La Gerencia Social y los Proyectos de Empleo en el Municipio de la ...
La Gerencia Social y los Proyectos de Empleo en el Municipio de la ...
La Gerencia Social y los Proyectos de Empleo en el Municipio de la ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
PRESENTACIÓN<br />
Este trabajo es un aporte a <strong>la</strong> eficacia y efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>Empleo</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s que <strong>la</strong> realidad actual <strong>de</strong> nuestro país permite, ya que <strong>los</strong><br />
resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> estos proyectos con <strong>la</strong>s perspectivas tradicionales es<br />
aj<strong>en</strong>o al bi<strong>en</strong>estar social, <strong>de</strong>bido a que se ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> criterio <strong>de</strong> que a mayor<br />
inversión económica mejor impacto social.<br />
El ámbito <strong>de</strong> reflexión conceptual gira <strong>en</strong> torno a: 1. El Desempleo; su<br />
concepto, causas, consecu<strong>en</strong>cias y <strong>la</strong> situación actual <strong>de</strong>l municipio. 2. <strong>La</strong><br />
<strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>; como mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gestión por medio <strong>de</strong>l cual se logran<br />
resultados <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> solución <strong>de</strong> problemas sociales y al mejorami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida, haci<strong>en</strong>do viable <strong>la</strong> optimización <strong>de</strong> <strong>los</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
inversiones realizadas <strong>en</strong> <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo, mediante<br />
una gestión que propicie <strong>la</strong> eficacia, efici<strong>en</strong>cia y dinamización <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong><br />
procesos. 3. Participación y P<strong>la</strong>neación Participativa; herrami<strong>en</strong>tas para<br />
pot<strong>en</strong>cializar <strong>la</strong> funcionalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>.<br />
A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación y análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes conceptos antes<br />
<strong>en</strong>unciados, se continuará con <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción y r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> <strong>los</strong> mismos,<br />
pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong>mostrar que: Si <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> se emplea como<br />
instrum<strong>en</strong>to para <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada; Entonces se optimizarán <strong>los</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
inversiones públicas y privadas efectuadas, mejorando <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> habitantes <strong>de</strong> este municipio.<br />
1
1. PLANTEAMIENTO DEL PROBLEMA<br />
En <strong>La</strong> Dorada - Caldas, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo se pres<strong>en</strong>ta como un problema social<br />
crítico, <strong>el</strong> cual durante <strong>los</strong> tres últimos años (2000 - 2003), se vio m<strong>en</strong>guado<br />
con <strong>la</strong> ocupación directa <strong>de</strong> 5000 personas <strong>en</strong> mano <strong>de</strong> obra <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> construcción, sin embargo, <strong>el</strong> empleo sigue condicionado a <strong>la</strong> producción<br />
gana<strong>de</strong>ra que no lo g<strong>en</strong>era <strong>en</strong> proporción con <strong>la</strong> inversión y <strong>la</strong> ocupación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> tierra. <strong>La</strong> problemática <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo, se ve acompañada <strong>de</strong> una<br />
incipi<strong>en</strong>te producción agríco<strong>la</strong> <strong>de</strong> cultivos transitorios sin apoyo local; <strong>La</strong><br />
t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra está marcada por <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> número <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>tifundistas y empresarios foráneos, que no inviert<strong>en</strong> sus ganancias <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
municipio, <strong>de</strong> igual manera, otra actividad económica que g<strong>en</strong>era ocupación<br />
temporal <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio es <strong>la</strong> pesca, pero <strong>la</strong> disminución <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción<br />
pesquera <strong>la</strong> afecta gravem<strong>en</strong>te. 1<br />
G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s Administraciones Municipales buscan “<strong>de</strong>mostrar su<br />
gestión” a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> materialización <strong>de</strong> obras físicas, supeditando <strong>la</strong><br />
es<strong>en</strong>cia social que <strong>de</strong>bería primar, a través <strong>de</strong> proyectos i<strong>de</strong>ados,<br />
estructurados y realizados por profesionales <strong>de</strong> escritorios abstraídos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
realidad y sin conci<strong>en</strong>cia social, basados so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> interés <strong>de</strong> su jefe<br />
inmediato, <strong>en</strong> un c<strong>la</strong>ro ejemplo a lo <strong>de</strong>scrito por Oscar Ordóñez <strong>en</strong> su articulo<br />
“ <strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> <strong>en</strong>tre lo público y lo social” sobre <strong>el</strong> p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
Keynes, don<strong>de</strong> no siempre <strong>el</strong> interés <strong>de</strong> lo publico coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> interés <strong>de</strong><br />
lo social. De igual manera se nota <strong>la</strong> omisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación comunitaria y<br />
lineami<strong>en</strong>tos como <strong>los</strong> aportados <strong>en</strong> métodos propios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong><br />
como <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> auto investigación <strong>en</strong> estos procesos; <strong>en</strong> <strong>los</strong> cuales se <strong>de</strong>be<br />
1 Administración Municipal, P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Desarrollo "<strong>Municipio</strong> Saludable por <strong>la</strong> Paz" vig<strong>en</strong>cia<br />
2004 -2007.<br />
2
consi<strong>de</strong>rar a <strong>la</strong> comunidad, <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> ser <strong>de</strong> cualquier Estado, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />
todo <strong>el</strong> ciclo <strong>de</strong> un Proyecto <strong>Social</strong>, atravesando por <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes etapas <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad hasta <strong>la</strong> transformación, como lo recomi<strong>en</strong>da <strong>la</strong><br />
<strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, aprovechando así, su conocimi<strong>en</strong>to empírico <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno <strong>de</strong>l<br />
proyecto que solo pue<strong>de</strong> ser complem<strong>en</strong>tado mediante <strong>los</strong> aportes técnicos<br />
<strong>de</strong> un profesional que <strong>de</strong>pure <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad sin sesgar<strong>la</strong>s .<br />
En <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n Constitucional (Constitución <strong>de</strong> 1991), prevalece <strong>el</strong> Trabajo como<br />
fin y fundam<strong>en</strong>to primordial <strong>de</strong>l mismo Estado, y se hace necesario que <strong>la</strong><br />
política macroeconómica no olvi<strong>de</strong> que <strong>el</strong> acceso al empleo constituye uno<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> principales mecanismos <strong>de</strong> inserción social. En primer lugar, es <strong>la</strong><br />
principal fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ingresos <strong>de</strong> <strong>los</strong> hogares, porque permite <strong>la</strong> adquisición <strong>de</strong><br />
bi<strong>en</strong>es y servicios que hac<strong>en</strong> posible a sus miembros aspirar a un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />
vida acor<strong>de</strong> con sus patrones culturales. En segundo lugar, cuando éste se<br />
<strong>de</strong>sempeña <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito formal, al que se pue<strong>de</strong> llegar parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> lo<br />
informal, permite participar <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> previsión social (<strong>de</strong> salud y<br />
p<strong>en</strong>siones), ori<strong>en</strong>tados a que <strong>el</strong> trabajador y su familia hagan fr<strong>en</strong>te a<br />
imprevistos y t<strong>en</strong>gan una vida digna una vez que se jubi<strong>la</strong>n. En tercer lugar,<br />
como espacio <strong>de</strong> trabajo, ofrece posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> expresión, <strong>de</strong>sarrollo y<br />
<strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> capacida<strong>de</strong>s individuales o pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s. Por último, <strong>el</strong><br />
acceso a un empleo repres<strong>en</strong>ta para <strong>el</strong> individuo su canal <strong>de</strong> inserción <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
esfuerzo colectivo <strong>de</strong> creación <strong>de</strong> riqueza económica y cultural, haciéndolo<br />
partícipe e integrante <strong>de</strong> un proyecto colectivo, factores que refuerzan su<br />
i<strong>de</strong>ntidad y comunión con <strong>los</strong> valores que <strong>la</strong> sociedad propugna.<br />
<strong>La</strong> insufici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l empleo se traduce, por consigui<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un dramático<br />
m<strong>en</strong>oscabo <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración y protección social y <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong><br />
capacida<strong>de</strong>s humanas, así como <strong>en</strong> un marcado <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoestima<br />
3
individual y colectiva. Cuando este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o es prolongado, para ciertos<br />
grupos, <strong>de</strong>bilita seriam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> cohesión social <strong>en</strong> torno al proyecto colectivo y<br />
mina <strong>los</strong> canales <strong>de</strong>mocráticos <strong>de</strong> participación, a lo cual se suma <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>sprotección <strong>de</strong> <strong>los</strong> hogares ante imprevistos (dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> accesos a <strong>la</strong><br />
seguridad social), agravando <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> pobreza.<br />
En <strong>La</strong> Dorada se observa un ost<strong>en</strong>sible <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong>l tejido social,<br />
marginalidad y pobreza que aparte <strong>de</strong> factores estructurantes <strong>de</strong>l<br />
comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía nacional, también es <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong><br />
políticas y prácticas equivocadas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones, que ha ejercido <strong>el</strong><br />
gobierno local. <strong>La</strong> falta <strong>de</strong> ingresos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que habitualm<strong>en</strong>te<br />
mant<strong>en</strong>ían <strong>el</strong> hogar y <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s básicas insatisfechas obligan a que<br />
nuevos miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia busqu<strong>en</strong> <strong>en</strong>trar al mercado <strong>la</strong>boral para<br />
conseguir <strong>los</strong> ingresos mínimos para sobrevivir, esto y <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />
fragm<strong>en</strong>tación, resultado <strong>de</strong> un conjunto <strong>de</strong> nuevas rupturas originadas <strong>en</strong><br />
<strong>los</strong> mo<strong>de</strong><strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y sus políticas macroeconómicas, agravan <strong>la</strong><br />
condición <strong>de</strong> sujetos vulnerables a <strong>la</strong>s dinámicas <strong>de</strong> exclusión social, como <strong>la</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción infantil, <strong>la</strong>s mujeres, <strong>los</strong> jóv<strong>en</strong>es y <strong>los</strong> adultos mayores <strong>de</strong>l<br />
<strong>Municipio</strong>.<br />
<strong>La</strong> mujer <strong>de</strong> <strong>los</strong> estratos más pobres <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada es víctima <strong>de</strong> un tipo <strong>de</strong><br />
abuso sexual cons<strong>en</strong>tido por <strong>los</strong> padres <strong>de</strong> familia, ante <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
empleos e ingresos estables. <strong>La</strong> viol<strong>en</strong>cia intrafamiliar y <strong>la</strong> prostitución, como<br />
secu<strong>el</strong>as <strong>de</strong> <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s formativas y <strong>la</strong>borales <strong>de</strong>terminan<br />
<strong>la</strong> agu<strong>de</strong>za <strong>de</strong> una crisis social que <strong>en</strong>vilece <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vida digna.<br />
El maltrato y aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia intrafamiliar, no obstante <strong>los</strong> esfuerzos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisaría <strong>de</strong> Familia y otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que trabajan <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> sanción, ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> exclusión <strong>de</strong>l mercado <strong>la</strong>boral uno <strong>de</strong> sus<br />
4
factores estructurales y emocionales más evi<strong>de</strong>ntes. En nuestro municipio se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran hombres y mujeres que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> temprana edad v<strong>en</strong><strong>de</strong>n su cuerpo<br />
a personas <strong>de</strong>l otro sexo o <strong>de</strong>l mismo, situación que se hace cada vez mas<br />
frecu<strong>en</strong>te, incluso con <strong>la</strong> aquiesc<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sus padres; f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o que vi<strong>en</strong>e<br />
tomando tal magnitud que han posibilitado <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> negocios cada<br />
vez mas organizados, don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran personas que consigu<strong>en</strong> para<br />
sus cli<strong>en</strong>tes, servicios sexuales <strong>de</strong> personas aj<strong>en</strong>as al oficio pero que por<br />
circunstancias económicas acce<strong>de</strong>n ante <strong>la</strong> persuasión. Por ejemplo, jóv<strong>en</strong>es<br />
y jov<strong>en</strong>citas que inician su vida sexual <strong>de</strong> esta forma.<br />
En cuanto a <strong>los</strong> adultos mayores, tampoco escapan a un persist<strong>en</strong>te<br />
abandono y maltrato, por parte <strong>de</strong> sus semejantes y <strong>el</strong> Estado mismo. <strong>La</strong><br />
cobertura <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción es reducida. Su reconocimi<strong>en</strong>to es valioso pero aún<br />
exiguo. <strong>La</strong> caridad y solidaridad ha superado cualquier política consist<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
Estado fr<strong>en</strong>te a qui<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> pasado <strong>la</strong>braron y trazaron <strong>los</strong> caminos para<br />
<strong>la</strong>s g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong> hoy. <strong>La</strong> cobertura social hacia <strong>los</strong> ancianos es precaria.<br />
Algunos adultos mayores que aun ti<strong>en</strong><strong>en</strong> capacidad productiva son<br />
marginados e incluso abandonados <strong>en</strong> ancianatos, <strong>la</strong> calle e incluso <strong>en</strong> sus<br />
propia casa, don<strong>de</strong> <strong>la</strong> inactividad, <strong>la</strong> soledad y <strong>la</strong> miseria acaban mas<br />
rápidam<strong>en</strong>te con sus vidas, pudi<strong>en</strong>do inc<strong>en</strong>tivárs<strong>el</strong>es mediante alguna<br />
actividad que les permita s<strong>en</strong>tirse útiles y vivos.<br />
Los jóv<strong>en</strong>es, están dotados <strong>de</strong> gran pot<strong>en</strong>cial productivo, sin embargo, <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong> nuestro sistema <strong>la</strong>boral son <strong>los</strong> m<strong>en</strong>os apreciados ya que se excluy<strong>en</strong> por<br />
su falta <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> contratar, o son <strong>los</strong> primeros <strong>en</strong> ser<br />
<strong>de</strong>spedidos cuando hay recorte <strong>de</strong> personal, es <strong>de</strong>cir, paradójicam<strong>en</strong>te se les<br />
exige experi<strong>en</strong>cia como condición para emplearse, pero no se les brinda <strong>la</strong><br />
oportunidad <strong>de</strong> adquirir<strong>la</strong>, esta situación, conduce a nuestros jóv<strong>en</strong>es<br />
Dora<strong>de</strong>nses, a ingresar a <strong>la</strong>s fi<strong>la</strong>s <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes manifestaciones <strong>de</strong><br />
5
<strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> contra <strong>de</strong> su naturaleza, tal es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l paramilitarismo, ya<br />
que se posibilita para <strong>el</strong><strong>los</strong> una vida “mejor” repres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> un su<strong>el</strong>do<br />
mínimo, ropa <strong>de</strong> marca, un c<strong>el</strong>u<strong>la</strong>r, s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r y una moto nueva.<br />
Esa nueva vida, una vez superado <strong>el</strong> temor propio <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera vez a<br />
<strong>de</strong>linquir, se convierte <strong>en</strong> una actividad “normal” convirti<strong>en</strong>do a esta persona<br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>te mas para nuestra sociedad.<br />
Como <strong>de</strong> alguna manera lo rev<strong>el</strong>a <strong>el</strong> SISBEN, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo y <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong>l<br />
ingreso real <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias más pobres, experim<strong>en</strong>ta tasas aproximadam<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>l 60% <strong>en</strong> <strong>los</strong> barrios <strong>de</strong> mayor vulnerabilidad, g<strong>en</strong>erándose con <strong>el</strong>lo una<br />
crisis <strong>de</strong> proporciones humanitarias, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que afecta<br />
drásticam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> su dignidad y<br />
superviv<strong>en</strong>cia. <strong>La</strong> disminución <strong>de</strong>l pot<strong>en</strong>cial pesquero <strong>de</strong>l Río Magdal<strong>en</strong>a, <strong>el</strong><br />
cual año tras año se ve disminuido y <strong>la</strong> inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> valores agregados<br />
a <strong>la</strong> explotación gana<strong>de</strong>ra tradicional, tornan mucho más complejo este<br />
panorama para <strong>la</strong> seguridad alim<strong>en</strong>taría, <strong>la</strong> educación, <strong>la</strong> salud (tanto física,<br />
como psicológica), provocando como ya dijimos, una mayor marginalidad<br />
que, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción más jov<strong>en</strong>, ha v<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>rivando <strong>en</strong> su inserción hacia<br />
<strong>la</strong> prostitución y <strong>la</strong> <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cia, como alternativas <strong>de</strong>plorables <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
ingresos familiares.<br />
En <strong>el</strong> pasado <strong>el</strong> <strong>Municipio</strong> ha carecido <strong>de</strong> autonomía para <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>cisiones, <strong>los</strong> proyectos y presupuestos han discurrido sin ningún tipo <strong>de</strong><br />
p<strong>la</strong>nificación, ni concertación y mucho m<strong>en</strong>os ha contado con <strong>la</strong> participación<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> ciudadanos, dando lugar a una no muy bi<strong>en</strong> acertada gestión <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
recursos.<br />
<strong>La</strong> improvisación y <strong>el</strong> cortop<strong>la</strong>cismo, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> gobierno, han<br />
<strong>de</strong>spojado al <strong>Municipio</strong> <strong>de</strong> una visión y norte c<strong>la</strong>ro <strong>en</strong> temas como <strong>la</strong><br />
6
p<strong>la</strong>neación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo posible, contribuy<strong>en</strong>do al <strong>de</strong>sor<strong>de</strong>n urbanístico y <strong>el</strong><br />
hacinami<strong>en</strong>to crítico <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>nominadas soluciones <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>da <strong>de</strong> interés<br />
social.<br />
<strong>La</strong>s políticas sociales han carecido <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque que integre <strong>la</strong> perspectiva<br />
<strong>de</strong> género, cultura que no sobresale, dadas <strong>la</strong>s circunstancias <strong>de</strong> un mayor<br />
empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> hombres. De todos modos si bi<strong>en</strong> es importante<br />
admitir que <strong>la</strong> equidad <strong>de</strong> género contribuye a una distribución más<br />
igualitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación económica y social, también es cierto que <strong>en</strong> <strong>La</strong><br />
Dorada, prevalece <strong>de</strong> un modo <strong>de</strong>sequilibrado <strong>la</strong> <strong>de</strong>sigualdad, <strong>en</strong> aspectos<br />
cruciales como <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra, ante <strong>el</strong> predominio <strong>de</strong>l <strong>la</strong>tifundio<br />
gana<strong>de</strong>ro y <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong>l ingreso, a partir <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncias empíricas y<br />
<strong>de</strong> ningún modo constatadas mediante análisis <strong>de</strong> datos.<br />
Uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> aspectos que gravitan <strong>en</strong> <strong>la</strong> crisis <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas<br />
públicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Municipio</strong> esta asociada a <strong>la</strong> inexist<strong>en</strong>te o falta <strong>de</strong> participación<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> ciudadanos <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones 2 , <strong>de</strong>terminando<br />
por consigui<strong>en</strong>te una crisis <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntidad y ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre gobernante y<br />
gobernados, como hasta <strong>en</strong> <strong>el</strong> inmediato pasado v<strong>en</strong>ía sucedi<strong>en</strong>do. <strong>La</strong><br />
participación se ha limitado a <strong>los</strong> cic<strong>los</strong> <strong>el</strong>ectorales. Mi<strong>en</strong>tras lo público se ha<br />
diluido <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>la</strong>berintos burocráticos y políticos, lo privado se ha po<strong>la</strong>rizado,<br />
distanciándose <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos gubernativos.<br />
2 Es preciso resaltar aquí que ha sido característica <strong>en</strong> todos <strong>los</strong> mesas <strong>de</strong>l trabajo, <strong>de</strong><br />
formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n, <strong>el</strong> c<strong>la</strong>mor g<strong>en</strong>eralizado por una mayor participación ciudadana <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />
asuntos públicos municipales, con lo cual asistimos <strong>en</strong> <strong>La</strong> Dorada a una cultura política <strong>de</strong>l<br />
bi<strong>en</strong>estar que así adquiere una nueva dim<strong>en</strong>sión: <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> ser únicam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda<br />
<strong>de</strong> protección social, para ser también <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> armar un conjunto <strong>de</strong> r<strong>el</strong>aciones<br />
sociales participativas y cohesionadoras <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito local. Todas conectadas a <strong>la</strong> vida<br />
cotidiana <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad.<br />
7
• <strong>La</strong> situación actual <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad Dora<strong>de</strong>nse fr<strong>en</strong>te al proceso <strong>de</strong><br />
participación, se pue<strong>de</strong> reducir a estos aspectos:<br />
Bajo conocimi<strong>en</strong>to sistemático, cualitativo y cuantitativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Organizaciones que <strong>la</strong> conforman.<br />
Falta <strong>de</strong> indicadores <strong>de</strong> resultados a<strong>de</strong>cuados <strong>de</strong> <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nes, y<br />
proyectos impulsados por <strong>la</strong>s instituciones, fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> gestión<br />
a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntada, que valor<strong>en</strong> <strong>los</strong> aspectos sociales.<br />
Dispersión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Organizaciones comunitarias.<br />
Dispersión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que trabajan <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
comunitario.<br />
Falta <strong>de</strong> comunicación intra e Interinstitucional e<br />
Interorganizacional, que promueva una mayor efici<strong>en</strong>cia, eficacia y<br />
un mayor impacto <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>los</strong> programas sociales.<br />
Falta <strong>de</strong> unificación <strong>de</strong> módu<strong>los</strong> y metodologías <strong>de</strong> trabajo, que<br />
confun<strong>de</strong>n a <strong>los</strong> aspirantes al apoyo <strong>en</strong> medio <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos muy<br />
complejos.<br />
Aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una Cultura <strong>de</strong> economía <strong>de</strong> proyectos empresariales<br />
asociativos.<br />
Escasa participación comunitaria <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño y ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
acción institucional.<br />
Desconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas y procedimi<strong>en</strong>tos para <strong>el</strong> ejercicio<br />
<strong>de</strong>mocrático <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación político - administrativa.<br />
Defici<strong>en</strong>tes mo<strong>de</strong><strong>los</strong> e instrum<strong>en</strong>tos metodológicos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación<br />
participativa <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo comunitario.<br />
Falta <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos para <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación participativa.<br />
Falta <strong>de</strong> credibilidad hacía <strong>la</strong>s instituciones por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
comunidad.<br />
8
Desaprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sociedad civil.<br />
Desconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metodologías para <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />
proyectos y <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes y usos para su financiación.<br />
El marco constitucional exist<strong>en</strong>te creó un amplio y complejo mapa<br />
<strong>de</strong> ámbitos <strong>de</strong> participación, <strong>el</strong> cual no ha sido sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />
conocido ni por <strong>los</strong> servidores públicos ni por <strong>la</strong> ciudadanía y<br />
ap<strong>en</strong>as comi<strong>en</strong>za a ser utilizado, lo que hace que dichos espacios,<br />
aunque útiles, sean insufici<strong>en</strong>tes, por <strong>el</strong>lo actualm<strong>en</strong>te sólo es<br />
posible hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cialidad <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> participación.<br />
En <strong>La</strong> Dorada, existe <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> participación,<br />
únicam<strong>en</strong>te como un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to instrum<strong>en</strong>tal para legitimar o<br />
ejecutar políticas públicas o a concertar <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> ámbitos<br />
sectoriales, locales y <strong>de</strong> solución a problemas inmediatos.<br />
Falta una disposición más c<strong>la</strong>ra y comprometida <strong>de</strong> <strong>los</strong> servidores<br />
públicos para suministrar <strong>la</strong> información que g<strong>en</strong>eran y que no<br />
ti<strong>en</strong>e un carácter reservado, confi<strong>de</strong>ncial o pr<strong>el</strong>iminar.<br />
<strong>La</strong> expansión <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil se ve limitada<br />
por le bajo niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> capacidad <strong>de</strong>l ciudadano y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Organizaciones civiles para acce<strong>de</strong>r a <strong>los</strong> ámbitos <strong>en</strong> forma<br />
efectiva, lo cual se manifiesta <strong>en</strong> una gran <strong>de</strong>sigualdad <strong>de</strong><br />
capacida<strong>de</strong>s y oportunida<strong>de</strong>s para participar, lo que conlleva a<br />
percepciones distintas sobre su valor, utilidad y efectividad; y una<br />
cultura política mediada por formas cli<strong>en</strong>t<strong>el</strong>ístas <strong>de</strong> articu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l<br />
Estado con <strong>el</strong> ciudadano, que han limitado <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sociedad civil.<br />
No hay sufici<strong>en</strong>te c<strong>la</strong>ridad ni conocimi<strong>en</strong>to sobre <strong>la</strong>s garantías y<br />
b<strong>en</strong>eficios establecidos por <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> vida<br />
institucional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones civiles. Esta dificultad se ve<br />
9
agravada por <strong>el</strong> bajo <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones civiles, <strong>en</strong><br />
especial <strong>en</strong> aspectos que le permitan alcanzar un alto grado <strong>de</strong><br />
legitimidad, gobernabilidad, repres<strong>en</strong>tatividad y racionalidad <strong>en</strong><br />
sus acciones.<br />
Persist<strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> marginalidad y <strong>de</strong> exclusión<br />
económica, política, social y <strong>de</strong> g<strong>en</strong>ero, que repres<strong>en</strong>ta para un<br />
gran porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Dora<strong>de</strong>nses y <strong>los</strong> Dora<strong>de</strong>nses un<br />
obstáculo para <strong>la</strong> organización, <strong>la</strong> autogestión y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s; y su participación efectiva <strong>en</strong> <strong>los</strong> ámbitos<br />
exist<strong>en</strong>tes.<br />
<strong>La</strong> ciudadanía motivada a participar requiere <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas<br />
que le permitan i<strong>de</strong>ntificar <strong>de</strong> una manera c<strong>la</strong>ras sus<br />
necesida<strong>de</strong>s, fijar priorida<strong>de</strong>s, gestionar proyectos e interactuar<br />
con <strong>el</strong> Estado; y <strong>de</strong> servidores públicos que se conviertan <strong>en</strong><br />
promotores o facilitadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación y <strong>de</strong> <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia<br />
social..<br />
Por lo anterior se <strong>de</strong>be buscar ahora <strong>la</strong> interactividad <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s políticas<br />
macro y microeconómicas, dirigi<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s primeras - monetaria, fiscal...- al<br />
logro <strong>de</strong> <strong>la</strong> estabilidad: control <strong>de</strong> precios, tipos <strong>de</strong> interés, déficit público y<br />
tipo <strong>de</strong> cambio; y conc<strong>en</strong>trando <strong>la</strong>s segundas: políticas activas <strong>de</strong> empleo,<br />
economía social, iniciativas locales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y empleo...- <strong>en</strong> <strong>la</strong> creación<br />
<strong>de</strong> puestos <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong> <strong>el</strong> logro <strong>de</strong> un crecimi<strong>en</strong>to económico<br />
espacialm<strong>en</strong>te articu<strong>la</strong>do. Una división <strong>de</strong> tareas <strong>en</strong>tre lo macro y lo micro<br />
