14.06.2013 Views

Knaar SERN - La'o Hamutuk

Knaar SERN - La'o Hamutuk

Knaar SERN - La'o Hamutuk

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Secretário de Estado dos<br />

Recursos Naturais (<strong>SERN</strong>)<br />

Polítika Governu Foun nia ba<br />

Rekursu Naturais<br />

20 Setembru 2007<br />

Soromutu Publiku La’o <strong>Hamutuk</strong><br />

Iha Forum ONG


Ko’alia Saida?<br />

Prinsípiu jerál<br />

<strong>Knaar</strong> <strong>SERN</strong><br />

Programa <strong>SERN</strong><br />

Manajementu Osan Minarai<br />

Perguntas & Diskursaun


Prinsípiu jerál<br />

1) Minarai: motor aranke ba dezenvolvimentu TL<br />

setor minarai dudu setor naun minarai<br />

2) Timoroan involve maka’as iha setor minarai-<br />

nivel hotu<br />

3) Optimiza utilizasaun rekursu naturias


<strong>Knaar</strong> <strong>SERN</strong><br />

Lei Organika IV Governu Konstitusional Artigu 16<br />

1) Elabora no propen politika ba RN<br />

2) Estabelese kontaktu investor internasional hodi dada mai TL<br />

3) Elabora lei no regulamentu sira ba RN<br />

4) Akompaña aplikasaun tratadu internsionais<br />

5) Determina kondisaun ba esplorasaun RN<br />

6) Asegura jestaun transparente, tuir pratika internasional<br />

7) Jere rekursu minarai no atividade industria minarai tuir lei<br />

8) Autoriza no superviziona kontratu PSC


<strong>Knaar</strong> <strong>SERN</strong> conti…..<br />

9) Promove esplorasaun foun no dezenvolve sirane’ebé<br />

hetan ona<br />

10) Mantein arkivu informasaun opersaun no rekursu<br />

minarai<br />

11) Sukat no verifika produsaun reserva minarai<br />

12) Estabelese programa monitorizasaun no<br />

inspesaun hodi asegura katak operdor sira tuir lei<br />

13) Fó lisensa ba esplorasaun miniera<br />

14) Estabelese mekanismu kolaborasaun no<br />

kordensaun ho orgaun Governu seluk


Programa <strong>SERN</strong><br />

1) Reforma Imidiatu<br />

2) Reforma Legal<br />

3) Dezenvolvimentu Rekursu Umanu<br />

4) Mekanismu Transparensia TLTM (EITI)<br />

5) Asegura Pipeline mai TL<br />

6) Halo Mapa Jeolijia Timor Leste<br />

7) Sees setor Minarai hosi Politika Partidaria<br />

8) Harii Komisaun RN naun Renovaveis


1) Reforma Imidiatu<br />

Fahe antigu Ministeriu RN ba 3<br />

Tetun sai lian komunikasaun internu <strong>SERN</strong><br />

Taka Timor Sea Office (TSO)<br />

Re-organiza Staff<br />

Integra <strong>SERN</strong> ho TSDA no muda ba Fomento


2) Reforma Legal<br />

Hamosu TL : Petroleum Optimization Law<br />

TL: Lei Optimizasaun Minarai nian<br />

Autoridade Minarai TL nian<br />

Kompañia Nasional Minarai nian<br />

Petroleum Depletion Law<br />

(Lei atu kontrola produsaun tuir interese TL nian)


3) Deznvol. Rekusu Umanu<br />

Presiza ~100 tenknikus iha area/nivel hotu-hotu<br />

30 Enjineiru – Petroleo, Minas, Mekaniku, Kimika.<br />

20 Jeolojsitas<br />

10 Advogados<br />

5 Relasaun Publika<br />

15 Finansas<br />

15 Kontabilidade<br />

10 Ekonomistas<br />

10 Jestaun Imprezas<br />

Programa Bolsu-de-estudu, Sarajana abandonadu, SMA Ulun<br />

mamar no Fila an ba tekniku minarai.


3) Deznvol. Rekusu Umanu<br />

Se mak ita iha ona, 20 graduates iha<br />

engineering and geology husi liur.<br />

Iha tan kontabilista, advogadu, HR,<br />

Environment, timoroan ho esperiensia<br />

iha setor minarai.<br />

Iha tan 80 estudantes (S1) iha Indonesia,<br />

karik 10 iha Australia no fatin seluk.


