4. la intervención en grupo: técnicas de trabajo. - PHP Webquest
4. la intervención en grupo: técnicas de trabajo. - PHP Webquest
4. la intervención en grupo: técnicas de trabajo. - PHP Webquest
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
<strong>4.</strong> LA INTERVENCIÓN EN GRUPO: TÉCNICAS DE TRABAJO.<br />
No vamos a insistir más <strong>en</strong> los valores y efectos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong> tanto<br />
para el <strong>de</strong>sarrollo intelectual, afectivo y social <strong>de</strong> los individuos, sino que<br />
s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te, antes <strong>de</strong> pasar a pres<strong>en</strong>tar algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong>, queremos resaltar algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> su<br />
utilización.<br />
En esta línea nos parece relevante <strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> Fabra (1994:27-28) sobre<br />
su uso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s au<strong>la</strong>s y con el profesorado.<br />
V<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s au<strong>la</strong>s:<br />
• Favorec<strong>en</strong> el hecho <strong>de</strong> que los alumnos apr<strong>en</strong>dan a aceptarse<br />
mutuam<strong>en</strong>te y a cooperar.<br />
• Consigu<strong>en</strong> que se si<strong>en</strong>tan miembros <strong>de</strong> un <strong>grupo</strong> y experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
hacia ese <strong>grupo</strong> gran variedad <strong>de</strong> s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos positivos, a <strong>la</strong> vez<br />
que aum<strong>en</strong>tan su seguridad personal al s<strong>en</strong>tirse apoyados.<br />
• Estimu<strong>la</strong>n los diversos apr<strong>en</strong>dizajes y favorec<strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad<br />
dirigida al logro <strong>de</strong> unos objetivos previam<strong>en</strong>te establecidos.<br />
• Facilitan el <strong>de</strong>sarrollo intelectual y afectivo <strong>de</strong>l alumno, que<br />
pue<strong>de</strong> realizar diversos ejercicios y activida<strong>de</strong>s que constituy<strong>en</strong> su<br />
visión <strong>de</strong>l mundo y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia.<br />
• Mejoran el clima o atmósfera <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido que<br />
disminuy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s t<strong>en</strong>siones y malos humores y consigu<strong>en</strong> un<br />
ambi<strong>en</strong>te sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>jado y <strong>en</strong>tusiasta como para que<br />
tanto alumnos como profesores puedan trabajar a gusto y con<br />
eficacia.<br />
• Proporcionan seguridad y re<strong>la</strong>jami<strong>en</strong>to al profesorado, que si<strong>en</strong>te<br />
como los alumnos, progresivam<strong>en</strong>te, van haciéndose<br />
responsables <strong>de</strong> sus apr<strong>en</strong>dizajes al <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r que, cuando<br />
apr<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, no están respondi<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>l doc<strong>en</strong>te<br />
sino a su propia <strong>de</strong>manda interiorizada <strong>de</strong> expansión y <strong>de</strong>sarrollo.<br />
V<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> <strong>en</strong>tre el profesorado:<br />
• La agilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reuniones, que se p<strong>la</strong>nifican <strong>de</strong> manera<br />
realista t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta el tiempo <strong>de</strong> que se dispone y <strong>la</strong><br />
cantidad <strong>de</strong> personas reunidas.<br />
• Una toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones rápida y participativa, que no <strong>de</strong>je a<br />
nadie al marg<strong>en</strong> y que favorezca el cons<strong>en</strong>so.<br />
• Una solución a problemas capaz <strong>de</strong> integrar difer<strong>en</strong>tes puntos <strong>de</strong><br />
vista.<br />
• La facilitación <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> equipo, tanto si se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l proyecto educativo <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tro como <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
realización <strong>de</strong> cualquier <strong>trabajo</strong> interdisciplinar <strong>de</strong> investigación.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 29<br />
V<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s au<strong>la</strong>s<br />
V<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong><br />
<strong>en</strong>tre el<br />
profesorado
Ambi<strong>en</strong>te<br />
Clima<br />
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
<strong>4.</strong>1. Principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> con <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje.-<br />
A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> los fundam<strong>en</strong>tos y funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
dinámica <strong>de</strong> <strong>grupo</strong>s y <strong>de</strong> los principios pedagógicos <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje<br />
grupal, todo doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be regir su <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>de</strong> acuerdo a unos<br />
principios, sistematizados por Gibb (1981), básicos y ori<strong>en</strong>tativos, que<br />
mediatizan el proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>en</strong> el <strong>grupo</strong> y, por consecu<strong>en</strong>cia,<br />
pued<strong>en</strong> alterarlo, facilitarlo u obstaculizarlo.<br />
Nos referimos concretam<strong>en</strong>te a:<br />
1.- Creación <strong>de</strong> un ambi<strong>en</strong>te conduc<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> los<br />
problemas<br />
Como posibilitador <strong>de</strong> un ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje que propicie <strong>la</strong><br />
comunicación, el intercambio, <strong>la</strong> participación, <strong>la</strong> espontaneidad, <strong>la</strong><br />
igualdad, etc.<br />
En este s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje nos remite<br />
a los factores que lo <strong>de</strong>terminan, que como <strong>de</strong>stacan Gairín y Tejada<br />
(1990:345), pued<strong>en</strong> sintetizarse <strong>en</strong> torno a: el contexto físico, el factor<br />
humano y el clima social, sin olvidar <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión histórica o temporal <strong>de</strong>l<br />
mismo que igualm<strong>en</strong>te mediatiza los procesos <strong>en</strong>señanza-apr<strong>en</strong>dizaje.<br />
Obviando el análisis específico <strong>de</strong> cada unos <strong>de</strong> dichos factores y su<br />
importancia <strong>en</strong> el apr<strong>en</strong>dizaje, parece evid<strong>en</strong>te que habrá que procurar<br />
espacios físicos ampliables, convertibles, polifacéticos, maleables; don<strong>de</strong><br />
los diseños <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se permitan operar con módulos flexibles, mesas<br />
acop<strong>la</strong>bles, estanterías sufici<strong>en</strong>tes para el material <strong>de</strong> apoyo, pare<strong>de</strong>s<br />
que permitan el uso <strong>de</strong> pinturas, dibujos, paneles para el <strong>trabajo</strong>, espejos,<br />
etc, garantizando niveles a<strong>de</strong>cuados <strong>de</strong> iluminación, v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción,<br />
acústica, etc que no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong>de</strong>spreciados <strong>en</strong> <strong>la</strong> configuración <strong>de</strong>l<br />
espacio.<br />
Todo ello ti<strong>en</strong>e unas finalida<strong>de</strong>s básicas cuales son flexibilizar <strong>la</strong> actividad<br />
didáctica, posibilitar un ambi<strong>en</strong>te informal (evitando los motivos <strong>de</strong><br />
distracción), g<strong>en</strong>erar un ambi<strong>en</strong>te cordial y s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> igualdad,<br />
eliminando <strong>la</strong> intimidación y favoreci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> acción <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, e<br />
igualm<strong>en</strong>te evitando <strong>la</strong> fatiga, el ahogo, etc.<br />
2.- Clima <strong>de</strong> confianza.-<br />
Se han <strong>de</strong> reducir al máximo <strong>la</strong>s t<strong>en</strong>siones y los s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
intimidación.<br />
Las re<strong>la</strong>ciones interpersonales amistosas, <strong>de</strong> camara<strong>de</strong>ría, etc. reduc<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
intimidación y permit<strong>en</strong> el cambio <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación, pasando los problemas<br />
interpersonales a objetivos <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>. Por tanto, habrá que solucionar los<br />
conflictos <strong>la</strong>t<strong>en</strong>tes o explícitos, evitando los correspondi<strong>en</strong>tes mecanismos<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa (retraimi<strong>en</strong>to, autorrefer<strong>en</strong>cia, negativismo, etc.). Cuanto más<br />
se conoc<strong>en</strong> los integrantes <strong>de</strong> un <strong>grupo</strong> es mayor el clima <strong>de</strong> confianza<br />
que se pue<strong>de</strong> lograr.<br />
Este principio, ti<strong>en</strong>e mucho que ver con el papel que asume el doc<strong>en</strong>te y<br />
su ejercicio <strong>de</strong>l li<strong>de</strong>razgo, como veremos a continuación.<br />
30<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
3.- Li<strong>de</strong>razgo compartido.-<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
Asumimos un li<strong>de</strong>razgo compartido cuando <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> li<strong>de</strong>razgo<br />
están distribuidas <strong>en</strong> todo el <strong>grupo</strong>, con lo cual existe mayor <strong>de</strong>dicación a<br />
<strong>la</strong> tarea y se permite <strong>la</strong> máxima evolución <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
No retomaremos aquí <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as vertidas ya respecto a los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes<br />
y v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas tipologías <strong>de</strong> li<strong>de</strong>razgo com<strong>en</strong>tadas con<br />
anterioridad (autoritario, <strong>de</strong>mocrático, "<strong>la</strong>issez-faire"), sino que<br />
directam<strong>en</strong>te reparamos el li<strong>de</strong>razgo <strong>de</strong>mocrático-participativo por<br />
cuanto permite mayor motivación ante <strong>la</strong> tarea, mayor <strong>de</strong>sarrollo<br />
individual, <strong>de</strong>cisiones por todos, más realistas y válidas y todo el parangón<br />
<strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vida <strong>de</strong>mocrática.<br />
El doc<strong>en</strong>te t<strong>en</strong>drá una función <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rador, impulsor y motivador <strong>de</strong><br />
todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, pero ha <strong>de</strong> conseguir, a <strong>la</strong> vez, que los<br />
miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> por ellos mismos se p<strong>la</strong>nte<strong>en</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> nuevos<br />
conocimi<strong>en</strong>tos, satisfacción <strong>de</strong> sus necesida<strong>de</strong>s culturales y formativas,<br />
etc.<br />
<strong>4.</strong>- Desarrollo <strong>de</strong> objetivos <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
Principio este consustancial a <strong>la</strong> propia dinámica <strong>de</strong> <strong>grupo</strong>s <strong>en</strong><br />
educación, por cuanto una formu<strong>la</strong>ción explícita <strong>de</strong> los objetivos<br />
aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> cohesión y el s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> "nosotros" <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>,<br />
por todo lo cual se increm<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> <strong>de</strong>dicación <strong>en</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones y<br />
<strong>la</strong> tarea <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
Objetivos, que por otra parte, han <strong>de</strong> <strong>de</strong>finirse conjuntam<strong>en</strong>te por todos<br />
los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> para que todos y cada uno se si<strong>en</strong>tan vincu<strong>la</strong>dos<br />
a su consecución.<br />
5.- Flexibilidad <strong>de</strong> organización.-<br />
Como indicamos <strong>en</strong> el punto anterior, el <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>be formu<strong>la</strong>r sus<br />
objetivos y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, los cont<strong>en</strong>idos y métodos <strong>de</strong> actuación implicados,<br />
y estos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong>la</strong> pauta <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción hasta que se formul<strong>en</strong> nuevos<br />
sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> nuevas necesida<strong>de</strong>s. Pero esto no quiere <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong>s<br />
mismas constriñan <strong>la</strong> vida <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, sino que el mismo <strong>de</strong>be asumir el<br />
cambio <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l propio proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />
<strong>de</strong> todo el <strong>grupo</strong> y cada uno <strong>de</strong> sus miembros, a imprevistos o vicisitu<strong>de</strong>s<br />
sobre <strong>la</strong> marcha <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
Estamos afirmando, pues, que <strong>la</strong> flexibilidad organización ha <strong>de</strong> ser un<br />
principio igualm<strong>en</strong>te rector <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, siempre y cuando se <strong>de</strong><br />
una evaluación continua <strong>de</strong> todo el proceso, v<strong>en</strong>ci<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s<br />
resist<strong>en</strong>tes al cambio, bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> o <strong>en</strong> el propio<br />
doc<strong>en</strong>te.<br />
Hay que huir, pues, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>nificaciones rígidas y <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> a “reloj"<br />
que, <strong>en</strong>tre otros, suel<strong>en</strong> ser gran<strong>de</strong>s inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los<br />
<strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje. Todo doc<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido, <strong>de</strong>be p<strong>en</strong>sar que<br />
no exist<strong>en</strong> dos <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> formación iguales y por tanto, m<strong>en</strong>os aún, dos<br />
cursos sobre los mismos objetivos y cont<strong>en</strong>idos didácticos que <strong>de</strong>ban<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma manera.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 31<br />
Li<strong>de</strong>razgo<br />
Objetivos<br />
Organización
Decisiones<br />
Proceso<br />
Grupal<br />
Evaluación<br />
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
6.- Comunicación y cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones.-<br />
El <strong>grupo</strong> ha <strong>de</strong> conseguir una comunicación fluida y espontánea, <strong>de</strong><br />
manera que puedan surgir com<strong>en</strong>tarios, discusiones sin motivación o<br />
inc<strong>en</strong>tivación expresa <strong>de</strong>l doc<strong>en</strong>te, participación espontánea y libre<br />
base <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales se asi<strong>en</strong>ta el cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones.<br />
Para ello se <strong>de</strong>be crear el clima <strong>en</strong> el que los individuos perciban y se<br />
si<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> libertad <strong>de</strong> acción, evitando <strong>la</strong> po<strong>la</strong>rización, fruto más <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
personalidad <strong>de</strong>l que discute que <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a que se discute.<br />
Debe t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta, pues, que <strong>la</strong>s controversias pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el<br />
<strong>grupo</strong> son a m<strong>en</strong>udo el resultado <strong>de</strong> conflictos emocionales <strong>de</strong>l mismo y<br />
poco ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que ver muchas veces sobre <strong>la</strong> actividad <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual se está<br />
trabajando. Por tanto, como ya se ha indicado <strong>en</strong> otro mom<strong>en</strong>to, habrá<br />
que solucionar previam<strong>en</strong>te los conflictos si queremos hacer operativo el<br />
<strong>grupo</strong>.<br />
El doc<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> una constante actividad <strong>de</strong> evaluación continua, <strong>de</strong>be<br />
saber cuáles son los obstáculos que impid<strong>en</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones <strong>en</strong><br />
cada mom<strong>en</strong>to, y por tanto operar <strong>en</strong> tal dirección. Gibb (1981) nos<br />
seña<strong>la</strong> que los obstáculos más habituales para el cons<strong>en</strong>so son:<br />
• Hostilidad <strong>de</strong>spertada por reacciones agresivas <strong>en</strong> <strong>la</strong> discusión<br />
po<strong>la</strong>rizada.<br />
• Car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pruebas o hechos disponibles.<br />
• Percepciones distintas <strong>de</strong> los hechos o los datos inher<strong>en</strong>tes al<br />
problema.<br />
• Falta <strong>de</strong> acuerdo sobre <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> <strong>en</strong>carar el problema.<br />
• Diverg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> materias <strong>de</strong> objetivos o metas g<strong>en</strong>erales.<br />
• Difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s predisposiciones, prejuicios, anteced<strong>en</strong>tes y<br />
cuadro <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cias.<br />
• Antipatía a <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual emana <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a, aunque no hay<br />
<strong>de</strong>sacuerdo con <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>en</strong> sí.<br />
7.- Compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l proceso grupal.-<br />
La compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l proceso nos remite a <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> todos los<br />
elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l mismo: objetivos que se persigu<strong>en</strong>, activida<strong>de</strong>s que se<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n, metodologías utilizadas, actitu<strong>de</strong>s y reacciones <strong>de</strong> todos<br />
aquellos miembros que lo integran, tipos <strong>de</strong> interacción y participación,<br />
proyección hacia el exterior el propio <strong>grupo</strong><br />
La compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> una<br />
ori<strong>en</strong>tación hacia un objetivo y permite una más rápida modificación <strong>de</strong><br />
objetivos u otros elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> cara a <strong>la</strong> superación <strong>de</strong> los obstáculos. A<br />
<strong>la</strong> vez que todos los integrantes <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> son consci<strong>en</strong>tes y se asume el<br />
proceso, se está estimu<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong> participación y el logro <strong>de</strong> objetivos.<br />
8.- Evaluación <strong>de</strong> objetivos y activida<strong>de</strong>s.-<br />
Una evaluación continua, como hemos indicado anteriorm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> los<br />
objetivos y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, permite una <strong>de</strong>puración y una<br />
modificación intelig<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> resolución <strong>de</strong> problemas, <strong>en</strong><br />
cualquier fase <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones. En todo mom<strong>en</strong>to se han <strong>de</strong><br />
adaptar los objetivos, cont<strong>en</strong>idos y activida<strong>de</strong>s a los intereses,<br />
necesida<strong>de</strong>s y ritmo <strong>de</strong>l propio <strong>grupo</strong>.<br />
32<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
<strong>4.</strong>2. Técnicas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong>s.-<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
Son distintas <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong>. Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s maneras<br />
más sistemáticas y operativas es hacerlo integrando <strong>técnicas</strong> que se han<br />
evid<strong>en</strong>ciado como efectivas.<br />
No obstante, antes <strong>de</strong> pasar a <strong>de</strong>scribir algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más conocidas es<br />
necesario realizar una serie <strong>de</strong> precisiones, que <strong>en</strong> concreto <strong>la</strong>s<br />
c<strong>en</strong>tramos <strong>en</strong> <strong>la</strong> propia concepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> <strong>grupo</strong> y otras <strong>en</strong><br />
torno a su aplicación.<br />
Las <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> <strong>grupo</strong> <strong>la</strong>s concebimos y <strong>la</strong>s caracterizamos como:<br />
⇒ maneras, procedimi<strong>en</strong>tos o medios sistematizados <strong>de</strong><br />
organizar y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
⇒ fundam<strong>en</strong>tadas ci<strong>en</strong>tíficam<strong>en</strong>te, su eficacia ha sido<br />
sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te probada <strong>en</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />
⇒ permit<strong>en</strong> estructurar, estimu<strong>la</strong>r, integrar, etc <strong>en</strong> el <strong>grupo</strong>,<br />
para que este pueda operar provechosam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
cualquier dirección, bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> el crecimi<strong>en</strong>to personal, <strong>en</strong> el<br />
<strong>trabajo</strong>, etc<br />
⇒ <strong>la</strong> técnica no basta por sí so<strong>la</strong> para obt<strong>en</strong>er el éxito<br />
<strong>de</strong>seado. Su valor <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> su utilización y<br />
a<strong>de</strong>cuación a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s, objetivos, metas <strong>de</strong>l<br />
<strong>grupo</strong>, etc.<br />
⇒ <strong>la</strong> técnica no <strong>de</strong>be ser consi<strong>de</strong>rada como un fin <strong>en</strong> sí<br />
mismo, sino como instrum<strong>en</strong>tos o medios para el logro <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> verda<strong>de</strong>ra finalidad grupal: b<strong>en</strong>eficiar a los miembros y<br />
lograr los objetivos <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
Esta concepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> nos marca, si se quiere, <strong>la</strong> pauta a <strong>la</strong><br />
hora <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir con el<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica. Si pret<strong>en</strong><strong>de</strong>mos una aplicación<br />
