eritropoyetina en la - Sociedad Argentina de NefrologÃa
eritropoyetina en la - Sociedad Argentina de NefrologÃa
eritropoyetina en la - Sociedad Argentina de NefrologÃa
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ERITROPOYETINA EN LA<br />
ANEMIA Dra. Mónica E. Lombardo<br />
Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Eritropoyetina<br />
El concepto <strong>de</strong> que <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> glóbulos rojos está influ<strong>en</strong>ciada<br />
por un factor humoral, <strong>la</strong> <strong>eritropoyetina</strong>, fue rechazado por<br />
muchos ci<strong>en</strong>tíficos y médicos famosos. A pesar <strong>de</strong> este pesimismo, <strong>la</strong><br />
continua perseverancia para <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> hematopoyesis, llevó al ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to<br />
y <strong>la</strong> clonación molecu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>eritropoyetina</strong> (EPO).<br />
Así, resulta interesante conocer algunos hitos <strong>en</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
EPO 1 :<br />
.1863 I D<strong>en</strong>nis Jourdanet <strong>en</strong>contró que <strong>la</strong> sangre <strong>de</strong> los habitantes<br />
<strong>de</strong> México o <strong>en</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s alturas, era más viscosa, y también<br />
<strong>en</strong>contró que los paci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s alturas t<strong>en</strong>ían los mismos<br />
síntomas que los paci<strong>en</strong>tes con pérdida <strong>de</strong> sangre.<br />
.1875 l Paul Bert investigó <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> oxig<strong>en</strong>ación y <strong>la</strong>s<br />
gran<strong>de</strong>s alturas. Organizó un viaje <strong>en</strong> globo hidrog<strong>en</strong>ado para elevarse<br />
a 26.000 pies <strong>de</strong> altura, una altura a <strong>la</strong> que nunca se había llegado<br />
e insistió <strong>en</strong> proveer bolsas con oxíg<strong>en</strong>o para los pasajeros. La<br />
altura se alcanzó pero 2 <strong>de</strong> los 3 pasajeros murieron; <strong>la</strong>s bolsas nunca<br />
fueron usadas. Tres años <strong>de</strong>spués Bert <strong>de</strong>mostró que <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />
oxíg<strong>en</strong>o era <strong>la</strong> causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> altura.<br />
.1890 l Viault <strong>de</strong>mostró a partir <strong>de</strong> un viaje <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Lima a Morococha<br />
(15.000 pies <strong>de</strong> altura), que se increm<strong>en</strong>taba el número <strong>de</strong> glóbulos<br />
rojos <strong>de</strong> 5 a 8 millones por mm 3 , <strong>de</strong>mostrando que <strong>la</strong> exposición a una<br />
gran altitud <strong>de</strong>terminaba una policitemia adaptativa.<br />
.1891 l Muntz confirmó el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> policitemia adaptativa.<br />
En 1883, Muntz había liberado conejos <strong>en</strong> una montaña <strong>de</strong> Francia<br />
(Pic du Midi), p<strong>la</strong>neando contro<strong>la</strong>r posteriorm<strong>en</strong>te el recu<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus<br />
glóbulos rojos. Evid<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te él olvidó los animales por un tiempo;<br />
pero al escuchar los <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Viault, recapturó a algunos<br />
<strong>de</strong> ellos. Los conejos habían aum<strong>en</strong>tado consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te el<br />
recu<strong>en</strong>to <strong>de</strong> glóbulos comparado con los animales que se <strong>en</strong>contraban<br />
a nivel <strong>de</strong>l mal.<br />
.1893 l Freidrich Meischer <strong>de</strong>scubrió que <strong>la</strong> hipoxia era <strong>la</strong> que<br />
estimu<strong>la</strong>ba el increm<strong>en</strong>to globu<strong>la</strong>r, pero él sostuvo que <strong>la</strong> baja presión<br />
<strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o actuaba directam<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong> médu<strong>la</strong> ósea. Este<br />
concepto persistió durante más <strong>de</strong> 50 años.<br />
.1906 l Paul Carnot inyectó sangre <strong>de</strong> conejos anémicos a conejos<br />
normales, qui<strong>en</strong>es increm<strong>en</strong>taron el recu<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus glóbulos rojos,<br />
y <strong>de</strong>scribió <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un factor humoral estimu<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
eritropoyesis, a <strong>la</strong> que l<strong>la</strong>mó hemopoyetina.<br />
"Hemos estudiado <strong>la</strong> causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>en</strong>eración sanguínea<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l sangrado y <strong>de</strong>mostrado <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el suero<br />
<strong>de</strong> los animales que sangraron, <strong>de</strong> una sustancia capaz <strong>de</strong><br />
activar <strong>la</strong> hematopoyesis. Provisoriam<strong>en</strong>te, po<strong>de</strong>mos d<strong>en</strong>ominar<br />
a esta sustancia: hemopoietine."<br />
.Hasta 1945 l Varios investigadores rechazaron <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un<br />
factor humoral<br />
.1948 l Bonsdorff y Ja<strong>la</strong>visto usaron por primera vez el nombre <strong>de</strong><br />
<strong>eritropoyetina</strong> <strong>en</strong> un artículo titu<strong>la</strong>do "A Humoral Mechanism in<br />
Anoxic Erythrocytosis".<br />
.1953 l Al<strong>la</strong>n Erslev confirmó <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />
glóbulos rojos estaba mediada por un factor humoral.<br />
1977 l Se obtuvo <strong>la</strong> purificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> proteína EPO humana obt<strong>en</strong>ida<br />
<strong>de</strong> 2500 l <strong>de</strong> orina recolectada <strong>de</strong> paci<strong>en</strong>tes anémicos<br />
.1985 l El ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l g<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> EPO humana permitió su transfección<br />
a célu<strong>la</strong>s CHO (Chinese hamster ovary ), y se utilizó por<br />
primera vez <strong>en</strong> el mundo, <strong>en</strong> <strong>en</strong>fermos <strong>en</strong> hemodiálisis.<br />
Así, se consiguió aproximar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> los que viv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
hemodiálisis a los que viv<strong>en</strong> con trasp<strong>la</strong>nte exitoso; por lo que se<br />
consi<strong>de</strong>ró esta terapéutica como el avance más trasc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> hemodiálisis periódica como técnica<br />
sustitutiva r<strong>en</strong>al (2)(3)(4)(5) .<br />
Características <strong>de</strong> <strong>la</strong> EPO<br />
.Es una citoquina atípica que actúa como una verda<strong>de</strong>ra hormona<br />
.Su g<strong>en</strong> se expresa <strong>en</strong> el cromosoma 7 (q11- q22) y codifica una<br />
proteína <strong>de</strong> 193 aminoácidos<br />
.Conti<strong>en</strong>e 166 aminoácidos con un PM <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> los 36 kDa.<br />
.Es una glicoproteína <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual casi el 40% es carbohidrato<br />
.Ti<strong>en</strong>e:<br />
- 3 uniones-N, cuya remoción no afecta <strong>la</strong> actividad in vitro, pero<br />
<strong>de</strong>struye su actividad in vivo<br />
- 1 unión-O, cuya remoción no afecta <strong>la</strong> actividad ni in vitro ni in vivo<br />
Fig 1: Estructura 3-D <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>eritropoyetina</strong> (1998; www.pdb.org)<br />
.Los carbohidratos <strong>de</strong> <strong>la</strong> molécu<strong>la</strong> son los que le dan <strong>la</strong>s características<br />
