Vigilancia del cumplimiento de la normatividad en seguridad y salud
Vigilancia del cumplimiento de la normatividad en seguridad y salud
Vigilancia del cumplimiento de la normatividad en seguridad y salud
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
LIC. ROSALINDA VÉLEZ JUÁREZ<br />
Secretaria <strong><strong>de</strong>l</strong> Ramo<br />
MTRO. RAFAEL ADRIÁN AVANTE JUÁREZ<br />
Subsecretario <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo<br />
LIC. PATRICIA ESPINOSA TORRES<br />
Subsecretaria <strong>de</strong> Inclusión Laboral<br />
LIC. JORGE RODRÍGUEZ CASTAÑEDA<br />
Subsecretario <strong>de</strong> Empleo y Productividad Laboral<br />
LIC. HÉCTOR ANTONIO ALCUDIA GOYA<br />
Oficial Mayor<br />
LIC. LUZ ARGELIA PANIAGUA FIGUEROA<br />
Directora G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Capacitación<br />
MTRO. ALEJANDRO ALCÁNTARA TORRES<br />
Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Inspección Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo<br />
© Derechos <strong>de</strong> autor <strong>en</strong> trámite<br />
ISBN: 978-607-7747-42-0
Índice<br />
Página<br />
INTRODUCCIÓN 13<br />
ÍCONOS 15<br />
GUÍA VISUAL 17<br />
OBJETIVO GENERAL 19<br />
UNIDAD 1<br />
CONOCIMIENTOS BÁSICOS Y REVISIÓN DE LA DOCUMENTACIÓN EN<br />
SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.<br />
Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad. 23<br />
Introducción. 25<br />
1.1 Campo <strong>de</strong> aplicación y conceptos básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas Oficiales Mexicanas<br />
<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
1.1.1 Campo <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas Oficiales Mexicanas <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo.<br />
27<br />
27<br />
Actividad 1 (Subtema 1.1.1) 38<br />
1.1.2 Conceptos básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas Oficiales Mexicanas <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo.<br />
39<br />
1.1.2.1 Requisitos administrativos. 41<br />
I. Aviso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo. 41<br />
II. Análisis <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> sustancias químicas 41<br />
III. Diagnóstico, programa y re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo.<br />
42<br />
1.1.2.2 Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo. 45<br />
Actividad 2 (Subtemas 1.1.2.1 y 1.1.2.2) 50<br />
1.1.2.3 Requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> algunas activida<strong>de</strong>s peligrosas <strong>en</strong><br />
los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
52<br />
5
Índice<br />
Página<br />
I. Espacios confinados. 52<br />
II. Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte. 56<br />
III. Carga manual <strong>de</strong> materiales. 60<br />
IV. Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para realizar trabajos <strong>en</strong> altura. 61<br />
V. Activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> condiciones climáticas extremas. 62<br />
VI. Minas subterráneas <strong>de</strong> carbón. 64<br />
1.1.2.4 Recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión. 65<br />
1.1.2.5 Iluminación. 68<br />
Actividad 3 (Subtemas 1.1.2.3, 1.1.2.4 y 1.1.2.5) 71<br />
Resum<strong>en</strong> (Subtema 1.1) 73<br />
1.2 Inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. 74<br />
1.2.1 Docum<strong>en</strong>tación necesaria para el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. 74<br />
1.2.2 Constitución <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. 75<br />
1.2.3 I<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. 76<br />
1.2.4 Entrega <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia (Con acuse <strong>de</strong> recibo). 78<br />
1.2.5 I<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los trabajadores y <strong>de</strong> los testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia. 78<br />
1.2.6 Explicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y su alcance. 80<br />
1.2.7 I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y procesos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. 81<br />
Actividad 4 (Subtema 1.2) 82<br />
Resum<strong>en</strong> (Subtema 1.2) 83<br />
1.3 Docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo requerida <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. 84<br />
1.3.1 Programa anual <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo o correctivo <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial.<br />
84<br />
6
Índice<br />
Página<br />
1.3.2 Análisis para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio. 85<br />
1.3.3 Registro <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong><strong>de</strong>l</strong> simu<strong>la</strong>cro <strong>de</strong> evacuación. 88<br />
1.3.4 Manuales <strong>de</strong> primeros auxilios. 89<br />
1.3.5 Estudio para analizar los riesgos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas. 91<br />
1.3.6 Re<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> personal autorizado para llevar a cabo <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> manejo,<br />
transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> materiales y sustancias químicas peligrosas, así como<br />
operaciones <strong>en</strong> espacios confinados.<br />
1.3.7 Listado actualizado <strong>de</strong> los trabajadores autorizados para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción, operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo susp<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> acceso.<br />
1.3.8 Estudio <strong>de</strong> los contaminantes <strong><strong>de</strong>l</strong> medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral que incluya el<br />
reconocimi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> evaluación y, <strong>en</strong> su caso, el control necesario para prev<strong>en</strong>ir<br />
alteraciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores expuestos a dichos contaminantes.<br />
1.3.9 Reconocimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> haya<br />
trabajadores expuestos a ruido.<br />
94<br />
94<br />
95<br />
104<br />
1.3.10 Reconocimi<strong>en</strong>to, evaluación y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones térmicas extremas. 111<br />
1.3.11 Análisis <strong>de</strong> riesgos por cada puesto <strong>de</strong> trabajo y área <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>la</strong>boral para<br />
<strong>de</strong>terminar el equipo <strong>de</strong> protección personal.<br />
1.3.12 Acta <strong>de</strong> integración / constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e y <strong>en</strong> su<br />
caso, <strong>la</strong>s actualizaciones correspondi<strong>en</strong>tes.<br />
116<br />
121<br />
1.3.13 Programa anual <strong>de</strong> verificaciones. 122<br />
1.3.14 Actas <strong>de</strong> verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> 12 meses anteriores<br />
a <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
123<br />
1.3.15 Listado <strong>de</strong> todos los equipos que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. 126<br />
1.3.16 Autorización provisional/ <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y<br />
g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor.<br />
1.3.17 Registro <strong>de</strong> mediciones <strong>de</strong> los valores <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta a tierra, y <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> continuidad <strong>en</strong> los puntos <strong>de</strong> conexión a tierra <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo que pueda g<strong>en</strong>erar o<br />
almac<strong>en</strong>ar electricidad estática.<br />
127<br />
127<br />
1.3.18 Evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación. 131<br />
1.3.19 Diagrama unifi<strong>la</strong>r. 136<br />
7
Índice<br />
1.3.20 Autorización por escrito <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón a los trabajadores que realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas <strong>en</strong> lugares peligrosos.<br />
Página<br />
137<br />
UNIDAD 2<br />
8<br />
Resum<strong>en</strong> (Subtema 1.3) 138<br />
REVISIÓN DE LAS CONDICIONES FÍSICAS DE SEGURIDAD Y SALUD DEL<br />
CENTRO DE TRABAJO.<br />
Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad. 141<br />
Introducción. 143<br />
2.1 Preparación. 144<br />
2.2 Elem<strong>en</strong>tos físicos a vigi<strong>la</strong>r. 146<br />
2.2.1 Insta<strong>la</strong>ciones y áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. 146<br />
2.2.1.1 Pisos. 147<br />
2.2.1.2 Escaleras. 148<br />
2.2.1.3 Esca<strong>la</strong>s. 155<br />
2.2.1.4 Rampas. 161<br />
2.2.1.5 Pu<strong>en</strong>tes y p<strong>la</strong>taformas elevadas. 163<br />
2.2.1.6 Áreas <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong> vehículos. 164<br />
2.2.1.7 Sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial. 166<br />
2.2.1.8 Insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> extintores. 167<br />
2.2.1.9 Salidas normales y <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia. 171<br />
2.2.1.10 Áreas <strong>de</strong> estiba y <strong>de</strong>sestiba. 174<br />
2.2.1.11 Insta<strong>la</strong>ciones eléctricas. 175<br />
2.2.1.12 Subestación Eléctrica. 178<br />
2.2.1.13 Rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores e inhibidores para casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia. 179
Índice<br />
Página<br />
2.2.1.14 Rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros. 181<br />
2.2.2 Maquinaria y equipo. 182<br />
2.2.2.1 Protectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. 184<br />
2.2.2.2 Dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. 187<br />
2.2.2.3 Recipi<strong>en</strong>tes que almac<strong>en</strong>an sustancias químicas peligrosas. 189<br />
2.2.2.4 Grúas. 190<br />
2.2.2.5 Polipastos. 194<br />
2.2.2.6 Montacargas. 195<br />
2.2.2.7 Recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor o cal<strong>de</strong>ras. 204<br />
2.2.2.8 Maquinaria y equipo que pueda acumu<strong>la</strong>r o g<strong>en</strong>erar electricidad estática. 216<br />
2.2.3 Señalización <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e. 219<br />
2.2.3.1 Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> peligros y riesgos <strong>de</strong> sustancias químicas. 220<br />
2.2.3.2 Señales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e. 234<br />
2.2.3.3 I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> riesgos por fluidos conducidos <strong>en</strong> tuberías. 239<br />
2.2.4 Equipo <strong>de</strong> protección personal. 244<br />
2.2.5 Informar a qui<strong>en</strong> ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s anomalías <strong>de</strong>tectadas. 248<br />
2.3 Entrevista al personal que <strong>la</strong>bora <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. 250<br />
UNIDAD 3<br />
Resum<strong>en</strong> (Unidad 2) 251<br />
Actividad 5 (Unidad 2) 252<br />
CIERRE DE LA VIGILANCIA Y CONTENIDO DEL INFORME DE<br />
RESULTADOS.<br />
Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad. 260<br />
9
Índice<br />
Página<br />
Introducción. 262<br />
3.1 Cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. 264<br />
3.1.1 Acciones que <strong>de</strong>bes consi<strong>de</strong>rar para llevar a cabo el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. 264<br />
3.1.1.1 Invitar verbalm<strong>en</strong>te al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a manifestarse <strong>en</strong><br />
re<strong>la</strong>ción a los hechos as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados.<br />
3.1.1.2 Invitar verbalm<strong>en</strong>te al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a firmar el<br />
informe <strong>de</strong> resultados.<br />
3.1.1.3 Comunicar, al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro trabajo vigi<strong>la</strong>do, el p<strong>la</strong>zo para pres<strong>en</strong>tar<br />
pruebas u observaciones as<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados.<br />
3.1.1.4 Indicar <strong>la</strong> instancia y el domicilio para pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s observaciones <strong>de</strong>rivadas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
3.1.1.5 Entregar a los repres<strong>en</strong>tantes <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y trabajadores, copia<br />
autógrafa <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados.<br />
264<br />
265<br />
265<br />
266<br />
266<br />
3.2 Cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados. 267<br />
3.2.1 Elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados, <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones que<br />
se llevaron a cabo al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
3.2.2. Elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados, <strong>de</strong>rivado <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación requerida <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
3.2.3 Elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados, <strong>de</strong>rivado <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido por<br />
<strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
3.2.4 Información que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas<br />
practicadas a los trabajadores durante el recorrido por el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
3.2.5 Elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
267<br />
272<br />
284<br />
296<br />
296<br />
ANEX O 1<br />
3.2.6 Docum<strong>en</strong>tos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> anexar al informe <strong>de</strong> resultados. 298<br />
Resum<strong>en</strong> (Unidad 3) 301<br />
Actividad 6 (Unidad 3) 302<br />
Listado <strong>de</strong> Normas Oficiales Mexicanas emitidas por <strong>la</strong> STPS. 305<br />
10
Índice<br />
Página<br />
ANEX O 2<br />
Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia EC0032 “<strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo. 313<br />
GLOSARIO 333<br />
ABREVIATURAS 335<br />
BIBLIOGRAF ÍA 337<br />
AGRADECIM IENTOS 339<br />
11
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Introducción<br />
El pres<strong>en</strong>te manual ha sido diseñado para que i<strong>de</strong>ntifiques los conocimi<strong>en</strong>tos<br />
mínimos con que <strong>de</strong>bes contar, <strong>la</strong>s acciones a realizar y <strong>la</strong> información que <strong>de</strong>bes<br />
p<strong>la</strong>smar <strong>en</strong> el informe, como resultado <strong>de</strong> tu actuación durante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
Este docum<strong>en</strong>to consta <strong>de</strong> 3 unida<strong>de</strong>s. La primera, correspon<strong>de</strong> a los<br />
conocimi<strong>en</strong>tos básicos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo, así como <strong>la</strong> aplicabilidad<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas vig<strong>en</strong>tes que, <strong>en</strong> esta materia, ha emitido <strong>la</strong> Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y<br />
Previsión Social; a<strong>de</strong>más se m<strong>en</strong>cionan los requisitos para el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />
<strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación a requerir, así como el cont<strong>en</strong>ido mínimo que <strong>de</strong>bes verificar que<br />
contempl<strong>en</strong> dichos docum<strong>en</strong>tos.<br />
En <strong>la</strong> Unidad 2 se dan a conocer los requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r <strong>de</strong><br />
cada uno <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos físicos con que cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> empresa. Estos elem<strong>en</strong>tos se<br />
dividieron <strong>en</strong>: Insta<strong>la</strong>ciones y áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo; maquinaria y equipo<br />
utilizado; señalización <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e y; e quipo <strong>de</strong> protección personal<br />
para los trabajadores. Posteriorm<strong>en</strong>te se revisan los temas refer<strong>en</strong>tes a l a<br />
obligación <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> informar al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo sobre cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s anomalías <strong>de</strong>tectadas, y para concluir, se<br />
establec<strong>en</strong> los requisitos que <strong>de</strong>bes observar para llevar a cabo <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas al<br />
personal que <strong>la</strong>bora <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo vigi<strong>la</strong>do.<br />
13
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Por lo que correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> Unidad 3, <strong>en</strong> el<strong>la</strong> se contemp<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s acciones a realizar<br />
para el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, así como <strong>la</strong> información mínima que <strong>de</strong>bes p<strong>la</strong>smar<br />
<strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados, con base <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s etapas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se<br />
<strong>de</strong>sarrolló <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, concluy<strong>en</strong>do con los docum<strong>en</strong>tos que ti<strong>en</strong>es que anexar a<br />
dicho informe y <strong>la</strong> información que <strong>de</strong>bes verificar que el patrón haya as<strong>en</strong>tado <strong>en</strong><br />
los acuses <strong>de</strong> recibo correspondi<strong>en</strong>tes.<br />
Esperando que los conocimi<strong>en</strong>tos y experi<strong>en</strong>cias adquiridos durante el <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> curso permitan evaluarte <strong>en</strong> el Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia EC0032 “<strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong> <strong>en</strong><br />
el Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Normatividad <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> el Trabajo” con<br />
muchas posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> certificación <strong>en</strong> el mismo, te invito a poner tu<br />
mayor esfuerzo para lograr este objetivo.<br />
Enhorabu<strong>en</strong>a y mucha suerte.<br />
14
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Íconos<br />
Los símbolos gráficos utilizados <strong>en</strong> este manual para i<strong>de</strong>ntificar los puntos<br />
importantes son:<br />
Concepto<br />
Símbolo<br />
Índice<br />
Introducción<br />
Objetivo<br />
Tema<br />
Glosario y abreviaturas<br />
AB<br />
C<br />
Bibliografía<br />
Actividad<br />
Resum<strong>en</strong><br />
Anexo<br />
15
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
16
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Guía Visual<br />
La sigui<strong>en</strong>te guía visual, muestra <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s y los temas que integran el<br />
curso:<br />
“<strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo”.<br />
Unidad 1.<br />
Conocimi<strong>en</strong>tos básicos y revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo.<br />
Revisión <strong>de</strong> conceptos básicos,<br />
<strong>normatividad</strong> aplicable, comi<strong>en</strong>zo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y docum<strong>en</strong>tación<br />
requerida para <strong>la</strong> misma.<br />
1.1. Campo <strong>de</strong> aplicación y conceptos básicos <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s Normas Oficiales Mexicanas <strong>en</strong> materia<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
1.2. Inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
1.3. Docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo requerida <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Unidad 3.<br />
Cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y<br />
cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong><br />
resultados.<br />
Cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />
información a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe y docum<strong>en</strong>tación<br />
que <strong>de</strong>be anexarse al<br />
mismo.<br />
3.1 Cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
3.2 Cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong><br />
resultados.<br />
Unidad 2.<br />
Revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
condiciones físicas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido,<br />
verificación física por el<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y<br />
<strong>en</strong>trevistas.<br />
2.1 Preparación.<br />
2.3 Elem<strong>en</strong>tos físicos a vigi<strong>la</strong>r.<br />
2.3 Entrevista al personal que<br />
<strong>la</strong>bora <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
17
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Objetivo g<strong>en</strong>eral<br />
Al finalizar el curso, el participante i<strong>de</strong>ntificará los<br />
requisitos mínimos, <strong>en</strong> base a <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, que <strong>de</strong>be vigi<strong>la</strong>r <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo, a t ravés <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal y<br />
física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, así como <strong>la</strong> información<br />
que <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
informe <strong>de</strong> resultados, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> estar <strong>en</strong><br />
posibilidad <strong>de</strong> someterse a u n proceso <strong>de</strong><br />
evaluación con fines <strong>de</strong> certificación.<br />
19
20<br />
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
“Un poco <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to que<br />
actúa, es mucho más valioso que<br />
t<strong>en</strong>er conocimi<strong>en</strong>to y no actuar”.<br />
Kahlil Gibran<br />
Unidad 1<br />
CONOCIMIENTOS BÁSICOS Y REVISIÓN DE<br />
LA DOCUMENTACIÓN EN SEGURIDAD<br />
Y SALUD EN EL TRABAJO<br />
21
22<br />
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad<br />
Al término <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad el participante i<strong>de</strong>ntificará los<br />
conceptos básicos y <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas Oficiales<br />
Mexicanas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo, <strong>la</strong>s<br />
acciones que <strong>de</strong>be llevar a cabo al inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y <strong>la</strong><br />
información que <strong>de</strong>be revisar que cont<strong>en</strong>ga <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación solicitada, con el fin <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>r su<br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> y contar con los elem<strong>en</strong>tos para e<strong>la</strong>borar el<br />
informe <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Resultados <strong>de</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje<br />
Una vez que concluyas el estudio <strong>de</strong> esta unidad, podrás:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
I<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s Normas Oficiales Mexicanas (NOM´s) emitidas por <strong>la</strong> Secretaría<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social (STPS) y su campo <strong>de</strong> aplicación<br />
Enunciar los conceptos básicos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo<br />
Seña<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>bes realizar al inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Enlistar los docum<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>bes requerir durante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
I<strong>de</strong>ntificar el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos conforme lo establecido<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
En esta primera unidad se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los temas:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Campo <strong>de</strong> aplicación y conceptos básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s NOM’s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo<br />
Inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo a solicitar durante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Análisis <strong><strong>de</strong>l</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación requerida <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Estudia, analiza y pon énfasis <strong>en</strong>:<br />
Los conceptos básicos <strong>en</strong> s eguridad y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo y el campo <strong>de</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s NOM´s.<br />
Los elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>bes consi<strong>de</strong>rar al inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
La información mínima que <strong>de</strong>bes revisar que cont<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que te<br />
pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, conforme a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
23
24<br />
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Introducción<br />
Para que vigiles que <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo se cump<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s disposiciones <strong>en</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, es necesario que cu<strong>en</strong>tes con conocimi<strong>en</strong>tos básicos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
materia; por lo que <strong>en</strong> esta primera unidad se revisarán cuántas y cuáles son <strong>la</strong>s<br />
NOM’s expedidas por <strong>la</strong> STPS y su campo <strong>de</strong> aplicación; así como algunas<br />
<strong>de</strong>finiciones, conceptos y requisitos relevantes que te permitirán t<strong>en</strong>er un panorama<br />
más amplio <strong>de</strong> nuestro campo <strong>de</strong> actuación.<br />
Asimismo, te daremos a conocer <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>bes efectuar y los docum<strong>en</strong>tos<br />
con los que <strong>de</strong>bes contar previam<strong>en</strong>te y, al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>listaremos los docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo que<br />
<strong>de</strong>bes requerir y el cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> el los, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tarte<br />
respecto a los elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>bes consi<strong>de</strong>rar para llevar a cabo su revisión.<br />
25
26<br />
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.1 Campo <strong>de</strong> aplicación y conceptos básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Normas Oficiales Mexicanas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
Objetivo específico:<br />
Al término <strong><strong>de</strong>l</strong> tema, el participante <strong>en</strong>unciará los<br />
conceptos básicos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo<br />
y el campo <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s NOM´s <strong>en</strong> esta<br />
materia para realizar una mejor vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> su<br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>.<br />
1.1.1 Campo <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas Oficiales Mexicanas <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo<br />
La Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social (STPS) ti<strong>en</strong>e como una <strong>de</strong> sus tareas<br />
primordiales, “Estudiar y or<strong>de</strong>nar <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e industriales, para <strong>la</strong><br />
protección <strong>de</strong> los trabajadores, y vigi<strong>la</strong>r su <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>” 1 .<br />
En <strong>la</strong> actualidad, <strong>la</strong> STPS cu<strong>en</strong>ta con 41 NOM´s vig<strong>en</strong>tes<br />
<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
Las NOM´s son<br />
Cabe m<strong>en</strong>cionar que, al realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong><strong>de</strong>l</strong> regu<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> dichas NOM’s, no todas son siempre técnicas <strong>de</strong><br />
aplicables <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> variedad <strong>de</strong> procesos productivos o observancia<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, pues cada norma obligatoria<br />
regu<strong>la</strong> asuntos difer<strong>en</strong>tes.<br />
expedidas por<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong><br />
Para su mayor compr<strong>en</strong>sión, <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
gobierno 1<br />
Seguridad y Salud <strong>en</strong> el Trabajo, ha agrupado tales<br />
NOM’s <strong>en</strong> cinco temas, que son:<br />
I. Seguridad<br />
II. Salud<br />
III. Organización<br />
IV. Específicas<br />
V. Producto<br />
1 Artículo 40, fracción XI <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Orgánica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública Fe<strong>de</strong>ral.<br />
En <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te figura se muestra <strong>de</strong> forma gráfica <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación antes <strong>de</strong>scrita y<br />
posteriorm<strong>en</strong>te se m<strong>en</strong>ciona el título y campo <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s.<br />
27
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
NOM´s:<br />
100<br />
101<br />
102<br />
103<br />
104<br />
106<br />
113<br />
115<br />
116<br />
NOM´s:<br />
001<br />
002<br />
004<br />
005<br />
006<br />
009<br />
020<br />
022<br />
027<br />
029<br />
SEGURIDAD<br />
PRODUCTO<br />
ESPECIFICAS<br />
41 NOM´S<br />
VIGENTES<br />
NOM´s:<br />
003<br />
007<br />
008<br />
016<br />
023<br />
031<br />
032<br />
SALUD<br />
NOM´s:<br />
010<br />
011<br />
012<br />
013<br />
014<br />
015<br />
024<br />
025<br />
ORGANIZACIÓN<br />
NOM´s:<br />
017<br />
018<br />
019<br />
021<br />
026<br />
028<br />
030<br />
C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas Oficiales Mexicanas expedidas por <strong>la</strong> STPS<br />
I. Seguridad: En éste ámbito se agrupan diez normas que buscan eliminar o<br />
disminuir los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo. Dichas normas son:<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
NOM-001-STPS-2008<br />
Edificios, locales,<br />
insta<strong>la</strong>ciones y áreas <strong>en</strong><br />
los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo -<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
NOM-002-STPS-2010<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
-Prev<strong>en</strong>ción y protección<br />
contra inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> los<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
Todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
NOM-004-STPS-1999<br />
Sistemas <strong>de</strong> protección y<br />
dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo<br />
que se utilice <strong>en</strong> los<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se emplee<br />
maquinaria y equipo (mecanismos y<br />
elem<strong>en</strong>tos combinados <strong>de</strong>stinados a recibir<br />
<strong>en</strong>ergía para transformar<strong>la</strong> <strong>en</strong> una función<br />
<strong>de</strong>terminada)<br />
28
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
NOM-005-STPS-1998<br />
NOM-006-STPS-2000<br />
NOM-009-STPS-2011<br />
NOM-020-STPS-2002<br />
Re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong>s condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong><br />
los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo para<br />
el manejo, transporte y<br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
sustancias químicas<br />
peligrosas.<br />
Manejo y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> materiales -<br />
Condiciones y<br />
procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>.<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
