Vida cotidiana de las aljamas judías en la Corona de Aragón y Castilla
Vida cotidiana de las aljamas judías en la Corona de Aragón y Castilla
Vida cotidiana de las aljamas judías en la Corona de Aragón y Castilla
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> más remota antigüedad, <strong>la</strong> familia<br />
judía se organizaba según un estricto<br />
régim<strong>en</strong> patriarcal. Su cabeza era el varón<br />
<strong>de</strong> mayor edad y dignidad, a qui<strong>en</strong> correspondía<br />
<strong>la</strong> suprema autoridad familiar, <strong>en</strong><br />
tanto que el papel <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer se ori<strong>en</strong>taba<br />
al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> obligaciones <strong>de</strong>rivadas<br />
<strong>de</strong> su condición <strong>de</strong> esposa y madre,<br />
así como a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> tareas<br />
domésticas.<br />
La familia constituía también <strong>en</strong> sí misma<br />
un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> culto, <strong>en</strong> el que el papel «sacerdotal»<br />
correspondía al cabeza <strong>de</strong> familia,<br />
qui<strong>en</strong> dirige <strong><strong>la</strong>s</strong> oraciones y <strong><strong>la</strong>s</strong> ceremonias<br />
rituales propiam<strong>en</strong>te familiares<br />
(c<strong>en</strong>a <strong>de</strong>l viernes, sé<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Pésah), y b<strong>en</strong>dice<br />
los alim<strong>en</strong>tos antes <strong>de</strong> cada comida,<br />
así como a los compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />
familiar <strong>en</strong> diversas ocasiones. La comida<br />
era a diario una ocasión propicia para<br />
<strong>la</strong> reunión <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
familia, y estaba cargada <strong>de</strong> una profunda<br />
significación religiosa, que se manifiesta<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> ablución ritual <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> manos y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
b<strong>en</strong>dición <strong>de</strong>l pan y <strong>de</strong>l vino que prece<strong>de</strong>n<br />
a <strong>la</strong> ingesta <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>strucción<br />
<strong>de</strong>l Segundo Templo y <strong>de</strong>l altar <strong>de</strong><br />
los sacrificios, una parte consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> función <strong>de</strong> purificación y <strong>de</strong> santificación<br />
que antiguam<strong>en</strong>te t<strong>en</strong>ía el altar fue<br />
transmitida a <strong>la</strong> mesa familiar.<br />
Los varones <strong>de</strong>dicaban <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong>l<br />
día a sus ocupaciones profesionales, <strong><strong>la</strong>s</strong><br />
mujeres a sus tareas domésticas, y los jóv<strong>en</strong>es<br />
y los niños a sus estudios y juegos.<br />
Los mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> ocio y reposo se ocupaban<br />
con el simple <strong>de</strong>scanso y <strong>la</strong> conversación,<br />
o con difer<strong>en</strong>tes juegos, como los dados,<br />
<strong><strong>la</strong>s</strong> tab<strong><strong>la</strong>s</strong>, <strong>la</strong> gresca, el ajedrez o los<br />
naipes; no obstante, <strong><strong>la</strong>s</strong> autorida<strong>de</strong>s rabínicas<br />
con<strong>de</strong>naban severam<strong>en</strong>te el juego<br />
por dinero, al que achacaban <strong>la</strong> ruina <strong>de</strong><br />
los hogares y <strong>la</strong> distracción <strong>de</strong> los hombres<br />
<strong>de</strong> sus obligaciones <strong>la</strong>borales y religiosas.<br />
Pero, sin duda, el <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
más habitual <strong>en</strong>tre los judíos españoles<br />
era el baile, que ocupaba siempre un lugar<br />
muy importante <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> fiestas y celebraciones<br />
familiares.<br />
Repres<strong>en</strong>tación pictórica <strong>de</strong> <strong>la</strong> a<strong>la</strong>c<strong>en</strong>a<br />
<strong>de</strong> una cocina judía humil<strong>de</strong>.<br />
La familia era también c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> profundas<br />
re<strong>la</strong>ciones afectivas <strong>en</strong>tre sus integrantes.<br />
La fortaleza <strong>de</strong> los <strong>la</strong>zos que unían<br />
a padres e hijos se manifestaba <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida<br />
diaria <strong>en</strong> multitud <strong>de</strong> ocasiones: por parte<br />
<strong>de</strong> los padres, <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> at<strong>en</strong>ciones que disp<strong>en</strong>saban<br />
a sus hijos y <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> b<strong>en</strong>diciones<br />
que les daban <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes ocasiones; y<br />
por parte <strong>de</strong> los hijos, <strong>en</strong> el respeto que expresaban<br />
hacia sus padres.<br />
Del mismo modo, <strong>la</strong> mujer se veía ro<strong>de</strong>ada<br />
<strong>de</strong>l cariño y <strong>de</strong>l respeto <strong>de</strong> su marido y <strong>de</strong><br />
sus hijos; es muy expresiva a este respecto<br />
su frecu<strong>en</strong>te repres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> miniaturas<br />
<strong>de</strong> códices y manuscritos hebreos <strong>de</strong><br />
época medieval s<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> una sil<strong>la</strong>, ro<strong>de</strong>ada<br />
<strong>de</strong> su marido y <strong>de</strong> sus hijos <strong>de</strong> pie,<br />
como auténtica señora <strong>de</strong>l hogar. De este<br />
modo, <strong>la</strong> inferioridad jurídica <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad judía medieval no se reflejaba,<br />
<strong>de</strong> ningún modo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida familiar,<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> que ocupaba un puesto <strong>de</strong> auténtico<br />
privilegio, pese al carácter patriarcal <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
familia hebrea.<br />
6. <strong>Vida</strong> <strong>cotidiana</strong> <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>aljamas</strong> <strong>judías</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> y Castil<strong>la</strong><br />
ENRIQUE CANTERA MONTENEGRO<br />
197