<strong>de</strong> solubilidad, procesami<strong>en</strong>to celu<strong>la</strong>r y secreción, y metabolismo<br />
in vivo.<br />
.Una glicosi<strong>la</strong>ción incompleta (unión-N) disminuye su actividad<br />
por aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l clearance hepático => <strong>la</strong> EPO <strong>de</strong>saci<strong>la</strong>da ti<strong>en</strong>e una<br />
vida media <strong>de</strong> 2 min<br />
.Los primeros estudios y aprobaciones se obtuvieron con <strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominada<br />
rHuEPO alfa por el United States Adopted Names Council (USAN)<br />
I1988 <strong>en</strong> Europa Occid<strong>en</strong>tal, 1989 <strong>en</strong> Estados Unidos y 1990 <strong>en</strong> Japón.<br />
.La segunda g<strong>en</strong>eración fue d<strong>en</strong>ominada por el USAN como rHuEPO<br />
beta, que fue aprobada hacia 1990<br />
.La difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> EPO sérica y <strong>la</strong> rHuEPO es <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> estructuras<br />
<strong>de</strong> oligosacáridos tetracializados <strong>en</strong> <strong>la</strong> EPO circu<strong>la</strong>nte (tab<strong>la</strong> Nº1).<br />
7
Glicoproteína<br />
EPO sérica<br />
EPO alfa<br />
EPO beta<br />
EPO omega<br />
Glicanos<br />
neutros (%)<br />
20<br />
4<br />
3<br />
3<br />
Glicanos<br />
monoacídicos (%)<br />
9<br />
5<br />
2<br />
10<br />
Glicanos<br />
diacídicos (%)<br />
48<br />
41<br />
17<br />
34<br />
Glicanos<br />
triacídicos (%)<br />
23<br />
31<br />
32<br />
32<br />
Glicanos<br />
tetraacídicos (%)<br />
0<br />
19<br />
46<br />
21<br />
Tab<strong>la</strong> Nº1: Cont<strong>en</strong>ido<br />
<strong>de</strong> oligosacáridos <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
distintas EPO<br />
La EPO estimu<strong>la</strong> <strong>la</strong> eritropoyesis<br />
.Aum<strong>en</strong>tando el número <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s comprometidas capaces <strong>de</strong><br />
difer<strong>en</strong>ciarse <strong>en</strong> eritrocitos<br />
.Acelerando <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> tales precursores<br />
.Increm<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> síntesis <strong>de</strong> hemoglobina <strong>en</strong> <strong>la</strong>s célu<strong>la</strong>s <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo<br />
.Y también con un rol permisivo: inhibe <strong>la</strong> apoptosis<br />
Stem cell hematopoyéticas<br />
BFU-E inmaduras<br />
BFU-E maduros<br />
Condiciones médicas con anemia<br />
.Existe una re<strong>la</strong>ción semilogarítimica <strong>en</strong>tre el nivel <strong>de</strong> Hto/Hb con<br />
el nivel <strong>de</strong> EPO circu<strong>la</strong>nte: con una Hb <strong>de</strong> 7g/dl, el nivel <strong>de</strong> EPO es <strong>de</strong><br />
± 200 U/l.<br />
.Para una Hb normal <strong>de</strong> 12 g/dl, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> EPO circu<strong>la</strong>nte es <strong>de</strong><br />
alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 20 U/l.<br />
.Algunas condiciones médicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se pier<strong>de</strong> esta re<strong>la</strong>ción son:<br />
- Insufici<strong>en</strong>cia r<strong>en</strong>al crónica<br />
- Artritis reumatoi<strong>de</strong>a<br />
- Cáncer<br />
- SIDA<br />
- Infecciones<br />
- Trasp<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> médu<strong>la</strong> ósea<br />
CFU-E (1)<br />
Pro-eritrob<strong>la</strong>stos<br />
Eritrob<strong>la</strong>stos basofílicos<br />
Eritrob<strong>la</strong>stos<br />
Reticulocitos<br />
Eritrocitos<br />
(1) También requiere IL-3 y/o GM-CSF<br />
Célu<strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong> EPO<br />
Fig 2: Sitios <strong>de</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> EPO<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>ciación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s célu<strong>la</strong>s<br />
hematopoyéticas.<br />
