la atención psiquiátrica en méxico hacia el siglo - Centro de ...
la atención psiquiátrica en méxico hacia el siglo - Centro de ...
la atención psiquiátrica en méxico hacia el siglo - Centro de ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
CUADRO 4<br />
Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> trastornos m<strong>en</strong>tales <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción adulta<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas urbanas <strong>de</strong> México<br />
Trastorno Hombres Mujeres Total<br />
Depresión con retardo m<strong>en</strong>tal 0.5 1.1 0.9<br />
Depresión neurótica 1.6 5.0 3.7<br />
Depresión psicótica 0.8 0.6 0.7<br />
Epilepsia 3.43.9 3.7<br />
Manía 0.3 0.2 0.2<br />
Probable <strong>de</strong>presión psicótica 1.5 3.0 2.5<br />
Probable esquizofr<strong>en</strong>ia 1.2 0.9 1.0<br />
Psicosis inespecífica 0.7 0.6 0.6<br />
Probable psicosis 3.2 2.6 2.8<br />
Probables trastornos limítrofes 1.6 0.8 1.1<br />
Trastorno <strong>de</strong> ansiedad 0.3 1.6 1.1<br />
Trastorno bipo<strong>la</strong>r 0.7 0.6 0.6<br />
Trastorno obsesivo 1.6 3.0 2.5<br />
Fu<strong>en</strong>te: Caraveo y cols. 1994 (10)<br />
Nacional <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Neurológicas y<br />
Psiquiátricas” <strong>en</strong> los servicios médicos, e informó<br />
<strong>de</strong> una preval<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> 4.43% <strong>de</strong> trastornos<br />
<strong>de</strong> esta índole <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción estudiada (28). Dos<br />
<strong>en</strong>cuestas posteriores (1964, 1968): <strong>la</strong> primera <strong>en</strong><br />
burócratas y <strong>la</strong> segunda <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong> sector<br />
militar <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> México, propusieron<br />
preval<strong>en</strong>cias notablem<strong>en</strong>te mayores ⎯<strong>de</strong> 33 y 23%<br />
respectivam<strong>en</strong>te (5). Durante <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
primera Encuesta Nacional <strong>de</strong> Adicciones (1988) se<br />
llevó a cabo <strong>la</strong> Encuesta Nacional <strong>de</strong> Salud M<strong>en</strong>tal<br />
<strong>en</strong> una submuestra probabilística compuesta por 2<br />
025 adultos <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 12 y 65 años <strong>de</strong> edad, que respondieron<br />
a un cuestionario estandarizado que exploraba<br />
importantes áreas <strong>de</strong> psicopatología (6). Algunos<br />
<strong>de</strong> sus resultados (cuadro 4) <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong><br />
magnitud e importancia <strong>de</strong> los problemas<br />
psicóticos, <strong>la</strong> epilepsia, <strong>la</strong> <strong>de</strong>presión y los trastornos<br />
obsesivos.<br />
En <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas <strong>en</strong> hogares <strong>de</strong> 1994, <strong>de</strong> Caraveo y<br />
Medina Mora (7), se reportó una preval<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong> trastornos psiquiátricos <strong>de</strong> 36%, y <strong>de</strong> este porc<strong>en</strong>taje,<br />
26% sólo t<strong>en</strong>ía un trastorno, y 10% dos o más<br />
trastornos. Las sigui<strong>en</strong>tes tasas para cada 100 habitantes<br />
adultos fueron: agorafobia, 2.6; fobia social, 2.6;<br />
fobias específicas, 4.7; pánico, 1.9; ansiedad g<strong>en</strong>eralizada,<br />
3.2; trastorno obsesivo compulsivo, 1.3; manía,<br />
1.2; <strong>de</strong>presión, 8.0 y distimia 4.3.<br />
Estos autores propon<strong>en</strong> que <strong>la</strong> preval<strong>en</strong>cia global <strong>de</strong><br />
los trastornos m<strong>en</strong>tales <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción mexicana es<br />
<strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 25%, y que predominan los trastornos<br />
<strong>de</strong>presivos, <strong>la</strong> ansiedad y <strong>la</strong> adicción al alcohol.<br />
Los diagnósticos más frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>contrados <strong>en</strong> una<br />
<strong>en</strong>cuesta nacional <strong>de</strong> paci<strong>en</strong>tes psiquiátricos hospitalizados<br />
(60% hombres y 40% mujeres) (5), fueron:<br />
• Esquizofr<strong>en</strong>ia 32%<br />
• Retardo m<strong>en</strong>tal 32%<br />
66<br />
• Psicosis orgánica crónica 28%<br />
• Epilepsia 12%<br />
• Dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s drogas 7%<br />
• Dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> alcohol 6%<br />
• Dem<strong>en</strong>cias 4%<br />
En 59% <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra se catalogó <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad<br />
como crónica, y 40% <strong>de</strong> los <strong>en</strong>fermos <strong>de</strong>bían permanecer<br />
internados por <strong>la</strong>rgo tiempo.<br />
En los servicios <strong>de</strong> <strong>la</strong> consulta médica g<strong>en</strong>eral y especializada<br />
se cu<strong>en</strong>ta con informes sobre <strong>la</strong> morbilidad<br />
m<strong>en</strong>tal. En una muestra <strong>de</strong> <strong>la</strong> consulta externa <strong>de</strong> 11<br />
hospitales psiquiátricos, Gutiérrez y Tovar (1984) <strong>en</strong>contraron<br />
que <strong>en</strong>tre 1973 y 1978 los diagnósticos más<br />
frecu<strong>en</strong>tes fueron <strong>la</strong> epilepsia (17.4% hombres, 19.4%<br />
mujeres), <strong>la</strong> esquizofr<strong>en</strong>ia (15.4% hombres, 15.2%<br />
mujeres), <strong>la</strong> neurosis (14.8% hombres, 28% mujeres) y<br />
<strong>el</strong> retardo m<strong>en</strong>tal (12.7% hombres, 10.9% mujeres) (15).<br />
En 1986 Gutiérrez y Bari<strong>la</strong>r publicaron cifras<br />
ilustrativas <strong>de</strong> los principales trastornos m<strong>en</strong>tales at<strong>en</strong>didos<br />
<strong>en</strong> unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> primer niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
ciudad <strong>de</strong> México, <strong>en</strong> <strong>el</strong> año <strong>de</strong> 1981 (13). Indicaron<br />
que los trastornos más frecu<strong>en</strong>tes habían sido los <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
conducta infantil (24% hombres, 13.5% mujeres), los<br />
transitorios <strong>de</strong> adaptación (14% hombres, 12% mujeres),<br />
y <strong>el</strong> retardo m<strong>en</strong>tal (8.5% <strong>en</strong> ambos géneros).<br />
Esta muestra incluyó un alto porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> paci<strong>en</strong>tes<br />
(18% <strong>de</strong> hombres y 13% <strong>de</strong> mujeres) con “síntomas<br />
especiales no c<strong>la</strong>sificables”, que incluyeron trastornos<br />
específicos d<strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje. Padil<strong>la</strong> y P<strong>el</strong>áez<br />
(1985) estimaron <strong>en</strong> 43% <strong>la</strong> preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trastornos<br />
psiquiátricos <strong>en</strong> los paci<strong>en</strong>tes que acudían a una unidad<br />
<strong>de</strong> medicina familiar d<strong>el</strong> Instituto Mexicano d<strong>el</strong><br />
Seguro Social, <strong>de</strong> los cuales, 19% era <strong>de</strong> neurosis, 10%<br />
<strong>de</strong> reacciones <strong>de</strong> adaptación y 4.6% <strong>de</strong> trastornos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
personalidad (23).<br />
LA ATENCIÓN PRIMARIA EN LA SALUD MENTAL<br />
El compromiso <strong>de</strong> Alma-Ata, <strong>en</strong> 1978, <strong>de</strong> que hubiera<br />
salud para todos <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2000, se basaba <strong>en</strong> <strong>el</strong> impulso<br />
que se le daría <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes años a <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />
primaria a <strong>la</strong> salud. La influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esta propuesta<br />
sobre <strong>la</strong>s políticas sanitarias <strong>de</strong> los países que hicieron<br />
este compromiso fue <strong>de</strong>finitiva. De acuerdo con <strong>la</strong><br />
OMS, <strong>la</strong> salud m<strong>en</strong>tal se incluyó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
lista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción primaria (1).<br />
El énfasis <strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción especializada para los problemas<br />
<strong>de</strong> salud m<strong>en</strong>tal, y <strong>la</strong> poca importancia que tradicionalm<strong>en</strong>te<br />
se concedió a <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción primaria,<br />
ya se han com<strong>en</strong>tado reiteradam<strong>en</strong>te, por lo que<br />
Guerra <strong>de</strong> Macedo, Levav y Restrepo (1994),<br />
indican que “<strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> ofrecer servicios <strong>de</strong> salud<br />
Salud M<strong>en</strong>tal, Vol. 24, No. 6, diciembre 2001