efectiva con <strong>la</strong>s mismas hemos <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que todo doc<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>be:<br />
1.- Conocer sus fundam<strong>en</strong>tos teóricos, estructura, dinámica,<br />
posibilida<strong>de</strong>s y riesgos, puesto que es <strong>la</strong> única forma <strong>de</strong> utilizar<strong>la</strong>s<br />
con criterio ci<strong>en</strong>tífico d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> flexibilidad exigida por cada uno<br />
<strong>de</strong> los contextos <strong>de</strong> aplicación.<br />
2.- Dominar su aplicación práctica. En este s<strong>en</strong>tido no basta sólo<br />
conocer<strong>la</strong>s teóricam<strong>en</strong>te o seguir el "manual <strong>de</strong> instrucciones", sino<br />
que el doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be haber pasado por un proceso <strong>de</strong><br />
información/formación que evite <strong>la</strong> aplicación "a ciegas" <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>técnicas</strong>. Coincidimos con muchos autores que nos indican que<br />
antes <strong>de</strong> aplicar una técnica hay que "vivir<strong>la</strong>", <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que<br />
es posible valorar mejor sus posibilida<strong>de</strong>s, riesgos, etc. con <strong>la</strong> propia<br />
experi<strong>en</strong>cia.<br />
3.- Utilizar<strong>la</strong>s conforme al procedimi<strong>en</strong>to teórico establecido. Esto no<br />
quiere <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> son procedimi<strong>en</strong>tos sumam<strong>en</strong>te rígidos<br />
<strong>en</strong> su uso, <strong>de</strong>l cual el doc<strong>en</strong>te no pue<strong>de</strong> salir, si no más bi<strong>en</strong> que <strong>la</strong>s<br />
mismas también pued<strong>en</strong> adaptarse a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l contexto,<br />
combinarse con otras, etc. mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do su estructura interna. Ello<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá precisam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s circunstancias y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
habilidad/profesionalidad/experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l doc<strong>en</strong>te para extraerle el<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 33<br />
Características<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong><br />
grupales<br />
Presupuestos<br />
<strong>de</strong> utilización<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong>
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
34<br />
máximo r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to. Es más, el uso "al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> letra" <strong>de</strong> una<br />
técnica pue<strong>de</strong> no ser eficaz <strong>en</strong> todos los contextos <strong>de</strong> aplicación, y<br />
pue<strong>de</strong> ser preferible introducir alguna variante que que<strong>de</strong><br />
justificada tanto teórica como prácticam<strong>en</strong>te.<br />
<strong>4.</strong>- T<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te antes <strong>de</strong> aplicar cualquier técnica los principios <strong>de</strong><br />
<strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong> -ya aludidos- respecto al ambi<strong>en</strong>te, li<strong>de</strong>razgo,<br />
cohesión grupal, flexibilidad, evaluación <strong>de</strong>l proceso, etc. Si estos no<br />
están garantizados habrá que operativizar <strong>la</strong>s estrategias oportunas,<br />
incluy<strong>en</strong>do aplicación <strong>de</strong> <strong>técnicas</strong> u otro tipo <strong>de</strong> ejercicios grupales,<br />
para que los mismos estén garantizados.<br />
Por último, y a modo <strong>de</strong> síntesis, hemos <strong>de</strong> coincidir con Thel<strong>en</strong> (1964:170),<br />
cuando nos indica que<br />
"Una técnica no es por sí misma ni bu<strong>en</strong>a ni ma<strong>la</strong>; pero pue<strong>de</strong><br />
ser aplicada eficazm<strong>en</strong>te, indifer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te o<br />
<strong>de</strong>sastrosam<strong>en</strong>te”,<br />
lo cual nos manifiesta <strong>la</strong> importancia respecto a <strong>la</strong> aplicación práctica<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> e implícitam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> actitud exigida para el doc<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
cada mom<strong>en</strong>to.<br />
<strong>4.</strong>3. Factores implicados <strong>en</strong> <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> una técnica.-<br />
Caracterizadas teóricam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong> y<br />
analizadas <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias y pautas para su aplicación, todo doc<strong>en</strong>te, a <strong>la</strong><br />
hora <strong>de</strong> elegir <strong>la</strong> técnica a<strong>de</strong>cuada para cada situación, <strong>de</strong>be<br />
consi<strong>de</strong>rar que este paso es fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> cara a obt<strong>en</strong>er el máximo<br />
r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to y eficacia a su <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong>.<br />
Cada técnica surge y se estructura para respon<strong>de</strong>r básicam<strong>en</strong>te a unos<br />
objetivos específicos, pero a su vez exige, por su implicación tanto<br />
cognitiva, afectiva y comportam<strong>en</strong>tal, una madurez <strong>en</strong> el <strong>grupo</strong>, distintos<br />
niveles <strong>de</strong> participación, unas características <strong>en</strong> el ambi<strong>en</strong>te, un número<br />
<strong>de</strong> individuos, unas características específicas <strong>en</strong> los mismos, y una<br />
capacitación/formación <strong>en</strong> el doc<strong>en</strong>te.<br />
Son, pues, estos los factores que principalm<strong>en</strong>te influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> elección<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica a<strong>de</strong>cuada. Todo doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be analizarlos y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
resultante <strong>de</strong> su análisis concluir con <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> una técnica o<br />
<strong>técnicas</strong> para satisfacer <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda específica <strong>de</strong> su <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> y <strong>de</strong><br />
acuerdo a su contexto <strong>de</strong> aplicación.<br />
A modo indicativo, exponemos <strong>la</strong>s variantes <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> implicar<br />
distintos factores a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> elegir <strong>la</strong> técnica correspondi<strong>en</strong>te (Cirigliano<br />
y Vil<strong>la</strong>ver<strong>de</strong>, 1973:80-82).<br />
1.- Según los objetivos que se persigan:<br />
Cada técnica varía <strong>en</strong> su estructura <strong>en</strong> función <strong>de</strong> los objetivos o metas<br />
que el <strong>grupo</strong> pueda fijarse, que siempre <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar <strong>de</strong>finidos y todo el<br />
<strong>grupo</strong> ser consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ellos. De tal forma que hay <strong>técnicas</strong><br />
específicam<strong>en</strong>te diseñadas para:<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
Objetivo Técnica<br />
♦ Promover el intercambio <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as u opiniones<br />
♦ <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ar <strong>en</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />
♦ favorecer el apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos<br />
♦ facilitar <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión viv<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación<br />
♦ promover rápidam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> participación<br />
♦ <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to creador<br />
♦ promover actitu<strong>de</strong>s positivas<br />
♦ promover <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> análisis<br />
♦ ........<br />
2.- Según <strong>la</strong> madurez y el <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
⇒ discusión<br />
⇒ proceso incid<strong>en</strong>te<br />
⇒ <strong>en</strong>trevista<br />
⇒ role p<strong>la</strong>ying<br />
⇒ Phillphs 66<br />
⇒ Brainstorming<br />
⇒ Riesgo<br />
⇒ Estudio <strong>de</strong> casos<br />
Las <strong>técnicas</strong> varían <strong>en</strong> su grado <strong>de</strong> complejidad y <strong>en</strong> su propia<br />
naturaleza. Unas son fácilm<strong>en</strong>te asumibles por el <strong>grupo</strong>, otras provocan<br />
resist<strong>en</strong>cias, bi<strong>en</strong> sean por su novedad, por ser aj<strong>en</strong>as a los hábitos y<br />
costumbres adquiridos por el <strong>grupo</strong>, por promover actitu<strong>de</strong>s poco<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das, etc.<br />
Para <strong>grupo</strong>s nuevos, no experim<strong>en</strong>tados habrá que seleccionar <strong>la</strong>s más<br />
simples y <strong>de</strong> acuerdo a los hábitos <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
En principio, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, dada <strong>la</strong> costumbre <strong>de</strong> los individuos que están<br />
más predispuestos <strong>en</strong> una reunión a "asistir escuchando" que a "actuar<br />
participando" <strong>de</strong>berá com<strong>en</strong>zarse por <strong>técnicas</strong> que exijan poca<br />
participación activa (mesa redonda, panel, etc.), evolucionando<br />
progresivam<strong>en</strong>te hacia <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> mayor participación e implicación<br />
(Philips 66, comisión, etc.) y así progresivam<strong>en</strong>te.<br />
G. Poco maduro-<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ado mesa redonda<br />
Pasividad<br />
panel<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 35<br />
foro<br />
Phillips 66<br />
Diálogo<br />
Brainstorming<br />
G. Maduro-<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ado Seminario<br />
Actividad<br />
⇒
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
3.- Según el tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
El comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> gran medida <strong>de</strong> su<br />
tamaño.<br />
36<br />
Tamaño Características g<strong>en</strong>erales. -Técnicas:<br />
GRUPO PEQUEÑO: -hasta 15-20 personas<br />
-mayor cohesión e interacción<br />
-más seguridad y confianza<br />
-re<strong>la</strong>ciones más estrechas y<br />
amistosas<br />
-más fácil el cons<strong>en</strong>so<br />
-más tiempo <strong>de</strong> participación<br />
-etc.<br />
GRUPO GRANDE -mayor <strong>de</strong> 20 personas<br />
-m<strong>en</strong>or cohesión e interacción<br />
-mayor intimidación<br />
<strong>4.</strong>- Según el ambi<strong>en</strong>te físico:<br />
-m<strong>en</strong>os participación<br />
-más dificultad <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>so<br />
-etc. º<br />
-<strong>de</strong>bate dirigido<br />
-pequeño <strong>grupo</strong> <strong>de</strong><br />
discusión<br />
-estudio <strong>de</strong> casos<br />
-brainstorming<br />
-etc.<br />
-simposio<br />
-panel<br />
-foro<br />
-subdivisiones:<br />
-Philips 66<br />
-seminario<br />
-cuchicheo, etc<br />
Es <strong>de</strong> suma importancia, aunque parezca paradójico, que a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong><br />
elegir una técnica se t<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s reales <strong>de</strong>l local y<br />
el tiempo.<br />
Ciertas <strong>técnicas</strong> requier<strong>en</strong> un local amplio (foro), otras un espacio flexible,<br />
con gran<strong>de</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> adaptación, distribución, etc. (Phillips 66),<br />
etc.<br />
Otras <strong>técnicas</strong> exig<strong>en</strong> recursos auxiliares como son <strong>la</strong>s pizarras, láminas,<br />
mesas, esc<strong>en</strong>arios, etc. La disponibilidad <strong>de</strong> estos elem<strong>en</strong>tos afectará<br />
también a <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica.<br />
5.- Según <strong>la</strong>s características <strong>de</strong>l medio externo.-<br />
Ti<strong>en</strong>e que ver con <strong>la</strong>s influ<strong>en</strong>cias externas que afectan <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong>l<br />
<strong>grupo</strong> (hábitos, costumbres, etc.). Habrá que consi<strong>de</strong>rar por tanto los<br />
anteced<strong>en</strong>tes externos <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> para implicar a sus miembros <strong>en</strong> un<br />
primer mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> que más se asemejan a <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s ya conocidas por sus miembros, y poco a poco introducir<br />
aquel<strong>la</strong>s que romp<strong>en</strong> con su experi<strong>en</strong>cia externa (<strong>de</strong>bate dirigido hasta<br />
el "role p<strong>la</strong>ying").<br />
6.- Según <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
Nos referimos <strong>en</strong>tre otras características a <strong>la</strong> edad, expectativas,<br />
intereses, actitu<strong>de</strong>s, experi<strong>en</strong>cias, niveles <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Por ejemplo:<br />
-a mayor edad----------------- -técnica <strong>de</strong>l riesgo<br />
-a m<strong>en</strong>or edad----------------- -<strong>de</strong>bate dirigido<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
-<strong>en</strong>tusiastas, nivel alto------ -brainstorming role p<strong>la</strong>ying<br />
-indifer<strong>en</strong>tes-apáticos-------- -Philips 66, <strong>la</strong>b. <strong>de</strong>l rumor<br />
-etc<br />
7.- Según <strong>la</strong> capacitación <strong>de</strong>l conductor-facilitador.-<br />
Este <strong>de</strong>berá empezar siempre por <strong>la</strong>s más fáciles, hasta llegar a <strong>la</strong>s más<br />
complejas ( y no al revés.).<br />
A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> conocer <strong>la</strong>s características <strong>técnicas</strong>, el valor y <strong>la</strong> implicación<br />
emocional-intelectual <strong>de</strong> cualquier técnica, no aplicará ninguna a<br />
ciegas, sin haber<strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tado previam<strong>en</strong>te.<br />
<strong>4.</strong><strong>4.</strong> Caracterización <strong>de</strong> algunas <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong>.-<br />
Una vez situadas <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
dinámica <strong>de</strong> <strong>grupo</strong>s <strong>en</strong> educación, así como p<strong>la</strong>nteados los principios<br />
g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> con <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y los factores que<br />
incid<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica a<strong>de</strong>cuada, pres<strong>en</strong>tamos a<br />
continuación una serie <strong>de</strong> <strong>técnicas</strong> que se han mostrado a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l<br />
tiempo como efectivas <strong>en</strong> el <strong>trabajo</strong> con <strong>grupo</strong>s.<br />
Para ello hemos partido <strong>de</strong> revisiones realizadas por distintos autores<br />
(Cirigliano y Vil<strong>la</strong>ver<strong>de</strong>, 1973; Beal, 1964; Gibb, 1981; Barriga, Maluguer y<br />
González, 1976; Marrero, 1984; Torre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Torre, 1982; Antons,1986; Tejada<br />
y Tarín, 1990; Fabra, 1994; Tejada, 1997; etc.). No int<strong>en</strong>tamos ser<br />
exhaustivos ni <strong>en</strong> su número ni <strong>en</strong> su <strong>de</strong>scripción 1 . Los criterios utilizados<br />
son diversos y obe<strong>de</strong>c<strong>en</strong> básicam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> implicación o no <strong>de</strong> expertos<br />
o especialistas, <strong>técnicas</strong> consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>,<br />
<strong>técnicas</strong> según distintos objetivos, etc.<br />
Nuestra pret<strong>en</strong>sión pasa por ilustrar el campo y posibilitar herrami<strong>en</strong>tas<br />
t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta aspectos globales y consi<strong>de</strong>rando igualm<strong>en</strong>te que<br />
<strong>de</strong>trás <strong>de</strong> cada técnica hay un sinfín <strong>de</strong> ejercicios que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rán <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
formación, habilidad y experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l doc<strong>en</strong>te para po<strong>de</strong>r sacar el<br />
sufici<strong>en</strong>te partido a <strong>la</strong>s mismas.<br />
Recordamos nuevam<strong>en</strong>te que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>ta, <strong>la</strong><br />
técnica aplicada como fin no aporta tanto si se hace <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una actitud<br />
un tanto recetaria, más bi<strong>en</strong> <strong>la</strong>s posturas <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> situación y <strong>la</strong><br />
combinatoria <strong>de</strong> ejercicios y <strong>técnicas</strong> pue<strong>de</strong> <strong>en</strong> cada mom<strong>en</strong>to aportar<br />
una solución más a<strong>de</strong>cuada, racional, r<strong>en</strong>table y eficaz.<br />
1 Una <strong>de</strong>scripción más exhaustiva y porm<strong>en</strong>orizada <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> Tejada, (1997).<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 37
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
38<br />
SIMPOSIO.-<br />
* Definición.-<br />
-Un equipo <strong>de</strong> expertos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> difer<strong>en</strong>tes aspectos <strong>de</strong> un tema o problema<br />
<strong>de</strong> forma coordinada y sistemática.<br />
* Objetivos.-<br />
-obt<strong>en</strong>er información autorizada y ord<strong>en</strong>ada sobre una temática.<br />
-ofrecer distintas concepciones, <strong>en</strong>foques, soluciones o alternativas y una visión<br />
global <strong>de</strong>s<strong>de</strong> distintos ángulos.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión por parte <strong>de</strong> los expertos y <strong>de</strong>l<br />
mo<strong>de</strong>rador:<br />
-asignación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> temática<br />
-preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunicaciones concisas y organizadas, ajustándose a<br />
<strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> los tiempos.<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión:<br />
-pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l tema y <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes por parte <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador.<br />
-exposición <strong>de</strong> forma ininterrumpida <strong>de</strong> <strong>la</strong> información preparada.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Gran<strong>de</strong>.<br />
* Tiempo.-<br />
-a fijar, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> expertos, aconsejándose una duración para<br />
cada <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> torno a los 15 minutos.<br />
* Organización espacial y recursos. -<br />
-Los expositores y el mo<strong>de</strong>rador <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar<br />
<strong>en</strong> un lugar alto y bi<strong>en</strong> visibles.<br />
-Se necesita una mesa <strong>de</strong> disertaciónexposición,<br />
don<strong>de</strong> los expertos, por turno,<br />
expondrán su comunicación.<br />
ex ex m ex ex<br />
AUDITORIO<br />
* Observaciones<br />
-Aunque esta técnica, por <strong>de</strong>finición, no permite <strong>la</strong> participación total <strong>de</strong> los<br />
miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, el mo<strong>de</strong>rador <strong>de</strong>berá propiciar que el <strong>grupo</strong> (auditorio)<br />
se implique <strong>en</strong> el simposio a través <strong>de</strong> preguntas o <strong>de</strong>mandas específicas <strong>de</strong><br />
información que durante <strong>la</strong> sesión no han sido abordada, pasando a otro tipo<br />
<strong>de</strong> <strong>técnicas</strong>, si ha lugar, como el foro el <strong>de</strong>bate público, etc.<br />
ex<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
MESA REDONDA<br />
* Definición.-<br />
-Un equipo <strong>de</strong> expertos (<strong>en</strong>tre tres y seis) que sosti<strong>en</strong><strong>en</strong> puntos <strong>de</strong> vista<br />
diverg<strong>en</strong>tes o contradictorios sobre un mismo tema, expon<strong>en</strong> ante el <strong>grupo</strong><br />
<strong>de</strong> forma sucesiva.<br />
* Objetivos.-<br />
-Ofrecer diversos puntos <strong>de</strong> vista con un nivel <strong>de</strong> información variado y amplio.<br />
-Proporcionar hechos y opiniones sobre problemas y temas <strong>de</strong> discusión.<br />
-Facilitar el interés hacia <strong>de</strong>terminadas cuestiones, motivando al <strong>grupo</strong> a <strong>la</strong><br />
investigación o <strong>la</strong> acción, hacia <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> soluciones.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión por parte <strong>de</strong> los expertos y <strong>de</strong>l<br />
mo<strong>de</strong>rador:<br />
-asignación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> temática, turno y c<strong>la</strong>ves <strong>de</strong> <strong>la</strong> discusión.<br />
-preparación por parte <strong>de</strong> los expertos <strong>de</strong> los puntos y apartados asignados,<br />
para ilustrar <strong>la</strong> discusión.<br />
-preparación por parte <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preguntas que c<strong>en</strong>trarán el<br />
<strong>de</strong>bate y el interés <strong>de</strong>l auditorio.<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión:<br />
-pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l tema y <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes por parte <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador.<br />
-exposición por parte <strong>de</strong> los expertos <strong>de</strong> su información/opinión respecto a<br />
<strong>la</strong>s preguntas que c<strong>en</strong>tran el <strong>de</strong>bate, con c<strong>la</strong>ridad, <strong>en</strong>ergía y concisión.<br />
-Interpe<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre los distintos compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> mesa y <strong>de</strong>l auditorio.<br />
-El mo<strong>de</strong>rador <strong>de</strong>berá interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>la</strong> discusión para hacer preguntas,<br />
interpretar significados inciertos, llevar <strong>la</strong> discusión nuevam<strong>en</strong>te al tema<br />
c<strong>en</strong>tral, resumir, dar por finalizado una punto <strong>de</strong> discusión y pasar a otro,<br />
hacer preguntas que inici<strong>en</strong> una nuevo punto, interrumpir a los expertos si<br />
fuese necesario por caer <strong>en</strong> excesivos monólogos o monopolio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
pa<strong>la</strong>bra, pero <strong>en</strong> ningún caso <strong>de</strong>be implicarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> discusión. Por último,<br />
<strong>de</strong>berá hacer <strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> <strong>la</strong> reunión o <strong>de</strong>bate.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Gran<strong>de</strong>, también pue<strong>de</strong> hacerse con <strong>grupo</strong>s pequeños, con lo cual hay mayor<br />
posibilidad <strong>de</strong> participación por parte <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