LA EPO FUE LA PRIMERA PROTEÍNA<br />
TERAPÉUTICA PRODUCIDA POR INGENIERÍA<br />
GENÉTICA<br />
LA EPO UTILIZADA TERAPÉUTICAMENTE ES<br />
PRODUCIDA POR TÉCNICAS RECOMBIANTES<br />
EN CÉLULAS CHO<br />
Regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> EPO<br />
Gran<strong>de</strong>s alturas<br />
afinidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Hb por el O2<br />
Pérdida sanguínea<br />
transporte r<strong>en</strong>al <strong>de</strong> Na+<br />
Enfermedad pulmonar<br />
Disminución <strong>de</strong>l FPR<br />
Enfermeda<strong>de</strong>s cardíacas<br />
Hipoxia<br />
Estimu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l RNAm<br />
<strong>en</strong> célu<strong>la</strong>s productoras.<br />
Riñones - célu<strong>la</strong>s peritubu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong>la</strong> corteza interna y <strong>la</strong> médu<strong>la</strong><br />
Hígado (10 a 15%) - fibrob<strong>la</strong>stos intersticiales<br />
HC<br />
Tiroxina<br />
ACTH<br />
Adr<strong>en</strong>alina<br />
Angiot<strong>en</strong>sinaII<br />
Esteroi<strong>de</strong>s andróg<strong>en</strong>os<br />
y anabólicos<br />
Increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> EPO<br />
No existe almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> ningún tejido<br />
8
Eritropoyetina <strong>en</strong> <strong>la</strong> Anemia I Dra. Mónica E. Lombardo<br />
rHuEPO <strong>en</strong> <strong>la</strong> IRC<br />
.Fue usada terapéuticam<strong>en</strong>te por primera vez <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> anemia asociada a <strong>la</strong> IRC <strong>en</strong> 1989<br />
.En IRC (antes <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to con rHuEPO) (6)<br />
Nivel <strong>de</strong> EPO<br />
(U/l)<br />
< 10<br />
10 a 25<br />
> 25<br />
.Aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> eritropoyesis<br />
.Mejora <strong>la</strong> tolerancia al ejercicio<br />
.Mejora <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida<br />
.Reduce o elimina <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> transfusiones. Así, disminuye <strong>la</strong><br />
posibilidad <strong>de</strong> infecciones o <strong>de</strong> reacciones transfusionales<br />
Cálculo <strong>de</strong> promedio <strong>de</strong>l costo <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to con rHuEPO <strong>en</strong> ± U$S<br />
6.000 I paci<strong>en</strong>te I año, comparado con U$S 4.600 I paci<strong>en</strong>te I año<br />
<strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to con transfusiones.<br />
Normas DOQI<br />
% <strong>de</strong> paci<strong>en</strong>tes<br />
(n = 244)<br />
9,84<br />
47,54<br />
42,62<br />
Tab<strong>la</strong> Nº2: Nivel <strong>de</strong> EPO<br />
circu<strong>la</strong>nte <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes<br />
con IRC, antes <strong>de</strong>l uso<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> rHuEPO<br />
.Rango <strong>de</strong> hemoglobina (Hb) > 11 g/dl (no > 12 g/dl <strong>en</strong> cardiópatas<br />
o con <strong>en</strong>fermedad vascu<strong>la</strong>r periférica)<br />
.Vía <strong>de</strong> administración subcutánea (SC) más efectiva, rotando los sitios<br />
<strong>de</strong> inyección<br />
- Si no se tolera <strong>la</strong> vía SC, <strong>la</strong> dosis por vía <strong>en</strong>dov<strong>en</strong>osa (IV) <strong>de</strong>be ser<br />
50 % mayor<br />
.Dosis inicial<br />
- Adultos<br />
_ SC <strong>de</strong> 80 a 120 UI/kg/semana (± 6.000 UI/semana), <strong>en</strong> 2 o 3 dosis<br />
_ IV <strong>de</strong> 120 a 180 UI/kg/semana (± 9.000 UI/semana), <strong>en</strong> 3 dosis<br />
- Pediátricos<br />
_ < 5 años I 300 UI/kg/semana<br />
.Monitoreo <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio<br />
- Hb/Hto cada 1 a 2 semanas al inicio o luego <strong>de</strong> modificar <strong>la</strong> dosis<br />
hasta obt<strong>en</strong>er un valor estable; luego cada 4 a 6 semanas.<br />
.Titu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> dosis<br />