para realizar trabajos <strong>en</strong><br />
altura.<br />
Recipi<strong>en</strong>tes sujetos a<br />
presión y cal<strong>de</strong>ras -<br />
Funcionami<strong>en</strong>to -<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se manej<strong>en</strong>,<br />
transport<strong>en</strong> o almac<strong>en</strong><strong>en</strong> sustancias que por<br />
sus propieda<strong>de</strong>s físicas y químicas pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> inf<strong>la</strong>mabilidad, explosividad,<br />
toxicidad, reactividad, radiactividad,<br />
corrosividad o acción biológica dañina, y<br />
puedan afectar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas<br />
expuestas o causar daños a insta<strong>la</strong>ciones y<br />
equipos. Ejemplos: industria farmacéutica,<br />
industria química, almac<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sustancias<br />
químicas, empresas que brindan el servicio <strong>de</strong><br />
limpieza, etc.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se levant<strong>en</strong>,<br />
muevan o transport<strong>en</strong> materiales con <strong>la</strong> so<strong>la</strong><br />
fuerza física <strong>de</strong> los trabajadores o usando<br />
carretil<strong>la</strong>s, diablos, patines, etc.<br />
También <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se<br />
realic<strong>en</strong> dichas activida<strong>de</strong>s empleando<br />
polipastos, ma<strong>la</strong>cates, eslingas, grúas,<br />
montacargas, electroimanes, cargadores<br />
frontales, transportadores o maquinaria<br />
simi<strong>la</strong>r.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se efectú<strong>en</strong> tareas<br />
<strong>en</strong> altura, usando equipo temporal o <strong>de</strong>finitivo<br />
como máquinas <strong>de</strong> acceso para el<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> edificios, p<strong>la</strong>taformas o<br />
andamios, jau<strong>la</strong>s individuales y otros<br />
simi<strong>la</strong>res. Ejemplos: industria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
construcción, empresas que se <strong>de</strong>dican a<br />
efectuar mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y limpieza a edificios<br />
etc.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> don<strong>de</strong> funcion<strong>en</strong><br />
recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión interna o externa,<br />
cal<strong>de</strong>ras, g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor o recipi<strong>en</strong>tes<br />
criogénicos. Encontraremos recipi<strong>en</strong>tes<br />
sujetos a presión <strong>en</strong> <strong>la</strong>s industrias textil, <strong>de</strong><br />
celulosa y papel, azucarera, alim<strong>en</strong>ticia,<br />
química y petroquímica, e<strong>la</strong>boradora <strong>de</strong><br />
bebidas, automotriz, metalúrgica y si<strong>de</strong>rúrgica,<br />
calera y cem<strong>en</strong>tera, etc.<br />
NOM-022-STPS-2008<br />
Electricidad estática <strong>en</strong> los<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo -<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se almac<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
manej<strong>en</strong> o transport<strong>en</strong> sustancias inf<strong>la</strong>mables<br />
o explosivas, por ejemplo: harineras,<br />
polvorines 2 , cerilleras, etc. También don<strong>de</strong> se<br />
emple<strong>en</strong> materiales, sustancias o equipos<br />
capaces <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ar o g<strong>en</strong>erar cargas<br />
2 Polvorines: almac<strong>en</strong>es fijos o móviles que sirv<strong>en</strong> para el almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> todos los productos explosivos y sus accesorios.<br />
29
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
eléctricas estáticas; como son: subestaciones<br />
eléctricas, maquinaria que emplee motores,<br />
bandas transportadoras, etc.<br />
NOM-027-STPS-2008<br />
Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y<br />
corte - Condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se realic<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte.<br />
NOM-029-STPS-2005<br />
Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones eléctricas <strong>en</strong><br />
los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo -<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con<br />
insta<strong>la</strong>ciones eléctricas perman<strong>en</strong>tes o<br />
provisionales.<br />
II. Salud: En este rubro se han c<strong>la</strong>sificado ocho normas, <strong>la</strong>s cuales están<br />
ori<strong>en</strong>tadas principalm<strong>en</strong>te a prev<strong>en</strong>ir <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo, apoyándose <strong>en</strong><br />
el reconocimi<strong>en</strong>to, evaluación y control <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes químicos, físicos o biológicos<br />
pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral. Las normas que se han c<strong>la</strong>sificado <strong>en</strong><br />
este rubro son:<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
NOM-010-STPS-1999<br />
NOM-011-STPS-2001<br />
NOM-012-STPS-1999<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
trabajo don<strong>de</strong> se manej<strong>en</strong>,<br />
transport<strong>en</strong>, proces<strong>en</strong> o<br />
almac<strong>en</strong><strong>en</strong> sustancias<br />
químicas capaces <strong>de</strong><br />
g<strong>en</strong>erar contaminación <strong>en</strong><br />
el medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral.<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
trabajo don<strong>de</strong> se g<strong>en</strong>ere<br />
ruido.<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
trabajo don<strong>de</strong> se<br />
produzcan, us<strong>en</strong>,<br />
manej<strong>en</strong>, almac<strong>en</strong><strong>en</strong> o<br />
transport<strong>en</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
radiaciones ionizantes.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se manej<strong>en</strong>,<br />
transport<strong>en</strong>, proces<strong>en</strong> o almac<strong>en</strong><strong>en</strong> sustancias<br />
químicas que g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> contaminación <strong>en</strong> el<br />
medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral y puedan alterar <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> los que exista<br />
exposición <strong>de</strong> los trabajadores a ruido cuyo<br />
Nivel Sonoro A (NSA) sea igual o superior a<br />
80 <strong>de</strong>cibeles (A).<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se produzca, use,<br />
maneje, almac<strong>en</strong>e o transporte cualquier<br />
dispositivo, material o sustancia que emita o<br />
sea capaz <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar radiación ionizante;<br />
g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te utilizada <strong>en</strong> equipos médicos <strong>de</strong><br />
rayos X, medición <strong>de</strong> espesores y <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> materiales como papel y láminas metálicas;<br />
30
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
<strong>en</strong> el control <strong>de</strong> niveles <strong>de</strong> ll<strong>en</strong>ado <strong>de</strong> <strong>en</strong>vases<br />
que cont<strong>en</strong>gan líquidos, especialm<strong>en</strong>te<br />
cuando estos son corrosivos o se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />
a elevadas temperaturas; <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />
vidrio y hormigón pues se emplea para medir<br />
<strong>la</strong> humedad <strong>en</strong> materiales a granel (ar<strong>en</strong>a,<br />
cem<strong>en</strong>to, etc.); <strong>en</strong> radiografía industrial; <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
industria farmacéutica y alim<strong>en</strong>taria para <strong>la</strong><br />
esterilización <strong>de</strong> materiales; así como <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
inspección <strong>de</strong> materiales para <strong>de</strong>tectar errores<br />
<strong>de</strong> fabricación y <strong>en</strong>samb<strong>la</strong>je 2 .<br />
NOM-013-STPS-1993<br />
NOM-014-STPS-2000<br />
Re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong>s condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong><br />
los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<br />
don<strong>de</strong> se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong><br />
radiaciones<br />
electromagnéticas no<br />
ionizantes.<br />
Exposición <strong>la</strong>boral a<br />
presiones ambi<strong>en</strong>tales<br />
anormales - Condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong><br />
radiaciones electromagnéticas no ionizantes,<br />
como son: ultravioleta, visible, infrarrojo,<br />
microondas, radiofrecu<strong>en</strong>cia y ultrasonido.<br />
Algunas aplicaciones <strong>en</strong> los procesos<br />
industriales se dan <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong><br />
temperatura por infrarrojo; <strong>en</strong> el<br />
cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>shidratación o secado <strong>de</strong><br />
materiales por microondas; <strong>en</strong> <strong>la</strong> fabricación<br />
y acabado <strong>de</strong> productos cerámicos <strong>de</strong> alta<br />
calidad usando láseres, mismos que también<br />
se emplean <strong>en</strong> <strong>la</strong> extracción y<br />
manufacturación <strong>de</strong> granito. En el ámbito <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> medicina también se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />
aplicaciones importantes (cirugías,<br />
odontología, <strong>de</strong>rmatología, tratami<strong>en</strong>to y<br />
cirugía ocu<strong>la</strong>r, diagnóstico <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s<br />
cancerosas, etc.) 3<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> buceo o exista exposición <strong>de</strong><br />
los trabajadores a presiones ambi<strong>en</strong>tales<br />
bajas. Por ejemplo: <strong>en</strong> el cultivo <strong>de</strong> ostra u<br />
ostión (acuicultura) <strong>en</strong> el Pacífico <strong>de</strong> nuestro<br />
país, cooperativas pesqueras; <strong>en</strong> empresas<br />
que se <strong>de</strong>dican a realizar activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
fotografía y vi<strong>de</strong>o subacuático, construcción<br />
<strong>en</strong> obras <strong>de</strong> cim<strong>en</strong>tación profunda bajo el<br />
agua, corte y soldadura subacuáticos.<br />
NOM-015-STPS-2001<br />
Condiciones térmicas<br />
elevadas o abatidas -<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
e higi<strong>en</strong>e.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> los que exista<br />
exposición <strong>de</strong> los trabajadores a condiciones<br />
térmicas elevadas (calor) o abatidas (bajas<br />
2 Consultado <strong>en</strong> http://www.jmcprl.net/glosario/radiaciones%20ionizantes%20<strong>en</strong>%20<strong>la</strong>%20industria.htm, el 6 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2011.<br />
3 http://www.usc.es/fagms/Doc<strong>en</strong>cia/cem%2007-08/notas_Aplicaciones_%20radiaciones_no-ionizantes.doc Algunas Notas sobre:<br />
APLICACIONES DE LAS RADIACIONES NO-IONIZANTES C<strong>la</strong>ses CEM, curso 07/08, marzo Eduardo Mor<strong>en</strong>o Piquero<br />
31
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
temperaturas), provocadas por maquinaria,<br />
equipos, materiales o por condiciones<br />
climáticas que g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> que <strong>la</strong> temperatura<br />
corporal <strong>de</strong> los trabajadores sea inferior a 36<br />
°C o superior a 38 °C. Ejemplos <strong>de</strong> ellos son:<br />
trabajos con hornos, fundiciones, cal<strong>de</strong>ras,<br />
g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor, industria <strong>de</strong> cerámica,<br />
industria <strong><strong>de</strong>l</strong> vidrio, <strong>la</strong>drilleras, pana<strong>de</strong>rías,<br />
plásticos, procesos <strong>de</strong> secado y<br />
<strong>de</strong>shidratación, si<strong>de</strong>rúrgicas, textiles,<br />
refrigeradores industriales, <strong>la</strong>boratorios y<br />
trabajos a <strong>la</strong> intemperie, etc.<br />
NOM-024-STPS-2001<br />
Vibraciones - Condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong><br />
los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> don<strong>de</strong> por <strong>la</strong>s<br />
características <strong>de</strong> operación <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria<br />
y equipo, se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> vibraciones que puedan<br />
afectar a los trabajadores <strong>en</strong> cuerpo <strong>en</strong>tero o<br />
<strong>en</strong> extremida<strong>de</strong>s.<br />
NOM-025-STPS-2008<br />
Condiciones <strong>de</strong><br />
iluminación <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo.<br />
Todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
III. Organización: Se han agrupado siete normas <strong>en</strong> este rubro, <strong>la</strong>s cuales ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> común <strong>la</strong> función <strong>de</strong> dictar medidas g<strong>en</strong>erales, <strong>en</strong>caminadas a coordinar los<br />
recursos materiales, humanos y financieros disponibles para llevar a cabo <strong>la</strong><br />
administración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
NOM-017-STPS-2008<br />
Equipo <strong>de</strong> protección<br />
personal - Selección, uso<br />
y manejo <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> que se requiera el uso<br />
<strong>de</strong> equipo <strong>de</strong> protección personal para<br />
proteger a los trabajadores contra los riesgos<br />
<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong>.<br />
NOM-018-STPS-2000<br />
Sistema para <strong>la</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación y<br />
comunicación <strong>de</strong> peligros<br />
y riesgos por sustancias<br />
químicas peligrosas <strong>en</strong> los<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> los que se manej<strong>en</strong>,<br />
transport<strong>en</strong> o almac<strong>en</strong><strong>en</strong> sustancias químicas<br />
peligrosas.<br />
32
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
NOM-019-STPS-2011<br />
Constitución, integración,<br />
organización y<br />
funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
comisiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e<br />
higi<strong>en</strong>e<br />
Todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
NOM-021-STPS-1994<br />
NOM-026-STPS-2008<br />
NOM-028-STPS-2004<br />
NOM-030-STPS-2009<br />
Re<strong>la</strong>tiva a los<br />
requerimi<strong>en</strong>tos y<br />
características <strong>de</strong> los<br />
informes <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong><br />
trabajo que ocurran, para<br />
integrar <strong>la</strong>s estadísticas.<br />
Colores y señales <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e, e<br />
i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> riesgos<br />
por fluidos conducidos <strong>en</strong><br />
tuberías.<br />
Organización <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo -<br />
Seguridad <strong>en</strong> los procesos<br />
<strong>de</strong> sustancias químicas.<br />
Servicios prev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo - Funciones y<br />
activida<strong>de</strong>s<br />
Todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> hayan<br />
ocurrido riesgos (acci<strong>de</strong>ntes o <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s)<br />
<strong>de</strong> trabajo.<br />
Todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, excepto <strong>en</strong>:<br />
• Lo refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong><br />
transportación terrestre, marítima, fluvial o<br />
aérea, que sea compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Secretaría <strong>de</strong> Comunicaciones y<br />
Transportes;<br />
• Tuberías subterráneas u ocultas;<br />
• Ductos eléctricos;<br />
• Tuberías <strong>en</strong> c<strong>en</strong>trales nucleares;<br />
• Tuberías insta<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas<br />
potabilizadoras <strong>de</strong> agua;<br />
• Tuberías empleadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
distribución que el gobierno insta<strong>la</strong> para el<br />
servicio <strong>de</strong> los habitantes.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se realic<strong>en</strong><br />
operaciones con sustancias químicas<br />
peligrosas <strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s iguales o mayores a<br />
<strong>la</strong>s que se indican <strong>en</strong> el Apéndice A <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
propia norma, quedando excluidas:<br />
• Las activida<strong>de</strong>s económicas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
gas LP y<br />
Los procesos que manejan combustibles<br />
para g<strong>en</strong>erar <strong>en</strong>ergía (Comisión Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong><br />
Electricidad,<br />
termoeléctricas,<br />
carboeléctricas, etc.), ya que su vigi<strong>la</strong>ncia<br />
compete a <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Energía.<br />
Todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
IV. Específicas: Las siete normas que conforman este rubro están <strong>en</strong>focadas a<br />
ramas <strong>de</strong> actividad específica, como son <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s, aserra<strong>de</strong>ros,<br />
ferrocarriles y minas; <strong>de</strong>scribi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> su cont<strong>en</strong>ido los aspectos más críticos y<br />
g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser observados para preservar <strong>la</strong><br />
vida y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores. Tales normas son:<br />
33
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
NOM-003-STPS-1999<br />
NOM-007-STPS-2000<br />
Activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s -<br />
Uso <strong>de</strong> insumos<br />
fitosanitarios o p<strong>la</strong>guicidas<br />
e insumos <strong>de</strong> nutrición<br />
vegetal o fertilizantes -<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
e higi<strong>en</strong>e<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se almac<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
tras<strong>la</strong><strong>de</strong>n o manej<strong>en</strong> fertilizantes o<br />
p<strong>la</strong>guicidas empleados <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s<br />
agríco<strong>la</strong>s.<br />
Activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s -<br />
Insta<strong>la</strong>ciones, maquinaria,<br />
equipo y herrami<strong>en</strong>tas -<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se realic<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s y se utilice maquinaria o<br />
herrami<strong>en</strong>tas para realizar esta <strong>la</strong>bor.<br />
NOM-008-STPS-2001<br />
NOM-016-STPS-2001<br />
Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
aprovechami<strong>en</strong>to forestal<br />
ma<strong>de</strong>rable y <strong>de</strong><br />
aserra<strong>de</strong>ros - Condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e.<br />
Operación y<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
ferrocarriles - Condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se realic<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> aprovechami<strong>en</strong>to forestal<br />
ma<strong>de</strong>rable y <strong>de</strong> aserra<strong>de</strong>ros, que incluye<br />
<strong>de</strong>rribar y tras<strong>la</strong>dar los árboles al aserra<strong>de</strong>ro,<br />
los procesos para <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> productos<br />
comercializables, incluy<strong>en</strong>do su cepil<strong>la</strong>do y<br />
estufado , sin incluir procesos posteriores<br />
aplicables a estos productos.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se opere o dé<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a ferrocarriles, incluy<strong>en</strong>do los<br />
trabajos <strong>de</strong> reparación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
vías.<br />
NOM-023-STPS-2003<br />
Trabajos <strong>en</strong> minas -<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo que realic<strong>en</strong> exploración,<br />
explotación y b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> materiales<br />
localizados <strong>en</strong> vetas, mantos, masas o<br />
yacimi<strong>en</strong>tos, ya sea bajo el suelo o <strong>en</strong> su<br />
superficie; quedando exceptuados:<br />
• Minas subterráneas <strong>de</strong> carbón<br />
• C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> que se efectú<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong><br />
exploración y explotación para obt<strong>en</strong>er<br />
como productos principales:<br />
a) petróleo;<br />
b) gas natural,<br />
c) minerales radiactivos y<br />
d) sustancias cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> susp<strong>en</strong>sión o<br />
Estufado: proceso que permite secar <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra por medio <strong>de</strong> calor y v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción.<br />
34
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
disolución <strong>en</strong> aguas subterráneas o<br />
inyectadas al subsuelo.<br />
NOM-031-STPS-2011<br />
Construcción-Condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo.<br />
Todas <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción que se<br />
<strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> <strong>en</strong> el territorio nacional, <strong>en</strong><br />
cualquiera <strong>de</strong> sus difer<strong>en</strong>tes activida<strong>de</strong>s y<br />
fases.<br />
NOM-032-STPS-2008<br />
Seguridad para minas<br />
subterráneas <strong>de</strong> carbón.<br />
Minas subterráneas don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> explotación<br />
<strong>de</strong> carbón.<br />
V. Producto: Estas normas regu<strong>la</strong>n especificaciones <strong>de</strong> productos, por lo que están<br />
dirigidas principalm<strong>en</strong>te a fabricantes, comercializadores, importadores y<br />
distribuidores <strong>de</strong> los mismos, y su <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo se<br />
vigi<strong>la</strong> <strong>de</strong> manera indirecta. Las nueve normas <strong>de</strong> producto son:<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
NOM-100-STPS-1994<br />
Seguridad - Extintores<br />
contra inc<strong>en</strong>dio a base <strong>de</strong><br />
polvo químico seco con<br />
presión cont<strong>en</strong>ida -<br />
Especificaciones.<br />
Extintores contra fuegos c<strong>la</strong>ses A, B y C con<br />
presión cont<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o o gases<br />
inertes secos y que usan como ag<strong>en</strong>te<br />
extinguidor polvo químico seco.<br />
NOM-101-STPS-1994<br />
Seguridad - Extintores a<br />
base espuma química.<br />
Extintores a base <strong>de</strong> espuma química para<br />
combatir conatos <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio por fuego c<strong>la</strong>se<br />
B.<br />
35
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
NOM-102-STPS-1994<br />
Seguridad - Extintores<br />
contra inc<strong>en</strong>dio a base <strong>de</strong><br />
bióxido <strong>de</strong> carbono -<br />
Parte1: Recipi<strong>en</strong>tes.<br />
Recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>stinados para extintores a base<br />
<strong>de</strong> bióxido <strong>de</strong> carbono, aplicándose también<br />
para los recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> aluminio.<br />
NOM-103-STPS-1994<br />
Seguridad - Extintores<br />
contra inc<strong>en</strong>dio a base <strong>de</strong><br />
agua con presión<br />
cont<strong>en</strong>ida.<br />
Extintores contra inc<strong>en</strong>dio a base <strong>de</strong> agua con<br />
presión cont<strong>en</strong>ida, incluido el uso <strong>de</strong> aditivos<br />
espumantes y otros utilizados para aum<strong>en</strong>tar<br />
su efectividad, para fuego c<strong>la</strong>se A y B.<br />
NOM-104-STPS-2001<br />
Ag<strong>en</strong>tes extinguidores -<br />
Polvo químico seco tipo<br />
ABC a base <strong>de</strong> fosfato<br />
mono amónico.<br />
Polvo químico seco tipo ABC a base <strong>de</strong><br />
fosfato mono amónico.<br />
NOM-106-STPS-1994<br />
NOM-113-STPS-2009<br />
Seguridad - Ag<strong>en</strong>tes<br />
extinguidores - Polvo<br />
químico seco tipo BC, a<br />
base <strong>de</strong> bicarbonato <strong>de</strong><br />
sodio.<br />
Seguridad - Equipo <strong>de</strong><br />
protección personal -<br />
Calzado <strong>de</strong> protección -<br />
C<strong>la</strong>sificación,<br />
especificaciones y<br />
métodos <strong>de</strong> prueba.<br />
Polvo químico seco tipo BC, a base <strong>de</strong><br />
bicarbonato <strong>de</strong> sodio, <strong>de</strong>stinado para uso <strong>en</strong><br />
extintores como ag<strong>en</strong>te extinguidor <strong>de</strong> fuegos<br />
c<strong>la</strong>se B y C y sus métodos <strong>de</strong> prueba.<br />
C<strong>la</strong>sificación, especificaciones y métodos <strong>de</strong><br />
prueba que <strong>de</strong>berá cumplir el calzado <strong>de</strong><br />
protección.<br />
NOM-115-STPS-2009<br />
Seguridad - Equipo <strong>de</strong><br />
protección personal -<br />
Cascos <strong>de</strong> protección -<br />
C<strong>la</strong>sificación,<br />
especificaciones y<br />
métodos <strong>de</strong> prueba.<br />
C<strong>la</strong>sificación, especificaciones y métodos <strong>de</strong><br />
prueba que los cascos <strong>de</strong> protección <strong>de</strong>berán<br />
cumplir.<br />
NOM-116-STPS-2009<br />
Seguridad - Equipo <strong>de</strong><br />
protección personal -<br />
Requisitos mínimos y métodos <strong>de</strong> prueba que<br />
los purificadores <strong>de</strong> aire <strong>de</strong> presión negativa<br />
(mascaril<strong>la</strong>s) contra partícu<strong>la</strong>s nocivas<br />
36
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Norma Título Campo <strong>de</strong> aplicación<br />
Respiradores purificadores<br />
<strong>de</strong> aire <strong>de</strong> presión<br />
negativa contra partícu<strong>la</strong>s<br />
nocivas - Especificaciones<br />
y métodos <strong>de</strong> prueba.<br />
pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>berán<br />
cumplir.<br />
Es importante recordar que <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> llevar a cabo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er conocimi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> cont<strong>en</strong>ido y aplicación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s NOM´s que acabamos <strong>de</strong> revisar, observando también su actualización, pues éstas<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser revisadas cada 5 años a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> su <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor.<br />
En el anexo 1 se muestra un cuadro que <strong>en</strong>lista <strong>la</strong>s NOM’s vig<strong>en</strong>tes; así como <strong>la</strong>s<br />
últimas actualizaciones que han t<strong>en</strong>ido.<br />
37
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Actividad 1 (Subtema 1.1.1)<br />
Escribe con letra el número <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM correspondi<strong>en</strong>te para completar el<br />
sigui<strong>en</strong>te crucigrama.<br />
Horizontales<br />
1. Norma que es aplicable al uso <strong>de</strong> p<strong>la</strong>guicidas y fertilizantes <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s.<br />
2. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> minas subterráneas <strong>de</strong> carbón.<br />
3. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> sustancias químicas.<br />
4. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se<br />
g<strong>en</strong>era electricidad estática.<br />
5. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e para <strong>la</strong> operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> ferrocarriles.<br />
Verticales<br />
6. Norma re<strong>la</strong>tiva a l as condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> para trabajos <strong>en</strong> minas (excepto<br />
minas subterráneas <strong>de</strong> carbón).<br />
7. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e, para el uso, manejo,<br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to o transporte <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> radiaciones ionizantes.<br />
8. Norma aplicable para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> aprovechami<strong>en</strong>to forestal, ma<strong>de</strong>rable y aserra<strong>de</strong>ros.<br />
9. Norma aplicable a insta<strong>la</strong>ciones, maquinaria y equipo utilizados <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s.<br />
10. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> don<strong>de</strong> se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> radiaciones<br />
electromagnéticas no ionizantes.<br />
38
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.1.2 Conceptos básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Normas Oficiales Mexicanas <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo<br />
Hasta el mom<strong>en</strong>to, hemos dado un repaso g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 40 NOM’s vig<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
STPS, que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como finalidad proteger <strong>la</strong> vida y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, y<br />
hemos m<strong>en</strong>cionado ya varias veces los términos: “Seguridad y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo”,<br />
“Seguridad e higi<strong>en</strong>e”, así como “<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo”, pero aún no<br />
los hemos <strong>de</strong>finido, por lo que <strong>en</strong> este subtema los vamos a abordar.<br />
La Organización Internacional <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo, seña<strong>la</strong> que <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo “Es una disciplina que abarca múltiples campos especializados, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />
el bi<strong>en</strong>estar social, m<strong>en</strong>tal y físico <strong>de</strong> los trabajadores”.<br />
En <strong>la</strong> vida cotidiana <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos que <strong>la</strong> “Seguridad” es el respaldo que nos da hacer<br />
algo “Sin que nos dañe”, pero también po<strong>de</strong>mos percibir<strong>la</strong> como un estado <strong>de</strong>seable<br />
que t<strong>en</strong>emos <strong>la</strong>s personas, <strong>en</strong>caminado a “No per<strong>de</strong>r”. Estas i<strong>de</strong>as, asimi<strong>la</strong>das <strong>en</strong> el<br />
<strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral, nos dirig<strong>en</strong> a evitar pérdidas <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />
trabajo, mismos que <strong>en</strong> nuestra legis<strong>la</strong>ción se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> como: “Toda lesión orgánica<br />
o perturbación funcional, inmediata o posterior, o <strong>la</strong> muerte, producida<br />
rep<strong>en</strong>tinam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ejercicio, o con motivo <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo, cualesquiera que sean el lugar<br />
y el tiempo <strong>en</strong> que se preste." 4 Concluimos así que “Seguridad es el conjunto <strong>de</strong><br />
normas y procedimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>caminados a prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />
trabajo, a través <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, materiales, máquinas, equipos y<br />