* Duración.-<br />
-a fijar, 60 minutos <strong>en</strong> una primer mom<strong>en</strong>to para los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> mesa (8 o<br />
10 minutos por miembro) y <strong>de</strong>spués permitir preguntas al auditorio.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Sólo se requiere que todos los<br />
compon<strong>en</strong>tes estén s<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> una<br />
misma mesa (forma semicircu<strong>la</strong>r) <strong>en</strong> lugar<br />
visible por parte <strong>de</strong>l auditorio. El<br />
mo<strong>de</strong>rador estará <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma.<br />
ex ex m ex ex<br />
AUDITORIO<br />
* Observaciones.-<br />
-Imparcialidad <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador durante <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones. Selección cuidadosa<br />
<strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> mesa, para po<strong>de</strong>r garantizar el <strong>de</strong>bate y el cont<strong>en</strong>ido<br />
a <strong>de</strong>batir.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 39
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
40<br />
PANEL<br />
* Definición.-<br />
-Un <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> expertos <strong>de</strong>bate un tema <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> diálogo o conversación <strong>de</strong><br />
manera informal y dinámica, pero coher<strong>en</strong>te y estructurado ante un <strong>grupo</strong>.<br />
* Objetivos.-<br />
-Facilitar información precisa, amplia, específica, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong><br />
cada especialista.<br />
-Posibilitar al <strong>grupo</strong> el interés hacia <strong>de</strong>terminadas cuestiones, motivándole<br />
hacia el análisis, <strong>la</strong> investigación y <strong>la</strong> práctica.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión por parte <strong>de</strong> los expertos y <strong>de</strong>l<br />
mo<strong>de</strong>rador:<br />
-asignación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> temática<br />
-preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunicaciones concisas y organizadas, ajustándose a<br />
<strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> los tiempos.<br />
-reunión <strong>de</strong> intercambio y comunicación <strong>en</strong>tre los expertos.<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión:<br />
-pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l tema y <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes por parte <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador.<br />
-exposición <strong>de</strong> forma ininterrumpida <strong>de</strong> <strong>la</strong> información preparada, <strong>de</strong> forma<br />
flexible y espontánea <strong>en</strong> cada sub<strong>grupo</strong>.<br />
-exposición <strong>de</strong> <strong>la</strong> síntesis final <strong>de</strong>l panel <strong>en</strong> el pl<strong>en</strong>ario<br />
-resum<strong>en</strong> por parte <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador insisti<strong>en</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuestiones c<strong>la</strong>ve que se<br />
han tratado.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Gran<strong>de</strong>.<br />
* Duración.-<br />
-60 minutos <strong>en</strong> conjunto, <strong>de</strong>stinando <strong>de</strong> 30 a 45 minutos al dialogo informal <strong>en</strong><br />
el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> los sub<strong>grupo</strong>s y el resto para el pl<strong>en</strong>ario.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-espacio sufici<strong>en</strong>te para g<strong>en</strong>erar <strong>la</strong><br />
partición <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> gran<strong>de</strong> y disposición<br />
<strong>de</strong>l mobiliario flexible que permita <strong>la</strong><br />
disposición circu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sil<strong>la</strong>s o mesas<br />
para los sub<strong>grupo</strong>s .<br />
* Observaciones.-<br />
-El mo<strong>de</strong>rador <strong>de</strong>be c<strong>en</strong>trar el <strong>de</strong>bate, preguntar por los aspectos no tocados,<br />
realizar <strong>la</strong> síntesis, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción flexible, sin turnos, para po<strong>de</strong>r<br />
alcanzar los objetivos propuestos y evitar <strong>la</strong> dispersión <strong>en</strong> los sub<strong>grupo</strong>s.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
DIÁLOGO O DEBATE PÚBLICO<br />
* Definición.-<br />
-Intercomunicación directa <strong>en</strong>tre dos personas (expertos-especialistas <strong>en</strong> el<br />
tema) que conversan ante un auditorio sobre un tema o problema<br />
<strong>de</strong>terminado.<br />
* Objetivos.-<br />
-Facilitar información sobre una cuestión o cuestiones <strong>de</strong> interés grupal <strong>de</strong><br />
fu<strong>en</strong>tes autorizadas.<br />
-Estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> reflexión, crear una clima <strong>de</strong> participación y favorecer el dialogo y<br />
<strong>la</strong> intercomunicación.<br />
-Ofrecer informalm<strong>en</strong>te dos puntos <strong>de</strong> vista sobre un tema.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong>l diálogo por parte <strong>de</strong>l formador.<br />
-Elección <strong>de</strong>l tema significativo o <strong>de</strong> interés para los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
-Selección <strong>de</strong> los "expertos" conocedores <strong>de</strong>l tema que han <strong>de</strong> ofrecer<br />
puntos <strong>de</strong> vista difer<strong>en</strong>tes, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />
-se <strong>de</strong>be estimu<strong>la</strong>r el diálogo y <strong>la</strong> participación.<br />
-mant<strong>en</strong>er el diálogo <strong>de</strong> forma que pueda ser compr<strong>en</strong>dido y seguido por el<br />
<strong>grupo</strong><br />
-ambi<strong>en</strong>te informal.<br />
-E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l guión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>bate.<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
-El formador pres<strong>en</strong>ta a los "expertos' y acota el tema <strong>de</strong> estudio, explicando<br />
el procedimi<strong>en</strong>to a seguir.<br />
-Los "expertos" <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong> conversación según el guión establecido,<br />
evitando <strong>la</strong> retórica y propiciando el interés.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño o gran<strong>de</strong>.<br />
* Duración.-<br />
-El <strong>de</strong>bate <strong>de</strong>be durar <strong>en</strong> torno a los 30 minutos, pasando con posterioridad a<br />
un diálogo con el auditorio por parte <strong>de</strong> los expertos, contestando a <strong>la</strong>s<br />
preguntas <strong>de</strong>l público.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Según el tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>. Si es pequeño<br />
es aconsejable <strong>la</strong> disposición circu<strong>la</strong>r.<br />
-También pued<strong>en</strong> utilizarse materiales<br />
según necesida<strong>de</strong>s, transpar<strong>en</strong>cias,<br />
diapositivas, pelícu<strong>la</strong>s, etc. <strong>en</strong> todo caso<br />
habrá <strong>de</strong> prepararse con anterioridad.<br />
ex m ex<br />
AUDITORIO<br />
* Observaciones.-<br />
-Suel<strong>en</strong> aconsejarse <strong>en</strong> esta técnica al final <strong>de</strong> su <strong>de</strong>sarrollo su <strong>de</strong>rivación con<br />
otras, foro, Phillips 66, etc. según <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s y objetivos <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 41
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
42<br />
ENTREVISTA O CONSULTA PÚBLICA<br />
* Definición.-<br />
-Un especialista es <strong>en</strong>trevistado por una miembro <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> sobre un tema o<br />
problema <strong>de</strong> interés g<strong>en</strong>eral, fijado <strong>de</strong> antemano, ante el auditorio. Es un<br />
método más formal que el dialogo y m<strong>en</strong>os que <strong>la</strong> confer<strong>en</strong>cia. El<br />
<strong>en</strong>trevistador es el <strong>en</strong><strong>la</strong>ce <strong>en</strong>tre el <strong>grupo</strong> y el experto.<br />
* Objetivos.-<br />
-Facilitar información, opiniones, conocimi<strong>en</strong>tos especializados, actualización<br />
<strong>de</strong> temas, etc. sobre una cuestión o cuestiones <strong>de</strong> interés grupal.<br />
-C<strong>en</strong>trar el interés <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> respecto al tema a través <strong>de</strong>l <strong>en</strong>trevistador.<br />
-Investigar con profundidad un tema.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: Preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista, que comporta:<br />
-Elección <strong>de</strong>l <strong>en</strong>trevistador, <strong>de</strong> acuerdo a cualida<strong>de</strong>s como cordialidad,<br />
facilidad <strong>de</strong> expresión, agilidad m<strong>en</strong>tal, don <strong>de</strong> <strong>la</strong> oportunidad, y algún<br />
conocimi<strong>en</strong>to sobre el tema.<br />
-Análisis <strong>de</strong>l interés <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> por el tema que recogerá el <strong>en</strong>trevistador.<br />
-Elección <strong>de</strong>l experto y reunión previa con el para preparar <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista,<br />
intercambiar sobre el tema, organizar <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista,<br />
distribución <strong>de</strong> tiempos, etc.<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
-Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l experto y <strong>de</strong>l <strong>en</strong>trevistador por parte <strong>de</strong>l coordinador,<br />
c<strong>en</strong>trando el tema y <strong>la</strong> dinámica a seguir.<br />
-Entrevista que ha <strong>de</strong> ser abierta, dinámica, flexible, conforme al esquema<br />
prefijado <strong>de</strong> manera que mant<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción y el interés <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>,<br />
incardinando nuevas preguntas que sirvan para los propósitos<br />
establecidos..<br />
-Breve síntesis por parte <strong>de</strong>l experto al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista para ac<strong>la</strong>rar o<br />
completar algunos aspectos no tratados.<br />
-Pued<strong>en</strong> realizarse al final preguntas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el auditorio.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño o gran<strong>de</strong>.<br />
* Duración.-<br />
-De 45 a 60 minutos.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Si el <strong>grupo</strong> es gran<strong>de</strong>, lugar visible <strong>de</strong>l<br />
experto y el <strong>en</strong>trevistador, si es pequeño<br />
el <strong>grupo</strong> se optará por <strong>la</strong> disposición<br />
circu<strong>la</strong>r.<br />
-Pue<strong>de</strong> existir algún medio <strong>de</strong> apoyo si el<br />
experto lo consi<strong>de</strong>ra oportuno<br />
(retroproyector, etc.).<br />
* Observaciones.-<br />
-El <strong>en</strong>trevistador ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que ha <strong>de</strong> servir <strong>de</strong> "nexo" <strong>en</strong>tre el<br />
<strong>grupo</strong> y el experto, que es el personaje c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista. El<br />
<strong>en</strong>trevistador no <strong>de</strong>be convertirse <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción y procurará<br />
mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista <strong>en</strong> un amplio marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> flexibilidad y <strong>en</strong> forma <strong>de</strong><br />
diálogo o conversación.<br />
-Pue<strong>de</strong> seguirse <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista, un foro, <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> discusión, etc.<br />
ex<br />
AUDITORIO<br />
Int.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
ENTREVISTA COLECTIVA (Exam<strong>en</strong> por una<br />
Comisión)<br />
* Definición.-<br />
-Un individuo o sub<strong>grupo</strong> elegidos por el <strong>grupo</strong> interroga a un especialista ante<br />
el auditorio sobre un tema <strong>de</strong> interés previam<strong>en</strong>te establecido.<br />
* Objetivos.-<br />
-obt<strong>en</strong>er información sobre una cuestión o cuestiones <strong>de</strong> interés grupal.<br />
-investigar con profundidad una temática.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión por parte <strong>de</strong> los <strong>en</strong>trevistadores,<br />
expertos y <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador:<br />
-elección <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> (<strong>en</strong>trevistadores) que han <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er<br />
<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que son el "nexo" <strong>en</strong>tre el especialista y el <strong>grupo</strong>.<br />
-intercambio <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as sobre el tema, cuestionario, estructura <strong>de</strong>l dialogo,<br />
distribución <strong>de</strong> tiempos, etc. <strong>en</strong>tre los implicados.<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión:<br />
-pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l tema y <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong> <strong>la</strong> dinámica a seguir por<br />
parte <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador.<br />
-inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista con <strong>la</strong> primera pregunta por parte <strong>de</strong> los<br />
<strong>en</strong>trevistadores, procurando que el diálogo sea abierto, dinámico, flexible,<br />
conforme con el esquema prefijado <strong>de</strong> forma que garantice <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción y<br />
el interés <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
-resum<strong>en</strong> por parte <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador insisti<strong>en</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuestiones c<strong>la</strong>ve que se<br />
han tratado.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Gran<strong>de</strong>.<br />
* Duración.-<br />
-45 a 90 minutos.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Mesa <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistadores, mesa <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>trevistados, mesa <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador, <strong>en</strong><br />
un lugar visible y audible por parte <strong>de</strong><br />
todo el <strong>grupo</strong>.<br />
* Observaciones.-<br />
-Pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>rivarse variantes al incorporar más expertos (mesa redonda con<br />
<strong>en</strong>trevistador/es, panel con <strong>en</strong>trevistadores, etc.).<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 43
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
44<br />
PEQUEÑO GRUPO DE DISCUSIÓN<br />
* Definición.-<br />
-Intercambio mutuo, cara a cara, <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as y opiniones <strong>en</strong>tre los integrantes <strong>de</strong><br />
un <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> manera informal, con <strong>la</strong> ayuda activa y estimu<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> un<br />
animador con el fin <strong>de</strong> resolver un problema, recabar información o tomar<br />
una <strong>de</strong>cisión.<br />
* Objetivos.-<br />
-Promover el intercambio <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as y opiniones sobre un problema o tomar una<br />
<strong>de</strong>cisión.<br />
-Motivar a <strong>la</strong> actuación e integración <strong>en</strong> un <strong>grupo</strong>, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un clima <strong>de</strong><br />
igualdad y respeto.<br />
-formar <strong>la</strong> opinión o cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong> el <strong>grupo</strong>.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Preparar <strong>la</strong> reunión o discusión si ha lugar, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do muy c<strong>la</strong>ro cual es el<br />
objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> reunión.<br />
-Elegir el mo<strong>de</strong>rador si así se prefiere, al igual que otros papeles <strong>en</strong> <strong>la</strong> discusión:<br />
secretario, observador, etc.<br />
-Participar libre y activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> sesión, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> una discusión respetuosa,<br />
objetiva, disinti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as, pero respetándoles<br />
<strong>en</strong> el ámbito personal.<br />
-Escuchar at<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te<br />
-Por parte <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rador, t<strong>en</strong>er c<strong>la</strong>ro cual es el final <strong>de</strong> <strong>la</strong> discusión y pres<strong>en</strong>tar<br />
<strong>la</strong>s posibles conclusiones <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-pequeño (5 a 20 personas).<br />
* Duración.-<br />
-a fijar (<strong>de</strong> 45 a 60 minutos).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-El espacio ni clima físico <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
ser un obstáculo a <strong>la</strong> discusión. Se<br />
necesita <strong>la</strong> interacción verbal y no verbal<br />
<strong>de</strong> ahí <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> que exista una<br />
disposición <strong>en</strong> circu<strong>la</strong>r para el <strong>grupo</strong>.<br />
Mo. (An.)<br />
* Observaciones.-<br />
-Las interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser breves (<strong>de</strong> 2 a 3 minutos), evitar el monopolio y<br />
garantizar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> todos los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
PHILLIPS 66<br />
* Definición.-<br />
-Un <strong>grupo</strong> gran<strong>de</strong> se subdivi<strong>de</strong> <strong>en</strong> sub<strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> 6 personas para discutir<br />
durante 6 minutos un tema y llegar a una conclusión. Del informe <strong>de</strong> todos los<br />
sub<strong>grupo</strong>s se extrae <strong>de</strong>spués <strong>la</strong> conclusión g<strong>en</strong>eral.<br />
* Objetivos.-<br />
-Promover rápidam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />
<strong>la</strong> seguridad y <strong>la</strong> confianza necesarias para <strong>la</strong> participación.<br />
-Promover <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión por parte <strong>de</strong>l animador/formador <strong>de</strong>l<br />
<strong>grupo</strong>:<br />
-explicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica y <strong>de</strong>l objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
-distribución <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong>l gran <strong>grupo</strong> <strong>en</strong> sub<strong>grupo</strong>s bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera<br />
dirigida o al azar y elección por parte <strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong> los <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> los<br />
secretarios correspondi<strong>en</strong>tes.<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
-discusión y <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> sub<strong>grupo</strong> durante el tiempo estipu<strong>la</strong>do.<br />
-e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong>l sub<strong>grupo</strong>.<br />
-informe por parte <strong>de</strong> los secretarios <strong>de</strong> los sub<strong>grupo</strong>s al pl<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
propias conclusiones.<br />
-síntesis final por parte <strong>de</strong>l formador/animador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> los<br />
sub<strong>grupo</strong>s.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-pequeño (4 a 6 personas, como resultado <strong>de</strong> dividir el gran <strong>grupo</strong> <strong>en</strong><br />
sub<strong>grupo</strong>s).<br />
* Duración.-<br />
-<strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> o discusión <strong>en</strong> sub<strong>grupo</strong>s: 15-40 minutos.<br />
-exposición o síntesis <strong>de</strong> conclusiones: 20 a 30 minutos.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Disponibilidad <strong>de</strong> espacio y mobiliario<br />
flexible para po<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>erar los sub<strong>grupo</strong>s<br />
y estos disponerlos <strong>de</strong> forma circu<strong>la</strong>r, no<br />
alterando <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong> cada sub<strong>grupo</strong><br />
<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> otro sub<strong>grupo</strong> cercano.<br />
* Observaciones.-<br />
-Necesidad <strong>de</strong> informar sobre el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica y <strong>la</strong> limitación <strong>de</strong>l tiempo<br />
para que cada sub<strong>grupo</strong> se ajuste <strong>en</strong> su <strong>trabajo</strong> o discusión a este<br />
requerimi<strong>en</strong>to.<br />
-Importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> todos los sub<strong>grupo</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> síntesis.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 45
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
46<br />
CUCHICHEO (Diálogos simultáneos)<br />
* Definición.-<br />
-En un <strong>grupo</strong>, los miembros dialogan <strong>de</strong> dos <strong>en</strong> dos para discutir un tema o un<br />
problema <strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> voz baja.<br />
* Objetivos.-<br />
-promover <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> todos los miembros.<br />
-analizar, compartir información, reflexionar, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to crítico y<br />
<strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> síntesis <strong>de</strong> todos los miembros <strong>de</strong> una <strong>grupo</strong>.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión por parte <strong>de</strong>l animador/formador <strong>de</strong>l<br />
<strong>grupo</strong>:<br />
-explicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica y <strong>de</strong>l objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
-distribución <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong>l gran <strong>grupo</strong> <strong>en</strong> parejas bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera<br />
dirigida o al azar y elección por parte <strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s parejas <strong>de</strong> los<br />
secretarios correspondi<strong>en</strong>tes.<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión:<br />
-discusión y <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> pareja durante el tiempo estipu<strong>la</strong>do.<br />
-e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> díada.<br />
-informe por parte <strong>de</strong> los secretarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s parejas al pl<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propias<br />
conclusiones.<br />
-síntesis final por parte <strong>de</strong>l formador/animador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
parejas.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-gran<strong>de</strong> o pequeño, dividido <strong>en</strong> parejas.<br />
* Duración.-<br />
-a fijar, <strong>de</strong> 5 a 10 minutos.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-no requiere una organización espacial<br />
especial, habrá que garantizar <strong>en</strong> todo<br />
