10.05.2013 Views

La representación de las minorías y los pueblos indígenas en el ...

La representación de las minorías y los pueblos indígenas en el ...

La representación de las minorías y los pueblos indígenas en el ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes:<br />

<strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

VISIÓN GENERAL<br />

<strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

Dr. Oleh Protsyk


2<br />

ANALYSIS OF DATA<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes:<br />

<strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

VISIÓN Heading GENERAL here<br />

<strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

Dr. Oleh Protsyk<br />

Copyright<br />

© UIP y PNUD 2010<br />

Todos <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos reservados<br />

Impreso <strong>en</strong> México<br />

ISBN: 978-92-9142-464-1<br />

Pue<strong>de</strong> solicitarse <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> reproducir esta obra, <strong>en</strong> su totalidad o <strong>en</strong> parte, dirigiéndose<br />

a la UIP o al PNUD. Los Parlam<strong>en</strong>tos, <strong>los</strong> Estados Miembros y sus instituciones públicas<br />

pue<strong>de</strong>n reproducir esta obra sin necesidad <strong>de</strong> solicitarlo; sin embargo, <strong>de</strong>berán comunicarlo<br />

a la UIP y/o <strong>el</strong> PNUD, y m<strong>en</strong>cionar a la UIP <strong>en</strong> la reproducción.<br />

Publicado por UIP y PNUD<br />

Unión Interparlam<strong>en</strong>taria<br />

5 chemin du Pommier<br />

1218 Le Grand Saconnex<br />

Ginebra<br />

Suiza<br />

T<strong>el</strong>éfono: +41 22 919 4150<br />

Fax: +41 22 919 4160<br />

Correo-e: postbox@mail.ipu.org<br />

www.ipu.org<br />

Diseño y maquetación: Julian Knott (www.julianknott.com)<br />

Rick Jones (rick@studioexile.com)<br />

Descargo <strong>de</strong> responsabilidad<br />

Programa <strong>de</strong> <strong>las</strong> Naciones Unidas<br />

para <strong>el</strong> Desarrollo<br />

Grupo <strong>de</strong> Gobernabilidad Democrática<br />

Dirección <strong>de</strong> Políticas <strong>de</strong> Desarrollo<br />

304 East 45th Street, 10th Floor<br />

Nueva York, NY 10017 EE.UU.<br />

T<strong>el</strong>éfono: +1 (212) 906-5000<br />

Fax: +1 (212) 906-5001<br />

www.undp.org/governance<br />

<strong>La</strong>s opiniones expresadas <strong>en</strong> esta publicación son <strong>de</strong>l autor y no repres<strong>en</strong>tan necesariam<strong>en</strong>te<br />

<strong>las</strong> <strong>de</strong> la UIP, <strong>las</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> Naciones Unidas, incluido <strong>el</strong> PNUD, ni <strong>las</strong> <strong>de</strong> sus Estados Miembros.<br />

Agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos<br />

El principal autor <strong>de</strong> la Visión<br />

G<strong>en</strong>eral es <strong>el</strong> Dr. Oleh Protsyk<br />

(protsyk@ecmi.<strong>de</strong>). Julian Burger<br />

revisó <strong>el</strong> borrador. Colaboraron<br />

<strong>en</strong> la formulación <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta:<br />

Jean Augustine, Alain Chablais,<br />

Krzysztof Drzewicki, Ngo Anh<br />

Dzung, Syada Greiss, Georgeta<br />

Ionescu, Antti Korkeakivi,<br />

Martin Kovats, Mark <strong>La</strong>ttimer,<br />

Gay McDougall, Andy Reynolds y<br />

Catalina Soberanis.<br />

Imág<strong>en</strong>es <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

Todas <strong>las</strong> imág<strong>en</strong>es © Fotografías<br />

ONU, excepto <strong>las</strong> r<strong>el</strong>ativas al<br />

Parlam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Rumania, pág. 6<br />

(iStockphoto); Parlam<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Eslov<strong>en</strong>ia, pág. 9 (Micha<strong>el</strong> Bueker/<br />

Wikimedia Commons), Parlam<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Australia, pág. 10 (iStockphoto),<br />

y <strong>el</strong> Parlam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Sudáfrica,<br />

pág. 13 (iStockphoto).<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


<strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> parlam<strong>en</strong>taria <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> es es<strong>en</strong>cial para la participación<br />

efectiva <strong>de</strong> estos grupos <strong>en</strong> <strong>los</strong> asuntos públicos. <strong>La</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia real <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>las</strong> legislaturas, la resonancia <strong>de</strong> sus opiniones y la medida <strong>en</strong><br />

que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta sus intereses constituy<strong>en</strong> importantes<br />

indicadores <strong>de</strong> la participación <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> niv<strong>el</strong><br />

nacional. Esta participación ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> b<strong>en</strong>eficiar a<br />

todos <strong>los</strong> integrantes <strong>de</strong> una sociedad. Ayuda a fortalecer la<br />

<strong>de</strong>mocracia, mejora muchísimo la calidad <strong>de</strong> la vida política,<br />

facilita la integración social y previ<strong>en</strong>e conflictos.<br />

91<br />

Nov<strong>en</strong>ta y un países<br />

respondieron a la<br />

primera parte <strong>de</strong>l<br />

cuestionario.<br />

Varios docum<strong>en</strong>tos jurídicos y políticos garantizan<br />

<strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

a participar <strong>en</strong> la vida política; sin embargo,<br />

se ha constatado que a la hora <strong>de</strong> aplicar esos<br />

mecanismos se tropieza con dificulta<strong>de</strong>s. <strong>La</strong><br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> parlam<strong>en</strong>taria <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y<br />

<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> es una <strong>de</strong> <strong>las</strong> áreas clave <strong>en</strong><br />

<strong>las</strong> que se plantean esas dificulta<strong>de</strong>s. Proteger <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> y<br />

conseguir que estos grupos estén sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

repres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> un parlam<strong>en</strong>to nacional son<br />

asuntos difíciles <strong>en</strong> todas partes. Abordar estas<br />

cuestiones exige respuestas propias para cada contexto,<br />

pero <strong>los</strong> formuladores <strong>de</strong> políticas pue<strong>de</strong>n<br />

b<strong>en</strong>eficiarse <strong>de</strong> <strong>las</strong> prácticas y experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> otros<br />

lugares <strong>de</strong>l mundo.<br />

Motivados por lo que esas prácticas y experi<strong>en</strong>cias<br />

pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>señar, <strong>el</strong> PNUD y la UIP <strong>de</strong>cidieron realizar<br />

la <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos nacionales <strong>de</strong><br />

2009, que constituye la base <strong>de</strong> <strong>las</strong> conclusiones<br />

pres<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> este informe. El cuestionario <strong>de</strong> la<br />

<strong>en</strong>cuesta y la base <strong>de</strong> datos figuran <strong>en</strong> línea <strong>en</strong> la<br />

dirección sigui<strong>en</strong>te: www.ipu.org/minorities-e.<br />

Este informe se estructura <strong>de</strong> la manera sigui<strong>en</strong>te:<br />

I. Diseño <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta. Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> la estructura<br />

<strong>de</strong>l cuestionario, y pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>las</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

muestras <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados.<br />

VISIÓN GENERAL<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

Introducción<br />

<strong>La</strong> tarea <strong>de</strong> reconocer a <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong> y a <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> y <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir su<br />

condición jurídica es, <strong>en</strong> última<br />

instancia, responsabilidad <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos nacionales.<br />

II. Normas y reglam<strong>en</strong>taciones nacionales que<br />

afectan la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>. Esta<br />

sección <strong>de</strong>l informe es la más amplia. Consta <strong>de</strong><br />

un análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong> mecanismos <strong>el</strong>ectorales, <strong>los</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios y la organización<br />

<strong>en</strong> materia legislativa.<br />

III. Normas y prácticas <strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

parlam<strong>en</strong>tarios respecto <strong>de</strong> la inclusión <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

IV. Cómo evalúan <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios la situación <strong>de</strong><br />

la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

V. Conclusión: <strong>de</strong>safíos futuros para la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

3


4<br />

VISIÓN GENERAL<br />

I. Diseño <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta<br />

<strong>La</strong> <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong> 2009 <strong>de</strong>l PNUD y la UIP t<strong>en</strong>ía por objeto<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r mejor <strong>el</strong> carácter <strong>de</strong> la inclusión parlam<strong>en</strong>taria<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>, y proporcionar<br />

una visión g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la situación <strong>de</strong> la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong><br />

estos grupos <strong>en</strong> <strong>las</strong> legislaturas <strong>de</strong> <strong>los</strong> países.<br />

El cuestionario <strong>el</strong>aborado para la <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong> 2009<br />

<strong>de</strong>l PNUD y la UIP consta <strong>de</strong> tres partes:<br />

1. <strong>La</strong> primera parte fue i<strong>de</strong>ada para recabar información<br />

sobre <strong>las</strong> normas y reglam<strong>en</strong>taciones<br />

<strong>de</strong> niv<strong>el</strong> nacional. Los <strong>en</strong>cuestados eran autorida<strong>de</strong>s<br />

parlam<strong>en</strong>tarias. En g<strong>en</strong>eral, cada país <strong>en</strong>vió<br />

una respuesta si su legislatura era unicameral,<br />

y dos, si era bicameral (una por cámara).<br />

2. <strong>La</strong> segunda parte <strong>de</strong>l cuestionario se ocupaba<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> normas y reglam<strong>en</strong>taciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> plano<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios. Los <strong>en</strong>cuestados<br />

eran repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios.<br />

3. <strong>La</strong> tercera parte <strong>de</strong>l cuestionario t<strong>en</strong>ía por objeto<br />

recabar la opinión <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios. Los<br />

<strong>en</strong>cuestados eran parlam<strong>en</strong>tarios. Por lo que<br />

respecta a <strong>las</strong> partes segunda y tercera, <strong>las</strong> respuestas<br />

<strong>de</strong> un mismo país corrieron por cu<strong>en</strong>ta<br />

<strong>de</strong> más <strong>de</strong> una persona.<br />

<strong>La</strong> <strong>en</strong>cuesta se hizo llegar a todos <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos<br />

nacionales. Nov<strong>en</strong>ta y un países respondieron a la<br />

primera parte <strong>de</strong>l cuestionario. Varios factores pue<strong>de</strong>n<br />

haber influido <strong>en</strong> la tasa <strong>de</strong> respuesta: algunos<br />

parlam<strong>en</strong>tos pue<strong>de</strong>n haber estimado que <strong>el</strong> tema<br />

Equilibrar la protección <strong>de</strong> <strong>los</strong> datos personales<br />

con la necesidad <strong>de</strong> contar con información<br />

confiable sobre exclusión y <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong><br />

insufici<strong>en</strong>te, es es<strong>en</strong>cial para avanzar hacia<br />

una <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>las</strong> legislaturas.<br />

Campesina <strong>de</strong><br />

Bujumbura (Burundi),<br />

país que prevé<br />

escaños reservados<br />

para <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>, <strong>en</strong> su caso<br />

no era pertin<strong>en</strong>te; es posible que otros no respondieran,<br />

por tratarse <strong>de</strong> un tema <strong>de</strong>licado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

punto <strong>de</strong> vista político. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tos<br />

con una administración parlam<strong>en</strong>taria reducida, la<br />

car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos necesarios para respon<strong>de</strong>r<br />

a la <strong>en</strong>cuesta pue<strong>de</strong> haber sido un obstáculo.<br />

Al exponer estos resultados, <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe se<br />

c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>los</strong> países, más que <strong>en</strong> <strong>las</strong> cámaras (<strong>en</strong> la<br />

base <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong> la UIP pue<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>erse<br />

información sobre <strong>los</strong> países y sobre cada<br />

cámara). Los países se agrupan por región, sobre la<br />

base <strong>de</strong>l trazado <strong>de</strong> <strong>las</strong> regiones <strong>de</strong> la UIP, a saber:<br />

América, Asia, Estados Árabes, Europa, Pacífico,<br />

países nórdicos y África subsahariana. Respondieron<br />

a la segunda parte <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta 45 <strong>en</strong>cuestados,<br />

y a la tercera, 132. Se pue<strong>de</strong>n solicitar más <strong>de</strong>talles<br />

sobre la distribución por país <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> estas<br />

categorías <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados al equipo <strong>de</strong> la UIP para<br />

<strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta.<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