- Si <strong>la</strong> Hb aum<strong>en</strong>tó < 1 g/dl (Hto < 2%) <strong>en</strong> 2 a 4 semanas increm<strong>en</strong>tar<br />
<strong>la</strong> dosis <strong>en</strong> un 50%.<br />
- Si <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>to absoluto exce<strong>de</strong> los 3 g/dl <strong>de</strong> Hb u 8 puntos<br />
porc<strong>en</strong>tuales <strong>de</strong> Hto, o si Hb/Hto exced<strong>en</strong> el valor <strong>de</strong>seado, reducir<br />
<strong>la</strong> dosis semanalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un 25%.<br />
.Requerimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> hierro<br />
- Mant<strong>en</strong>er un porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> saturación <strong>de</strong> transferrina > 20%, un<br />
nivel <strong>de</strong> ferritina sérica > 200 ng/ml y por porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> glóbulos<br />
rojos hipocrómicos < 10%.<br />
- Susp<strong>en</strong><strong>de</strong>r hierro si el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> saturación <strong>de</strong> transferrina ><br />
50% y/o ferritina > 500 ng/ml.<br />
Complicaciones<br />
.Hipert<strong>en</strong>sión arterial I implica mayor monitoreo, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
el inicio <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to I inicio o modificación <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to,<br />
reducción <strong>de</strong> dosis <strong>de</strong> rHuEPO.<br />
.Otras posibles (muy poco frecu<strong>en</strong>tes):<br />
- Convulsiones<br />
- Mayor t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia a trombosis<br />
- Hiperkalemia<br />
.Ap<strong>la</strong>sia <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s rojas<br />
- Secundaria a <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> anticuerpos neutralizantes IgG anti EPO<br />
- Tasa 1,24 / 10.000 años-paci<strong>en</strong>te con α , y 0,14 / 10.000 con β<br />
- Epi<strong>de</strong>miología:<br />
_ Hasta 1999: 3 casos<br />
_ Des<strong>de</strong> 1998: 179 sospechas, 125 con anticuerpos neutralizantes:<br />
106α, 4β, resto mixtos<br />
_ Ag<strong>en</strong>cia suiza (marzo 2003): 8 casos EPO β, 13 casos mixtos.<br />
_ Mayoría <strong>de</strong> EPO α. Todos <strong>en</strong> IRC, no <strong>en</strong> oncología ni <strong>en</strong> pre<br />
quirúrgicos, predominantem<strong>en</strong>te por administración SC.<br />
.Posibles causas<br />
- Cambio <strong>en</strong> estabilizante-frío (polisorbato-mice<strong>la</strong>s)¿?<br />
- Vía SC<br />
.Tratami<strong>en</strong>to<br />
- Susp<strong>en</strong><strong>de</strong>r EPO<br />
- Drogas inmunosupresoras<br />
Causas <strong>de</strong> Respuesta Ina<strong>de</strong>cuada<br />
.Médicas<br />
- Defici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Hierro<br />
- Infección / Inf<strong>la</strong>mación (e.g. infecciones <strong>en</strong> los accesos vascu<strong>la</strong>res,<br />
inf<strong>la</strong>mación postquirúrgica, SIDA, LES)<br />
- Pérdida crónica <strong>de</strong> sangre<br />
- Osteítis fibrosa<br />
- Toxicidad por aluminio<br />
- Hemoglobinopatías (e.g. ta<strong>la</strong>semia alfa y beta, sickle cell anemia)<br />
- Defici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fo<strong>la</strong>tos o <strong>de</strong> vitamina B12<br />
- Mieloma múltiple<br />
- Desnutrición<br />
- Hemólisis<br />
.No médicas<br />
- Inyecciones repetidas<br />
- Estilo <strong>de</strong> vida<br />
- Necesidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorios repetidos<br />
Anemia <strong>en</strong> IRC prediálisis<br />
.Las causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> anemia <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes con IRC <strong>en</strong> etapa prediálisis,<br />
no difier<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> anemia <strong>de</strong> <strong>la</strong> IRC <strong>en</strong> etapa terminal<br />
.A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> rHuEPO por más <strong>de</strong> una década,<br />