caso que <strong>la</strong>s parejas se c<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> si<br />
mismas y no se re<strong>la</strong>cion<strong>en</strong> o distraigan a<br />
<strong>la</strong>s vecinas.<br />
* Observaciones.-<br />
-Evitar el dominio verbal <strong>de</strong> unos <strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> díada y acomodar el<br />
tiempo a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> discusión.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
FORO<br />
* Definición.-<br />
-El <strong>grupo</strong> discute informalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su totalidad un tema o problema<br />
conducido por el formador/animador.<br />
* Objetivos.-<br />
-permitir <strong>la</strong> libre expresión <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as y opiniones a todos los miembros <strong>de</strong> un<br />
<strong>grupo</strong> <strong>en</strong> un clima informal <strong>de</strong> mínimas limitaciones.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Esta técnica no exige una preparación previa, a no ser el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
tema por parte <strong>de</strong> los integrantes antes <strong>de</strong> empezar.<br />
-El formador/animador/coordinador <strong>de</strong>be c<strong>en</strong>tra <strong>la</strong> cuestión a estudio,<br />
seña<strong>la</strong>ndo los aspectos formales que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> respetarse (tiempos cortos <strong>de</strong><br />
<strong>interv<strong>en</strong>ción</strong>, objetividad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones, respeto a <strong>la</strong>s personas,<br />
aunque puedan <strong>de</strong>batirse sus i<strong>de</strong>as).<br />
-Por último, el coordinador <strong>de</strong>be hacer una síntesis <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-gran<strong>de</strong>.<br />
* Duración.-<br />
-a fijar (<strong>en</strong>tre 60-90 minutos).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-<strong>la</strong> única exig<strong>en</strong>cia es que el coordinador<br />
este <strong>en</strong> una lugar visible para todos los<br />
miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
* Observaciones.-<br />
-Tiempo limitado <strong>de</strong> <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> a 2 o 3 minutos.<br />
-Aconsejable <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> otras <strong>técnicas</strong> (mesa redonda, panel, simposio, etc.)<br />
o <strong>en</strong> <strong>grupo</strong>s con experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> técnica.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 47
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
48<br />
CLÍNICA DEL RUMOR<br />
* Definición.-<br />
-Es una técnica que permite <strong>de</strong>mostrar como se crean los rumores y se<br />
distorsiona <strong>la</strong> realidad a través <strong>de</strong> testimonios sucesivos sobre un hecho o<br />
acontecimi<strong>en</strong>to.<br />
* Objetivos.-<br />
-Prev<strong>en</strong>ir/se <strong>de</strong> informaciones distorsionadas, erróneas, inexactas y <strong>de</strong><br />
prejuicios.<br />
-Conocer los mecanismos <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> rumores y los <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>formación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación.<br />
-Mejorar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones interpersonales.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
Primera fase: P<strong>la</strong>nificación<br />
-Preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia por parte <strong>de</strong>l facilitador/animador implicando<br />
<strong>en</strong>tre 15 o 20 <strong>de</strong>talles significativos. Si se utiliza un estímulo gráfico, por<br />
ejemplo, láminas o diapositivas preparar<strong>la</strong>s con sufici<strong>en</strong>te anticipación.<br />
Segunda fase: Desarrollo<br />
-El animador pi<strong>de</strong> a varios miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> (5 ó 6) que se prest<strong>en</strong> como<br />
voluntarios. Estos saldrán <strong>de</strong> <strong>la</strong> sa<strong>la</strong>-au<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
-Al resto <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> se les contará <strong>la</strong> historia o se les explicará <strong>la</strong> láminadiapositiva.<br />
-Uno <strong>de</strong> ellos contará <strong>la</strong> historia al primer voluntario que <strong>en</strong>trará <strong>en</strong> el au<strong>la</strong>. A<br />
su vez, este se <strong>la</strong> contará al segundo y así sucesivam<strong>en</strong>te a los <strong>de</strong>más,<br />
hasta terminar con el número <strong>de</strong> voluntarios.<br />
-concluida <strong>la</strong> “reproducción serial” se evalúa el nivel <strong>de</strong> distanciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
cada uno <strong>de</strong> los re<strong>la</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia contada inicialm<strong>en</strong>te y<br />
a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l proceso.<br />
El <strong>grupo</strong> discutirá los resultados y sacará <strong>la</strong>s conclusiones <strong>en</strong> función <strong>de</strong> los<br />
mismos.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño o gran<strong>de</strong>.<br />
* Duración.-<br />
-a fijar (15-20 para <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> los re<strong>la</strong>tos y 30 para <strong>la</strong> evaluación).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-No se necesita una disposición espacial<br />
especial. Suele utilizarse el magnetófono<br />
como recurso para <strong>la</strong><br />
reproducción-evaluación <strong>de</strong> los re<strong>la</strong>tos<br />
* Observaciones.-<br />
-Para <strong>la</strong> selección <strong>de</strong> los re<strong>la</strong>tos o láminas suele utilizarse noticias <strong>de</strong> los<br />
periódicos <strong>de</strong>l día o prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l campo <strong>de</strong> interés <strong>de</strong> los <strong>grupo</strong>s.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
ROTACIÓN A, B, C<br />
* Definición.-<br />
-Técnica <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> grupal que permite mejorar <strong>la</strong> comunicación y cohesión<br />
<strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>. Apropiada para aquellos temas don<strong>de</strong> hay frecu<strong>en</strong>tes<br />
diverg<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> opinión (exposición <strong>de</strong> puntos <strong>de</strong> vista)<br />
* Objetivos.-<br />
-Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a dialogar y escuchar.<br />
-Mejorar el nivel <strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
-Mejorar el nivel <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>tre los miembros.<br />
-Analizar y valorar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diverg<strong>en</strong>cias<br />
-Cambiar y conformar actitu<strong>de</strong>s<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
P<strong>la</strong>nificación<br />
-Determinación <strong>de</strong>l tema por parte <strong>de</strong>l facilitador.<br />
-Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los sub<strong>grupo</strong>s <strong>de</strong>l diálogo a partir <strong>de</strong> 3 miembros.<br />
Desarrollo<br />
-Organización <strong>de</strong>l diálogo por parte <strong>de</strong> los sub<strong>grupo</strong>s, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do pres<strong>en</strong>te<br />
que el miembro A expondrá a otro miembro B que pue<strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r. El<br />
tercer miembro C escucha y valora.<br />
-A expone a B, B pue<strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r, C escucha y valora.<br />
-Posteriorm<strong>en</strong>te se proce<strong>de</strong> a <strong>la</strong> primera rotación. B expone a C, C pue<strong>de</strong><br />
respon<strong>de</strong>r, A escucha y valora, hasta <strong>la</strong> última rotación.<br />
- Puesta <strong>en</strong> común <strong>en</strong> gran <strong>grupo</strong>.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Gran<strong>de</strong> o Pequeño (<strong>la</strong> c<strong>la</strong>ve está <strong>en</strong> <strong>la</strong> subdivisión <strong>en</strong> equipos <strong>de</strong> 3 personas).<br />
* Duración.-<br />
-La fase <strong>de</strong> diálogo con sus respectivas rotaciones pue<strong>de</strong> durar 30 minutos (10<br />
por pareja), <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong>l tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong><br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-No existe una disposición espacial<br />
especial, asegurar un espacio y mobiliario<br />
flexible para po<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>erar los sub<strong>grupo</strong>s,<br />
no alterando <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong> cada<br />
sub<strong>grupo</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> otro sub<strong>grupo</strong><br />
cercano.<br />
* Observaciones.-<br />
-Necesidad <strong>de</strong> informar sobre el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica y <strong>la</strong> limitación <strong>de</strong>l tiempo, si<br />
<strong>la</strong> hubiese, para que cada sub<strong>grupo</strong> se ajuste a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l mismo.<br />
-Importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> todos los sub<strong>grupo</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong><br />
común<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 49
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
50<br />
SEMINARIO<br />
* Definición.-<br />
-un <strong>grupo</strong> reducido investiga o estudia un tema <strong>en</strong> sesiones p<strong>la</strong>nificadas<br />
recurri<strong>en</strong>do a fu<strong>en</strong>tes originales <strong>de</strong> información.<br />
* Objetivos.-<br />
-estudiar int<strong>en</strong>sivam<strong>en</strong>te un tema.<br />
-analizar un problema y proponer alternativas <strong>de</strong> solución.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-El <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> el área o áreas temáticas junto al formador, este distribuye el<br />
<strong>trabajo</strong> g<strong>en</strong>erando tantos <strong>grupo</strong>s como se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> necesarios.<br />
-Se habilita <strong>de</strong>l espacio y tiempo necesario para su estudio, así como <strong>de</strong>l<br />
material necesario, fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> información, etc.<br />
-Se nombra un responsable <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> los sub<strong>grupo</strong>s que van a trabajar<br />
<strong>en</strong> seminario y se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> el día/s y el p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a seguir.<br />
-Cada <strong>grupo</strong> cumple con su tarea y eleva el Informe/conclusiones <strong>de</strong> sus<br />
sesiones para que se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> el pl<strong>en</strong>ario posterior don<strong>de</strong> se informa a<br />
todos los miembros <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sesiones.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño (5-10 personas, como resultante <strong>de</strong> dividir a un <strong>grupo</strong> gran<strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
sub<strong>grupo</strong>s).<br />
* Duración.-<br />
-a fijar (varios días, con varias sesiones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> por día).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Es necesario un espacio físico don<strong>de</strong> no se<br />
distorsione el <strong>trabajo</strong>, preferiblem<strong>en</strong>te<br />
sa<strong>la</strong>s pequeñas <strong>de</strong> reunión.<br />
-Disponibilidad <strong>de</strong> material y fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
información y otro tipo <strong>de</strong> recursos<br />
materiales necesarios.<br />
* Observaciones.-<br />
-Necesidad <strong>de</strong> contar con una programación previa.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
ROLE-PLAYING (Juego <strong>de</strong> papeles-sociodrama)<br />
* Definición.-<br />
-Dos o más personas repres<strong>en</strong>tan una situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida real asumi<strong>en</strong>do los<br />
roles <strong>de</strong>l caso, con el objeto <strong>de</strong> que pueda ser mejor compr<strong>en</strong>dida y tratada<br />
por el <strong>grupo</strong>.<br />
* Objetivos.-<br />
-Promover <strong>la</strong> participación,<br />
-liberar inhibiciones,<br />
-facilitar <strong>la</strong> comunicación,<br />
-dramatizar soluciones alternativas a los problemas,<br />
-proporcionar a los individuos oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r su compr<strong>en</strong>sión al<br />
colocarse <strong>en</strong> el lugar <strong>de</strong>l otro.<br />
-c<strong>la</strong>rificar y modificar actitu<strong>de</strong>s.<br />
-<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>de</strong>strezas personales e interpersonales re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong>s profesiones.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
--Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión por parte <strong>de</strong>l animador/formador <strong>de</strong>l<br />
<strong>grupo</strong>:<br />
-explicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica y <strong>de</strong>l objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
-distribución <strong>de</strong> los papeles a los elegidos o voluntarios <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> (actores).<br />
-elección <strong>de</strong>l sub<strong>grupo</strong> <strong>de</strong> observadores.<br />
-e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los guiones <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación por los actores<br />
-Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
-repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los guiones e<strong>la</strong>borados.<br />
-discusión y análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión una vez acabada <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación,<br />
empezando por los actores, sigui<strong>en</strong>do por los observadores e implicando al<br />
auditorio.<br />
-e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión por parte <strong>de</strong>l coordinador <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-gran<strong>de</strong>-pequeño.<br />
* Duración.-<br />
-1 a 2 horas incluy<strong>en</strong>do todas <strong>la</strong>s fases.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-El espacio se distribuirá <strong>en</strong> zona <strong>de</strong><br />
repres<strong>en</strong>tación (esc<strong>en</strong>ario) y zona <strong>de</strong>l<br />
auditorio. La primera zona <strong>de</strong>berá ser<br />
visible y audible para el <strong>grupo</strong> que actúa<br />
como espectador.<br />
-El esc<strong>en</strong>ario <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er sólo los<br />
elem<strong>en</strong>tos indisp<strong>en</strong>sables para <strong>la</strong><br />
repres<strong>en</strong>tación, el resto lo <strong>de</strong>be imaginar<br />
el <strong>grupo</strong>.<br />
AUDITORIO<br />
* Observaciones.-<br />
-El <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>be poseer cierta madurez.<br />
-Esta técnica permite distintas variaciones, consi<strong>de</strong>ramos importante que se<br />
repres<strong>en</strong>te a continuación invirti<strong>en</strong>do los papeles <strong>en</strong> los actores, o bi<strong>en</strong><br />
cambiando los roles positivos <strong>en</strong> negativos, etc.<br />
-No precipitar el proceso si no hay tiempo sufici<strong>en</strong>te.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 51
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
52<br />
TÉCNICAS DERIVADAS DEL ROLE-PLAYING<br />
1.- Soliloquio:<br />
-Consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>cir <strong>en</strong> voz alta lo que está pasando, ya sea con refer<strong>en</strong>cia al<br />
diálogo que se manti<strong>en</strong>e o a otro tema que se le ocurra al protagonista.<br />
-Un soliloquio pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er lugar inmediatam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong> una secu<strong>en</strong>cia conflictiva. Por ejemplo, tras el<strong>la</strong> el protagonista pue<strong>de</strong><br />
repres<strong>en</strong>tar que se dirige a casa, al <strong>trabajo</strong>, etc. y mi<strong>en</strong>tras tanto realiza el<br />
soliloquio.<br />
-En otras ocasiones se emplea simplem<strong>en</strong>te para expresar el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
protagonista cuando <strong>la</strong> índole <strong>de</strong> lo dramatizado no permite <strong>la</strong> verbalización,<br />
como <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que se repres<strong>en</strong>te una situación <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se medita a<br />
so<strong>la</strong>s.<br />
2.- El doble.-<br />
-En esta técnica uno <strong>de</strong> los actores que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
conflicto es ayudado por un doble. Éste, ubicado al <strong>la</strong>do <strong>de</strong> aquél, interactúa<br />
con él, como si fuera él mismo.<br />
-El doble trata <strong>de</strong> adoptar al máximo <strong>la</strong> actitud postural y afectiva <strong>de</strong>l<br />
protagonista. Su misión es expresar todos aquellos p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos, s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos<br />
y s<strong>en</strong>saciones que por una u otra razón el actor no percibe o elu<strong>de</strong> percibir.<br />
Duplica al protagonista y le ayuda a s<strong>en</strong>tirse a sí mismo, a ver y estimar por sí<br />
mismo sus propios problemas.<br />
-En <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> Esta técnica, protagonista y doble están juntos <strong>en</strong> el<br />
esc<strong>en</strong>ario y el doble actúa como yo invisible <strong>de</strong>l protagonista; es como el yo<br />
que hab<strong>la</strong> a veces, pero existe so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> sí mismo.<br />
3.- Dobles múltiples.-<br />
-Es una variación sobre <strong>la</strong> técnica anterior. El protagonista está <strong>en</strong> esc<strong>en</strong>as con<br />
varios dobles <strong>de</strong> su yo, <strong>en</strong>carnando cada uno <strong>de</strong> ellos una faceta distinta <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> personalidad <strong>de</strong>l protagonista. Los dobles pued<strong>en</strong> aparecer <strong>en</strong> esc<strong>en</strong>a<br />
simultáneam<strong>en</strong>te o bi<strong>en</strong> uno tras otro.<br />
-Esta técnica es útil para <strong>la</strong> aportación <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes puntos <strong>de</strong> vista y<br />
proporciona un bu<strong>en</strong> vehículo para un <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> "brainstorming" (<strong>de</strong> tres a seis<br />
personas). Después <strong>de</strong>l torbellino <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as se pued<strong>en</strong> obt<strong>en</strong>er i<strong>de</strong>as<br />
adicionales <strong>de</strong> miembros <strong>de</strong>l auditorio que se hayan id<strong>en</strong>tificado con uno <strong>de</strong><br />
los dobles o con el protagonista.<br />
<strong>4.</strong>- Doble <strong>de</strong> id<strong>en</strong>tificación y doble contrario.-<br />
-Consiste <strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificarse con y contrariar al protagonista. Es una variación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
técnica <strong>de</strong>l doble múltiple.<br />
-Se ofrece al protagonista un doble para id<strong>en</strong>tificarse con él y un doble para<br />
que esté <strong>en</strong> contra, que repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> parte "bu<strong>en</strong>a" y "ma<strong>la</strong>" <strong>de</strong> sus<br />
p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos. La misión <strong>de</strong> estos es ejercer influ<strong>en</strong>cia sobre el protagonista.<br />
-Esta técnica es muy útil para examinar los aspectos positivos y negativos <strong>de</strong><br />
una alternativa, <strong>de</strong>cisión o p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción y para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong><br />
posibilida<strong>de</strong>s.<br />
5.- Espejo.-<br />
-Un yo auxiliar se coloca <strong>en</strong> el esc<strong>en</strong>ario y el protagonista <strong>en</strong> el auditorio. El yo<br />
auxiliar repres<strong>en</strong>ta al protagonista, imitando su modo y manera <strong>de</strong><br />
comportarse y le muestra como <strong>en</strong> un espejo cómo le v<strong>en</strong> los <strong>de</strong>más.<br />
-Esta técnica pue<strong>de</strong> ser empleada cuando el protagonista está bloqueado y<br />
no repres<strong>en</strong>ta acertadam<strong>en</strong>te su rol. Entonces el yo auxiliar, que hace <strong>de</strong><br />
espejo, pue<strong>de</strong> exagerar su actuación, empleando <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> distorsión, <strong>en</strong><br />
ord<strong>en</strong> a mover al protagonista o a un miembro <strong>de</strong>l auditorio a corregir lo que<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
<strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to se si<strong>en</strong>te, ya que no es exactam<strong>en</strong>te una matización<br />
acertada <strong>de</strong> <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación y <strong>de</strong>l papel que le correspon<strong>de</strong>.<br />
-Esta técnica ayuda tanto a los protagonistas y al auditorio a tomar conci<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> los bloqueos emocionales que se opon<strong>en</strong> a una solución. Es eficaz para<br />
examinar el grado <strong>de</strong> a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> un rol a una profesión <strong>de</strong>terminada.<br />
6.- Cambio <strong>de</strong> papeles.-<br />
-El protagonista adopta el papel <strong>de</strong> su antagonista. Consiste <strong>en</strong> cambiar el rol<br />
jugando con el interlocutor. Por ejemplo, el profesor se convierte <strong>en</strong> alumno y<br />
éste <strong>en</strong> profesor.<br />
-Las <strong>de</strong>formaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> personalidad <strong>de</strong>l otro se sacan así a <strong>la</strong> luz y pued<strong>en</strong><br />
ser exploradas y corregidas <strong>en</strong> el transcurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción y <strong>de</strong> esta manera<br />
aparecerán nuevas soluciones.<br />
-Esta técnica es especialm<strong>en</strong>te efectiva para ayudar a los disc<strong>en</strong>tes a <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
y <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse con prejuicios <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>cias y a estereotipos sociales,<br />
sexuales, raciales, minorías y para ajustarse y adaptarse a roles futuros.<br />
7.- Ti<strong>en</strong>da Mágica.-<br />
-El <strong>grupo</strong> se pone fr<strong>en</strong>te al propietario <strong>de</strong> una ti<strong>en</strong>da mágica. El t<strong>en</strong><strong>de</strong>ro pue<strong>de</strong><br />
ser un miembro <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, un yo auxiliar o el formador. En esta confrontación<br />
el t<strong>en</strong><strong>de</strong>ro ofrece al <strong>grupo</strong> algo que éste pueda <strong>de</strong>sear para el futuro y pi<strong>de</strong><br />
como pago algo que el <strong>grupo</strong> estima valioso (tiempo libre, comodidad, alto<br />
nivel <strong>de</strong> vida, etc.). Esto pone al <strong>grupo</strong> ante un dilema y normalm<strong>en</strong>te<br />
ocasiona una inmediata introspección. El resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> confrontación es<br />