herrami<strong>en</strong>tas <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>as condiciones para su uso." 5<br />
4 NOM-021-STPS-1994 re<strong>la</strong>tiva a los requerimi<strong>en</strong>tos y características <strong>de</strong> los informes <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> trabajo que ocurran, para<br />
integrar <strong>la</strong>s estadísticas.<br />
5 Marín B<strong>la</strong>ndón, María Adie<strong>la</strong>; Pico Merchán, María Eug<strong>en</strong>ia. FUNDAMENTOS DE SALUD OCUPACIONAL; Manizales:<br />
Universidad <strong>de</strong> Caldas,C<strong>en</strong>tro Editorial, Colombia, 2004<br />
39
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Así pues, cuando realizamos nuestro trabajo con <strong>seguridad</strong> estamos evitando sufrir<br />
acci<strong>de</strong>ntes; sin embargo protegernos <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s es más complejo porque los<br />
diversos factores que aquejan nuestra <strong>salud</strong> no son perceptibles a simple vista. La<br />
Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud (OMS) <strong>de</strong>fine <strong>la</strong> <strong>salud</strong> como “Un completo estado<br />
<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> los aspectos físicos, m<strong>en</strong>tales y sociales” y no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad; tal <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>scribe un estado i<strong>de</strong>al <strong>en</strong> el que <strong>la</strong>s personas<br />
<strong>de</strong>beríamos vivir. Sin embargo el trabajo es justam<strong>en</strong>te un factor que posee dos<br />
características que se contrapon<strong>en</strong>: por un <strong>la</strong>do, nos ayuda a mant<strong>en</strong>ernos sanos<br />
porque <strong>en</strong> él <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>mos mucho <strong>de</strong> nuestro pot<strong>en</strong>cial físico, m<strong>en</strong>tal, social y<br />
a<strong>de</strong>más nos ayuda a satisfacer nuestras necesida<strong>de</strong>s económicas; pero por otra<br />
parte, exist<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>tes a los que nos exponemos y que nos pue<strong>de</strong>n causar una<br />
<strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> cual <strong>la</strong> <strong>de</strong>finimos como: “Todo estado patológico <strong>de</strong>rivado<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> acción continuada <strong>de</strong> una causa que t<strong>en</strong>ga su orig<strong>en</strong> o motivo <strong>en</strong> el trabajo o <strong>en</strong><br />
el medio <strong>en</strong> que el trabajador se vea obligado a prestar sus servicios” 6 .<br />
Como se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>, <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral se preocupa por <strong>la</strong> búsqueda <strong><strong>de</strong>l</strong> máximo<br />
bi<strong>en</strong>estar posible <strong>en</strong> el trabajo, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo como <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> éste, <strong>en</strong> todos los p<strong>la</strong>nos: físico, m<strong>en</strong>tal y social. 7 El compon<strong>en</strong>te<br />
más específico <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral son <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción; pudi<strong>en</strong>do<br />
a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>finir dos niveles complem<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> acción:<br />
1) La evaluación o diagnóstico <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> riesgo y los efectos sobre <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong>, y<br />
2) La acción prev<strong>en</strong>tiva propiam<strong>en</strong>te, o interv<strong>en</strong>ciones técnicas sobre dichos<br />
factores <strong>de</strong> riesgos y efectos.<br />
La <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral se vale <strong>de</strong> <strong>la</strong> ing<strong>en</strong>iería, <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos, <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e<br />
industrial, <strong>la</strong> medicina, <strong>la</strong> psicología, <strong>la</strong> sociología, <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermería, <strong>la</strong> ergonomía y otras<br />
disciplinas para lograr su cometido.<br />
Ahora que sabemos que <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e industrial<br />
es parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong><br />
conceptualizaremos como una especialidad<br />
técnica que c<strong>en</strong>tra su actuación <strong>en</strong> los<br />
contaminantes, sean físicos, químicos,<br />
biológicos, ergonómicos o psicosociales<br />
pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral,<br />
actuando sobre ellos para prev<strong>en</strong>ir<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.<br />
6 NOM-021-STPS-1994 re<strong>la</strong>tiva a los requerimi<strong>en</strong>tos y características <strong>de</strong> los informes <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> trabajo que ocurran, para<br />
integrar <strong>la</strong>s estadísticas<br />
7 http://www.oitchile.cl/pdf/publicaciones/ser/ser009.pdf , Parra, Manuel. Conceptos básicos <strong>en</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral. Santiago, Oficina<br />
Internacional <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo, 2003, consultado 03-01-2011<br />
40
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.1.2.1 Requisitos administrativos<br />
I. Aviso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo<br />
Actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> Dirección<br />
G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Investigación y<br />
Estadísticas <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo,<br />
es <strong>la</strong> Unidad<br />
Administrativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> STPS<br />
que recopi<strong>la</strong> a nivel<br />
nacional los avisos <strong>de</strong><br />
riesgos <strong>de</strong> trabajo que los<br />
patrones <strong>en</strong>tregan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>tes instancias a que<br />
hace alusión <strong>la</strong> NOM-021-<br />
STPS-1994.<br />
Una vez que se han abordado los significados<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad y acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo, es<br />
importante saber que el término “riesgos <strong>de</strong><br />
trabajo” <strong>en</strong>globa ambos conceptos y <strong>la</strong> Ley<br />
Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo los regu<strong>la</strong> <strong>en</strong> su Título<br />
Nov<strong>en</strong>o.<br />
El artículo 504 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo<br />
prevé como obligación especial <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón dar<br />
aviso por escrito <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo<br />
acaecidos. Por su parte <strong>la</strong> NOM-021-STPS-<br />
1994 “Re<strong>la</strong>tiva a los requerimi<strong>en</strong>tos y<br />
características <strong>de</strong> los informes <strong>de</strong> los riesgos<br />
<strong>de</strong> trabajo que ocurran, para integrar <strong>la</strong>s<br />
estadísticas.”, seña<strong>la</strong> que los patrones <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
dar aviso <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> trabajo ocurridos, a <strong>la</strong> STPS, o a <strong>la</strong>s Delegaciones<br />
Fe<strong>de</strong>rales <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo o al Inspector <strong>de</strong> Trabajo o a <strong>la</strong> Junta <strong>de</strong> Conciliación y<br />
Arbitraje <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 72 horas sigui<strong>en</strong>tes a su realización <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte<br />
<strong>de</strong> trabajo, o <strong>de</strong> su <strong>de</strong>tección cuando se trate <strong>de</strong> una <strong>en</strong>fermedad profesional.<br />
In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong><strong>de</strong>l</strong> aviso que el patrón dé al Instituto Mexicano <strong><strong>de</strong>l</strong> Seguro<br />
Social, <strong>de</strong>berá hacer <strong><strong>de</strong>l</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral los acci<strong>de</strong>ntes y<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s ocurridos <strong>en</strong> su c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, para efectos <strong>de</strong> que <strong>la</strong> STPS integre<br />
<strong>la</strong> estadística nacional.<br />
II. Análisis <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> los procesos<br />
<strong>de</strong> sustancias químicas<br />
En ocasiones, los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo manejan<br />
sustancias químicas tóxicas, explosivas o<br />
inf<strong>la</strong>mables, y <strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s que son<br />
consi<strong>de</strong>radas altam<strong>en</strong>te riesgosas, tanto para<br />
los trabajadores, como para <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones,<br />
el medio ambi<strong>en</strong>te y <strong>la</strong> comunidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran, por <strong>la</strong>s fugas incontro<strong>la</strong>das,<br />
explosiones o inc<strong>en</strong>dios que pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar. En este tipo <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<br />
aplica <strong>la</strong> “NOM-028-STPS-2004, organización <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo – <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los<br />
41
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
procesos <strong>de</strong> sustancias químicas”, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> organizar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
dichos procesos y prev<strong>en</strong>ir así <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes mayores.<br />
Se consi<strong>de</strong>ra como acci<strong>de</strong>nte mayor aquel que involucra a los procesos y<br />
operaciones con sustancias químicas que originan gran liberación incontro<strong>la</strong>da <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s mismas o <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y cuyas consecu<strong>en</strong>cias pue<strong>de</strong>n ser múltiples lesionados,<br />
fatalida<strong>de</strong>s, daño ext<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad o que rebase los límites <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo. 8<br />
La NOM referida aplica <strong>en</strong> aquellos c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
trabajo don<strong>de</strong> se realic<strong>en</strong> operaciones con<br />
sustancias químicas peligrosas <strong>en</strong> cantidad igual<br />
o mayor a <strong>la</strong> cantidad umbral seña<strong>la</strong>da <strong>en</strong> el<br />
apéndice A <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia norma, que estén<br />
pres<strong>en</strong>tes o disponibles <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Una vez que se <strong>de</strong>termine que <strong>la</strong> NOM aplica al<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, el patrón <strong>de</strong>berá contar con un<br />
análisis <strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong> todos los equipos<br />
críticos y procesos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, el<br />
cual, se actualizará <strong>en</strong> cualquiera <strong>de</strong> los<br />
sigui<strong>en</strong>tes supuestos que ocurra primero:<br />
1. Al m<strong>en</strong>os cada cinco años.<br />
2. Antes <strong>de</strong> que se realic<strong>en</strong> cambios a algún<br />
proceso.<br />
3. Cuando se proyecte un proceso nuevo<br />
4. Como resultado <strong>de</strong> una investigación <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte mayor.<br />
Este análisis <strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong>berá ser difundido <strong>en</strong>tre los trabajadores, y <strong>en</strong> su<br />
e<strong>la</strong>boración se <strong>de</strong>berán aplicar métodos para i<strong>de</strong>ntificar, evaluar y contro<strong>la</strong>r los<br />
riesgos significativos asociados con el proceso; incluy<strong>en</strong>do recom<strong>en</strong>daciones para <strong>la</strong><br />
administración <strong>de</strong> riesgos <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso i<strong>de</strong>ntificados.<br />
III. Diagnóstico, programa y re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo<br />
En concordancia con el artículo 130 <strong><strong>de</strong>l</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Seguridad, Higi<strong>en</strong>e<br />
y Medio Ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Trabajo, <strong>la</strong> NOM-030-STPS-2009, Servicios Prev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong><br />
Seguridad y Salud <strong>en</strong> el Trabajo – Funciones y Activida<strong>de</strong>s, seña<strong>la</strong> como obligación<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> patrón contar con un diagnóstico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>la</strong>boral, el cual pue<strong>de</strong> ser:<br />
<br />
De acuerdo con el<br />
procedimi<strong>en</strong>to para <strong>la</strong><br />
evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
conformidad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
NOM-028-STPS-2004,<br />
se cumplirá con <strong>la</strong><br />
obligación <strong>de</strong> contar<br />
con el análisis <strong>de</strong><br />
riesgos, si el patrón<br />
pres<strong>en</strong>ta el estudio <strong>de</strong><br />
riesgo requerido por <strong>la</strong><br />
SEMARNAT.<br />
Integral: compr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s diversas áreas, secciones o procesos que<br />
conforman al c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, o<br />
8 NOM-028-STPS-2004, organización <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo – <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> sustancias químicas<br />
42
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<br />
Por área: refiriéndose <strong>de</strong> manera exclusiva a cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas que<br />
compon<strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
El diagnóstico consiste <strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificar:<br />
a) Las condiciones físicas peligrosas o inseguras que puedan repres<strong>en</strong>tar un<br />
riesgo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, procesos, maquinaria, equipo, herrami<strong>en</strong>tas, medios<br />
<strong>de</strong> transporte, materiales y <strong>en</strong>ergía;<br />
b) Los ag<strong>en</strong>tes físicos, químicos y biológicos capaces <strong>de</strong> modificar <strong>la</strong>s<br />
condiciones <strong><strong>de</strong>l</strong> medio ambi<strong>en</strong>te <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo que, por sus propieda<strong>de</strong>s,<br />
conc<strong>en</strong>tración, nivel y tiempo <strong>de</strong> exposición o acción, pue<strong>de</strong>n alterar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong><br />
los trabajadores, así como <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes que los g<strong>en</strong>eran;<br />
c) Los peligros circundantes al c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo que lo puedan afectar, cuando<br />
sea posible, y<br />
d) Los requerimi<strong>en</strong>tos normativos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo<br />
que result<strong>en</strong> aplicables.<br />
Cuando se trate <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> ci<strong>en</strong> trabajadores, el<br />
diagnóstico podrá ser integral y contará al m<strong>en</strong>os con los requerimi<strong>en</strong>tos<br />
normativos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo que result<strong>en</strong> aplicables<br />
(inciso d).<br />
El patrón podrá pres<strong>en</strong>tar como evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> que cu<strong>en</strong>ta con el diagnóstico, si<br />
exhibe el reporte <strong>de</strong>nominado: “Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Normatividad <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> el Trabajo”, que se obti<strong>en</strong>e, <strong><strong>de</strong>l</strong> módulo<br />
informático “Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Normatividad <strong>en</strong> Seguridad y Salud<br />
43
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<strong>en</strong> el Trabajo”, cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> <strong>la</strong> dirección electrónica<br />
http://evanom.stps.gob.mx:8183/Login/LoginCT.aspx.<br />
Con base <strong>en</strong> el diagnóstico, se e<strong>la</strong>borará un<br />
programa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo o<br />
una re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> acciones prev<strong>en</strong>tivas y<br />
correctivas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> ci<strong>en</strong><br />
trabajadores. Cualquiera que sea el caso, este<br />
docum<strong>en</strong>to (el programa o <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción), se <strong>de</strong>berá<br />
actualizar al m<strong>en</strong>os una vez al año.<br />
El responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> será el <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> realizar al m<strong>en</strong>os una<br />
vez al año los reportes <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los avances <strong>en</strong> <strong>la</strong> instauración <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
programa o <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do registrar y comunicar los resultados al patrón.<br />
La re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> acciones prev<strong>en</strong>tivas y correctivas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong>berá<br />
cont<strong>en</strong>er al m<strong>en</strong>os:<br />
a) La acción prev<strong>en</strong>tiva o correctiva por<br />
instrum<strong>en</strong>tar por cada aspecto i<strong>de</strong>ntificado;<br />
b) Las acciones y programas <strong>de</strong> promoción<br />
para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores y para <strong>la</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción integral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s adicciones que<br />
recomi<strong>en</strong><strong>de</strong>n o dict<strong>en</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />
compet<strong>en</strong>tes;<br />
c) Las acciones para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cias y conting<strong>en</strong>cias sanitarias<br />
que recomi<strong>en</strong><strong>de</strong>n o dict<strong>en</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />
compet<strong>en</strong>tes;<br />
d) Las fechas <strong>de</strong> inicio y término programadas para<br />
instrum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s acciones prev<strong>en</strong>tivas o<br />
correctivas y para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cias, y<br />
El programa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong>berá cont<strong>en</strong>er<br />
todo lo anterior, indicando a<strong>de</strong>más el responsable <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> cada acción<br />
Al igual que <strong>en</strong> el caso <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico, se<br />
consi<strong>de</strong>rará que el patrón cumple con <strong>la</strong> obligación<br />
<strong>de</strong> contar con el programa, al pres<strong>en</strong>tar el reporte “Programa <strong>de</strong> Seguridad y Salud<br />
<strong>en</strong> el Trabajo”, que se obti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> el módulo informático “Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Normatividad <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> el Trabajo”, o bi<strong>en</strong> el<br />
reporte “Programa para el Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Normatividad <strong>en</strong> Seguridad y Salud<br />
<strong>en</strong> el Trabajo”, que se obti<strong>en</strong>e <strong><strong>de</strong>l</strong> módulo informático “E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> Programas <strong>de</strong><br />
Seguridad y Salud <strong>en</strong> el Trabajo”, cuyas direcciones electrónicas son<br />
44
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
http://evanom.stps.gob.mx:8183/Login/LoginCT.aspx<br />
http://prosst.stps.gob.mx:8182/Login/LoginCT.aspx, respectivam<strong>en</strong>te.<br />
y<br />
Tanto el diagnóstico como el programa o <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción, se <strong>de</strong>berán comunicar a <strong>la</strong><br />
comisión <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e y/o a los trabajadores y serán e<strong>la</strong>borados por el<br />
responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
1.1.2.2 Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<br />
Al <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r acciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> el trabajo, el principal punto a<br />
fortalecer es <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción; para lograr esto es necesario observar a <strong>de</strong>talle <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones y procesos, ya que <strong>de</strong> esta manera se conocerán los peligros<br />
exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> cada área o rincón <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, <strong>de</strong>terminando los elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
protección disponibles, <strong>la</strong>s car<strong>en</strong>cias y <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser at<strong>en</strong>didas.<br />
En el proceso <strong>de</strong> observación, com<strong>en</strong>zaremos con el elem<strong>en</strong>to más primitivo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
hombre: El fuego, compon<strong>en</strong>te indisp<strong>en</strong>sable <strong>en</strong> el sector industrial, siempre que<br />
esté bajo control, ya que cuando sale fuera <strong>de</strong> éste, nos <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra <strong>la</strong> guerra el<br />
inc<strong>en</strong>dio, <strong>de</strong>struy<strong>en</strong>do a su paso a personas, materiales, equipos y el ambi<strong>en</strong>te<br />
don<strong>de</strong> pueda propagarse.<br />
Estos cuatro elem<strong>en</strong>tos (personas, materiales,<br />
equipos y ambi<strong>en</strong>te) pres<strong>en</strong>tan una gran<br />
interre<strong>la</strong>ción para <strong>de</strong>terminar el grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong><br />
inc<strong>en</strong>dio que pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo, por eso es necesario abordalos <strong>de</strong> forma<br />
separada:<br />
PERSONAS. Es necesario cuantificar <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> que conforma a <strong>la</strong> empresa; así como el<br />
número <strong>de</strong> personas que <strong>la</strong> visitan, ya que<br />
<strong>de</strong>bemos <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar los elem<strong>en</strong>tos que nos<br />
ayu<strong>de</strong>n a poner <strong>en</strong> un lugar seguro a todos.<br />
MATERIALES. La importancia <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er i<strong>de</strong>ntificados los materiales con los<br />
que se trabaja y <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s que se manejan (ya sean para <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> un<br />
producto o subproducto), nos permitirá <strong>de</strong>finir <strong>la</strong> magnitud <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo que se pue<strong>de</strong><br />
alcanzar.<br />
Por lo que, c<strong>la</strong>sificaremos a los materiales <strong>de</strong> primera instancia <strong>en</strong> función <strong>de</strong> su<br />
estado <strong>de</strong> agregación; es <strong>de</strong>cir, si son sólidos, líquidos o gaseosos. Bajo esta<br />
consi<strong>de</strong>ración, sabemos que todos los materiales son suceptibles <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>diarse,<br />
sólo que unos con mayor rapi<strong>de</strong>z que otros; a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> que unos <strong>de</strong>jarán residuos y<br />
otros tan sólo una mancha al consumirse por completo.<br />
45
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
¿De qué <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> que unos<br />
materiales se inc<strong>en</strong>di<strong>en</strong> con<br />
mayor rapi<strong>de</strong>z que otros<br />
De una propiedad física <strong>de</strong>nominada: Temperatura <strong>de</strong><br />
inf<strong>la</strong>mación.<br />
Por ejemplo: cuando aplicamos calor a un material sólido,<br />
líquido o gaseoso y éste empieza a increm<strong>en</strong>tar su<br />
temperatura, se observa el <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> vapores y<br />
sólo hasta el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que se alcance una<br />
temperatura sufici<strong>en</strong>te para que los mismos reaccion<strong>en</strong><br />
con el oxíg<strong>en</strong>o, se observará una f<strong>la</strong>ma.<br />
Temperatura <strong>de</strong><br />
inf<strong>la</strong>mación es <strong>la</strong><br />
temperatura mínima a<br />
<strong>la</strong> cual un material<br />
combustible o<br />
inf<strong>la</strong>mable empieza a<br />
<strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>r vapores<br />
sin que éstos sean<br />
sufici<strong>en</strong>tes para<br />
sost<strong>en</strong>er una<br />
combustión.<br />
Para los líquidos, existe una variante, ya que hay algunos<br />
que por su propia naturaleza, <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>n vapores aún sin<br />
aplicarles calor; a este tipo <strong>de</strong> materiales se les conoce<br />
como líquidos inf<strong>la</strong>mables, ya que pue<strong>de</strong>n ar<strong>de</strong>r<br />
inmediatam<strong>en</strong>te al contacto con una f<strong>la</strong>ma o chispa.<br />
Ejemplos <strong>de</strong> líquidos inf<strong>la</strong>mables son: gasolina, acetona,<br />
alcohol, thinner, tolu<strong>en</strong>o, aguarrás, pinturas, barnices, <strong>en</strong>tre<br />
otros.<br />
Por otra parte, hay líquidos a los que es necesario cal<strong>en</strong>tar<br />
para provocar el <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> vapores y una vez que<br />
alcanzan una temperatura igual o mayor a los 37.8 °C,<br />
comi<strong>en</strong>zan a ar<strong>de</strong>r; a este tipo <strong>de</strong> líquidos -a los que es<br />
necesario aplicarles calor y esperar un tiempo más prolongado<br />
para que ardan- se les <strong>de</strong>nomina líquidos combustibles,<br />
ejemplos: aceites, combustóleo, diesel, keros<strong>en</strong>o, etc.<br />
Una vez iniciada <strong>la</strong> f<strong>la</strong>ma, ya sea inducida por una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> calor o por un chispazo,<br />
<strong>en</strong> un líquido combustible o <strong>en</strong> líquido inf<strong>la</strong>mable, po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>terminar que el tipo <strong>de</strong><br />
fuego que acabamos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar es <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo “B”, toda vez que al consumirse <strong>en</strong> su<br />
totalidad tan sólo nos quedará una mancha.<br />
Para el caso <strong>de</strong> los materiales sólidos, al acercarles una f<strong>la</strong>ma, <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>rán<br />
vapores y una vez que se t<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong> inf<strong>la</strong>mación, se iniciará el fuego<br />
que se consi<strong>de</strong>ra <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo “A”, ya que al consumirse <strong>en</strong> su totalidad, <strong>de</strong>jará siempre<br />
un residuo o brasa.<br />
46
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Otro tipo <strong>de</strong> fuego se g<strong>en</strong>era cuando los<br />
aceites y grasas vegetales o animales son<br />
sobrecal<strong>en</strong>tados, lo cual ocurre <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
cocinas, sobre todo <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> aceites<br />
semipolimerizados. Este fuego ti<strong>en</strong>e<br />
caracteristicas especiales, ya que a cierta<br />
temperatura se autoinc<strong>en</strong>dia, es <strong>de</strong>cir no<br />
requiere <strong>de</strong> una chispa para iniciar <strong>la</strong><br />
reacción, por lo que para apagarlo es<br />
necesario ais<strong>la</strong>r el oxíg<strong>en</strong>o <strong><strong>de</strong>l</strong> ambi<strong>en</strong>te y al<br />
mismo tiempo <strong>en</strong>friar el material (Pero no con<br />
agua, ya que g<strong>en</strong>eraría mayor propagación<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> fuego por <strong>la</strong> incompatibilidad con el aceite). La c<strong>la</strong>sificación que se le ha dado al<br />
fuego g<strong>en</strong>erado por estos materiales es tipo “K” (Debido a <strong>la</strong> inicial <strong>de</strong> <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra<br />
inglesa “kitch<strong>en</strong>” que <strong>en</strong> español significa “cocina”).<br />
EQUIPO. El funcionami<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo ati<strong>en</strong><strong>de</strong> a<br />
<strong>la</strong>s diversas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía que exist<strong>en</strong><br />
(eléctrica, mecánica, eólica, química, etc), para el<br />
caso que nos ocupa, c<strong>en</strong>traremos nuestra at<strong>en</strong>ción<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica, misma que si no se maneja y<br />
utiliza a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> provocar<br />
sobresaturaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s conexiones g<strong>en</strong>erando un<br />
cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to excesivo que, al no t<strong>en</strong>er disipación,<br />
propiciaría un corto circuito, dando inicio a un inc<strong>en</strong>dio cuyo fuego sería <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo “C”,<br />
mismo que se re<strong>la</strong>ciona con maquinaría o equipos <strong>en</strong>ergizados.<br />
AMBIENTE. Hay elem<strong>en</strong>tos tales como <strong>la</strong> humedad, <strong>la</strong><br />
temperatura, <strong>la</strong> presión y <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción que se contro<strong>la</strong>n <strong>en</strong><br />
función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia prima, productos<br />
o subproductos que se manejan <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria, a fin <strong>de</strong> evitar<br />
que dichos materiales reaccion<strong>en</strong> viol<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te ante <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
pres<strong>en</strong>cia o <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> alguno <strong>de</strong> estos factores. Por<br />
ejemplo: <strong>en</strong> áreas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se manejan polvos <strong>de</strong> harina,<br />
se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> condiciones específicas <strong>de</strong> humedad y<br />
temperatura para evitar que se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> chispas y por consigui<strong>en</strong>te inc<strong>en</strong>dios o<br />
incluso explosiones.<br />
Un ejemplo <strong>de</strong> materiales <strong>en</strong> los que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s características <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
ambi<strong>en</strong>te porque <strong>de</strong> lo contrario se t<strong>en</strong>drían consecu<strong>en</strong>cias drásticas, son los<br />
metales combustibles, que al combinarse con el oxíg<strong>en</strong>o, ya sea por <strong>la</strong> humedad <strong>en</strong><br />