que conlleve, igualm<strong>en</strong>te, un nuevo reparto <strong>de</strong> pap<strong>el</strong>es <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />
escalones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración, responsabilizando a <strong>los</strong> ámbitos<br />
supranacional y estatal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s actuaciones <strong>en</strong> pro <strong>de</strong> <strong>la</strong> estabilidad y<br />
10
a <strong>la</strong>s esferas regional y local <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones microeconómicas para <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo y <strong>el</strong> equilibrio territorial. 3<br />
3 Ministerio <strong>de</strong> Protección <strong>Social</strong>, Situación <strong>de</strong>l Mercado <strong>La</strong>boral, 1990 -2000<br />
11
2. CONTEXTUALIZACION DEL PROBLEMA<br />
En <strong>el</strong> p<strong>la</strong>no local para efectos <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong>sayo se hará refer<strong>en</strong>cia al<br />
municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada 4 , empezando su historia como puerto terminal <strong>en</strong><br />
1825, fundada por un grupo <strong>de</strong> notables <strong>en</strong> 1920 y erigida como municipio,<br />
tres años más tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> 1923. Se localiza a 5° 27” <strong>la</strong>titud norte y 74° 40” <strong>de</strong><br />
longitud este <strong>de</strong>l meridiano <strong>de</strong> Gre<strong>en</strong>wich, sobre <strong>la</strong> marg<strong>en</strong> izquierda <strong>de</strong>l río<br />
Gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>La</strong> Magdal<strong>en</strong>a. Con 178 metros <strong>de</strong> altura sobre <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar,<br />
su temperatura promedia es <strong>de</strong> 28° C, sobre pasando <strong>los</strong> 35°C <strong>en</strong> época <strong>de</strong><br />
verano.<br />
Sus calificativos <strong>de</strong> “Glorieta Nacional” o “Corazón <strong>de</strong> Colombia”, obe<strong>de</strong>c<strong>en</strong> a<br />
una <strong>de</strong> sus principales atributos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista geoestratégico: su<br />
localización le permite articu<strong>la</strong>rse a <strong>los</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> <strong>de</strong>l ori<strong>en</strong>te Cal<strong>de</strong>nse,<br />
norte <strong>de</strong>l Tolima, sur occi<strong>de</strong>nte Santan<strong>de</strong>reano, norocci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />
Cundinamarca, sur ori<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Antioquia y Occi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Boyacá, con una<br />
cercanía inmediata a Bogotá y Me<strong>de</strong>llín. Se integra, al sur con Honda<br />
(<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Tolima); al ori<strong>en</strong>te con <strong>los</strong> municipios <strong>de</strong> Guaduas y<br />
Puerto Salgar (Cundinamarca), y <strong>el</strong> municipio <strong>de</strong> Puerto Boyacá<br />
(<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Boyacá); Hacia <strong>el</strong> norte con <strong>los</strong> municipios <strong>de</strong> Sonsón y<br />
Puerto Triunfo (Antioquia).<br />
Los sue<strong>los</strong> <strong>de</strong>l municipio ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> gana<strong>de</strong>ría <strong>de</strong> ceba y cría 5 , no sólo <strong>la</strong><br />
mayor parte <strong>de</strong> su <strong>de</strong>dicación económica, sino que han <strong>de</strong>terminado a <strong>La</strong><br />
4<br />
Administración Municipal <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, P<strong>la</strong>n Municipal <strong>de</strong> Desarrollo "Unidos por <strong>La</strong><br />
Dorada", Parte Diagnóstica.<br />
5<br />
<strong>La</strong> superficie total <strong>de</strong>l municipio es <strong>de</strong> 500.8 km.2, lo que correspon<strong>de</strong> al 6.67 % <strong>de</strong>l área<br />
<strong>de</strong>l <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Caldas, si<strong>en</strong>do por <strong>el</strong>lo <strong>la</strong> segunda ciudad <strong>en</strong> importancia, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />
Manizales, su capital. El 94.1 % <strong>de</strong> su superficie es rural. El 80 % <strong>de</strong> <strong>los</strong> sue<strong>los</strong> está <strong>en</strong><br />
pastos para explotación gana<strong>de</strong>ra, 10% <strong>en</strong> bosques, 8 % pastos naturales, 1 % espejos <strong>de</strong><br />
agua y 1 % cultivos.<br />
12
Dorada, como uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> municipios <strong>de</strong> mayor producción <strong>de</strong> carne vacuna<br />
<strong>de</strong> todo <strong>el</strong> país. Su hidrografía, ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>los</strong> Ríos <strong>de</strong> <strong>La</strong> Magdal<strong>en</strong>a, <strong>La</strong> Mi<strong>el</strong> y<br />
Guarinocito, Doña Juana, sus principales fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> recursos hídricos, tanto<br />
para <strong>la</strong> navegación y pesca, como para <strong>el</strong> agua <strong>de</strong> consumo humano y<br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
El área urbana está conformada por 42 barrios, <strong>La</strong> rural por 10 C<strong>en</strong>tros<br />
pob<strong>la</strong>dos: Bu<strong>en</strong>avista, Guarinocito, <strong>La</strong> Habana, <strong>La</strong> Atarraya, Purnio, <strong>La</strong><br />
Agustina, El Tigre, Doña Juana, Cam<strong>el</strong>ias y Horizonte.<br />
<strong>La</strong> Dorada cu<strong>en</strong>ta con un paisaje natural <strong>de</strong> extraordinaria b<strong>el</strong>leza, que<br />
sumado a <strong>la</strong> tradición histórica <strong>de</strong> Puerto, sobre <strong>el</strong> río <strong>de</strong> <strong>La</strong> Magdal<strong>en</strong>a, y<br />
rápido acceso a <strong>la</strong>s principales ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l país, le permit<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>ciar su<br />
capacidad <strong>de</strong> región habilitada para múltiples <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong>, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>los</strong> <strong>el</strong><br />
ecoturismo.<br />
De acuerdo al c<strong>en</strong>so <strong>de</strong> 1993, <strong>el</strong> municipio contabilizó una pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />
73.582 habitantes, conc<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> un 92.66 % <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona urbana. De dicho<br />
total, <strong>el</strong> 52.1 % correspondió al sexo fem<strong>en</strong>ino y <strong>el</strong> 47.9 % a <strong>los</strong> hombres. Lo<br />
que más l<strong>la</strong>ma <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas<br />
sociales, es que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre 0 - 14 años, repres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> 26.90 % <strong>de</strong>l<br />
total, mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> 68.74 % se ubicaba <strong>en</strong>tre 15 - 64 años <strong>de</strong> edad; es<br />
<strong>de</strong>cir que por un <strong>la</strong>do t<strong>en</strong>emos casi un treinta por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción jov<strong>en</strong>,<br />
lo que evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te condiciona cualquier política social.<br />
De acuerdo a <strong>la</strong>s proyecciones <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción para <strong>el</strong> 2000 se situó <strong>en</strong> 82.006.<br />
Los estimados <strong>el</strong>aborados por <strong>el</strong> DANE 6 , <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción prevista para <strong>el</strong> año<br />
6 Citado por Corpocaldas <strong>en</strong> “Ag<strong>en</strong>da para <strong>la</strong> gestión ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada”,<br />
Manizales, julio <strong>de</strong> 2000, pág. 36.<br />
13
2005, se calcu<strong>la</strong> <strong>en</strong> 90.805 habitantes, lo que repres<strong>en</strong>ta un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
33.72 %, con r<strong>el</strong>ación al c<strong>en</strong>so <strong>de</strong> 1993. Otra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características<br />
<strong>de</strong>mográficas es que <strong>el</strong> 47.4 % <strong>de</strong> su pob<strong>la</strong>ción se consi<strong>de</strong>ra<br />
económicam<strong>en</strong>te activa (PEA), es <strong>de</strong>cir 21.181 personas <strong>de</strong> diez años y más.<br />
Así como su ubicación geográfica se constituye <strong>en</strong> una pot<strong>en</strong>cialidad para<br />
sus <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> económicos, también es cierto que esta circunstancia hace<br />
<strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, un <strong>Municipio</strong> especialm<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sible a <strong>los</strong> flujos migratorios, y<br />
<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r a <strong>los</strong> g<strong>en</strong>erados por <strong>los</strong> efectos <strong>de</strong>l conflicto interno sobre <strong>la</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> territorios vecinos.<br />
Históricam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo económico <strong>de</strong>l <strong>Municipio</strong> respon<strong>de</strong> a procesos<br />
<strong>de</strong> explotación <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos naturales caracterizados por: una primera<br />
etapa que giró <strong>en</strong> torno al uso int<strong>en</strong>sivo <strong>de</strong>l bosque, conocido como leñateo,<br />
que, <strong>en</strong>tre otras cosas dio orig<strong>en</strong> al as<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to humano (finalizando <strong>el</strong><br />
siglo XIX y a comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong>l XX); <strong>la</strong> segunda etapa <strong>de</strong> colonización y<br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> agricultura, <strong>la</strong> pesca <strong>en</strong> <strong>el</strong> río Magdal<strong>en</strong>a,<br />
consecu<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong> <strong>la</strong> agricultura se abrió paso <strong>la</strong><br />
gana<strong>de</strong>ría ext<strong>en</strong>siva, g<strong>en</strong>erando impactos como <strong>la</strong> <strong>de</strong>forestación total <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
bosques, <strong>el</strong> florecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l comercio regional, <strong>la</strong> interconexión vial (férrea,<br />
fluvial y carreteras); y posteriorm<strong>en</strong>te una etapa que <strong>de</strong>sbordó <strong>la</strong> estructura<br />
urbano - rural <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, con <strong>la</strong> irrupción <strong>de</strong> as<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>tos humanos <strong>de</strong><br />
altas <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s, impulsado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cias políticas y no<br />
propiam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s prefer<strong>en</strong>cias sociales y colectivas, pres<strong>en</strong>tándose un<br />
acumu<strong>la</strong>do histórico <strong>en</strong> bajas coberturas <strong>en</strong> salud y educación, limitaciones<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> ingreso y <strong>el</strong> empleo, así como también <strong>el</strong> <strong>de</strong>terioro medio ambi<strong>en</strong>tal.<br />
Hasta <strong>la</strong> década <strong>de</strong> <strong>los</strong> años ses<strong>en</strong>ta y set<strong>en</strong>ta, predominaron <strong>los</strong> cultivos <strong>de</strong><br />
arroz y algodón, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>la</strong> década posterior <strong>el</strong> sorgo. En <strong>la</strong><br />
14
actualidad <strong>el</strong> área agríco<strong>la</strong> se ha reducido a cultivos <strong>de</strong> pancoger <strong>en</strong> áreas <strong>de</strong><br />
microfundio.<br />
<strong>La</strong> pesca hace parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> tradición e i<strong>de</strong>ntidad cultural <strong>de</strong>l pueblo<br />
Dora<strong>de</strong>nse. El INPA reportaba para 1998 <strong>la</strong> captura <strong>de</strong> 20.000 ton<strong>el</strong>adas.<br />
Esta actividad artesanal repres<strong>en</strong>ta una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ingresos y alim<strong>en</strong>to para<br />
un amplio sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad que <strong>en</strong> épocas <strong>de</strong> subi<strong>en</strong>da (<strong>en</strong>ero -<br />
marzo) obti<strong>en</strong>e así su sust<strong>en</strong>to.<br />
<strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transformación son incipi<strong>en</strong>tes. <strong>La</strong>s agroindustrias más<br />
repres<strong>en</strong>tativas son <strong>la</strong>s <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> quesil<strong>los</strong> (4), g<strong>en</strong>erando más <strong>de</strong> 50<br />
empleos directos y con distribución <strong>de</strong> sus productos a <strong>la</strong>s principales<br />
ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l país. <strong>La</strong> producción <strong>de</strong> agua <strong>en</strong> bolsa y <strong>el</strong> hi<strong>el</strong>o, insumos <strong>de</strong><br />
gran valor por <strong>la</strong>s condiciones ambi<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> región, ha v<strong>en</strong>ido ganando<br />
espacio <strong>en</strong> <strong>la</strong> economía local.<br />
El comercio informal ocupa un lugar significativo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, como<br />
resultado <strong>de</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sindustrialización <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía, reducción<br />
<strong>de</strong>l Estado empleador, <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to forzado y aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> inserción <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral. De un total <strong>de</strong> 204 comerciantes informales<br />
que respondieron una <strong>en</strong>cuesta, estos abastec<strong>en</strong> al <strong>de</strong>tal, ropa, calzado,<br />
cristalería, cacharro, sastrería, r<strong>el</strong>ojería, sombreros y revistas, <strong>en</strong>tre otros<br />
artícu<strong>los</strong>; 948 personas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 968 analizadas viv<strong>en</strong> <strong>de</strong>l comercio informal. Es<br />
<strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> 97, 9 % <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> estos y sólo <strong>el</strong> 2,1%, <strong>de</strong>rivan su<br />
sust<strong>en</strong>to <strong>de</strong> otra actividad. Los empleos directos g<strong>en</strong>erados por este sector,<br />
correspon<strong>de</strong> a 209 mujeres y 80 hombres, con lo cual se pue<strong>de</strong> concluir <strong>el</strong><br />
peso significativo que ti<strong>en</strong>e este tipo <strong>de</strong> economía <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio.<br />
15
<strong>La</strong> oferta turística, ecoturística y agroturística <strong>de</strong>l municipio no se ha<br />
explotado <strong>en</strong> una forma organizada, esta se soporta <strong>en</strong> hot<strong>el</strong>es, alojami<strong>en</strong>tos,<br />
restaurantes, piscinas, balnearios y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> recreación familiar, <strong>en</strong><br />
condiciones <strong>de</strong> acoger a un número consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> turistas 7 .<br />
Después <strong>de</strong> observar <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>l municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, se pudo<br />
i<strong>de</strong>ntificar que uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> problemas más graves es <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo que<br />
contribuye <strong>de</strong> manera directa al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza y <strong>la</strong> inseguridad;<br />
<strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> apunta a resolver <strong>el</strong> conflicto <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza mediante <strong>el</strong><br />
establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gestión social 8 . Pero se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er<br />
conci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong>l problema, no se pue<strong>de</strong> pret<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong>jar<br />
su solución <strong>en</strong> manos <strong>de</strong>l Estado, se requiere <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> todos <strong>los</strong><br />
sectores para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r estos f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os y lograr resultados que apunt<strong>en</strong> a su<br />
remedio. El municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, requiere <strong>de</strong> un mejor manejo<br />
ger<strong>en</strong>cial y social <strong>de</strong> <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nes, programas y proyectos, pero con <strong>la</strong><br />
participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad y para esto <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> es <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />
gestión que lo pue<strong>de</strong> permitir y facilitar.<br />
<strong>La</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong>l sector social y productivo se inician<br />
con una misión o con una visión según <strong>los</strong> conceptos promovidos por <strong>el</strong><br />
francés Jean Paul Sall<strong>en</strong>ave (1992). Pues so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te a partir <strong>de</strong> una misión<br />
c<strong>la</strong>ra se podrán formu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s alternativas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrategias<br />
económicas, políticas y sociales <strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> incursiona <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
globalidad <strong>de</strong>l mercado como integradora <strong>de</strong> paradigmas, ya que <strong>los</strong><br />
problemas que trata <strong>de</strong> resolver son t<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> forma integral y<br />
global. Bajo <strong>el</strong> paradigma <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, se c<strong>en</strong>tra <strong>la</strong> responsabilidad<br />
7 Administración Municipal <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, P<strong>la</strong>n Municipal <strong>de</strong> Desarrollo "Unidos por <strong>La</strong><br />
Dorada"<br />
16
social; <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia establece límites respecto al ejercicio <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r y<br />
mecanismos <strong>de</strong> control interno, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> responsabilidad social<br />
adquirida <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad. 9<br />
Para <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r mejor <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, <strong>de</strong>be analizarse <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
información, don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>muestra <strong>el</strong> bajo valor <strong>de</strong>l coci<strong>en</strong>te OFERTA<br />
/DEMANDA , <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s que ro<strong>de</strong>an a <strong>la</strong> ciudad.<br />
Los datos pres<strong>en</strong>tados a continuación, <strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>l<br />
municipio son tomados <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Desarrollo "<strong>Municipio</strong> Saludable por <strong>La</strong><br />
Paz":<br />
En cuanto a <strong>la</strong> economía, <strong>el</strong> municipio gira <strong>en</strong> torno a activida<strong>de</strong>s como <strong>la</strong><br />
gana<strong>de</strong>ría, que no ocupa mano <strong>de</strong> obra proporcional a <strong>la</strong> inversión y <strong>la</strong><br />
ocupación <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra; <strong>la</strong> minería <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or grado, <strong>la</strong> agricultura (plátano<br />
principalm<strong>en</strong>te); <strong>la</strong> pesca, afectada gravem<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> disminución <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
producción pesquera. El comercio, formal e informal, afectado por <strong>el</strong> bajo<br />
po<strong>de</strong>r adquisitivo.<br />
<strong>La</strong> t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra esta marcada por <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> número <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>tifundistas y empresarios foráneos, que no inviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio, lo que<br />
impi<strong>de</strong> que su po<strong>de</strong>r económico b<strong>en</strong>eficie a sus habitantes.<br />
Analizando <strong>la</strong> información <strong>de</strong> <strong>los</strong> tipos <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s que operan <strong>el</strong><br />
municipio, son activida<strong>de</strong>s que no aportan <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> nuevos puestos <strong>de</strong><br />
8<br />
Julia Reyna <strong>de</strong> Zuluaga, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>: Nuevo Paradigma <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional,<br />
Me<strong>de</strong>llín 1997, pág. 38.<br />
9<br />
Julia Reyna <strong>de</strong> Zuluaga, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>: Nuevo Paradigma <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional,<br />
Me<strong>de</strong>llín 1997, pág. 67.<br />
17
trabajo, por lo tanto pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificarse como famiempresas, a<strong>de</strong>más queda<br />
por fuera <strong>de</strong>l análisis <strong>la</strong> información <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s económicas informales<br />
De acuerdo con <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da Municipal, <strong>los</strong> establecimi<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> comercio <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con su actividad se distribuy<strong>en</strong> así:<br />
Exp<strong>en</strong>dio <strong>de</strong> Carnes 62<br />
Almac<strong>en</strong>es 122<br />
Talleres 146<br />
Ti<strong>en</strong>das y Supermercados 432<br />
Otros Servicios 396<br />
Restaurantes, Cafeterías 143<br />
Fabricas y Distribuidoras 71<br />
Bil<strong>la</strong>res y Canchas <strong>de</strong> Tejo 73<br />
Amob<strong>la</strong>dos, Resi<strong>de</strong>ncias 122<br />
H<strong>el</strong>a<strong>de</strong>rías, Fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Soda 83<br />
Bares 61<br />
Es <strong>la</strong> Agroindustria <strong>el</strong> sector con m<strong>en</strong>or apoyo. En <strong>la</strong> actualidad este sector<br />
pres<strong>en</strong>ta Desinformación sobre sus activida<strong>de</strong>s y atraso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s metas<br />
p<strong>la</strong>nteadas como <strong>de</strong>sarrollo rural, g<strong>en</strong>erando <strong>la</strong> <strong>de</strong>sintegración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias<br />
campesinas.<br />
Como se pue<strong>de</strong> percibir, por <strong>la</strong> información expuesta, un problema social<br />
crítico <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio es <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo, que <strong>en</strong> <strong>el</strong> periodo 2001- 2003,<br />
pres<strong>en</strong>to un alivio temporal por <strong>la</strong> ocupación <strong>de</strong> 5000 personas <strong>en</strong> mano <strong>de</strong><br />
obra <strong>en</strong> construcción. 10<br />
10 Administración Municipal, P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Desarrollo "<strong>Municipio</strong> Saludable por <strong>la</strong> Paz". Dorada<br />
2004.<br />
18
<strong>La</strong> situación actual <strong>en</strong> esta materia <strong>de</strong> empleo, tomando como punto <strong>de</strong><br />
refer<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> Información Georefer<strong>en</strong>ciada (SIG), herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong><br />
gobernabilidad que sirve para <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones que funciona <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
municipio <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace dos años: alim<strong>en</strong>tado con <strong>la</strong> base <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
nueva <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong>l SISBEN, se manifiesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
Pob<strong>la</strong>ción Encuestada ................................ 62.345 habitantes.<br />
De 10 a 17 años................................................10.944<br />
Hombres..............................................................5.531<br />
Mujeres...............................................................5.413<br />
De 18 a 50 años................................................ 27.384<br />
Hombres.............................................................12.438<br />
Mujeres...............................................................14.946<br />
De 51 a 91..........................................................10.141<br />
Hombres...............................................................4.605<br />
Mujeres.................................................................5.536<br />
Pob<strong>la</strong>ción Trabajando:<br />
De 10 a 17 años................................................. 323<br />
Hombres.............................................................. 246<br />
Mujeres...................................................................77<br />
De 18 a 50 años................................................ 13.781<br />
Hombres...............................................................8.714<br />
Mujeres................................................................5.067<br />
19
De 51 a 91............................................................2.239<br />
Hombres...............................................................2.239<br />
De 51 a 85 años......................................................929<br />
Mujeres....................................................................929<br />
Personas Buscando <strong>Empleo</strong><br />
De 10 a 17 años................................................. 186<br />
Hombres.............................................................. 118<br />
Mujeres...................................................................68<br />
De 18 a 50 años................................................ 2.871<br />
Hombres.............................................................1.916<br />
Mujeres................................................................955<br />
De 51 a 91...........................................................280<br />
Hombres...............................................................280<br />
De 51 a 85 años......................................................56<br />
Mujeres....................................................................56<br />
El panorama municipal se oscurece <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
empleo, lo que convoca a todos <strong>los</strong> actores: al Estado, al Sector Privado, y a<br />
<strong>la</strong> Sociedad Civil a buscar alternativas <strong>de</strong> solución a esta problemática.<br />
20
Para <strong>en</strong>contrar solución a esta problemática es importante revisar <strong>los</strong><br />
p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Municipal, que son reflejados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
estratégica <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Desarrollo.<br />
Se <strong>de</strong>be <strong>en</strong>tonces empezar por su Misión y Visión:<br />
MISIÓN<br />
El municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada promociona <strong>la</strong> salud como <strong>la</strong> mas alta prioridad <strong>en</strong><br />
su política social y territorial influ<strong>en</strong>ciada <strong>en</strong> todos sus sectores y actores,<br />
apoyado <strong>en</strong> cuatro ejes estructurales: <strong>Social</strong>, Empresarial, Servicios Básicos<br />
con Medio Ambi<strong>en</strong>te e Institucional, estableciéndose como apoyos para <strong>el</strong><br />
proceso <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad, bajo un contexto efici<strong>en</strong>te, ágil y<br />
aprovechando al máximo <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s administrativas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que ha<br />
evolucionado, involucrando calidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> inversión social, comprometidos <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> concepto ambi<strong>en</strong>tes sanos y esti<strong>los</strong> <strong>de</strong> vida saludables <strong>en</strong> don<strong>de</strong> ejerce su<br />
territorio.<br />
VISIÓN “<strong>Municipio</strong> Saludable por <strong>la</strong> Paz”<br />
El municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada terminada <strong>la</strong> vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l 2004 al 2007, será un<br />
espacio social saludable, comprometido con <strong>la</strong> integridad <strong>de</strong> sus recursos<br />
físicos, económicos y ambi<strong>en</strong>tales, con un equilibrio humano resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
participación <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> gobierno establecidos bajo <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong><br />
estado comunitario, t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te a continuar bajo un mo<strong>de</strong>lo sost<strong>en</strong>ible que<br />
21
trasci<strong>en</strong>da <strong>la</strong>s políticas a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo y <strong>en</strong> don<strong>de</strong> <strong>los</strong> objetivos <strong>de</strong> comunidad<br />
saludable sean <strong>el</strong> compromiso público hacia <strong>el</strong> futuro.<br />
El eje estructurante <strong>de</strong> este P<strong>la</strong>n don<strong>de</strong> se contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />
<strong>Empleo</strong> se <strong>de</strong>nomina <strong>La</strong>bor Empresarial y contemp<strong>la</strong>:<br />
<strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong>r al municipio <strong>de</strong> tal manera que se promocione como un producto<br />
íntegro <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mejores condiciones, con b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong><br />
creación a nuevos puestos <strong>de</strong> trabajo, mejor calidad <strong>de</strong> vida y<br />
posicionami<strong>en</strong>to como ciudad intermedia.<br />
Apunta<strong>la</strong>r un proceso <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo para <strong>los</strong> Dora<strong>de</strong>nses, gracias<br />
a <strong>la</strong>s estrategias que se p<strong>la</strong>ntean con total responsabilidad y factibilidad.<br />
INDUSTRIA Y SERVICIOS<br />
OBJETIVO Ampliar <strong>la</strong>s ofertas y alternativas <strong>de</strong> inversión con medios<br />
óptimos a sectores económicos locales, nacionales y<br />
extranjeros<br />
META: Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> inversión <strong>de</strong> capitales privados<br />
Calificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>la</strong>bores productivas<br />
G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo<br />
ESTRATEGIA ESCENARIO CP MP<br />
Fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo a<br />
través <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa privada<br />
G<strong>en</strong>erar nuevos estímu<strong>los</strong> tributarios para<br />
<strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mas empresas y <strong>el</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exist<strong>en</strong>tes.<br />
22<br />
X
Impulso a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> primer zona<br />
franca regional<br />
Puerto Multimodal férreo, fluvial y<br />
terrestre<br />
C<strong>en</strong>tro int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
microempresarial.<br />
Sistema mo<strong>de</strong>rno <strong>de</strong> terminal <strong>de</strong><br />
transporte <strong>de</strong> pasajeros<br />
<strong>La</strong>s PYME's base económica municipal<br />
Ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> Ev<strong>en</strong>tos y Exposiciones <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> Coliseo V<strong>en</strong>tura Castil<strong>la</strong><br />
Evaluación <strong>de</strong> alternativas, portafolio <strong>de</strong><br />
inversión, mercado <strong>de</strong> capitales<br />
A<strong>de</strong><strong>la</strong>ntar <strong>la</strong> habilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona g<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong> carga <strong>en</strong>tre <strong>los</strong> sectores <strong>de</strong> ferro<br />
Méjico, Bomberos, habilitación <strong>de</strong>l corredor<br />
férreo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro y Ferro Méjico para<br />
sacar cont<strong>en</strong>edores <strong>de</strong>l puerto.<br />
Creación <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> información <strong>de</strong>l<br />
empleo a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
microempresarial, mecanismos <strong>de</strong> acceso<br />