II. Normas y reglam<strong>en</strong>taciones<br />

nacionales que afectan la<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

<strong>La</strong>s normas y reglam<strong>en</strong>taciones adoptadas a niv<strong>el</strong> nacional<br />

condicionan drásticam<strong>en</strong>te la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to. Entre <strong>las</strong> normas<br />

y reglam<strong>en</strong>taciones, cabe m<strong>en</strong>cionar <strong>las</strong> sigui<strong>en</strong>tes:<br />

40%<br />

Un 40 por ci<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos<br />

<strong>en</strong>cuestados<br />

respondió <strong>de</strong><br />

modo afirmativo a<br />

la pregunta <strong>de</strong> si <strong>en</strong><br />

su país existía algún<br />

tipo <strong>de</strong> medidas<br />

<strong>el</strong>ectorales<br />

especiales.<br />

Normas y procedimi<strong>en</strong>tos <strong>el</strong>ectorales.<br />

Leyes <strong>de</strong> partidos políticos.<br />

Normativa g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> materia parlam<strong>en</strong>taria.<br />

Órganos y procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios especiales<br />

para tratar temas sobre <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

2.1 Normas <strong>el</strong>ectorales<br />

<strong>La</strong>s normas <strong>el</strong>ectorales ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un importante efecto<br />

tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> carácter como <strong>en</strong> <strong>el</strong> alcance <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> <strong>en</strong> <strong>las</strong> legislaturas nacionales.<br />

Especifican <strong>los</strong> requisitos que ha <strong>de</strong> reunir un can-<br />

Gráfico 1: Medidas <strong>el</strong>ectorales especiales<br />

Gráfico 1a. ¿Hay medidas especiales instituidas por ley a fin <strong>de</strong> asegurar o facilitar la<br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> grupos minoritarios/<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to?<br />

Todos <strong>los</strong> países (N=79)<br />

América (N=6)<br />

Estados árabes (N=3)<br />

Asia (N=16)<br />

Europa (N=34)<br />

Países nórdicos (N=4)<br />

Pacífico (N=2)<br />

África subsahariana (N=14)<br />

Sí No<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

VISIÓN GENERAL<br />

didato a la oficina legislativa. También <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

canales institucionales a disposición <strong>de</strong> <strong>los</strong> candidatos<br />

que <strong>de</strong>sean incorporarse al parlam<strong>en</strong>to. Los<br />

candidatos <strong>de</strong> <strong>minorías</strong> pue<strong>de</strong>n <strong>el</strong>egirse a través <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> canales <strong>el</strong>ectorales ordinarios, o <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

especiales i<strong>de</strong>ados para facilitar la inclusión <strong>de</strong><br />

<strong>las</strong> <strong>minorías</strong> <strong>en</strong> la legislatura. <strong>La</strong> <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong>l PNUD<br />

y la UIP permite examinar <strong>el</strong> recurso a procedimi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>el</strong>ectorales especiales <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> mundo.<br />

Aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales especiales<br />

Un 40 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>cuestados<br />

respondió <strong>de</strong> modo afirmativo a la pregunta <strong>de</strong> si<br />

<strong>en</strong> su país existía algún tipo <strong>de</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales<br />

especiales. Tal como se indica <strong>en</strong> <strong>el</strong> gráfico 1a,<br />

<strong>en</strong> todas <strong>las</strong> regiones geográficas hay casos <strong>de</strong><br />

medidas especiales. <strong>La</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong>l<br />

África subsahariana que participaron <strong>en</strong> esta<br />

<strong>en</strong>cuesta indican la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> medidas especiales.<br />

Estas medidas también parec<strong>en</strong> estar r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te<br />

g<strong>en</strong>eralizadas <strong>en</strong> Asia y Europa. También respondieron<br />

afirmativam<strong>en</strong>te, parlam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> cada uno <br />

Gráfico1b. En caso afirmativo:<br />

¿Qué medidas especiales<br />

están <strong>en</strong> vigor?<br />

Cupos (1)<br />

Otros (1)<br />

Demarcación límites<br />

circunscripción (3)<br />

Nombrami<strong>en</strong>tos (3)<br />

Ex<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> umbrales<br />

<strong>el</strong>ectorales (4)<br />

Escaños reservados (14)<br />

5


6<br />

VISIÓN GENERAL<br />

II. Normas y reglam<strong>en</strong>taciones<br />

nacionales que afectan la<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> Heading here <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados Árabes compr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong> la <strong>en</strong>cuesta.<br />

Todos estos resultados indican que es bastante<br />

frecu<strong>en</strong>te la aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales<br />

especiales para conseguir la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to.<br />

Tipos <strong>de</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales especiales<br />

En la segunda parte <strong>de</strong> <strong>las</strong> preguntas r<strong>el</strong>ativas a <strong>las</strong><br />

medidas especiales se pedía al <strong>en</strong>cuestado que<br />

especificara <strong>las</strong> medidas <strong>en</strong> vigor. Los resultados<br />

indican que predomina <strong>el</strong> método <strong>de</strong> escaños<br />

reservados. Se interpretó que <strong>las</strong> respuestas <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países m<strong>en</strong>cionados a continuación confirmaban<br />

la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> disposiciones que prevén escaños<br />

reservados para grupos minoritarios o pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>: Afganistán, Burundi, Croacia, Chipre,<br />

Dinamarca, Eslov<strong>en</strong>ia, Jordania, Líbano, Mont<strong>en</strong>egro,<br />

Nepal, Nueva Z<strong>el</strong>andia, Panamá, Rumania y<br />

Singapur. Tal como se señala <strong>en</strong> <strong>el</strong> gráfico 1b,<br />

con mucha m<strong>en</strong>os frecu<strong>en</strong>cia se utiliza otro tipo<br />

<strong>de</strong> medidas especiales, como <strong>las</strong> ex<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

umbrales <strong>el</strong>ectorales, <strong>los</strong> nombrami<strong>en</strong>tos, la <strong>de</strong>marcación<br />

<strong>de</strong> una circunscripción <strong>el</strong>ectoral, <strong>los</strong> cupos<br />

y otras.<br />

Medidas <strong>el</strong>ectorales: discusión<br />

T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>las</strong> estimaciones <strong>de</strong>l recurso a<br />

disposiciones <strong>el</strong>ectorales especiales que figuran <strong>en</strong><br />

la literatura académica, <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> respuestas afirmativas<br />

a la primera parte <strong>de</strong> la pregunta sobre normas<br />

<strong>el</strong>ectorales resulta bastante <strong>el</strong>evado. <strong>La</strong> proporción<br />

<strong>de</strong> respuestas afirmativas <strong>de</strong> algún modo induce a<br />

sobreestimar la aplicación real <strong>de</strong> ese tipo <strong>de</strong> medidas,<br />

pues no todos <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados que optaron por<br />

<strong>el</strong> “sí”, no precisaron qué medidas estaban <strong>en</strong> vigor,<br />

como fundam<strong>en</strong>to a su respuesta. Ello indicaría que,<br />

al respon<strong>de</strong>r afirmativam<strong>en</strong>te, la int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> estos<br />

<strong>en</strong>cuestados era más bi<strong>en</strong> apoyar la i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> medidas<br />

<strong>el</strong>ectorales especiales, más que confirmar su aplicación.<br />

Los resultados <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta rev<strong>el</strong>an que <strong>en</strong> la<br />

mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>en</strong> <strong>los</strong> que se aplican medidas<br />

<strong>el</strong>ectorales especiales no hay una oposición fuerte<br />

a esta forma <strong>de</strong> acción positiva hacia <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y<br />

<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. El apoyo a estas medidas<br />

pue<strong>de</strong> fortalecerse si periódicam<strong>en</strong>te se <strong>las</strong> examina,<br />

y si se <strong>de</strong>muestra su utilidad para la participación<br />

política <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>. Un ejemplo <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo es la<br />

Real Comisión <strong>de</strong> 1986 sobre <strong>el</strong> Sistema Electoral,<br />

Disposiciones <strong>el</strong>ectorales especiales: Rumania<br />

Rumania introdujo una disposición <strong>el</strong>ectoral especial <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

étnicas a principios <strong>de</strong>l <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io <strong>de</strong> 1990. Aunque su<strong>el</strong>e vinculárs<strong>el</strong>a a <strong>los</strong> escaños<br />

reservados, esta medida ti<strong>en</strong>e que ver con la ex<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l umbral <strong>el</strong>ectoral: la legislación<br />

<strong>de</strong> Rumania conce<strong>de</strong> un escaño <strong>en</strong> la cámara baja <strong>de</strong>l parlam<strong>en</strong>to a cada<br />

grupo minoritario que no logra obt<strong>en</strong>er <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> por medio <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>el</strong>ectorales ordinarios. <strong>La</strong>s <strong>minorías</strong> pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>viar a su repres<strong>en</strong>tante al<br />

parlam<strong>en</strong>to, siempre y cuando obt<strong>en</strong>gan al m<strong>en</strong>os <strong>el</strong> 10 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l número<br />

promedio <strong>de</strong> votos necesarios para la <strong>el</strong>ección <strong>de</strong> un diputado. El límite <strong>de</strong> un<br />

escaño por grupo minoritario impuesto por <strong>las</strong> disposiciones <strong>el</strong>ectorales equivale<br />

a que, <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre varias organizaciones <strong>de</strong> un grupo étnico,<br />

sólo acce<strong>de</strong> a un escaño <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to la que obti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> mayor número <strong>de</strong><br />

votos. En <strong>las</strong> <strong>el</strong>ecciones <strong>de</strong> 1990, hubo 11 grupos <strong>de</strong> <strong>minorías</strong> étnicas difer<strong>en</strong>tes que<br />

aprovecharon estas disposiciones y lograron <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>en</strong> un escaño reservado.<br />

En la sigui<strong>en</strong>te ronda <strong>el</strong>ectoral, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> estos grupos repres<strong>en</strong>tados<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to aum<strong>en</strong>tó, primero, a 13, tras <strong>las</strong> <strong>el</strong>ecciones <strong>de</strong> 1992, y luego, a 15,<br />

tras <strong>las</strong> <strong>el</strong>ecciones <strong>de</strong> 1996, para estabilizarse posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> 18, tras <strong>las</strong> <strong>el</strong>ecciones<br />

<strong>de</strong> 2000. Para más <strong>de</strong>talles, véase <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> caso PNUD-UIP sobre Rumania.<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


<strong>de</strong> Nueva Z<strong>el</strong>andia, <strong>en</strong> la que se reflexionó mucho<br />

sobre <strong>el</strong> futuro <strong>de</strong> <strong>los</strong> escaños para <strong>los</strong> maoríes.<br />

Cuando se sustituyó la Ley <strong>el</strong>ectoral <strong>en</strong> 1993, estos<br />

escaños se mantuvieron. En Croacia, cada año, <strong>el</strong><br />

Gobierno pres<strong>en</strong>ta al Parlam<strong>en</strong>to un informe sobre<br />

la aplicación <strong>de</strong> la Ley constitucional <strong>de</strong> <strong>minorías</strong><br />

nacionales. En <strong>los</strong> informes, se analizan <strong>las</strong> medidas<br />

<strong>el</strong>ectorales especiales vig<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> modo regular.<br />

<strong>La</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>las</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales especiales<br />

para conseguir la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> intereses<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos minoritarios y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

varía. <strong>La</strong> estructura g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l sistema político, <strong>el</strong><br />

contexto social y <strong>las</strong> características <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> perfilan <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>las</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales especiales. El método <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

escaños reservados, por ejemplo, pue<strong>de</strong> resultar<br />

útil para hacer trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> un grupo<br />

minoritario o un pueblo indíg<strong>en</strong>a, pero también<br />

pue<strong>de</strong> utilizarse como muestra <strong>de</strong> que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong><br />

o <strong>de</strong> que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cabida. Un estudio más a<br />

fondo <strong>de</strong> la aplicación <strong>de</strong> medidas especiales ayudaría<br />

Gráfico 2<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

a poner <strong>de</strong> manifiesto <strong>las</strong> v<strong>en</strong>tajas y <strong>las</strong> limitaciones<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> medidas. Los estudios <strong>de</strong><br />

casos por país realizados <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l proyecto<br />

PNUD-UIP comi<strong>en</strong>zan a abordar estas cuestiones<br />

con más grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>talle.<br />

2.2 Leyes <strong>de</strong> partidos<br />

En la mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> Estados mo<strong>de</strong>rnos, <strong>los</strong> partidos<br />

políticos <strong>de</strong>sempeñan una función clave como<br />

mediadores <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> intereses <strong>de</strong> la sociedad y <strong>las</strong><br />

instituciones públicas. Los partidos dominan <strong>el</strong> proceso<br />

<strong>de</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong>. <strong>La</strong>s normas que regulan la<br />

creación y <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un partido pue<strong>de</strong>n<br />

t<strong>en</strong>er una importante repercusión <strong>en</strong> la capacidad<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos minoritarios para conseguir una <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong><br />

sufici<strong>en</strong>te y efectiva <strong>en</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos<br />

nacionales. <strong>La</strong> capacidad <strong>de</strong>l grupo para organizarse<br />

políticam<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> verse limitada si hay restricciones<br />

jurídicas sobre la creación <strong>de</strong> partidos políticos sobre<br />

la base <strong>de</strong> una i<strong>de</strong>ntidad étnica. Con frecu<strong>en</strong>cia, <strong>los</strong><br />