el ambi<strong>en</strong>te o por su cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> el aire, reaccionan viol<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te, propiciando un<br />
inc<strong>en</strong>dio con fuego tipo “D”. Este tipo <strong>de</strong> fuego pue<strong>de</strong> estar pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> metales<br />
como el sodio, litio, magnesio, etc.<br />
De acuerdo con lo expuesto anteriorm<strong>en</strong>te y con base <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-002-STPS-2010,<br />
se concluye que exist<strong>en</strong> 5 c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> fuego que son:<br />
47
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
CLASE DE<br />
FUEGO<br />
SE<br />
PRESENTA<br />
EN<br />
CARACTERÍSTICAS<br />
EJEMPLOS<br />
Sólidos<br />
combustibles<br />
Su combustión produce brasas<br />
Ma<strong>de</strong>ras, caucho, plásticos,<br />
textiles, papel<br />
Su combustión <strong>de</strong>ja una<br />
mancha<br />
líquidos inf<strong>la</strong>mables:<br />
<strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>n vapores aún sin<br />
aplicarles calor y ar<strong>de</strong>n<br />
inmediatam<strong>en</strong>te al contacto<br />
con una f<strong>la</strong>ma o chispa<br />
Gasolina, acetona, alcohol,<br />
thinner, tolu<strong>en</strong>o, aguarrás,<br />
pinturas, barnices<br />
Líquidos y<br />
gases<br />
combustibles e<br />
inf<strong>la</strong>mables<br />
Líquidos combustibles: es<br />
necesario inducirles calor y<br />
esperar un tiempo más<br />
prolongado para que ardan.<br />
Aceites, combustóleo, diesel<br />
Gases inf<strong>la</strong>mables: son<br />
materiales que a temperatura y<br />
presión normales no ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
volum<strong>en</strong> ni forma <strong>de</strong>finida,<br />
alcanzan fácilm<strong>en</strong>te su<br />
temperatura <strong>de</strong> ignición y<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una gran velocidad <strong>de</strong><br />
propagación <strong>de</strong> l<strong>la</strong>ma.<br />
Butano, propano, LP,<br />
natural, etc.<br />
Aparatos y<br />
equipos<br />
eléctricos<br />
<strong>en</strong>ergizados<br />
G<strong>en</strong>erados por cortos circuitos<br />
Motores, tableros,<br />
insta<strong>la</strong>ciones eléctricas<br />
<strong>en</strong>ergizadas<br />
Metales<br />
combustibles<br />
Cuando los metales<br />
combustibles se combinan<br />
con el aire, reaccionan<br />
viol<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te<br />
Magnesio, sodio, potasio,<br />
aluminio, litio<br />
Aceites y<br />
grasas<br />
vegetales o<br />
animales<br />
Requiere sobrecal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />
y a cierta temperatura se<br />
autoinc<strong>en</strong>dia<br />
Se produce principalm<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> cocinas don<strong>de</strong> se<br />
e<strong>la</strong>boran alim<strong>en</strong>tos utilizando<br />
grasas y aceites vegetales o<br />
animales.<br />
48
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Como se ha p<strong>la</strong>nteado, si se analizan todos estos elem<strong>en</strong>tos con base <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-<br />
002-STPS-2010, es posible <strong>de</strong>terminar el grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio que pue<strong>de</strong><br />
t<strong>en</strong>er el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, pudi<strong>en</strong>do c<strong>la</strong>sificarse como Ordinario o Alto e implem<strong>en</strong>tar<br />
<strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción necesarias para mant<strong>en</strong>er un control <strong>en</strong> los factores que<br />
propician los inc<strong>en</strong>dios, a saber:<br />
REQUISITOS DOCUMENTALES<br />
GRADO DE RIESGO<br />
ORDINARIO<br />
ALTO<br />
‣ Determinación <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio<br />
‣ Croquis, p<strong>la</strong>no o mapa<br />
‣ Instrucciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
‣ Programa anual <strong>de</strong> revisión m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> los extintores<br />
‣ Registro <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> los extintores<br />
‣ Programa anual <strong>de</strong> revisión y pruebas a los equipos<br />
contra inc<strong>en</strong>dio, medios <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección, a<strong>la</strong>rmas y SFCI;<br />
así como sus registros.<br />
‣ Programa anual <strong>de</strong> revisión a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> gas<br />
LP y/o natural<br />
‣ P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción a emerg<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio<br />
‣ Programa <strong>de</strong> capacitación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios y<br />
at<strong>en</strong>ción a emerg<strong>en</strong>cias<br />
‣ Acta y minuta <strong><strong>de</strong>l</strong> PASST ó<br />
‣ Dictam<strong>en</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> expedido por una UV ó<br />
‣ Acta circunstanciada por parte <strong>de</strong> protección civil<br />
REQUISITOS FÍSICOS<br />
Extintores <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> fuego, a no más <strong>de</strong><br />
1.50mts <strong><strong>de</strong>l</strong> piso a <strong>la</strong> parte más alta el extintor<br />
GRADO DE RIESGO<br />
ORDINARIO ALTO<br />
1 cada 300 m 2 1 cada 200 m 2<br />
Medios <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección<br />
Equipos contra inc<strong>en</strong>dio<br />
Sistemas fijos contra inc<strong>en</strong>dio<br />
A<strong>la</strong>rmas <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio<br />
Brigada contra inc<strong>en</strong>dio<br />
49
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Actividad 2 (Subtemas 1.1.2.1 y 1.1.2.2)<br />
Completa <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes afirmaciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo con el<br />
concepto correspondi<strong>en</strong>te que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> recuadro.<br />
*Diagnóstico <strong>de</strong> factores <strong>de</strong> riesgo *Programa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> *Higi<strong>en</strong>e industrial *Seguridad<br />
*Líquidos combustibles *NOM-030-STPS *72 horas *C<strong>la</strong>se C *Artículo 22 *Higi<strong>en</strong>e *Salud <strong>la</strong>boral<br />
*Artículo 504 *Cinco años *Acción prev<strong>en</strong>tiva sobre los factores <strong>de</strong> riesgo *C<strong>la</strong>se A *Alto<br />
*Diagnóstico <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> *Líquidos inf<strong>la</strong>mables *Ordinario *24 horas *C<strong>la</strong>se B *NOM-028-<br />
STPS *C<strong>la</strong>se K *Cinco meses<br />
1. La____________________es el conjunto <strong>de</strong> n ormas y procedimi<strong>en</strong>tos<br />
<strong>en</strong>caminados a prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo, mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones, materiales, máquinas, equipos y herrami<strong>en</strong>tas <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>as<br />
condiciones para su uso.<br />
2. Disciplina que se <strong>de</strong>dica a <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección, evaluación y control <strong>de</strong> factores<br />
ambi<strong>en</strong>tales o t<strong>en</strong>siones <strong>de</strong>rivadas <strong>en</strong> el lugar <strong>de</strong> trabajo: ___________________.<br />
3. Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> el cual se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> dos niveles complem<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong><br />
acción: el __________________ y <strong>la</strong> ___________________.<br />
4. El_________________ <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo prevé como obligación<br />
especial <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón dar aviso por escrito <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo acaecidos<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ______________ sigui<strong>en</strong>tes a su realización.<br />
5. El ________________________ <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s condiciones físicas peligrosas<br />
o inseguras, los ag<strong>en</strong>tes físicos, químicos y biológicos, los peligros circundantes<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y los requerimi<strong>en</strong>tos normativos que result<strong>en</strong> aplicables <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s diversas áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
50
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
6. El _____________________________<strong>de</strong>be contar con acciones prev<strong>en</strong>tivas,<br />
programas <strong>de</strong> promoción para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, acciones <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción<br />
<strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cias y conting<strong>en</strong>cias, fechas <strong>de</strong> inicio y término <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones<br />
prev<strong>en</strong>tivas y, por último, responsable <strong>de</strong> ejecutar dichas acciones.<br />
7. Los _____________________________ pue<strong>de</strong>n ar<strong>de</strong>r inmediatam<strong>en</strong>te al t<strong>en</strong>er<br />
contacto con una f<strong>la</strong>ma o chispa, aunque no hayan alcanzado los 37.8 °C.<br />
8. Es necesario inducirles calor para provocar el <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> vapores y una<br />
vez que alcanc<strong>en</strong> los 37.8 °C o más, comi<strong>en</strong>zan a ar<strong>de</strong>r:<br />
______________________________.<br />
9. Los inc<strong>en</strong>dios que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> aparatos y equipos eléctricos (motores,<br />
tableros e insta<strong>la</strong>ciones eléctricas) son consi<strong>de</strong>rados <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se________.<br />
10. Los inc<strong>en</strong>dios que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> sólidos combustibles (ma<strong>de</strong>ras, plásticos,<br />
textiles, papel) son consi<strong>de</strong>rados <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se ________.<br />
11. En cada nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, por cada 200 m 2 se <strong>de</strong>be insta<strong>la</strong>r al m<strong>en</strong>os un<br />
extintor, es un requisito para <strong>la</strong>s áreas, locales y edificios con grado <strong>de</strong> riesgo<br />
______________.<br />
12. Los fuegos __________ se g<strong>en</strong>eran principalm<strong>en</strong>te por el cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> grasas<br />
y aceites vegetales o animales.<br />
13. En cada nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, por cada 300 m 2 insta<strong>la</strong>r al m<strong>en</strong>os un extintor,<br />
es un requisito para <strong>la</strong>s áreas, locales y edificios con grado <strong>de</strong> riesgo<br />
_______________.<br />
14. La ____________ regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong><br />
sustancias químicas <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
15. Vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> procesos: _____________.<br />
51
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.1.2.3 Requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> algunas activida<strong>de</strong>s<br />
peligrosas <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<br />
I. Espacios confinados<br />
Un espacio confinado es un lugar que posee <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes características:<br />
1) Es lo sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te amplio, <strong>de</strong> tal manera que<br />
una persona pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeñar una <strong>de</strong>terminada<br />
tarea <strong>en</strong> su interior,<br />
2) Ti<strong>en</strong>e medios<br />
limitados<br />
o<br />
restringidos para su<br />
acceso o salida,<br />
3) No está diseñado<br />
para ser ocupado por<br />
una persona <strong>en</strong><br />
forma continua<br />
4) En él se realizan trabajos específicos<br />
ocasionalm<strong>en</strong>te y<br />
5) Posee v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción natural <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te<br />
Algunos ejemplos <strong>de</strong><br />
espacios confinados son:<br />
pozos, <strong>de</strong>pósitos abiertos,<br />
cisternas, reactores,<br />
tanques<br />
<strong>de</strong><br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, tanques<br />
<strong>de</strong> sedim<strong>en</strong>tación, sa<strong>la</strong>s<br />
subterráneas<br />
<strong>de</strong><br />
transformadores, túneles,<br />
alcantaril<strong>la</strong>s, bo<strong>de</strong>gas <strong>de</strong><br />
barcos, etc.<br />
Las principales situaciones que se tratan <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> un espacio confinado son:<br />
‣ La formación <strong>de</strong> atmósferas explosivas. Se <strong>de</strong>fine como atmósfera explosiva a<br />
<strong>la</strong> mezc<strong>la</strong> con el aire, <strong>en</strong> condiciones atmosféricas, <strong>de</strong> sustancias inf<strong>la</strong>mables <strong>en</strong><br />
forma <strong>de</strong> gases, vapores, nieb<strong>la</strong>s o polvos,<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> que tras una ignición 9 , <strong>la</strong> combustión<br />
se propaga a <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong> no<br />
quemada 10 . Estas atmósferas explosivas<br />
pue<strong>de</strong>n proce<strong>de</strong>r <strong>de</strong> productos <strong>de</strong>rivados<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> petróleo, químicos u otras sustancias<br />
que anteriorm<strong>en</strong>te fueron almac<strong>en</strong>adas <strong>en</strong><br />
el espacio confinado, cuyas pare<strong>de</strong>s<br />
absorbieron o retuvieron el material y<br />
cuando se vacía para realizar su<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, limpieza u otro propósito,<br />
este material absorbido aflora a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pare<strong>de</strong>s, cambiando así <strong>la</strong><br />
composición <strong>de</strong> <strong>la</strong> atmósfera <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> recipi<strong>en</strong>te.<br />
9 Ignición: proceso <strong>en</strong> el que una sustancia ar<strong>de</strong> y se quema<br />
10 http://www.caeb.es/in<strong>de</strong>x.phpoption=com_cont<strong>en</strong>t&task=view&id=638 consultado 04-03-2011.<br />
52
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
‣ La inha<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> vapores, humos o sustancias que sean<br />
perjudiciales para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>. Exist<strong>en</strong> riesgos por toxicidad<br />
cuando se superan los límites máximos permisibles <strong>de</strong><br />
exposición a sustancias químicas peligrosas; así como<br />
riesgos por exposición a ag<strong>en</strong>tes biológicos <strong>en</strong> alcantaril<strong>la</strong>s,<br />
pozos, <strong>de</strong>puradoras <strong>de</strong> aguas residuales, fosas sépticas 11 ,<br />
fosos <strong>de</strong> purines 12 <strong>en</strong> establos y granjas, etc., que a veces se<br />
combinan con los riesgos <strong>de</strong> toxicidad y explosión e inc<strong>en</strong>dio.<br />
‣ El <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o. El<br />
dióxido <strong>de</strong> carbono, el monóxido<br />
<strong>de</strong> carbono, el helio, el nitróg<strong>en</strong>o y<br />
el argón, son ejemplos <strong>de</strong> gases<br />
que <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan al oxíg<strong>en</strong>o; es<br />
<strong>de</strong>cir, cuando una persona respira<br />
aire que conti<strong>en</strong>e dichos gases,<br />
éstos toman el lugar <strong><strong>de</strong>l</strong> oxíg<strong>en</strong>o,<br />
p<strong>en</strong>etrando al organismo y una<br />
vez que han sido absorbidos, se<br />
difun<strong>de</strong>n rápidam<strong>en</strong>te por pulmón,<br />
sangre y otros tejidos. La<br />
hemoglobina <strong>en</strong>trega m<strong>en</strong>os<br />
oxíg<strong>en</strong>o al cerebro y al corazón,<br />
ocasionando que éstos no<br />
funcion<strong>en</strong> normalm<strong>en</strong>te. Si algui<strong>en</strong><br />
se expone a altos niveles <strong>de</strong> estos<br />
gases, pue<strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tar<br />
Los efectos <strong><strong>de</strong>l</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o <strong>en</strong> el<br />
aire son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
Mas <strong><strong>de</strong>l</strong> 23.5% Enriquecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
oxíg<strong>en</strong>o. Peligro <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio<br />
21.0% Conc<strong>en</strong>tración normal <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o<br />
<strong>en</strong> el aire<br />
19.5% Conc<strong>en</strong>tración inocua mínima<br />
16.0% Desori<strong>en</strong>tación, juicio y respiración<br />
afectados<br />
14.0% juicio <strong>de</strong>fectuoso, fatiga rápida<br />
12 a 8% Pérdida <strong><strong>de</strong>l</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />
M<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 8% dificultad para respirar que<br />
pue<strong>de</strong> causar <strong>la</strong> muerte 13<br />
dificulta<strong>de</strong>s al respirar o ligeros dolores <strong>de</strong> cabeza como primeros síntomas, que<br />
pue<strong>de</strong>n verse int<strong>en</strong>sificados si <strong>la</strong> persona está haci<strong>en</strong>do alguna actividad física o<br />
ti<strong>en</strong>e el corazón y los pulmones débiles; hasta llegar a provocar <strong>la</strong> asfixia.<br />
Ejemplos <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> espacios confinados don<strong>de</strong><br />
pue<strong>de</strong>n verse involucrados gases que <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan al<br />
oxíg<strong>en</strong>o, son aquellos re<strong>la</strong>cionados con procesos <strong>de</strong><br />
oxidación <strong>de</strong> metales, putrefacción, <strong>de</strong>scomposición y<br />
ferm<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> materiales orgánicos. Es importante<br />
recordar que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zar al oxíg<strong>en</strong>o, estas<br />
sustancias también pue<strong>de</strong>n combinarse con otros<br />
materiales exist<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> espacio confinado,<br />
creando sustancias peligrosas.<br />
11 Fosas sépticas son unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to primario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas negras domésticas; <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s se realiza <strong>la</strong> separación y<br />
transformación físico-química <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia sólida cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> esas aguas.<br />
12 Purines: excrem<strong>en</strong>tos líquidos <strong><strong>de</strong>l</strong> cerdo.<br />
13 http://media.msanet.com/International/Chile/INFORMATIVOSMSACHILE/FEB2009.pdf Espacios confinados Informativo<br />
febrero MSA the Safety Company Consultado 11-03-2011.<br />
53
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Recor<strong>de</strong>mos que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los riesgos específicos, exist<strong>en</strong> riesgos g<strong>en</strong>erales que<br />
también <strong>de</strong>b<strong>en</strong> analizarse <strong>en</strong> los espacios confinados:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Atropellos por vehículos <strong>de</strong>bidos a <strong>la</strong> ubicación<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> espacio confinado<br />
Caídas a distinto nivel<br />
Maquinarias o partes móviles <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> espacio<br />
confinado, tales como agitadores.<br />
Riesgos por contacto eléctrico, directo o indirecto<br />
Riesgos por <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> objetos <strong>en</strong><br />
proximida<strong>de</strong>s a los accesos (Herrami<strong>en</strong>tas,<br />
piedras, material).<br />
Riesgos por asfixia, inmersión o ahogami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>bido a los productos cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> el espacio confinado. (Silos que conti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
productos a granel).<br />
Riesgos térmicos (Humedad, calor).<br />
Riesgos por contacto con sustancias corrosivas.<br />
Riesgos biológicos (Virus, bacterias).<br />
Riesgos por golpes con elem<strong>en</strong>tos fijos o móviles, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> espacio.<br />
Riesgos <strong>de</strong>bidos a <strong>la</strong>s condiciones meteorológicas (Lluvias, torm<strong>en</strong>tas).<br />
Riesgos posturales (Trabajos <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong>s, <strong>en</strong> cuclil<strong>la</strong>s).<br />
Es con motivo <strong>de</strong> los riesgos m<strong>en</strong>cionados, que distintas NOM´s hac<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia a<br />
medidas y requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplirse cuando se efectú<strong>en</strong> trabajos<br />
<strong>en</strong> espacios confinados.<br />
<br />
<br />
De acuerdo con <strong>la</strong> NOM-005-STPS-1998, se <strong>de</strong>be<br />
efectuar un “Estudio para analizar el riesgo pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong><br />
sustancias químicas peligrosas” don<strong>de</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar<br />
i<strong>de</strong>ntificados los trabajos que pudieran llegar a hacerse <strong>en</strong><br />
espacios confinados, <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sustancias químicas<br />
peligrosas; una vez i<strong>de</strong>ntificados, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er<br />
“Procedimi<strong>en</strong>tos seguros para realizar <strong>la</strong> actividad” y un<br />
“Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> autorización” para realizar dichas<br />
activida<strong>de</strong>s consi<strong>de</strong>radas como peligrosas.<br />
En <strong>la</strong> NOM-027-STPS-2008 también es <strong>de</strong> vital importancia i<strong>de</strong>ntificar aquellos<br />
trabajos <strong>de</strong> soldadura y corte que <strong>de</strong>ban llevarse a cabo <strong>en</strong> espacios confinados,<br />
ya que los riesgos a los que se expon<strong>en</strong> los trabajadores son altos por los factores<br />
inher<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad, aunados a los que el mismo espacio confinado pueda<br />
repres<strong>en</strong>tar; por lo que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes requerimi<strong>en</strong>tos:<br />
‣ Análisis <strong>de</strong> riesgos pot<strong>en</strong>ciales para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte.<br />
‣ Programa para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte.<br />
54
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
‣ Procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura<br />
y corte.<br />
‣ Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> autorización para los trabajadores que realic<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte <strong>en</strong> espacios<br />
confinados.<br />
‣ Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> rescate <strong>de</strong> un trabajador<br />
acci<strong>de</strong>ntado durante <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y<br />
corte <strong>en</strong> espacios confinados o <strong>en</strong> recipi<strong>en</strong>tes don<strong>de</strong><br />
existan polvos, gases o vapores inf<strong>la</strong>mables o<br />
explosivos,<br />
‣ Capacitar y adiestrar al m<strong>en</strong>os una vez por año, al<br />
personal asignado para realizar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
rescate,<br />
‣ Contar con materiales y equipo para realizar el rescate <strong>de</strong> los trabajadores<br />
acci<strong>de</strong>ntados <strong>en</strong> espacios confinados.<br />
‣ Autorizar por escrito a los trabajadores que realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
soldadura y corte <strong>en</strong> espacios confinados.<br />
‣ Supervisar que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte <strong>en</strong> espacios confinados<br />
se realic<strong>en</strong> <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e.<br />
En particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong> NOM-027-STPS-2008 <strong>de</strong>termina como medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para<br />
<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte <strong>en</strong> espacios confinados, <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />
a) El supervisor <strong>de</strong>be evaluar el interior <strong><strong>de</strong>l</strong> espacio<br />
confinado antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar, durante y al terminar <strong>la</strong><br />
actividad <strong>de</strong> soldadura y corte, para verificar que el<br />
cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o <strong>en</strong> el aire esté <strong>en</strong> el rango <strong>de</strong><br />
19.5% y 23.5%;<br />
b) Se <strong>de</strong>be evaluar <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> atmósferas explosivas<br />
a través <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> lectura directa (Explosímetros);<br />
c) Se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar los tipos <strong>de</strong> sustancias químicas<br />
almac<strong>en</strong>adas y aplicar el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>scontaminación <strong><strong>de</strong>l</strong> espacio confinado;<br />
d) El trabajador <strong>de</strong>be contar con <strong>la</strong><br />
autorización por escrito <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
patrón antes <strong>de</strong> ingresar al área;<br />
El requisito que<br />
siempre <strong>de</strong>bes<br />
t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> m<strong>en</strong>te<br />
para trabajos <strong>en</strong><br />
espacios<br />
confinados es que<br />
se cu<strong>en</strong>te con <strong>la</strong><br />
autorización por<br />
escrito por parte<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> patrón.<br />
e) El trabajador <strong>de</strong>be colocar<br />
tarjetas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que<br />
indiqu<strong>en</strong> el bloqueo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong><br />
alim<strong>en</strong>tación, maquinaria y equipo<br />
que se re<strong>la</strong>cione con el recipi<strong>en</strong>te<br />
y espacio confinado don<strong>de</strong> se<br />
realizará <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> soldadura<br />
o corte;<br />
55
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
f) Se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>r y efectuar los monitoreos con equipos <strong>de</strong> lectura directa<br />
para corroborar los niveles <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o <strong>en</strong> aire y <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> una atmósfera explosiva, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> no alcanzar el rango <strong>de</strong> 19.5% y<br />
23.5%, se podrá utilizar el equipo <strong>de</strong> protección respiratoria con suministro <strong>de</strong><br />
aire respirable;<br />
g) Se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> utilizar equipos <strong>de</strong> extracción local para <strong>la</strong> eliminación <strong>de</strong> gases,<br />
vapores y humos peligrosos;<br />
h) El responsable <strong><strong>de</strong>l</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be comprobar que el sistema <strong>de</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to y opera<br />
bajo un programa <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to;<br />
i) Se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> colocar fuera <strong><strong>de</strong>l</strong> espacio confinado los cilindros y <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
po<strong>de</strong>r;<br />
j) Se <strong>de</strong>be contro<strong>la</strong>r el tiempo <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>cia continua <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong> un espacio confinado. Por cada hora <strong>de</strong> trabajo continuo como<br />
máximo <strong>de</strong>be haber un <strong>de</strong>scanso mínimo <strong>de</strong> 15 minutos fuera <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
espacio confinado;<br />
k) Se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> eliminar o reducir al mínimo <strong>la</strong>s atmósferas explosivas <strong>en</strong> los<br />
espacios confinados que hayan cont<strong>en</strong>ido líquidos inf<strong>la</strong>mables u otro tipo <strong>de</strong><br />
combustibles, antes <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r a soldar o cortar;<br />
l) El supervisor <strong>de</strong>be vigi<strong>la</strong>r que se apliqu<strong>en</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
establecidos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el ingreso <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador hasta el término <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
operación;<br />
m) El soldador durante <strong>la</strong> operación <strong>de</strong>be utilizar un arnés con una línea <strong>de</strong> vida.<br />
Las cuerdas <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> vida <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser resist<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s sustancias<br />
químicas pres<strong>en</strong>tes y con longitud sufici<strong>en</strong>te para po<strong>de</strong>r maniobrar <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
área, y ser utilizada para rescatarlo <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> ser necesario, y<br />
n) Se <strong>de</strong>be realizar una limpieza e inspección para <strong>de</strong>tectar y contro<strong>la</strong>r los<br />
posibles riesgos, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> toda jornada <strong>de</strong> trabajo.<br />
II.<br />
Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte<br />
56<br />
Se abordaron ya los requisitos administrativos y <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
soldadura y corte <strong>en</strong> espacios confinados; sin embargo <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral estas operaciones<br />
pres<strong>en</strong>tan varios riesgos ori<strong>en</strong>tados a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador y a <strong>la</strong>s propias<br />
insta<strong>la</strong>ciones don<strong>de</strong> se efectú<strong>en</strong>; pero antes <strong>de</strong> com<strong>en</strong>zar a abordar dichos riesgos,<br />
vamos a conocer <strong>en</strong> qué consist<strong>en</strong> estos dos procesos.<br />
La soldadura es un proceso <strong>de</strong> unión <strong>de</strong> dos piezas, (g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te metales o<br />
termoplásticos) a base <strong>de</strong> transformar <strong>la</strong>s superficies <strong>de</strong> unión, utilizando calor,<br />
presión, o ambos y con o sin aporte <strong>de</strong> material (agregando un material <strong>de</strong> rell<strong>en</strong>o<br />
fundido -metal o plástico-, el cual ti<strong>en</strong>e un punto <strong>de</strong> fusión m<strong>en</strong>or al <strong>de</strong> <strong>la</strong> pieza a<br />
soldar, para conseguir un baño <strong>de</strong> material fundido -el baño <strong>de</strong> soldadura- que, al<br />
<strong>en</strong>friarse, se convierte <strong>en</strong> una unión fija). Las fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> calor son: l<strong>la</strong>ma<br />
(combustión), arco eléctrico o resist<strong>en</strong>cia eléctrica.