una aceptación o rechazo <strong>de</strong>l trazo o <strong>la</strong> impot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los cli<strong>en</strong>tes para<br />
tomar una <strong>de</strong>cisión.<br />
-Esta técnica es especialm<strong>en</strong>te útil <strong>en</strong> <strong>la</strong> predicción <strong>de</strong> consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>cisiones profesionales, <strong>de</strong> nuevos estilos <strong>de</strong> vida, para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong><br />
alternativas <strong>de</strong> acción y evaluación <strong>de</strong> alternativas <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones.<br />
8.- Sil<strong>la</strong> alta y sil<strong>la</strong> vacante.-<br />
-En esta técnica se coloca una sil<strong>la</strong> <strong>de</strong>socupada <strong>en</strong> medio <strong>de</strong>l esc<strong>en</strong>ario. El<br />
protagonista realiza <strong>la</strong> sesión imaginando que el <strong>en</strong>emigo está s<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
sil<strong>la</strong> vacía e interactúa con el<strong>la</strong>. Se pued<strong>en</strong> cambiar los roles y poner <strong>en</strong> <strong>la</strong> sil<strong>la</strong><br />
cualquier otra persona imaginaria o aus<strong>en</strong>te.<br />
-Es eficaz para ayudar a los <strong>grupo</strong>s faltos <strong>de</strong> confianza y para buscar medios <strong>de</strong><br />
ayuda a los individuos faltos <strong>de</strong> confianza <strong>en</strong> sí mismos.<br />
-En <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> <strong>la</strong> sil<strong>la</strong> alta se coloca una sobre una caja o tarima, a fin <strong>de</strong><br />
que esté el protagonista que se si<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el<strong>la</strong> <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>no más alto que el<br />
resto.<br />
-Es útil para ayudar a adquirir s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r necesarios para<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse a situaciones extrañas con efectividad.<br />
9.- Red mágica.-<br />
-A un <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> voluntarios (cinco) se les proporciona <strong>la</strong> red. Se trata <strong>de</strong> crear<br />
con el<strong>la</strong> una atmósfera un tanto mágica. Los protagonistas imaginan que han<br />
sido transportados por <strong>la</strong> red al futuro y se les pi<strong>de</strong> que indiqu<strong>en</strong> sus roles<br />
futuros. Tras ello el coordinador p<strong>la</strong>ntea al <strong>grupo</strong> un problema y pi<strong>de</strong> al<br />
auditorio que se confeccione un re<strong>la</strong>to <strong>en</strong> el que éste se solucione, usando los<br />
personajes que han sido transformados por <strong>la</strong> red mágica. Posteriorm<strong>en</strong>te un<br />
re<strong>la</strong>to <strong>de</strong>signado por el <strong>grupo</strong>, provisto también <strong>de</strong> una red pero difer<strong>en</strong>te a<br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong> los otros protagonistas, narra <strong>la</strong> acción y simultáneam<strong>en</strong>te los actores <strong>la</strong><br />
van mimando.<br />
-Esta técnica es útil para estudiar problemas <strong>de</strong> futuro.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 53
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
54<br />
TÉCNICA DEL GRUPO NOMINAL<br />
* Definición.-<br />
-Es una técnica <strong>de</strong> recogida <strong>de</strong> información estructurada <strong>en</strong> <strong>grupo</strong> que implica<br />
a todos los miembros con igual protagonismo para resolver un problema y<br />
tomar <strong>de</strong>cisiones al respecto, <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong>mocrático, abierto y<br />
transpar<strong>en</strong>te<br />
* Objetivos.-<br />
-Obt<strong>en</strong>er informaciones, puntos <strong>de</strong> vista o i<strong>de</strong>as <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con un tema o<br />
problema.<br />
-Tomar <strong>de</strong>cisiones <strong>en</strong> <strong>grupo</strong>, a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración y priorización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as<br />
o soluciones a los temas o problemas p<strong>la</strong>nteados.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-P<strong>la</strong>nificación: No necesita una p<strong>la</strong>nificación excesiva, a no ser que se quiera<br />
e<strong>la</strong>borar previam<strong>en</strong>te los materiales <strong>de</strong> apoyo escrito (tarjetas, cartulinas o<br />
fichas <strong>en</strong> b<strong>la</strong>nco) para que los participantes anot<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>la</strong>nco sus i<strong>de</strong>as,<br />
soluciones, suger<strong>en</strong>cias etc.<br />
-Desarrollo: Pres<strong>en</strong>tado el problema o situación por parte <strong>de</strong>l facilitador<br />
Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as o soluciones:<br />
Los participantes escribirán varias i<strong>de</strong>as o suger<strong>en</strong>cias, <strong>de</strong> manera<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te y <strong>en</strong> sil<strong>en</strong>cio.<br />
Se expresan <strong>la</strong>s mismas y se anotan <strong>en</strong> el rotafolios, pizarrón.<br />
Valoración <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as:<br />
• Se atribuye una valoración a <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as pres<strong>en</strong>tadas por parte <strong>de</strong> los<br />
participantes, <strong>de</strong> manera in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te (1 a 5 por ejemplo)<br />
• Se recog<strong>en</strong> <strong>la</strong>s puntuaciones otorgadas a <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as por cada uno <strong>de</strong><br />
los participantes y se establec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
• Toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones:<br />
• Si hay que tomar <strong>de</strong>cisiones, se suele cons<strong>en</strong>suar <strong>la</strong> que ha t<strong>en</strong>ido<br />
más aceptación.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
- gran<strong>de</strong> o pequeño.<br />
* Duración.-<br />
-a fijar (<strong>de</strong> 45 a 60 minutos), <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> participantes.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-No se necesita una disposición espacial<br />
especial. En todo caso, asegurar los<br />
recursos necesarios para <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as y su valoración (rotafolios,<br />
pizarrón, acetatos, etc.)<br />
Mo (An )<br />
* Observaciones.-<br />
-No permite <strong>la</strong>s discusiones <strong>en</strong>tre los participantes y por tanto <strong>la</strong> interacción<br />
como tal, a no ser que <strong>en</strong> su última fase se abra a <strong>la</strong> discusión <strong>de</strong> los<br />
resultados.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
ESTUDIO DE CASOS<br />
* Definición.-<br />
-Estudio, <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da y exhaustiva <strong>de</strong> una situación real.<br />
* Objetivos.-<br />
-Analizar problemas específicos, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo conocimi<strong>en</strong>tos y habilida<strong>de</strong>s<br />
para extrapo<strong>la</strong>r a situaciones propias <strong>de</strong> los participantes.<br />
-Posibilitar un amplio análisis e intercambio <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as y opiniones.<br />
-Capacitar y ejercitar para el análisis <strong>de</strong> un problema y para <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>cisiones<br />
-Favorecer <strong>la</strong> participación activa..<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
Primera fase: P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión par parte <strong>de</strong>l animador/formador<br />
Selección previa y estudio <strong>de</strong>l caso a fondo por parte <strong>de</strong>l facilitador<br />
P<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación (exposición <strong>de</strong>l caso) y facilitación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ves para su análisis.<br />
Segunda fase: Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión<br />
Análisis y discusión individual o <strong>en</strong> pequeño <strong>grupo</strong><br />
E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> síntesis por parte <strong>de</strong> los sub<strong>grupo</strong>s<br />
Exposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conclusiones al gran <strong>grupo</strong>.<br />
Recapitu<strong>la</strong>ción final <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong>s soluciones <strong>de</strong>l caso.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Gran<strong>de</strong> o pequeño (dividido <strong>en</strong> sub<strong>grupo</strong>s).<br />
* Duración.-<br />
-a fijar <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> complejidad <strong>de</strong>l caso y <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> sub<strong>grupo</strong>s<br />
implicado <strong>en</strong> su análisis.<br />
Exposición-evaluación (<strong>de</strong> 45 a 60 minutos).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Disponibilidad <strong>de</strong> espacio y mobiliario<br />
flexible para po<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>erar los sub<strong>grupo</strong>s<br />
y éstos disponerlos <strong>de</strong> forma circu<strong>la</strong>r, no<br />
alterando <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong> cada sub<strong>grupo</strong><br />
<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> otro sub<strong>grupo</strong> cercano.<br />
* Observaciones.-<br />
-El caso <strong>de</strong>be adaptarse a los objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> sesión.<br />
-El caso ha <strong>de</strong> ser real y conocido <strong>en</strong> todos sus <strong>de</strong>talles por el<br />
facilitador/animador.<br />
-El caso no <strong>de</strong>be surgir <strong>de</strong> <strong>la</strong> viv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> alguno <strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 55
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
56<br />
DIAGRAMA CAUSA-EFECTO (Técnica <strong>de</strong>l pez)<br />
* Definición.-<br />
-Es una técnica estructurada <strong>de</strong> resolución <strong>de</strong> problemas que suele ser<br />
empleada para analizar un proceso con resultados no <strong>de</strong>seados, <strong>de</strong> cara a<br />
<strong>de</strong>finir <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> tales resultados.<br />
* Objetivos.-<br />
-Analizar <strong>la</strong>s causas (factores específicos) <strong>de</strong> un problema o f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />
(efecto).<br />
-Pres<strong>en</strong>tar gráficam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones significativas <strong>de</strong> un efecto y sus causas.<br />
-E<strong>la</strong>borar estrategias para corregir los <strong>de</strong>svíos <strong>de</strong>tectados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> un<br />
problema.<br />
-Mejorar <strong>la</strong> comunicación y aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> expresión verbal e<br />
i<strong>de</strong>acional.<br />
-Poner <strong>en</strong> juego <strong>la</strong> inv<strong>en</strong>tiva, el análisis, <strong>la</strong> organización, <strong>la</strong> re<strong>de</strong>finición, <strong>la</strong><br />
síntesis.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
La construcción <strong>de</strong> un diagrama causa-efecto es una tarea colectiva, con <strong>la</strong><br />
participación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes afectadas <strong>en</strong> el mismo.<br />
El proceso se pue<strong>de</strong> concretar:<br />
1. Id<strong>en</strong>tificar c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te el efecto (problema o f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />
2. Registrar el efecto al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha <strong>de</strong>l eje c<strong>en</strong>tral<br />
3. Registrar <strong>en</strong> torno al eje c<strong>en</strong>tral <strong>la</strong>s causas primarias (causas mayores)<br />
<strong>4.</strong> Definir <strong>la</strong>s causas secundarias (causas m<strong>en</strong>ores)<br />
5. Registrar<strong>la</strong>s <strong>la</strong>s causas secundarias los ejes correspondi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
primarias<br />
6. Definir <strong>la</strong>s causas terciarias a partir <strong>de</strong> los distintos campos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
secundarias<br />
7. Analizar el diagrama global completo (primera versión)<br />
8. Verificar sobre el terr<strong>en</strong>o.<br />
* Tamaño <strong>de</strong> <strong>grupo</strong>:<br />
Pequeño<br />
* Duración:<br />
De una hora a hora y media<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Disponibilidad <strong>de</strong> espacio y mobiliario flexible<br />
para po<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>erar los sub<strong>grupo</strong>s y éstos<br />
disponerlos <strong>de</strong> forma circu<strong>la</strong>r, no alterando <strong>la</strong><br />
dinámica <strong>de</strong> cada sub<strong>grupo</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
otro sub<strong>grupo</strong> cercano. Disponibilidad <strong>de</strong><br />
pizarrón o rotafolios, metaplán, etc. para <strong>la</strong><br />
e<strong>la</strong>boración conjunta.<br />
* Observaciones.-<br />
-Las características (variables-causas) <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser expresadas <strong>de</strong> manera<br />
sintética y concreta, evitando abstracciones o g<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s.<br />
-El ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>be ser cordial, para que <strong>la</strong>s personas puedan<br />
expresar sus i<strong>de</strong>as con toda libertad.<br />
En el ámbito educativo el diagrama <strong>de</strong>l pez podría mínimam<strong>en</strong>te articu<strong>la</strong>rse <strong>en</strong><br />
torno a <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes causas primarias.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
PROCESO INCIDENTE<br />
* Definición.-<br />
-El <strong>grupo</strong> analiza con profundidad un problema o incid<strong>en</strong>te real o supuesto, y<br />
trata <strong>de</strong> llegar a <strong>la</strong> mejor conclusión con respecto al mismo.<br />
* Objetivos.-<br />
-Apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones a partir <strong>de</strong> casos por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones simu<strong>la</strong>das.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase:<br />
Pres<strong>en</strong>tación por parte <strong>de</strong>l animador <strong>de</strong>l supuesto <strong>de</strong> estudio con<br />
concreción y univocidad.<br />
-Segunda fase:<br />
Análisis por parte <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>l problema pres<strong>en</strong>tado, <strong>de</strong>bate-evaluación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s posibles alternativas <strong>de</strong> soluciones y elección <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejor alternativa<br />
para el mismo.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño (10-20 personas).<br />
* Duración.-<br />
-A fijar (aconsejable <strong>de</strong> una a dos horas).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Posibilidad <strong>de</strong> una sa<strong>la</strong> con disposición<br />
circu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l mobiliario.<br />
Mo.<br />
* Observaciones.-<br />
-Permite esta técnica también operar con <strong>grupo</strong>s gran<strong>de</strong>s que se subdivid<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s distintas fases <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />
-El mo<strong>de</strong>rador no <strong>de</strong>be interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones, si el<br />
<strong>grupo</strong> le requiere <strong>de</strong>be apoyarle con información/ori<strong>en</strong>tación.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 57
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
58<br />
TÉCNICA DEL BALANCE<br />
* Definición.-<br />
-Es una técnica <strong>de</strong> evaluación grupal que permite verificar el proceso grupal y<br />
<strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> como tal, <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>terminado.<br />
* Objetivos.-<br />
-Poner <strong>en</strong> común los aspectos positivos y negativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> marcha <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
-Evaluar el proceso grupal.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-No exige una preparación especial <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación.<br />
-Su <strong>de</strong>sarrollo se ajusta a:<br />
Escribir <strong>en</strong> una hoja <strong>en</strong> b<strong>la</strong>nco <strong>la</strong>s respuestas a <strong>la</strong>s preguntas específicas<br />
realizadas por el facilitador <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> marcha <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
Exposición-verbalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s respuestas <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>ario.<br />
Debate-diálogo sobre los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preguntas.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Gran<strong>de</strong> o pequeño<br />
* Duración.-<br />
-A fijar (aconsejable <strong>de</strong> una a dos horas).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Posibilidad <strong>de</strong> una sa<strong>la</strong> con disposición<br />
circu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l mobiliario. Aconsejable<br />
disponer <strong>de</strong> rotafolios o transpar<strong>en</strong>cias<br />
para ir anotando los resultados.<br />
Mo<br />
* Observaciones.-<br />
-El material obt<strong>en</strong>ido (resultados) pue<strong>de</strong> guardarse para contrastarlo con<br />
futuro, ba<strong>la</strong>nces.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
TÉCNICA DEL RIESGO<br />
* Definición.-<br />
-Un <strong>grupo</strong> expresa los ev<strong>en</strong>tuales riesgos que podrían <strong>de</strong>rivarse <strong>de</strong> una nueva<br />
situación y discute <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> los mismos.<br />
* Objetivos.-<br />
-Reducir o eliminar riesgos y temores por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> libre manifestación <strong>de</strong> los<br />
mismos.<br />
-V<strong>en</strong>cer <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia al cambio producido por nuevas situaciones que hay que<br />
vivir.<br />
-Conformar o cambiar actitu<strong>de</strong>s ante tales situaciones.<br />
-C<strong>la</strong>rificar y discernir <strong>en</strong>tre riesgos objetivos y riesgos <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
imaginación, <strong>de</strong> los s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos o <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia al cambio.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Esta técnica no exige una preparación previa, sino que s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te implica<br />
<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación con precisión por parte <strong>de</strong>l formador <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva situación<br />
(real o hipotética) productora <strong>de</strong> temores o s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> riesgo.<br />
-Ante ello, el formador explicará <strong>la</strong> situación con todas sus concomitancias,<br />
positivas o negativas, gratificadoras, <strong>de</strong>sagradables, inhibitorias, etc. que<br />
pued<strong>en</strong> causar ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te cierta t<strong>en</strong>sión o preocupación.<br />
-Pedirá al <strong>grupo</strong> que se expres<strong>en</strong> <strong>la</strong>s opiniones, tratando <strong>de</strong> <strong>de</strong>scubrir los<br />
s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos y actitu<strong>de</strong>s que se muev<strong>en</strong> <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un<br />
clima netam<strong>en</strong>te permisivo que favorezca <strong>la</strong> libre expresión.<br />
-Una vez expresados los riesgos y temores, se analizan los mismos, ac<strong>la</strong>rando los<br />
ficticios <strong>de</strong> los reales, procurándose a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre miembros, el<br />
cambio <strong>de</strong> actitud ante dicha realidad.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño.<br />
* Duración.-<br />
-Sesiones <strong>de</strong> 60 a 90 minutos.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Disposición circu<strong>la</strong>r.<br />
-Para <strong>la</strong> anotación <strong>de</strong> los riesgos o temores<br />
expresados por el <strong>grupo</strong> es aconsejable<br />
disponer <strong>de</strong> pizarrón, lo cual favorece <strong>la</strong><br />
at<strong>en</strong>ción, ac<strong>la</strong>ro el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to e<br />
introduce un cierto formalismo que<br />
favorece <strong>la</strong> participación.<br />
Coord.<br />
* Observaciones.-<br />
-Es posible que una sesión no sea sufici<strong>en</strong>te para eliminar los temores o riesgos<br />
infundados. Por lo tanto <strong>en</strong> sucesivas sesiones se vuelv<strong>en</strong> a consi<strong>de</strong>rar los<br />
mismos <strong>de</strong> forma que vayan <strong>de</strong>sapareci<strong>en</strong>do gradualm<strong>en</strong>te d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> una<br />
atmósfera permisiva y cooperativa para propiciar el cambio <strong>de</strong> actitud.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 59
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
60<br />
BRAINSTORMING (Torm<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as)<br />
* Definición.-<br />
-El "brainstorming" es una técnica creativa grupal, caracterizada por <strong>la</strong><br />
exposición <strong>de</strong> manera informal y libre <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as y ocurr<strong>en</strong>cias <strong>en</strong><br />
torno a un tema o problema p<strong>la</strong>nteado a los miembros <strong>de</strong> un <strong>grupo</strong>.<br />
* Objetivos.-<br />
-Originariam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> producción libre, espontánea, rápida y racional <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as.<br />
-Pedagógicam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y ejercitar <strong>la</strong> imaginación creadora, fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
innovaciones, <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>tos y nuevas soluciones.<br />
-Facilitar <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> y reforzar <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> comunicación<br />
eficaz.<br />
-Crear un clima informal, permisivo, libre <strong>de</strong> t<strong>en</strong>siones.<br />
-Impulsar el comportami<strong>en</strong>to autónomo, original, con personalidad.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: Preparación y motivación para el brainstorming.<br />
-En primer lugar, hay que <strong>de</strong>terminar el problema, <strong>de</strong>limitándolo,<br />
precisándolo y c<strong>la</strong>rificándolo.<br />
-En segundo lugar, hay que pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s metas y reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica al<br />
<strong>grupo</strong>. Las primeras hac<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia a promover i<strong>de</strong>as variadas, producir<br />
el mayor número <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as y ser lo más imaginativo y original posible. Sobre<br />