¿Hay alguna restricción jurídica a la creación <strong>de</strong> partidos políticos sobre la base <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ntidad<br />

cultural, r<strong>el</strong>igiosa o lingüística?<br />

Todos <strong>los</strong> países (N=82)<br />

América (N=7)<br />

Estados árabes (N=3)<br />

Asia (N=16)<br />

Europa (N=35)<br />

Países nórdicos (N=4)<br />

Pacífico (N=2)<br />

África subsahariana (N=15)<br />

Sí No<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

<br />

7


8<br />

VISIÓN GENERAL<br />

II. Normas y reglam<strong>en</strong>taciones<br />

nacionales que afectan la<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> Heading here <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

28%<br />

Un porc<strong>en</strong>taje<br />

r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong>evado <strong>de</strong> países<br />

participantes <strong>en</strong><br />

la <strong>en</strong>cuesta<br />

m<strong>en</strong>cionaron<br />

restricciones<br />

jurídicas sobre<br />

la creación <strong>de</strong><br />

partidos políticos<br />

basados <strong>en</strong> una<br />

i<strong>de</strong>ntidad étnica,<br />

cultural, r<strong>el</strong>igiosa<br />

o lingüística.<br />

Estados se v<strong>en</strong> t<strong>en</strong>tados a introducir estas restric- la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> imponer restricciones jurídicas sobre<br />

ciones como medio <strong>de</strong> promover la integración<br />

nacional y cont<strong>en</strong>er <strong>los</strong> problemas <strong>de</strong> la fragm<strong>en</strong>t-<br />

la creación <strong>de</strong> un partido.<br />

ación y <strong>el</strong> separatismo étnicos.<br />

Medidas para al<strong>en</strong>tar la inclusión <strong>de</strong> candidatos<br />

<strong>de</strong> grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

Restricciones jurídicas sobre la creación <strong>de</strong> partidos Con la <strong>en</strong>cuesta también se procuraba investigar si<br />

Un porc<strong>en</strong>taje r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te <strong>el</strong>evado <strong>de</strong> países par- exist<strong>en</strong> medidas jurídicas u otras formas <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tticipantes<br />

<strong>en</strong> la <strong>en</strong>cuesta m<strong>en</strong>cionaron restricciones ación que ali<strong>en</strong>t<strong>en</strong> a <strong>los</strong> partidos políticos a promover<br />

jurídicas sobre la creación <strong>de</strong> partidos políticos candidatos pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a grupos minoritarios y<br />

basados <strong>en</strong> una i<strong>de</strong>ntidad étnica, cultural, r<strong>el</strong>igiosa o grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Los <strong>en</strong>cuestados <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l<br />

lingüística. El 28 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> que respondieron 27 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> países participantes respondi-<br />

a esta pregunta indicaron <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> alguna c<strong>las</strong>e <strong>de</strong> eron afirmativam<strong>en</strong>te a esta pregunta. Al igual que<br />

restricciones jurídicas. Tal como se observa <strong>en</strong> <strong>el</strong> con la pregunta anterior sobre <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> medidas<br />

gráfico 2, esas restricciones son muy frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong>ectorales especiales, no todas <strong>las</strong> respuestas<br />

<strong>el</strong> África subsahariana, región que hace fr<strong>en</strong>te a afirmativas <strong>de</strong>berían interpretarse como fi<strong>el</strong><br />

muchos problemas <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con la gestión <strong>de</strong> reflejo <strong>de</strong>l verda<strong>de</strong>ro uso <strong>de</strong> algunas medidas,<br />

la diversidad étnica y cultural. Casi la mitad <strong>de</strong> <strong>los</strong> sino más bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> la int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> apoyar la i<strong>de</strong>a.<br />

<strong>en</strong>cuestados <strong>de</strong> esta región señalaron la exist<strong>en</strong>cia Muchos <strong>en</strong>cuestados que respondieron con<br />

<strong>de</strong> restricciones jurídicas <strong>en</strong> su país. Alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l un “sí” a la pregunta r<strong>el</strong>ativa a la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

30 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados <strong>de</strong> América, <strong>los</strong> medidas <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>los</strong> candidatos no<br />

Estados árabes y Asia confirmaron la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> justificaron su respuesta, ni indicaron <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong><br />

ese tipo <strong>de</strong> restricciones. Este recurso es m<strong>en</strong>os medidas utilizadas. Al mismo tiempo, <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong><br />

g<strong>en</strong>eralizado <strong>en</strong> Europa, y completam<strong>en</strong>te nulo <strong>en</strong> <strong>las</strong> respuestas <strong>en</strong> que sí se daba una explicación<br />

<strong>los</strong> países nórdicos. Nadie <strong>en</strong> la región <strong>de</strong>l Pacífico rev<strong>el</strong>a que esas medidas raram<strong>en</strong>te se llevan a la<br />

m<strong>en</strong>cionó su exist<strong>en</strong>cia. Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> gráfico, práctica. <strong>La</strong>s más <strong>de</strong> <strong>las</strong> veces, se trata <strong>de</strong> normas y<br />

esta región sólo está repres<strong>en</strong>tada por Australia y prácticas informales empleadas por partidos que<br />

Nueva Z<strong>el</strong>andia, dos países cuya constitución étnica procuran ser incluy<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista<br />

es muy distinta a la <strong>de</strong>l resto <strong>de</strong> la región.<br />

social y étnico.<br />

En <strong>los</strong> Estados heterogéneos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista<br />

étnico, <strong>las</strong> restricciones impuestas a la creación <strong>de</strong><br />

un partido sobre la base <strong>de</strong> un idioma, una etnia o<br />

una r<strong>el</strong>igión su<strong>el</strong><strong>en</strong> justificarse como forma <strong>de</strong> evitar<br />

la inestabilidad que podría causar la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

este tipo <strong>de</strong> partidos. En estos casos, <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> se<br />

v<strong>en</strong> ante la opción <strong>de</strong> buscar <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

gran<strong>de</strong>s partidos tradicionales, o <strong>de</strong> disimular la<br />

naturaleza étnica <strong>de</strong> la organización política que<br />

crean. Un estudio más a fondo podría ayudar a<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> qué forma afrontan <strong>las</strong> restricciones<br />

<strong>los</strong> miembros <strong>de</strong> <strong>minorías</strong> étnicas políticam<strong>en</strong>te<br />

activos, y qué repercusión ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por lo g<strong>en</strong>eral<br />

esas restricciones <strong>en</strong> la inclusión <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to. Un estudio <strong>de</strong> este tipo también<br />

pue<strong>de</strong> servir para evaluar mejor <strong>el</strong> costo que <strong>en</strong>traña<br />

2.3 Procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios<br />

Si bi<strong>en</strong> la medida <strong>en</strong> que <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> cu<strong>en</strong>tan con<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>terminada<br />

fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te por <strong>las</strong> normas <strong>el</strong>ectorales y <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> partidos; <strong>en</strong> gran medida, son <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

parlam<strong>en</strong>tarios <strong>los</strong> que <strong>de</strong>terminan la efectividad<br />

<strong>de</strong> la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>. <strong>La</strong>s reg<strong>las</strong>,<br />

normas y reglam<strong>en</strong>taciones parlam<strong>en</strong>tarias <strong>de</strong>fin<strong>en</strong><br />

la organización interna <strong>de</strong>l parlam<strong>en</strong>to. También<br />

<strong>de</strong>terminan formas <strong>en</strong> que <strong>los</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong><br />

<strong>las</strong> <strong>minorías</strong> pue<strong>de</strong>n participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>en</strong> materia legislativa. Para<br />

facilitar tal participación, se podrían establecer<br />

disposiciones parlam<strong>en</strong>tarias especiales.<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


Gráfico 3: Normas y procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios<br />

Gráfico 3a. ¿Figura explícitam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre <strong>las</strong> normas alguna disposición respecto<br />

<strong>de</strong> la participación <strong>de</strong> grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>/<strong>minorías</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to?<br />

Todos <strong>los</strong> países (N=76)<br />

América (N=7)<br />

Estados árabes (N=2)<br />

Asia (N=13)<br />

Europa (N=33)<br />

Países nórdicos (N=4)<br />

Pacífico (N=2)<br />

África subsahariana (N=15)<br />

Sí No<br />

Uso <strong>de</strong> disposiciones parlam<strong>en</strong>tarias especiales<br />

Los resultados <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta indican que, <strong>en</strong> algunos<br />

aspectos importantes, <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> países parec<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er mucho m<strong>en</strong>os <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta a <strong>los</strong> grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

que <strong>las</strong> normas <strong>el</strong>ectorales <strong>de</strong> <strong>los</strong> países. Sólo <strong>el</strong> 18<br />

por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos señaló que sus normas<br />

y procedimi<strong>en</strong>tos internos incluy<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera explícita<br />

algunas disposiciones respecto <strong>de</strong> la participación<br />

<strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tarios pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a grupos minoritarios<br />

y grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Tal como se observa <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> gráfico 3a, dichas disposiciones existían <strong>en</strong> parlam<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> sólo tres regiones geográficas: América,<br />

Europa y <strong>el</strong> África subsahariana. M<strong>en</strong>os <strong>de</strong> un tercio<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong> cada región dieron cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> tales<br />

disposiciones.<br />

Tipos <strong>de</strong> disposiciones<br />

Un número aún m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados especificó<br />

<strong>el</strong> tipo exacto <strong>de</strong> disposición utilizada. Al contestar<br />

con la opción <strong>de</strong> respuesta “otras”, que resultó ser<br />

muy utilizada por <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados, se m<strong>en</strong>cionó un<br />

reconocimi<strong>en</strong>to explícito <strong>en</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos parla-<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

Procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios:<br />

Eslov<strong>en</strong>ia<br />

El párrafo 5 <strong>de</strong>l artículo 64 <strong>de</strong> la Constitución<br />

<strong>de</strong> Eslov<strong>en</strong>ia garantiza a <strong>los</strong> repres<strong>en</strong>tantes<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> dos comunida<strong>de</strong>s nacionales<br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> veto <strong>en</strong> asuntos <strong>de</strong> incumb<strong>en</strong>cia<br />

directa a <strong>las</strong> comunida<strong>de</strong>s. Sin <strong>el</strong><br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>las</strong> comunida<strong>de</strong>s<br />

nacionales, no se pue<strong>de</strong>n aprobar leyes,<br />

reglam<strong>en</strong>tos ni <strong>de</strong>más instrum<strong>en</strong>tos que<br />

conciernan <strong>de</strong> manera exclusiva a <strong>los</strong><br />

<strong>de</strong>rechos y la postura <strong>de</strong> esas comunida<strong>de</strong>s.<br />

En <strong>las</strong> normas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la Asamblea Nacional figura una disposición<br />

similar, que estipula, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> lo<br />

anterior, que se consi<strong>de</strong>rará que hay cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

si <strong>los</strong> dos diputados <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

comunida<strong>de</strong>s nacionales votan a favor <strong>de</strong><br />

la ley. Para más <strong>de</strong>talles, véase <strong>el</strong> estudio<br />

<strong>de</strong> caso PNUD-UIP sobre Eslov<strong>en</strong>ia.<br />

Gráfico 3b. En caso afirmativo:<br />

¿qué tipo <strong>de</strong> disposiciones?<br />

Otros (3)<br />

Votación <strong>de</strong> la mayoría<br />

calificada (2)<br />

Veto <strong>de</strong> ciertos tipos <strong>de</strong><br />

proyectos <strong>de</strong> ley (1)<br />

M<strong>en</strong>or umbral para iniciativas<br />

legislativas sobre cuestiones<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> (0)<br />

Partida específica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

presupuesto parlam<strong>en</strong>tario (0)<br />

<br />

9


10<br />

VISIÓN GENERAL<br />

II. Normas y reglam<strong>en</strong>taciones<br />

nacionales que afectan la<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> Heading here <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