al seguro <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo, capacitación y<br />
promoción. Sistemas georef<strong>en</strong>ciados <strong>de</strong><br />
oferta y <strong>de</strong>manda, <strong>el</strong> v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor profesional,<br />
ca<strong>de</strong>na total <strong>de</strong> distribución<br />
Construcción <strong>de</strong>l Terminal <strong>de</strong> pasajeros<br />
terrestre, i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> alternativas <strong>de</strong><br />
transporte fluvial y férreo.<br />
Canalizar recursos <strong>de</strong> apoyo solidario a<br />
través <strong>de</strong>l fondo microempresarial,<br />
fortalecimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s PYME's asociadas,<br />
Competitividad y bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong><br />
manufactura,<br />
Institucionalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da, Muestras<br />
agroindustriales, artesanales, conciertos<br />
libres, Punto <strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro regional<br />
23<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X
Epic<strong>en</strong>tro Comercial <strong>de</strong>l Magdal<strong>en</strong>a<br />
Medio<br />
S<strong>en</strong>sibilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad fr<strong>en</strong>te a<br />
<strong>los</strong> retos empresariales<br />
SECTOR TURISMO<br />
Suscitar <strong>el</strong> Ciclo integral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
confecciones y <strong>el</strong> calzado, Agrupación<br />
sectores por tipo <strong>de</strong> productos: repuestos,<br />
ferreterías, vehícu<strong>los</strong>, agroindustrial<br />
Impregnar <strong>de</strong> prácticas empresariales al<br />
sector privado para crear s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong><br />
pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> nuevos<br />
puestos <strong>de</strong> trabajo<br />
OBJETIVO Impulsar <strong>la</strong>s pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> naturaleza turística g<strong>en</strong>erando<br />
una nueva alternativa económica y posicionami<strong>en</strong>to regional.<br />
META: Vincu<strong>la</strong>rse a <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red turística Distrital como<br />
ofer<strong>en</strong>te a paquetes turísticos <strong>de</strong>l Magdal<strong>en</strong>a Cal<strong>de</strong>nse<br />
ESTRATEGIA ESCENARIO CP MP<br />
Turismo Rural: Guarinocito -<br />
Bu<strong>en</strong>avista<br />
Malecón Charca <strong>de</strong> Guarinocito y<br />
s<strong>en</strong><strong>de</strong>ro ecológico<br />
Iniciar proyectos para <strong>la</strong> creación <strong>de</strong>l S<strong>en</strong><strong>de</strong>ro<br />
Turístico, Hospe<strong>de</strong>ría Comunitaria,<br />
Saneami<strong>en</strong>to básico y ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> estas<br />
zonas, fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> Temporadas<br />
Turísticas, Promotora turismo receptivo.<br />
Promover <strong>la</strong> recuperación arquitectónica,<br />
reactivación oferta turística<br />
24<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X
C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Coordinación Turística<br />
Turismo Río Arriba<br />
Turismo al parque<br />
SECTOR AGROINDUSTRIA<br />
Fom<strong>en</strong>to a rutas turísticas, Estrategias y<br />
paquetes turísticos, Fondo <strong>de</strong> promoción<br />
turística, Ev<strong>en</strong>tos, Conv<strong>en</strong>ios Internacionales.<br />
Reactivación turística por <strong>los</strong> ríos, canotaje,<br />
pesca <strong>de</strong>portiva, cruceros <strong>de</strong> agua dulce<br />
Parque temático, ruta parque-museo,<br />
concurso interparques<br />
OBJETIVO Reactivar <strong>el</strong> sector Agroindustrial a través <strong>de</strong> alianzas<br />
regionales<br />
META: Continuar <strong>la</strong> integración productiva con <strong>los</strong> municipios que<br />
conforman <strong>el</strong> Distrito <strong>de</strong>l Magdal<strong>en</strong>a Cal<strong>de</strong>nse,<br />
Especializarse <strong>en</strong> <strong>los</strong> productos <strong>de</strong> mayor valor agregado<br />
Promover <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo rural como economía sost<strong>en</strong>ible<br />
ESTRATEGIA ESCENARIO CP MP<br />
25<br />
X<br />
X<br />
X
Participación activa <strong>de</strong>l <strong>Municipio</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> Distrito Agroindustrial<br />
Montaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> granja experim<strong>en</strong>tal<br />
piloto <strong>en</strong> <strong>el</strong> Magdal<strong>en</strong>a Medio<br />
<strong>La</strong> C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> Abastos, integrador <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s ca<strong>de</strong>nas productivas<br />
Apoyo a ev<strong>en</strong>tos Agroindustriales<br />
Granjas Integrales autosufici<strong>en</strong>tes<br />
Proyección <strong>de</strong>l <strong>Municipio</strong> como<br />
dinamizador comercial agríco<strong>la</strong>,<br />
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ca<strong>de</strong>nas productivas,<br />
G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo rural,<br />
Pot<strong>en</strong>cialización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas<br />
comparativas para <strong>el</strong> comercio agríco<strong>la</strong>.<br />
Apoyo a proyectos productivos<br />
agroindustriales.<br />
Investigación <strong>en</strong> sitio, pot<strong>en</strong>cialización <strong>de</strong><br />
especies <strong>de</strong> valor, adaptación <strong>de</strong><br />
tecnologías apropiadas, <strong>la</strong>boratorio <strong>de</strong>l<br />
conocimi<strong>en</strong>to.<br />
Apoyo y fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>za <strong>de</strong><br />
Mercado, regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> precios <strong>de</strong><br />
alim<strong>en</strong>tos, mayor marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tabilidad<br />
al productor local.<br />
Realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Ferias equinas y<br />
bovinas, muestras agroindustriales,<br />
participación <strong>en</strong> agroexpo y mercasueño<br />
campesino.<br />
Apoyo a <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> sistemas<br />
productivos autosost<strong>en</strong>ibles, con<br />
tecnologías apropiadas y autoconsumo.<br />
De igual manera es importante revisar <strong>la</strong> <strong>La</strong>bor Institucional <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector<br />
Gobierno, pues conti<strong>en</strong>e <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> vital importancia para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> así:<br />
26<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X
SECTOR GOBIERNO<br />
OBJETIVO Disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vulnerabilida<strong>de</strong>s contra <strong>los</strong> principios<br />
saludables <strong>de</strong> conviv<strong>en</strong>cia y seguridad.<br />
META: Afianzami<strong>en</strong>to e inter<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>los</strong> sectores comunitarios<br />
El Profesional <strong>Social</strong><br />
y <strong>el</strong> gobierno municipal.<br />
Bloqueo a condiciones adversas al incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>en</strong>torno público y municipal.<br />
Coordinación interinstitucional.<br />
ESTRATEGIA ESCENARIO CP MP<br />
Reconocimi<strong>en</strong>to y participación <strong>de</strong><br />
ONGs<br />
Pacto por <strong>la</strong> transpar<strong>en</strong>cia<br />
Inclusión <strong>de</strong> <strong>los</strong> profesionales locales a<br />
programas sociales <strong>de</strong>dicando parte <strong>de</strong><br />
su tiempo a consultorio jurídico, at<strong>en</strong>ción<br />
<strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción, compartir experi<strong>en</strong>cias<br />
exitosas, retribuidos fiscalm<strong>en</strong>te.<br />
<strong>Proyectos</strong> conjuntos <strong>de</strong> autogestión y<br />
solidaridad con <strong>la</strong> comunidad<br />
Seguimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> gestión, manejo y<br />
apropiación <strong>de</strong> recursos, capacitación y<br />
socialización periódica<br />
27<br />
X<br />
X<br />
X
A partir <strong>de</strong> lo <strong>en</strong>unciado <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te capitulo don<strong>de</strong> se observa como <strong>en</strong><br />
un municipio <strong>de</strong> tantas pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s exist<strong>en</strong> tan pocas alternativas <strong>de</strong><br />
trabajo por que no se ha sabido explotar a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s riquezas que<br />
poseemos, g<strong>en</strong>erándose una situación <strong>de</strong> alto <strong>de</strong>sempleo que requiere <strong>de</strong><br />
una at<strong>en</strong>ción inmediata. Consi<strong>de</strong>ro que <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción es una<br />
forma efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar empleo a corto p<strong>la</strong>zo, sin embargo, <strong>la</strong> utilidad que<br />
este campo <strong>de</strong>be buscar <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector público, <strong>de</strong>be trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre <strong>el</strong><br />
concepto privado, incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, no solo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />
punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> empleos g<strong>en</strong>erados y <strong>el</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> su<br />
<strong>en</strong>torno, sino también <strong>de</strong> <strong>la</strong> estabilidad socioeconómica y psicológica. No<br />
se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> retroce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>bida evolución que ha experim<strong>en</strong>tado <strong>la</strong><br />
Administración Pública, gracias a <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong>l concepto <strong>de</strong> competitividad<br />
que está aportando para mant<strong>en</strong>er<strong>la</strong> a <strong>la</strong> vanguardia <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo<br />
productivo, <strong>de</strong> lo que se trata es <strong>de</strong> observar como varias empresas privadas<br />
han logrado sobresalir a base <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia dada al manejo humano, por<br />
<strong>en</strong>cima <strong>de</strong>l manejo físico, se hace evi<strong>de</strong>nte que una empresa erigida y<br />
sost<strong>en</strong>ida por <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> comunidad, <strong>de</strong>be ser <strong>la</strong> primera <strong>en</strong> recurrir a<br />
este sistema para obt<strong>en</strong>er resultados social y económicam<strong>en</strong>te óptimos que<br />
vayan a acor<strong>de</strong> con <strong>la</strong> es<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>be ser <strong>la</strong> Administración Pública.<br />
28
3. JUSTIFICACIÓN<br />
En Colombia, concretam<strong>en</strong>te, existe un régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocrático pluralista que<br />
se sust<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> respeto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s liberta<strong>de</strong>s fundam<strong>en</strong>tales y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
aspiraciones <strong>de</strong> igualdad. Así, <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> sociedad civil y su<br />
fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be p<strong>la</strong>ntearse <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> una<br />
<strong>de</strong>mocracia <strong>de</strong> <strong>la</strong> que <strong>el</strong> Estado sea su más legitimo garante; un Estado<br />
incluy<strong>en</strong>te, transpar<strong>en</strong>te e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, capaz <strong>de</strong> participar tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil como <strong>de</strong> su fortalecimi<strong>en</strong>to, que haga<br />
refer<strong>en</strong>cia al establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong>mocráticas para <strong>la</strong> mediación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones sociales y <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> institucionalidad y <strong>la</strong> legalidad a<br />
difer<strong>en</strong>tes espacios <strong>de</strong> interacción social, <strong>la</strong> cual se <strong>de</strong>nomina r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong><br />
suma positiva <strong>en</strong>tre Estado y sociedad civil, esta basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> participación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil pues abre <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción conjunta <strong>de</strong> lo<br />
público <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l respeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong> cada uno y <strong>la</strong> autonomía<br />
<strong>de</strong> sus esferas, que se articu<strong>la</strong>n así con <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />
Existe <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eralizada i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> <strong>de</strong>be promover <strong>la</strong><br />
participación y que <strong>el</strong><strong>la</strong> es un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alta r<strong>el</strong>evancia para <strong>el</strong><br />
cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Política <strong>Social</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica su empleo<br />
"protegido" y sistemático e limitado y a<strong>de</strong>más, se su<strong>el</strong><strong>en</strong> manejar<br />
concepciones estrechas <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación. 11<br />
<strong>La</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>los</strong> programas sociales aparece como una<br />
"promesa " fundam<strong>en</strong>tal para <strong>el</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su efici<strong>en</strong>cia y <strong>el</strong> logro <strong>de</strong><br />
metas. Favorece <strong>la</strong> focalización, <strong>el</strong> ajuste efectivo <strong>de</strong>l programa a <strong>la</strong>s<br />
necesida<strong>de</strong>s, crea controles sociales estrechos que limitan <strong>la</strong>s "filtraciones",<br />
29
contribuye a <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción social <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y abre ing<strong>en</strong>tes<br />
posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> movilizar y capitalizar <strong>la</strong>s amplias pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo productivo y social autónomo <strong>la</strong>t<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>. Esta promesa está<br />
cargada <strong>de</strong> complejidad. ¿Cómo crear espacios que favorezcan <strong>la</strong><br />
participación? ¿Cómo evitar <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción o <strong>el</strong><br />
paternalismo? ¿Cómo apoyar, sin interferir, <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> participación? 12 .<br />
<strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, constituye <strong>el</strong> vínculo perfecto <strong>en</strong>tre efici<strong>en</strong>cia social,<br />
<strong>de</strong>mocratización y participación. Tres aspectos fundam<strong>en</strong>tales a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong><br />
hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida y <strong>de</strong> superación y <strong>el</strong>iminación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza.<br />
En <strong>el</strong> municipio t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> carta <strong>de</strong> navegación 13 , (P<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
Desarrollo 2001 - 2003), "Unidos por <strong>La</strong> Dorada", se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra que <strong>los</strong><br />
análisis <strong>de</strong> sus compon<strong>en</strong>tes establec<strong>en</strong> siete apartados sobre <strong>los</strong> cuales<br />
<strong>de</strong>berán guiarse no solo <strong>la</strong>s líneas estratégicas <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada,<br />
sino <strong>el</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong><br />
futuro:<br />
• Crecimi<strong>en</strong>to Sost<strong>en</strong>ible con Cohesión <strong>Social</strong>. Reconstrucción <strong>de</strong>l Tejido<br />
<strong>Social</strong>. Un Estado Participativo.<br />
• Igualdad <strong>de</strong> Oportunida<strong>de</strong>s. <strong>Empleo</strong> y Agregación <strong>de</strong> Valor.<br />
Enca<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos Productivos. Desarrollo Tecnológico para <strong>el</strong><br />
Fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Capacida<strong>de</strong>s Locales.<br />
11 Bernardo Kliksberg, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> una revisión <strong>de</strong> situación. Pág. 323.<br />
12 Bernardo Kliksberg, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> una revisión <strong>de</strong> situación. Pág. 329.<br />
13 En este aspecto, se toma como refer<strong>en</strong>cia este P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo por cuanto establece<br />
<strong>los</strong> parámetros, que <strong>el</strong> actual P<strong>la</strong>n "<strong>Municipio</strong> saludable por <strong>La</strong> Paz" <strong>de</strong>be apropiar para dar<br />
continuidad al proceso <strong>de</strong> Desarrollo establecido y que fue uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />
condicionantes para <strong>la</strong> <strong>el</strong>ección <strong>de</strong>l actual Alcal<strong>de</strong>.<br />
30
• Erradicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pobreza y Equidad <strong>Social</strong>. Mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Calidad<br />
<strong>de</strong> Vida <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción más pobre. Salud Para todos.<br />
• Justicia, paz y Conviv<strong>en</strong>cia Pacifica.<br />
• Aprovechami<strong>en</strong>to Sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biodiversidad. Calidad y Pertin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Educación.<br />
• Fortalecimi<strong>en</strong>to Institucional y Fiscal. Política <strong>de</strong> alianzas con <strong>la</strong> Sociedad<br />
Civil y <strong>la</strong> Institución Privada.<br />
• Transpar<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> Gestión y Uso <strong>de</strong> <strong>los</strong> Recursos Públicos.<br />
Para <strong>la</strong> materialización <strong>de</strong> estos aspectos, es indisp<strong>en</strong>sable integrar <strong>la</strong><br />
<strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> como <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> principios, estrategias y procedimi<strong>en</strong>tos<br />
que permit<strong>en</strong> establecer una r<strong>el</strong>ación estrecha <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Ger<strong>en</strong>te y <strong>los</strong><br />
Colectivos Humanos. De esta forma, se propone <strong>la</strong> dirección, administración<br />
y repres<strong>en</strong>tación que llev<strong>en</strong> a li<strong>de</strong>rar, innovar, gestionar y valorar procesos<br />
<strong>de</strong> Desarrollo <strong>Social</strong> Individual y muy especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> carácter Colectivo.<br />
Lo que requiere una reflexión compr<strong>en</strong>siva sobre <strong>el</strong> ser Humano, Sociedad,<br />
comunidad, Trabajo, Desarrollo, Producción, Educación, Familia y Estado,<br />
vistos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong>l servicio, temporalidad, espacialidad,<br />
prospectiva y organización. Esta reflexión <strong>de</strong>be conducir a <strong>la</strong> integración<br />
conceptual <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> aspectos anteriores 14 .<br />
<strong>La</strong>s razones académicas para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> este trabajo, están ubicadas<br />
<strong>en</strong> un contexto que permite <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>los</strong> conceptos expresados y a su<br />
vez constituye <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> cumplir con un requisito para <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l título<br />
<strong>de</strong> Especialista <strong>en</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>. A niv<strong>el</strong> profesional, <strong>el</strong> hecho mismo <strong>de</strong><br />
haber recibido <strong>la</strong> formación brindada por <strong>la</strong> especialización ofreció <strong>la</strong><br />
14 Diego Vil<strong>la</strong>da Osorio, Introducción a <strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, Especialización <strong>en</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong><br />
<strong>Social</strong>, Modulo Introductorio, Escu<strong>el</strong>a Superior <strong>de</strong> Administración Pública. Manizales,<br />
febrero <strong>de</strong>l 2000.<br />
31
oportunidad <strong>de</strong> rep<strong>la</strong>ntear <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da hasta <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to y <strong>de</strong><br />
proyectar <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor futura con base <strong>en</strong> <strong>la</strong>s herrami<strong>en</strong>tas cognoscitivas<br />
adquiridas durante este proceso <strong>de</strong> formación. Por lo tanto a través <strong>de</strong> este,<br />
se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>mostrar que <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> es <strong>el</strong> <strong>en</strong>foque requerido para<br />
<strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas sociales <strong>de</strong>l municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, también se<br />
pret<strong>en</strong><strong>de</strong> aportar <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> reflexión, para <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>La</strong><br />
estrategia <strong>de</strong>nominada "El Profesional <strong>Social</strong>" contemp<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector<br />
gobierno <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n Municipal <strong>de</strong> Desarrollo "<strong>Municipio</strong> saludable por <strong>La</strong> Paz",<br />
que b<strong>en</strong>eficiará <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong>sempleada <strong>de</strong>l municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada.<br />
32
GENERAL<br />
4. OBJETIVOS<br />
Mostrar que <strong>La</strong> Dorada cu<strong>en</strong>ta con <strong>los</strong> recursos necesarios para g<strong>en</strong>erar<br />
empleo <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes campos, lo cual se pue<strong>de</strong> lograr mediante un manejo<br />
social <strong>de</strong> <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo. Dicha estrategia<br />
únicam<strong>en</strong>te será posible si <strong>los</strong> proyectos son li<strong>de</strong>rados por profesionales<br />
capacitados <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, con una visión aguda <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> su comunidad para hacer<strong>la</strong> participe <strong>de</strong>l mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su calidad <strong>de</strong><br />
vida. Se busca un apoyo a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas sociales trazadas <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Desarrollo <strong>de</strong>l municipio, conci<strong>en</strong>tizando e involucrando <strong>en</strong> cada<br />
uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> proyectos a <strong>la</strong> comunidad directam<strong>en</strong>te interesada y b<strong>en</strong>eficiada.<br />
ESPECIFICOS<br />
• Conci<strong>en</strong>tizar a <strong>la</strong> Administración Municipal y a todo estam<strong>en</strong>to que<br />
<strong>de</strong>sarrolle proyectos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Municipio</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> que <strong>el</strong> profesional<br />
que <strong>los</strong> li<strong>de</strong>re t<strong>en</strong>ga formación <strong>en</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, para que esos<br />
proyectos se conviertan <strong>en</strong> verda<strong>de</strong>ras fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> empleo mediante <strong>la</strong><br />
implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> comunida<strong>de</strong>s organizadas que <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to dado<br />
puedan hacer <strong>el</strong> proyecto autosufici<strong>en</strong>te y sost<strong>en</strong>ible.<br />
33
• I<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong> conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación Participativa como<br />
herrami<strong>en</strong>ta para pot<strong>en</strong>ciar <strong>los</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio.<br />
• Demostrar que <strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> empleo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Municipio</strong> <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, es<br />
cuestión <strong>de</strong> falta <strong>de</strong> estrategias para aprovechar <strong>la</strong>s riquezas naturales y<br />
geográficas propias <strong>de</strong> esta región.<br />
34
5. MARCO CONCEPTUAL<br />
<strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> apunta a resolver <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza mediante <strong>el</strong><br />
establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gestión social 15 . Una <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong><br />
efici<strong>en</strong>te aparece como una condición <strong>de</strong> viabilidad fundam<strong>en</strong>tal para una<br />
Política <strong>Social</strong> avanzada.<br />
Su concreción no ti<strong>en</strong>e que ver con <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> recetas tecnológicas<br />
dadas por <strong>la</strong> copia <strong>de</strong> mo<strong>de</strong><strong>los</strong> externos. <strong>La</strong> ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong><br />
<strong>de</strong>be <strong>en</strong>carar cuestiones como: ¿Cómo organizar <strong>el</strong> aparato institucional para<br />
<strong>el</strong> gasto social? ¿Cómo lograr pasar <strong>de</strong> su actual fragm<strong>en</strong>tación a una<br />
articu<strong>la</strong>ción que opere? ¿Cómo focalizar <strong>los</strong> programas para maximizar <strong>el</strong><br />
impacto sobre <strong>los</strong> sectores prioritarios a asistir? ¿Cómo integrar <strong>los</strong><br />
programas operando multiinstitucionalm<strong>en</strong>te? ¿Cómo <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizar para<br />
acercar <strong>los</strong> programas a <strong>los</strong> b<strong>en</strong>eficiarios? ¿Cómo concertar esfuerzos <strong>en</strong>tre<br />
<strong>el</strong> sector público y <strong>la</strong> sociedad civil <strong>en</strong> esta materia? ¿Cómo promover y abrir<br />
canales a<strong>de</strong>cuados para <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción asistida <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />
programas? ¿Cómo estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s organizacionales y<br />
productivas <strong>de</strong> <strong>los</strong> pobres? ¿ Cómo medir resultados? ¿Cómo formar<br />
recursos humanos para <strong>la</strong>s <strong>de</strong>licadas y especializadas tareas <strong>de</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong><br />
implicadas? ¿Cómo vincu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s Políticas y <strong>los</strong> Programas <strong>Social</strong>es con <strong>la</strong>s<br />
Políticas Económicas <strong>de</strong> modo orgánico e institucionalizado?. Estos y otros<br />
problemas a resolver indican <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un campo organizacional <strong>de</strong><br />
alta complejidad y marcada especificidad. 16<br />
15<br />
Julia Reyna <strong>de</strong> Zuluaga, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>: Nuevo Paradigma <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional,<br />
Me<strong>de</strong>llín 1997, pág. 38.<br />
16<br />
Bernardo Kliksberg, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> una revisión <strong>de</strong> situación. Pág. 315 y 316.<br />
35
<strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> se fundam<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo humano,<br />
integral, sost<strong>en</strong>ible, equitativo, autogestionario y participativo, don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
gestiones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas procuran opciones <strong>de</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong><br />
vida <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes y múltiples sectores sociales. El nuevo paradigma <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>sarrollo social, p<strong>la</strong>ntea a <strong>los</strong> profesionales <strong>de</strong>safíos para que puedan<br />
g<strong>en</strong>erar respuestas pertin<strong>en</strong>tes y creativas a <strong>los</strong> actuales esc<strong>en</strong>arios.<br />
<strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> prepara personas <strong>de</strong> acuerdo a <strong>los</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
globalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía y <strong>la</strong> competitividad don<strong>de</strong> se muev<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
organizaciones <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar social y <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s que prestan servicios que<br />
coadyudan al mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción. Se basa<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> participación <strong>de</strong>mocrática, y este expresa, no sólo un<br />
sistema <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones sino un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to social y<br />
político, fundam<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>los</strong> principios <strong>de</strong>l pluralismo, <strong>la</strong> tolerancia, <strong>la</strong><br />
protección <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos y liberta<strong>de</strong>s, así como <strong>en</strong> una gran<br />
responsabilidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> ciudadanos <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l <strong>de</strong>stino colectivo y <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> alcance <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo humano.<br />
Es importante reflexionar a cerca <strong>de</strong> <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Bernardo<br />
Kliksberg 17 , <strong>la</strong>s singu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s administraciones<br />
públicas, p<strong>la</strong>ntean un cuadro <strong>de</strong> dilemas <strong>de</strong> carácter muy específico . su<br />
abordaje necesita <strong>de</strong> un "<strong>en</strong>foque <strong>de</strong> ger<strong>en</strong>cia social", que parta <strong>de</strong> dichos<br />
dilemas. Este <strong>en</strong>foque es <strong>de</strong> carácter " heurístico " - se basa <strong>en</strong> explotar<br />
toda esta área <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>los</strong> marcos <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s nuevas fronteras<br />
tecnológicas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s organizaciones, buscando al mismo tiempo apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> " m<strong>en</strong>sajes " que van <strong>de</strong>jando <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias concretas. Des<strong>de</strong> esta<br />
línea <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to, algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s direcciones <strong>de</strong> trabajo más dinámicas<br />
17 Hacia una <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> efici<strong>en</strong>te: Algunas cuestiones c<strong>la</strong>ves, <strong>en</strong> : Políticas Públicas y<br />
Gestión <strong>Social</strong>: Una mirada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, Alcaldía <strong>de</strong> Me<strong>de</strong>llín, 1997.<br />
36
<strong>en</strong> avance <strong>de</strong> <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia pública, con énfasis <strong>en</strong> lo social se indican<br />
sintéticam<strong>en</strong>te a continuación:<br />
o Desarrollo <strong>de</strong> una ger<strong>en</strong>cia " adaptativa ": <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
administraciones públicas y organizaciones sociales con un alto grado<br />
<strong>de</strong> " variedad " <strong>en</strong> <strong>la</strong>s situaciones emerg<strong>en</strong>te, y con márg<strong>en</strong>es<br />
significativos <strong>de</strong> impre<strong>de</strong>cibilidad, exig<strong>en</strong> un estilo que estreche <strong>el</strong><br />
contacto con <strong>la</strong> realidad, capte <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, practique <strong>la</strong>s<br />
transformaciones necesarias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s programaciones previas, y<br />
responda <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo ac<strong>el</strong>erado que se requiere. Ese estilo implica un<br />
cambio <strong>de</strong> fondo <strong>en</strong> <strong>la</strong> tradicional separación <strong>en</strong>tre p<strong>la</strong>nificación y<br />
administración locales. En <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia adaptativa, ambos asuntos ya no<br />