<strong>la</strong>s segundas hay que observar <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes reg<strong>la</strong>s: a) está prohibida toda<br />
crítica o autocrítica <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, b) toda i<strong>de</strong>a es bi<strong>en</strong>v<strong>en</strong>ida, aunque parezca<br />
absurda, ridícu<strong>la</strong>, etc. c) tantas i<strong>de</strong>as como sea posible, y d) el <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as es <strong>de</strong>seable.<br />
-Segunda fase: Desarrollo (Producción <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as).<br />
-Es <strong>la</strong> fase fundam<strong>en</strong>tal, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que el <strong>grupo</strong> durante un periodo <strong>de</strong> tiempo<br />
<strong>en</strong>tre 20 y 30 minutos produce i<strong>de</strong>as librem<strong>en</strong>te.<br />
-Es aconsejable que <strong>en</strong> esta fase esté pres<strong>en</strong>te tanto el coordinador que<br />
estimule <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, como un secretario que tome nota <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
mismas tal y como vayan surgi<strong>en</strong>do.<br />
-Tercera fase: Evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as.<br />
-Con un s<strong>en</strong>tido crítico y <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad, se analiza <strong>la</strong> viabilidad y<br />
practicidad <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as. Para ello, lo más usual es ofrecer<br />
criterios y establecer categorías <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más a<br />
<strong>la</strong>s m<strong>en</strong>os importantes.<br />
-Igualm<strong>en</strong>te, se evalúa <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> flu<strong>en</strong>cia (número <strong>de</strong><br />
i<strong>de</strong>as producidas), flexibilidad (número <strong>de</strong> categorías surgidas) y<br />
originalidad (número y calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as nuevas y originales).<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño (10-15 personas).<br />
* Duración.-<br />
-60-90 minutos (10 para motivar y situar <strong>la</strong> técnica; 20-30 para producir i<strong>de</strong>as, y<br />
el resto para <strong>la</strong> evaluación).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Clima <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se re<strong>la</strong>jado, cómodo, disposición<br />
prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te circu<strong>la</strong>r.<br />
-Se pued<strong>en</strong> utilizar registros tecnológicos para<br />
<strong>de</strong>spués analizar <strong>la</strong> sesión, aunque con un<br />
pizarrón para ir anotando <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as es<br />
sufici<strong>en</strong>te.<br />
Coord<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
TÉCNICAS DERIVADAS DEL BRAINSTORMING<br />
1.- Brainstorming constructivo-<strong>de</strong>structivo.<br />
- Se d<strong>en</strong>omina así por cuanto exist<strong>en</strong> dos fases bi<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>ciadas: a) fase <strong>de</strong><br />
exposición <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as <strong>de</strong>structivas (don<strong>de</strong> se reún<strong>en</strong> todos los aspectos<br />
negativos <strong>de</strong>l problema) y b) fase <strong>de</strong> exposición constructiva (don<strong>de</strong> se<br />
refuerzan los puntos débiles).<br />
2.- Método 635.-<br />
-Combinatoria <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> individual con comunicación escrita. Cada miembro<br />
<strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> seis participantes anotan tres i<strong>de</strong>as <strong>en</strong> cinco minutos. Dichas<br />
i<strong>de</strong>as serán ampliadas con tres más por el sigui<strong>en</strong>te sub<strong>grupo</strong> y así<br />
sucesivam<strong>en</strong>te.<br />
-Permite algunas variantes, como son el hecho <strong>de</strong> introducir o no-valoración, el<br />
operar o no con banco <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, sesiones cerradas <strong>en</strong> el tiempo, etc.<br />
3.- I<strong>de</strong>as DELPHI.-<br />
-Es simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> técnica anterior, se difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as anotadas<br />
individualm<strong>en</strong>te se reún<strong>en</strong> y se hac<strong>en</strong> llegar a todos los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>,<br />
convirtiéndose <strong>en</strong>tonces <strong>en</strong> un banco <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as sobre el que se añad<strong>en</strong><br />
nuevas.<br />
<strong>4.</strong>- Técnica <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>grupo</strong>.-<br />
-Consiste <strong>en</strong> una combinación <strong>en</strong>tre <strong>trabajo</strong> individual y <strong>trabajo</strong> grupal, don<strong>de</strong><br />
se pue<strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong> comunicación verbal, <strong>la</strong> comunicación escrita, con<br />
formu<strong>la</strong>ción precisa <strong>de</strong>l problema, con lista <strong>de</strong> control e integración<br />
espontánea <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as.<br />
5.- Buzz Session.-<br />
-Se realiza primero una sesión grupal -pl<strong>en</strong>ario- <strong>de</strong> brainstorming y luego una<br />
<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> sub<strong>grupo</strong>s varias veces. Se pue<strong>de</strong> establecer variaciones como<br />
integración espontánea, comunicación verbal sin valoración interca<strong>la</strong>da, sin<br />
banco <strong>de</strong> datos, etc.<br />
6.- Banco Brainwriting.-<br />
- Esta técnica se realiza combinando el <strong>trabajo</strong> individual, <strong>la</strong> comunicación<br />
escrita con un banco <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as. Se da una lista previa <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, cada una<br />
<strong>de</strong>be agregar más, <strong>de</strong>vuelve <strong>la</strong> lista y toma una nueva don<strong>de</strong> aparece<br />
p<strong>la</strong>nteado uno nuevo problema o tema.<br />
7.- Usos múltiples.-<br />
-Técnica que refuerza notablem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> flexibilidad y originalidad <strong>de</strong>l<br />
p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to, consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> buscar nuevos usos a objetos que nos ro<strong>de</strong>an<br />
8.- Buscar <strong>de</strong>fectos.-<br />
-Al igual que <strong>la</strong> anterior, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un proceso analítico se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> buscar los<br />
<strong>de</strong>fectos o imperfecciones a objetos, conductas, comportami<strong>en</strong>tos, <strong>de</strong><br />
manera libre, espontánea, etc.<br />
9.- Técnica <strong>de</strong>l disparo.-<br />
-Esta técnica no es más que una variante <strong>de</strong>l brainstorming resultante <strong>de</strong> dividir<br />
el <strong>grupo</strong> <strong>en</strong> dos partes y realizando el mismo por separado, es <strong>de</strong>cir, mi<strong>en</strong>tras<br />
que una parte <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> produce i<strong>de</strong>as, <strong>la</strong> otra escucha y anota <strong>la</strong>s mismas;<br />
posteriorm<strong>en</strong>te los segundos produc<strong>en</strong> y los primeros escuchan y anotan y así<br />
cuantas veces se requiera sobre una problema p<strong>la</strong>nteado.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 61
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
62<br />
PROYECTO DE VISIÓN FUTURA<br />
* Definición.-<br />
-Los miembros <strong>de</strong> un <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ing<strong>en</strong>iarse para e<strong>la</strong>borar un proyecto<br />
referido a una hipotética o fantasiosa situación <strong>de</strong> futuro.<br />
* Objetivos.-<br />
-Estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> nuevas i<strong>de</strong>as.<br />
-Desarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> imaginación creadora <strong>de</strong>sconectando al individuo <strong>en</strong> lo posible<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad que lo circunda.<br />
-Liberarse <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as preconcebidas y escapar <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-El coordinador <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>be proponer el proyecto con cierta dosis <strong>de</strong><br />
imaginación, explicando <strong>la</strong> técnica y <strong>la</strong>s finalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />
-Los proyectos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> e<strong>la</strong>borarse d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> una estructuración lógica y<br />
ci<strong>en</strong>tífica <strong>de</strong> acuerdo con los condicionantes <strong>de</strong>l esquema propuesto.<br />
-Una vez que el <strong>grupo</strong> conoce <strong>la</strong> concreción <strong>de</strong>l proyecto se comi<strong>en</strong>za a<br />
trabajar <strong>en</strong> sub<strong>grupo</strong>s.<br />
-Después <strong>de</strong> un tiempo sufici<strong>en</strong>te se integra el <strong>grupo</strong> y se evalúa, a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
exposición <strong>de</strong> cada repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los sub<strong>grupo</strong>s, el proyecto e<strong>la</strong>borado.<br />
Todo el <strong>grupo</strong> concluye con el proyecto que mejor se acomoda o con un<br />
proyecto final resultante <strong>de</strong> hilvanar distintos proyectos parciales <strong>de</strong> <strong>grupo</strong>.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño o gran<strong>de</strong> (subdividido <strong>en</strong> sub<strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> cuatro a cinco miembros).<br />
* Duración.-<br />
-El tiempo se establece <strong>de</strong> acuerdo al proyecto, sus implicaciones y alcance.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-En el ambi<strong>en</strong>te, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> una necesaria<br />
comodidad, confortabilidad, <strong>de</strong>be<br />
garantizarse que no existan interfer<strong>en</strong>cias<br />
externas.<br />
Coord.<br />
* Observaciones.-<br />
-Las posibilida<strong>de</strong>s y límites <strong>de</strong> esta técnica <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong>l coordinador <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma, el cual <strong>de</strong>be ser una persona con una bu<strong>en</strong>a dosis <strong>de</strong> imaginación<br />
creadora, no sólo por <strong>la</strong> exig<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> propuesta <strong>de</strong> proyectos, sino para<br />
po<strong>de</strong>r sacar <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad oportuna al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los <strong>grupo</strong>s.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
EL ÁRBOL DE TRANSFORMACIÓN TOTAL DEL OBJETO<br />
(ATTO)<br />
* Definición.-<br />
-El ATTO es una técnica creativa caracterizada por "recorrer imaginativa y<br />
m<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te todos los cambios reales o irreales que po<strong>de</strong>mos operar <strong>en</strong> un<br />
objeto, introduci<strong>en</strong>do variaciones <strong>en</strong> su nombre, estructura, tamaño, color,<br />
forma, funciones, etc. añadiéndose o quitándose elem<strong>en</strong>tos, haciéndole útil o<br />
inútil, etc. (De Prado, 1979:88).<br />
* Objetivos.-<br />
-Desarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> flexibilidad y habilidad m<strong>en</strong>tal.<br />
-Poner <strong>en</strong> juego <strong>la</strong> inv<strong>en</strong>tiva, el análisis, <strong>la</strong> organización, <strong>la</strong> re<strong>de</strong>finición, <strong>la</strong><br />
síntesis, etc., estimu<strong>la</strong>ndo consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> creatividad.<br />
-Mejorar <strong>la</strong> comunicación y aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> expresión verbal e<br />
i<strong>de</strong>acional.<br />
-Increm<strong>en</strong>tar el respeto mutuo y <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong>mocráticas.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: Analítico-disociante.<br />
-Se recorre el “campo total <strong>de</strong>l objeto". Se trata <strong>de</strong> hacerlo introduci<strong>en</strong>do<br />
cambios <strong>en</strong> su forma, color, estructura, etc. (Cf. figura), mediante <strong>la</strong>s<br />
operaciones <strong>de</strong> magnificación o minificación.<br />
-Segunda fase: Sintético-constructiva.<br />
-Se evalúan todas <strong>la</strong>s soluciones posibles, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> interrogación<br />
diverg<strong>en</strong>te y <strong>de</strong> acuerdo a unas <strong>de</strong>terminadas normas <strong>de</strong> valor<br />
seleccionadas (perjudicial, v<strong>en</strong>tajoso, real, posible, etc.).<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño.<br />
* Duración.-<br />
-De una hora a hora y media (30 a 40 minutos para <strong>la</strong> primera fase y el resto<br />
para <strong>la</strong> segunda).<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-No exige espacios especiales, garantía <strong>en</strong><br />
todo caso <strong>de</strong> disposición circu<strong>la</strong>r para los<br />
pequeños <strong>grupo</strong>s.<br />
Coord.<br />
* Observaciones.-<br />
-En <strong>la</strong> fase analítico-disociante <strong>de</strong>b<strong>en</strong> observarse <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s básicas <strong>de</strong>l<br />
brainstorming, ya que todo cambio <strong>en</strong> cualquier aspecto <strong>en</strong> principio es<br />
válido, <strong>la</strong> cantidad aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> calidad y cualquier i<strong>de</strong>a por insignificante que<br />
sea pue<strong>de</strong> cobrar importancia con otra con <strong>la</strong> que se combina y<br />
perfecciona.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 63
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
64<br />
Por<br />
multiplicación<br />
adición<br />
combinación<br />
Magnificación<br />
¿CÓMO?<br />
¿POR QUÉ?<br />
Causas<br />
¿QUÉ PROBLEMAS<br />
ORIGINA?<br />
Posición<br />
Perjudicial<br />
peor<br />
inútil<br />
inadaptable<br />
irreal<br />
irrealizable<br />
imposible<br />
IMAGINACION<br />
CREADORA<br />
DIVERGENCIA<br />
PARA<br />
HACERLO<br />
sonido tacto olor sabor<br />
TODO OBJETO<br />
ES<br />
TRANSFORMABL<br />
E mediante<br />
cambios <strong>de</strong> su<br />
TAMAÑO<br />
Color Forma<br />
Material<br />
FUNCIONAMIENTO<br />
FUNCIONES Y USO<br />
NOMBRE<br />
TRANSFORMACIÓN<br />
LINGÚÍSTICA<br />
V<strong>en</strong>tajoso<br />
mejor<br />
útil<br />
adaptable<br />
real<br />
realizable<br />
posible<br />
¿CÓMO?<br />
¿PARA QUÉ? Fines<br />
¿QUÉ<br />
CONSECUENCIAS<br />
ACARREA?<br />
Figura Árbol <strong>de</strong> Transformación Total <strong>de</strong>l Objeto (ATTO)<br />
Por<br />
división<br />
sustracción<br />
sustitución<br />
Minificación<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
CHECK-LIST<br />
* Definición.-<br />
-Es una técnica creativa grupal, consi<strong>de</strong>rada auxiliar <strong>de</strong>l brainstorming y <strong>de</strong>l<br />
ATTO, ti<strong>en</strong>e su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s preguntas múltiples. Consiste <strong>en</strong> esc<strong>la</strong>recer el<br />
objeto o problema <strong>de</strong> estudio a partir <strong>de</strong> múltiples preguntas.<br />
* Objetivos.-<br />
-Ejercita <strong>en</strong> <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l objeto o problema <strong>de</strong> estudio, <strong>en</strong> el<br />
conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los datos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre lo que<br />
conocemos o ignoramos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> comprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as obt<strong>en</strong>idas y los<br />
resultados.<br />
-Estimu<strong>la</strong>r el proceso i<strong>de</strong>ático y <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> flui<strong>de</strong>z, flexibilidad y<br />
originalidad <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase.- Especificación <strong>de</strong>l problema u objeto <strong>de</strong> estudio por parte <strong>de</strong>l<br />
formador.<br />
-E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una lista <strong>de</strong> preguntas <strong>en</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>de</strong>sm<strong>en</strong>uzar un<br />
problema u objeto, combinando todas <strong>la</strong>s variaciones posibles,<br />
transformándolo, disminuyéndolo, aum<strong>en</strong>tándolo, adaptándolo,<br />
posibilitando nuevos usos, etc.<br />
-Segunda fase.- Desarrollo a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preguntas que va formu<strong>la</strong>ndo el<br />
coordinador/formador.<br />
-Tercera fase.- Valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s respuestas.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño.<br />
* Duración.-<br />
-60 a 90 minutos (incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> valoración)<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-No exige espacios especiales, garantía <strong>en</strong><br />
todo caso <strong>de</strong> disposición circu<strong>la</strong>r para los<br />
pequeños <strong>grupo</strong>s.<br />
* Observaciones.-<br />
Coord.<br />
-A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> lista previa <strong>de</strong> preguntas se pued<strong>en</strong> ir incardinando nuevas <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> fase <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo según <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l problema bi<strong>en</strong> por parte <strong>de</strong>l<br />
coordinador o <strong>de</strong> los distintos miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 65
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
66<br />
MORFOLOGIZADOR<br />
* Definición.-<br />
-Es una técnica creativa que permite <strong>en</strong>contrar muchas soluciones a cualquier<br />
problema que se pueda pres<strong>en</strong>tar. Implica <strong>la</strong> asociación y <strong>la</strong> estructuración<br />
m<strong>en</strong>tal como recurso para <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> nuevas i<strong>de</strong>as, analizando <strong>la</strong> forma<br />
y <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ya exist<strong>en</strong>tes y cambiando <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> los<br />
compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />
* Objetivos.-<br />
-Aprovechar <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as propias y aj<strong>en</strong>as, nuevas y viejas, para extraer nuevas<br />
i<strong>de</strong>as originales<br />
-Posibilitar <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> problemas y para tomar <strong>de</strong>cisiones y acuerdos.<br />
-Pot<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te y mejorar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones humanas.<br />
-Estimu<strong>la</strong>r el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to creador.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-El proceso <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo se articu<strong>la</strong> <strong>en</strong> torno a los cuatro puntos cardinales <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> técnica.<br />
SINTETIZAR<br />
ASOCIAR ESTRUCTURAR<br />
ANALIZAR<br />
Información: Recoger todo el material disponible <strong>en</strong> torno al<br />
problema. Se pue<strong>de</strong> hacer una lista <strong>de</strong> todos los conceptos que<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que ver con el p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l problema.<br />
Anotación: Se anotan <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>en</strong> tarjetas o fichas difer<strong>en</strong>tes.<br />
Colocación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fichas: Se exti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>la</strong>s fichas sobre <strong>la</strong> mesa, unas<br />
junto a otras, formando <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> 12. Esta distribución facilitara <strong>la</strong><br />
asimi<strong>la</strong>ción. Se inicia <strong>la</strong> acción sintética.<br />
Impregnación: Se le<strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s fichas varias veces hasta<br />
impregnar<strong>la</strong>s, sino <strong>en</strong> <strong>la</strong> memoria al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> el subconsci<strong>en</strong>te.<br />
Aquí se inicia el proceso morfológico.<br />
Incubación. Se trata <strong>de</strong> ocupar <strong>la</strong> m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> algo difer<strong>en</strong>te al m<strong>en</strong>os<br />
durante media hora. Es más eficaz apartar <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />
problema que dirigir nuestra m<strong>en</strong>te a criticar <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as.<br />
Descubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> categorías g<strong>en</strong>erales: Se dirige <strong>de</strong> nuevo <strong>la</strong><br />
at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s fichas (previam<strong>en</strong>te trabajadas, y se observará que<br />
<strong>en</strong>contramos afinida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre ellos. Empieza <strong>la</strong> estructuración al<br />
g<strong>en</strong>erar categorías que incluy<strong>en</strong> unas i<strong>de</strong>as.<br />
Reducción <strong>de</strong> <strong>grupo</strong>s: Hasta una máximo <strong>de</strong> 7 que consi<strong>de</strong>ramos los<br />
parámetros fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong>l problema (pue<strong>de</strong> reducirse aún<br />
más).<br />
Sub<strong>grupo</strong>: Las fichas <strong>de</strong> cada parámetro se dispondrán <strong>en</strong><br />
sub<strong>grupo</strong>s d<strong>en</strong>ominados compon<strong>en</strong>tes (inferior a 7).<br />
Columna: Se cortan columnas o tiras correspondi<strong>en</strong>tes a cada<br />
parámetro. De esta forma es más fácil <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar cada compon<strong>en</strong>te<br />
con el resto.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
Valor-c<strong>la</strong>ve: Se trata <strong>de</strong> recuperar el objetivo, para evitar t<strong>en</strong>er que<br />
elegir <strong>en</strong>tre tanta combinación, <strong>de</strong> manera que sólo<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>remos aquel<strong>la</strong>s a partir <strong>de</strong>l valor-c<strong>la</strong>ve para el problema<br />
p<strong>la</strong>nteado.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño (5 personas).<br />
* Duración.-<br />
-Pued<strong>en</strong> necesitarse varias sesiones <strong>de</strong> 60 minutos <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong>l problema<br />
p<strong>la</strong>nteado.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Disposición circu<strong>la</strong>r y cartulina para<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r el proceso.<br />
Coord.<br />
* Observaciones.-<br />
-Es una técnica que exige cierta madurez grupal y <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to creativo para<br />
po<strong>de</strong>r ser eficaz.<br />
-El coordinador ti<strong>en</strong>e que t<strong>en</strong>er experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> solución creativa <strong>de</strong><br />
problemas<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 67
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
68<br />
SOLUCIÓN DE PROBLEMAS<br />
* Definición.-<br />