<br />

m<strong>en</strong>tarios al <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>los</strong> diputados <strong>de</strong> grupos<br />

minoritarios a crear un grupo minoritario. Otras dos<br />

disposiciones a <strong>las</strong> que aludieron <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados<br />

fueron la “votación <strong>de</strong> la mayoría calificada” y <strong>el</strong> “veto<br />

a ciertos tipos <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> ley”. No hubo respuestas<br />

afirmativas a <strong>las</strong> opciones “partidas específicas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> presupuesto parlam<strong>en</strong>tario” y “umbral más<br />

bajo para iniciativas legislativas sobre cuestiones<br />

ligadas a grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>”.<br />

Procedimi<strong>en</strong>tos que reflejan <strong>el</strong> respecto por<br />

<strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos y costumbres <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

Se recibió una proporción consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te más<br />

<strong>el</strong>evada <strong>de</strong> respuestas afirmativas a otra pregunta<br />

m<strong>en</strong>os específica sobre <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios,<br />

a saber: si <strong>el</strong> reglam<strong>en</strong>to parlam<strong>en</strong>tario<br />

cont<strong>en</strong>ía disposiciones explícitas que reflejaran <strong>el</strong><br />

respeto por <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos y costumbres <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. El 27 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países contestó afirmativam<strong>en</strong>te. Estas respuestas<br />

procedían <strong>de</strong> la mayoría <strong>de</strong> <strong>las</strong> regiones geográficas<br />

especificadas <strong>en</strong> este informe: América, Asia, Europa,<br />

países nórdicos, África subsahariana. Entre <strong>las</strong> disposiciones<br />

m<strong>en</strong>cionadas <strong>en</strong> <strong>las</strong> respuestas figuraban<br />

<strong>el</strong> uso <strong>de</strong> un idioma; <strong>los</strong> días festivos, y la aceptación<br />

Reconocimi<strong>en</strong>to simbólico: Australia<br />

<strong>La</strong> apertura <strong>de</strong>l 42o período <strong>de</strong> sesiones<br />

<strong>de</strong>l Parlam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> 2008 señaló la primera<br />

ocasión <strong>en</strong> que la apertura oficial <strong>de</strong>l Parlam<strong>en</strong>to<br />

era precedida por una ceremonia<br />

indíg<strong>en</strong>a <strong>de</strong> “Bi<strong>en</strong>v<strong>en</strong>ida al país”. Dirigió la<br />

ceremonia un anciano <strong>de</strong>l pueblo ngambri.<br />

El Reglam<strong>en</strong>to no preveía esta ceremonia,<br />

que tuvo lugar tras la c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> consultas<br />

<strong>en</strong>tre la Presi<strong>de</strong>ncia y <strong>el</strong> Gobierno. El<br />

23 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2010, respondi<strong>en</strong>do a una<br />

Comisión <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la Cámara, <strong>el</strong><br />

Reglam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la Cámara fue modificado a<br />

fin <strong>de</strong> que <strong>en</strong> <strong>los</strong> días <strong>de</strong> apertura sigui<strong>en</strong>tes<br />

se incluyera formalm<strong>en</strong>te una ceremonia<br />

indíg<strong>en</strong>a <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>v<strong>en</strong>ida.<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> costumbres y vestim<strong>en</strong>tas tradicionales. En<br />

Noruega, por ejemplo, <strong>el</strong> 6 <strong>de</strong> febrero se c<strong>el</strong>ebra <strong>el</strong><br />

Día <strong>de</strong>l pueblo sami, un día “insignia” para <strong>el</strong> país,<br />

y <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to noruego iza la ban<strong>de</strong>ra sami para<br />

conmemorarlo.<br />

Uso <strong>de</strong> más <strong>de</strong> un idioma <strong>en</strong> <strong>las</strong> reuniones<br />

parlam<strong>en</strong>tarias<br />

Gran número <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados dieron una respuesta<br />

afirmativa a la pregunta <strong>de</strong> si <strong>en</strong> <strong>las</strong> reuniones parlam<strong>en</strong>tarias<br />

se emplea más <strong>de</strong> un idioma. En Nueva<br />

Z<strong>el</strong>andia, por ejemplo, <strong>el</strong> maorí goza <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to<br />

oficial <strong>en</strong> la Cámara <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1985. Sólo se<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


econoc<strong>en</strong> como idiomas oficiales <strong>el</strong> inglés y <strong>el</strong> maorí,<br />

aunque <strong>de</strong> vez <strong>en</strong> cuando se utilizan otros idiomas,<br />

<strong>en</strong> particular <strong>en</strong> <strong>las</strong> interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> oradores<br />

que hablan <strong>en</strong> su l<strong>en</strong>gua materna. El sitio web <strong>de</strong>l<br />

Parlam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Nueva Z<strong>el</strong>andia se pue<strong>de</strong> consultar<br />

<strong>en</strong> inglés y <strong>en</strong> maorí. Los juram<strong>en</strong>tos y <strong>los</strong> testimonios<br />

pue<strong>de</strong>n prestarse <strong>en</strong> <strong>los</strong> dos idiomas. Un<br />

parlam<strong>en</strong>tario pue<strong>de</strong> dirigirse al Presi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> i<br />

nglés o <strong>en</strong> maorí (Instrucción perman<strong>en</strong>te 104).<br />

<strong>La</strong>s peticiones pue<strong>de</strong>n realizarse <strong>en</strong> inglés o <strong>en</strong><br />

maorí (Instrucción perman<strong>en</strong>te 353). El Presi<strong>de</strong>nte<br />

también pue<strong>de</strong> or<strong>de</strong>nar que se traduzcan a otro<br />

idioma <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong> ley, <strong>los</strong> informes, <strong>las</strong> peticiones<br />

y <strong>los</strong> docum<strong>en</strong>tos pres<strong>en</strong>tados, y que dicha<br />

versión esté disponible <strong>en</strong> copia impresa. (Instrucción<br />

perman<strong>en</strong>te 366).<br />

Medidas r<strong>el</strong>ativas a la s<strong>en</strong>sibilidad y a la actitud<br />

incluy<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios y <strong>los</strong> miembros<br />

<strong>de</strong>l personal <strong>de</strong>l parlam<strong>en</strong>to<br />

Otra <strong>de</strong> <strong>las</strong> preguntas planteadas a <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tos nacionales era si <strong>en</strong><br />

sus órganos legislativos exist<strong>en</strong> procedimi<strong>en</strong>tos que<br />

Gráfico 4<br />

¿Realiza <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to alguna <strong>de</strong> estas activida<strong>de</strong>s? (N=42)<br />

Conmemoración <strong>de</strong>l Día Internacional <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

Poblaciones Indíg<strong>en</strong>as (9 <strong>de</strong> agosto)<br />

Formulación <strong>de</strong> una estrategia <strong>de</strong> proyección o <strong>de</strong><br />

difusión por <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> comunicación, a fin <strong>de</strong><br />

divulgar y <strong>de</strong>batir cuestiones atin<strong>en</strong>tes a <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

Formación especializada sobre inclusión, <strong>de</strong>stinada<br />

al personal parlam<strong>en</strong>tario<br />

Formación especializada sobre inclusión, <strong>de</strong>stinada<br />

a parlam<strong>en</strong>tarios<br />

Difusión <strong>de</strong> información sobre cuestiones r<strong>el</strong>ativas a<br />

grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

Se ha dotado a la biblioteca <strong>de</strong> información oportuna<br />

y <strong>de</strong> interés sobre cuestiones atin<strong>en</strong>tes a <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>notaran s<strong>en</strong>sibilidad y una actitud incluy<strong>en</strong>te por<br />

parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios y <strong>el</strong> personal <strong>de</strong>l parlam<strong>en</strong>to.<br />

<strong>La</strong>s respuestas indican un niv<strong>el</strong> bastante bajo<br />

<strong>de</strong> conci<strong>en</strong>cia acerca <strong>de</strong> <strong>las</strong> cuestiones <strong>en</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos,<br />

y sugier<strong>en</strong> que ésta ser un área importante<br />

sobre la cual organizar activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización<br />

y <strong>de</strong> promoción. En <strong>el</strong> gráfico 4 sigui<strong>en</strong>te se resum<strong>en</strong><br />

<strong>las</strong> respuestas <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta a estas preguntas.<br />

Sólo <strong>en</strong> un 17 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> países que contestaron<br />

se indicó que <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to conmemora <strong>el</strong><br />

Día Internacional <strong>de</strong> <strong>las</strong> Poblaciones Indíg<strong>en</strong>as.<br />

Alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> una tercera parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> países dijeron<br />

que su parlam<strong>en</strong>to había formulado una estrategia<br />

para difundir y <strong>de</strong>batir temas sobre <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y<br />

<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Una proporción similar <strong>de</strong><br />

países imparte formación especializada sobre inclusión<br />

a <strong>los</strong> miembros <strong>de</strong>l personal parlam<strong>en</strong>tario y<br />

<strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios. <strong>La</strong> única pregunta a la que la<br />

mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados respondió afirmativam<strong>en</strong>te<br />

fue la r<strong>el</strong>ativa a la dotación <strong>de</strong> la biblioteca<br />

con información sobre cuestiones atin<strong>en</strong>tes a <strong>los</strong><br />

grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

<br />

11


12<br />

VISIÓN GENERAL<br />

II. Normas y reglam<strong>en</strong>taciones<br />

nacionales que afectan la<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> Heading here <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

<br />

56%<br />

Los resultados<br />

<strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta<br />

indican que es<br />

frecu<strong>en</strong>te que <strong>los</strong><br />

parlam<strong>en</strong>tos<br />

cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con<br />

un órgano<br />

especializado<br />

<strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> tratar<br />

<strong>las</strong> cuestiones<br />

atin<strong>en</strong>tes a <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

2.4 Manejo parlam<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> <strong>las</strong> cuestiones<br />

r<strong>el</strong>ativas a <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y a <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

En esta sección se hace una breve reseña sobre la<br />

forma <strong>en</strong> que <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos se ocupan concretam<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> cuestiones <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Un indicador <strong>de</strong> si estas cuestiones gozan<br />

<strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to como un área o subárea singular<br />

<strong>en</strong> la formulación <strong>de</strong> <strong>las</strong> políticas <strong>en</strong> materia legislativa<br />

es la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> órganos parlam<strong>en</strong>tarios<br />

<strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> temas <strong>de</strong> interés para <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y<br />

<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Entre otros indicadores, cabe<br />

señalar la obligación <strong>de</strong> consultar con <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> y asignar tiempo <strong>en</strong><br />

<strong>las</strong> <strong>de</strong>liberaciones para tratar asuntos <strong>de</strong> interés<br />

para <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

Órganos parlam<strong>en</strong>tarios especializados<br />

Los resultados <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta indican que es frecu<strong>en</strong>te<br />

que <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con un órgano<br />

especializado <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> tratar <strong>las</strong> cuestiones<br />

atin<strong>en</strong>tes a <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. El<br />

56 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> países respondieron afirmativam<strong>en</strong>te<br />

a la pregunta sobre la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un órgano<br />

Gráfico 5<br />

Órganos parlam<strong>en</strong>tarios <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> tratar <strong>las</strong> cuestiones r<strong>el</strong>ativas a <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

América (N=5)<br />

Estados árabes (N=2)<br />

Asia (N=13)<br />

Europa (N=32)<br />

Países nórdicos (N=4)<br />

Pacífico (N=3)<br />

África subsahariana (N=14)<br />

Total (N=73)<br />

Sí No<br />

<strong>de</strong> este tipo. En algunos casos, <strong>el</strong>lo pue<strong>de</strong> referirse<br />

a un órgano parlam<strong>en</strong>tario dotado <strong>de</strong> un mandato<br />

más amplio sobre <strong>de</strong>rechos humanos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que<br />

se incluy<strong>en</strong> <strong>las</strong> cuestiones r<strong>el</strong>ativas a <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Los <strong>en</strong>cuestados<br />

m<strong>en</strong>cionaron <strong>los</strong> órganos parlam<strong>en</strong>tarios especializados<br />

sigui<strong>en</strong>tes: comisiones, comités, subcomisiones,<br />

subcomités. En <strong>el</strong> gráfico 5 sigui<strong>en</strong>te se proporcionan<br />

<strong>de</strong>talles sobre la distribución regional <strong>de</strong> <strong>las</strong> respuestas.<br />

Todas <strong>las</strong> regiones, excepto una (<strong>los</strong> Estados árabes),<br />

indicaron la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un órgano parlam<strong>en</strong>tario<br />

a cargo <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>las</strong> cuestiones r<strong>el</strong>ativas a<br />

<strong>las</strong> <strong>minorías</strong>. El porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> países que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un<br />

