong>. pp 109-130.<br />
Infostat. 2004. Infostat Versión 2004 Grupo Infostat,<br />
FCA. Universidad Nacional <strong>de</strong> Córdoba,<br />
Arg<strong>en</strong>tina.<br />
Instituto Nacional <strong>de</strong> Investigaciones Agríco<strong>la</strong>s. 2006.<br />
C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Investigaciones Agríco<strong>la</strong>s<br />
<strong>de</strong>l Estado Barinas. Estación Metereológica <strong>de</strong>l<br />
Campo Experim<strong>en</strong>tal Ciudad Bolivia.<br />
Lascano, C., A. Rincón., C. P<strong>la</strong>zas., P. Avi<strong>la</strong>., G. Bu<strong>en</strong>o<br />
y P. Argel. 2005. Cultivar Veranera (Cratylia<br />
arg<strong>en</strong>tea (Delvaux) o Kuntze). Leguminosa<br />
arbustiva <strong>de</strong> usos múltiples para zonas con<br />
períodos prolongados <strong>de</strong> sequía <strong>en</strong> Colombia.<br />
Corporación Colombiana <strong>de</strong> Investigación.<br />
C<strong>en</strong>tro Internacional <strong>de</strong> Agricultura Tropical.<br />
Colombia. 24 p.<br />
Lobo, M y V. Acuña. 2001. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>edad</strong> <strong>de</strong><br />
rebrote y <strong>la</strong> <strong>altura</strong> <strong>de</strong> <strong>corte</strong> sobre <strong>la</strong> <strong>producción</strong><br />
<strong>de</strong> Cratylia arg<strong>en</strong>tea <strong>en</strong> el trópico subhúmedo <strong>de</strong><br />
Costa Rica. In: Holmann, F y Lascano, C (eds).<br />
Sistemas <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tación con leguminosas para<br />
int<strong>en</strong>sificar fincas lecheras: C<strong>en</strong>tro Internacional<br />
<strong>de</strong> Agricultura Tropical, Consorcio Tropileche<br />
e International Livestock Research Institute.<br />
Colombia. pp 35-38.<br />
464<br />
Maass, B.L. 1995. Evaluación agronómica <strong>de</strong> Cratylia<br />
arg<strong>en</strong>tea (Desv.) O. Kuntze <strong>en</strong> Colombia. In:<br />
Pizarro, E.A. y Coradin, L. (Eds.). Pot<strong>en</strong>cial<br />
<strong>de</strong> Cratylia como leguminosa forrajera.<br />
EMBRAPA, C<strong>en</strong>arg<strong>en</strong>, CPAC y CIAT,<br />
Memorias <strong>de</strong>l taller sobre Cratylia, 19-20 Julio<br />
1995, Brasilia, Brasil. pp. 62-74.<br />
M<strong>en</strong>doza-Castillo, M., G. S Tzec-Sima y F. Solorio-<br />
Sánchez. 2000. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />
rebrote sobre <strong>la</strong> <strong>producción</strong> y calidad <strong>de</strong>l fol<strong>la</strong>je<br />
<strong>de</strong>l árbol “Ramón” (Brosimum alicastrum<br />
Swartz).Livest. Res. Rural Dev., 12(4): http://<br />
www.cipav.org.co/lrrdlrrd12/4/m<strong>en</strong>d124.htm<br />
Noda, Y., G. Martín., R. Machado., D. E. García y M.<br />
G. Medina G. 2007. <strong>Efecto</strong> <strong>de</strong> dos frecu<strong>en</strong>cias<br />
y <strong>altura</strong>s <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>producción</strong> <strong>de</strong> biomasa<br />
<strong>de</strong> morera (Morus alba Linn.). Zootecnia Trop.,<br />
25(4): 261-268.<br />
Rodríguez, I y E. Guevara. 2002. Producción<br />
<strong>de</strong> materia seca y valor nutritivo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
leguminosa arbustiva Cratylia arg<strong>en</strong>tea <strong>en</strong><br />
el sur <strong>de</strong>l estado Anzoátegui, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />
Revista Ci<strong>en</strong>tífica LUZ-FCV. XII.<br />
Suplem<strong>en</strong>to 2:589-594.<br />
Sánchez, A., González Cano, J y Faria-Mármol, J.<br />
2007. Evolución comparada <strong>de</strong> <strong>la</strong> composición<br />
química con <strong>la</strong> <strong>edad</strong> al <strong>corte</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s especies<br />
Leuca<strong>en</strong>a leucocepha<strong>la</strong> y L. tricho<strong>de</strong>s.<br />
Zootecnia Trop., 25(3): 233-236.<br />
Santana, M. O y M. Medina S. 2005. Producción <strong>de</strong><br />
materia seca y calidad forrajera <strong>de</strong> Cratylia<br />
arg<strong>en</strong>tea (<strong>de</strong>sv) O. Kuntze bajo tres <strong>altura</strong>s y<br />
eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>corte</strong> <strong>en</strong> bosque húmedo tropical.<br />
Livest. Res. for Rural Dev., 17(10): http://www.<br />
cipav.org.co/lrrd/lrrd17/10/sant17116.htm<br />
Stür, W.W., HM. Shelton and R.C. Gutteridge.<br />
1994. Defoliation Managem<strong>en</strong>t of Forage Tree<br />
Legumes. En Gutteridge R.C and Shelton<br />
H.M (Eds). Forage Tree Legumes in Tropical<br />
Agriculture. CAB International, UK.