funcionan <strong>en</strong> forma separada, por <strong>el</strong> contrario, se acercan al máximo<br />
posible. Se prevé, actúa, retroalim<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> previsión sobre <strong>la</strong> marcha, y<br />
actúa nuevam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> casi una unidad fusionada. Ese estilo requiere<br />
<strong>de</strong> ger<strong>en</strong>tes públicos y sociales que " baj<strong>en</strong> " al terr<strong>en</strong>o. Es<br />
incompatible con <strong>la</strong>s usuales " campanas <strong>de</strong> cristal "que se conforman<br />
<strong>en</strong> altos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones.<br />
o Análisis sistemático <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>tornos naturales y culturales: <strong>el</strong> contexto<br />
local, regional global, <strong>en</strong> suma <strong>el</strong> territorio, <strong>la</strong> territorialidad y <strong>la</strong>s<br />
territorializaciones, incidirán sobre <strong>los</strong> proceso <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación y<br />
dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones públicas y <strong>la</strong>s organizaciones<br />
sociales. Si se analizan <strong>los</strong> <strong>en</strong>tornos con herrami<strong>en</strong>tas a<strong>de</strong>cuadas, será<br />
posible poner a foco oportunida<strong>de</strong>s y riesgos que <strong>de</strong>vi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>l mismo<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis por compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones políticas, culturales y<br />
sociales, tecnológicas, ambi<strong>en</strong>tales y otras junto a <strong>la</strong>s usuales <strong>de</strong><br />
carácter económico y financiero. Hay instrum<strong>en</strong>tos mo<strong>de</strong>rnos que<br />
pue<strong>de</strong>n hacer ricos aportes como <strong>la</strong> confección <strong>de</strong> mapas <strong>de</strong> actores.<br />
37
o Reemp<strong>la</strong>zo <strong>de</strong>l <strong>en</strong>foque sectorial <strong>de</strong> <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia pública c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
burocracia estatal por <strong>el</strong> abordaje integral <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> su<br />
conjunto: <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia pública ha sido con frecu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
localidad y <strong>la</strong> región marcadam<strong>en</strong>te " sectorialista. Se int<strong>en</strong>tan<br />
solucionar <strong>los</strong> problemas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> interior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones<br />
públicas. En realidad cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s problemáticas sociales ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
raíces múltiples, y profundam<strong>en</strong>te interr<strong>el</strong>acionadas. Su superación<br />
necesita pasar <strong>de</strong> una visión sectorial, a una compr<strong>en</strong>sión más integral.<br />
Ello ti<strong>en</strong>e implicancias directas <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> acción pública estatal, se<br />
hace imprescindible lo contrario para lograr mayor efectividad y eficacia,<br />
lo que conlleva a explorar <strong>la</strong>s interconexiones, interr<strong>el</strong>aciones, es <strong>de</strong>cir,<br />
<strong>los</strong> sistemas <strong>de</strong> sistemas y formu<strong>la</strong>r diseños <strong>de</strong> trabajo a partir <strong>de</strong> esa<br />
visión integral.<br />
o Desarrollo <strong>de</strong> capacida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia pública con énfasis <strong>en</strong> lo<br />
social: <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> ger<strong>en</strong>cia participan diversos sectores<br />
organizacionales. Su número se irá ampliando creci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
futuro, datos <strong>los</strong> avances <strong>en</strong> <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización <strong>de</strong>l<br />
Estado y procesos <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad; se impone <strong>la</strong><br />
integración cada vez más int<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> organizaciones estatales con <strong>la</strong><br />
sociedad civil. A su vez <strong>el</strong> factor antes <strong>de</strong>stacado, <strong>el</strong> avance hacia<br />
<strong>en</strong>foques integrales pluralizará substantivam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Organizaciones Públicas. ¿Cómo se optimizan esfuerzos <strong>de</strong> estas<br />
características?. El tema ha sido p<strong>la</strong>nteado normalm<strong>en</strong>te como un<br />
problema e coordinación y se ha tratado <strong>de</strong> darle salidas <strong>de</strong> "<br />
coordinación formal". En <strong>la</strong> realidad exce<strong>de</strong> totalm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> mera<br />
coordinación. Se trata <strong>de</strong> hacer " ger<strong>en</strong>cia sinérgica ", <strong>de</strong> aprovechar<br />
<strong>la</strong>s pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Complem<strong>en</strong>tación, integración y " externalida<strong>de</strong>s<br />
organizacionales " que pue<strong>de</strong>n surgir <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción conjunta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
organizaciones participantes. <strong>La</strong> coordinación formal roza so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />
38
superficie <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sinergias posibles. Se <strong>de</strong>ti<strong>en</strong>e normalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un<br />
ámbito <strong>de</strong> intercambio restringido y no estratégico. En diversos casos,<br />
incluso, ese " como SI se coordinan ", actúa como un sucedáneo <strong>de</strong><br />
baja calidad <strong>de</strong> una acción sinérgica sustantiva o sost<strong>en</strong>ida. ¿Cuáles<br />
son <strong>en</strong>tonces, <strong>los</strong> problemas <strong>de</strong> compatibilización <strong>de</strong> autonomías<br />
institucionales, organizacionales, políticas y metodológicas <strong>de</strong> acción <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> vías para optimizar <strong>la</strong>s sinergias?: estrategias <strong>de</strong><br />
trabajo conjunto, don<strong>de</strong> " todos ganan", <strong>la</strong> negociación, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong><br />
cooperación y <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mecanismos ger<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong><br />
p<strong>la</strong>nificación concertada y <strong>de</strong> monitoreo y reajuste sobre <strong>la</strong> marcha.<br />
o Pot<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización: <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización aparece<br />
actualm<strong>en</strong>te como una " vía regia" para mejorar <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación y<br />
gestión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo institucional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones públicas<br />
locales. Implica acercami<strong>en</strong>to a <strong>los</strong> asistidos, más alta flexibilidad y<br />
agilidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> actores y <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>en</strong>foques aplicados, posibilidad mayor<br />
<strong>de</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrategias p<strong>en</strong>sadas por <strong>el</strong> conjunto social. Sin<br />
embargo <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia ha <strong>de</strong>mostrado que no es un camino línea.<br />
Desc<strong>en</strong>tralizar procesos con efectividad significa resolver una serie<br />
amplia <strong>de</strong> problemas. Entre <strong>el</strong><strong>los</strong> producir <strong>la</strong>s transformaciones<br />
necesarias <strong>en</strong> <strong>los</strong> niv<strong>el</strong>es que <strong>de</strong>legu<strong>en</strong> faculta<strong>de</strong>s y recursos y<br />
establecer puntos <strong>de</strong> coordinación operativos. También superar ciertos<br />
riesgos que se están pres<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización <strong>en</strong> <strong>la</strong> región.<br />
Pot<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong>s amplísimas posibilida<strong>de</strong>s positivas que ofrece <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización significa poner a foco y superar todos <strong>los</strong> riesgos para<br />
crear condiciones favorables <strong>de</strong> aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas<br />
comparativas.<br />
o Mo<strong>de</strong><strong>los</strong> <strong>de</strong> ger<strong>en</strong>cia participativos: <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia internacional reci<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>muestra que una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mejores posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> gestión<br />
pública y social, se hal<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> movilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s promesas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
39
"participación" <strong>en</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción, implem<strong>en</strong>tación y evaluación<br />
pres<strong>en</strong>tada por <strong>el</strong> sistema internacional, que propicie <strong>la</strong>s estrechas<br />
corr<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> meta <strong>de</strong> auto sust<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>los</strong> programas<br />
sociales que ori<strong>en</strong>ta a <strong>la</strong> cooperación técnica internacional y <strong>el</strong> grado <strong>de</strong><br />
participación real <strong>de</strong> una comunidad asistida.<br />
o Diseño <strong>de</strong> metare<strong>de</strong>s: <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s que han obt<strong>en</strong>ido resultados <strong>en</strong><br />
gestión social y educativa han logrado avanzar <strong>en</strong> <strong>el</strong> camino <strong>de</strong> articu<strong>la</strong>r<br />
sistemáticam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> aporte <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes actores y<br />
crear re<strong>de</strong>s y metare<strong>de</strong>s que <strong>los</strong> integr<strong>en</strong>. En diversas socieda<strong>de</strong>s<br />
avanzadas <strong>el</strong> Estado, ONGs, sectores empresariales, <strong>la</strong>borales, iglesia,<br />
organizaciones <strong>de</strong> interés público no estatales, organizaciones<br />
voluntarias, y comunida<strong>de</strong>s asistidas, se hal<strong>la</strong>n <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>azadas <strong>en</strong> re<strong>de</strong>s<br />
que se p<strong>la</strong>ntean objetivos sociales mayores. En América <strong>La</strong>tina, es<br />
necesario pasar <strong>de</strong> <strong>la</strong> dispersión <strong>de</strong> esfuerzos, al tejido <strong>de</strong> estas re<strong>de</strong>s.<br />
Esta es una operación <strong>de</strong> "ing<strong>en</strong>iería pública con énfasis social" con<br />
impactos posibles <strong>de</strong> gran consi<strong>de</strong>ración.<br />
o Control <strong>Social</strong>: <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia pública con énfasis <strong>en</strong> lo social <strong>de</strong>be<br />
avanzar <strong>en</strong> <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong> mo<strong>de</strong><strong>los</strong> que garantic<strong>en</strong> a <strong>la</strong> comunidad <strong>la</strong><br />
pl<strong>en</strong>a transpar<strong>en</strong>cia y <strong>el</strong> control sobre <strong>la</strong> marcha <strong>de</strong> <strong>los</strong> programas. Al<br />
respecto es necesario avanzar <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> indicadores<br />
precisos y c<strong>la</strong>ros <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to real <strong>de</strong> metas. Así mismo r<strong>en</strong>ovar <strong>los</strong><br />
mecanismos <strong>de</strong> control, una perspectiva promisoria es <strong>la</strong> que surge <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> "contraloría social", basadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> participación<br />
activa <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad y <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>en</strong> evaluación<br />
continua <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> <strong>los</strong> programas estatales y sociales.<br />
Para conseguir <strong>el</strong> máximo acercami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> objetivo que <strong>de</strong>be buscarse<br />
por <strong>el</strong> interés <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong>be recurirse a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>cidida <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
40
comunidad y <strong>en</strong> síntesis, <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> participación no se agota <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />
mecanismos <strong>de</strong> participación política y directa reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> <strong>la</strong> ley 134,<br />
como <strong>la</strong> iniciativa legis<strong>la</strong>tiva, <strong>el</strong> refer<strong>en</strong>do, <strong>el</strong> plebiscito, <strong>la</strong> convocatoria a una<br />
asamblea constituy<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> consulta popu<strong>la</strong>r, <strong>el</strong> cabildo abierto o <strong>la</strong><br />
revocatoria <strong>de</strong>l mandato. <strong>La</strong> participación ciudadana está compr<strong>en</strong>dida<br />
también <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y promoción <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos sociales, económicos y<br />
culturales y <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos colectivos y <strong>de</strong>l medio ambi<strong>en</strong>te 18 .<br />
Para <strong>la</strong> real concreción <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación ciudadana, es preciso t<strong>en</strong>er <strong>en</strong><br />
cu<strong>en</strong>ta <strong>los</strong> intereses colectivos y <strong>el</strong> interés comunitario. <strong>La</strong>s distintas<br />
modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> interés que se hac<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />
con r<strong>el</strong>ación a <strong>los</strong> mecanismos <strong>de</strong> participación son 19 :<br />
Interés social o supraindividual. Es advertible por <strong>el</strong> conglomerado que<br />
integra <strong>la</strong> sociedad, <strong>el</strong> cual es reconocido como interés simple, <strong>en</strong> oposición<br />
al interés directo particu<strong>la</strong>r, transformándose <strong>en</strong> individual, material y<br />
concreto. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> esta noción y consi<strong>de</strong>rando <strong>el</strong> sustrato sociológico y<br />
pluralista <strong>de</strong>l conglomerado, coexist<strong>en</strong> distinto grupos e intereses, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que<br />
se pue<strong>de</strong> distinguir <strong>los</strong> intereses difusos y <strong>los</strong> intereses colectivos<br />
Interés difuso e interés colectivo. Compr<strong>en</strong>dido por <strong>el</strong> interés que<br />
pert<strong>en</strong>ece por igual a una pluralidad <strong>de</strong> sujetos más o m<strong>en</strong>os amplia,<br />
in<strong>de</strong>terminada pero <strong>de</strong>terminable, que pue<strong>de</strong> ser o no unificado <strong>en</strong> una<br />
colectividad. El interés difuso es jurídicam<strong>en</strong>te reconocido a una pluralidad<br />
in<strong>de</strong>terminada o in<strong>de</strong>terminable <strong>de</strong> sujetos, que pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong>n ser<br />
todos <strong>los</strong> integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad g<strong>en</strong>eral. Se consi<strong>de</strong>ran <strong>de</strong>rechos<br />
18 Alejandro Triana, Nuevo Or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to Jurídico para <strong>la</strong> información y <strong>la</strong> comunicación,<br />
Tesis <strong>de</strong> grado Universidad <strong>de</strong>l Rosario, Bogotá , 1980.<br />
41
difusos, <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho al trabajo o <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>los</strong> consumidores y <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral<br />
muchos <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos sociales consagrados <strong>en</strong> <strong>la</strong> Constitución Nacional,<br />
que <strong>de</strong> otra manera, serían simples <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones. El interés difuso se<br />
estructura como interés pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te a todos y cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> pluralidad <strong>de</strong>terminada, es <strong>el</strong> interés <strong>de</strong> un individuo por<br />
pert<strong>en</strong>ecer a <strong>de</strong>terminada pluralidad.<br />
El interés difuso se hace efectivo, atribuy<strong>en</strong>do <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> participación <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> peticiones, r<strong>el</strong>acionadas con <strong>la</strong>s prestaciones y <strong>de</strong>rechos<br />
fundam<strong>en</strong>tales fijados <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico; por <strong>el</strong>lo, <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> educación, no pue<strong>de</strong> solicitarse <strong>de</strong>terminado p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios,<br />
pero <strong>en</strong> cambio se pue<strong>de</strong> solicitar que se tut<strong>el</strong>e <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho. Igual acontece<br />
con <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho al trabajo, según <strong>el</strong> cual <strong>los</strong> <strong>de</strong>sempleados no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> acciones<br />
judiciales para rec<strong>la</strong>marlo, pero si pue<strong>de</strong>n solicitar que se tut<strong>el</strong>e su <strong>de</strong>recho<br />
fundam<strong>en</strong>tal. Este interés pue<strong>de</strong> tut<strong>el</strong>arse individual o colectivam<strong>en</strong>te; <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
primer caso se confun<strong>de</strong> con <strong>la</strong> acción popu<strong>la</strong>r, <strong>en</strong> <strong>el</strong> segundo se reconoce <strong>la</strong><br />
tut<strong>el</strong>a a <strong>de</strong>terminadas agrupaciones sociales, como por ejemplo <strong>la</strong> asociación<br />
<strong>de</strong> consumidores.<br />
El interés colectivo es simple especificación <strong>de</strong>l interés difuso, <strong>en</strong> cuanto que<br />
<strong>la</strong> comunidad se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra unida al alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> algunos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos, <strong>la</strong> que<br />
lo hace <strong>de</strong>terminado o <strong>de</strong>terminables. Entre nosotros <strong>el</strong> interés pue<strong>de</strong> estar<br />
repres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> petición vincu<strong>la</strong>do con <strong>la</strong> acción<br />
<strong>en</strong> interés <strong>de</strong> <strong>la</strong> legalidad o <strong>en</strong> peticiones <strong>en</strong> interés g<strong>en</strong>eral.<br />
El interés colectivo, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l simple difuso, se concreta <strong>en</strong><br />
comunida<strong>de</strong>s compuestas por personas más o m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>terminables; es <strong>el</strong><br />
19 Migu<strong>el</strong> Sánchez Morón. <strong>La</strong> participación <strong>de</strong>l ciudadano <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración pública. 1980,<br />
p.109<br />
42
interés <strong>de</strong> un grupo reunido por t<strong>en</strong>er características y aspiraciones sociales<br />
comunes. Así <strong>el</strong> interés colectivo se i<strong>de</strong>ntifica con sindicatos y cooperativas y<br />
a estas agrupaciones como tales, se les reconoc<strong>en</strong> <strong>de</strong>rechos participativos<br />
como, por ejemplo: Pue<strong>de</strong>n recibir por vía contractual, cohesión o atribución<br />
<strong>de</strong> funciones y servicios públicos municipales (ley 79 <strong>de</strong> 1988 artículo 138 y<br />
C.R.P. y M. artículo 375).<br />
<strong>La</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> interés difuso y <strong>el</strong> interés colectivo es <strong>la</strong> <strong>de</strong>l g<strong>en</strong>ero<br />
fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> especie.<br />
Podrán ser sujetos <strong>de</strong> esta participación:<br />
Los individuos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que un particu<strong>la</strong>r pueda participar e<br />
interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones administrativas y sea tomado <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración a<br />
pesar <strong>de</strong> ser portador <strong>de</strong> intereses no particu<strong>la</strong>res.<br />
<strong>La</strong> colectividad, a través <strong>de</strong> grupos o estructuras sociales organizadas y que<br />
pue<strong>de</strong>n ser:<br />
Organizaciones corporativas. Este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s, organizaciones <strong>de</strong><br />
intereses colectivos siempre ha existido concretándose <strong>en</strong> sindicatos o<br />
corporaciones g<strong>en</strong>erales, que pue<strong>de</strong>n ser <strong>de</strong> profesionales, <strong>de</strong> comerciantes,<br />
<strong>de</strong> jubi<strong>la</strong>dos o <strong>de</strong> inquilinos. Esta forma <strong>de</strong> organización es repres<strong>en</strong>tativa y<br />
organizada, por lo cual es oída y participa <strong>en</strong> <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> cosa pública. A<br />
niv<strong>el</strong> nacional o regional esta participación se materializa <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
sus repres<strong>en</strong>tantes, <strong>en</strong> <strong>los</strong> comités o consejos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación o <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />
consejos económicos y sociales.<br />
43
También se materializa esta participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> corporativismo institucional,<br />
lo que no sólo no aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> participación, sino que altera <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
repres<strong>en</strong>tación. A niv<strong>el</strong> municipal pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrarse consejos asesores<br />
que participan <strong>en</strong> juntas o consejos directivos. Esta forma <strong>de</strong> participación<br />
no es necesariam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>mocrática por su propio carácter no igualitario, <strong>en</strong><br />
efecto, no todas <strong>la</strong>s personas que forman parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción integran<br />
estos grupos. Si no existe base <strong>de</strong>mocrática <strong>en</strong> estas organizaciones, no<br />
pue<strong>de</strong> asegurarse <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>mocrática.<br />
Organizaciones comunitarias no corporativas. Se caracteriza por<br />
respon<strong>de</strong>r a grupos <strong>de</strong> interese sectoriales, invitadas a objetivos concretos.<br />
Se m<strong>en</strong>cionan <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> estos grupos <strong>la</strong>s juntas <strong>de</strong> vecinos, juntas <strong>de</strong><br />
mejoras, clubes <strong>de</strong>portivos y sociales, grupos culturales, asociaciones <strong>de</strong><br />
padres, juntas <strong>de</strong> acción comunal. <strong>La</strong> participación <strong>de</strong> estas organizaciones<br />
se limita a lo que constituye su objeto específico <strong>de</strong> acción y sin<br />
consi<strong>de</strong>ración a <strong>los</strong> otros intereses que puedan afectar a algunas personas<br />
<strong>de</strong> esta organización. Estas organizaciones repres<strong>en</strong>tan una amplia base<br />
<strong>de</strong>mocrática y participativa. También contribuy<strong>en</strong> a educar a <strong>los</strong> individuos<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> organización popu<strong>la</strong>r.<br />
Organizaciones <strong>de</strong> intereses colectivos. Son asociaciones a <strong>la</strong>s que se<br />
les ha seña<strong>la</strong>do legalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> asuntos <strong>de</strong> un sector con po<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
dirección y <strong>de</strong>cisión a través <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>s librem<strong>en</strong>te <strong>el</strong>egidas. Lo sectorial<br />
<strong>de</strong>l interés se ve <strong>en</strong>riquecido por <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> revocación periódica <strong>de</strong><br />
directivos, por sistemas repres<strong>en</strong>tativos, ampliando <strong>la</strong> base <strong>de</strong>mocrática <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
repres<strong>en</strong>tatividad sectorial.<br />
44
Consejos mixtos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>neación. Sobre <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia que <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación<br />
afecta distintos sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y a su vez <strong>el</strong> cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong>tre <strong>los</strong><br />
afectados es garantía <strong>de</strong> eficacia, perman<strong>en</strong>cia y cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n por<br />
parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, se busca asegurar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>los</strong> sectores más<br />
directam<strong>en</strong>te afectados <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n, con <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />
comisiones mixtas, administración - administrados fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación.<br />
<strong>La</strong> participación ciudadana está pres<strong>en</strong>te institucionalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación<br />
<strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo como lo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> ley 152 <strong>de</strong> 1994 y <strong>la</strong> 388 <strong>de</strong> 1997 para<br />
que <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación se pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con un proceso <strong>de</strong><br />
concertación amplio <strong>en</strong>tre a Administración y <strong>la</strong> Sociedad Civil, <strong>en</strong>torno a <strong>los</strong><br />
objetivos y <strong>los</strong> cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo local, <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tal, regional y<br />
nacional <strong>en</strong> <strong>el</strong> corto, mediano y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, abarcando <strong>los</strong> aspectos políticos,<br />
culturales, económicos, sociales, ambi<strong>en</strong>tales, <strong>de</strong> g<strong>en</strong>ero, urbanísticos y<br />
territoriales necesarios para <strong>el</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> a calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> todos<br />
<strong>los</strong> habitantes.<br />
<strong>La</strong> p<strong>la</strong>neación participativa ti<strong>en</strong>e v<strong>en</strong>tajas fr<strong>en</strong>te a cualquiera otra<br />
metodología o forma <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo. <strong>La</strong> p<strong>la</strong>neación con<br />
participación no sólo <strong>el</strong>abora diagnósticos, propone i<strong>de</strong>as y diseña proyectos<br />
y presupuestos, como cualquier metodología efici<strong>en</strong>tista podría hacerlo. A<br />
todo eso le suma <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas. <strong>La</strong> pregunta principal antes <strong>de</strong><br />
cualquier otra discusión es: ¿qué c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo quiere <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te y cómo<br />
quiere llegar a él? Con esto po<strong>de</strong>mos t<strong>en</strong>er un proceso, ahora sí, efici<strong>en</strong>te y<br />
a<strong>de</strong>más eficaz. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> poner todos <strong>los</strong> recursos al servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>neación, se le agrega lo que realm<strong>en</strong>te quier<strong>en</strong> lograr todas y todos y éste<br />
es <strong>el</strong> proceso para <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> lo público con p<strong>la</strong>neación<br />
45
participativa 20 ; lo que <strong>la</strong> convierte <strong>en</strong> un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te instrum<strong>en</strong>to para concretar<br />
<strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>.<br />
Por más limitada, y difícil que sea, <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación participativa sigue si<strong>en</strong>do <strong>la</strong><br />
forma <strong>de</strong> expresión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>mocracia participativa y <strong>de</strong> <strong>la</strong> ger<strong>en</strong>cia social<br />
para <strong>el</strong> empo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones sociales y <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil<br />
<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral. 21 Porque <strong>La</strong> política social no es un monopolio <strong>de</strong> una<br />
administración, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l nuevo Estado <strong>de</strong>finido por <strong>la</strong> Constitución <strong>de</strong><br />
1991, lo social <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> ser una simple política que <strong>el</strong> gobierno <strong>de</strong> turno<br />
pue<strong>de</strong> adoptar o <strong>de</strong>sechar. Lo social, como lo ambi<strong>en</strong>tal, es constitutivo <strong>de</strong>l<br />
nuevo Estado, que por <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>nomina Estado <strong>Social</strong> <strong>de</strong> Derecho. De<br />
acuerdo con <strong>la</strong> Constitución, todo p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>be c<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> lo<br />
social. Pero <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n no es social por <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong> un gobierno específico<br />
sino por <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong>l constituy<strong>en</strong>te. En este s<strong>en</strong>tido, no pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>jarse que<br />
prospere <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> que un futuro gobierno pue<strong>de</strong> ignorar lo social <strong>en</strong> su<br />
estrategia c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo. In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong> cambios que<br />
puedan darse <strong>en</strong> <strong>el</strong> gobierno, <strong>la</strong> política social <strong>de</strong>be prevalecer. 22<br />
<strong>La</strong> formación <strong>de</strong> ciudadanos y ciudadanas y <strong>la</strong> simultanea construcción <strong>de</strong><br />
ciudadanía significan un paso más para que <strong>los</strong> p<strong>la</strong>nificadores no sean "<strong>los</strong><br />
ilustrados <strong>de</strong> <strong>la</strong> al<strong>de</strong>a", sino para que todas y todos puedan interv<strong>en</strong>ir , <strong>de</strong><br />
manera organizada, <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>los</strong> rumbos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo.<br />
Esta es una manera <strong>de</strong> dar cumplimi<strong>en</strong>to al compromiso con <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />
crear una CULTURA DE LA PARTICIPACIÓN y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo político, social<br />
20 Clem<strong>en</strong>te Forero Pineda, Guillermo Cardona, Car<strong>los</strong> Córdoba Martínez, P<strong>la</strong>neación<br />
Participativa Estrategia <strong>de</strong> Paz, Pág. 71.<br />
21 Clem<strong>en</strong>te Forero Pineda, Guillermo Cardona, Car<strong>los</strong> Córdoba Martínez, P<strong>la</strong>neación<br />
Participativa Estrategia <strong>de</strong> Paz, Pág. 75.<br />
46
y cultural. Compromiso que se asocia a <strong>la</strong> crisis <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tatividad,<br />
originada <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>bilitami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to como repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sociedad civil y <strong>en</strong> <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to burocrático <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración pública. No<br />
fueron aj<strong>en</strong>os estos dos factores <strong>de</strong> <strong>la</strong> crisis <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tatividad <strong>de</strong> nuestro<br />
sistema político y por <strong>el</strong>lo se trató, <strong>de</strong> una parte, <strong>la</strong> reori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l pap<strong>el</strong><br />
par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario, int<strong>en</strong>tando fortalecerle <strong>en</strong> sus compet<strong>en</strong>cias,<br />