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Los principales procedimi<strong>en</strong>tos utilizados para soldar metales, son:<br />
Procedimi<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> soldaduras<br />
Soldadura<br />
al arco<br />
Soldadura por<br />
combustión <strong>de</strong><br />
gases<br />
Soldadura por<br />
resist<strong>en</strong>cia<br />
Arco <strong>de</strong> metal protegido<br />
Arco sumergido<br />
TIG (Tungst<strong>en</strong> Inert Gas)<br />
Por puntos<br />
MIG (Metal Inert Gas)<br />
Arco al carbono<br />
Oxiacetilénica<br />
Oxíg<strong>en</strong>o-Hidróg<strong>en</strong>o<br />
Oxíg<strong>en</strong>o propano<br />
Por punto, a costura y <strong>en</strong> proyección<br />
Gas natural<br />
Soldadura fuerte<br />
y b<strong>la</strong>nda<br />
Soplete<br />
Inducción<br />
Baño<br />
Resist<strong>en</strong>cia<br />
Eléctrico manual<br />
Por el contrario, <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> corte consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> piezas<br />
mediante remoción <strong>de</strong> material o <strong>la</strong> separación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s piezas, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te metálicas.<br />
Los productos obt<strong>en</strong>idos pue<strong>de</strong>n ser finales o semi e<strong>la</strong>borados que requieran<br />
operaciones posteriores.<br />
Procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> corte <strong>de</strong><br />
metales más comunes son:<br />
Combustión <strong>de</strong> gases<br />
P<strong>la</strong>sma<br />
Láser<br />
Arco al aire<br />
Chorro <strong>de</strong> agua<br />
Como se m<strong>en</strong>cionó, los trabajos <strong>de</strong> soldadura y corte <strong>en</strong>trañan muchos riesgos<br />
inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> actividad por los múltiples factores que están pres<strong>en</strong>tes, a<br />
continuación se <strong>en</strong>listarán los más comunes 14 :<br />
14 http://www.esab.com.ar/ar/sp/acerca/loa<strong>de</strong>r.cfmcsModule=security/getfile&pageid=35368 consultado 05-03-2011.<br />
57
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Por el uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía calórica para fundir el metal:<br />
G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios<br />
Quemaduras <strong>en</strong> los operadores<br />
Exposición a altas temperaturas<br />
Por <strong>la</strong> emisión <strong>de</strong> radiaciones:<br />
Daños a los órganos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vista: La radiación UV produce una lesión temporal<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> córnea. La radiación infrarroja pue<strong>de</strong> causar daño a <strong>la</strong> retina y ser un factor<br />
<strong>de</strong> formación <strong>de</strong> cataratas.<br />
Deslumbrami<strong>en</strong>to: La radiación <strong>de</strong> luz visible produce un efecto <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to que afecta temporalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> visión.<br />
Riesgo <strong>de</strong> daño <strong>en</strong> <strong>la</strong> piel: La radiación UV, pue<strong>de</strong> dañar <strong>la</strong> piel cuando no está<br />
protegida, produci<strong>en</strong>do una picazón simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> producida por quemadura <strong>de</strong><br />
sol.<br />
Por el uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica:<br />
Descarga eléctrica<br />
Por los polvos, humos metálicos y gases<br />
producidos:<br />
Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo <strong>de</strong> soldadura, podrán<br />
estar pres<strong>en</strong>tes óxidos metálicos que<br />
pue<strong>de</strong>n producir <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s como el<br />
cáncer, <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo asmáticas,<br />
afectación <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema nervioso c<strong>en</strong>tral,<br />
irritación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vías respiratorias,<br />
temblores internos, fiebre <strong><strong>de</strong>l</strong> soldador,<br />
lesiones r<strong>en</strong>ales, los fluoruros emanados<br />
pue<strong>de</strong>n afectar el sistema óseo.<br />
Los gases g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong> <strong>de</strong>scomposición <strong>de</strong> los revestimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> electrodos<br />
y <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> los rayos ultravioleta, pue<strong>de</strong>n ser absorbidos, y llegar al hígado,<br />
riñón o cerebro, produci<strong>en</strong>do daños <strong>en</strong> estos órganos.<br />
Los humos metálicos, pue<strong>de</strong>n llegar a los pulmones y <strong>de</strong>positarse <strong>en</strong> los<br />
alvéolos, g<strong>en</strong>erando fibrosis intersticial, y ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te, neumoconiosis.<br />
Por exposición a ruido<br />
La "fiebre <strong><strong>de</strong>l</strong> soldador" se<br />
caracteriza por sed, tos<br />
seca, sabor metálico <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
boca, escalofríos, sueño,<br />
malestar, dolores<br />
muscu<strong>la</strong>res, dolor <strong>de</strong><br />
cabeza, náusea y fiebre,<br />
síntomas que aparec<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
4 a 6 horas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
exposición y que se<br />
resuelv<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s 24 y 48<br />
horas. 15<br />
Riesgo <strong>de</strong> daño perman<strong>en</strong>te al sistema auditivo pues el personal está expuesto<br />
a niveles <strong>de</strong> ruido <strong>de</strong> 85 dB(A ) o mayores, para jornadas <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> 8 horas.<br />
15 Folleto medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> soldadura y corte, ESAB, CONARCO, Bu<strong>en</strong>os Aires, Arg<strong>en</strong>tina<br />
58
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Es por este tipo <strong>de</strong> riesgos que, como medidas g<strong>en</strong>erales, <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte para prev<strong>en</strong>ir inc<strong>en</strong>dios o explosiones, se <strong>de</strong>be:<br />
• Utilizar casetas <strong>de</strong> soldar o mamparas para <strong><strong>de</strong>l</strong>imitar <strong>la</strong>s áreas <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se<br />
realic<strong>en</strong> estos trabajos;<br />
• Revisar que los equipos y elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> acop<strong>la</strong>dos a los cilindros que<br />
cont<strong>en</strong>gan gases combustibles estén <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to;<br />
• Prohibir <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>dores <strong>de</strong> presión reconstruidos;<br />
• Contar con un extintor tipo ABC <strong>en</strong> un radio no mayor a 7 metros <strong><strong>de</strong>l</strong> área<br />
don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> <strong>la</strong>s referidas activida<strong>de</strong>s con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> combatir conatos<br />
<strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio.<br />
Para evitar daños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador, se <strong>de</strong>be contar con v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción natural o<br />
artificial antes y durante <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> trabajo y<br />
conforme al proceso <strong>de</strong> soldadura o corte que se emplee. A<strong>de</strong>más, el personal que lo<br />
realice <strong>de</strong>berá portar el sigui<strong>en</strong>te equipo <strong>de</strong> protección personal:<br />
• Caretas o l<strong>en</strong>tes con sombra <strong>de</strong> soldador,<br />
• Protección facial,<br />
• Capuchas (monjas),<br />
• Respirador para humos,<br />
• Peto (mandil),<br />
• Guantes para soldador,<br />
• Po<strong>la</strong>inas,<br />
• Mangas y<br />
• Zapatos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Para evitar <strong>de</strong>scargas eléctricas el trabajador <strong>de</strong>berá colocar señales, avisos,<br />
candados o etiquetas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas que proporcion<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>ergía a los equipos <strong>de</strong> soldadura y corte, y restringir el paso a <strong>la</strong>s áreas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se<br />
realizan <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte.<br />
En g<strong>en</strong>eral, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> aplicar los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que incluyan <strong>la</strong>s medidas<br />
necesarias para impedir daños al personal expuesto y <strong>la</strong>s acciones que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
aplicar antes, durante y <strong>de</strong>spués <strong>en</strong> los equipos o áreas don<strong>de</strong> se realic<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte.<br />
59
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
III.<br />
Carga manual <strong>de</strong> materiales<br />
D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s variadas activida<strong>de</strong>s que se realizan <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo y que repres<strong>en</strong>tan riesgos por trastornos músculoesqueléticos,<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>la</strong> carga manual <strong>de</strong> materiales, es<br />
<strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> un trabajador para levantar,<br />
mover o transportar materiales empleando su fuerza física, o con<br />
el auxilio <strong>de</strong> carretil<strong>la</strong>s, diablos o patines.<br />
La NOM-006-STPS-2000 establece los sigui<strong>en</strong>tes límites <strong>de</strong> carga<br />
manual máxima para trabajadores, pues cuando se exce<strong>de</strong>n <strong>la</strong>s<br />
capacida<strong>de</strong>s fisiológicas <strong><strong>de</strong>l</strong> individuo, se pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar lesiones<br />
y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />
CARGA MÁXIMA QUE PUEDEN<br />
LEVANTAR LOS TRABAJADORES:<br />
HOMBRES<br />
50 Kg.<br />
MENORES<br />
35 Kg.<br />
MUJERES<br />
20 Kg.<br />
Esta NOM también expresa que no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sempeñar carga manual <strong>de</strong> materiales:<br />
• Mujeres <strong>en</strong> estado <strong>de</strong> gestación, y durante <strong>la</strong>s<br />
primeras 10 semanas posteriores al parto.<br />
• Trabajadores que pa<strong>de</strong>zcan una <strong>en</strong>fermedad<br />
cardiorrespiratoria, <strong>de</strong>formidad <strong>de</strong> columna, lesión<br />
tuberculosa cicatrizada <strong>en</strong> <strong>la</strong> columna vertebral,<br />
<strong>de</strong>formidad <strong>de</strong> miembros superiores e inferiores,<br />
diástasis <strong>de</strong><br />
músculo recto<br />
mayor <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
abdom<strong>en</strong>,<br />
<strong>de</strong>g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> discos, hernia <strong>de</strong> disco,<br />
hernia umbilical, hernia inguinal o pro<strong>la</strong>pso<br />
uterino, aún <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> haber sido<br />
operados y dados <strong>de</strong> alta.<br />
60
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
IV.<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para realizar trabajos <strong>en</strong> altura<br />
Se consi<strong>de</strong>ran trabajos <strong>en</strong> altura, aquel<strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, insta<strong>la</strong>ción,<br />
<strong>de</strong>molición, operación, reparación, limpieza, <strong>en</strong>tre<br />
otras, que se realizan a alturas mayores <strong>de</strong> 1.80<br />
metros sobre el nivel <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, incluy<strong>en</strong>do los<br />
trabajos que se realic<strong>en</strong> <strong>en</strong> pozos, perforaciones,<br />
túneles verticales y otros simi<strong>la</strong>res que puedan<br />
repres<strong>en</strong>tar riesgo <strong>de</strong> caída <strong>de</strong> <strong>la</strong> altura seña<strong>la</strong>da.<br />
Para este tipo <strong>de</strong> trabajos se ocupan g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
andamios tipo torre o estructura, andamios<br />
susp<strong>en</strong>didos, p<strong>la</strong>taformas <strong>de</strong> elevación y escaleras<br />
<strong>de</strong> mano.<br />
Es <strong>la</strong> NOM-009-STPS-2011, <strong>la</strong> que establece <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para<br />
realizar trabajos <strong>en</strong> altura, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> evitar riesgos a los trabajadores.<br />
Algunas medidas g<strong>en</strong>erales que <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> pue<strong>de</strong>n observar con gran facilidad para trabajos <strong>en</strong> alturas, son <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• Que los trabajadores t<strong>en</strong>gan autorización escrita, firmada por el <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón o <strong>la</strong><br />
persona que éste <strong>de</strong>signe para otorgar <strong>la</strong> autorización;<br />
• Que se coloqu<strong>en</strong> barreras fijas o protecciones <strong>la</strong>terales o perimetrales, o re<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> para protección colectiva contra caídas <strong>de</strong> altura o se provea a los<br />
trabajadores <strong>de</strong> sistemas personales para trabajos <strong>en</strong> alturas;<br />
• Que se us<strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> protección personal para interrumpir caídas <strong>de</strong> altura,<br />
obligatoriam<strong>en</strong>te cuando realic<strong>en</strong> trabajos <strong>en</strong> altura sobre:<br />
a) Bor<strong>de</strong>s <strong>de</strong> azoteas, terrazas, miradores, galerías o estructuras fijas elevadas,<br />
al igual que <strong>en</strong> aberturas como perforaciones, pozos, cubos y túneles<br />
verticales, don<strong>de</strong> no sea posible <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> barreras fijas o protecciones<br />
<strong>la</strong>terales o perimetrales, o no se emple<strong>en</strong> sistemas personales <strong>de</strong> restricción;<br />
b) Estructuras fijas elevadas don<strong>de</strong> no sea posible <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>;<br />
c) Andamios tipo torre o estructura, a más <strong>de</strong> 3.5 m;<br />
d) Andamios susp<strong>en</strong>didos o p<strong>la</strong>taformas <strong>de</strong> elevación, y<br />
e) Escaleras <strong>de</strong> mano, a más <strong>de</strong> 3.5 m <strong><strong>de</strong>l</strong> nivel <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia.<br />
• Que al trabajar <strong>en</strong> <strong>la</strong> proximidad <strong>de</strong> líneas <strong>en</strong>ergizadas, aun cuando se mant<strong>en</strong>gan<br />
<strong>la</strong>s distancias <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas, los trabajadores utilic<strong>en</strong> equipo <strong>de</strong><br />
protección personal, consist<strong>en</strong>te al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> casco con barbiquejo, calzado y<br />
guantes dieléctricos, conforme a <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión eléctrica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s líneas <strong>en</strong>ergizadas.<br />
61
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
• Que <strong>la</strong> zona o área a nivel <strong>de</strong> piso <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se realizará el trabajo <strong>en</strong> altura, esté<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong>imitada mediante acordonami<strong>en</strong>to y señalización, a fin <strong>de</strong> evitar que<br />
permanezcan o transit<strong>en</strong> personas por dicha zona o área.<br />
Para el caso <strong>de</strong> andamios tipo torre o estructura:<br />
En cuanto a andamios susp<strong>en</strong>didos observar:<br />
• Estar provistos con barandales <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 90 cm <strong>de</strong><br />
altura y baranda intermedia <strong>en</strong> los <strong>la</strong>dos abiertos y <strong>en</strong><br />
los extremos, cuando estén a 1.8 m o más sobre el piso<br />
o <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el nivel inferior;<br />
• Contar con rodapié con una altura mínima <strong>de</strong> 15 cm al<br />
ras <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>taforma;<br />
• Mant<strong>en</strong>er alejado <strong><strong>de</strong>l</strong> paso vehicu<strong>la</strong>r al m<strong>en</strong>os 80 cm; a<br />
una distancia mínima <strong>de</strong> 60 cm <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el área <strong>de</strong><br />
tránsito al andamio, y <strong>de</strong> 90 cm <strong>en</strong> lugares <strong>en</strong> don<strong>de</strong><br />
haya <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong> materiales;<br />
• Que se indique <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> carga <strong>en</strong> un lugar<br />
visible <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo, <strong>en</strong> kilogramos, si es m<strong>en</strong>or a 1 000<br />
kg, o <strong>en</strong> tone<strong>la</strong>das, si su capacidad es igual o mayor a<br />
dicho peso<br />
• Contar con barandales <strong>en</strong> todo el perímetro <strong>de</strong> su<br />
p<strong>la</strong>taforma <strong>de</strong>, al m<strong>en</strong>os, 90 cm, con mal<strong>la</strong> o barandas<br />
dispuestas <strong>de</strong> tal manera que no existan c<strong>la</strong>ros <strong>de</strong> más<br />
<strong>de</strong> 900 cm 2 ;<br />
• Contar con rodapiés <strong>en</strong> todo el perímetro <strong>de</strong> su<br />
p<strong>la</strong>taforma, <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 9 cm, medidos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el piso<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>taforma hasta su bor<strong>de</strong> superior, y<br />
• Proporcionar a todo el personal que haga uso <strong><strong>de</strong>l</strong> andamio susp<strong>en</strong>dido, al m<strong>en</strong>os<br />
el equipo <strong>de</strong> protección personal sigui<strong>en</strong>te: casco con barboquejo; calzado<br />
anti<strong>de</strong>rrapante y resist<strong>en</strong>te a los materiales a que estará expuesto, y sistema <strong>de</strong><br />
protección personal para interrumpir caídas <strong>de</strong> altura.<br />
V. Activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> condiciones climáticas extremas<br />
El calor o el frío extremos son un peligro para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> porque nuestro cuerpo para<br />
funcionar con normalidad, necesita mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> temperatura <strong>en</strong> su interior <strong>en</strong> torno a<br />
los 37°C. Cuando <strong>la</strong> temperatura c<strong>en</strong>tral <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo supera los 38°C o es inferior a<br />
36°C, se pue<strong>de</strong>n producir daños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> e inclusive, <strong>la</strong> muerte.<br />
62
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Al exponernos al sol, <strong>la</strong><br />
radiación ultravioleta (UV)<br />
que recibimos se divi<strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
UV-A, misma que <strong>en</strong>vejece<br />
<strong>la</strong> piel; UV-B, que g<strong>en</strong>era<br />
prop<strong>en</strong>sión al cáncer, y<br />
UV-C, implicada <strong>en</strong> el<br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> varios tipos<br />
<strong>de</strong> carcinoma y que no<br />
recibíamos <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>neta<br />
<strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
capa <strong>de</strong> ozono. 16<br />
Exist<strong>en</strong> diversos c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo cuya<br />
maquinaria, equipos, materiales y procesos<br />
pue<strong>de</strong>n provocar que los trabajadores expuestos<br />
pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> temperaturas inferiores a 36°C o<br />
superiores a 38°C. Ejemplos <strong>de</strong> trabajos<br />
efectuados con temperaturas elevadas son:<br />
fundición, tortillerías, pana<strong>de</strong>rías, <strong>la</strong>van<strong>de</strong>rías,<br />
cocinas <strong>de</strong> restaurantes, fábricas <strong>de</strong> vidrio,<br />
cuartos <strong>de</strong> cal<strong>de</strong>ras, <strong>en</strong>tre otros. Algunos<br />
ejemplos <strong>de</strong> trabajos con temperaturas abatidas<br />
los <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong>: almac<strong>en</strong>es fríos, mata<strong>de</strong>ros,<br />
cámaras frigoríficas, <strong>la</strong>boratorios, etc. En los<br />
ejemplos anteriores, <strong>la</strong>s temperaturas elevadas o<br />
abatidas son provocadas por una “fu<strong>en</strong>te” y <strong>la</strong><br />
exposición <strong>de</strong> los trabajadores pue<strong>de</strong> ser<br />
contro<strong>la</strong>da para evitar daños a su <strong>salud</strong>.<br />
Sin embargo los trabajos que se realizan a <strong>la</strong> intemperie principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
regiones norte y sur <strong>de</strong> nuestro país, don<strong>de</strong> se pres<strong>en</strong>tan condiciones climáticas<br />
extremas, pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> riesgo <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores al increm<strong>en</strong>tar o disminuir su<br />
temperatura corporal, por lo que <strong>la</strong> NOM-015-STPS-2001 prevé como obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
patrón:<br />
<br />
<br />
<br />
Que se informe al personal expuesto acerca <strong>de</strong> los riesgos que pue<strong>de</strong>n sufrir por<br />
realizar sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> temperaturas extremas.<br />
Que se proporcione el equipo <strong>de</strong> protección personal necesario y<br />
Que se lleve a cabo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> personal.<br />
Estas obligaciones se han establecido, toda vez que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
mayoría <strong>de</strong> los casos, <strong>la</strong> exposición a <strong>la</strong>s condiciones climáticas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> región no pue<strong>de</strong> ser contro<strong>la</strong>da y por consigui<strong>en</strong>te no se<br />
obliga a que el patrón realice el reconocimi<strong>en</strong>to y<br />
evaluación <strong>de</strong> este ag<strong>en</strong>te físico; por lo que <strong>en</strong> los trabajos<br />
que se realizan al aire libre, es <strong>de</strong> especial importancia cumplir<br />
como mínimo con los tres aspectos antes seña<strong>la</strong>dos.<br />
16 http://www.construmatica.com/construpedia/Confort_T%C3%A9rmico consultado el 25-02-2011.<br />
63
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
VI.<br />
Minas subterráneas <strong>de</strong> carbón<br />
Otra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s peligrosas se refiere al trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s minas, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s minas subterráneas <strong>de</strong> don<strong>de</strong> se extrae carbón mineral, el cual se utiliza como<br />
fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> <strong>la</strong>s carboeléctricas y si<strong>de</strong>rúrgicas, <strong>en</strong>te otras.<br />
La “NOM-032-STPS-2008, Seguridad para minas subterráneas <strong>de</strong> carbón”, establece<br />
<strong>la</strong>s condiciones y requisitos mínimos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> observar <strong>en</strong> esta industria para<br />
prev<strong>en</strong>ir riesgos a los trabajadores que <strong>la</strong>bor<strong>en</strong> <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s. Esta NOM rige <strong>en</strong> todo el<br />
territorio nacional y, el 23 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2009, fecha <strong>en</strong> que <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> vigor, <strong>de</strong>jó sin<br />
efectos <strong>la</strong>s disposiciones específicas para minas subterráneas <strong>de</strong> carbón previstas <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> “NOM-023-STPS-2003, Trabajos <strong>en</strong> minas-condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo”.<br />
Uno <strong>de</strong> los principales riesgos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s minas <strong>de</strong> carbón son <strong>la</strong>s explosiones<br />
provocadas por <strong>la</strong> alta conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> gas metano o grisú, por lo que se <strong>de</strong>be<br />
contro<strong>la</strong>r perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> dicho gas <strong>en</strong> el ambi<strong>en</strong>te. Para ello<br />
es importante realizar un reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fr<strong>en</strong>tes 17 , antes <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
inicio <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada turno, consi<strong>de</strong>rando, al m<strong>en</strong>os, <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción, <strong>de</strong> fortificación, <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo y <strong>de</strong> polveo, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> garantizar <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores.<br />
La NOM-032-STPS-2008, establece que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fr<strong>en</strong>tes o <strong>de</strong>sarrollos, a<strong>de</strong>mes 18 ,<br />
galerías 19 y <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s obras <strong><strong>de</strong>l</strong> interior <strong>de</strong> <strong>la</strong> mina, se <strong>de</strong>be:<br />
Verificar, al m<strong>en</strong>os una vez por turno <strong>de</strong> trabajo, que<br />
el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> gas metano <strong>en</strong> el aire se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong><br />
valores m<strong>en</strong>ores a 1% <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fr<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> trabajo y<br />
m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 1.5% <strong>en</strong> los regresos;<br />
A<strong>de</strong>me<br />
A<strong>de</strong>más seña<strong>la</strong> que cuando se realic<strong>en</strong> <strong>la</strong>s disparadas<br />
<strong>de</strong> barr<strong>en</strong>os (Activación <strong>de</strong> una carga explosiva):<br />
Galería<br />
El personal autorizado por el patrón <strong>de</strong>be verificar<br />
que el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> gas metano no sea mayor <strong>de</strong><br />
0.5% <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fr<strong>en</strong>tes don<strong>de</strong> us<strong>en</strong> explosivos; <strong>en</strong><br />
caso <strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar un porc<strong>en</strong>taje mayor, se <strong>de</strong>berán<br />
aplicar medidas para mejorar <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> lugar<br />
antes <strong>de</strong> disparar.<br />
Fr<strong>en</strong>te<br />
17<br />
Fr<strong>en</strong>te: es <strong>la</strong> pared expuesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> galería sobre <strong>la</strong> que se realiza el arranque <strong><strong>de</strong>l</strong> mineral.<br />
18 A<strong>de</strong>me: es un tipo <strong>de</strong> sost<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> techo y pare<strong>de</strong>s <strong>de</strong> una galería u obra minera mediante cualquier sistema <strong>de</strong> soporte o<br />
anc<strong>la</strong>je.<br />
19 Galería: es un camino que se hace <strong>en</strong> <strong>la</strong>s minas subterráneas para <strong>la</strong> extracción <strong>de</strong> minerales, v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción, comunicación o<br />
<strong>de</strong>sagüe.<br />
64
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Se <strong>de</strong>berán verificar los porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> gas metano realizando un reconocimi<strong>en</strong>to<br />
30 minutos <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> cada disparada para revisar que el porc<strong>en</strong>taje <strong><strong>de</strong>l</strong> gas<br />
metano no exceda <strong>de</strong> 1.5%, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> ser así se <strong>de</strong>berán colocar avisos <strong>de</strong><br />
peligro <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>de</strong> <strong>la</strong> fr<strong>en</strong>te y mejorar <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> lugar.<br />
Las mediciones <strong>de</strong><br />
conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong> gas<br />
metano, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
realizar invariablem<strong>en</strong>te<br />
al inicio, durante y al<br />
finalizar cada turno <strong>en</strong><br />
todas <strong>la</strong>s fr<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
con<br />
metanómetros portátiles.<br />
Las medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción, se aplicarán cuando se rebasan los<br />
sigui<strong>en</strong>tes límites <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong> gas<br />
metano.<br />
a) Se alcance <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fr<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong> trabajo (<strong>de</strong>sarrollos) el<br />
1.0% <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong><br />
gas metano;<br />
b) Se alcance <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fr<strong>en</strong>tes<br />
<strong>la</strong>rgas (terminal) el 1.0% <strong>de</strong><br />
conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> gas<br />
metano;<br />
c) Se alcance <strong>en</strong> regresos secundarios y g<strong>en</strong>erales el 1.5% <strong>de</strong><br />
conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong> gas metano, y<br />
d) La conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> gas metano alcance el 1.5% <strong>en</strong> <strong>la</strong>s minas don<strong>de</strong> no exista<br />
equipo electromecánico.<br />