órgano <strong>de</strong> este tipo fue r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te <strong>el</strong>evado para<br />

cada una <strong>de</strong> <strong>las</strong> regiones que respondieron afirmativam<strong>en</strong>te.<br />

Al m<strong>en</strong>os <strong>el</strong> 40 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong><br />

estas regiones señalaron la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> órganos<br />

parlam<strong>en</strong>tarios especializados para tratar <strong>las</strong> cuestiones<br />

r<strong>el</strong>ativas a <strong>los</strong> grupos minoritarios/grupos<br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Estos resultados indican un grado consi<strong>de</strong>rable<br />

<strong>de</strong> institucionalización <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

parlam<strong>en</strong>tarios para ocuparse <strong>de</strong> <strong>las</strong> cuestiones <strong>de</strong><br />

<strong>las</strong> <strong>minorías</strong>, <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> Estados <strong>de</strong> <strong>las</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

regiones geográficas.<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


C<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> consultas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

parlam<strong>en</strong>to: Sudáfrica<br />

<strong>La</strong> Ley <strong>de</strong> 2003 r<strong>el</strong>ativa al marco <strong>de</strong> dirig<strong>en</strong>cia<br />

y gobernanza tradicional, estipula que, antes<br />

<strong>de</strong> su aprobación por parte <strong>de</strong> la Cámara ante<br />

la cual hubiese sido pres<strong>en</strong>tado, todo proyecto<br />

<strong>de</strong> ley <strong>en</strong>marcado <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho consuetudinario<br />

o <strong>las</strong> costumbres <strong>de</strong> una comunidad<br />

comunitaria <strong>de</strong>be ser remitido por <strong>el</strong> Secretario<br />

<strong>de</strong>l Parlam<strong>en</strong>to a la Casa Nacional <strong>de</strong><br />

Jefes Tribales, para su consi<strong>de</strong>ración. <strong>La</strong> Casa<br />

Nacional <strong>de</strong>be formular cualquier observación<br />

que proceda <strong>en</strong> un plazo <strong>de</strong> 30 días.<br />

Obligación <strong>de</strong> consultar con <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios y <strong>los</strong> grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

Una proporción <strong>de</strong> países significativam<strong>en</strong>te más<br />

reducida, aunque consi<strong>de</strong>rable, informó que su parlam<strong>en</strong>to<br />

ti<strong>en</strong>e algún tipo <strong>de</strong> obligación <strong>de</strong> consultar<br />

con <strong>los</strong> grupos minoritarios y <strong>los</strong> grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

El 32 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> países respondió afirmativam<strong>en</strong>te<br />

a esta pregunta. <strong>La</strong>s respuestas procedían<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> mismas seis regiones que daban cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> la<br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un órgano parlam<strong>en</strong>tario especializado.<br />

<strong>La</strong> tasa <strong>de</strong> respuestas positivas a esta pregunta varió<br />

mucho más <strong>en</strong>tre regiones que la <strong>de</strong> la pregunta<br />

anterior. Al explicar cómo se organiza <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

consultas, <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados aludieron a la c<strong>el</strong>ebración<br />

<strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cias, invitaciones a realizar pres<strong>en</strong>taciones<br />

por escrito, reuniones oficiosas <strong>de</strong> expertos, y visitas<br />

<strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tarios a <strong>las</strong> circunscripciones.<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

Cuestiones <strong>de</strong> incumb<strong>en</strong>cia a <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>las</strong> sesiones pl<strong>en</strong>arias<br />

<strong>de</strong>l parlam<strong>en</strong>to<br />

Por lo que respecta a la discusión <strong>de</strong> cuestiones <strong>de</strong><br />

incumb<strong>en</strong>cia a <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>las</strong> sesiones pl<strong>en</strong>arias <strong>de</strong>l parlam<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> una<br />

amplia mayoría <strong>de</strong> <strong>las</strong> respuestas se indicó que este<br />

tipo <strong>de</strong> <strong>de</strong>bates pl<strong>en</strong>arios se c<strong>el</strong>ebran ocasionalm<strong>en</strong>te,<br />

cuando surg<strong>en</strong> <strong>las</strong> cuestiones. Sólo seis países<br />

parec<strong>en</strong> no c<strong>el</strong>ebrar nunca <strong>de</strong>bates sobre temas<br />

explícitam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>marcados <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> la<br />

problemática <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

Hubo tres casos <strong>en</strong> que <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados respondieron<br />

que su parlam<strong>en</strong>to c<strong>el</strong>ebraba estos <strong>de</strong>bates<br />

<strong>de</strong> forma sistemática, y no ocasional. Estas respuestas<br />

procedían <strong>de</strong> Croacia, Hungría y México.<br />

Una jov<strong>en</strong> trabaja <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> Oaxaca (México), don<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

Parlam<strong>en</strong>to c<strong>el</strong>ebra una sesión pl<strong>en</strong>aria sobre cuestiones <strong>de</strong><br />

<strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> periódicam<strong>en</strong>te.<br />

13


14<br />

VISIÓN GENERAL<br />

III. Normas y prácticas <strong>en</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

parlam<strong>en</strong>tarios respecto <strong>de</strong> la inclusión<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

En la <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong>l PNUD y la UIP <strong>de</strong> 2009 también se pedían<br />

i<strong>de</strong>as y opiniones sobre temas r<strong>el</strong>acionados con <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

a <strong>los</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios que funcionan <strong>en</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos<br />

nacionales. En este caso, respondía un repres<strong>en</strong>tante<br />

por cada uno <strong>de</strong> esos grupos. Respondieron 45 grupos parlam<strong>en</strong>tarios,<br />

que procedían <strong>de</strong> 24 países <strong>de</strong> América, Asia, Europa, países<br />

nórdicos, <strong>el</strong> Pacífico y <strong>el</strong> África subsahariana. Pese a la mínima<br />

repres<strong>en</strong>tatividad <strong>de</strong> esta muestra respecto <strong>de</strong> todos <strong>los</strong> grupos<br />

parlam<strong>en</strong>tarios, permite hacerse alguna i<strong>de</strong>a sobre <strong>las</strong> prácticas<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>las</strong> cuestiones <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> formular la serie <strong>de</strong> preguntas r<strong>el</strong>acionadas<br />

con <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>, <strong>en</strong> la <strong>en</strong>cuesta también se<br />

pedía a <strong>los</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos que indicaran<br />

si sus respectivos grupos pert<strong>en</strong>ecían a alguno<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> principales grupos internacionales <strong>de</strong> partidos.<br />

Ello permite realizar una comparación t<strong>en</strong>tativa<br />

sobre la forma <strong>en</strong> que grupos <strong>de</strong> posturas i<strong>de</strong>ológicas<br />

similares <strong>en</strong>focan <strong>las</strong> cuestiones <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>.<br />

Se ofrecía una lista <strong>de</strong> cuatro <strong>de</strong> estos grupos internacionales<br />

<strong>de</strong> partidos: Internacional Demócrata<br />

<strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro, Unión Demócrata Internacional, Internacional<br />

Liberal e Internacional Socialista. También<br />

se incluía otra <strong>en</strong>trada con <strong>el</strong> epígrafe “Otros”.<br />

Gráfico 6<br />

3.1 Uso <strong>de</strong> medidas especiales por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

grupos parlam<strong>en</strong>tarios<br />

Alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un tercio <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios<br />

son<strong>de</strong>ados respondieron afirmativam<strong>en</strong>te a la pregunta<br />

<strong>de</strong> si su grupo aplicaba medidas especiales<br />

para promover la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> grupos minoritarios/<br />

grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to. En <strong>el</strong> gráfico 6<br />

se ofrec<strong>en</strong> <strong>de</strong>talles sobre la distribución <strong>de</strong> <strong>las</strong> respuestas<br />

<strong>en</strong> <strong>los</strong> grupos <strong>de</strong> partidos.<br />

De <strong>los</strong> resultados se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que la mitad <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

grupos parlam<strong>en</strong>tarios que pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a la Internacional<br />

Demócrata <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro o a la Unión Demócrata<br />

Internacional informaron <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> medidas especiales.<br />

<strong>La</strong> proporción <strong>de</strong> grupos pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a la<br />

Internacional Socialista que adoptaron medidas<br />

especiales resultó ser inferior, lo cual <strong>de</strong> algún modo<br />

es sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>nte, habida cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> la posición tradicional<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> partidos <strong>de</strong> izquierda como promotores<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> causas <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos <strong>de</strong>sfavorecidos. Ninguno<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos liberales <strong>en</strong>cuestados <strong>de</strong>claró utilizar<br />

medidas especiales; <strong>el</strong>lo se correspon<strong>de</strong> con <strong>los</strong><br />

postulados <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ología liberal <strong>de</strong> trato igualitario<br />

y no difer<strong>en</strong>ciado. <strong>La</strong> opción “Otros” fue la más utili-<br />

¿Ha adoptado su grupo parlam<strong>en</strong>tario medidas especiales para promover la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to? (N=45)<br />

Todos <strong>los</strong> grupos<br />

Internacional Demócrata<br />

<strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro<br />

Unión Demócrata Internacional<br />

Internacional Liberal<br />

Internacional Socialista<br />

Otros<br />

Sí No<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


zada <strong>en</strong> esta muestra; la <strong>el</strong>igieron <strong>los</strong> partidos ver<strong>de</strong>s;<br />

<strong>los</strong> partidos <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación cristiana; <strong>los</strong> partidos <strong>de</strong><br />

extrema izquierda y <strong>los</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios sobre<br />

<strong>los</strong> que <strong>los</strong> repres<strong>en</strong>tantes no <strong>de</strong>claraban ori<strong>en</strong>tación<br />

i<strong>de</strong>ológica alguna. Casi <strong>el</strong> 40% <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es contestaron<br />

“Otros” puntualizaron que su grupo adoptaba<br />

medidas especiales respecto <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>.<br />

Sin embargo, la mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados que<br />

respondieron afirmativam<strong>en</strong>te no ofrecieron ninguna<br />

<strong>de</strong>scripción específica <strong>de</strong> esas medidas. A la<br />

invitación a <strong>de</strong>scribir <strong>las</strong> medidas adoptadas, la respuesta<br />

típica fue referirse al compromiso g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l<br />

partido <strong>de</strong> ser socialm<strong>en</strong>te incluy<strong>en</strong>te. <strong>La</strong>s respuestas<br />

a esta pregunta, pues, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tratarse como un reflejo<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong>l partido, y no como<br />

indicadores <strong>de</strong> la frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas prácticas<br />

respecto <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

3.2 Compromisos y acciones específicos<br />

<strong>La</strong>s respuestas <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados a otras preguntas<br />

sobre compromisos y acciones específicas confirman<br />

que <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> disposiciones especiales es infrecu<strong>en</strong>te.<br />

En <strong>el</strong> gráfico 7 que figura a continuación se resum<strong>en</strong><br />

<strong>las</strong> respuestas a <strong>las</strong> preguntas sobre la postura oficial<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> partidos políticos respecto <strong>de</strong> temas <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong>, su participación <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> con-<br />

Gráfico 7<br />

¿Cu<strong>en</strong>ta su grupo parlam<strong>en</strong>tario con . . . . (N=45)<br />

. . . mecanismos <strong>de</strong> consulta con <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>?<br />

. . . mecanismos para promover la participación <strong>de</strong><br />

personas pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a grupos minoritarios/<br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> políticas?<br />

. . . una postura oficial, un manifiesto o una<br />

política sobre temas r<strong>el</strong>acionados con <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>?<br />

Sí No<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

sulta con grupos minoritarios, y su adopción <strong>de</strong><br />

mecanismos para promover la participación <strong>de</strong> personas<br />

proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> grupos minoritarios/grupos<br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> políticas.<br />

<strong>La</strong> última <strong>de</strong> estas preguntas es la que requiere <strong>los</strong><br />

compromisos más específicos. Tal como se indica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> gráfico, esta pregunta es también la que recibió la<br />

proporción más reducida <strong>de</strong> respuestas afirmativas.<br />

3.3 Pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>minorías</strong>/pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>las</strong> estructuras <strong>de</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

grupos parlam<strong>en</strong>tarios<br />

Los resultados <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta también indican una<br />

limitada pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>las</strong> estructuras <strong>de</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios. <strong>La</strong>s respuestas a la<br />

pregunta sobre cuál es <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> grupos minoritarios/<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> estas estructuras<br />

se distribuy<strong>en</strong> <strong>de</strong>l modo sigui<strong>en</strong>te: <strong>el</strong> 19 por<br />

ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados indicaron que <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> era muy bu<strong>en</strong>o; <strong>el</strong> 43 por ci<strong>en</strong>to,<br />

que <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> era consi<strong>de</strong>rable; <strong>el</strong> 14 por ci<strong>en</strong>to, que<br />

era insufici<strong>en</strong>te; y <strong>el</strong> 24 por ci<strong>en</strong>to, que era nulo. En<br />

consecu<strong>en</strong>cia, más <strong>de</strong> un tercio <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios<br />

<strong>en</strong>cuestados señalaron una falta <strong>de</strong><br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> <strong>en</strong> <strong>las</strong> estructuras<br />

<strong>de</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> sus organizaciones.<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

15


16<br />

VISIÓN GENERAL<br />

IV. Cómo evalúan <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios la<br />

situación <strong>de</strong> la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

El último grupo <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l proyecto<br />

PNUD-UIP estuvo formado por parlam<strong>en</strong>tarios. <strong>La</strong>s<br />

respuestas <strong>de</strong> estas personas ofrec<strong>en</strong> la posibilidad <strong>de</strong><br />

evaluar la cuestión <strong>de</strong> la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una<br />

óptica difer<strong>en</strong>te. Respondieron 132 parlam<strong>en</strong>tarios. Procedían<br />

<strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tos nacionales <strong>de</strong> 48 países <strong>de</strong> <strong>las</strong> siete regiones<br />

geográficas especificadas <strong>en</strong> este proyecto. Algunos <strong>de</strong> estos<br />

países estuvieron repres<strong>en</strong>tados por más <strong>de</strong> un <strong>en</strong>cuestado. El<br />

65 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados se i<strong>de</strong>ntificaron como miembros<br />

<strong>de</strong> una mayoría, y <strong>el</strong> 35 por ci<strong>en</strong>to, como miembros <strong>de</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>de</strong> sus respectivos países.<br />

Gráfico 8<br />

4.1 Alcance <strong>de</strong> la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

Más <strong>de</strong>l 45 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados estima que<br />

<strong>los</strong> grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> no están<br />

bi<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tados o no están repres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> la<br />

composición <strong>de</strong> su parlam<strong>en</strong>to. Sólo <strong>el</strong> 20 por ci<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios pi<strong>en</strong>sa que estos grupos están<br />

bi<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tados. Otro 30 por ci<strong>en</strong>to cree que <strong>los</strong><br />

grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> están sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

repres<strong>en</strong>taos. Cuando la muestra se limita<br />

exclusivam<strong>en</strong>te a <strong>en</strong>cuestados que se i<strong>de</strong>ntificaron<br />

como miembros <strong>de</strong> grupos minoritarios/grupos<br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>, la proporción <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es estiman que la<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> no es bu<strong>en</strong>a o es insufici<strong>en</strong>te aum<strong>en</strong>ta<br />

al 60 por ci<strong>en</strong>to. Estos resultados pon<strong>en</strong> <strong>de</strong> manifiesto<br />

la razón misma para realizar la <strong>en</strong>cuesta y para estudiar<br />

<strong>las</strong> diversas opciones que pue<strong>de</strong>n servir para<br />

increm<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> carácter incluy<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>las</strong> legislaturas<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> países.<br />

4.2 Obstácu<strong>los</strong> a la actuación <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> política<br />

Los resultados <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta permit<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar<br />

varios <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos clave por <strong>los</strong> que <strong>los</strong> miembros <strong>de</strong><br />

¿En qué medida, <strong>en</strong> su opinión, <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos consignados a continuación disua<strong>de</strong>n a <strong>las</strong> personas<br />

pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>de</strong> involucrarse <strong>en</strong> política? (N=116)<br />

<strong>La</strong> falta <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong> la familia<br />

<strong>La</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que la política es “sucia” o corrupta<br />

<strong>La</strong>s preocupaciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> seguridad<br />

<strong>La</strong> r<strong>el</strong>igión<br />

<strong>La</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to no es accesible<br />

<strong>La</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s domésticas<br />

<strong>La</strong> falta <strong>de</strong> confianza<br />

<strong>La</strong> falta <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong> <strong>los</strong> partidos políticos<br />

<strong>La</strong> falta <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> funciones “<strong>de</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong>”<br />

<strong>La</strong> falta <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong>l <strong>el</strong>ectorado<br />

<strong>La</strong> falta <strong>de</strong> instrucción<br />

Actitu<strong>de</strong>s culturales predominantes<br />

<strong>La</strong> falta <strong>de</strong> financiación<br />

En gran medida<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> no se involucran<br />

<strong>en</strong> política. El gráfico que figura a continuación<br />

refleja un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> respuestas a <strong>las</strong> preguntas<br />

sobre la medida <strong>en</strong> que cada <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to podría repres<strong>en</strong>tar<br />

un impedim<strong>en</strong>to. Se pidió a <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados<br />

que valoraran <strong>el</strong> grado <strong>en</strong> que cada <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to era<br />

un obstáculo, según la escala sigui<strong>en</strong>te: “En gran<br />

medida”; “Bastante”; “No mucho”; “Ninguna <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

opciones” y “No lo sé”. El gráfico refleja la proporción<br />

<strong>de</strong> respuestas afirmativas a la opción “En gran medida”.<br />

En opinión <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios, la falta <strong>de</strong> financiación<br />

es, con difer<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> disuasión<br />

más importante para <strong>los</strong> miembros <strong>de</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> cuando se plantean<br />

involucrarse <strong>en</strong> política. Más <strong>de</strong>l 20 por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados también indicaron que <strong>los</strong> factores<br />

sigui<strong>en</strong>tes importan “<strong>en</strong> gran medida”: actitu<strong>de</strong>s<br />

culturales predominantes respecto <strong>de</strong> la función <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> grupos minoritarios y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong><br />

la sociedad; falta <strong>de</strong> instrucción; falta <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong>l<br />

<strong>el</strong>ectorado; falta <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> funciones “<strong>de</strong><br />

Gráfico 9<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong>”. Cada uno <strong>de</strong> estos factores pue<strong>de</strong><br />

ser más o m<strong>en</strong>os susceptible <strong>de</strong> modificarse mediante<br />

interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> política. Solucionar algunos podría<br />

incidir <strong>en</strong> otros. Por ejemplo, mejorar <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

instrucción pue<strong>de</strong> mejorar la situación financiera <strong>de</strong><br />

<strong>los</strong> miembros <strong>de</strong> grupos minoritarios, y <strong>el</strong>lo pue<strong>de</strong><br />

ayudar a combatir con más eficacia <strong>los</strong> estereotipos<br />

culturales negativos.<br />

Algunas difer<strong>en</strong>cias interesantes <strong>en</strong> la percepción<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos disuasorios aparec<strong>en</strong> cuando la<br />

muestra se divi<strong>de</strong> <strong>en</strong> función <strong>de</strong> la condición <strong>de</strong><br />

pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia a una mayoría/una minoría <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

<strong>en</strong>cuestados. Un porc<strong>en</strong>taje mayor <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados<br />

<strong>en</strong> <strong>las</strong> submuestras <strong>de</strong> <strong>minorías</strong>/mayorías, <strong>en</strong> comparación<br />

con la submuestra <strong>de</strong> la mayoría valoran<br />

a casi todos <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> disuasión con la<br />

respuesta “En gran medida”. Si bi<strong>en</strong> la falta <strong>de</strong><br />

financiación es <strong>el</strong> obstáculo m<strong>en</strong>cionado con<br />

mayor frecu<strong>en</strong>cia, tanto <strong>en</strong> <strong>las</strong> submuestras <strong>de</strong> la<br />

mayoría como <strong>de</strong> la minoría, <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> otros factores<br />

difiere algo. <strong>La</strong> falta <strong>de</strong> instrucción pasa a ser <br />

Apoyo a medidas especiales para lograr la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tarios pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> (Totalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> acuerdo + De acuerdo) (N=122)<br />

Se necesitan medidas especiales para solucionar<br />

la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> insufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/<strong>los</strong> grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

<strong>La</strong>s medidas especiales sólo se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> adoptar <strong>de</strong><br />

forma temporaria<br />

<strong>La</strong>s medidas especiales no son útiles e induc<strong>en</strong> a<br />

la adopción <strong>de</strong> medidas simbólicas <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

grupos minoritarios/<strong>los</strong> grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

<strong>La</strong>s medidas especiales no son necesarias. <strong>La</strong>s personas<br />

pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong>el</strong>egidas <strong>en</strong> función <strong>de</strong> sus méritos<br />

<strong>La</strong>s medidas especiales son discriminatorias<br />

Parlam<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> una minoría Parlam<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> una mayoría<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

17


18<br />

VISIÓN GENERAL<br />

IV. Cómo evalúan <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios la<br />

situación <strong>de</strong> la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

Heading <strong>minorías</strong> here y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

<br />

Gráfico 10<br />

<strong>el</strong> segundo <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to m<strong>en</strong>cionado con más frecu<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> <strong>las</strong> submuestras <strong>de</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

En comparación con <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> otras<br />

extracciones, <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tornos minoritarios también valoran la falta <strong>de</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> funciones “<strong>de</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong>” <strong>en</strong><br />

un niv<strong>el</strong> consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te superior <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> obstácu<strong>los</strong>.<br />

4.3 Apoyo a <strong>las</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales especiales<br />

Otra conclusión importante <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta es <strong>el</strong><br />

fuerte apoyo <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados a <strong>las</strong> diversas<br />

formas <strong>de</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales especiales. Entre <strong>los</strong><br />

ejemp<strong>los</strong> <strong>de</strong> medidas especiales para conseguir la<br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to <strong>en</strong>umeradas<br />

<strong>en</strong> la pregunta se m<strong>en</strong>cionaban: <strong>los</strong> escaños<br />

reservados; <strong>los</strong> cupos; <strong>los</strong> nombrami<strong>en</strong>tos; la ex<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>l umbral <strong>el</strong>ectoral; la <strong>de</strong>marcación <strong>de</strong> la circunscripción;<br />

etc. Para respon<strong>de</strong>r, <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados podían<br />

<strong>el</strong>egir <strong>en</strong>tre <strong>las</strong> sigui<strong>en</strong>tes opciones: “Totalm<strong>en</strong>te<br />

Indique cuánto influye lo consignado a continuación <strong>en</strong> la aprobación <strong>de</strong> <strong>las</strong> leyes r<strong>el</strong>ativas<br />

a <strong>los</strong> grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> (N=125)<br />

El apoyo <strong>de</strong>l partido <strong>de</strong> la oposición<br />

El apoyo <strong>de</strong> la comunidad internacional<br />

El apoyo <strong>de</strong> su circunscripción<br />

El apoyo <strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tarios que no pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a<br />

grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

El apoyo <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> la sociedad civil o grupos<br />

<strong>de</strong> interés<br />

El apoyo <strong>de</strong> parlam<strong>en</strong>tarios pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

El apoyo <strong>de</strong>l partido <strong>en</strong> <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r<br />

En gran medida<br />

<strong>de</strong> acuerdo”; “De acuerdo”; “Ni coincido ni <strong>de</strong>jo <strong>de</strong><br />

coincidir”; “No estoy <strong>de</strong> acuerdo”; “No coincido <strong>en</strong><br />

absoluto”. En <strong>el</strong> gráfico 9 que se incluye a continuación<br />

se ofrece la suma <strong>de</strong> respuestas <strong>en</strong> <strong>las</strong> que se<br />

<strong>el</strong>igió “Totalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> acuerdo” y “De acuerdo”<br />

respecto <strong>de</strong> un conjunto <strong>de</strong> preguntas r<strong>el</strong>ativas a<br />

<strong>las</strong> medidas especiales.<br />

Una gran mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios, tanto <strong>de</strong><br />

extracción mayoritaria como minoritaria, están<br />

totalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> acuerdo o están <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong> que<br />

<strong>las</strong> medidas especiales son necesarias para solucionar<br />

la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> insufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Un porc<strong>en</strong>taje muy<br />

inferior <strong>de</strong> ambos tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados (m<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />

la mitad <strong>de</strong> cada tipo) están <strong>de</strong> acuerdo con que <strong>las</strong><br />

medidas especiales sólo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> aplicarse <strong>de</strong> manera<br />

provisional. R<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te pocos <strong>en</strong>cuestados<br />

estuvieron <strong>de</strong> acuerdo con <strong>las</strong> tres últimas cláusu<strong>las</strong><br />

que figuran <strong>en</strong> <strong>el</strong> gráfico 9. Estas cláusu<strong>las</strong> cuestionan<br />

<strong>de</strong> una u otra forma la utilidad o imparcialidad<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> disposiciones especiales.<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


El gráfico rev<strong>el</strong>a, a<strong>de</strong>más, consi<strong>de</strong>rables difer<strong>en</strong>cias<br />