profesionalizándolo y <strong>de</strong> otra parte ac<strong>en</strong>tuar <strong>el</strong> carácter <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralista y<br />
participativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración pública con miras a <strong>la</strong> <strong>de</strong>sburocratización<br />
<strong>de</strong>l aparato estatal. En este s<strong>en</strong>tido <strong>la</strong> participación ciudadana <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra su<br />
fundam<strong>en</strong>to más reci<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> crisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong>l Estado, que se<br />
<strong>en</strong>marca <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes conclusiones 23 .<br />
<strong>La</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una distorsión <strong>de</strong> <strong>los</strong> fines <strong>de</strong>l sector público, como<br />
quiera que <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s empresas industriales o comerciales<br />
<strong>de</strong>l Estado se <strong>de</strong>scuida <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> niv<strong>el</strong>es básicos <strong>de</strong> salud o <strong>de</strong><br />
gobierno.<br />
<strong>La</strong> excesiva regu<strong>la</strong>ción y tramitología administrativas, g<strong>en</strong>eran una<br />
maraña <strong>de</strong> normas que lleva a exigir <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> toda una<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia administrativa <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una empresa particu<strong>la</strong>r, para que<br />
ati<strong>en</strong>da al a<strong>de</strong>cuado trámite y <strong>la</strong> previa evaluación que implican tales<br />
regu<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> sus aspectos permisivos, prohibitivos o preceptivos.<br />
<strong>La</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo regional, <strong>de</strong>bidas a que <strong>la</strong><br />
conc<strong>en</strong>tración administrativa g<strong>en</strong>era conc<strong>en</strong>tración político- económica.<br />
22<br />
Clem<strong>en</strong>te Forero Pineda, Guillermo Cardona, Car<strong>los</strong> Córdoba Martínez, P<strong>la</strong>neación<br />
Participativa Estrategia <strong>de</strong> Paz, Pág. 68 y 69.<br />
23<br />
ALLAN BREWER CARIAS. Reformas para <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong>l sector público.<br />
Washington, 1987<br />
47
Para todos resulta mejor estar cerca <strong>de</strong> <strong>los</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r ubicados <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> capital, aun <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> periferia.<br />
D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> nacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración, se pres<strong>en</strong>ta una aus<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> participación, ya que <strong>la</strong> ciudadanía es <strong>el</strong> sector m<strong>en</strong>os participativo por<br />
<strong>el</strong> mismo orig<strong>en</strong> c<strong>en</strong>tralista <strong>de</strong> sus autorida<strong>de</strong>s (ministros, directores <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizadas, miembros <strong>de</strong> sus juntas).<br />
<strong>La</strong> macrocefalia administrativa g<strong>en</strong>era dificulta<strong>de</strong>s para <strong>el</strong> control<br />
administrativo <strong>de</strong> <strong>en</strong>tes sobredim<strong>en</strong>sionados.<br />
El favorecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> corrupción administrativa como coro<strong>la</strong>rio lógico <strong>de</strong><br />
una administración macrocefálica, <strong>de</strong>scontro<strong>la</strong>da, no participativa.<br />
Una administración pública inefici<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e como consecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong><br />
pérdida <strong>de</strong> legitimidad <strong>de</strong>l Estado, por <strong>el</strong> no cumplimi<strong>en</strong>to o <strong>de</strong>sviación <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> fines es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong>l mismo.<br />
A este diagnóstico, que <strong>de</strong>muestra <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> reforma <strong>de</strong>l Estado y <strong>el</strong><br />
imp<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> estrategias que fortalezcan <strong>la</strong>s <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s anotadas, <strong>de</strong>be<br />
añadirse otras circunstancias 24 .<br />
<strong>La</strong> crisis fiscal y económica, que hace rep<strong>la</strong>ntear <strong>la</strong> función <strong>de</strong>l Estado<br />
como proveedor <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios.<br />
<strong>La</strong> crisis política con <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tatividad y legitimidad <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s instituciones públicas.<br />
24 NURIA CUNILL. Participación ciudadana, Dilemas y perspectivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>mocratización <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> Estados <strong>la</strong>tinoamericanos, Caracas, 1991, p. 27<br />
48
El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>los</strong> movimi<strong>en</strong>tos sociales ori<strong>en</strong>tados a reivindicar sus<br />
intereses al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras estatales y <strong>de</strong> <strong>los</strong> partidos<br />
políticos.<br />
<strong>La</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> políticas <strong>de</strong> ajuste económico, socialm<strong>en</strong>te<br />
costosas.<br />
Es a partir <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> diagnósticos que se evi<strong>de</strong>ncia <strong>la</strong><br />
urg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, <strong>de</strong> manera que permita <strong>la</strong><br />
resignificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación Estado - Sociedad - Individuo, <strong>en</strong> aras <strong>de</strong><br />
alcanzar <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong>l Estado. "Es fundam<strong>en</strong>tal, que haya cambios <strong>de</strong> fondo<br />
<strong>el</strong> <strong>la</strong>s políticas económicas globales que g<strong>en</strong>eran y aum<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> pobreza. <strong>La</strong><br />
"división <strong>de</strong>l trabajo", producir pobreza a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> política económica y<br />
tratar <strong>de</strong> at<strong>en</strong>uar<strong>la</strong> a través <strong>de</strong> <strong>los</strong> programas sociales, <strong>de</strong>be ser reemp<strong>la</strong>zada<br />
por un <strong>en</strong>foque unificado que coloque <strong>la</strong> economía al servicio <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
<strong>de</strong>rechos indiscutibles <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación, <strong>la</strong> salud, <strong>la</strong><br />
educación, <strong>el</strong> trabajo y una vida digna." 25<br />
Es fundam<strong>en</strong>tal, que haya cambios <strong>de</strong> fondo <strong>el</strong> <strong>la</strong>s políticas económicas<br />
globales que g<strong>en</strong>eran y aum<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> pobreza. <strong>La</strong> "división <strong>de</strong>l trabajo",<br />
producir pobreza a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> política económica y tratar <strong>de</strong> at<strong>en</strong>uar<strong>la</strong> a<br />
través <strong>de</strong> <strong>los</strong> programas sociales, <strong>de</strong>be ser reemp<strong>la</strong>zada por un <strong>en</strong>foque<br />
unificado que coloque <strong>la</strong> economía al servicio <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos indiscutibles<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación, <strong>la</strong> salud, <strong>la</strong> educación, <strong>el</strong> trabajo y una vida<br />
digna. 26<br />
25 Bernardo Kliksberg, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> una revisión <strong>de</strong> situación. Pág. 334<br />
26 Bernardo Kliksberg, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> una revisión <strong>de</strong> situación. Pág. 334<br />
49
En este espacio es don<strong>de</strong> <strong>el</strong> Bu<strong>en</strong> Gobierno y <strong>el</strong> Desarrollo Humano<br />
Sost<strong>en</strong>ible adquier<strong>en</strong> su mayor r<strong>el</strong>evancia.<br />
BUEN GOBIERNO Y DESARROLLO HUMANO SOSTENIBLE . 27<br />
El bu<strong>en</strong> Gobierno y <strong>el</strong> Desarrollo Humano Sost<strong>en</strong>ible son conceptos<br />
indivisibles. Y p<strong>en</strong>samos que <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad para <strong>el</strong> bu<strong>en</strong><br />
gobierno pue<strong>de</strong> - y <strong>de</strong>be - ser <strong>el</strong> medio primordial para <strong>el</strong>iminar <strong>la</strong> pobreza.<br />
Definimos <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo humano como <strong>la</strong> ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s opciones para<br />
todas <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> una sociedad. Esto significa que hombres y mujeres -<br />
Particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, <strong>los</strong> pobres y vulnerables están <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>sarrollo. También significa "Protección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s oportunida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s futuras g<strong>en</strong>eraciones... y ... <strong>los</strong> sistemas naturales <strong>de</strong> <strong>los</strong> que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vida <strong>en</strong> su totalidad". Por consigui<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> propósito fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>sarrollo es <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un ámbito posibilitante <strong>en</strong> que todos puedan<br />
disfrutar <strong>de</strong> vidas <strong>la</strong>rgas, saludables y creativas.<br />
Hay cinco aspectos <strong>de</strong>l Desarrollo Humano Sost<strong>en</strong>ible que afectan <strong>la</strong>s vidas<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> pobres y vulnerables:<br />
Pot<strong>en</strong>ciación - <strong>La</strong> ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s y <strong>la</strong>s opciones <strong>de</strong> hombres y<br />
mujeres aum<strong>en</strong>ta su posibilidad <strong>de</strong> ejercer sus opciones <strong>en</strong> forma libre <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
presión <strong>de</strong>l hambre, <strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> privación. También aum<strong>en</strong>ta su<br />
oportunidad <strong>de</strong> participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones que afectan sus<br />
vidas, o <strong>de</strong> aprobar<strong>la</strong>s.<br />
27 PNUD, Informe "Bu<strong>en</strong> Gobierno y Desarrollo Humano Sost<strong>en</strong>ible". 2002 México.<br />
50
Cooperación - Dado que <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia es importante para <strong>la</strong><br />
realización personal <strong>de</strong> cada persona, su bi<strong>en</strong>estar y <strong>el</strong> propósito y<br />
significado <strong>de</strong> su vida, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo humano sost<strong>en</strong>ible se presta at<strong>en</strong>ción<br />
a <strong>la</strong>s maneras <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s personas co<strong>la</strong>boran <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo e interactúan.<br />
Equidad - <strong>La</strong> ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s y <strong>la</strong>s oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te<br />
abarca más que <strong>el</strong> ingreso; también significa condiciones <strong>de</strong> equidad, como<br />
disponer <strong>de</strong> un sistema educacional al que todos t<strong>en</strong>gan acceso.<br />
Sust<strong>en</strong>tabilidad - <strong>La</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> esta g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong>b<strong>en</strong> satisfacerse<br />
sin comprometer <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> futuras g<strong>en</strong>eraciones a estar libres <strong>de</strong><br />
pobreza y po<strong>de</strong>r aprovechar sus faculta<strong>de</strong>s básicas.<br />
Seguridad - En particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong> seguridad <strong>en</strong> <strong>los</strong> medios <strong>de</strong> vida. <strong>La</strong> g<strong>en</strong>te<br />
necesita verse libre <strong>de</strong> am<strong>en</strong>azas como <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s o represión y<br />
t<strong>en</strong>er protección contra perturbaciones rep<strong>en</strong>tinas y perjudiciales <strong>en</strong> sus<br />
vidas.<br />
El PNUD se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> cuatro <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos críticos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo humano<br />
sost<strong>en</strong>ible: Eliminar <strong>la</strong> pobreza, crear empleos y medios <strong>de</strong> vida sost<strong>en</strong>ibles,<br />
proteger y reg<strong>en</strong>erar <strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te, y promover <strong>el</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nto <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer.<br />
El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad para <strong>el</strong> Bu<strong>en</strong> Gobierno es subyac<strong>en</strong>te a todos<br />
esos objetivos.<br />
<strong>La</strong>s características básicas seña<strong>la</strong>das repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> i<strong>de</strong>al; ninguna sociedad<br />
posee todas esas características. Pero aun así, <strong>el</strong> PNUD opina que <strong>la</strong>s<br />
socieda<strong>de</strong>s, mediante una creación <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> amplia base, <strong>de</strong>berían<br />
tratar <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir cuales son <strong>la</strong>s características básicas más importantes para<br />
51
<strong>el</strong><strong>la</strong>s, cual es <strong>el</strong> mejor equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Estado y <strong>el</strong> mercado, y <strong>de</strong> qué<br />
manera cada marco sociocultural y económico pue<strong>de</strong> avanzar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
situación exist<strong>en</strong>te hacia <strong>la</strong> situación i<strong>de</strong>al.<br />
El alcance <strong>de</strong> esta situación, compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación directa <strong>en</strong>tre<br />
Gobernabilidad y Desarrollo Humano 28 ; así que compromete <strong>la</strong> acción<br />
conjunta <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> ámbitos <strong>de</strong> gobernabilidad - El Estado, <strong>el</strong> sector<br />
privado y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil -<br />
EL Estado<br />
En <strong>los</strong> países <strong>en</strong> don<strong>de</strong> hay procesos <strong>el</strong>ectorales, <strong>el</strong> Estado cu<strong>en</strong>ta con un<br />
po<strong>de</strong>r legis<strong>la</strong>tivo y un po<strong>de</strong>r ejecutivo. <strong>La</strong>s funciones <strong>de</strong>l Estado son<br />
múltiples; <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s, opera como c<strong>en</strong>tro focal <strong>de</strong>l contrato social que <strong>de</strong>fine<br />
<strong>la</strong> ciudadanía, es <strong>la</strong> autoridad a <strong>la</strong> que incumbe <strong>el</strong> control y <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
fuerza, se <strong>en</strong>carga <strong>de</strong> <strong>los</strong> servicios públicos y crea un ámbito posibilitante <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>sarrollo humano sost<strong>en</strong>ible. Esto último significa establecer marcos<br />
jurídicos y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarios estables, eficaces y equitativos para <strong>la</strong> actividad<br />
pública y privada. Significa lograr estabilidad y equidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado.<br />
Significa mediar <strong>en</strong>tre intereses contrapuestos <strong>en</strong> pro <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> público; y<br />
significa promocionar servicios públicos eficaces y con obligación <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dir<br />
cu<strong>en</strong>tas. En estas cuatro funciones, <strong>el</strong> Estado <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta un reto: v<strong>el</strong>ar porque<br />
<strong>el</strong> Bu<strong>en</strong> Gobierno responda a <strong>la</strong>s preocupaciones y necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> más<br />
pobres, aum<strong>en</strong>tando <strong>la</strong>s oportunida<strong>de</strong>s para que <strong>la</strong>s personas procur<strong>en</strong>,<br />
logr<strong>en</strong> y mant<strong>en</strong>gan <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> vida al que aspiran.<br />
28 Gestión Pública y Desarrollo Humano Sost<strong>en</strong>ible, Escu<strong>el</strong>a Superior <strong>de</strong> Administración Pública. Pág. 7<br />
52
Por supuesto, es mucho lo que <strong>el</strong> Estado pue<strong>de</strong> hacer <strong>en</strong> cuestiones como <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas vulnerables, <strong>la</strong> protección <strong>de</strong>l medio<br />
ambi<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> condiciones macroeconómicas estables, <strong>el</strong><br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> salud pública y <strong>de</strong> seguridad para todos a<br />
un costo asequible, <strong>la</strong> movilización <strong>de</strong> recursos para proporcionar<br />
infraestructura y servicios públicos es<strong>en</strong>ciales y mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n, <strong>la</strong><br />
seguridad y <strong>la</strong> armonía social.<br />
<strong>La</strong>s instituciones estatales también pue<strong>de</strong>n pot<strong>en</strong>ciar a <strong>la</strong>s personas a cuyo<br />
servicio están, proporcionando igualdad <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s y asegurando <strong>la</strong><br />
inclusión social, económica y política. Pero sólo es posible pot<strong>en</strong>ciar a <strong>la</strong>s<br />
personas si <strong>la</strong>s legis<strong>la</strong>turas, <strong>los</strong> procesos <strong>el</strong>ectorales y <strong>los</strong> sistema jurídicos y<br />
judiciales funcionan correctam<strong>en</strong>te. Los par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos integrados por<br />
miembros <strong>el</strong>egidos <strong>en</strong> forma libre e imparcial <strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />
difer<strong>en</strong>tes partidos revist<strong>en</strong> importancia crucial para <strong>la</strong> participación popu<strong>la</strong>r y<br />
<strong>la</strong> r<strong>en</strong>dición <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas por parte <strong>de</strong>l gobierno. Los sistemas jurídicos y<br />
judiciales eficaces proteg<strong>en</strong> <strong>el</strong> imperio <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley y <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> todos. <strong>La</strong>s<br />
<strong>el</strong>ecciones abiertas suscitan <strong>la</strong> confianza <strong>de</strong>l público y por <strong>en</strong><strong>de</strong>, confier<strong>en</strong><br />
legitimidad política. Los Estados también <strong>de</strong>berían <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizar <strong>los</strong><br />
sistemas políticos y económicos para que éstos respondieran mejor a <strong>la</strong>s<br />
<strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> <strong>los</strong> ciudadanos y a <strong>la</strong>s cambiantes condiciones económicas.<br />
En <strong>los</strong> países tanto <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos como <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo, <strong>el</strong> Estado se ve<br />
obligado a re<strong>de</strong>finir su pap<strong>el</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad social y económica, a reducirlo,<br />
reori<strong>en</strong>tarlo y reconfigurarlo. <strong>La</strong>s presiones para <strong>el</strong> cambio provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> tres<br />
fu<strong>en</strong>tes:<br />
El sector privado aspira a un ámbito más propicio y a un mejor equilibrio<br />
<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Estado y <strong>el</strong> mercado.<br />
53
Los ciudadanos aspiran a que <strong>el</strong> gobierno responda mejor a sus<br />
necesida<strong>de</strong>s, t<strong>en</strong>ga mayor obligación <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dir cu<strong>en</strong>tas y esté más<br />
<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizado.<br />
<strong>La</strong>s presiones mundiales <strong>de</strong>bidas a <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia sociales y económicas<br />
supranacionales y mundiales están poni<strong>en</strong>do <strong>en</strong> jaque <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong>l<br />
Estado.<br />
El Sector Privado<br />
El estado es una gran fuerza impulsora <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo, pero no es <strong>la</strong> única. El<br />
<strong>de</strong>sarrollo humano sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> gran parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong><br />
empleos que ofrezcan ingresos sufici<strong>en</strong>tes para mejorar <strong>los</strong> niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> vida.<br />
Actualm<strong>en</strong>te , <strong>los</strong> Estados, <strong>en</strong> su mayoría, reconoc<strong>en</strong> que <strong>el</strong> sector privado<br />
es <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te primordial <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> empleo productivo. <strong>La</strong><br />
mundialización económica está cambiando fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s maneras<br />
<strong>en</strong> que operan <strong>la</strong>s industrias y <strong>la</strong>s empresas. En muchos países <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo, es preciso al<strong>en</strong>tar y apoyar a <strong>la</strong>s empresas privadas para<br />
aum<strong>en</strong>tar su perman<strong>en</strong>cia y su competitividad <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado internacional.<br />
Sin embargo, <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to equitativo, <strong>el</strong> equilibrio <strong>de</strong> género, <strong>la</strong><br />
preservación <strong>de</strong>l medio ambi<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> ampliación <strong>de</strong>l sector privado y <strong>la</strong><br />
participación responsable y eficaz <strong>en</strong> <strong>el</strong> comercio internacional no se<br />
pue<strong>de</strong>n lograr únicam<strong>en</strong>te por conducto <strong>de</strong>l mercado. Los Estados pue<strong>de</strong>n<br />
fom<strong>en</strong>tar un <strong>de</strong>sarrollo sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong>l sector privado mediante <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />
acciones:<br />
Crear un ámbito macroeconómico estable.<br />
Mant<strong>en</strong>er mercados competitivos<br />
54
V<strong>el</strong>ar por que <strong>los</strong> pobres (especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s mujeres) t<strong>en</strong>gan fácil acceso<br />
al crédito.<br />
Fom<strong>en</strong>tar empresas que g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> <strong>la</strong> mayor cantidad posible <strong>de</strong> empleos y<br />
oportunida<strong>de</strong>s.<br />
Atraer inversiones y ayudar a transferir conocimi<strong>en</strong>tos y tecnologías, <strong>en</strong><br />
particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>los</strong> pobres.<br />
Hacer cumplir <strong>la</strong> ley.<br />
Proporcionar inc<strong>en</strong>tivos al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos humanos.<br />
Proteger <strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te y <strong>los</strong> recursos naturales.<br />
<strong>La</strong> Sociedad Civil<br />
<strong>La</strong> sociedad civil también ti<strong>en</strong>e que proteger <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> todos <strong>los</strong><br />
ciudadanos. Así como se están reconformando <strong>el</strong> Estado y <strong>el</strong> sector privado<br />
y se están re<strong>de</strong>fini<strong>en</strong>do sus r<strong>el</strong>aciones está cambiando <strong>de</strong> maneras<br />
importantes <strong>la</strong> sociedad civil. Los gobiernos que no respon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong>s<br />
necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, así como <strong>la</strong>s incesantes presiones<br />
económicas y sociales, han socavado algunas organizaciones tradicionales<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil y han fortalecido a otras y , <strong>en</strong> muchos casos, han<br />
obligado a <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te a organizarse según modalida<strong>de</strong>s nuevas. Por <strong>en</strong><strong>de</strong>, <strong>la</strong><br />
sociedad civil es más que meram<strong>en</strong>te sociedad: es <strong>la</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad<br />
que conecta a <strong>los</strong> individuos con <strong>el</strong> ámbito público y con <strong>el</strong> Estado, es <strong>la</strong> faz<br />
política <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />
<strong>La</strong>s organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil <strong>en</strong>causan <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te<br />
hacia activida<strong>de</strong>s económicas y sociales y <strong>la</strong>s congregan <strong>en</strong> grupos más<br />
po<strong>de</strong>rosos para que influyan sobre <strong>la</strong>s políticas públicas y t<strong>en</strong>gan acceso a<br />
<strong>los</strong> recursos públicos, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>los</strong> pobres. <strong>La</strong>s<br />
organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil pue<strong>de</strong>n proporcionar controles y<br />
55
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s gubernam<strong>en</strong>tales y vigi<strong>la</strong>r <strong>los</strong><br />
abusos sociales. También ofrec<strong>en</strong> oportunida<strong>de</strong>s para que <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>sarrolle su capacidad y mejore su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> vida, mediante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>l<br />
medio ambi<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajosa, <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos humanos y <strong>la</strong> mejor comunicación <strong>en</strong>tre<br />
empresarios.<br />
Más fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s cívicas at<strong>en</strong>úan <strong>los</strong> dilemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción<br />
colectiva al institucionaliza <strong>la</strong> interacción social, reducir <strong>el</strong> oportunismo,<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> confianza y facilitar <strong>la</strong>s transacciones políticas y económicas.<br />
<strong>La</strong>s re<strong>de</strong>s cívicas bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das también amplifican <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
información que constituy<strong>en</strong> <strong>la</strong> base para una co<strong>la</strong>boración política<br />
económica y social fiable y una participación pública <strong>de</strong> <strong>los</strong> miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sociedad civil. Estas r<strong>el</strong>aciones y normas sociales constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> capital<br />
social <strong>de</strong> un país.<br />
<strong>La</strong>s organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil no siempre están <strong>en</strong> procura <strong>de</strong> un<br />
bu<strong>en</strong> gobierno; ni tampoco son siempre <strong>los</strong> ag<strong>en</strong>tes más eficaces <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo. Por esa razón, es preciso que <strong>los</strong> Estados, al mismo tiempo que<br />
reconoc<strong>en</strong> y proteg<strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>mocráticos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sociedad civil, v<strong>el</strong><strong>en</strong> por <strong>el</strong> imperio <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley y <strong>los</strong> valores que reflejan <strong>la</strong>s<br />
normas sociales. <strong>La</strong>s instituciones <strong>de</strong>mocráticas, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s locales,<br />
pue<strong>de</strong>n ser importantes para asegurar que, <strong>en</strong> una sociedad, todos t<strong>en</strong>gan<br />
voz y también que haya maneras traspar<strong>en</strong>tes y equitativas <strong>de</strong> llegar aun<br />
cons<strong>en</strong>so.<br />
Al igual que <strong>la</strong>s empresas privadas, <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil<br />
necesitan faculta<strong>de</strong>s a<strong>de</strong>cuadas para po<strong>de</strong>r p<strong>la</strong>smar su pot<strong>en</strong>cial. También<br />
necesitan un ambi<strong>en</strong>te propicio, incluido un marco legis<strong>la</strong>tivo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario<br />
56
que garantice <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> asociación, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos para facilitar <strong>el</strong><br />
apoyo y maneras para que tales organizaciones particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción<br />
y <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> políticas públicas.<br />
DESEMPLEO vs DESARROLLO HUMANO SOSTENIBLE.<br />
El problema <strong>en</strong> observación y que refiere a <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong><br />
<strong>Social</strong> para su solución es <strong>el</strong> Desempleo: paro forzoso o <strong>de</strong>socupación <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
asa<strong>la</strong>riados que pue<strong>de</strong>n y quier<strong>en</strong> trabajar pero no <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran un puesto <strong>de</strong><br />
trabajo. En <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción vive <strong>de</strong><br />
trabajar para <strong>los</strong> <strong>de</strong>más, <strong>el</strong> no po<strong>de</strong>r <strong>en</strong>contrar un trabajo es un grave<br />
problema. Debido a <strong>los</strong> costes humanos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> privación y <strong>de</strong>l<br />
s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> rechazo y <strong>de</strong> fracaso personal, <strong>la</strong> cuantía <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo se<br />
utiliza habitualm<strong>en</strong>te como una medida <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> <strong>los</strong> trabajadores. <strong>La</strong><br />
proporción <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>sempleados también muestra si se están<br />
aprovechando a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te <strong>los</strong> recursos humanos <strong>de</strong>l país y sirve como<br />
índice <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad económica.<br />
El método más utilizado para medir <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo se <strong>de</strong>sarrolló <strong>en</strong> Estados<br />
Unidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1930; muchos países utilizan este sistema bajo <strong>la</strong><br />
recom<strong>en</strong>dación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Internacional <strong>de</strong>l Trabajo. Con un<br />
seguimi<strong>en</strong>to m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> una muestra <strong>de</strong> familias repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> toda <strong>la</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción civil se obti<strong>en</strong>e información sobre <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> cada persona <strong>en</strong><br />
edad activa. Para asegurar <strong>la</strong> precisión <strong>de</strong> <strong>los</strong> datos y facilitar su recopi<strong>la</strong>ción,<br />
<strong>los</strong> <strong>en</strong>cuestadores preguntan qué es lo que hizo <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te <strong>en</strong> una semana<br />
<strong>de</strong>terminada. Una persona que realizó cualquier tipo <strong>de</strong> trabajo durante esa<br />
semana para recibir una paga o un b<strong>en</strong>eficio, trabajó quince o más horas<br />
como un trabajador sin paga <strong>en</strong> una empresa familiar o tuvo un trabajo <strong>de</strong>l<br />
que estuvo temporalm<strong>en</strong>te aus<strong>en</strong>te, es consi<strong>de</strong>rado como empleado. Una<br />
57
persona que no estuvo trabajando pero que buscaba trabajo o estaba<br />
<strong>de</strong>spedido y disponible para trabajar se consi<strong>de</strong>ra como <strong>de</strong>sempleado. A<br />
continuación, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleados se divi<strong>de</strong> por <strong>el</strong> número <strong>de</strong><br />