1.1.2.4 Recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión<br />
Exist<strong>en</strong> numerosos tipos <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>tes que se utilizan <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria, los cuales<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ar, transportar o transformar <strong>la</strong>s sustancias o materiales;<br />
estos recipi<strong>en</strong>tes son l<strong>la</strong>mados <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral tanques y pue<strong>de</strong>n estar sujetos a presión o<br />
bi<strong>en</strong> operar a <strong>la</strong> presión atmosférica, pero<br />
¿Qué es un recipi<strong>en</strong>te sujeto a presión<br />
Es aquel aparato construido para operar con fluidos a presión difer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />
atmosférica, prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te dicha presión <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes externas o mediante <strong>la</strong> aplicación<br />
<strong>de</strong> calor <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una fu<strong>en</strong>te directa, indirecta o cualquier combinación <strong>de</strong> éstas.<br />
Ante <strong>la</strong> gran variedad <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria,<br />
po<strong>de</strong>mos c<strong>la</strong>sificarlos <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
65
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />
Por su uso<br />
Proceso<br />
C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong><br />
recipi<strong>en</strong>tes<br />
sujetos a presión<br />
Por su forma<br />
Cilíndricos<br />
Esféricos<br />
Horizontales<br />
Verticales<br />
Por su uso.- Los po<strong>de</strong>mos dividir <strong>en</strong> recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y <strong>en</strong> recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
proceso. Los <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to únicam<strong>en</strong>te sirv<strong>en</strong> como <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong> fluidos a<br />
presión y son conocidos como tanques <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, tanques <strong>de</strong> día o<br />
acumu<strong>la</strong>dores. Los recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> proceso ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un uso muy variado, ya que sirv<strong>en</strong><br />
para transformar <strong>la</strong> materia prima <strong>en</strong> productos o subproductos, tales como:<br />
cambiadores <strong>de</strong> calor, reactores, torres <strong>de</strong> <strong>de</strong>sti<strong>la</strong>ción, etc.<br />
Por su forma.- Los recipi<strong>en</strong>tes a presión, pue<strong>de</strong>n ser cilíndricos o<br />
esféricos. En los cilíndricos nos <strong>en</strong>contramos horizontales o<br />
verticales, y pue<strong>de</strong>n t<strong>en</strong>er, <strong>en</strong> algunos casos,<br />
chaquetas para increm<strong>en</strong>tar o <strong>de</strong>crecer <strong>la</strong><br />
temperatura <strong>de</strong> los fluidos según el caso. Los<br />
recipi<strong>en</strong>tes esféricos se utilizan g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
como tanques <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, y se<br />
recomi<strong>en</strong>dan para almac<strong>en</strong>ar gran<strong>de</strong>s<br />
volúm<strong>en</strong>es a altas presiones.<br />
Se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> como<br />
fluidos no peligrosos<br />
aquel<strong>la</strong>s sustancias<br />
químicas que <strong>en</strong> sus<br />
tres tipos <strong>de</strong> riesgos<br />
(Reactividad,<br />
inf<strong>la</strong>mabilidad y <strong>salud</strong>)<br />
son 0 y 1,<br />
exclusivam<strong>en</strong>te,<br />
conforme a lo<br />
establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
NOM-018-STPS-2000.<br />
Después <strong>de</strong> haber c<strong>la</strong>sificado los<br />
recipi<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> estos dos gran<strong>de</strong>s rubros,<br />
es necesario indicar que éstos trabajan<br />
con fluidos peligrosos y no peligrosos, <strong>en</strong><br />
estados líquidos o gaseosos, a bajas o<br />
altas temperaturas.<br />
Ahora bi<strong>en</strong>, haremos refer<strong>en</strong>cia a<br />
aquellos recipi<strong>en</strong>tes cuyo objetivo es<br />
g<strong>en</strong>erar agua cali<strong>en</strong>te o vapor como<br />
mecanismo <strong>de</strong> fuerza o <strong>de</strong> uso g<strong>en</strong>eral<br />
<strong>en</strong> los procesos industriales, a este tipo<br />
<strong>de</strong> equipos se les conoce como<br />
g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor o cal<strong>de</strong>ras, pero,<br />
66
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
¿Qué es un g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> vapor o cal<strong>de</strong>ra<br />
Es un aparato que se utiliza para g<strong>en</strong>erar vapor <strong>de</strong> agua o para cal<strong>en</strong>tar un fluido <strong>en</strong><br />
estado líquido, mediante <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> calor producido por <strong>la</strong> combustión <strong>de</strong><br />
materiales, reacciones químicas, <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r o eléctrica, utilizando el vapor <strong>de</strong> agua<br />
o los líquidos cal<strong>en</strong>tados fuera <strong><strong>de</strong>l</strong> aparato.<br />
Como es posible observar, <strong>la</strong> cal<strong>de</strong>ra y el g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> vapor ti<strong>en</strong><strong>en</strong> el mismo<br />
principio <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, es <strong>de</strong>cir, cal<strong>en</strong>tar un fluido y emplear el vapor producido<br />
o el fluido cali<strong>en</strong>te para los procesos necesarios; sin<br />
embargo sí existe una c<strong>la</strong>ra difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre ellos y<br />
ésta radica <strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad y pot<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> vapor<br />
g<strong>en</strong>erado; por ejemplo <strong>la</strong> cal<strong>de</strong>ra es comúnm<strong>en</strong>te<br />
utilizada <strong>en</strong> hospitales para el proceso <strong>de</strong><br />
esterilización <strong>de</strong> equipos ya que <strong>la</strong> calidad <strong><strong>de</strong>l</strong> vapor<br />
es bu<strong>en</strong>a; <strong>en</strong> procesos alim<strong>en</strong>ticios también es<br />
empleada <strong>la</strong> cal<strong>de</strong>ra pues el vapor producido está<br />
tan cali<strong>en</strong>te que propicia <strong>la</strong> cocción <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos sin<br />
que se llegu<strong>en</strong> a quemar, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> hacerlo a f<strong>la</strong>ma abierta y otro ejemplo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
uso <strong>de</strong> cal<strong>de</strong>ras es para realizar el cambio <strong>de</strong> estado sólido <strong><strong>de</strong>l</strong> azúcar a líquido,<br />
empleando el vapor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cal<strong>de</strong>ras, pues con ello se evita también que se llegue a<br />
quemar el azúcar.<br />
En el caso <strong><strong>de</strong>l</strong> g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> vapor, éste es <strong>de</strong> muy<br />
alta pot<strong>en</strong>cia, por lo que se usa g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te para<br />
mover turbinas y motores, por ejemplo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica.<br />
Hasta el mom<strong>en</strong>to hemos m<strong>en</strong>cionado ya los<br />
recipi<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los que el fluido es presurizado 20 y que<br />
operan a base <strong>de</strong> calor; pero no hemos abordado<br />
aquellos <strong>en</strong> los que se almac<strong>en</strong>an gases; para ello<br />
vamos a imaginar ¿qué pasaría si quisiéramos almac<strong>en</strong>ar gases <strong>en</strong> su estado natural<br />
bajo condiciones normales <strong>de</strong> temperatura y presión, t<strong>en</strong>dríamos que hacerlo <strong>en</strong> un<br />
recipi<strong>en</strong>te <strong><strong>de</strong>l</strong> tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa misma o más gran<strong>de</strong>, pues recor<strong>de</strong>mos que los<br />
gases ocupan el espacio que los conti<strong>en</strong>e; sin embargo una característica <strong>de</strong> los<br />
procesos productivos es que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te no se cu<strong>en</strong>ta con espacios sufici<strong>en</strong>tes, por<br />
ello es necesario comprimir este tipo <strong>de</strong> fluidos <strong>de</strong> tal forma que se almac<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
estado líquido y con ello se reduzca el espacio para su almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to. Para realizar<br />
este cambio <strong>de</strong> estado gaseoso a líquido, es necesario someterlos a altas presiones y<br />
a temperaturas m<strong>en</strong>ores a -180°C, almac<strong>en</strong>ándolos <strong>en</strong> recipi<strong>en</strong>tes criogénicos con <strong>la</strong><br />
finalidad <strong>de</strong> evitar nuevam<strong>en</strong>te el cambio <strong>de</strong> fase, pero<br />
20 presurizar: Mant<strong>en</strong>er a presión constante<br />
67
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
¿Qué <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos por recipi<strong>en</strong>tes criogénicos<br />
Recipi<strong>en</strong>te criogénico: es un recipi<strong>en</strong>te sujeto a presión <strong>de</strong><br />
doble pared, cuyo recipi<strong>en</strong>te interior conti<strong>en</strong>e un líquido<br />
criogénico (oxíg<strong>en</strong>o o nitróg<strong>en</strong>o), y que <strong>en</strong>tre sus dos cuerpos<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un espacio, vacío o con ais<strong>la</strong>nte térmico, para evitar <strong>la</strong><br />
transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> calor. 21<br />
Todos los recipi<strong>en</strong>tes que se han m<strong>en</strong>cionado hasta el<br />
mom<strong>en</strong>to, están sometidos a una presión difer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />
atmosférica, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er los elem<strong>en</strong>tos<br />
necesarios para mover fluidos o bi<strong>en</strong> para transformar <strong>la</strong><br />
materia prima <strong>en</strong> productos o subproductos y <strong>de</strong> igual<br />
manera, todos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran diseñados bajo ciertos<br />
parámetros, pero el concepto que nos ayuda a <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r el esfuerzo al que po<strong>de</strong>mos<br />
someterlos es <strong>la</strong> presión máxima <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> cual se <strong>de</strong>fine como:<br />
La más alta presión que, según su diseño o con los espesores actuales, pue<strong>de</strong> resistir<br />
un equipo sin <strong>de</strong>formarse perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, ni pres<strong>en</strong>tar fugas. 22<br />
Por ello, cuando realizamos <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> un recipi<strong>en</strong>te sujeto a presión, es<br />
importante verificar <strong>la</strong> presión máxima <strong>de</strong> trabajo permitida, para <strong>de</strong>ducir si <strong>la</strong><br />
presión a <strong>la</strong> que opera está <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> este último parámetro.<br />
1.1.2.5 Iluminación<br />
La iluminación <strong>la</strong>boral es un factor ambi<strong>en</strong>tal, que <strong>de</strong> ser el a<strong>de</strong>cuado, facilita <strong>la</strong><br />
visualización <strong>de</strong> los objetos <strong>en</strong> el espacio <strong>de</strong> trabajo, permiti<strong>en</strong>do que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
se realic<strong>en</strong> con un nivel <strong>de</strong> eficacia, comodidad y <strong>seguridad</strong> mayores.<br />
Las dos situaciones principales que pue<strong>de</strong>n afectar <strong>de</strong><br />
manera negativa <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> iluminación,<br />
g<strong>en</strong>erando fatiga visual, esfuerzo m<strong>en</strong>tal, acci<strong>de</strong>ntes,<br />
La iluminación falta <strong>de</strong> adaptación y <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar, así como bajos<br />
exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un día r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong> cantidad y calidad <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo, son:<br />
nub<strong>la</strong>do <strong>de</strong> invierno<br />
es<br />
<strong>de</strong><br />
aproximadam<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong> 3000 lx, y <strong>en</strong> un<br />
día c<strong>la</strong>ro <strong>de</strong> verano<br />
pue<strong>de</strong> llegar hasta<br />
10000 lx al medio<br />
día. 23<br />
Defici<strong>en</strong>te iluminación: <strong>la</strong> iluminación insufici<strong>en</strong>te<br />
increm<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s alteraciones visuales <strong>de</strong>bidas a los<br />
vicios <strong>de</strong> refracción y <strong>la</strong> edad; sin embargo y a pesar<br />
<strong>de</strong> no causar daño visual por sí misma, sí es un factor<br />
que inci<strong>de</strong> directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<br />
al no distinguir c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te elem<strong>en</strong>tos <strong><strong>de</strong>l</strong> puesto <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
21 NOM-020-STPS-2002, Recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y cal<strong>de</strong>ras-Funcionami<strong>en</strong>to-Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
22 Ibí<strong>de</strong>m<br />
23 http://www.estrucp<strong>la</strong>n.com.ar/producciones/<strong>en</strong>trega.aspi<strong>de</strong>ntrega=371<br />
68
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Exceso <strong>de</strong> iluminación: situación que es más conocida<br />
como <strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to. El <strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to está dado por<br />
<strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>masiado gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong> iluminación <strong>en</strong> el<br />
campo visual, si<strong>en</strong>do sus principales efectos: A) el<br />
<strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to directo (por <strong>la</strong> visión directa <strong>de</strong> una fu<strong>en</strong>te<br />
luminosa) y B) el <strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to reflejado (por reflexión<br />
<strong>en</strong> superficies bril<strong>la</strong>ntes). En estos casos al ojo no le es<br />
posible adaptarse <strong>en</strong> forma rápida a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />
luminancia exist<strong>en</strong>tes, por lo que pue<strong>de</strong>n ocurrir acci<strong>de</strong>ntes<br />
más fácilm<strong>en</strong>te.<br />
En nuestro país, <strong>la</strong> “NOM-025-STPS-2008 Condiciones <strong>de</strong> iluminación <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo”, establece los Niveles Mínimos <strong>de</strong> Iluminación (<strong>en</strong> luxes), <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong><br />
cada tipo <strong>de</strong> tarea visual o área <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>la</strong>bore. Por ejemplo <strong>la</strong><br />
cantidad <strong>de</strong> luxes requeridos para exteriores g<strong>en</strong>erales son 20; <strong>en</strong> interiores g<strong>en</strong>erales<br />
50; <strong>en</strong> interiores 100; para activida<strong>de</strong>s con requerimi<strong>en</strong>to visual simple: 200; para<br />
distinción mo<strong>de</strong>rada <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles 300; <strong>en</strong> <strong>la</strong> distinción c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles 500; para<br />
distinción fina <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles: 750; <strong>en</strong> alta exactitud <strong>en</strong> <strong>la</strong> distinción <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles: 1000 y <strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s con alto grado <strong>de</strong> especialización <strong>en</strong> <strong>la</strong> distinción <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles se requier<strong>en</strong><br />
2000.<br />
Las cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> luxes indicadas son <strong>la</strong>s mínimas establecidas, lo cual significa que<br />
se consi<strong>de</strong>ra un aspecto positivo <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mayores niveles <strong>de</strong> iluminación que<br />
los indicados; pues mi<strong>en</strong>tras mejor iluminación haya, mejor será el ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
trabajo, siempre y cuando los niveles <strong><strong>de</strong>l</strong> factor <strong>de</strong> reflexión sean m<strong>en</strong>ores a los<br />
establecidos (para pare<strong>de</strong>s, 60% y para el p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> trabajo, 50%).<br />
Sin embargo hay c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo cuyos procesos requier<strong>en</strong> una exig<strong>en</strong>cia visual<br />
elevada para <strong>la</strong> velocidad <strong>de</strong><br />
funcionami<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> ojo, <strong>en</strong> cuanto<br />
a tamaño, distancia y colores <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> tarea visual; así como <strong>la</strong><br />
exactitud con que se lleva a cabo<br />
<strong>la</strong> actividad, por lo que se requiere<br />
<strong>de</strong> iluminación especial. Es por<br />
esta misma circunstancia <strong>de</strong><br />
precisión <strong>en</strong> el trabajo, que <strong>de</strong><br />
acuerdo con <strong>la</strong> norma citada, se<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> practicar exám<strong>en</strong>es con<br />
periodicidad anual <strong>de</strong> agu<strong>de</strong>za<br />
visual, campimetría y <strong>de</strong><br />
percepción <strong>de</strong> colores a los<br />
trabajadores que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> sus<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con<br />
iluminación especial.<br />
Iluminación especial<br />
es <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> luz<br />
específica requerida<br />
para <strong>la</strong> actividad que<br />
conforme a <strong>la</strong><br />
naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma<br />
t<strong>en</strong>ga una exig<strong>en</strong>cia<br />
visual elevada mayor <strong>de</strong><br />
1000 luxes o m<strong>en</strong>or <strong>de</strong><br />
100 luxes, para <strong>la</strong><br />
velocidad<br />
<strong>de</strong><br />
funcionami<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> ojo<br />
(tamaño, distancia y<br />
colores <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarea<br />
visual) y <strong>la</strong> exactitud<br />
con que se lleva a cabo<br />
<strong>la</strong> actividad.<br />
69
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Estos exám<strong>en</strong>es valoran lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Agu<strong>de</strong>za visual.- Evalúan <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ridad con <strong>la</strong> que cada ojo ve.<br />
Campimetría.- Ayuda a <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> visión <strong>de</strong><br />
reojo que es lo que se <strong>de</strong>nomina el campo visual. Son muchas<br />
<strong>la</strong>s alteraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> retina, el nervio óptico, o el sistema<br />
nervioso c<strong>en</strong>tral que pue<strong>de</strong>n producir alteraciones <strong><strong>de</strong>l</strong> campo<br />
visual.<br />
Percepción <strong>de</strong> colores.- Mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad que ti<strong>en</strong>e el ojo <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>ciar difer<strong>en</strong>tes<br />
matices <strong>de</strong> colores. Esta capacidad está dada por <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tres tipos <strong>de</strong><br />
célu<strong>la</strong>s fotorreceptoras <strong>en</strong> <strong>la</strong> retina que al combinar <strong>la</strong> información produc<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
s<strong>en</strong>sación <strong><strong>de</strong>l</strong> color.<br />
Para po<strong>de</strong>r t<strong>en</strong>er una refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong><br />
iluminación que existe y <strong>de</strong>terminar si es <strong>la</strong> correcta,<br />
todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contar con el<br />
reconocimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
iluminación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas y puestos <strong>de</strong> trabajo,<br />
resumidos <strong>en</strong> un reporte que será válido y se<br />
conservará siempre y cuando, se mant<strong>en</strong>gan <strong>la</strong>s<br />
condiciones que dieron orig<strong>en</strong> al resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
evaluación.<br />
70
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Actividad 3 (Subtemas 1.1.2.3, 1.1.2.4 y 1.1.2.5)<br />
Subraya <strong>la</strong> respuesta correcta.<br />
1. Aparato construido para operar con fluidos a presión difer<strong>en</strong>te a l a<br />
atmosférica, dicha presión provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes externas, directas, indirectas<br />
o cualquier combinación <strong>de</strong> éstas.<br />
a. Recipi<strong>en</strong>te criogénico<br />
b. Fluidos no peligrosos<br />
c. Cal<strong>de</strong>ra o g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> vapor<br />
d. Recipi<strong>en</strong>te sujeto a presión<br />
2. Recipi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> doble pared y que <strong>en</strong>tre sus dos cuerpos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un espacio,<br />
vacío o ais<strong>la</strong>nte térmico, para evitar <strong>la</strong>s transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> calor<br />
a. Recipi<strong>en</strong>te criogénicos<br />
b. Fluidos no peligrosos<br />
c. Cal<strong>de</strong>ra, g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> vapor<br />
d. Recipi<strong>en</strong>te sujeto a presión<br />
3. Aparato que se utiliza para g<strong>en</strong>erar vapor <strong>de</strong> agua o cal<strong>en</strong>tar un fluido <strong>en</strong><br />
estado líquido<br />
a. Recipi<strong>en</strong>te criogénicos<br />
b. Fluidos no peligrosos<br />
c. Cal<strong>de</strong>ra, g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> vapor<br />
d. Recipi<strong>en</strong>te sujeto a presión<br />
4. Sustancias químicas que <strong>en</strong> sus tres tipos <strong>de</strong> riesgos (reactividad,<br />
inf<strong>la</strong>mabilidad y <strong>salud</strong>) son 0 y 1<br />
a. Fluidos peligrosos<br />
b. Radiaciones ionizantes<br />
c. Fluidos no peligrosos<br />
d. Radiaciones electromagnéticas no ionizantes<br />
5. “Según su diseño o con los espesores actuales, es el valor al que pue<strong>de</strong><br />
resistir un equipo sin <strong>de</strong>formarse perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, ni pres<strong>en</strong>tar fugas”.<br />
Esto se le conoce como:<br />
a. Presión <strong>de</strong> prueba<br />
b. Presión máxima <strong>de</strong> trabajo permitida<br />
c. Presión <strong>de</strong> diseño<br />
71
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
d. Presión <strong>de</strong> calibración<br />
6. Es un factor ambi<strong>en</strong>tal, que facilita <strong>la</strong> visualización <strong>de</strong> los objetos <strong>en</strong> los<br />
espacios <strong>de</strong> trabajo, permiti<strong>en</strong>do que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s se realic<strong>en</strong> con un<br />
nivel <strong>de</strong> eficacia, comodidad y <strong>seguridad</strong><br />
a. Iluminación especial<br />
b. Exceso <strong>de</strong> iluminación<br />
c. Iluminación<br />
d. Defici<strong>en</strong>te iluminación<br />
7. Se consi<strong>de</strong>ra iluminación especial cuando<br />
a. Exista una cantidad <strong>de</strong> luz mayor <strong>de</strong> 1000 luxes<br />
b. Exista una cantidad m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 100 luxes<br />
c. Exista una cantidad mayor <strong>de</strong> 1000 luxes o m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 100 luxes<br />
d. Se realic<strong>en</strong> trabajos comunes<br />
8. Tipo <strong>de</strong> exám<strong>en</strong>es médicos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> practicar a los trabajadores que<br />
utilizan iluminación especial.<br />
a. Agu<strong>de</strong>za visual<br />
b. Percepción <strong>de</strong> colores<br />
c. Campimetría<br />
d. Todas <strong>la</strong>s anteriores<br />
9. Vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio <strong>de</strong> iluminación<br />
a. Un año<br />
b. Dos años<br />
c. Cinco años<br />
d. Cuando cambi<strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> iluminación<br />
10. ¿Cuáles es el porc<strong>en</strong>taje máximo <strong>de</strong> exposición <strong>de</strong> los trabajadores a gas<br />
metano <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fr<strong>en</strong>tes don<strong>de</strong> se us<strong>en</strong> explosivos, según lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
NOM-032-STPS-2008<br />
a. 0.5 %<br />
b. 1.0 %<br />
c. 1.5 %<br />
d. 2.0 %<br />
72
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Resum<strong>en</strong> (Subtema 1.1)<br />
Es importante observar que hasta el mom<strong>en</strong>to se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cuar<strong>en</strong>ta Normas<br />
Oficiales Mexicanas <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo, expedidas por <strong>la</strong> STPS y<br />
que éstas se c<strong>la</strong>sifican <strong>en</strong> cinco tipos <strong>de</strong> acuerdo con su temática.<br />
En este subtema hicimos énfasis <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong>s normas que no s on <strong>de</strong> apl icación<br />
común. También revisamos algunas <strong>de</strong>finiciones como recipi<strong>en</strong>te sujeto a presión,<br />
recipi<strong>en</strong>te criogénico, fluido no peligroso y presión máxima <strong>de</strong> trabajo permitida,<br />
conforme a l a NOM-020-STPS-2002; <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> iluminación especial y los<br />
tres tipos <strong>de</strong> exám<strong>en</strong>es médicos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> practicar a los trabajadores que<br />
realic<strong>en</strong> sus activida<strong>de</strong>s con este tipo <strong>de</strong> iluminación, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> NOM-025-<br />
STPS-2010.<br />
Se verificaron los requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para el trabajo <strong>en</strong> espacios confinados,<br />
trabajos con soldadura y corte; requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e para <strong>la</strong> carga<br />
manual <strong>de</strong> materiales y para c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones climáticas<br />
puedan provocar aum<strong>en</strong>to o <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura corporal y para trabajos<br />
<strong>en</strong> alturas. De igual manera, fue posible conocer los límites máximos <strong>de</strong><br />
exposición a metano <strong>en</strong> <strong>la</strong>s minas subterráneas <strong>de</strong> carbón; así como el p<strong>la</strong>zo para<br />
que el patrón dé aviso a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes o<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s ocurridos a sus trabajadores.<br />
Finalm<strong>en</strong>te fue posible i<strong>de</strong>ntificar el cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> el trabajo; así como <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo, con base<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-030-STPS-2009.<br />
73
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.2 Inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Objetivo específico<br />
Al término <strong><strong>de</strong>l</strong> tema, el participante reconocerá<br />
<strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>be llevar a cabo al inicio <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, con el fin <strong>de</strong> dar <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> a<br />
los requisitos establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
<strong>la</strong>boral.<br />
La vigi<strong>la</strong>ncia <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong>be<br />
cumplir con ciertas formalida<strong>de</strong>s para no afectar <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, por lo cual<br />
es importante conocer los requisitos y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> iniciar su <strong>de</strong>sahogo.<br />
1.2.1 Docum<strong>en</strong>tación necesaria para el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> cualquier acto re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral es necesario contar con cierta docum<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />
se fundam<strong>en</strong>te y motive <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que llevará a cabo dicha<br />
actividad.<br />
La docum<strong>en</strong>tación con que se <strong>de</strong>be contar previam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura<br />
que repres<strong>en</strong>te el personal que realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, pudi<strong>en</strong>do ser: autoridad<br />
<strong>la</strong>boral (inspector <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo), verificador (adscrito a una unidad <strong>de</strong> verificación),<br />
integrante <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisión <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e, <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
ocupacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia empresa, etc.<br />
En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación mínima<br />
con que se <strong>de</strong>be contar, antes <strong>de</strong> llevar a cabo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia es:<br />