2/3 <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes que inician diálisis ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un Hto < 30%, y 3/4<br />
una Hb < 11 g/dl<br />
.Hoy se acepta que <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> anemia <strong>en</strong> <strong>la</strong> IRC con vistas<br />
a iniciar el tratami<strong>en</strong>to con rHuEPO <strong>de</strong>be com<strong>en</strong>zar cuando el FG cae<br />
por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> 30 ml/min y cuando el Hto < 30-33 % (7)(8)<br />
9
Cumu<strong>la</strong>tive r<strong>en</strong>al survival rate (%)<br />
El uso <strong>de</strong> rHuEPO <strong>en</strong> <strong>la</strong> etapa prediálisis mejora <strong>la</strong> sobrevida r<strong>en</strong>al .<br />
100 -<br />
-<br />
80 -<br />
-<br />
60 -<br />
-<br />
40 -<br />
-<br />
20 -<br />
-<br />
0 -<br />
Fig. Nº3: Sobrevida r<strong>en</strong>al <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes con y sin tratami<strong>en</strong>to con rHuEPO (9)<br />
Otras Aplicaciones Clínicas<br />
.Anemia asociada a <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s crónicas<br />
- Artritis reumatoi<strong>de</strong>a<br />
- SIDA: incid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> anemia <strong>de</strong>l 8% <strong>en</strong> <strong>la</strong> infección, 20% <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes<br />
con SIDA, y 60% <strong>en</strong> paci<strong>en</strong>tes con Kaposi<br />
.Anemia asociada a cáncer / quimioterapia<br />
- Notable mejoría <strong>de</strong>l Hto <strong>en</strong> más <strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes y disminución<br />
<strong>de</strong>l requerimi<strong>en</strong>to transfusional <strong>en</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un 20%.<br />
- Mejoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida<br />
- Habría receptores <strong>en</strong> algunos tipos celu<strong>la</strong>res tumorales que podrían<br />
hacer aum<strong>en</strong>tar el tamaño tumoral (no hay aún evid<strong>en</strong>cia c<strong>la</strong>ra)<br />
.Anemia asociada a prematurez<br />
- Disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Hb durante <strong>la</strong>s primeras 8 semanas<br />
- Disminución <strong>de</strong> los requerimi<strong>en</strong>tos transfusionales hasta <strong>en</strong> un 30%<br />
.Para facilitar donaciones <strong>de</strong> sangre autólogas antes <strong>de</strong> una cirugía<br />
o reducir el requerimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> transfusiones luego <strong>de</strong> una cirugía<br />
.Para prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> anemia luego <strong>de</strong>l trasp<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> médu<strong>la</strong> ósea<br />
.Nuevas aplicaciones<br />
- Neuroprotector¿?<br />
- Regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong> apoptosis ¿?<br />
- Sindrome <strong>de</strong> anemia cardiorr<strong>en</strong>al ¿?<br />
EPOGEN ®<br />
Group I (untreated anemic, overall)<br />
Group II (treated anemic, overall)<br />
Group III (untreated nonanemic, overall)<br />
Hto<br />
Dosis <strong>de</strong> EPOGEN®<br />
Group II<br />
Group III<br />
Group I<br />
Valores<br />
Año<br />
Media +/- DE<br />
Media +/- DE<br />
EPOGEN ® es <strong>la</strong> <strong>eritropoyetina</strong> recombinante humana e<strong>la</strong>borada por<br />
Laboratorios Pablo Cassará S.R.L. El principio activo utilizado <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> EPOGEN ® cumple con <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Farmacopea<br />
Europea tal como se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong> British Pharmacopoeia <strong>de</strong>l año<br />
2003 <strong>en</strong> <strong>la</strong> monografía "Recombinant Human Erythropoietin", y se<br />
e<strong>la</strong>bora íntegram<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Arg<strong>en</strong>tina, <strong>en</strong> insta<strong>la</strong>ciones autorizadas por<br />