<strong>en</strong>tre <strong>los</strong> diputados, ya sea que pert<strong>en</strong>ezcan a <strong>minorías</strong><br />

o a mayorías, <strong>en</strong> cuanto al grado <strong>de</strong> apoyo a<br />

cada una <strong>de</strong> <strong>las</strong> cláusu<strong>las</strong>. <strong>La</strong> mayor difer<strong>en</strong>cia porc<strong>en</strong>tual<br />

se registra <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con la primera cláusula,<br />

r<strong>el</strong>ativa a la necesidad <strong>de</strong> <strong>las</strong> medidas especiales<br />

para solucionar la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> insufici<strong>en</strong>te. Si bi<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> comparación con <strong>los</strong> diputados <strong>de</strong> <strong>minorías</strong>, una<br />

proporción muy inferior <strong>de</strong> diputados proce<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>de</strong> mayorías están <strong>de</strong> acuerdo con esa cláusula, la<br />

cláusula sigue contando con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l 62 por<br />

ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> diputados <strong>de</strong> mayorías. Pese a que una<br />

proporción significativam<strong>en</strong>te superior <strong>de</strong> diputados<br />

proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> una mayoría apoyan <strong>las</strong> tres últimas<br />

cláusu<strong>las</strong> que cuestionan la aplicación <strong>de</strong> medidas<br />

especiales, <strong>en</strong> ninguno <strong>de</strong> <strong>los</strong> tres casos, la proporción<br />

<strong>de</strong> diputados a favor supera <strong>el</strong> 35 por ci<strong>en</strong>to. En<br />

g<strong>en</strong>eral, <strong>los</strong> resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> esta muestra<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados indica que, tanto <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios<br />

pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a un grupo mayoritario como a uno<br />

minoritario están <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong> la necesidad <strong>de</strong><br />

medidas especiales.<br />

4.4 Factores que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> la adopción <strong>de</strong><br />

leyes sobre temas <strong>de</strong> interés a <strong>los</strong> grupos<br />

minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

El apoyo <strong>de</strong> <strong>las</strong> mayorías políticas y étnicas es <strong>de</strong>cisivo<br />

para lograr la aprobación <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

leyes r<strong>el</strong>acionadas con <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>. Los resultados<br />

<strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta confirman esta compr<strong>en</strong>sión intuitiva<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>en</strong> <strong>las</strong><br />

legislaturas mo<strong>de</strong>rnas. En la <strong>en</strong>cuesta se pedía a <strong>los</strong><br />

<strong>en</strong>cuestados que dijeran cuánto influían una serie<br />

<strong>de</strong> factores <strong>en</strong> <strong>las</strong> posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> aprobar una ley<br />

r<strong>el</strong>acionada con <strong>minorías</strong>/pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. El<br />

gráfico 10 refleja <strong>los</strong> porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> respuestas afirmativas<br />

a la opción <strong>de</strong> respuesta “En gran medida”.<br />

El apoyo <strong>de</strong>l partido <strong>en</strong> <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r se cita, con difer<strong>en</strong>cia,<br />

como <strong>el</strong> <strong>de</strong>terminante más importante <strong>de</strong>l éxito<br />

legislativo <strong>de</strong> una iniciativa r<strong>el</strong>acionada con <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Ello pone <strong>de</strong> manifiesto<br />

la necesidad <strong>de</strong> que <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

Se nota un fuerte apoyo <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />

<strong>en</strong>cuestados a <strong>las</strong> diversas formas <strong>de</strong><br />

medidas <strong>el</strong>ectorales especiales.<br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> trabaj<strong>en</strong> con <strong>el</strong> partido <strong>en</strong> <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r. Cuando<br />

<strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> están repres<strong>en</strong>tados<br />

<strong>en</strong> <strong>las</strong> fi<strong>las</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s partidos tradicionales<br />

este trabajo pue<strong>de</strong> dirigirse <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> interior <strong>de</strong>l<br />

partido <strong>en</strong> <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r. Otra posibilidad es que <strong>los</strong><br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>minorías</strong>/pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> que<br />

no pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a la fuerza política que controla <strong>el</strong><br />

gobierno obt<strong>en</strong>gan <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l partido <strong>en</strong> <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r;<br />

<strong>el</strong>lo supone negociar <strong>en</strong> comisiones parlam<strong>en</strong>tarias<br />

y <strong>en</strong> la Asamblea. <strong>La</strong> eficacia <strong>de</strong> la vía intrapartidaria<br />

sería un área importante para futuros estudios sobre<br />

la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

De algún modo, sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

grupos <strong>de</strong> la sociedad civil o <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> interés<br />

también figure <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> tres factores más valorados<br />

como <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong>l éxito legislativo <strong>de</strong> <strong>las</strong> iniciativas<br />

r<strong>el</strong>acionadas con <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Si bi<strong>en</strong> estos grupos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran fuera<br />

<strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong> <strong>las</strong> instituciones legislativas, apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

influy<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la forma <strong>de</strong><br />

abordar <strong>los</strong> temas r<strong>el</strong>acionados con <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una legislatura. Esta<br />

conclusión indica que <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios estiman<br />

que hay una fuerte r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre lo que está sucedi<strong>en</strong>do<br />

fuera y <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l ámbito legislativo <strong>en</strong><br />

r<strong>el</strong>ación con la promoción <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Captar <strong>el</strong> apoyo<br />

<strong>de</strong> la opinión pública hacia la inclusión <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>, y conseguir <strong>el</strong> respaldo<br />

<strong>de</strong> la sociedad para la causa <strong>de</strong> estos grupos sería<br />

<strong>de</strong> gran ayuda <strong>en</strong> la creación <strong>de</strong> <strong>las</strong> coaliciones<br />

mayoritarias necesarias para la aprobación <strong>de</strong><br />

iniciativas <strong>en</strong> su favor <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos.<br />

19


20<br />

VISIÓN GENERAL<br />

V. Conclusión: <strong>de</strong>safíos futuros para la<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

En <strong>el</strong> texto <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te informe se han expuesto <strong>las</strong> conclusiones<br />

y ejemp<strong>los</strong> más importantes <strong>de</strong> prácticas positivas<br />

recogidos <strong>en</strong> la <strong>en</strong>cuesta. En esta última sección se ofrece<br />

una reseña <strong>de</strong> <strong>los</strong> problemas puestos <strong>de</strong> manifiesto por la<br />

<strong>en</strong>cuesta respecto <strong>de</strong> la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Si bi<strong>en</strong> algunos <strong>de</strong> <strong>los</strong> problemas que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan <strong>los</strong><br />

parlam<strong>en</strong>tos pue<strong>de</strong>n ser propios <strong>de</strong>l país <strong>de</strong> que se trate, hay un<br />

significativo número <strong>de</strong> asuntos y temas que se repit<strong>en</strong> <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

contextos nacionales. Se plantean algunos problemas<br />

comunes <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>las</strong> cuestiones <strong>de</strong>l reconocimi<strong>en</strong>to y la<br />

condición jurídica <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>; <strong>las</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales positivas;<br />

<strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios para solucionar temas <strong>de</strong><br />

interés a <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>; la cabida a <strong>los</strong> grupos minoritarios/grupos<br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> la política; <strong>las</strong> cuestiones <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

medios <strong>de</strong> comunicación y la sociedad civil. En esta conclusión se<br />

aborda brevem<strong>en</strong>te cada uno <strong>de</strong> estos aspectos.<br />

5.1 Reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la diversidad étnica<br />

y cultural<br />

<strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s para promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes<br />

presupon<strong>en</strong> <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la diversidad<br />

étnica y cultural. <strong>La</strong>s respuestas a la <strong>en</strong>cuesta rev<strong>el</strong>aron<br />

que la cuestión <strong>de</strong>l reconocimi<strong>en</strong>to es problemática<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> algunos países. Los Estados<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> reconocer <strong>las</strong> reivindicaciones <strong>de</strong> personas y<br />

<strong>de</strong> grupos acerca <strong>de</strong> la singularidad y la autonomía<br />

<strong>de</strong> su i<strong>de</strong>ntidad, su cultura y su forma <strong>de</strong> vida. El<br />

reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y<br />

<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> es un requisito previo para la<br />

participación efectiva <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> la vida pública. En última instancia, la<br />

tarea <strong>de</strong> reconocer a <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

y <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir su condición jurídica incumbe a<br />

<strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos nacionales.<br />

5.2 Escasez <strong>de</strong> datos sobre <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong><br />

parlam<strong>en</strong>taria<br />

Hay un problema <strong>de</strong> disponibilidad <strong>de</strong> datos sobre<br />

inclusión <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

parlam<strong>en</strong>tos. Sólo <strong>el</strong> 41 <strong>de</strong> <strong>los</strong> 91 parlam<strong>en</strong>tos que<br />

participaron <strong>en</strong> la <strong>en</strong>cuesta facilitaron información<br />

sobre <strong>el</strong> número exacto <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>minorías</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to. El hecho <strong>de</strong> que otros parla-<br />

Ciudadanos a la espera <strong>de</strong> ejercer su <strong>de</strong>recho constitucional a votar<br />

<strong>en</strong> <strong>las</strong> <strong>el</strong>ecciones presi<strong>de</strong>nciales y provinciales <strong>de</strong> Afganistán, don<strong>de</strong><br />

exist<strong>en</strong> <strong>las</strong> disposiciones sobre <strong>los</strong> escaños reservados.<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

m<strong>en</strong>tos no respondieran a esta pregunta indica que muchos parlam<strong>en</strong>tos<br />

no recaban esa información. <strong>La</strong> falta <strong>de</strong> esfuerzos para registrar <strong>el</strong><br />

número <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>minorías</strong> crea un <strong>en</strong>torno propicio para<br />

la proliferación <strong>de</strong> mo<strong>de</strong><strong>los</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> que la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> es insufici<strong>en</strong>te.<br />

<strong>La</strong>s <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> hac<strong>en</strong> fr<strong>en</strong>te a algunos problemas<br />

similares a <strong>los</strong> que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>las</strong> mujeres a la hora <strong>de</strong> conseguir <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to. Recoger información sobre la inclusión <strong>de</strong><br />

<strong>minorías</strong>/<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> comparación con la inclusión <strong>de</strong> <strong>las</strong> mujeres<br />

es mucho más difícil <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> muchos países.<br />

<strong>La</strong>s cuestiones no resu<strong>el</strong>tas <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to y situación jurídica son<br />

uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que dificultan la obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> datos sobre la<br />

inclusión <strong>de</strong> grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos.<br />

Otros factores importantes que complican la recopilación <strong>de</strong> información<br />

precisa y fiable sobre la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>las</strong><br />

legislaturas nacionales son la protección <strong>de</strong> <strong>los</strong> datos personales y <strong>las</strong><br />

leyes que proteg<strong>en</strong> la intimidad. Equilibrar <strong>las</strong> preocupaciones <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> intimidad, con la necesidad <strong>de</strong> contar con información<br />

fiable sobre <strong>los</strong> mo<strong>de</strong><strong>los</strong> <strong>de</strong> exclusión y <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> insufici<strong>en</strong>te es<br />

es<strong>en</strong>cial para avanzar hacia la <strong>de</strong>bida pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>las</strong> legislaturas.<br />

5.3 Medidas <strong>el</strong>ectorales especiales<br />

<strong>La</strong> votación <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos parlam<strong>en</strong>tarios y <strong>los</strong> diputados rev<strong>el</strong>ó que<br />

un número significativo <strong>de</strong> <strong>en</strong>cuestados <strong>de</strong> uno y otro grupo respaldan<br />

<strong>las</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales especiales <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Al mismo tiempo, parece haber un conocimi<strong>en</strong>to<br />

limitado a niv<strong>el</strong> institucional <strong>de</strong> <strong>las</strong> opciones <strong>el</strong>ectorales disponibles.<br />

<strong>La</strong>s respuestas <strong>de</strong> algunos parlam<strong>en</strong>tarios indican que <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados<br />

<strong>de</strong>sconoc<strong>en</strong> <strong>las</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales especiales o no sab<strong>en</strong> cómo<br />

c<strong>las</strong>ificar<strong>las</strong>. Sería m<strong>en</strong>ester un mayor flujo <strong>de</strong> información sobre <strong>las</strong><br />

instituciones <strong>el</strong>ectorales, y <strong>las</strong> prácticas que permit<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>ciar a <strong>los</strong><br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>minorías</strong>/pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>, dotándo<strong>los</strong> <strong>de</strong> voz y<br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia, a fin <strong>de</strong> al<strong>en</strong>tar una mayor adopción <strong>de</strong> esas medidas.<br />