• Citatorio.- Docum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que se comunica al patrón o<br />
su repres<strong>en</strong>tante <strong>la</strong> fecha, hora y lugar <strong>en</strong> <strong>la</strong> que dará<br />
inicio <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. Es importante m<strong>en</strong>cionar que <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>trega <strong>de</strong> es te docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>berá hacerse cuando<br />
m<strong>en</strong>os con 24 horas <strong>de</strong> anticipación respecto al<br />
comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> su <strong>de</strong>sahogo.<br />
74
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
• Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> inspección.- Oficio <strong>en</strong> el que se comunica a <strong>la</strong><br />
empresa que se llevará a cabo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong> sus<br />
insta<strong>la</strong>ciones, fundam<strong>en</strong>tando y motivando legalm<strong>en</strong>te<br />
su <strong>de</strong>terminación, así como el alcance y nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
personal <strong>de</strong>signado para llevar a cabo esta vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
• Guía <strong>de</strong> los principales <strong>de</strong>rechos<br />
y obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
inspeccionado.- Docum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el<br />
que se dan a conocer al<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo sus <strong>de</strong>rechos y<br />
obligaciones durante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
• Cre<strong>de</strong>ncial que te acredita como personal para realizar <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia, cerciorándote que <strong>la</strong> misma se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre vig<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />
fecha <strong>de</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Una vez que cu<strong>en</strong>tes con estos docum<strong>en</strong>tos estarás <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong><br />
iniciar formalm<strong>en</strong>te nuestra actuación <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
1.2.2 Constitución <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
La persona <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia se <strong>de</strong>be<br />
constituir a <strong>la</strong> hora y <strong>en</strong> <strong>la</strong> fecha indicada <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia 24 <strong>en</strong> el<br />
domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, para lo cual se<br />
cerciorará <strong>de</strong> que efectivam<strong>en</strong>te el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
que busca está ubicado <strong>en</strong> el lugar <strong>en</strong> que él se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.<br />
24 Artículo 17 <strong><strong>de</strong>l</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong> Inspección y Aplicación <strong>de</strong> Sanciones por Vio<strong>la</strong>ciones a<strong>la</strong> Legis<strong>la</strong>ción Laboral.<br />
75
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
La persona que lleva a cabo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia podrá cerciorarse <strong>de</strong> que se constituyó<br />
<strong>en</strong> el domicilio correcto mediante:<br />
Letrero o número colocado <strong>en</strong> exterior <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
La manifestación <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que lo recibe.<br />
T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>la</strong> certeza <strong>de</strong> estar <strong>en</strong> el lugar correcto,<br />
<strong>en</strong>tonces podrás com<strong>en</strong>zar tu <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
También pue<strong>de</strong>s<br />
cerciorarte<br />
mediante un<br />
comprobante <strong>de</strong><br />
domicilio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
empresa<br />
1.2.3 I<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
Durante el inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia es necesaria, <strong>la</strong> participación<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
por lo que <strong>de</strong>bes solicitar su pres<strong>en</strong>cia.<br />
Esta persona será <strong>la</strong> facultada para<br />
at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y también será<br />
qui<strong>en</strong> te proporcione <strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s para<br />
el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Una vez que esté pres<strong>en</strong>te el<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
<strong>de</strong>berás mostrarle, <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación<br />
que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia; <strong>en</strong> ésta se <strong>de</strong>be m<strong>en</strong>cionar que tú has sido<br />
<strong>de</strong>signado para llevar a cabo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> indicar el alcance y el<br />
objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, que a gran<strong>de</strong>s rasgos, es aquello que vamos a revisar y el<br />
motivo por el que se revisa, más a<strong><strong>de</strong>l</strong>ante, explicaremos a qué nos referimos con<br />
estas dos pa<strong>la</strong>bras, a<strong>de</strong>más dicha docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el lugar a vigi<strong>la</strong>r<br />
y <strong>la</strong>s disposiciones legales que lo fundam<strong>en</strong>tan. 25<br />
25 Artículo 63 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Administrativo.<br />
76
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Al pres<strong>en</strong>tarse el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, pue<strong>de</strong>n darse dos<br />
situaciones:<br />
1. Qué se trate <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
repres<strong>en</strong>tante legal <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
empresa, o<br />
2. Que sea un repres<strong>en</strong>tante<br />
patronal.<br />
Repres<strong>en</strong>tante<br />
Legal<br />
Repres<strong>en</strong>tante<br />
Patronal<br />
Debe acreditarse como tal<br />
mediante un po<strong>de</strong>r notarial,<br />
<strong>en</strong> el cual conste que goza<br />
con faculta<strong>de</strong>s legales para<br />
realizar actos <strong>en</strong> nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
patrón.<br />
Debe acreditar su re<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral con el c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> trabajo mostrando alguno <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes<br />
docum<strong>en</strong>tos:<br />
Recibo <strong>de</strong> pago,<br />
Contrato <strong>de</strong> trabajo,<br />
Cre<strong>de</strong>ncial <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo, o<br />
Cualquier otro docum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que conste<br />
que presta sus servicios para el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo visitado.<br />
Una vez que el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro haya acreditado su<br />
carácter, <strong>de</strong>berás i<strong>de</strong>ntificarte pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te ante él como<br />
persona facultada para realizar actos <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, mostrando<br />
para tal efecto tu cre<strong>de</strong>ncial <strong>la</strong> cual cont<strong>en</strong>ga nombre,<br />
fotografía, autoridad compet<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> expi<strong>de</strong>, así como su<br />
vig<strong>en</strong>cia. 26<br />
26 Artículo 65 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Administrativo.<br />
77
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.2.4 Entrega <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia ( Con acuse <strong>de</strong> recibo)<br />
Es importante que al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo le <strong>en</strong>tregues un original<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> inspección, ya que <strong>en</strong> este docum<strong>en</strong>to aparece <strong>la</strong> autoridad que<br />
or<strong>de</strong>na <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, el fundam<strong>en</strong>to legal <strong>en</strong> el que apoya su actuación, <strong>la</strong> persona<br />
facultada para realizar <strong>la</strong> visita, así como el alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma; por lo tanto <strong>la</strong><br />
or<strong>de</strong>n es <strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Adicionalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bes <strong>en</strong>tregar al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> guía <strong>de</strong><br />
los principales <strong>de</strong>rechos y obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> inspeccionado.<br />
Como constancia <strong>de</strong> que recibió ambos docum<strong>en</strong>tos, <strong>la</strong> persona que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>berá requisitar los acuses <strong>de</strong> recibo correspondi<strong>en</strong>tes, as<strong>en</strong>tando<br />
<strong>en</strong> ellos lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
La fecha <strong>de</strong> recibido,<br />
Su nombre completo,<br />
Su cargo,<br />
El docum<strong>en</strong>to con el cual acredita su personalidad o re<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral, y<br />
Firma autógrafa<br />
Hecho lo anterior se quedará un ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> estos docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r el<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y el otro <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que efectúa<br />
<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, ya que estos acuses se <strong>de</strong>berán anexar al informe <strong>de</strong> resultados. 27<br />
1.2.5 I<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los trabajadores y <strong>de</strong> los<br />
testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia.<br />
También para el <strong>de</strong>sahogo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia es necesario que particip<strong>en</strong> otras<br />
personas, <strong>en</strong>tre ellos: un repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los trabajadores y dos testigos <strong>de</strong><br />
asist<strong>en</strong>cia.<br />
27 Artículo 65 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Administrativo.<br />
78
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Si los trabajadores están agremiados a un sindicato, requerirás al repres<strong>en</strong>tante<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> secretario g<strong>en</strong>eral y, si comparece,<br />
solicitarás que se acredite como tal, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do exhibirte <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> nota<br />
correspondi<strong>en</strong>te o bi<strong>en</strong> los estatutos <strong>en</strong> los cuales conste que dicha persona ti<strong>en</strong>e<br />
ese cargo.<br />
En caso <strong>de</strong> que no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre el secretario<br />
g<strong>en</strong>eral, podrá comparecer un<br />
repres<strong>en</strong>tante legal <strong><strong>de</strong>l</strong> sindicato, pero<br />
<strong>de</strong>berá exhibirte el po<strong>de</strong>r notarial <strong>en</strong> el que<br />
conste que cu<strong>en</strong>ta con faculta<strong>de</strong>s para<br />
at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> visita.<br />
Si no está pres<strong>en</strong>te ninguna <strong>de</strong> estas dos<br />
figuras al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />
solicitarás que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> l os<br />
trabajadores <strong>de</strong>sign<strong>en</strong> a un repres<strong>en</strong>tante<br />
común, únicam<strong>en</strong>te para efectos <strong>de</strong><br />
comparecer <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Ahora bi<strong>en</strong>, cuando los trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa no estén afiliados a un<br />
sindicato, requerirás al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los<br />
trabajadores, para que nombr<strong>en</strong> a un repres<strong>en</strong>tante común, únicam<strong>en</strong>te para<br />
efectos <strong>de</strong> que participe <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do mostrar dicho<br />
repres<strong>en</strong>tante un docum<strong>en</strong>to con el cual acredite que, efectivam<strong>en</strong>te, presta sus<br />
servicios para el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo visitado, por ejemplo: recibo <strong>de</strong> pago, contrato<br />
<strong>de</strong> trabajo, cre<strong>de</strong>ncial <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo, etc.<br />
Una vez realizado lo anterior, solicitarás al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
que <strong>de</strong>signe a dos testigos <strong>de</strong><br />
asist<strong>en</strong>cia, no si<strong>en</strong>do requisito<br />
indisp<strong>en</strong>sable que sean<br />
trabajadores <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
vigi<strong>la</strong>do, sino que podrá fungir<br />
como tal, cualquier persona que<br />
esté pres<strong>en</strong>te durante el<br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. En<br />
caso <strong>de</strong> negarse el repres<strong>en</strong>tante<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo a<br />
<strong>de</strong>signarlos, tú podrás<br />
nombrarlos, siempre y cu ando<br />
asi<strong>en</strong>tes este hecho <strong>en</strong> el informe<br />
correspondi<strong>en</strong>te. 28<br />
Es necesaria <strong>la</strong><br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los<br />
testigos, ya que <strong>la</strong><br />
aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los<br />
mismos afecta <strong>la</strong><br />
vali<strong>de</strong>z <strong><strong>de</strong>l</strong> acto <strong>de</strong><br />
acuerdo a los<br />
artículos 66 y 67 <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong><br />
Procedimi<strong>en</strong>to<br />
Administrativo.<br />
28 Artículo 66 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Administrativo<br />
79
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Los repres<strong>en</strong>tantes <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong> los trabajadores, así como los<br />
testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>berán exhibir un docum<strong>en</strong>to para i<strong>de</strong>ntificarse; <strong>en</strong> dicho<br />
docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>berán constar los sigui<strong>en</strong>tes datos:<br />
1<br />
3<br />
2<br />
4<br />
1. El nombre completo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
persona que se i<strong>de</strong>ntifica,<br />
2. La <strong>de</strong>nominación <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to<br />
exhibido,<br />
3. El folio, número <strong>de</strong> dicho<br />
docum<strong>en</strong>to, o bi<strong>en</strong> el número <strong>de</strong><br />
empleado,<br />
4. Institución que <strong>la</strong> expi<strong>de</strong>, y <strong>en</strong> su<br />
caso,<br />
5. Vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to.<br />
Exhibidos dichos docum<strong>en</strong>tos, <strong>la</strong> persona que realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>berá<br />
cerciorarse <strong>de</strong> que el nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> visita y que<br />
aparece <strong>en</strong> los docum<strong>en</strong>tos con los cuales se i<strong>de</strong>ntifican, correspon<strong>de</strong> a los rasgos<br />
fisonómicos <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> ellos, as<strong>en</strong>tando tal hecho <strong>en</strong> el informe.<br />
1.2.6 Explicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y su alcance<br />
A continuación <strong>de</strong>berás explicar el alcance, es <strong>de</strong>cir,<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> y hasta dón<strong>de</strong> abarca tu actuación, el cual se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que da<br />
orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> misma, así como su objeto, que es el<br />
vigi<strong>la</strong>r que se cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo a efecto <strong>de</strong> que los<br />
trabajadores realic<strong>en</strong> sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> condiciones<br />
seguras; para que <strong>la</strong>s personas que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
misma t<strong>en</strong>gan conocimi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> acto que se está<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo y que posteriorm<strong>en</strong>te firm<strong>en</strong> el informe<br />
<strong>de</strong> cierre <strong>de</strong> resultados. 29<br />
Explicado el alcance y objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />
solicitarás al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, que<br />
te proporcione todo tipo <strong>de</strong> facilida<strong>de</strong>s, apoyos y<br />
auxilio <strong>de</strong> carácter administrativo, para realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y el informe <strong>de</strong><br />
resultados respectivo, así como suministrarte <strong>la</strong> información y docum<strong>en</strong>tación que<br />
le requieras conforme lo establece <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
29 Artículo 17 <strong><strong>de</strong>l</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong> Inspección y Aplicación <strong>de</strong> Sanciones por Vio<strong>la</strong>ciones a <strong>la</strong> Legis<strong>la</strong>ción<br />
Laboral.<br />
80
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Posteriorm<strong>en</strong>te solicitarás los datos g<strong>en</strong>erales <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo como son:<br />
número telefónico, fax, correo electrónico, domicilio fiscal y registro fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong><br />
contribuy<strong>en</strong>tes.<br />
A<strong>de</strong>más requerirás información acerca <strong><strong>de</strong>l</strong> esquema <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> social con el<br />
que cu<strong>en</strong>ta el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, y cuando se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> inscritos <strong>en</strong> el Instituto<br />
Mexicano <strong><strong>de</strong>l</strong> Seguro Social, su c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> registro patronal, que es el número bajo<br />
el cual está dado <strong>de</strong> alta el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo ante dicho Instituto, asimismo<br />
solicitarás al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se y prima <strong>de</strong> riesgo que<br />
ti<strong>en</strong>e ante el IMSS, <strong>de</strong> acuerdo con lo seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> el Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Seguro Social <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> afiliación, c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> empresas, recaudación y<br />
fiscalización. 30<br />
Posteriorm<strong>en</strong>te se solicitará al repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa el acta constitutiva <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo, <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual se revisará:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
El número <strong>de</strong> escritura pública,<br />
La fecha <strong>de</strong> emisión,<br />
El nombre y número <strong><strong>de</strong>l</strong> notario,<br />
La <strong>en</strong>tidad fe<strong>de</strong>rativa <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se realizó.<br />
1.2.7 I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y procesos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
Une vez realizado lo anterior, solicitarás al<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo que te<br />
m<strong>en</strong>cione <strong>la</strong> actividad real <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, <strong>la</strong> cual<br />
también <strong>la</strong> pue<strong>de</strong>s <strong>en</strong>contrar <strong>en</strong> el acta<br />
constitutiva o <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación <strong><strong>de</strong>l</strong> IMSS.<br />
A<strong>de</strong>más le requerirás un croquis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas<br />
productivas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, con <strong>la</strong><br />
finalidad <strong>de</strong> p<strong>la</strong>near tu recorrido.<br />
Finalm<strong>en</strong>te solicitarás al repres<strong>en</strong>tante una<br />
breve explicación <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso productivo,<br />
<strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s materias primas que se<br />
utilizan, los <strong>de</strong>sechos que se g<strong>en</strong>eran, cuál el es<br />
el producto terminado que se fabrica, <strong>la</strong> principal<br />
maquinaria y equipo utilizado, a efecto <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er<br />
un panorama g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n los trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
30 Artículo 18, <strong><strong>de</strong>l</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong> Inspección y Aplicación <strong>de</strong> Sanciones por Vio<strong>la</strong>ciones a <strong>la</strong> Legis<strong>la</strong>ción<br />
Laboral.<br />
81
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Actividad 4 (Subtema 1.2)<br />
Gustavo M<strong>en</strong>doza se incorporara como inspector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y<br />
Previsión Social y el lunes realizará su primera inspección. Ayúdale <strong>en</strong>umerando<br />
<strong>en</strong> or<strong>de</strong>n cronológico el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Requerir croquis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas productivas y<br />
<strong>de</strong>scripción <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso productivo<br />
Explicar el alcance y objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia<br />
( )<br />
Solicitar <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong><br />
los trabajadores y <strong>de</strong> los testigos <strong>de</strong><br />
asist<strong>en</strong>cia<br />
( )<br />
Cerciorarse que el domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo es el correcto<br />
( )<br />
Contar con docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a<br />
<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
( )<br />
Solicitar los datos g<strong>en</strong>erales <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
( )<br />
Entrega <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que da<br />
orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y solicitar acuse <strong>de</strong><br />
recibo<br />
( )<br />
Solicitar <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
( )<br />
( )<br />
82
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Resum<strong>en</strong> (Subtema 1.2)<br />
Exist<strong>en</strong> una serie <strong>de</strong> acciones que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> realizar al inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, a<br />
efecto <strong>de</strong> dar <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> a los requisitos establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
Para iniciar <strong>de</strong>bemos cerciorarnos <strong>de</strong> estar <strong>en</strong> el domicilio correcto, posteriorm<strong>en</strong>te<br />
solicitaremos <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa qui<strong>en</strong> nos at<strong>en</strong><strong>de</strong>rá<br />
durante el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, a continuación le requeriremos <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los trabajadores y que <strong>de</strong>signe a dos testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia.<br />
Las personas que interv<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> <strong>la</strong> dilig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>berán acreditar el carácter con el<br />
que comparec<strong>en</strong> e i<strong>de</strong>ntificarse, a excepción <strong>de</strong> los testigos, qui<strong>en</strong>es únicam<strong>en</strong>te<br />
se i<strong>de</strong>ntificarán.<br />
No olvi<strong>de</strong>s que <strong>en</strong>tregar al repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa un ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a l a vigi<strong>la</strong>ncia, misma que <strong>de</strong>berá acusar <strong>de</strong><br />
recibida.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> esta etapa se solicitará <strong>la</strong> información g<strong>en</strong>eral <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo, requiri<strong>en</strong>do, <strong>en</strong>tre otros docum<strong>en</strong>tos, el croquis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas que lo<br />
integran y <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso productivo, lo cual <strong>de</strong>berá p<strong>la</strong>smarse <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados.<br />
83
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.3 Docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo requerida <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Objetivo específico<br />
Al término <strong><strong>de</strong>l</strong> tema, el participante reconocerá los<br />
requisitos mínimos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cont<strong>en</strong>er los<br />
docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo,<br />
con el fin <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>r su <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>.<br />
Como hemos visto, para llevar a cabo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> un c <strong>en</strong>tro <strong>de</strong> t rabajo es necesario tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta una s erie <strong>de</strong><br />
acciones y conocimi<strong>en</strong>tos. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones se <strong>de</strong>be evi<strong>de</strong>nciar el<br />
seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s implem<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa para t<strong>en</strong>er un control<br />
acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones que prevalec<strong>en</strong> <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo o que se están<br />
modificando.<br />
Esta evi<strong>de</strong>ncia, pue<strong>de</strong> ser a través <strong>de</strong> medios electrónicos o por escrito, lo<br />
importante es que <strong>en</strong> el<strong>la</strong> se <strong>de</strong>termin<strong>en</strong> <strong>la</strong>s instrucciones, procedimi<strong>en</strong>tos o<br />
autorizaciones que <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> los trabajadores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> llevar<br />
a cabo durante el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s.<br />
1.3.1 Programa anual <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo o c orrectivo <strong>de</strong> los<br />
sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial<br />
Durante el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal es importante <strong>de</strong>finir si <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que estás llevando a c abo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia cu<strong>en</strong>tan con algún sistema <strong>de</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción, ya sea <strong>de</strong> tipo natural o artificial, por lo que es necesario observar <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones o <strong>en</strong> su caso cuestionar esta situación.<br />
Ent<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do como v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción natural, aquel<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
que <strong>la</strong> fuerza <strong><strong>de</strong>l</strong> vi<strong>en</strong>to que existe <strong>en</strong> el lugar <strong>de</strong><br />
trabajo o que provi<strong>en</strong>e <strong><strong>de</strong>l</strong> exterior y <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> temperatura <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo lugar logran el<br />
movimi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> aire.<br />
Para el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial esta fuerza es promovida por un<br />
conjunto <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>dores o extractores, por los cuales se<br />
84
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
cambia, r<strong>en</strong>ueva y extrae el aire interior <strong>de</strong> un lugar, sustituyéndolo por aire<br />
nuevo <strong><strong>de</strong>l</strong> exterior <strong>de</strong> manera mecánica.<br />
De <strong>en</strong>contrar esta última condición, es necesario que solicites el programa anual<br />
<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo o correctivo <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial,<br />
mismo que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er:<br />
a) La programación anual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo, y<br />
que incluya <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad y <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que se realizará,<br />
b) El registro <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo, y <strong>en</strong><br />
su caso, correctivo, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do cont<strong>en</strong>er, como mínimo, <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
actividad realizada y <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que se efectuó,<br />
c) Estar registrada <strong>en</strong> bitácoras o <strong>en</strong> medio magnéticos, y<br />
d) Se conserva al m<strong>en</strong>os por una año.<br />
e) Registros <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación diaria indicando hora <strong>de</strong> arranque y paro <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
mismo.<br />