personas <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong>la</strong>boral civil (es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> suma <strong>de</strong> empleados y<br />
<strong>de</strong>sempleados) con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo. En algunos<br />
países, <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> <strong>el</strong>aborar una <strong>en</strong>cuesta especial, <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>sempleo se realiza a partir <strong>de</strong> <strong>los</strong> datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> personas que<br />
buscan empleo a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s oficinas públicas <strong>de</strong> empleo o <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad<br />
<strong>de</strong> personas que recib<strong>en</strong> comp<strong>en</strong>saciones por <strong>de</strong>sempleo. En España se<br />
utilizan <strong>los</strong> dos sistemas simultáneam<strong>en</strong>te. Por un <strong>la</strong>do, todas <strong>la</strong>s semanas<br />
se realiza <strong>la</strong> Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción Activa (EPA) <strong>en</strong>tre 60.000 familias y se<br />
publica <strong>la</strong> media trimestral cada tres meses. Por otro <strong>la</strong>do, todos <strong>los</strong> meses<br />
se publica <strong>el</strong> número <strong>de</strong> parados o <strong>de</strong>sempleados apuntados al Instituto<br />
Nacional <strong>de</strong> <strong>Empleo</strong> (INEM). Entre uno y otro dato se produc<strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s<br />
discrepancias.<br />
Los economistas <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo como friccional, temporal,<br />
estructural y cíclico. El <strong>de</strong>sempleo friccional se produce porque <strong>los</strong><br />
trabajadores que están buscando un empleo no lo <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>de</strong> inmediato;<br />
mi<strong>en</strong>tras que están buscando trabajo son contabilizados como<br />
<strong>de</strong>sempleados. <strong>La</strong> cuantía <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo friccional <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia<br />
con que <strong>los</strong> trabajadores cambian <strong>de</strong> empleo y <strong>de</strong>l tiempo que tardan <strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>contrar uno nuevo. El cambio <strong>de</strong> empleo se produce a m<strong>en</strong>udo y un<br />
importante porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo es friccional y sólo dura un corto<br />
espacio <strong>de</strong> tiempo. Esta c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo se podría reducir <strong>de</strong> alguna<br />
manera con servicios <strong>de</strong> colocación más efici<strong>en</strong>tes. Sin embargo, siempre<br />
que <strong>los</strong> trabajadores puedan abandonar librem<strong>en</strong>te su trabajo se producirá<br />
un <strong>de</strong>sempleo cíclico.<br />
58
El <strong>de</strong>sempleo temporal se produce cuando <strong>la</strong>s industrias ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una<br />
temporada <strong>de</strong> baja, como durante <strong>el</strong> invierno <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
construcción o <strong>en</strong> otros sectores <strong>de</strong> producción cuyas tareas se realizan a <strong>la</strong><br />
intemperie. También se produce al finalizar <strong>el</strong> año esco<strong>la</strong>r, cuando muchos<br />
estudiantes y lic<strong>en</strong>ciados se pon<strong>en</strong> a buscar trabajo.<br />
El <strong>de</strong>sempleo estructural se <strong>de</strong>be a un <strong>de</strong>sequilibrio <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong><br />
trabajadores que requier<strong>en</strong> <strong>los</strong> empresarios y <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> trabajadores que<br />
buscan trabajo. Estos <strong>de</strong>sequilibrios pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>berse a que <strong>la</strong> capacitación,<br />
<strong>la</strong> localización o <strong>la</strong>s características personales no sean <strong>la</strong>s a<strong>de</strong>cuadas. Por<br />
ejemplo, <strong>los</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>los</strong> tecnológicos necesitan nuevas cualificaciones <strong>en</strong><br />
muchas industrias, y <strong>de</strong>jan sin empleo a aqu<strong>el</strong><strong>los</strong> trabajadores cuya<br />
capacitación no está puesta al día. Una fábrica <strong>de</strong> una industria <strong>en</strong> <strong>de</strong>clive<br />
pue<strong>de</strong> cerrar o <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse a otro lugar, <strong>de</strong>spidi<strong>en</strong>do a aqu<strong>el</strong><strong>los</strong> trabajadores<br />
que no pue<strong>de</strong>n o no quier<strong>en</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse. Los trabajadores con una<br />
educación ina<strong>de</strong>cuada, o <strong>los</strong> trabajadores jóv<strong>en</strong>es y <strong>los</strong> apr<strong>en</strong>dices con poca<br />
o ninguna experi<strong>en</strong>cia, pue<strong>de</strong>n no <strong>en</strong>contrar trabajo porque <strong>los</strong> empresarios<br />
cre<strong>en</strong> que no producirán lo sufici<strong>en</strong>te como para que merezca <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a<br />
pagarles <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio mínimo legal o <strong>el</strong> sa<strong>la</strong>rio pactado <strong>en</strong> <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io colectivo<br />
con <strong>los</strong> sindicatos. Por otro <strong>la</strong>do, incluso <strong>los</strong> trabajadores muy cualificados<br />
pue<strong>de</strong>n estar <strong>de</strong>sempleados si no existe una <strong>de</strong>manda sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> sus<br />
cualificaciones. Si <strong>los</strong> empresarios discriminan a algún grupo <strong>en</strong> razón <strong>de</strong> su<br />
sexo, raza, r<strong>el</strong>igión, edad o nacionalidad <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, se pue<strong>de</strong> dar una alta<br />
tasa <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>en</strong>tre estas personas aunque haya muchos puestos <strong>de</strong><br />
trabajo por cubrir. El <strong>de</strong>sempleo estructural es especialm<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evante <strong>en</strong><br />
algunas ciuda<strong>de</strong>s, profesiones o industrias, para aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s personas con un<br />
niv<strong>el</strong> educativo inferior a <strong>la</strong> media y para otros grupos <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong>la</strong>boral.<br />
59
El <strong>de</strong>sempleo cíclico es <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> una falta <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
trabajo. Cuando <strong>el</strong> ciclo económico cae, <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios<br />
cae también y, por lo tanto, se <strong>de</strong>spi<strong>de</strong> a <strong>los</strong> trabajadores.<br />
Un aspecto político muy r<strong>el</strong>evante se refiere a <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo<br />
y <strong>la</strong> inf<strong>la</strong>ción. En teoría, cuando <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> trabajo se <strong>el</strong>eva hasta <strong>el</strong><br />
punto <strong>de</strong> que <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo es muy bajo y <strong>los</strong> empresarios ti<strong>en</strong><strong>en</strong> dificulta<strong>de</strong>s<br />
a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> contratar a trabajadores muy cualificados, <strong>los</strong> sa<strong>la</strong>rios aum<strong>en</strong>tan,<br />
y se <strong>el</strong>evan <strong>los</strong> costes <strong>de</strong> producción y <strong>los</strong> precios, con lo que se contribuye<br />
al aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> inf<strong>la</strong>ción; cuando <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda se reduce y aum<strong>en</strong>ta <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sempleo, se disipan <strong>la</strong>s presiones inf<strong>la</strong>cionistas sobre <strong>los</strong> sa<strong>la</strong>rios y <strong>los</strong><br />
costes <strong>de</strong> producción. Sin embargo, <strong>en</strong> contra <strong>de</strong> esta teoría, durante <strong>los</strong><br />
años set<strong>en</strong>ta se produjeron simultáneam<strong>en</strong>te altas tasas <strong>de</strong> inf<strong>la</strong>ción y<br />
<strong>de</strong>sempleo, una combinación <strong>de</strong>nominada "estanf<strong>la</strong>ción".<br />
El periodo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo masivo más g<strong>en</strong>eralizado, <strong>de</strong>presivo y serio <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
tiempos mo<strong>de</strong>rnos fue <strong>la</strong> Gran Depresión que siguió al crack <strong>de</strong> Wall Street<br />
<strong>en</strong> 1929. Esta <strong>de</strong>presión produjo catorce millones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleados <strong>en</strong><br />
Estados Unidos, seis <strong>en</strong> Alemania y tres <strong>en</strong> Gran Bretaña. En Australia <strong>la</strong><br />
crisis fue especialm<strong>en</strong>te dura, con más <strong>de</strong> un 35% <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong>la</strong>boral<br />
<strong>de</strong>sempleada a principios <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1930 y muchas <strong>de</strong> estas personas<br />
siguieron sin trabajo hasta <strong>la</strong> Segunda Guerra Mundial. <strong>La</strong>s distorsiones<br />
sociales, <strong>la</strong> migración g<strong>en</strong>eralizada <strong>en</strong> busca <strong>de</strong> empleo y <strong>el</strong> extremismo<br />
político se hicieron habituales y <strong>la</strong> muerte por <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s r<strong>el</strong>acionadas<br />
con <strong>la</strong> <strong>de</strong>snutrición aum<strong>en</strong>tó consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> mundo<br />
industrializado. 29<br />
29 Enciclopedia Microsoft® Encarta® 2002. © 1993-2001 Microsoft Corporation.<br />
60
<strong>La</strong> Gran Depresión provocó importantes cambios <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to que<br />
se t<strong>en</strong>ía fr<strong>en</strong>te al <strong>de</strong>sempleo; esta nueva actitud se expresaba <strong>en</strong> <strong>la</strong>s políticas<br />
<strong>de</strong>l New Deal <strong>de</strong>l presi<strong>de</strong>nte estadouni<strong>de</strong>nse Franklin D. Roosv<strong>el</strong>t, qui<strong>en</strong><br />
introdujo <strong>en</strong> su país durante su gobierno <strong>la</strong> seguridad social, <strong>el</strong> seguro <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sempleo y programas <strong>de</strong> trabajo público para utilizar <strong>el</strong> exce<strong>de</strong>nte <strong>la</strong>boral.<br />
<strong>La</strong> recuperación económica producida gracias a estas medidas <strong>de</strong>mostró que<br />
<strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo, <strong>de</strong> hecho, empeoró <strong>la</strong> <strong>de</strong>presión al reducir <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda, y que<br />
<strong>el</strong> pago <strong>de</strong>l seguro <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo era una carga mucho m<strong>en</strong>or para <strong>la</strong><br />
economía que <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r adquisitivo que pa<strong>de</strong>cían <strong>los</strong> trabajadores<br />
<strong>de</strong>sempleados. <strong>La</strong> <strong>de</strong>presión también inspiró a John Maynard Keynes que<br />
escribió su obra maestra, <strong>La</strong> teoría g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l empleo, <strong>el</strong> interés y <strong>el</strong> dinero<br />
(1936), <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual establecía que una economía <strong>de</strong>primida continuará a no<br />
ser que se revitalice gracias al gasto público. De esta manera persuadió a <strong>los</strong><br />
gobiernos occi<strong>de</strong>ntales para que disminuyeran <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo mediante<br />
gran<strong>de</strong>s déficit presupuestarios.<br />
El periodo posterior a <strong>la</strong> II Guerra Mundial se caracterizó <strong>en</strong> Europa por<br />
importantes aum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo <strong>de</strong>bidos a <strong>la</strong> <strong>de</strong>strucción, durante <strong>la</strong><br />
conti<strong>en</strong>da, <strong>de</strong> muchas industrias, al regreso <strong>de</strong> <strong>los</strong> veteranos <strong>de</strong> guerra que<br />
se reintegraban a <strong>la</strong> masa <strong>la</strong>boral y a una variedad <strong>de</strong> <strong>de</strong>sajustes<br />
económicos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong>l conflicto. <strong>La</strong> ayuda estadouni<strong>de</strong>nse <strong>de</strong>l Programa<br />
<strong>de</strong> Reconstrucción Europea (o P<strong>la</strong>n Marshall) contribuyó a <strong>los</strong> esfuerzos <strong>de</strong><br />
<strong>los</strong> países <strong>de</strong> Europa occi<strong>de</strong>ntal para reconstruir sus industrias y<br />
proporcionar trabajo a sus trabajadores.<br />
<strong>La</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>los</strong> países industrializados no socialistas t<strong>en</strong>ían bajas<br />
tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>en</strong> <strong>los</strong> años cincu<strong>en</strong>ta. En <strong>los</strong> años ses<strong>en</strong>ta, cuando <strong>la</strong><br />
tasa media <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>de</strong> Estados Unidos era <strong>de</strong>l 5 o <strong>de</strong>l 6%, sólo<br />
Canadá t<strong>en</strong>ía una tasa superior (7%); Italia t<strong>en</strong>ía una tasa <strong>de</strong>l 4%, y todas <strong>la</strong>s<br />
61
<strong>de</strong>más naciones industriales <strong>de</strong> Europa occi<strong>de</strong>ntal, así como Japón, t<strong>en</strong>ían<br />
tasas <strong>en</strong> torno al 2% o inferiores 30 . Los int<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> explicar estas<br />
disparida<strong>de</strong>s se c<strong>en</strong>traron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias económicas y sociales <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />
naciones, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes: <strong>la</strong>s medidas tomadas <strong>en</strong> <strong>los</strong> países<br />
europeos para reducir <strong>el</strong> empleo temporal al repartir <strong>el</strong> trabajo a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l<br />
año, <strong>la</strong> práctica europea <strong>de</strong> <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> <strong>los</strong> jóv<strong>en</strong>es como apr<strong>en</strong>dices o<br />
con acuerdos para apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r trabajos que promovían <strong>la</strong> estabilidad <strong>la</strong>boral,<br />
restricciones legales <strong>en</strong> algunos países para <strong>de</strong>spedir a <strong>los</strong> trabajadores,<br />
programas <strong>de</strong> recic<strong>la</strong>je g<strong>en</strong>eralizados para <strong>los</strong> trabajadores <strong>de</strong>sempleados<br />
con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> actualizar sus cualificaciones y <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> trabajadores<br />
con su trabajo, tanto <strong>en</strong> Europa como <strong>en</strong> Japón. Sin embargo, esta situación<br />
se ha revertido, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> <strong>los</strong> nov<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo<br />
estadouni<strong>de</strong>nse es mucho m<strong>en</strong>or que <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>los</strong> países<br />
europeos.<br />
En <strong>los</strong> países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> Asia, África y América <strong>La</strong>tina existe un<br />
problema mucho más serio y g<strong>en</strong>eralizado, que es <strong>el</strong> <strong>de</strong>l subempleo, es<br />
<strong>de</strong>cir, g<strong>en</strong>te empleada a tiempo parcial o g<strong>en</strong>te que trabaja <strong>en</strong> empleos<br />
inefici<strong>en</strong>tes o improductivos y que por tanto recib<strong>en</strong> bajos ingresos que son<br />
insufici<strong>en</strong>tes para cubrir sus necesida<strong>de</strong>s. Gran parte <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo o <strong>de</strong>l<br />
subempleo <strong>de</strong> <strong>los</strong> países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo su<strong>el</strong>e ir acompañado <strong>de</strong> migraciones<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>los</strong> pob<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos rurales hasta <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s c<strong>en</strong>tros urbanos.<br />
En <strong>los</strong> países industrializados, con seguros <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo y otros<br />
mecanismos que aseguran <strong>los</strong> ingresos, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo no provoca tantos<br />
problemas como lo hacía antaño. No obstante, exist<strong>en</strong> signos <strong>de</strong> que <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sempleo se está convirti<strong>en</strong>do <strong>en</strong> algunos países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> un<br />
30 Enciclopedia Microsoft® Encarta® 2002. © 1993-2001 Microsoft Corporation.<br />
62
problema mucho más difícil <strong>de</strong> solucionar <strong>de</strong> lo que <strong>en</strong> un principio se<br />
p<strong>en</strong>saba, especialm<strong>en</strong>te tras <strong>la</strong> sustitución <strong>de</strong>l keynesianismo por <strong>el</strong><br />
monetarismo como credo económico predominante. Francia, España y Gran<br />
Bretaña, <strong>en</strong> concreto, se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan a <strong>la</strong> am<strong>en</strong>aza <strong>de</strong> lo que parece ser un alto<br />
<strong>de</strong>sempleo estructural irradicable, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> otros países, como Japón,<br />
parece que es posible mant<strong>en</strong>er bajas tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo durante <strong>la</strong>s<br />
recesiones mediante prácticas que muchos países calificarían <strong>de</strong> suicidas. El<br />
problema <strong>de</strong> <strong>los</strong> gobiernos mo<strong>de</strong>rnos radica <strong>en</strong> saber aprovechar <strong>los</strong><br />
b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> flexibilidad económica y <strong>de</strong> <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te productividad y al<br />
mismo tiempo reducir <strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>sempleados,<br />
disminuy<strong>en</strong>do su tiempo <strong>de</strong> <strong>de</strong>socupación, mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do sus ingresos y<br />
ayudándoles a recuperar un trabajo con cualificaciones válidas.<br />
COLOMBIA; DESEMPLEO Y DESARROLLO HUMANO SOSTENIBLE<br />
En Colombia <strong>el</strong>iminar <strong>la</strong> pobreza, crear empleos y medios <strong>de</strong> vida<br />
sost<strong>en</strong>ibles, son aspectos contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico; algunos<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> aspectos refer<strong>en</strong>tes al trabajo y al empleo establecidos <strong>en</strong> <strong>La</strong><br />
Constitución Política y <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código <strong>La</strong>boral son:<br />
Constitución Política:<br />
Art. 25. El trabajo es un Derecho y una obligación social y goza <strong>en</strong> todas sus<br />
modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> especial protección <strong>de</strong>l Estado. Toda persona ti<strong>en</strong>e<br />
Derecho a un trabajo <strong>en</strong> condiciones dignas y justas.<br />
Art. 26. Toda persona es libre <strong>de</strong> escoger profesión u oficio. <strong>La</strong> ley podrá<br />
exigir títu<strong>los</strong> <strong>de</strong> idoneidad. <strong>La</strong>s autorida<strong>de</strong>s compet<strong>en</strong>tes inspeccionarán y<br />
vigi<strong>la</strong>rán <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s profesiones. <strong>La</strong>s ocupaciones, artes y oficios que<br />
63
no exijan formación académica son <strong>de</strong> libre ejercicio, salvo aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s que<br />
implique un riesgo social.<br />
Código <strong>La</strong>boral Colombiano 31 :<br />
Art. 5 Definición <strong>de</strong> Trabajo. El trabajo que regu<strong>la</strong> este código es toda<br />
actividad humana libre, ya sea material o int<strong>el</strong>ectual perman<strong>en</strong>te o<br />
transitoria, que una persona natural ejecuta consci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te al servicio <strong>de</strong><br />
otra, y cualquiera que sea su finalidad, siempre que se efectúe <strong>en</strong> ejecución<br />
<strong>de</strong> un contrato <strong>de</strong> trabajo.<br />
De <strong>la</strong> anterior <strong>de</strong>finición se <strong>de</strong>duc<strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l trabajo protegido por<br />
<strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción colombiana, a saber: A. Actividad Humana, se <strong>de</strong>muestra<br />
con este <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>el</strong> gran concepto social y humano <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong>l trabajo<br />
ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong>l hombre <strong>de</strong>scartando e n su reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación<br />
<strong>el</strong> esfuerzo realizado por <strong>los</strong> animales y <strong>el</strong> movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s máquinas se<br />
refiere al trabajo <strong>de</strong> cualquier naturaleza - int<strong>el</strong>ectual o material, perman<strong>en</strong>te<br />
o transitoria - para que merezca <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción jurídico<br />
<strong>la</strong>boral. B. Actividad Libre: se refiere a libertad <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido jurídico, o sea,<br />
<strong>la</strong> facultad que ti<strong>en</strong>e toda persona <strong>de</strong> ejercer toda c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> oficio, siempre y<br />
cuando no este prohibida por <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to legal. Se excluye <strong>el</strong> trabajo<br />
obligatorio como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l que realizan individuos con<strong>de</strong>nados<br />
p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te y, <strong>en</strong> todo caso, <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> bajo presión o <strong>en</strong> contra <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> libre autonomía <strong>de</strong>l trabajador. Esta libertad individual se concreta bajo <strong>la</strong><br />
forma <strong>de</strong> libertada <strong>de</strong> trabajo. C. Realizado por una Persona Natural: al<br />
<strong>de</strong>finir lo que se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por contrato individual <strong>de</strong> trabajo, nuestra<br />
31 Código <strong>La</strong>boral Sustantivo <strong>de</strong>l Trabajo, compi<strong>la</strong>do por Jorge Gamboa Jiménez, Leyer.<br />
Pág. 13<br />
64
legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>fine que es toda actividad realizada por una persona natural<br />
<strong>de</strong>nominada trabajador bajo <strong>la</strong> subordinación continuada <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>eficiario <strong>de</strong>l<br />
servicio, <strong>de</strong>nominado patrono o empleador, qui<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> ser un apersona<br />
natural o jurídica. D. Al Servicio <strong>de</strong> Otra. El empleador o patrono ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />
facultad <strong>de</strong> impartir <strong>la</strong>s or<strong>de</strong>nes conduc<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor y , a<br />
su vez, <strong>el</strong> trabajador <strong>de</strong>be acatar esas or<strong>de</strong>nes <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong> subordinación.<br />
E. Cualquiera que sea su finalidad: <strong>de</strong>bemos <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r que se refiere a <strong>la</strong><br />
finalidad que no implique vio<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>los</strong> sanos principios.<br />
Los anteriores aspectos contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico<br />
Colombiano, constituy<strong>en</strong> parte <strong>de</strong>l "DEBE SER", pero <strong>la</strong> realidad indica que<br />
<strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>en</strong> Colombia es un problema grave y complejo <strong>de</strong><br />
consecu<strong>en</strong>cias sociales impre<strong>de</strong>cibles, que afectan y fr<strong>en</strong>an <strong>de</strong> manera<br />
directa <strong>el</strong> alcance <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo humano sost<strong>en</strong>ible.<br />
<strong>La</strong> situación <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong> trabajo 32 , refiere <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre crecimi<strong>en</strong>to<br />
económico y empleo. Cuando hay movimi<strong>en</strong>tos positivos <strong>en</strong> <strong>el</strong> PIB, <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sempleo registra comportami<strong>en</strong>tos contrarios. Sin embargo es bu<strong>en</strong>o<br />
resaltar y t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>en</strong> <strong>los</strong> últimos años <strong>la</strong> recuperación <strong>de</strong>l<br />
producto interno bruto – PIB - tuvo repercusiones positivas mínimas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
empleo. Contuvo <strong>el</strong> mayor crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo, pero <strong>la</strong><br />
repercusión <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> nuevos puestos <strong>de</strong> trabajo es cada vez<br />
m<strong>en</strong>or. <strong>La</strong> recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> año 1.998 y 1.999, fue <strong>de</strong><br />
3.69 puntos porc<strong>en</strong>tuales; pese a <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo aum<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> 2.5 puntos.<br />
Este ev<strong>en</strong>to hace p<strong>en</strong>sar que es bu<strong>en</strong>o t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>el</strong> logro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
metas <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to económico, no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ir <strong>en</strong> contra <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar social<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y <strong>la</strong> estabilidad política <strong>de</strong>l país. Esto se afirma porque <strong>el</strong><br />
65
crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>los</strong> últimos años, ti<strong>en</strong>e su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
procesos productivos, <strong>la</strong> innovación tecnológica, <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
gestión y administración, <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> marcha <strong>de</strong> alianzas estratégicas que<br />
fusionan empresas, <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> multinacionales o monopolios nacionales.<br />
Entre tanto <strong>la</strong> micro, pequeña y <strong>la</strong> mediana empresa que g<strong>en</strong>era más <strong>de</strong>l<br />
70% <strong>de</strong>l empleo, <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> crisis al no po<strong>de</strong>r competir e invertir.<br />
Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> párrafo anterior se anota que <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to económico provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s ganancias obt<strong>en</strong>idas por <strong>la</strong>s empresas multinacionales y algunas gran<strong>de</strong>s<br />
empresas nacionales, dando lugar a un proceso <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración<br />
económica, que ha aum<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> mortalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pequeñas y medianas<br />
empresas, urbanas y rurales.<br />
Por otra parte <strong>la</strong> reestructuración <strong>de</strong>l Estado, <strong>de</strong>struye puestos <strong>de</strong> trabajo sin<br />
opciones <strong>de</strong> sustitución o movilidad <strong>la</strong>boral. Todas estas políticas van <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l empleo, <strong>los</strong> ingresos <strong>de</strong> <strong>los</strong> trabajadores y <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda interna,<br />
pues cada vez hay m<strong>en</strong>os g<strong>en</strong>te con capacidad <strong>de</strong> consumo y qui<strong>en</strong>es <strong>la</strong><br />
pose<strong>en</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> restringirse <strong>en</strong> sus gastos.<br />
Lo anterior también significa que <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia ha aum<strong>en</strong>tado. Es<br />
<strong>de</strong>cir que cada vez hay más personas jóv<strong>en</strong>es y <strong>de</strong> <strong>la</strong> tercera edad,<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>en</strong> su manut<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción económicam<strong>en</strong>te activa,<br />
m<strong>en</strong>os empleada <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo y con oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> empleo reducidas.<br />
<strong>La</strong>s cifras <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo y su estructura dan cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong>l<br />
problema están asociadas, <strong>en</strong> mayor medida, a situaciones <strong>de</strong> tipo<br />
estructural más que a aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>de</strong> índole coyuntural 33 .<br />
32<br />
Ministerio <strong>de</strong> Protección <strong>Social</strong>, Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Empleo</strong>. Comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
mercado <strong>de</strong> trabajo.<br />
33<br />
Ministerio <strong>de</strong> Protección <strong>Social</strong>, Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Empleo</strong>, Causas <strong>de</strong>l Desempleo.<br />
66
Tales causas pue<strong>de</strong>n ser agrupadas <strong>en</strong> dos tipos: <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>acionadas con <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que ver con <strong>la</strong> oferta <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong><br />
obra.<br />
Respecto a <strong>los</strong> factores asociados a <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> trabajo, cabe seña<strong>la</strong>r<br />
que <strong>la</strong> baja <strong>el</strong>asticidad <strong>de</strong>l empleo <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> PIB y <strong>los</strong> cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
estructura productiva sectorial, constituy<strong>en</strong> <strong>los</strong> principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />
explicativos.<br />
Entre <strong>los</strong> factores asociados a <strong>la</strong> oferta, se <strong>de</strong>stacan cuatro:<br />
• En primer lugar, <strong>la</strong> movilidad 34 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> Edad <strong>de</strong> Trabajar<br />
que se incorpora a <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> trabajo por primera vez y no<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran. Estas personas se suman o agrega a <strong>los</strong> cesantes o<br />
personas que han perdido <strong>el</strong> empleo.<br />
• Un segundo factor es <strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un efici<strong>en</strong>te sistema <strong>de</strong><br />
información que ponga <strong>en</strong> contacto <strong>la</strong> oferta y <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>l<br />
mercado <strong>de</strong> trabajo, permita cruzar <strong>los</strong> perfiles ocupacionales,<br />
p<strong>la</strong>nificar <strong>la</strong> formación para <strong>el</strong> trabajo y, al tiempo, <strong>el</strong>imine <strong>la</strong>s<br />
limitaciones <strong>en</strong> <strong>los</strong> sistemas <strong>de</strong> búsqueda <strong>de</strong> empleo.<br />
• El tercer factor hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />
educacional y <strong>de</strong> formación para <strong>el</strong> trabajo, que está completam<strong>en</strong>te<br />
divorciado <strong>de</strong>l sistema productivo. Esta fal<strong>en</strong>cia se ha <strong>en</strong>quistado<br />
profundam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> país y se constituye <strong>en</strong> <strong>el</strong> problema estructural <strong>de</strong><br />
mayor <strong>en</strong>vergadura a solucionar <strong>en</strong> forma <strong>de</strong>finitiva.<br />
34 Desp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>tos que realiza <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> Edad <strong>de</strong> Trabajar (P.E.T.), <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l mercado <strong>la</strong>boral<br />