p=0.3111<br />
p=0.0024<br />
0 5 10 15 20 25 30 35 40<br />
Months of follow-up<br />
p=0.0003<br />
el Instituto Nacional <strong>de</strong> Medicam<strong>en</strong>tos (INAME) para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración<br />
<strong>de</strong> productos inyectables . Este producto se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> comercialización<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Arg<strong>en</strong>tina <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el año 2001, y se han distribuido <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>tonces a <strong>la</strong> fecha más <strong>de</strong> 1.000.000 <strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s, lo que equivale a<br />
más <strong>de</strong> 10.000 tratami<strong>en</strong>tos anuales.<br />
Estudio <strong>de</strong> Farmacovigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> EPOGEN ®<br />
.Paci<strong>en</strong>tes con IRC <strong>en</strong> diálisis crónica durante los años 2001 a 2005<br />
.Tratami<strong>en</strong>to con EPOGEN ® durante por lo m<strong>en</strong>os 1 año, sin<br />
interrupciones > 2 meses consecutivos<br />
.3 c<strong>en</strong>tros con una "n" total <strong>de</strong> 153 paci<strong>en</strong>tes<br />
Variaciones con EPOGEN ®<br />
2002<br />
29,8 +/- 4,5<br />
4.630<br />
2003<br />
29,8 +/- 3,6<br />
4.752<br />
Abreviaturas: Hto: hematocrito; DE: <strong>de</strong>svío estándar; NS: no significativo<br />
(1)Prueba <strong>de</strong> ANOVA Abreviaturas: Hto: hematocrito; DE: <strong>de</strong>svío estándar; NS: no significativo<br />
Seguridad <strong>de</strong>l EPOGEN ®<br />
Ev<strong>en</strong>tos<br />
Complicaciones accesos vascu<strong>la</strong>res<br />
Convulsiones<br />
Hipert<strong>en</strong>sión arterial<br />
Prurito<br />
(1)n total = 120 paci<strong>en</strong>tes; (2)n total = 151 paci<strong>en</strong>tes I Abreviaturas: NS: no significativo<br />
Conclusiones<br />
.La dosis media <strong>de</strong> rHuEPO no fue difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> que se usaba con<br />
anterioridad al EPOGEN ® .<br />
.El valor <strong>de</strong>l hematocrito aum<strong>en</strong>tó significativam<strong>en</strong>te durante el<br />
segundo año <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to con EPOGEN ® .<br />
.La URR fue más elevada durante el último período <strong>de</strong> observación.<br />
.Más <strong>de</strong>l 69% <strong>de</strong> los paci<strong>en</strong>tes no modificó o bi<strong>en</strong> redujo <strong>la</strong> dosis <strong>de</strong><br />
semanal <strong>de</strong> rHuEPO.<br />
.Ningún paci<strong>en</strong>te requirió aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> dosis <strong>de</strong> EPOGEN ® por <strong>en</strong>cima<br />
<strong>de</strong> 10.000 UI/semana, y todos pres<strong>en</strong>taron bu<strong>en</strong>a respuesta clínica<br />
al tratami<strong>en</strong>to (no hubo casos <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia a EPOGEN ® ).<br />
1 Erythropoietin in Clinical Applications. An internacional Perspectiva. Edited by Marc<br />
B. 1990.<br />
2 Temas <strong>de</strong> Nefrología. T 2. La Habana: Editorial Ci<strong>en</strong>cias Médicas 1991; 3 - 47.<br />
3 Barcelona: Masson 1988; 5 - 100.<br />
4 Pediatr Nephrol 1999; 13: 148 - 52.<br />
5 Insufici<strong>en</strong>cia r<strong>en</strong>al crónica. Diálisis y trasp<strong>la</strong>nte r<strong>en</strong>al. Vol 1. La Habana: Editorial<br />
Ci<strong>en</strong>cias Médicas 1997.<br />
6 Contr Nephrol 1988; 66: 54-62.<br />
7 Kidney Int 2001; 60: 1875-1884.<br />
8 Am J Kidney Dis 2001; 37 (suppl1): S182-S238.<br />
9 Nephron 1997; 77: 176 - 185<br />
Con EPOGEN®<br />
2004 2005 p (1)<br />
31,3 +/- 3,8<br />
4.605<br />
32,2 +/- 3,4<br />
4.470<br />
< 0,0001<br />
NS<br />
Pre EPOGEN®<br />
n (1) %<br />
26 21,8<br />
9 7,5<br />
84 70,0<br />
1 0,8<br />
Con EPOGEN®<br />
n (2) %<br />
27 17,9<br />
5 3,3<br />
103 68,2<br />
5 3,3<br />
P<br />
NS<br />
NS<br />
NS<br />
NS<br />
10