-Es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> más eficaces para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> creatividad, que<br />
s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te parte <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un problema que el <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>be<br />
resolver.<br />
* Objetivos.-<br />
-Estimu<strong>la</strong>r el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to creativo.<br />
-Facilitar el apr<strong>en</strong>dizaje c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> el <strong>grupo</strong>, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s<br />
re<strong>la</strong>ciones exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre los miembros, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como recurso tanto al<br />
<strong>grupo</strong> como al profesor.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Posee distintas fases, tal y como se especifican <strong>en</strong> el cuadro adjunto,<br />
com<strong>en</strong>zando por <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación c<strong>la</strong>ra y precisa <strong>de</strong>l problema por parte <strong>de</strong>l<br />
formador, para que el <strong>grupo</strong> t<strong>en</strong>ga c<strong>la</strong>ra conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l problema<br />
p<strong>la</strong>nteado. A partir <strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to el <strong>grupo</strong> o sub<strong>grupo</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> iniciar cada<br />
uno sus propios procesos <strong>de</strong> resolución.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño (cuatro o cinco personas). Si es gran<strong>de</strong> cada sub<strong>grupo</strong> pue<strong>de</strong><br />
abordar un aspecto parcial <strong>de</strong>l problema <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación y<br />
discusión <strong>de</strong>l problema. Con posterioridad se analizarán <strong>la</strong>s distintas<br />
alternativas <strong>de</strong> solución <strong>de</strong> los distintos sub<strong>grupo</strong>s.<br />
* Duración.-<br />
-Dep<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l problema.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Clima social a<strong>de</strong>cuado para <strong>la</strong> discusión,<br />
permisividad, etc. Posibilidad <strong>de</strong> facilitar<br />
los recursos materiales que <strong>en</strong> cada caso<br />
pudieran <strong>de</strong>mandar los sub<strong>grupo</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
I<br />
II<br />
III<br />
IV<br />
V<br />
VI<br />
VII<br />
VIII<br />
DEFINIR<br />
EL<br />
PROBLEMA<br />
DESCUBRIR<br />
RESULTADOS<br />
DESEADOS<br />
PROPONER<br />
ALTERNA-<br />
TIVAS<br />
ANALIZAR<br />
ALTERNA-<br />
TIVAS<br />
SELECCIONAR<br />
ALTERNA-<br />
TIVAS<br />
ESTABLECER<br />
PASOS<br />
DE ACCIÓN<br />
EJECUCIÓN<br />
EVALUACIÓN<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
FASES DE LA RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS<br />
1.- ¿quién está implicado?<br />
2.- ¿qué comportami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong>?<br />
3.- ¿qué información necesitamos?<br />
<strong>4.</strong>- ¿es contro<strong>la</strong>ble el problema?<br />
5.- ¿existe un acuerdo?<br />
1.- ¿cómo sabe cuando hemos solucionado el<br />
problema?<br />
2.- ¿qué resultados <strong>de</strong>seamos?<br />
a) condiciones b) comportami<strong>en</strong>tos c)<br />
actitu<strong>de</strong>s d) conocimi<strong>en</strong>tos<br />
3.- ¿existe un acuerdo?<br />
1.- ¿De cuántas maneras po<strong>de</strong>mos alcanzar los<br />
resultados <strong>de</strong>seados?<br />
2.- ¿Hemos agotado todas <strong>la</strong>s formas <strong>de</strong><br />
previsión <strong>de</strong> éxito?<br />
1.- ¿qué recursos necesitamos para cada<br />
alternativa?<br />
a) personas, b) tiempo, c) recursos materiales.<br />
2.- ¿v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> cada alternativa?<br />
3.- ¿dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada alternativa?<br />
1.- ¿qué técnica <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión tomamos?<br />
2.- ¿necesitan evaluación los resultados<br />
<strong>de</strong>seados?<br />
3.- ¿hay acuerdos sobre priorida<strong>de</strong>s?<br />
1.- ¿qué procedimi<strong>en</strong>to se adopta?<br />
2.- ¿<strong>de</strong> qué es responsable cada uno?<br />
3.- ¿cuándo llega <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción?<br />
<strong>4.</strong>- ¿necesitamos un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> control?<br />
1.-¡acción!<br />
1.- ¿hemos conseguido los resultados<br />
<strong>de</strong>seados?<br />
2.- ¿qué pasos favorecieron o impidieron el<br />
avance?<br />
3.- ¿hemos procurado <strong>la</strong> retroalim<strong>en</strong>tación<br />
necesaria?<br />
<strong>4.</strong>- ¿será necesario re<strong>de</strong>finir el problema?<br />
* Observaciones.-<br />
-Todos los problemas que se p<strong>la</strong>nte<strong>en</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser resolubles y pued<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er más<br />
<strong>de</strong> una solución<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 69
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
70<br />
TÉCNICA DEL ESCENARIO<br />
* Definición.-<br />
-Es una técnica <strong>de</strong>stinada a explorar paso por paso una secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> hechos<br />
que probablem<strong>en</strong>te ocurran <strong>en</strong>tre el pres<strong>en</strong>te y un punto dado <strong>de</strong>l futuro. Es<br />
un primer paso importante <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> visión futura.<br />
* Objetivos.-<br />
-Analizar difer<strong>en</strong>tes aspectos <strong>de</strong> un problema <strong>de</strong>terminado <strong>de</strong> manera<br />
simultánea.<br />
-Id<strong>en</strong>tificar necesida<strong>de</strong>s pot<strong>en</strong>ciales y anticipar su dirección futura.<br />
-Desarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> imaginación creadora, liberándose <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as preconcebidas y<br />
escapar <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-P<strong>la</strong>nificación.<br />
-Previam<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>be mandar a cada participante un docum<strong>en</strong>to<br />
informativo <strong>en</strong> el que se especifican los objetivos y los <strong>de</strong>talles respecto a<br />
como se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ran <strong>la</strong>s sesiones.<br />
-Desarrollo<br />
-Motivación inicial hacia el problema, a <strong>la</strong> par que análisis <strong>de</strong> los factores<br />
principales.<br />
-Discusión y síntesis <strong>de</strong> los factores-variables.<br />
-Creación <strong>de</strong>l esc<strong>en</strong>ario por parte <strong>de</strong> los sub<strong>grupo</strong>s<br />
-Integración <strong>de</strong> los subesc<strong>en</strong>arios (eliminación <strong>de</strong> contradicciones).<br />
-Concreción <strong>de</strong>l esc<strong>en</strong>ario g<strong>en</strong>eral (síntesis <strong>de</strong> resultados y p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción).<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño o gran<strong>de</strong> (subdividido <strong>en</strong> <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> 4 o 5 miembros)<br />
* Duración.-<br />
-Pue<strong>de</strong> necesitar <strong>de</strong> varias sesiones (incluso días <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>)<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-Una sa<strong>la</strong> (au<strong>la</strong> pequeña) con disposición<br />
circu<strong>la</strong>r apoyándose <strong>en</strong> pizarra-rotafolios.<br />
Si el <strong>grupo</strong> es gran<strong>de</strong>, sa<strong>la</strong>s adicionales<br />
por sí se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> subdividir el mismo.<br />
* Observaciones.-<br />
-Las sesiones se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> preparar con suma escrupulosidad.<br />
-La participación <strong>de</strong> un lí<strong>de</strong>r asesor externo experto es es<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> eficacia<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica<br />
-Es aconsejable cierta formación a los miembros <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong> <strong>en</strong> un campo<br />
<strong>de</strong>terminado.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
LA SINÉCTICA<br />
* Definición.-<br />
-Es una técnica grupal que permite el <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> analogía el eje<br />
c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma. Parte <strong>de</strong> hacer <strong>de</strong> lo familiar extraño y <strong>de</strong> lo extraño<br />
familiar, tratando <strong>de</strong> re<strong>la</strong>cionar cosas distantes.<br />
-El secreto está <strong>en</strong> romper el bloqueo <strong>de</strong> cada i<strong>de</strong>a, <strong>de</strong> cada realidad, <strong>en</strong> ir<br />
más allá <strong>de</strong> sus conexiones habituales, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vías ya conocidas, para <strong>en</strong><strong>la</strong>zar<br />
realida<strong>de</strong>s alejadas y <strong>en</strong>contrar nuevas perspectivas y vías <strong>de</strong> solución no<br />
utilizadas antes y que nos impedían respuestas que parecían imposibles.<br />
* Objetivos.-<br />
-Lograr i<strong>de</strong>as y productos atractivos que sorpr<strong>en</strong>d<strong>en</strong> y l<strong>la</strong>man <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción.<br />
-Increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> imaginación y <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong> lo inusual y original como<br />
natural.<br />
-Facilitar el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to analógico, que es más c<strong>la</strong>ro y compr<strong>en</strong>sible.<br />
* P<strong>la</strong>nificación y <strong>de</strong>sarrollo.-<br />
-Primera fase: Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l problema.<br />
-Es preciso realizar un análisis que efectúa normalm<strong>en</strong>te un experto,<br />
explicándolo a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te para que <strong>de</strong> extraño, al principio, acabe<br />
si<strong>en</strong>do familiar, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido por todos.<br />
-Segunda fase: Liberación.<br />
-Para estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> participación total convi<strong>en</strong>e preguntar al <strong>grupo</strong> por <strong>la</strong>s<br />
soluciones que darían, muchas no t<strong>en</strong>drán valor y así lo hará ver el experto,<br />
más otras pres<strong>en</strong>tan vías prometedoras para iniciar <strong>la</strong> investigación, con lo<br />
cual se llega a una acercami<strong>en</strong>to y profundización progresivos.<br />
-Tercera fase: Definición particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l problema.<br />
-Una vez <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido el campo problemático, el <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>fine su problema y<br />
establece los objetivos a alcanzar<br />
Problema inicial<br />
Análisis y explicación por el experto<br />
Suger<strong>en</strong>cias inmediatas por el <strong>grupo</strong><br />
Objetivos id<strong>en</strong>tificativos<br />
Elección <strong>de</strong> un objetivo<br />
Producción analógica<br />
Analogía directa Analogía personal<br />
Analogía fantástica Analogía simbólica<br />
Cond<strong>en</strong>sación<br />
Ajuste a <strong>la</strong> realidad<br />
Evaluación por el experto<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 71
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
-Cuarta fase: Producción-Analogías.<br />
-Se pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> juego <strong>la</strong>s analogías, que pued<strong>en</strong> ser directas, personales,<br />
simbólicas o fantásticas.<br />
-Quinta fase: Retorno a lo real-evaluación.<br />
-A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s analogías que se han producido hay que transformar<strong>la</strong>s <strong>en</strong><br />
i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> solución al problema (fase <strong>de</strong> cierta dificultad). De lo imaginario<br />
pasar a lo real. El coordinador es c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> esta fase <strong>de</strong> retorno. Las posibles<br />
soluciones son evaluadas por el experto implicando criterios técnicos,<br />
financieros, etc., establecidos previam<strong>en</strong>te.<br />
* Tamaño <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>.-<br />
-Pequeño (5 a 7 personas, preferiblem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> campos profesionales distintos,<br />
con cierto <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> técnica).<br />
* Duración.-<br />
-El tiempo <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l problema. Pued<strong>en</strong> necesitarse varias sesiones <strong>de</strong> 2 a 3<br />
horas para resolver un problema.<br />
* Organización espacial y recursos.-<br />
-El ambi<strong>en</strong>te físico y psicológico nunca<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser un obstáculo para el <strong>trabajo</strong><br />
con esta técnica, por tanto <strong>de</strong>be<br />
proporcionarse físicam<strong>en</strong>te todo lo<br />
necesario y psicológicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be<br />
reinar permisividad, tolerancia, actitu<strong>de</strong>s<br />
participativas y <strong>de</strong>mocráticas, etc.<br />
* Observaciones.-<br />
-Es una técnica que exige mucha madurez grupal y cierta experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el<br />
campo creativo, por lo cual es consi<strong>de</strong>rada una técnica difícil <strong>de</strong> aplicar a<br />
cualquier <strong>grupo</strong>. En realidad lo que ocurre es que se constituy<strong>en</strong> <strong>grupo</strong>s<br />
sinécticos que van incorporando nuevos individuos o intercambiándolos con<br />
otros.<br />
-Esta técnica ha g<strong>en</strong>erado muchas variantes y modificaciones <strong>de</strong>s<strong>de</strong> sus<br />
precursores (Gordon, Prince, etc.) como lo son <strong>la</strong> biónica, el circept, etc.<br />
72<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
APLICACIONES<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
5. SITUACIONES EDUCATIVAS DE APLICACIÓN DE TÉCNICAS DE<br />
GRUPO<br />
Este apartado, <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> ejemplificación <strong>de</strong> situaciones educativas<br />
<strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> <strong>grupo</strong>, pret<strong>en</strong><strong>de</strong> mostrar toda una serie <strong>de</strong><br />
situaciones educativas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que hemos implicado <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>grupo</strong>.<br />
Int<strong>en</strong>tamos con ello ilustrar difer<strong>en</strong>tes y variadas posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong>scritas anteriorm<strong>en</strong>te. Aunque<br />
nos c<strong>en</strong>tramos exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el ámbito no formal, no cabe duda <strong>de</strong>l<br />
pot<strong>en</strong>cial educativo-formativo <strong>en</strong> otros ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación.<br />
Al efecto, se especifica mínimam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> situación educativa<br />
(caracterización), formu<strong>la</strong>ndo objetivos que se pret<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, estableci<strong>en</strong>do<br />
<strong>la</strong>s características <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, así como el tiempo y <strong>la</strong> organización y<br />
recursos implicados <strong>en</strong> ello.<br />
Estas situaciones, aunque exist<strong>en</strong> un sinfín, son ejemplos extraídos <strong>de</strong><br />
nuestra práctica. A<strong>de</strong>más, hay que t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te incluso que <strong>en</strong> algunas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s situaciones pres<strong>en</strong>tadas cabe también <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> otras<br />
<strong>técnicas</strong> susceptibles <strong>de</strong> aplicación y capaces, por tanto, <strong>de</strong> propiciar <strong>la</strong><br />
consecución <strong>de</strong> los objetivos p<strong>la</strong>nteados.<br />
En todo caso, hay que recordar nuevam<strong>en</strong>te que lo importante no es<br />
tanto <strong>la</strong> situación, sino los objetivos, características <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong>, tiempo y<br />
organización, son <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ves para <strong>de</strong>cidir <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 73
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
Técnica: SIMPOSIUM<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Padres-madres Ofrecer<br />
Gran<strong>de</strong>, 90 minutos: 20 Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> actos<br />
<strong>en</strong>tre 20-40 años <strong>de</strong> información (50) min. por con mesa <strong>de</strong><br />
un c<strong>en</strong>tro cívico rápida y<br />
experto (3 exposición,<br />
d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un concreta sobre<br />
expertos: retroproyector y<br />
programa <strong>de</strong> nutrición infantil<br />
pediatra, ví<strong>de</strong>o.<br />
formación sobre<br />
dietético, Responsable <strong>de</strong>l<br />
nutrición infantil<br />
cocinero) y 30 programa como<br />
min. <strong>de</strong><br />
coloquio<br />
mo<strong>de</strong>rador<br />
Grupo <strong>de</strong> futuros Divulgar el papel<br />
Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> actos<br />
responsables <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Formación Gran<strong>de</strong> 2 horas: 20 con mesa <strong>de</strong><br />
formación <strong>de</strong> una <strong>en</strong> <strong>la</strong> Empresa. (45 min. por exposición,<br />
empresa<br />
formadore experto retroproyector.<br />
multinacional <strong>en</strong> el<br />
s)<br />
(pedagogo, Director <strong>de</strong><br />
inicio <strong>de</strong> un curso <strong>de</strong><br />
jefe <strong>de</strong> formación como<br />
formación <strong>de</strong><br />
recursos mo<strong>de</strong>rador<br />
formadores <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
humanos,<br />
empresa<br />
gestor <strong>de</strong><br />
formación)<br />
Técnica: MESA REDONDA<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Encu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Valorar <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong> 2 horas (20 ‘ Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> Actos<br />
repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> (150). por experto) + retroproyector.<br />
diversos <strong>en</strong>tes difer<strong>en</strong>tes<br />
Repres<strong>en</strong>tant<br />
(Administración, ámbitos<br />
e sindical<br />
empresa, sindicatos, <strong>la</strong>borales.<br />
Empresario.<br />
instituciones <strong>de</strong><br />
Experto <strong>en</strong><br />
formación) abordan<br />
formación<br />
el tema <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Repres<strong>en</strong>tant<br />
formación para el<br />
e <strong>de</strong>l<br />
<strong>trabajo</strong>.<br />
Ministerio <strong>de</strong><br />
Trabajo.<br />
Reunión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Informar sobre <strong>la</strong><br />
Asociación <strong>de</strong> temática <strong>de</strong>l Gran<strong>de</strong> 2 horas (20 ‘ Local <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vecinos ante <strong>la</strong> rechazo <strong>de</strong>l<br />
por experto) Asociación <strong>de</strong><br />
problemática <strong>de</strong>l recibo <strong>de</strong>l agua<br />
-Abogado vecinos<br />
recibo <strong>de</strong>l agua. tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un<br />
-Presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
punto <strong>de</strong> vista<br />
<strong>la</strong> Asociación<br />
técnico como<br />
-<br />
legal.<br />
Repres<strong>en</strong>tant<br />
Motivar para <strong>la</strong><br />
e compañía<br />
participación <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> aguas.<br />
acciones contra<br />
-<br />
el recibo.<br />
Repres<strong>en</strong>tant<br />
e Admón..<br />
74<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Técnica: PANEL 2<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong> futuros Divulgar el papel Gran<strong>de</strong> 90 minutos (60 Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> actos y<br />
responsables <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Formación (50 <strong>de</strong> diálogo <strong>en</strong> cuatro sa<strong>la</strong>s<br />
formación <strong>de</strong> una <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa formadore sub<strong>grupo</strong>s y el adicionales con<br />
empresa<br />
Conocer y s)<br />
resto <strong>de</strong> rotafolios.<br />
multinacional <strong>en</strong> el analizar<br />
subdividid síntesis <strong>en</strong><br />
inicio <strong>de</strong> un cursos específicam<strong>en</strong>te o <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>ario).<br />
<strong>de</strong> formación <strong>de</strong> los roles y <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong><br />
formadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> funciones <strong>de</strong> los acuerdo a<br />
empresa<br />
difer<strong>en</strong>tes roles<br />
profesionales <strong>de</strong> profesional<br />
<strong>la</strong> formación. es<br />
Discusión sobre <strong>la</strong><br />
situación <strong>en</strong><br />
Nicaragua por parte<br />
<strong>de</strong> una ONG. futuros<br />
participantes <strong>en</strong><br />
campos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Dar a conocer <strong>la</strong><br />
realidad <strong>de</strong>l país<br />
y el significado<br />
<strong>de</strong> un campo <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>.<br />
Gran<strong>de</strong><br />
(80 pers.)<br />
subdividid<br />
o <strong>en</strong><br />
<strong>grupo</strong>s<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Técnica: DIÁLOGO O DEBATE PÚBLICO<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Conocer <strong>la</strong>s Medio (20 1hora (45’ Au<strong>la</strong> con<br />
formadores <strong>de</strong> una c<strong>la</strong>ves <strong>de</strong> los personas) para el retroproyector.<br />
<strong>en</strong>tidad<br />
contratos <strong>de</strong> dos <strong>de</strong>bate y el<br />
co<strong>la</strong>boradora <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje. expertos resto para<br />
formación<br />
(patronal y preguntas o<br />
ocupacional <strong>en</strong> el<br />
inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong><br />
cursos para alumnos<br />
<strong>en</strong> contrato <strong>de</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje<br />
sindicato). ac<strong>la</strong>raciones).<br />
Í<strong>de</strong>m anterior<br />
Grupo <strong>de</strong> reclusos Informarse sobre Gran<strong>de</strong><br />
Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> actos <strong>de</strong><br />
preocupados por los los difer<strong>en</strong>tes (250) y dos<br />
<strong>la</strong> institución<br />
sistemas <strong>de</strong><br />
sistemas <strong>de</strong> expertos<br />
p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>ciaria con<br />
prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l SIDA prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l <strong>en</strong> sistemas<br />
retroproyector.<br />
SIDA<br />
<strong>de</strong><br />
prev<strong>en</strong>ció<br />
n<br />
2 Como pue<strong>de</strong> apreciarse, esta técnica es idónea y eficaz para continuar con el <strong>trabajo</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>grupo</strong> <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> un Simposium<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 75