y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia presionan o no al mismo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> período <strong>de</strong> <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>cia. Cuando <strong>la</strong> P.E.T. se mueve<br />
hacia <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo es pob<strong>la</strong>ción económicam<strong>en</strong>te activa y cuando regresa es pob<strong>la</strong>ción<br />
económicam<strong>en</strong>te inactiva. (Tomado <strong>de</strong>: Nuevo Mapa <strong>La</strong>boral para Colombia).<br />
67
• Por último, <strong>la</strong>s expectativas creadas con anuncios <strong>de</strong> programas y<br />
proyectos para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo y <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> empresa que<br />
carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos para su ejecución. Estos anuncios hac<strong>en</strong> que<br />
<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> edad <strong>de</strong> trabajar reactive <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> empleo, <strong>los</strong><br />
que buscan por primera vez salgan al mercado <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción económicam<strong>en</strong>te inactiva presione 35 <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo.<br />
A continuación se realiza una resumida caracterización <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> estos<br />
factores:<br />
a. Baja E<strong>la</strong>sticidad <strong>de</strong>l <strong>Empleo</strong> con R<strong>el</strong>ación al Crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l PIB<br />
En lo refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>el</strong>asticidad <strong>de</strong>l empleo hay que r<strong>el</strong>acionar <strong>la</strong> alta<br />
s<strong>en</strong>sibilidad que muestra <strong>el</strong> empleo fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s fluctuaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía.<br />
Esto significa que <strong>en</strong> <strong>los</strong> cic<strong>los</strong> <strong>en</strong> que <strong>la</strong> economía se contrae, <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />
<strong>de</strong> reducción <strong>en</strong> <strong>el</strong> empleo se conc<strong>en</strong>traría mayoritariam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>los</strong><br />
trabajadores <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or experi<strong>en</strong>cia y calificación, grupo principalm<strong>en</strong>te<br />
compuesto por jóv<strong>en</strong>es, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> períodos <strong>de</strong> expansión <strong>la</strong><br />
t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> contratación es <strong>la</strong> opuesta. Es <strong>de</strong>cir, se contrata más a<br />
aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> mayor calificación y experi<strong>en</strong>cia, grupo compuesto<br />
principalm<strong>en</strong>te por adultos. Dicha t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia explica contun<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s<br />
altas tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo juv<strong>en</strong>il.<br />
De lo anterior es fácil <strong>de</strong>ducir que <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to económico no b<strong>en</strong>eficia por<br />
igual a adultos que a jóv<strong>en</strong>es. Estos últimos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más dificultad <strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>contrar un empleo <strong>en</strong> épocas <strong>de</strong> expansión y son <strong>los</strong> primeros <strong>en</strong> ser<br />
35 Es <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia activa <strong>en</strong> <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> empleo para <strong>en</strong>contrar un<br />
trabajo, cambiar <strong>el</strong> que se ti<strong>en</strong>e o mejorar <strong>el</strong> ingreso, y por lo tanto <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción es activa <strong>en</strong><br />
ese períod o <strong>de</strong> <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>cia. Es <strong>la</strong> transición <strong>de</strong>finitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> inactividad a <strong>la</strong> actividad.<br />
(Tomado <strong>de</strong>: Nuevo Mapa <strong>La</strong>boral para Colombia).<br />
68
<strong>de</strong>spedidos <strong>en</strong> épocas <strong>de</strong> recesión o m<strong>en</strong>or crecimi<strong>en</strong>to, ev<strong>en</strong>to que ocurre<br />
<strong>en</strong> Colombia con mayor frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong> <strong>los</strong> nov<strong>en</strong>ta.<br />
b. Cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> Estructura Productiva Sectorial<br />
Colombia ha sufrido profundas transformaciones <strong>en</strong> su estructura productiva<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> que se puso <strong>en</strong> marcha <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> apertura <strong>en</strong> 1.987 hasta <strong>la</strong><br />
fecha. Son estas transformaciones <strong>la</strong>s mismas que han g<strong>en</strong>erado notables<br />
cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura ocupacional <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
dinámica <strong>de</strong> empleo.<br />
Entre <strong>los</strong> últimos tres (3) años <strong>de</strong> <strong>los</strong> och<strong>en</strong>ta y <strong>el</strong> primer lustro <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
nov<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> economía colombiana vivió <strong>el</strong> boom <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción,<br />
alcanzando tasas <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to superiores al 40% y jalonando todos <strong>los</strong><br />
subsectores conexos a <strong>la</strong> misma. Este crecimi<strong>en</strong>to hizo que <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra<br />
<strong>de</strong> bajo perfil ocupacional 36 se ocupara "perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te", con lo que <strong>la</strong>s<br />
tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo llegaron a caer a índices inferiores al 8%. Porc<strong>en</strong>taje<br />
que algunos economistas consi<strong>de</strong>ran <strong>de</strong> pl<strong>en</strong>o empleo, para economías <strong>en</strong><br />
vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo.<br />
En <strong>el</strong> segundo lustro <strong>de</strong> <strong>los</strong> nov<strong>en</strong>ta y lo que va <strong>de</strong>l nuevo siglo, <strong>el</strong><br />
comportami<strong>en</strong>to económico y <strong>la</strong>s cifras <strong>de</strong> empleo a niv<strong>el</strong> sectorial reflejan <strong>la</strong><br />
incapacidad <strong>de</strong> <strong>los</strong> distintos sectores <strong>de</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia externa y <strong>la</strong><br />
ruptura <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>nas productivas, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector manufacturero,<br />
<strong>la</strong> industria <strong>de</strong> estancó. Se ha insistido y se insiste que <strong>en</strong> Colombia están<br />
rotos <strong>los</strong> circuitos <strong>en</strong>tre producción, industria (procesami<strong>en</strong>to y<br />
transformación), financiación, comercialización e investigación y <strong>de</strong>sarrollo 37 .<br />
36 Personas que sin un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> formación o capacitación para <strong>el</strong> trabajo que realizan, ejerc<strong>en</strong><br />
o realizan un oficio u ocupación empíricam<strong>en</strong>te.<br />
37 Ver: CEPAL. El Legado <strong>de</strong> <strong>los</strong> Años Nov<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> "Equidad, Desarrollo y<br />
Ciudadanía. Pág. 31.<br />
69
- Se une a esta situación <strong>la</strong> postración <strong>de</strong> sectores como <strong>la</strong> construcción, <strong>el</strong><br />
comercio y <strong>la</strong> agricultura. Estos dos últimos con leves recuperaciones <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />
últimos dos años.<br />
A niv<strong>el</strong> microeconómico refleja <strong>el</strong> predominio <strong>de</strong> estrategias "<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sivas" <strong>de</strong><br />
adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas al nuevo contexto - reestructuraciones<br />
organizativas, productivas y <strong>de</strong> estrategia <strong>de</strong> comercialización con baja<br />
inversión - <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> estrategias "of<strong>en</strong>sivas" - <strong>en</strong> que se combinan <strong>la</strong>s<br />
reestructuraciones anteriores con aum<strong>en</strong>tos importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión <strong>en</strong><br />
nuevos equipos y tecnologías y alianzas estratégicas <strong>de</strong> todo tipo.<br />
c. <strong>La</strong> Dinámica Propia <strong>de</strong>l Mercado <strong>de</strong> Trabajo<br />
In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong> períodos <strong>de</strong> crisis o auge económico, más allá <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
mo<strong>de</strong><strong>los</strong> o esti<strong>los</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo adoptados y sin <strong>de</strong>sconocer <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong><br />
otros factores asociados al <strong>de</strong>sempleo como son <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia o <strong>el</strong> niv<strong>el</strong><br />
educativo, se <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>r que <strong>el</strong> problema <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo obe<strong>de</strong>ce muy<br />
significativam<strong>en</strong>te al flujo o conting<strong>en</strong>te importante <strong>de</strong> personas que se<br />
incorporan al mercado <strong>la</strong>boral:<br />
• En primer lugar <strong>los</strong> grupos <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es que buscan por primera vez.<br />
Situación que ti<strong>en</strong>e inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>finitiva <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estadísticas <strong>de</strong> empleo,<br />
dado que su tasa <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to es superior a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> ocupación<br />
creada y por otra parte, dado que es mano <strong>de</strong> obra más barata<br />
<strong>de</strong>sp<strong>la</strong>za a <strong>los</strong> adultos, increm<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción cesante.<br />
• Un segundo ev<strong>en</strong>to que hay que registrar son <strong>los</strong> conting<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zada, que con estructuras –perfiles- ocupacionales<br />
distintas a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>los</strong> c<strong>en</strong>tros urbanos don<strong>de</strong> llegan, presionan <strong>de</strong><br />
inmediato <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boral.<br />
70
• Dada esta situación <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boral colombiano registra un<br />
<strong>de</strong>sequilibrio estructural complejo. Por un <strong>la</strong>do un aparato productivo<br />
reestructurado <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a parte <strong>de</strong> sus procesos <strong>de</strong> producción y<br />
administración, que exige unos perfiles ocupacionales acor<strong>de</strong>s a <strong>los</strong><br />
cambios que exige una economía globalizada, y por otro,<br />
• Una mano <strong>de</strong> obra urbanizada que oferta perfiles ocupacionales <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />
que se <strong>en</strong>tremezc<strong>la</strong>n oficios y ocupaciones <strong>de</strong>l agro con<br />
especializaciones y experticias urbanas, pasando por mano <strong>de</strong> obra<br />
con altos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> calificación – postgrado, maestrías, doctorados-<br />
pero <strong>de</strong>sempleados.<br />
• Al respecto hay que reseñar que "<strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo estructural da cu<strong>en</strong>ta<br />
<strong>de</strong>l exceso <strong>de</strong> egresados <strong>en</strong> áreas no necesarias para <strong>el</strong> mercado<br />
<strong>la</strong>boral" <strong>La</strong>s carreras acreditadas <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería, arquitectura,<br />
urbanismo y afines acaparan <strong>el</strong> 32.3%; ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud 26%;<br />
ci<strong>en</strong>cias sociales, <strong>de</strong>recho y ci<strong>en</strong>cias políticas 12% y economía,<br />
administración y contaduría 12% 38 .<br />
• Un tercer aspecto hace refer<strong>en</strong>cia a que dada <strong>la</strong> caída <strong>de</strong> <strong>los</strong> ingresos<br />
<strong>de</strong> <strong>los</strong> jefes <strong>de</strong> hogar o cabeza <strong>de</strong> familia, nuevos miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
familia sal<strong>en</strong> a buscar empleo ya sea para mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> ingreso, no<br />
abandonar <strong>los</strong> estudios o para contribuir a <strong>los</strong> gastos <strong>de</strong>l hogar.<br />
En este mismo s<strong>en</strong>tido hay que anotar que <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong>l empleo <strong>de</strong> por<br />
lo m<strong>en</strong>os un miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia, <strong>de</strong>bido a <strong>los</strong> procesos <strong>de</strong><br />
reestructuración tanto <strong>de</strong>l sector público, como <strong>de</strong>l privado, <strong>el</strong> cierre <strong>de</strong><br />
empresas y <strong>la</strong> fusión <strong>de</strong> otras, estimu<strong>la</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> empleo <strong>de</strong> más<br />
38 Ver: Marc<strong>el</strong>a Corredor Moyano. "<strong>La</strong> educación superior colombiana: <strong>el</strong> reto <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad.<br />
Revista Economía Colombiana. Edición 284. Junio <strong>de</strong> 2001. Pág. 52 y 57.<br />
71
miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> estudiantes y <strong>de</strong> madres jefes<br />
<strong>de</strong> hogar que siempre fueron inactivos.<br />
d. Limitaciones y Desinformación <strong>en</strong> <strong>los</strong> Sistemas <strong>de</strong> Búsqueda<br />
Con r<strong>el</strong>ación a <strong>la</strong> <strong>de</strong>sinformación, se seña<strong>la</strong> que son <strong>los</strong> jóv<strong>en</strong>es qui<strong>en</strong>es<br />
cu<strong>en</strong>tan con m<strong>en</strong>ores contactos institucionales y personales para ofertarse<br />
que otros grupos etáreos, optando más bi<strong>en</strong> por consultas directas con <strong>el</strong><br />
empleador o con amigos, pari<strong>en</strong>tes u otros.<br />
En <strong>los</strong> últimos años <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n a facilitar <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> empleo, se están<br />
empleando <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s que brindan <strong>los</strong> avances <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
informática a través <strong>de</strong>l uso programas computacionales, a <strong>los</strong> que se pue<strong>de</strong><br />
acce<strong>de</strong>r vía Internet. No obstante <strong>el</strong> avance que significa <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
estas bolsas <strong>el</strong>ectrónicas <strong>de</strong> trabajo, se necesita una estrategia <strong>de</strong> inserción<br />
global que permita acercar estas herrami<strong>en</strong>tas a <strong>los</strong> usuarios y hacer visible<br />
<strong>los</strong> avances tecnológicos, ya que <strong>el</strong> gran grueso <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>sconoce<br />
su exist<strong>en</strong>cia.<br />
Los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Información para <strong>el</strong> <strong>Empleo</strong> – CIE -, que captura <strong>el</strong> 10% <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
oferta, <strong>de</strong>bería implem<strong>en</strong>tar una estrategia más agresiva y <strong>de</strong> mayor<br />
cobertura no sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong> captación <strong>de</strong> <strong>la</strong> oferta, que ha mejorado<br />
ost<strong>en</strong>siblem<strong>en</strong>te, sino <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra. Ruedas <strong>de</strong><br />
información con <strong>los</strong> empresarios sería una alternativa a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta. <strong>La</strong><br />
obligatoriedad <strong>de</strong>l reporte <strong>de</strong> vacantes a <strong>los</strong> CIE, es una posibilidad que se<br />
pue<strong>de</strong> concertar con <strong>los</strong> empresarios.<br />
e. Car<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sistema Educacional<br />
Al <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> este factor como uno <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que<br />
explicaría sobre todo <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo juv<strong>en</strong>il, se seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> paradoja <strong>de</strong> que <strong>los</strong><br />
72
jóv<strong>en</strong>es, si<strong>en</strong>do más esco<strong>la</strong>rizados que sus padres, pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mayores<br />
niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo.<br />
Tal situación se produce porque <strong>la</strong> educación recibida y especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />
educación media, no está a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias que p<strong>la</strong>ntea <strong>el</strong> mundo<br />
productivo. A <strong>la</strong> heterogénea calidad <strong>de</strong>l sistema, se suma <strong>el</strong><br />
cuestionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l carácter <strong>en</strong>ciclopédico e ilustrado <strong>de</strong> <strong>la</strong> modalidad<br />
ci<strong>en</strong>tífico humanista, que solo posibilita <strong>la</strong> continuidad <strong>de</strong> estudios superiores<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad o Institutos Privados.<br />
A <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>scrita tampoco escaparía <strong>la</strong> modalidad técnico profesional, a<br />
<strong>la</strong> que acce<strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción más pobre <strong>de</strong>l país. Si bi<strong>en</strong> esta<br />
modalidad ha t<strong>en</strong>ido un notorio avance <strong>en</strong> matrícu<strong>la</strong> durante <strong>la</strong> segunda<br />
mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> década pasada, no ha g<strong>en</strong>erado difer<strong>en</strong>cias sustantivas <strong>en</strong><br />
términos <strong>de</strong> inserción <strong>la</strong>boral. <strong>La</strong> crítica fundam<strong>en</strong>tal estaría asociada a <strong>la</strong><br />
escasa flexibilidad y obsolesc<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>los</strong> conocimi<strong>en</strong>tos técnicos, que<br />
privilegia <strong>la</strong> especialización por sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s<br />
que permitirían una adaptación rápida a <strong>los</strong> cambios que exige <strong>en</strong> mundo <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> producción.<br />
En ese s<strong>en</strong>tido, se critica <strong>la</strong> escasa calidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong><br />
conocimi<strong>en</strong>tos básicos y <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> autoapr<strong>en</strong>dizaje. Unido a lo<br />
anterior, se <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> calidad y obsolesc<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura y<br />
equipami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s educativas que impart<strong>en</strong> este sistema <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>señanza.<br />
<strong>La</strong> reforma educacional, p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> que exista un<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to global <strong>de</strong>l problema <strong>de</strong>l s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza media y <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias que <strong>de</strong> allí se <strong>de</strong>rivan para su organización; sin embargo,<br />
tales modificaciones son <strong>de</strong> <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo y sus resultados verificables <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
mediano y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo. Al respecto varios estudios muestran un grado<br />
73
importante <strong>de</strong> asociación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> esco<strong>la</strong>ridad y <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>socupación.<br />
En efecto, aqu<strong>el</strong><strong>los</strong> personas con mayor esco<strong>la</strong>ridad se <strong>de</strong>moran m<strong>en</strong>os<br />
años <strong>en</strong> remontar <strong>la</strong> brecha exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> ocupación.<br />
Des<strong>de</strong> lo anterior, cabe <strong>de</strong>stacar que <strong>la</strong> educación es un factor que se<br />
traduce <strong>en</strong> una mejoría <strong>en</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>l empleo, sin embargo, <strong>el</strong><strong>la</strong> no ti<strong>en</strong>e<br />
un efecto significativo <strong>en</strong> <strong>el</strong> corto p<strong>la</strong>zo. Así, por ejemplo, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo<br />
durante <strong>el</strong> primer año <strong>de</strong> incorporación al mercado <strong>la</strong>boral es alto para todos<br />
<strong>los</strong> grupos <strong>de</strong> edad, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su niv<strong>el</strong> educativo.<br />
A partir <strong>de</strong> lo anterior es posible suponer que <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boral <strong>el</strong> factor<br />
"experi<strong>en</strong>cia" constituye un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to importante. Experi<strong>en</strong>cia, sin embargo,<br />
<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> una doble dim<strong>en</strong>sión. Por una parte, aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> a <strong>la</strong> que<br />
corri<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te se alu<strong>de</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa o <strong>los</strong> empleadores,<br />
experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> oficio, experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />
como un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to funcional al puesto <strong>de</strong> trabajo.<br />
f. Expectativas<br />
El último factor causante <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo dice r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong>s expectativas <strong>de</strong><br />
jóv<strong>en</strong>es, inactivos - amas <strong>de</strong> casa y estudiantes -, y personas <strong>de</strong> <strong>la</strong> tercera<br />
edad que ante <strong>los</strong> anuncios <strong>de</strong> múltiples programas <strong>de</strong> creación <strong>de</strong> empresa<br />
y empleo sal<strong>en</strong> a buscar trabajo y se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cabeceras<br />
municipales a <strong>los</strong> gran<strong>de</strong>s c<strong>en</strong>tros urbanos, don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran que<br />
muchos <strong>de</strong> esos proyectos aún no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> financiación; que <strong>la</strong>s personas no<br />
cumpl<strong>en</strong> con <strong>los</strong> requisitos exigidos por <strong>el</strong> programa o que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción objeto<br />
<strong>de</strong>l proyecto ya ha sido s<strong>el</strong>eccionada.<br />
Ya para terminar se pue<strong>de</strong> afirmar que <strong>la</strong> superación <strong>de</strong>l paradigma <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
simplificación por <strong>el</strong> paradigma <strong>de</strong> <strong>la</strong> complejidad y sus nuevas formas <strong>de</strong><br />
74
p<strong>en</strong>sar <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación: productividad - localidad - región, requiere <strong>la</strong> reforma <strong>de</strong><br />
nuestras m<strong>en</strong>talida<strong>de</strong>s, otros modos <strong>de</strong> construcción social <strong>de</strong> lo real, otras<br />
formas más flexibles <strong>de</strong> organizar nuestras repres<strong>en</strong>taciones m<strong>en</strong>tales,<br />
<strong>de</strong>jándo<strong>la</strong>s abiertas a sus posibilida<strong>de</strong>s fronterizas sin fronteras. Esta<br />
nueva exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l mundo, coloca a <strong>la</strong>s administraciones públicas, <strong>en</strong><br />
perspectiva <strong>de</strong> <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tes supuestos básicos:<br />
- <strong>La</strong> cooperación horizontal <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s administraciones públicas locales y<br />
<strong>la</strong>s organizaciones sociales, ci<strong>en</strong>tífico - tecnológicas <strong>de</strong>vi<strong>en</strong><strong>en</strong> territorios,<br />
territorialida<strong>de</strong>s y territorializaciones, que fortalec<strong>en</strong> <strong>la</strong> localidad - región.<br />
- <strong>La</strong> cooperación social está transformando <strong>la</strong>s administraciones públicas,<br />
<strong>la</strong> empresa, <strong>el</strong> trabajo, <strong>el</strong> empleo.<br />
- <strong>La</strong> cooperación está afectando <strong>el</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to estratégico no sólo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
instituciones sociales sino <strong>de</strong> <strong>los</strong> esc<strong>en</strong>arios productivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s localidad<br />
- región.<br />
Debe consi<strong>de</strong>rarse, a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> juicio que da <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong><br />
<strong>Social</strong>, que <strong>la</strong> actual manifestación <strong>de</strong>l s<strong>en</strong>tir <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, El Estado,<br />
<strong>de</strong>be partir <strong>de</strong> establecer que <strong>la</strong> economía <strong>de</strong>be estar al servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
personas y no <strong>de</strong>l dinero, cuando se persigue esto, se pue<strong>de</strong> evitar<br />
situaciones catastróficas como <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>nteadas por <strong>el</strong> Dr. Manfred Max – Neff,<br />
39 , sobre un dato recolectado a un estudio publicado <strong>en</strong> una edición <strong>de</strong> EL<br />
ESTADO DEL MUNDO “ En cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ultimas cuatro décadas, <strong>el</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to económico global ha sido igual o mayor que todo <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to<br />
económico acumu<strong>la</strong>do hasta 1950... <strong>de</strong>l mismo modo es <strong>en</strong> esas cuatro<br />
década, <strong>en</strong> que s comi<strong>en</strong>za a pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> tejidos sociales ...<br />
increm<strong>en</strong>to global <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza, crisis ecológicas y ambi<strong>en</strong>tales”. Agrega <strong>el</strong><br />
39 MANFRED. Max-Neff , “P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to Integrador Sobre Desarrollo <strong>Social</strong>”, Simposio Internacional<br />
“Estrategias para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>Social</strong> Siglo XXI”<br />
75
Dr Manfred Max – Neff, que <strong>de</strong>l estudio efectuado a 21 países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos<br />
don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> satisfacción <strong>de</strong> necesida<strong>de</strong>s humanas eran<br />
viables, como existían difer<strong>en</strong>tes categorías <strong>de</strong> pobreza, pero <strong>en</strong> síntesis se<br />
llegaba a una misma conclusión que se resume <strong>en</strong> lo que se <strong>de</strong>nomino <strong>la</strong><br />
Hipótesis <strong>de</strong>l Umbral, “En toda sociedad existe un periodo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to económico conv<strong>en</strong>cionalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido y medido, <strong>el</strong>eva <strong>la</strong><br />
calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas pero solo hasta un cierto punto, <strong>el</strong> punto<br />
umbral alcanzado, a partir <strong>de</strong>l cual si hay más crecimi<strong>en</strong>to económico se<br />
comi<strong>en</strong>za a <strong>de</strong>teriorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida”. Esto nos pone a reflexionar, si es<br />
realm<strong>en</strong>te hacia este punto al que <strong>de</strong>bemos llegar, o si tal vez <strong>en</strong> este<br />
mom<strong>en</strong>to po<strong>de</strong>mos apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre lo aj<strong>en</strong>o, observando cual es <strong>el</strong> punto al<br />
que <strong>de</strong>bemos llegar para satisfacer nuestras necesida<strong>de</strong>s reales para una<br />
bu<strong>en</strong>a vida. Como si esto fuese poco, se ha i<strong>de</strong>ntificado como <strong>el</strong> imparable<br />
f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> globalización va a at<strong>en</strong>tar negativam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong>s pequeñas y<br />
medianas empresas, que se constituy<strong>en</strong> <strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mayores fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
empleo <strong>en</strong> <strong>los</strong> países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, puesto que <strong>en</strong>tran a una compet<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong>sequilibrada e intempestiva a un mercado don<strong>de</strong> <strong>los</strong> ganadores serán <strong>los</strong><br />
oligopolios transnacionales, aum<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre estos y <strong>los</strong><br />
grupos mayoritarios car<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> medios para competir, <strong>en</strong> un proceso don<strong>de</strong><br />
<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> humanidad se ve sepultada por cifras aj<strong>en</strong>as al bi<strong>en</strong>estar y <strong>la</strong><br />
calidad <strong>de</strong> vida.<br />
Es por esto que tal como lo resume <strong>el</strong> Dr. Max – Neff, “En vez <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar<br />
utilida<strong>de</strong>s tratemos <strong>de</strong> minizar arrep<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos”, esto pue<strong>de</strong> lograrse a<br />
través <strong>de</strong> proyectos obt<strong>en</strong>idos por personal compet<strong>en</strong>te, que sean capaces<br />
<strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar lo que realm<strong>en</strong>te necesita <strong>la</strong> comunidad para vivir mejor, y para<br />
<strong>el</strong>lo pue<strong>de</strong> y <strong>de</strong>be utilizarse procesos <strong>de</strong> que especialm<strong>en</strong>te se apliqu<strong>en</strong> al<br />
campo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ci<strong>en</strong>cias sociales, propios <strong>de</strong> un profesional realm<strong>en</strong>te<br />
76
comprometido con <strong>la</strong> sociedad, procesos como <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>La</strong> Auto investigación 40 ,<br />
que le permit<strong>en</strong> a <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia dar un carácter realm<strong>en</strong>te humano, <strong>de</strong>bido a sus<br />
características : 1. Interés <strong>Social</strong>: don<strong>de</strong> toma r<strong>el</strong>evancia aspectos como:<br />
Encu<strong>en</strong>tros, realidad, aproximaciones sucesivas, Instrum<strong>en</strong>tación, sobre<br />
interpretación. 2. Aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Método : don<strong>de</strong> se implican aspectos como:<br />
Sujeto investigado, Objeto estudio, Investigadores, Proceso investigativo.<br />
Participación Activa.<br />
40 VILLADA OSORIO, Diego, Modulo introductorio a <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> Octava parte, ESAP.<br />
Noviembre <strong>de</strong> 1999<br />
77
6. ENFOQUE METODOLÓGICO<br />
El proceso seguido para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> este <strong>en</strong>sayo se inició con <strong>la</strong><br />
pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes temáticas necesarias para <strong>la</strong> interpretación<br />
<strong>de</strong>l problema <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo <strong>en</strong> <strong>La</strong> Dorada, permiti<strong>en</strong>do <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, como mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gestión que permitirá solucionar esta<br />
problemática, <strong>en</strong> incluso otras que afronta <strong>el</strong> municipio.<br />
Es así como se empieza <strong>el</strong> recorrido por <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, pasando por <strong>el</strong><br />
proceso que se sufrió <strong>en</strong> <strong>el</strong> País para <strong>la</strong> concepción y legalización <strong>de</strong> <strong>La</strong><br />