4) Mekanismu Transparensia<br />

Harii Timor Leste Transparency Model (TLTM)<br />

Ajuda Timoroan sira akompaña Prosesu Fundu Minarai<br />

Osan Tama -EITI<br />

Osan Rai – investe oinsa?,lukru oinsa?<br />

Hasai Osan –ESI 3%<br />

Gasta Osan –Esekusaun Orsamentu, Revenue Watch<br />

EITI- Hosi Governu uluk, governu foun fo kontinuasaun<br />

Problema: EITI bele liu $500,000 no Konsellu Konsultivu besik<br />

$500,000<br />

Solusaun: Tuur ko’alia atu hetan solusaun ne’ebé han osan<br />

menus liutan hodi halo tranparensia.


5) Asegura Pipeline<br />

Negosiasaun entre Governu-Governu hotu ona (CMATS/IUA).<br />

Diskute ho Kompañia WOODSIDE Petroleum<br />

Planu Dezenvolvimentu ba Greater Sunrise<br />

Pipeline ba iha ne’ebe<br />

GovernuFounPasuKonkretu<br />

1. Harii Ekipa “Kadoras Task Force”<br />

Timoroan ho Internasional – halo Estudu<br />

1. Tekniku<br />

2. Komersial<br />

3. Sosio-Ekonomiku<br />

2 .Governu sei foti inisiativa atu buka rasik merkadu ba Gas<br />

3. Governu sei buka dada Pipeline seluk mai Timor-Leste


5) Asegura Pipeline (CMATS)<br />

(CMATS/IUA) Parlamentu ratifika ona.<br />

Artigu 12 Periudu Tratadu Nian Alina 2(a)<br />

Karik planu dezenvolvimentu Sunrise la aprova tuir alina 1 artigu 12 IUA iha tinan 6 nia laran<br />

Ka<br />

(b) produsaun petroleo la komesa iha tinan 10 nia laran<br />

Entaun Parte ida-idak bele kansela tratadu ne’e.<br />

IUA Artigu 12 Planu Dezenvolvimentu<br />

1) Projetu tenke komersialmente viabel<br />

2) kontrator tenke iha kompetensia no rekursu<br />

3) kontrator tuir pratika didiak<br />

4) halo serbisu tuir tempu espesifiku ida nia laran<br />

5) kontrator tama ona iha hodi faan gas


6) Mapa Jeolojia Foun<br />

Sei hahu halo fali mapa Jeolojia Timor Leste nian.<br />

Hodi identifika ita nia potenisa mineral.<br />

Harii Institutu Jeolojia no Minarai hodi halo estudus no<br />

investigasaun.


7) Sees hosi Politika Partidaria<br />

Setor Minarai sei sai orgaun profesional ida.<br />

Ajensia Reguladora no Kompañia Nasional tenke<br />

profesional.<br />

Objetivu klaru halo osan ba estadu no hadi’a rekursu<br />

umanu.<br />

Funsionariu deside Politika ka Minarai<br />

Evita Partidu Foun Hasai Ema iha 2012.


8) Harii KRNNR<br />

Komisaun Rekursu Naturais Naun Renovaveis<br />

(KRNNR)<br />

Kompostu hosi 5 partidus mais votados<br />

Fo espasu ba partidu seluk atu troka impresoens ho<br />

<strong>SERN</strong> kona-ba setor Minarai


Manajementu Osan Minarai<br />

Ekonomia TL fraku Esportasaun 8 millioens<br />

Importasaun 200 milioens.<br />

Tenke Investe iha rekursu Umanus<br />

Dudu setor privadu ba oin<br />

Governu sei hamosu PEDN (Planu Estratejiku Dezenvolvimentu<br />

Nasional.<br />

Ne’e mak sei determina osan hira mak presiza tinan-tinan, maibe<br />

tenke haree ba kapasidade gasta.


9) Konkluzaun<br />

Iha Tinan 5 nia laran <strong>SERN</strong> bele<br />

1) Halo reforma sira ne’e<br />

2) Forma 80 (S1), 10 (S2)<br />

3) Fo transparensia ba ema barak<br />

4) Halo estudu hodi asegura Pipeline<br />

5) Mapa Jeolojia tahan rua (2) 1:25 000.


10) Perguntas<br />

Duvidas ne’ebe mosu<br />

KRNNR<br />

Governu ladun seriu atu dada pipeline, tanba la<br />

orsamenta ba infraestratura iha kosta Sul.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!