5.4 Captación por parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> partidos políticos<br />

Algunos <strong>en</strong>cuestados reconocieron la función <strong>de</strong> <strong>las</strong> medidas <strong>el</strong>ectorales<br />

especiales, pero subrayaron <strong>el</strong> <strong>de</strong>ber y la obligación <strong>de</strong> <strong>los</strong> partidos<br />

políticos <strong>de</strong> v<strong>el</strong>ar por <strong>el</strong> carácter incluy<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su asamblea nacional.<br />

Varios <strong>en</strong>cuestados indicaron que un importante reto para sus partidos<br />

era la captación <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>. Incluso <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> disposiciones especiales <strong>en</strong> <strong>las</strong> leyes <strong>el</strong>ectorales, <strong>los</strong> partidos pue<strong>de</strong>n<br />

perseguir una afiliación incluy<strong>en</strong>te y políticas <strong>de</strong> promoción. Ello exige <br />

21


22<br />

VISIÓN GENERAL<br />

V. Conclusión: <strong>de</strong>safíos futuros para la<br />

<strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

Heading pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> here<br />

<br />

expresar un compromiso normativo y asignar recursos<br />

materiales para <strong>las</strong> tareas <strong>de</strong> <strong>en</strong>tablar <strong>el</strong> diálogo con<br />

<strong>las</strong> comunida<strong>de</strong>s minoritarias/<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>, y s<strong>el</strong>eccionar<br />

y preparar candidatos <strong>de</strong> estas comunida<strong>de</strong>s<br />

para la actuación política.<br />

5.5 Responsabilidad institucional <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

parlam<strong>en</strong>tos<br />

En cuanto a <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos parlam<strong>en</strong>tarios, <strong>los</strong><br />

problemas para organizar consultas y activida<strong>de</strong>s<br />

con <strong>los</strong> propios grupos ocupan un lugar <strong>de</strong>stacado<br />

<strong>en</strong> <strong>las</strong> respuestas <strong>de</strong> la <strong>en</strong>cuesta. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />

países m<strong>en</strong>os a<strong>de</strong>lantados, se m<strong>en</strong>cionó con mucha<br />

frecu<strong>en</strong>cia la falta <strong>de</strong> recursos materiales para <strong>los</strong><br />

parlam<strong>en</strong>tarios interesados <strong>en</strong> realizar una labor<br />

sobre <strong>el</strong> terr<strong>en</strong>o, con <strong>las</strong> comunida<strong>de</strong>s minoritarias<br />

e <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>, algunas <strong>de</strong> <strong>las</strong> cuales se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong><br />

zonas remotas. Pese a que <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> países<br />

con un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo económico más <strong>el</strong>evado<br />

no pa<strong>de</strong>c<strong>en</strong> <strong>las</strong> mismas restricciones, <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados<br />

<strong>de</strong> estos países informan <strong>de</strong> que sus parlam<strong>en</strong>tos<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> dificultados para disponer <strong>de</strong> tiempo para<br />

organizar consultas y activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> proyección<br />

hacia <strong>las</strong> comunida<strong>de</strong>s minoritarias o <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> raras ocasiones <strong>el</strong> reglam<strong>en</strong>to interno<br />

<strong>de</strong> un parlam<strong>en</strong>to, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l país o<br />

la región <strong>de</strong> que se trate, y <strong>de</strong> su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo,<br />

incluye medidas especiales para <strong>el</strong> exam<strong>en</strong> y la<br />

aprobación <strong>de</strong> iniciativas r<strong>el</strong>acionadas con grupos<br />

minoritarios y grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

Es preciso conci<strong>en</strong>tizar mucho más a <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios<br />

y miembros <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong>l parlam<strong>en</strong>to sobre<br />

la problemática <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

<strong>La</strong> cuestión <strong>de</strong> la actitud <strong>de</strong> inclusión <strong>de</strong>l personal<br />

parlam<strong>en</strong>tario tampoco parece recibir gran at<strong>en</strong>ción<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>las</strong> legislaturas. En g<strong>en</strong>eral,<br />

<strong>las</strong> respuestas a la <strong>en</strong>cuesta indican que, como instituciones,<br />

<strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos pue<strong>de</strong>n hacer más para<br />

apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre <strong>los</strong> grupos minoritarios/grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

y <strong>los</strong> problemas que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan; acercarse a<br />

estos grupos; y proce<strong>de</strong>r a la ampliación <strong>de</strong> <strong>los</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />

a fin <strong>de</strong> dar cabida a su participación<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso legislativo.<br />

5.6 Adaptación <strong>de</strong> <strong>las</strong> políticas<br />

Los <strong>en</strong>cuestados compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n bastante bi<strong>en</strong> que<br />

<strong>los</strong> intereses sustantivos <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos minoritarios/<br />

grupos <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> varían <strong>en</strong>tre <strong>las</strong> diversas áreas<br />

<strong>de</strong> política. También establec<strong>en</strong> un claro or<strong>de</strong>n<br />

<strong>de</strong> priorida<strong>de</strong>s para la interv<strong>en</strong>ción política, para<br />

solucionar la difícil situación <strong>de</strong> <strong>los</strong> grupos más<br />

<strong>de</strong>sfavorecidos y marginados. Por ejemplo, <strong>en</strong><br />

muchas <strong>de</strong> <strong>las</strong> respuestas <strong>de</strong> muchos grupos a <strong>las</strong><br />

preguntas sobre <strong>los</strong> problemas <strong>en</strong> torno a la inclusión<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> se recalca<br />

<strong>el</strong> tema <strong>de</strong> la educación. Sin embargo, algunas<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> áreas <strong>de</strong> política, como <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos especiales<br />

sobre la tierra o <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> uso <strong>de</strong>l idioma minoritario<br />

<strong>en</strong> la esfera pública, son intrínsecam<strong>en</strong>te<br />

conflictivas, y exig<strong>en</strong> mucha discusión y <strong>de</strong>liberaciones<br />

con <strong>las</strong> mayorías.<br />

5.7 Los parlam<strong>en</strong>tos y la conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la<br />

sociedad sobre la problemática <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong>/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

At<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>las</strong> preocupaciones o la oposición <strong>de</strong>l público<br />

<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral respecto <strong>de</strong> medidas políticas y <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to<br />

que b<strong>en</strong>eficiarían a <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong><br />

pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> exige esfuerzos concertados<br />

para crear conci<strong>en</strong>cia sobre cuestiones <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

/<strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> la sociedad civil. Un<br />

gran número <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestados recalcó la importancia<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización, que<br />

promuevan un cambio <strong>de</strong> actitud <strong>en</strong> la sociedad <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral, y que permitan conseguir <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l<br />

público a <strong>las</strong> causas <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong>. Ello indica que<br />

<strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tarios <strong>en</strong>cuestados estiman que <strong>las</strong><br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>ciación externas al parlam<strong>en</strong>to<br />

constituy<strong>en</strong> una importante herrami<strong>en</strong>ta<br />

para lograr ulteriores cambios <strong>de</strong>l parlam<strong>en</strong>to.<br />

Al mismo tiempo, <strong>los</strong> propios parlam<strong>en</strong>tos, como<br />

esc<strong>en</strong>arios clave para <strong>de</strong>batir y discutir políticas<br />

mo<strong>de</strong>rnas, pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sempeñar un importante pap<strong>el</strong>,<br />

difundi<strong>en</strong>do y promovi<strong>en</strong>do <strong>las</strong> nuevas normas internacionales<br />

<strong>de</strong> protección e inclusión r<strong>el</strong>acionadas<br />

con <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong>.<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to


Un jov<strong>en</strong> votante muestra <strong>el</strong> <strong>de</strong>do <strong>en</strong>tintado como<br />

muestra <strong>de</strong> que ha votado <strong>en</strong> <strong>las</strong> <strong>el</strong>ecciones <strong>de</strong><br />

Najaf (Iraq) <strong>de</strong>l 31 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2009.<br />

Acerca <strong>de</strong>l proyecto<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to<br />

Muchos ejemp<strong>los</strong> <strong>de</strong> todas partes <strong>de</strong>l<br />

mundo rev<strong>el</strong>an que la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong><br />

<strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>las</strong> instancias sociales<br />

<strong>de</strong> formulación y adopción <strong>de</strong> <strong>las</strong> políticas es<br />

clave para romper <strong>el</strong> círculo <strong>de</strong> discriminación<br />

y exclusión que pa<strong>de</strong>c<strong>en</strong> <strong>los</strong> miembros <strong>de</strong> estos<br />

grupos, y <strong>los</strong> <strong>de</strong>sproporcionados niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong><br />

pobreza que se sigu<strong>en</strong>.<br />

Sin embargo, <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong><br />

sigu<strong>en</strong> marginados <strong>de</strong> la participación efectiva<br />

<strong>en</strong> la adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones, <strong>en</strong> particular, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

ámbito <strong>de</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos nacionales. Para ser<br />

<strong>de</strong>mocrático, un parlam<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be reflejar la diversidad<br />

<strong>de</strong> la población. Si falta esa repres<strong>en</strong>tatividad,<br />

algunos grupos y comunida<strong>de</strong>s se s<strong>en</strong>tirán <strong>en</strong><br />

situación <strong>de</strong> <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>taja <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso político, o<br />

incluso completam<strong>en</strong>te excluidos, y <strong>el</strong>lo repercutirá<br />

<strong>en</strong> la calidad <strong>de</strong> la vida pública o la estabilidad <strong>de</strong>l<br />

sistema político y <strong>de</strong> la sociedad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

<strong>La</strong> Unión Interparlam<strong>en</strong>taria (UIP) y <strong>el</strong> Programa<br />

<strong>de</strong> <strong>las</strong> Naciones Unidas para <strong>el</strong> Desarrollo (PNUD)<br />

pondrán <strong>en</strong> marcha un proyecto <strong>de</strong>stinado a compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

y promover la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> efectiva <strong>de</strong> <strong>las</strong><br />

<strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to.<br />

Los objetivos son <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• conocer mejor la <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong><br />

y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to;<br />

• proporcionar herrami<strong>en</strong>tas a <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos y<br />

<strong>de</strong>más partes interesadas sobre la promoción <strong>de</strong><br />

la integración <strong>en</strong> <strong>los</strong> parlam<strong>en</strong>tos;<br />

• crear capacidad para promover parlam<strong>en</strong>tos más<br />

incluy<strong>en</strong>tes.<br />

Financia este proyecto <strong>en</strong> <strong>el</strong> período 2008-2010 <strong>el</strong><br />

Organismo Canadi<strong>en</strong>se <strong>de</strong> Desarrollo Internacional<br />

(CIDA). Más información <strong>en</strong> <strong>los</strong> sitios web www.ipu.<br />

org/minorities-e y http://www.agora-parl.org/<br />

no<strong>de</strong>/1061.<br />

23


24<br />

Unión Interparlam<strong>en</strong>taria<br />

<strong>La</strong> Casa <strong>de</strong> <strong>los</strong> Parlam<strong>en</strong>tos<br />

5 chemin du Pommier<br />

Case postale 330<br />

CH-1218 Le Grand-Saconnex<br />

Ginebra, Suiza<br />

T<strong>el</strong>éfono: + 41 22 919 41 50<br />

Fax: + 41 22 919 41 60<br />

Correo-e: postbox@mail.ipu.org<br />

www.ipu.org<br />

Programa <strong>de</strong> <strong>las</strong> Naciones Unidas<br />

para <strong>el</strong> Desarrollo<br />

One United Nations Plaza<br />

Nueva York, NY 10017, EE.UU.<br />

Oficina <strong>de</strong>l Observador Perman<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> la UIP ante <strong>las</strong> Naciones Unidas<br />

Unión Interparlam<strong>en</strong>taria<br />

220 East 42nd Street – Suite 3002<br />

Nueva York, N.Y. 10017<br />

Estados Unidos <strong>de</strong> América<br />

T<strong>el</strong>éfono: +1 212 557 58 80<br />

Fax: +1 212 557 39 54<br />

Correo-e: ny-office@mail.ipu.org<br />

ISBN 978-92-9142-464-1<br />

T<strong>el</strong>éfono: +1 (212) 906-5000<br />

Fax: +1 (212) 906-5001<br />

www.undp.org 9 789291 424641<br />

Promover parlam<strong>en</strong>tos incluy<strong>en</strong>tes: <strong>La</strong> <strong>repres<strong>en</strong>tación</strong> <strong>de</strong> <strong>las</strong> <strong>minorías</strong> y <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>as</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> parlam<strong>en</strong>to

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!