Democracia Participativa, atravesando por <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cultura <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Participación, reconoci<strong>en</strong>do intereses, formas <strong>de</strong> organización y hal<strong>la</strong>ndo<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> crisis <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tatividad <strong>de</strong>l Estado, una base para <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción e<br />
imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> esta Democracia Participativa. Lo cual requiere <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> un Bu<strong>en</strong> Gobierno <strong>en</strong> procura <strong>de</strong> alcanzar <strong>el</strong> Desarrollo Humano y para<br />
compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r esto, se pres<strong>en</strong>ta ampliam<strong>en</strong>te <strong>los</strong> ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Gobernabilidad, mostrando <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> interacción <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Estado, <strong>el</strong><br />
Sector Privado y <strong>la</strong> Sociedad.<br />
Para <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo, era necesario, i<strong>de</strong>ntificar sus<br />
tipos y causas; para integrarlo al or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico <strong>de</strong>l país y po<strong>de</strong>r<br />
articu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> este espacio <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada.<br />
Refiri<strong>en</strong>do <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, se hacía imprescindible <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />
y contextualización <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n Municipal <strong>de</strong> Desarrollo "<strong>Municipio</strong> Saludable por<br />
<strong>La</strong> Paz" para <strong>la</strong> vig<strong>en</strong>cia 2004 - 2007. pues <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> es <strong>el</strong> mejor<br />
<strong>en</strong>foque que pue<strong>de</strong> proporcionarse al manejo <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />
78
empleo para apoyar <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrategias y esc<strong>en</strong>arios<br />
contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> este P<strong>la</strong>n.<br />
79
7. ESTRATEGIAS DE SOLUCIÓN<br />
1. Aplicar <strong>la</strong> GERENCIA SOCIAL <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, como<br />
mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gestión que permita <strong>la</strong> superación <strong>de</strong> <strong>la</strong> problemática g<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong>l municipio, <strong>en</strong> especial <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo.<br />
2. Es necesario convocar a <strong>la</strong> comunidad para hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> sus necesida<strong>de</strong>s,<br />
p<strong>la</strong>ntear<strong>la</strong>s sin afectar sus aportes por visiones sesgadas, una comunidad<br />
que atraviese por todo <strong>el</strong> proceso que g<strong>en</strong>era finalm<strong>en</strong>te un proyecto,<br />
vera materializado <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia, y <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno, <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong> sus necesida<strong>de</strong>s y <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> ingresos. Estos aspectos contribuirán a <strong>la</strong> optimización y<br />
al mayor impacto positivo que puedan lograr <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes programas y<br />
proyectos <strong>en</strong> especial <strong>los</strong> <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración empleo .<br />
3. El Alcal<strong>de</strong> municipal <strong>de</strong>be ser <strong>el</strong> mejor prototipo <strong>de</strong> <strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>,<br />
pero no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te él sino también <strong>los</strong> miembros <strong>de</strong> su equipo <strong>de</strong><br />
gobierno pues <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>los</strong> recae <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> hacer un uso efici<strong>en</strong>te<br />
y eficaz <strong>de</strong> <strong>los</strong> recursos públicos. Estos profesionales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser capaces<br />
<strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s pot<strong>en</strong>cialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> región y <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, mediante<br />
métodos como son<strong>de</strong>os, <strong>en</strong>cuestas, autoinvestigación y observación, lo<br />
cual permitirá un <strong>en</strong>foque a<strong>de</strong>cuado dinamizando <strong>los</strong> recursos naturales<br />
y <strong>el</strong> capital humano, para <strong>el</strong>lo se requiere <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos, apoyo<br />
económico, capacitación y asesoria para llevar a un bu<strong>en</strong> termino <strong>los</strong><br />
proyectos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos.<br />
4. Aprovechar <strong>la</strong>s riquezas naturales y geográficas <strong>de</strong> <strong>la</strong> región mediante <strong>la</strong><br />
reactivación y mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s económicas como <strong>la</strong><br />
agricultura, cría <strong>de</strong> especies m<strong>en</strong>ores y <strong>la</strong> pesca, ya que exist<strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s<br />
80
ext<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> tierra inutilizadas que se podrían adjudicar a comunida<strong>de</strong>s<br />
organizadas bajo condiciones especificas <strong>de</strong> <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra, <strong>la</strong>s<br />
cuales ti<strong>en</strong>dan a <strong>la</strong> productividad y autosufici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />
b<strong>en</strong>eficiada. Se pue<strong>de</strong> aprovechar para producir productos que requiere<br />
<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y que son traídos <strong>de</strong> otras regiones pudiéndose cultivar y<br />
comercializar a mejores precios, que redun<strong>de</strong>n <strong>en</strong> <strong>el</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
canasta familiar. De forma semejante, pue<strong>de</strong> aprovecharse <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />
<strong>de</strong> pescadores para g<strong>en</strong>erar programas <strong>de</strong> piscicultura con especies<br />
nativas, que permitan <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> peces durante todo <strong>el</strong> año, y <strong>de</strong><br />
este modo <strong>el</strong> pescador mejore su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> vida.<br />
5. Convertir <strong>el</strong> <strong>Municipio</strong> <strong>en</strong> un c<strong>en</strong>tro turístico mediante proyectos li<strong>de</strong>rados<br />
por <strong>el</strong> gobierno Municipal y <strong>la</strong> comunidad directam<strong>en</strong>te interesada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
sector, para lo cual se requiere <strong>en</strong> primer lugar <strong>de</strong> capacitación <strong>en</strong> turismo<br />
para darle a <strong>los</strong> interesados <strong>la</strong>s estrategias comerciales necesarias para<br />
que este negocio prospere <strong>en</strong> una región que se presta por su riqueza<br />
natural y su estratégica localización. Por ejemplo, seria factible <strong>la</strong><br />
construcción y organización <strong>de</strong> un parque náutico a oril<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l Río <strong>La</strong><br />
Magdal<strong>en</strong>a, que muestre toda <strong>la</strong> riqueza natural y cultural, permiti<strong>en</strong>do <strong>el</strong><br />
disfrute <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>portes náuticos y esparcimi<strong>en</strong>to que proporciona un<br />
territorio a oril<strong>la</strong>s <strong>de</strong> un río, al igual que otras regiones con m<strong>en</strong>os<br />
pot<strong>en</strong>cial lo han hecho.<br />
6. A partir <strong>de</strong>l mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong>l municipio con obras<br />
tales como: <strong>el</strong> terminal <strong>de</strong> transportes, puerto Multimodal, malecón<br />
turístico, c<strong>en</strong>tro comercial y coliseo cubierto, no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te, se g<strong>en</strong>era<br />
empleo por <strong>la</strong> construcción <strong>en</strong> si, sino, que g<strong>en</strong>eraran gran numero <strong>de</strong><br />
empleos por que requerirán <strong>de</strong> personal calificado para su<br />
81
funcionami<strong>en</strong>to, y harán atractivo al <strong>Municipio</strong> fr<strong>en</strong>te a inversionistas y a<br />
<strong>los</strong> turistas.<br />
7. Propiciar <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación ciudadana <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />
difer<strong>en</strong>tes esc<strong>en</strong>arios <strong>de</strong>l ámbito municipal, lo cual se pue<strong>de</strong> dinamizar<br />
mediante <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> grupos organizados como <strong>la</strong>s juntas <strong>de</strong> acción<br />
comunal <strong>en</strong> <strong>los</strong> sectores hacia <strong>los</strong> cuales se dirijan <strong>los</strong> proyectos <strong>de</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo.<br />
8. Desarrol<strong>la</strong>r un proceso <strong>de</strong> socialización <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Desarrollo municipal,<br />
<strong>en</strong> procura <strong>de</strong> que <strong>la</strong> comunidad lo conozca y se apropie <strong>de</strong> su ejecución,<br />
seguimi<strong>en</strong>to y evaluación. Mediante <strong>la</strong> convocatoria <strong>de</strong> grupos<br />
repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes sectores sociales <strong>de</strong>l municipio que<br />
<strong>de</strong>se<strong>en</strong> comprometerse con <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> región para concretar <strong>el</strong><br />
proyecto <strong>de</strong>l PDM mediante cons<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>los</strong> lineami<strong>en</strong>tos que serán<br />
supervisados <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo por un grupo s<strong>el</strong>eccionado <strong>de</strong> <strong>los</strong> asist<strong>en</strong>tes.<br />
9. Buscar <strong>la</strong> participación y concurr<strong>en</strong>cia activa <strong>de</strong>l sector privado y <strong>la</strong><br />
sociedad civil <strong>en</strong> procura <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo y <strong>el</strong> alcance <strong>de</strong>l<br />
<strong>de</strong>sarrollo Humano, aplicando <strong>la</strong> política nacional <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivar a <strong>la</strong>s<br />
empresas que g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados numero <strong>de</strong> empleos, para personas<br />
capacitadas para lo que se requiere.<br />
10. Buscar <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>el</strong><br />
Profesional <strong>Social</strong>, <strong>en</strong> este espacio <strong>los</strong> especialistas <strong>en</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong><br />
podrán aportar su conocimi<strong>en</strong>to y formación profesiona l para <strong>la</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio.<br />
82
11. Propiciar <strong>el</strong> control social y <strong>la</strong> veeduría ciudadana a <strong>los</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />
procesos públicos municipales, poni<strong>en</strong>do como requisito para <strong>el</strong> inicio <strong>de</strong><br />
cualquier obra <strong>la</strong> conformación previa <strong>de</strong> una veeduría ciudadana con<br />
personas <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad que puedan ser objetivas <strong>en</strong> <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l proyecto, con <strong>la</strong> cual se <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> reuniones periódicas<br />
para informar acerca <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>los</strong> trabajos garantizando <strong>la</strong><br />
correcta y óptima ejecución <strong>de</strong> lo p<strong>la</strong>neado.<br />
12. Organizar una bolsa <strong>de</strong> empleo que sirva <strong>de</strong> guía tanto para empleadores<br />
como para trabajadores, a <strong>la</strong> cual puedan acudir perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />
comunidad para conseguir <strong>en</strong> forma efici<strong>en</strong>te información sobre <strong>la</strong> oferta y<br />
<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> empleos. Esta bolsa <strong>de</strong> empleo <strong>de</strong>be ser manejada por<br />
personal transpar<strong>en</strong>te que garantice <strong>la</strong> igualdad <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s con<br />
base <strong>en</strong> <strong>el</strong> perfil ocupacional <strong>de</strong>l individuo, y que esté constantem<strong>en</strong>te<br />
actualizando <strong>la</strong> información <strong>de</strong> tal forma que <strong>la</strong> base <strong>de</strong> datos sea siempre<br />
fi<strong>de</strong>digna.<br />
13. Diseñar e implem<strong>en</strong>tar índices que realm<strong>en</strong>te sean repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong>l<br />
mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> una comunidad, por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong><br />
cifras que nunca podrán realizar aportes reales a <strong>la</strong>s personas.<br />
14. Organizar, preparar e invertir <strong>en</strong> <strong>los</strong> actores <strong>de</strong> nuestra economía, <strong>en</strong><br />
especial <strong>la</strong>s PYMES, para al reto <strong>de</strong> <strong>la</strong> globalización, para disminuir <strong>la</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>cias que se pres<strong>en</strong>taran <strong>en</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> cual se verán<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tados.<br />
83
8. CONCLUSIONES<br />
Reconocida <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil para una<br />
mayor <strong>de</strong>mocratización y efectividad <strong>de</strong>l Estado es necesario aceptar que<br />
<strong>la</strong>s practicas políticas tradicionales y <strong>los</strong> mecanismos <strong>de</strong> exclusión,<br />
produjeron una cultura política y ciudadana con actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> falta <strong>de</strong><br />
compromiso y <strong>de</strong>sconfianza <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción hacia <strong>el</strong> sistema político<br />
administrativo. Por lo tanto, es responsabilidad <strong>de</strong> todos y todas cambiar<br />
esta cultura, propiciando procesos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje que acreci<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
capacidad y <strong>la</strong> resili<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad civil y reviertan <strong>en</strong> un bu<strong>en</strong><br />
gobierno, que a su vez g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> efectos positivos a <strong>la</strong> misma sociedad, es<br />
<strong>de</strong>cir, <strong>en</strong> un circulo virtuoso, b<strong>en</strong>éfico para todos y todas. En este s<strong>en</strong>tido<br />
<strong>los</strong> Especialistas <strong>en</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> juegan un pap<strong>el</strong> prepon<strong>de</strong>rante,<br />
<strong>de</strong>bido al perfil profesional adquirido, están <strong>en</strong> capacidad y porque no<br />
<strong>de</strong>cirlo <strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> aportar <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> asesoría, reflexión,<br />
discusión y análisis a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes organizaciones sociales exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />
su ámbito local.<br />
Los pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong>l <strong>Municipio</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>de</strong>saprovechados, lo cual es<br />
<strong>la</strong> principal causa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pocas posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> empleo para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción,<br />
g<strong>en</strong>erando <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>en</strong> todas sus manifestaciones, cuando<br />
podríamos t<strong>en</strong>er campos sufici<strong>en</strong>tes para reducir <strong>los</strong> índices <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sempleo <strong>de</strong> nuestra pob<strong>la</strong>ción.<br />
<strong>La</strong> falta <strong>de</strong> capacitación técnica para g<strong>en</strong>erar personas compet<strong>en</strong>tes y<br />
competitivas <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción g<strong>en</strong>era una indifer<strong>en</strong>cia y resignación fr<strong>en</strong>te<br />
a <strong>la</strong> propia situación económica ya que por si mismos no logran<br />
vislumbrar ningún tipo <strong>de</strong> solución para salir <strong>de</strong> <strong>la</strong> miseria; por eso es<br />
necesario inc<strong>en</strong>tivar emocional y económicam<strong>en</strong>te, especialm<strong>en</strong>te a <strong>los</strong><br />
84
sectores marginales, para fortalecer su espíritu <strong>de</strong> superación<br />
haciéndo<strong>los</strong> participes <strong>de</strong> proyectos <strong>en</strong> <strong>los</strong> cuales se empiece a<br />
aprovechar efectivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> riqueza <strong>de</strong>saprovechadas.<br />
Pudimos analizar que <strong>La</strong> Dorada pue<strong>de</strong> llegar a ser, bi<strong>en</strong> administrada, un<br />
emporio turístico que traería empleo y por lo tanto bi<strong>en</strong>estar y una mejor<br />
calidad <strong>de</strong> vida para <strong>la</strong> comunidad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />
El sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, es un medio temporal <strong>de</strong> empleo mi<strong>en</strong>tras se<br />
construy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras, pero, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser una forma inmediata <strong>de</strong><br />
at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> problema <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo, <strong>la</strong> infraestructura <strong>en</strong> si ya terminada<br />
requerirá <strong>de</strong> personal perman<strong>en</strong>te para su funcionami<strong>en</strong>to y<br />
sost<strong>en</strong>ibilidad.<br />
Po<strong>de</strong>mos afirmar que <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong>, bi<strong>en</strong> utilizado podría aliviar <strong>en</strong><br />
gran medida <strong>el</strong> problema social <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempleo, puesto <strong>la</strong> región es rica <strong>en</strong><br />
terr<strong>en</strong>os <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad utilizados exclusivam<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> gana<strong>de</strong>ría, o<br />
simplem<strong>en</strong>te inutilizados, situación g<strong>en</strong>erada por una m<strong>en</strong>talidad<br />
capitalista que solo ve r<strong>en</strong>tabilidad <strong>en</strong> una so<strong>la</strong> actividad como <strong>la</strong><br />
gana<strong>de</strong>ría, lo cual es <strong>el</strong> reflejo <strong>de</strong> una inconci<strong>en</strong>cia social que conduce al<br />
lucro individual. Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista social es mas r<strong>en</strong>table una<br />
pequeña tierra bi<strong>en</strong> distribuida <strong>en</strong> un grupo <strong>de</strong> personas, que una gran<br />
tierra <strong>en</strong> una so<strong>la</strong> persona.<br />
<strong>La</strong> experi<strong>en</strong>cia profesional <strong>en</strong> <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> <strong>los</strong> programas <strong>de</strong> empleo, <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> Administración Municipal <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, ha <strong>de</strong>mostrado que se pue<strong>de</strong><br />
conseguir <strong>la</strong> respuesta positiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, no por mayores<br />
capacida<strong>de</strong>s técnicas <strong>de</strong>l profesional, sino, por <strong>la</strong> visión social que <strong>el</strong><br />
profese, permiti<strong>en</strong>do ubicar <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong>l ser humano, como principal<br />
85
meta <strong>en</strong> <strong>los</strong> proyectos, consigui<strong>en</strong>do irremediablem<strong>en</strong>te una mejor<br />
respuesta que brinda mayores resultados físicos fr<strong>en</strong>te a otros colegas<br />
que con <strong>los</strong> mismos recursos, pero otra visión, han conseguido bajos<br />
resultados. Consi<strong>de</strong>ro que a <strong>la</strong> comunidad hay que hacerle s<strong>en</strong>tir que <strong>el</strong><br />
proyecto es suyo, es <strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> también se va a servir <strong>de</strong> esta. Es<br />
necesario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia que se empieza a cultivar<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to mismo <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual es escuchado y tomado <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />
como miembro activo <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad a <strong>la</strong> cual pert<strong>en</strong>ece, pero no<br />
simplem<strong>en</strong>te como <strong>el</strong> trabajador que día a día se quema trabajando <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>terminada obra, sino como propon<strong>en</strong>te y gestor activo <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma<br />
antes <strong>de</strong> su ejecución material, pues <strong>los</strong> miembros <strong>de</strong> una comunidad<br />
con su participación activa pue<strong>de</strong>n hacer que un proyecto tome una<br />
dim<strong>en</strong>sión verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te social, para que realm<strong>en</strong>te alcance a ser una<br />
propuesta construida técnicam<strong>en</strong>te, que explique todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
por realizar, que suministre <strong>los</strong> servicios básicos vitales y <strong>la</strong> manera más<br />
práctica y económica <strong>de</strong> lograrlo, creando así condiciones favorables para<br />
<strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar colectivo. <strong>La</strong> manera más honesta y efectiva para que un<br />
proyecto t<strong>en</strong>ga éxito es que <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad surja <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a inicial, pues, es<br />
esta <strong>la</strong> que conoce realm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> realidad y conflictos <strong>de</strong> su <strong>en</strong>torno.<br />
<strong>La</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> Empresarial es <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia que consi<strong>de</strong>ra <strong>la</strong><br />
<strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> como un estilo <strong>de</strong> dirección y coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa<br />
como organización, ya que parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>talidad empresaria, que se ha<br />
constituido <strong>en</strong> un movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> empresarios y universitarios <strong>en</strong> Colombia<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s ultimas tres décadas y adopta <strong>el</strong> marco legal y político impuesto<br />
por <strong>la</strong> Constitución <strong>de</strong> 1991, según <strong>la</strong> cual, <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong>l<br />
empresario ya no es con <strong>la</strong> organización, sino con <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno, pues <strong>la</strong><br />
empresa <strong>de</strong>be g<strong>en</strong>erar <strong>de</strong>sarrollo no solo económico, sino también social.<br />
El campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción es una forma efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar empleo a<br />
86
corto p<strong>la</strong>zo, sin embargo, <strong>la</strong> utilidad que este campo <strong>de</strong>be buscar <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
sector público, <strong>de</strong>be trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre <strong>el</strong> concepto privado, incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong><br />
bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, no solo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>los</strong><br />
empleos g<strong>en</strong>erados y <strong>el</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> su <strong>en</strong>torno, sino<br />
también <strong>de</strong> <strong>la</strong> estabilidad socioeconómica y psicológica. No se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
retroce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>bida evolución que ha experim<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> administración<br />
pública gracias a <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong>l concepto <strong>de</strong> competitividad, que esta<br />
consigui<strong>en</strong>do mant<strong>en</strong>er<strong>la</strong> a <strong>la</strong> vanguardia <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo productivo, lo que<br />
se dice es que al observar como varias empresas privadas han logrado<br />
sobresalir a base <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia dada al manejo humano por <strong>en</strong>cima<br />
<strong>de</strong>l manejo físico, se hace evi<strong>de</strong>nte que una empresa erigida y sost<strong>en</strong>ida<br />
por <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> comunidad, <strong>de</strong>be ser <strong>la</strong> primera <strong>en</strong> recurrir a este<br />
sistema para obt<strong>en</strong>er resultados social y económicam<strong>en</strong>te óptimos que<br />
vayan acor<strong>de</strong> con <strong>la</strong> es<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>be ser una administración<br />
pública.<br />
El <strong>Municipio</strong> <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, no requiere tanto <strong>de</strong> una mayor inversión<br />
económica, como sí <strong>de</strong> un mejor manejo ger<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>los</strong> proyectos<br />
sociales, que consiga superar <strong>la</strong>s expectativas <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad y para<br />
esto <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> es <strong>el</strong> nuevo mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gestión que lo pue<strong>de</strong><br />
permitir. Convoquemos a <strong>la</strong> comunidad a hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> sus necesida<strong>de</strong>s y<br />
redactemo<strong>la</strong>s, sin afectar sus aportes por visiones sesgadas,<br />
solicitémosles que formul<strong>en</strong> lo que realm<strong>en</strong>te necesit<strong>en</strong> e invitémos<strong>los</strong> a<br />
que nos acompañ<strong>en</strong> a pres<strong>en</strong>tar <strong>los</strong> proyectos y ejecutar<strong>los</strong> una vez estén<br />
aprobados. Tal como lo recomi<strong>en</strong>da <strong>los</strong> resultados obt<strong>en</strong>idos mediante<br />
<strong>los</strong> proyectos sociales participativos. <strong>La</strong> Dra. Julia Reyna <strong>de</strong> Zuluaga <strong>en</strong><br />
su libro “<strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> Nuevo paradigma <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación Profesional”<br />
p<strong>la</strong>ntea acertadam<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> <strong>en</strong> América <strong>La</strong>tina se<br />
asocia con <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> políticas sociales, posicionando<strong>la</strong> como una<br />
87
condición necesaria para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual<br />
esta inmerso <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> empleo, sin embargo, <strong>de</strong>bemos ser<br />
consci<strong>en</strong>tes que <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> magnitud que ha tomado estos f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os,<br />
es imposible pret<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong>jar <strong>la</strong> solución <strong>de</strong> estos solo <strong>en</strong> manos <strong>de</strong>l<br />
Estado 41 .<br />
41 J. Reyna “El país requiere una sociedad civil y un estado activo, organizados mediante<br />
nuevas r<strong>el</strong>aciones y con un s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia garante <strong>de</strong> un futuro visualizado hoy<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayor incertidumbre mundial” U. Antioquía, <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> Nuevo Paradigma<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> formación Profesional, Me<strong>de</strong>llín, Colombia 1997.<br />
88
BIBLIOGRAFÍA<br />
ALVIS, Pinzón William, El Refer<strong>en</strong>do una Expresión <strong>de</strong> Soberanía Popu<strong>la</strong>r,<br />
Bogotá: ministerio <strong>de</strong>l interior, 1997 32 p.<br />
CONSTITUCIÓN POLÍTICA DE COLOMBIA, Bogotá: Imprean<strong>de</strong>s S.A., 1991,<br />
197p.<br />
CHIAVENATO, Idalberto, Introducción a <strong>la</strong> Teoría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Administración, Mcgraw-hill Interamericana S.A., 1998.<br />
GONZÁLEZ, Fernán, y otras, Cabildo Abierto Hacía <strong>la</strong> Recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Política <strong>en</strong> <strong>el</strong> Niv<strong>el</strong> Local, Bogotá: Ministerio <strong>de</strong>l Interior, 1997, 36 p.<br />
GONZÁLEZ, Fernán, y otros, Participación Ciudadana y Recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Política, Bogotá: Ministerio <strong>de</strong>l Interior, 1997, 53 p.<br />
HARO, Tegl<strong>en</strong> Eduardo, Diccionario Político; Barc<strong>el</strong>ona: Editorial P<strong>la</strong>neta<br />
1996, 422 p.<br />
SÁNCHEZ, Car<strong>los</strong> Ari<strong>el</strong>, Participación Ciudadana y Comunitaria, Bogotá:<br />
Nuevas Ediciones Ltda., 2000, 403 p.<br />
VARGAS, V<strong>el</strong>ásquez Alejo, Participación <strong>Social</strong> y Democracia “<strong>el</strong> Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Personería”, Bogotá: Editorial Pres<strong>en</strong>cia, 1994, 102 p.<br />
Kliksberg, Bernardo, (2000), Diez fa<strong>la</strong>cias sobre <strong>los</strong> problemas sociales <strong>de</strong><br />
América <strong>La</strong>tina, Instituto Interamericano para <strong>el</strong> Desarrollo <strong>Social</strong>,<br />
Washington.<br />
89
Sá<strong>en</strong>z Rovner, Eduardo, Mo<strong>de</strong>rnización Económica Vs Mo<strong>de</strong>rnización <strong>Social</strong>,<br />
ISMAC, Universidad Nacional <strong>de</strong> Colombia, CINEP, Colombia.<br />
Reyna <strong>de</strong> Zuluaga, Julia, (1997), <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>: Nuevo Paradigma <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Formación Profesional, Universidad <strong>de</strong> Antioquía, Me<strong>de</strong>llín, Colombia.<br />
Sarmi<strong>en</strong>to Anzo<strong>la</strong>, Libardo, (1999), Exclusión, Conflicto y Desarrollo Societal,<br />
Ediciones Des<strong>de</strong> Abajo, Bogotá, Colombia.<br />
Eraso D, Armando, (2000), Modulo Formu<strong>la</strong>ción y <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>de</strong> <strong>Proyectos</strong><br />
<strong>Social</strong>es, ESAP, Santafè <strong>de</strong> Bogotá.<br />
León Mén<strong>de</strong>z, Adalberto, (2000), Modulo Seminario Trabajo <strong>de</strong> Grado,<br />
ESAP, Santafé <strong>de</strong> Bogotá, Colombia.<br />
Vil<strong>la</strong>, María Eug<strong>en</strong>ia, (2000), Modulo <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> Desarrollo Humano, ESAP,<br />
Santafé <strong>de</strong> Bogotá, Colombia.<br />
Lerma González, Héctor, (1999), Metodología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Investigación: Propuesta<br />
Anteproyecto y Proyecto, Universidad Tecnológica <strong>de</strong> Pereira, Pereira,<br />
Colombia.<br />
Alcaldía Municipal <strong>de</strong> <strong>La</strong> Dorada, (2000-2003), P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to<br />
Territorial.<br />
Hacia una <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong> efici<strong>en</strong>te: Algunas cuestiones c<strong>la</strong>ves <strong>en</strong> : Políticas<br />
Públicas y Gestión <strong>Social</strong>: Una mirada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ger<strong>en</strong>cia</strong> <strong>Social</strong>, Alcaldía <strong>de</strong><br />
Me<strong>de</strong>llín, 1997.<br />
90
Jorge Gamboa Jiménez, compi<strong>la</strong>ción Código <strong>La</strong>boral sustantivo <strong>de</strong>l Trabajo,<br />
Leyer.<br />
Ministerio <strong>de</strong> Protección <strong>Social</strong>, Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Empleo</strong>, Situación <strong>de</strong>l<br />
Mercado <strong>de</strong>l Trabajo..<br />
Ministerio <strong>de</strong> Protección <strong>Social</strong>, Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Empleo</strong>, Causas <strong>de</strong>l<br />
Desempleo.<br />
91