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
Técnica: ENTREVISTA O CONSULTA PÚBLICA 3<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Ampliar <strong>la</strong> Medio (20 1hora (45’ Au<strong>la</strong> con<br />
trabajadores d<strong>en</strong>tro información personas) para el retroproyector.<br />
<strong>de</strong> un curso <strong>de</strong> sobre <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>bate y el<br />
formación sobre temática.<br />
resto para<br />
seguridad e higi<strong>en</strong>e<br />
preguntas <strong>de</strong>l<br />
<strong>en</strong> el <strong>trabajo</strong><br />
auditorio).<br />
Grupo <strong>de</strong> reclusos<br />
preocupados por los<br />
sistemas <strong>de</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l SIDA<br />
76<br />
Informarse sobre<br />
los difer<strong>en</strong>tes<br />
sistemas <strong>de</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l<br />
SIDA<br />
Gran<strong>de</strong><br />
(250)<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Técnica: PEQUEÑO GRUPO DE DISCUSIÓN<br />
Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> actos <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> institución<br />
p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>ciaria con<br />
retroproyector.<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Responsables <strong>de</strong> E<strong>la</strong>borar los Pequeño 90 minutos Sa<strong>la</strong> con mesas<br />
formación <strong>de</strong> <strong>la</strong> criterios y (8<br />
<strong>en</strong> disposición<br />
empresa situación metodología a personas)<br />
circu<strong>la</strong>r con<br />
<strong>de</strong> establecer <strong>la</strong>s seguir <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
rotafolios o<br />
necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>tección <strong>de</strong><br />
pizarrón.<br />
formativas <strong>de</strong> los<br />
trabajadores<br />
necesida<strong>de</strong>s.<br />
Monitores <strong>de</strong> esp<strong>la</strong>i<br />
que quier<strong>en</strong><br />
establecer <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l año.<br />
Grupo <strong>de</strong> reclusos<br />
que analizan los<br />
difer<strong>en</strong>tes ofertas<br />
culturales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
institución para<br />
priorizar algunas <strong>de</strong><br />
el<strong>la</strong>s<br />
Valorar <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s<br />
propuestas por <strong>la</strong><br />
dirección.<br />
Concretar <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />
año.<br />
Valorar <strong>la</strong> oferta<br />
cultural<br />
Cons<strong>en</strong>suar una<br />
contrapropuesta<br />
<strong>de</strong> acuerdo a sus<br />
intereses y<br />
necesida<strong>de</strong>s<br />
Medio (14<br />
personas)<br />
Gran<strong>de</strong><br />
(40<br />
personas)<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Sa<strong>la</strong> con pizarrón.<br />
3 Esta técnica es aconsejable utilizar<strong>la</strong> <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> un simposium, mesa redonda, o <strong>de</strong>bate<br />
público, para profundizar <strong>en</strong> algunos aspectos <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />
<strong>grupo</strong> y su contexto específico, aprovechando <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un experto.<br />
Posteriorm<strong>en</strong>te también pue<strong>de</strong> aplicarse un foro o un <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> discusión u otras<br />
<strong>técnicas</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma dirección.<br />
Igualm<strong>en</strong>te, dada <strong>la</strong> similitud <strong>en</strong>tre esta técnica y <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista colectiva, <strong>la</strong>s situaciones<br />
educativas <strong>de</strong> aplicación pued<strong>en</strong> ser simi<strong>la</strong>res, implicando, eso sí, más <strong>en</strong>trevistadores<br />
y <strong>en</strong>trevistados.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Técnica: PHILLIPS 66 4<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Evaluar <strong>la</strong>s Medio (16 90 minutos (60 Sa<strong>la</strong> con<br />
monitores <strong>de</strong> esp<strong>la</strong>i colonias.<br />
personas) m. Para el mobiliario flexible<br />
que realizan <strong>la</strong> Pres<strong>en</strong>tar los dividido <strong>en</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> que permita <strong>la</strong><br />
valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aspectos fuertes 4 <strong>grupo</strong>s sub<strong>grupo</strong> y 30 organización <strong>de</strong><br />
colonias <strong>de</strong> una y débiles <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> 4 para <strong>la</strong> síntesis cuatro<br />
semana.<br />
semana a partir personas. <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>ario) sub<strong>grupo</strong>s.<br />
<strong>de</strong> temas,<br />
Acetatos y<br />
talleres,<br />
dinámica,<br />
re<strong>la</strong>ciones, etc.<br />
rotafolios.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Analizar <strong>la</strong> Í<strong>de</strong>m Í<strong>de</strong>m anterior<br />
formadores una problemática <strong>de</strong> anterior<br />
<strong>en</strong>tidad<br />
<strong>la</strong> motivación<br />
co<strong>la</strong>boradora disc<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el<br />
preocupados por au<strong>la</strong>.<br />
<strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ofrecer pautas<br />
motivación <strong>en</strong> el para <strong>la</strong> mejora<br />
au<strong>la</strong> <strong>en</strong> los cursos<br />
<strong>de</strong> formación <strong>de</strong><br />
contratos <strong>de</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje.<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> motivación<br />
Técnica: CUCHICHEO<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Au<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
Facilitar que los Gran<strong>de</strong> 20 minutos. Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se.<br />
educación <strong>de</strong> miembros <strong>de</strong>l (30<br />
adultos <strong>en</strong> el inicio <strong>grupo</strong> se<br />
personas)<br />
<strong>de</strong> curso<br />
conozcan.<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
alcohólicos<br />
anónimos <strong>en</strong> su<br />
primera reunión<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
trabajadores <strong>de</strong><br />
una pequeña<br />
empresa ante un<br />
curso sobre<br />
seguridad e<br />
higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> el<br />
<strong>trabajo</strong>.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Canalizar el<br />
interés <strong>de</strong>l <strong>grupo</strong><br />
para conocer su<br />
opinión inicial<br />
Medio (16<br />
personas)<br />
Gran<strong>de</strong><br />
(40<br />
personas)<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior<br />
Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
reuniones.<br />
Au<strong>la</strong> <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se.<br />
4 Esta técnica por su estructuración también da cabida a otras <strong>técnicas</strong> <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
grupal. Suele aconsejarse <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mismas situaciones educativas, operar<br />
o combinar<strong>la</strong> también con <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong> casos, diagrama causa-efecto,<br />
etc. Todas el<strong>la</strong>s exig<strong>en</strong> concluir <strong>en</strong> un pl<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> intercambio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes síntesis,<br />
para llegar a un síntesis global<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 77
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
Técnica: FORO<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Usuarios <strong>de</strong> un Participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong> 60 minutos Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> actos <strong>de</strong>l<br />
c<strong>en</strong>tro cívico que propuesta y (70)<br />
c<strong>en</strong>tro cívico con<br />
ha <strong>de</strong> organizar <strong>la</strong> concreción <strong>de</strong><br />
retroproyector.<br />
semana cultural. <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
que integran <strong>la</strong><br />
semana cultural<br />
Salón <strong>de</strong> actos<br />
Gran<strong>de</strong> Í<strong>de</strong>m anterior. <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tro.<br />
78<br />
Alumnos <strong>de</strong> un<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
formación<br />
ocupacional <strong>en</strong><br />
ante <strong>la</strong> finalización<br />
<strong>de</strong>l módulo<br />
formativo.<br />
Grupo <strong>de</strong> mujeres<br />
<strong>de</strong> un c<strong>en</strong>tro<br />
p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>ciario<br />
Debatir sobre <strong>la</strong>s<br />
posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
inserción <strong>la</strong>boral<br />
una vez<br />
concluida <strong>la</strong><br />
formación.<br />
Técnica: SEMINARIO<br />
Conocer <strong>la</strong>s<br />
opiniones sobre<br />
<strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<br />
<strong>de</strong> una guar<strong>de</strong>ría<br />
infantil <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
institución<br />
Gran<strong>de</strong><br />
(120)<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Responsables <strong>de</strong> Conocer <strong>la</strong> Medio (16 Sesiones Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
formación <strong>de</strong> un nueva normativa personas) diarias <strong>de</strong> 2<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
sobre formación dividido <strong>en</strong> horas durante<br />
Formación<br />
ocupacional dos una semana.<br />
Ocupacional Proponer <strong>la</strong>s sub<strong>grupo</strong>s<br />
preocupados por c<strong>la</strong>ves <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> 8<br />
<strong>la</strong>s implicaciones organización <strong>de</strong> personas.<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva cursos <strong>de</strong><br />
normativa sobre acuerdo a <strong>la</strong><br />
formación. normativa.<br />
Responsables <strong>de</strong><br />
gestión <strong>de</strong> ONG<br />
<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción a<br />
toxicómanos<br />
preocupados por<br />
<strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l<br />
voluntariado.<br />
Conocer <strong>la</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>tes<br />
modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
formación <strong>de</strong>l<br />
voluntariado.<br />
Diseñar un p<strong>la</strong>n<br />
<strong>de</strong> formación <strong>de</strong><br />
voluntarios para<br />
el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s toxicomanías<br />
Pequeño<br />
(8<br />
personas)<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Técnica: ROLE PLAYING<br />
Curso <strong>de</strong> <strong>técnicas</strong><br />
<strong>de</strong> búsqueda <strong>de</strong><br />
empleo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
temática sobre el<br />
comportami<strong>en</strong>to<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista <strong>de</strong><br />
selección<br />
Adquirir<br />
conocimi<strong>en</strong>tos,<br />
habilida<strong>de</strong>s<br />
sociales y<br />
<strong>de</strong>strezas para <strong>la</strong><br />
superación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>trevista con<br />
éxito.<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Curso <strong>de</strong> calidad Facilitar <strong>la</strong> Medio (15 2 horas por Au<strong>la</strong> con<br />
sobre at<strong>en</strong>ción al compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l personas) sesión (30’ <strong>de</strong> flexibilidad <strong>de</strong><br />
cli<strong>en</strong>te a<br />
rol <strong>de</strong>l cli<strong>en</strong>te<br />
preparación, mobiliario. Equipo<br />
trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mejorar el<br />
50’ <strong>de</strong> <strong>de</strong> vi<strong>de</strong>o para<br />
Administración servicio <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo y grabación y<br />
at<strong>en</strong>ción al<br />
40’ <strong>de</strong> reproducción .<br />
cli<strong>en</strong>te<br />
evaluación. Pizarrón,<br />
Aconsejable retroproyector y<br />
que todos los otros medios<br />
Í<strong>de</strong>m participantes audiovisuales.<br />
anterior. repres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> el<br />
rol, aunque se<br />
necesite más<br />
<strong>de</strong> una sesión.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior<br />
Técnica: GRUPO NOMINAL<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Diagnosticar <strong>la</strong>s Gran<strong>de</strong> 90 minutos. Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> actos<br />
formadores que necesida<strong>de</strong>s (35)<br />
con<br />
han <strong>de</strong> proponer formativas <strong>de</strong> los<br />
retroproyector,<br />
sus necesida<strong>de</strong>s afectados.<br />
acetatos,<br />
formativas<br />
Priorizar <strong>la</strong>s<br />
rotafolios, etc.<br />
concretadas <strong>en</strong> necesida<strong>de</strong>s<br />
cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> formativas d<strong>en</strong>tro<br />
formación para el <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
próximo p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
formación <strong>de</strong><br />
formadores.<br />
formación.<br />
Participantes <strong>de</strong> un<br />
esp<strong>la</strong>i ante el<br />
problema <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s a<br />
realizar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
próximas colonias<br />
<strong>de</strong> verano.<br />
Conocer los<br />
intereses <strong>de</strong> los<br />
participantes.<br />
Concretar un<br />
listado <strong>de</strong><br />
activida<strong>de</strong>s<br />
priorizadas por<br />
mayoría o<br />
cons<strong>en</strong>so.<br />
Gran<strong>de</strong><br />
(40)<br />
I<strong>de</strong>m anterior.<br />
Local <strong>de</strong>l esp<strong>la</strong>i<br />
con pizarrón o<br />
rotafolios.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 79
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
Técnica: RIESGO<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Analizar <strong>la</strong>s Medio (16 2 sesiones <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong> con mesas<br />
formadores <strong>de</strong> un resist<strong>en</strong>cias al personas) 1 hora. <strong>en</strong> disposición<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
cambio.<br />
circu<strong>la</strong>r, con<br />
formación<br />
Eliminar temores<br />
retroproyector,<br />
ocupacional que y riesgos por <strong>la</strong><br />
rotafolios.<br />
se p<strong>la</strong>ntean <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación.<br />
incorporación <strong>de</strong> Detectar<br />
nuevas<br />
necesida<strong>de</strong>s<br />
tecnologías <strong>en</strong> el formativas <strong>en</strong> los<br />
c<strong>en</strong>tro y su<br />
repercusión <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
formación <strong>de</strong><br />
formadores.<br />
formadores<br />
Analizar <strong>la</strong>s Medio (15 2 sesiones <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong> con mesas<br />
Mujeres <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cias personas) 90 minutos <strong>en</strong> disposición<br />
situación familiar <strong>de</strong> <strong>la</strong> salida<br />
circu<strong>la</strong>r con<br />
con dificulta<strong>de</strong>s nocturna <strong>de</strong>l<br />
rotafolios o<br />
re<strong>la</strong>cionales <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> amigas,<br />
pizarra<br />
(c<strong>en</strong>tro cívico reales o<br />
imaginarias<br />
Técnica: BRAINSTORMING<br />
80<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Monitores <strong>de</strong> un I<strong>de</strong>m anterior Pequeño 1 hora Sa<strong>la</strong> con mesas<br />
esp<strong>la</strong>i ante <strong>la</strong><br />
(8<br />
(incluy<strong>en</strong>do <strong>en</strong> disposición<br />
proposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
personas) todas <strong>la</strong>s circu<strong>la</strong>r, con<br />
activida<strong>de</strong>s que<br />
fases)<br />
rotafolios para<br />
han <strong>de</strong> integrarse<br />
anotar <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as y<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s colonias <strong>de</strong>l<br />
próximo verano.<br />
evaluar<strong>la</strong>s.<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
formadores <strong>en</strong> un<br />
curso <strong>de</strong><br />
formación sobre <strong>la</strong><br />
comunicación <strong>en</strong><br />
los equipos <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>.<br />
Analizar los<br />
factores <strong>de</strong><br />
comunicación <strong>en</strong><br />
los <strong>grupo</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>,<br />
establecer<br />
factores que<br />
favorezcan una<br />
bu<strong>en</strong>a y fluida<br />
comunicación <strong>en</strong><br />
el equipo.<br />
Medio (15<br />
personas)<br />
90 minutos,<br />
incluy<strong>en</strong>do<br />
todas <strong>la</strong>s<br />
fases.<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004
Técnica: PROYECTO DE VISIÓN FUTURA<br />
Unidad Didáctica: La <strong>interv<strong>en</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>grupo</strong><br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
C<strong>la</strong>ustro <strong>de</strong> Estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> Medio (14 Varias Sa<strong>la</strong> con mesas<br />
profesores <strong>de</strong> una producción <strong>de</strong> personas) sesiones <strong>de</strong> 90 <strong>en</strong> disposición<br />
escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> nuevas i<strong>de</strong>as.<br />
minutos cada circu<strong>la</strong>r con<br />
capacitación ante Liberarse <strong>de</strong><br />
una<br />
rotafolios o<br />
un proyecto <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as<br />
pizarrón.<br />
transformación <strong>de</strong> preconcebidas y<br />
<strong>la</strong> escue<strong>la</strong> agraria v<strong>en</strong>cer<br />
<strong>en</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cias al<br />
educación cambio.<br />
ambi<strong>en</strong>tal<br />
Propiciar posibles<br />
soluciones al<br />
proyecto <strong>de</strong><br />
transformación<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
formadores <strong>de</strong> una<br />
institución<br />
p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>ciaria ante<br />
<strong>la</strong> reestructuración<br />
<strong>de</strong>l <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> formación y <strong>la</strong>s<br />
funciones <strong>de</strong> los<br />
formadores<br />
Í<strong>de</strong>m anterior<br />
Í<strong>de</strong>m<br />
anterior<br />
Í<strong>de</strong>m anterior<br />
Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
Técnica: ÁRBOL DE TRANSFORMACIÓN TOTAL DEL<br />
OBJETO<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Desarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> Medio (16 Varias Distintas sa<strong>la</strong>s<br />
participantes <strong>en</strong> un flexibilidad y personas) sesiones <strong>de</strong> 90 con material <strong>de</strong><br />
esp<strong>la</strong>i que han <strong>de</strong> habilidad m<strong>en</strong>tal<br />
minutos( apoyo.<br />
pres<strong>en</strong>tar una Favorecer <strong>la</strong><br />
tantas como<br />
propuesta <strong>de</strong> aceptación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> concreción<br />
mejora sobre su situaciones<br />
por cada<br />
sa<strong>la</strong>-au<strong>la</strong> <strong>de</strong> nuevas.<br />
<strong>grupo</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>.<br />
Diseñar un nuevo<br />
espacio<br />
propuesta.<br />
Sa<strong>la</strong> con mesas<br />
Grupo <strong>de</strong> alumnos Í<strong>de</strong>m anterior Pequeño<br />
<strong>en</strong> disposición<br />
<strong>de</strong> FO ante un E<strong>la</strong>borar un (<strong>grupo</strong>s <strong>de</strong> El propio circu<strong>la</strong>r y taller-<br />
curso <strong>de</strong> recic<strong>la</strong>je nuevo producto 5<br />
<strong>grupo</strong> <strong>la</strong>boratorio para<br />
tecnológico que<br />
personas) organiza <strong>la</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong>l<br />
concluye con un<br />
duración y producto final.<br />
producto <strong>de</strong> <strong>grupo</strong><br />
temporalizaci Rotafolios y otros<br />
que participará <strong>en</strong><br />
ón <strong>de</strong> sus recursos<br />
el concurso final<br />
sesiones <strong>de</strong> necesarios para<br />
<strong>trabajo</strong> ello.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004 81
Módulo IV: El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación<br />
Técnica: SOLUCION DE PROBLEMAS 5<br />
82<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Buscar<br />
Medio (15 Varias Sa<strong>la</strong> con mesas<br />
formadores que alternativas <strong>de</strong> personas) sesiones <strong>de</strong> <strong>en</strong> disposición<br />
han <strong>de</strong> adoptar solución para <strong>la</strong><br />
120 minutos. circu<strong>la</strong>r.<br />
innovaciones <strong>en</strong> satisfacción <strong>de</strong><br />
Rotafolios.<br />
re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> <strong>la</strong>s nuevas<br />
evaluación <strong>de</strong> los exig<strong>en</strong>cias<br />
participantes <strong>en</strong> profesionales.<br />
cursos <strong>de</strong><br />
Ofrecer una<br />
formación. solución válida al<br />
problema<br />
(diseño, criterios,<br />
instrum<strong>en</strong>tos, etc.<br />
<strong>de</strong> evaluación).<br />
Técnica: SINÉCTICA<br />
SITUACIÓN OBJETIVOS GRUPO TIEMPO ORGANIZACIÓN-<br />
RECURSOS<br />
Grupo <strong>de</strong><br />
Desarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong> Varias Au<strong>la</strong> con<br />
participantes <strong>en</strong> flui<strong>de</strong>z,<br />
(30) sesiones <strong>de</strong> flexibilidad <strong>de</strong><br />
cursos <strong>de</strong><br />
flexibilidad y Subdividid 120 minutos mobiliario para<br />
electrónica que originalidad o <strong>en</strong> (incluye los sub<strong>grupo</strong>s.<br />
han <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar un m<strong>en</strong>tal.<br />
pequeños e<strong>la</strong>boración Laboratorio o<br />
electrodoméstico Propiciar i<strong>de</strong>as <strong>grupo</strong>s. <strong>de</strong>l producto) au<strong>la</strong> <strong>de</strong> prácticas<br />
nuevo.<br />
nuevas para <strong>la</strong><br />
solución <strong>de</strong> un<br />
<strong>de</strong> tecnología<br />
problema,<br />
Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> reuniones<br />
basado <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
con disposición<br />
analogía<br />
Medio (15<br />
circu<strong>la</strong>r<br />
Monitores <strong>de</strong> esp<strong>la</strong>i<br />
personas) Tantas Rotafolios,<br />
ante el diseño <strong>de</strong><br />
sesiones proyector,<br />
nuevos juegos<br />
como se acetatos,<br />
recreativos para Í<strong>de</strong>m anterior.<br />
consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> material diverso,<br />
<strong>la</strong>s colonias <strong>de</strong><br />
verano.<br />
necesarias. etc.<br />
5 Esta técnica incluye otras <strong>técnicas</strong> <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus fases como lo son el<br />
“Braintorming”, “Phillips 66”, Grupo Nominal, pequeño <strong>grupo</strong> <strong>de</strong> discusión, etc.<br />
José Tejada Fernán<strong>de</strong>z, CIFO, 2004