Es es<strong>en</strong>cial consi<strong>de</strong>rar que esta información pue<strong>de</strong> estar <strong>en</strong> bitácoras o se pue<strong>de</strong><br />
mant<strong>en</strong>er un registro <strong>en</strong> medios magnéticos, lo importante es que <strong>la</strong> empresa lo<br />
conserve por lo m<strong>en</strong>os durante un año.<br />
1.3.2 Análisis para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio<br />
Ahora bi<strong>en</strong>, se ha seña<strong>la</strong>do un elem<strong>en</strong>to para brindar confort a los trabajadores,<br />
pero cuantas veces nos tras<strong>la</strong>damos <strong>de</strong> un lugar a otro y <strong>en</strong>tramos <strong>en</strong> edificios,<br />
c<strong>en</strong>tros comerciales o bi<strong>en</strong> permanecemos <strong>en</strong> nuestra propia casa, consi<strong>de</strong>rando<br />
que es el mejor lugar para estar seguros <strong>de</strong> cualquier percance; sin embargo cada<br />
uno <strong>de</strong> ellos pres<strong>en</strong>ta una característica simi<strong>la</strong>r, ésta es <strong>la</strong> <strong>de</strong> sufrir un inc<strong>en</strong>dio,<br />
tray<strong>en</strong>do como consecu<strong>en</strong>cia pérdidas económicas y humanas; por lo que para<br />
evitar esto es necesario evaluar el riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio, el control que se <strong>de</strong>be <strong>de</strong><br />
t<strong>en</strong>er para el tipo <strong>de</strong> fuego que se pres<strong>en</strong>te y <strong>la</strong> protección con <strong>la</strong> que se evite este<br />
tipo <strong>de</strong> riesgos.<br />
Para lograr lo anterior, <strong>la</strong> STPS, ha <strong>de</strong>finido <strong>en</strong> su<br />
Norma Oficial Mexicana NOM-002-STPS-2010 <strong>la</strong><br />
forma <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be evaluarse este tipo <strong>de</strong> riesgos,<br />
c<strong>la</strong>sificando finalm<strong>en</strong>te al recinto <strong>en</strong> dos grados: Alto<br />
y Ordinario, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> que el personal<br />
responsable cu<strong>en</strong>te con los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />
y extinción <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios.<br />
En este caso <strong>la</strong> metodología que seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> norma<br />
NOM-002-STPS-2010 <strong>en</strong> su apéndice A, es <strong>la</strong><br />
conjugación <strong>de</strong> factores <strong>de</strong> <strong>la</strong> edificación, humanos y<br />
85
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
materiales los que <strong>de</strong>terminan el grado <strong>en</strong> el que una empresa se c<strong>la</strong>sificará, ya<br />
sea <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral o bi<strong>en</strong> por áreas, por ello al realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia solicitarás,<br />
el análisis para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio, <strong>en</strong> el cual<br />
por lo m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>bes observar que se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> los parámetros que se citan <strong>en</strong><br />
dicho apéndice.<br />
Es importante que observes si <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación se realizó por áreas y si <strong>en</strong> éstas se<br />
cumple <strong>la</strong> característica <strong>de</strong> que los materiales que <strong>la</strong>s separan son resist<strong>en</strong>tes al<br />
fuego o bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> distancia es consi<strong>de</strong>rable <strong>en</strong>tre una y otra con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> que el<br />
fuego no se propague <strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s.<br />
Como datos g<strong>en</strong>erales que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el análisis para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong><br />
grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio es que indique si se realizó por áreas o bi<strong>en</strong> por todo<br />
el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Para cualquiera <strong>de</strong> los dos casos anteriores se <strong>de</strong>be <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar el inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong><br />
los materiales que se manejan <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, c<strong>la</strong>sificándolos <strong>en</strong> inf<strong>la</strong>mables<br />
(líquidos y gases) y combustibles (líquidos y sólidos), recordando que <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong>tre éstos, como ya lo vimos <strong>en</strong> el tema uno <strong>de</strong> esta misma unidad, es tan sólo <strong>la</strong><br />
temperatura a <strong>la</strong> cual el material empieza a <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>r vapores si<strong>en</strong>do<br />
susceptible <strong>de</strong> iniciar un fuego.<br />
I<strong>de</strong>ntificados los materiales con los que cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> empresa se <strong>de</strong>berá observar <strong>en</strong><br />
el estudio que se haya integrado el inv<strong>en</strong>tario máximo <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> éstos,<br />
mismos que t<strong>en</strong>drán que sumarse para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>terminar el riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio <strong>de</strong><br />
acuerdo a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> A.1 que repres<strong>en</strong>tan tan sólo por estar<br />
almac<strong>en</strong>ados o bi<strong>en</strong> manejarse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
También <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio se <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong><br />
superficie <strong><strong>de</strong>l</strong> área <strong>de</strong> trabajo o bi<strong>en</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Los parámetros que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta se muestran <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
86
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Logrado lo anterior, se t<strong>en</strong>drá que observar que se haya realizado <strong>la</strong> sumatoria <strong>de</strong><br />
cada uno <strong>de</strong> los inv<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> materiales con los que cu<strong>en</strong>te <strong>la</strong> empresa a fin <strong>de</strong><br />
consi<strong>de</strong>rar si ésta nos da como resultado un valor m<strong>en</strong>or a <strong>la</strong> unidad o bi<strong>en</strong> igual o<br />
mayor a <strong>la</strong> unidad.<br />
De acuerdo a este valor resultante, se t<strong>en</strong>drá que observar que se <strong>de</strong>fina el grado<br />
<strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> el que se c<strong>la</strong>sifica, ya sea el área o bi<strong>en</strong> todo el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo si<br />
es que se realizó para toda <strong>la</strong> empresa, recordando que si este es igual o mayor a<br />
<strong>la</strong> unidad el grado <strong>de</strong> riesgo es Alto, <strong>en</strong> caso contrario el riesgo es Ordinario.<br />
Por otro <strong>la</strong>do, este riesgo <strong>de</strong>be <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminarse también bajo el criterio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
superficie construida, por lo que para una rápida interpretación po<strong>de</strong>mos emplear<br />
<strong>la</strong> tab<strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te.<br />
Esta metodología <strong>de</strong>bes observar<strong>la</strong> <strong>en</strong> todos los estudios para <strong>de</strong>finir el grado <strong>de</strong><br />
riesgo <strong>de</strong> i nc<strong>en</strong>dio <strong>de</strong> una empresa, sin embargo adicionalm<strong>en</strong>te se t<strong>en</strong>drá que<br />
incluir como datos <strong>la</strong> información que se lista a continuación:<br />
a) Nombre, <strong>de</strong>nominación, razón social o i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
b) El domicilio completo <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
c) La <strong>de</strong>scripción g<strong>en</strong>eral <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso productivo, así como los materiales y<br />
cantida<strong>de</strong>s que se emplean <strong>en</strong> dichos procesos;<br />
d) El número máximo <strong>de</strong> trabajadores por turnos <strong>de</strong> trabajo o, <strong>en</strong> su caso, los<br />
ubicados <strong>en</strong> locales, edificios o niveles <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
e) El número máximo estimado <strong>de</strong> personas externas al c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo que<br />
concurr<strong>en</strong> a éste, tales como contratistas y visitantes;<br />
f) La superficie construida <strong>en</strong> metros cuadrados;<br />
g) El <strong>de</strong>sglose <strong><strong>de</strong>l</strong> inv<strong>en</strong>tario máximo que se haya registrado <strong>en</strong> el transcurso<br />
<strong>de</strong> un año, <strong>de</strong> los materiales, sustancias o productos que se almac<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
proces<strong>en</strong> y manej<strong>en</strong> <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, y <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación<br />
correspondi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada caso, según lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong><br />
A.1.Cuando <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación se haya efectuado <strong>de</strong> manera in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te por<br />
87
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
cada área <strong>de</strong> trabajo, se pres<strong>en</strong>tará el <strong>de</strong>sglose <strong>de</strong> inv<strong>en</strong>tarios y <strong>la</strong><br />
c<strong>la</strong>sificación correspondi<strong>en</strong>te para cada una <strong>de</strong> éstas;<br />
h) El cálculo <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación final <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio;<br />
i) La fecha <strong>de</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación final <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio;<br />
j) El tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio (ordinario o alto), y<br />
k) El nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong>(s) persona(s) responsable(s) <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación realizada.<br />
En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas que no cu<strong>en</strong>tan con un proceso productivo es<br />
conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te recom<strong>en</strong>darles que realic<strong>en</strong> una breve <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>la</strong>bores que<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n, sin embargo no es obligado esta situación ello se sugeriría para<br />
conocer el uso <strong>de</strong> los materiales con los que trabajan <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo e<br />
i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los mismos.<br />
1.3.3 Registro <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong><strong>de</strong>l</strong> simu<strong>la</strong>cro <strong>de</strong> evacuación<br />
Al conocer el grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio, es importante <strong>de</strong>finir <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong> existir para disminuir el mismo, así como <strong>la</strong>s medidas o<br />
mecanismos a adoptar con el fin <strong>de</strong> preparar al personal para que conozca como<br />
<strong>de</strong>be actuar ante este tipo <strong>de</strong> conting<strong>en</strong>cias.<br />
Para lograr bu<strong>en</strong>os resultados es necesario <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación y preparación <strong>de</strong><br />
simu<strong>la</strong>cros <strong>de</strong> evacuación <strong>en</strong> los que se <strong>de</strong>fina quién será el <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong><br />
coordinarlo, qué medidas se adoptarán durante el mismo, cuándo y <strong>en</strong> qué<br />
mom<strong>en</strong>to se realizará.<br />
Cabe <strong>de</strong>stacar que <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esta preparación se ti<strong>en</strong>e que <strong>de</strong>finir si se realizará<br />
por áreas o por todo el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, si se hace <strong><strong>de</strong>l</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />
trabadores o no, si se solicita o no el auxilio <strong>de</strong> los cuerpos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, ya que<br />
los resultados <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes casos serán difer<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reacciones que se<br />
t<strong>en</strong>gan se <strong>de</strong>berán <strong>de</strong>finir <strong>la</strong>s secu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones a realizar si se pres<strong>en</strong>ta<br />
esta situación <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Ante lo ya citado, <strong>de</strong>berás requerir el registro <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> los<br />
simu<strong>la</strong>cros <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio, el cual <strong>de</strong>berá cont<strong>en</strong>er como mínimo<br />
lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
a) El nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
incluy<strong>en</strong>do el domicilio completo<br />
b) Áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se realizó<br />
c) El número <strong>de</strong> personas que intervinieron<br />
d) Los recursos utilizados durante el simu<strong>la</strong>cro<br />
e) Detección <strong>de</strong> <strong>de</strong>sviaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s acciones p<strong>la</strong>neadas<br />
88
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
f) Recom<strong>en</strong>daciones para actualizar el p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
inc<strong>en</strong>dio<br />
g) Duración <strong><strong>de</strong>l</strong> simu<strong>la</strong>cro<br />
h) Nombres <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> su coordinación y<br />
i) Fecha y hora <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se realizó<br />
Con este registro se i<strong>de</strong>ntifica el<br />
nivel <strong>de</strong> preparación, aceptación,<br />
cooperación y confianza para<br />
respon<strong>de</strong>r a situaciones <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia.<br />
De los datos que se registran, el<br />
tiempo <strong>de</strong> duración nos evi<strong>de</strong>ncia<br />
si se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> tiempo<br />
máximo <strong>de</strong> evacuación el cual es<br />
<strong>de</strong> tres minutos.<br />
Si el tiempo fuese mayor, se<br />
t<strong>en</strong>dría que realizar un ajuste <strong>en</strong><br />
cuanto a <strong>la</strong> ruta <strong>de</strong> evacuación que<br />
se va a seguir para llegar a un<br />
El simu<strong>la</strong>cro <strong>de</strong><br />
evacuación se <strong>de</strong>be<br />
realizar al m<strong>en</strong>os una<br />
vez al año si <strong>la</strong><br />
empresa cu<strong>en</strong>ta con<br />
grado <strong>de</strong> riesgo<br />
Ordinario y dos<br />
veces al año si es <strong>de</strong><br />
riesgo Alto y que el<br />
resultado <strong>de</strong> éste es útil<br />
para <strong>de</strong>terminar si <strong>la</strong>s<br />
salidas <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />
son sufici<strong>en</strong>tes.<br />
lugar seguro <strong>en</strong> el exterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, tomando <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración que <strong>la</strong><br />
distancia a recorrer para llegar a este lugar no <strong>de</strong>be ser mayor a 40 metros.<br />
También se logra probar el funcionami<strong>en</strong>to real <strong>de</strong> a<strong>la</strong>rmas, señalizaciones,<br />
extinguidores, así como <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> los equipos, brigadistas y <strong>la</strong>s<br />
reacciones <strong>de</strong> los trabajadores a <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong> alerta<br />
1.3.4 Manuales <strong>de</strong> primeros auxilios<br />
Como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> una emerg<strong>en</strong>cia es contar con los elem<strong>en</strong>tos<br />
necesarios para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<strong>la</strong>, por lo que uno <strong>de</strong> ellos es el personal que forma parte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> brigada <strong>de</strong> primeros auxilios, los cuales se <strong>en</strong>cargarán <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a los<br />
trabajadores que report<strong>en</strong> una lesión.<br />
Para este caso, <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>remos los primeros auxilios como <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia inmediata<br />
y temporal que se le brinda a una persona que ha sufrido un acci<strong>de</strong>nte, antes <strong>de</strong><br />
que el personal especializado pueda proporcionar <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción médica; por lo tanto<br />
consi<strong>de</strong>raremos que éstos no son tratami<strong>en</strong>tos médicos.<br />
También son acciones <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia para reducir los efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lesiones y<br />
estabilizar el estado <strong><strong>de</strong>l</strong> acci<strong>de</strong>ntado, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>erlo con vida,<br />
89
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
evitar que el daño avance y tratar <strong>de</strong> restablecer al acci<strong>de</strong>ntado a sus activida<strong>de</strong>s<br />
si fuera el caso.<br />
Según el proceso <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo que vigiles, <strong>de</strong>berás revisar los sigui<strong>en</strong>tes<br />
manuales:<br />
<br />
<br />
<br />
Manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por manejo <strong>de</strong><br />
maquinaria y equipo,<br />
Manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por el manejo,<br />
transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas, y<br />
Manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por el manejo <strong>de</strong><br />
materiales.<br />
En cada uno <strong>de</strong> ellos <strong>de</strong>bes asegurarte que cont<strong>en</strong>gan, al m<strong>en</strong>os, <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
información:<br />
I. Manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por manejo <strong>de</strong><br />
maquinaria y equipo<br />
a) Razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
b) Domicilio completo,<br />
c) Procedimi<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cias, y que éstas<br />
correspondan a los riesgos <strong>de</strong>rivados <strong><strong>de</strong>l</strong> manejo <strong>de</strong> maquinaria y<br />
equipo.<br />
II. Manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por manejo,<br />
transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas<br />
a) Razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
b) Domicilio completo,<br />
c) De acuerdo a los riesgos que fueron <strong>de</strong>tectados <strong>en</strong> el estudio para<br />
analizar los riesgos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas,<br />
hayan <strong>de</strong>terminado, al m<strong>en</strong>os, lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Los medicam<strong>en</strong>tos y materiales <strong>de</strong> curación (los cuales <strong>de</strong>berán<br />
estar <strong>en</strong> el botiquín),<br />
Los procedimi<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cias médicas<br />
(revisión <strong><strong>de</strong>l</strong> acci<strong>de</strong>ntado, at<strong>en</strong>ción a brindar, <strong>en</strong> su caso<br />
procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> tras<strong>la</strong>do)<br />
Solicitud <strong>de</strong> apoyo a los cuerpos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.<br />
III. Manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por el manejo<br />
<strong>de</strong> materiales<br />
a) Razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
b) Domicilio completo, y<br />
90
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
c) Procedimi<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cias médicas que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
aplicar, <strong>de</strong> acuerdo al tipo <strong>de</strong> riesgo al que se expon<strong>en</strong> los trabajadores<br />
que realizan manejo <strong>de</strong> materiales.<br />
También es válido que te exhiban un sólo manual, lo importante es que corrobores<br />
que éste conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información antes m<strong>en</strong>cionada.<br />
1.3.5 Estudio para analizar los riesgos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas<br />
peligrosas<br />
Todo a nuestro alre<strong>de</strong>dor esta hecho <strong>de</strong> sustancias o productos químicos, <strong>la</strong><br />
pintura <strong>de</strong> casa, los alim<strong>en</strong>tos, <strong>la</strong> ropa, <strong>en</strong> fin todo es química, sin embargo los<br />
efectos adversos que pue<strong>de</strong>n llegar a <strong>de</strong>rivarse <strong><strong>de</strong>l</strong> manejo <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong><br />
materiales compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n el <strong>de</strong>terioro <strong><strong>de</strong>l</strong> ambi<strong>en</strong>te así como intoxicaciones y<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s al ser humano.<br />
Pero, ante <strong>la</strong> infinita variedad <strong>de</strong> sustancias que hay, sólo consi<strong>de</strong>raremos para el<br />
caso que nos ocupa “<strong>la</strong>s sustancias químicas peligrosas”.<br />
Ent<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do por éstas, aquel<strong>la</strong>s cuyas propieda<strong>de</strong>s físicas y químicas durante su<br />
manejo, transporte, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to o proceso pue<strong>de</strong>n afectar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
personas expuestas o causar daños a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones y al equipo.<br />
Por lo anterior, es importante que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas don<strong>de</strong> observes que se<br />
manipul<strong>en</strong> este tipo <strong>de</strong> materiales se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> los riesgos que se <strong>de</strong>rivan por su<br />
manejo; por lo que será necesario que cuando requieras el estudio <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong><br />
riesgos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas, éste cont<strong>en</strong>ga al m<strong>en</strong>os:<br />
a) Re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias que se manejan, almac<strong>en</strong>an o transportan <strong>en</strong><br />
el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
b) Características <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> trabajo. En este rubro es importante<br />
que se <strong>de</strong>scriba paso a paso <strong>en</strong> dón<strong>de</strong> se emplean <strong>la</strong>s sustancias<br />
químicas para <strong>la</strong> fabricación ya sea un producto o subproducto, y<br />
c) Propieda<strong>de</strong>s físicas, químicas y toxicológicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias<br />
En este rubro <strong>de</strong>berán <strong>de</strong> proporcionarte <strong>de</strong> forma rápida <strong>la</strong> condición <strong>de</strong><br />
cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias, es <strong>de</strong>cir <strong>la</strong>s cualida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma así como<br />
los riesgos intrínsecos que éstas repres<strong>en</strong>tan <strong>de</strong> forma natural.<br />
Las propieda<strong>de</strong>s físicas <strong>de</strong>bemos <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r<strong>la</strong>s como aquel<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />
se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s características originales <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia y que su<br />
interior no se modifica, por lo que aquí <strong>de</strong>bes <strong>en</strong>contrar datos refer<strong>en</strong>tes<br />
a:<br />
91
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1) Estado <strong>de</strong> agregación: gaseoso, líquido o sólido<br />
2) Caracteres organolépticos: olor, color, sabor, tersura etc.<br />
3) Propieda<strong>de</strong>s netam<strong>en</strong>te físicas: <strong>de</strong>nsidad, masa, flui<strong>de</strong>z,<br />
maleabilidad, etc.<br />
4) Propieda<strong>de</strong>s fisicoquímicas: Punto <strong>de</strong> fusión, Punto <strong>de</strong> ebullición,<br />
Punto <strong>de</strong> conge<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to, conductividad eléctrica, propieda<strong>de</strong>s<br />
electromagnéticas, radioactividad<br />
En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s químicas resulta más complejo ya que no<br />
son visibles y estas permit<strong>en</strong> que <strong>la</strong> sustancia cuando se procesa pueda<br />
sufrir una transformación, aquí <strong>en</strong>unciarán lo refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> corrosividad,<br />
reactividad, po<strong>de</strong>r calorífico, aci<strong>de</strong>z, basicidad, <strong>en</strong>tre otros.<br />
Por último <strong>la</strong> toxicidad, se refiere al efecto que <strong>la</strong> sustancia pueda causar<br />
sobre un organismo, es <strong>de</strong>cir que tan v<strong>en</strong><strong>en</strong>oso podría resultar <strong>en</strong> éste, ya<br />
sea animal o vegetal.<br />
d) Grado y tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias<br />
Al trabajar con sustancias químicas es importante conocer que el tipo <strong>de</strong><br />
riesgo al que nos <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tamos, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
propieda<strong>de</strong>s físico-químicas, y los efectos que causan a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y al<br />
medio ambi<strong>en</strong>te; <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a dichos elem<strong>en</strong>tos y <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
afectación que pueda causar, se <strong>de</strong>fine el grado <strong>de</strong> riesgo.<br />
Dicho grado <strong>de</strong> riesgo se repres<strong>en</strong>ta con valores que van <strong><strong>de</strong>l</strong> cero al<br />
cuatro, <strong>en</strong> el cual el cero nos indica un riesgo mínimo y el cuatro es el<br />
riesgo máximo.<br />
Este grado se re<strong>la</strong>ciona con<br />
un tipo <strong>de</strong> riesgo, el cual se<br />
<strong>de</strong>fine por <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> sustancia a <strong>la</strong><br />
inf<strong>la</strong>mabilidad, reactividad,<br />
<strong>salud</strong> u otro tipo <strong>de</strong> riesgo,<br />
mismos que se i<strong>de</strong>ntifican a<br />
través <strong><strong>de</strong>l</strong> color rojo, amarillo,<br />
azul y b<strong>la</strong>nco,<br />
respectivam<strong>en</strong>te.<br />
Si <strong>en</strong> el análisis <strong>de</strong><br />
riesgos anexan <strong>la</strong>s<br />
hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> cada una<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias que<br />
se manejan, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
SECCION III <strong>de</strong> éstas<br />
se indican los grados<br />
<strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
sustancias<br />
químicas<br />
En este rubro es importante<br />
peligrosas.<br />
que se <strong>de</strong>fina el tipo y grado<br />
<strong>de</strong> riesgo que pueda g<strong>en</strong>erar<br />
su manejo, por lo que para cada sustancia <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong> registrar estos datos.<br />
92
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
e) Activida<strong>de</strong>s peligrosas y los trabajos <strong>en</strong> espacios confinados<br />
La industria <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral incluye una gran variedad <strong>de</strong> operaciones <strong>la</strong>s<br />
cuales conllevan a peligros inher<strong>en</strong>tes que requier<strong>en</strong> <strong>de</strong> un manejo<br />
a<strong>de</strong>cuado, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> estas operaciones se incluye el manejo,<br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, transporte y procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias peligrosas,<br />
por lo que <strong>en</strong> este rubro <strong>de</strong>bes revisar que se cit<strong>en</strong> estas activida<strong>de</strong>s.<br />
Por otro <strong>la</strong>do, <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones industriales pue<strong>de</strong>n acarrear peligros<br />
pot<strong>en</strong>ciales que son distintos al <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias, estos g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
están marcados por <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria y el lugar <strong>en</strong><br />
don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s tareas, ya que pue<strong>de</strong>n estar limitados por su<br />
tamaño y forma, o bi<strong>en</strong> no están diseñados para <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un<br />
trabajador, como es el caso <strong>de</strong> los espacios confinados.<br />
Cuando se cu<strong>en</strong>te con este tipo <strong>de</strong> espacios, se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que i<strong>de</strong>ntificar<br />
como parte <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong> riesgos.<br />
Algunos ejemplos <strong>de</strong> lugares confinados son los reactores, los tanques,<br />
los graneros, <strong>la</strong>s cal<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>s alcantaril<strong>la</strong>s y <strong>la</strong>s tuberías.<br />
f) Zonas <strong>de</strong> riesgo y el número <strong>de</strong> trabajadores expuestos <strong>en</strong> cada zona<br />
El cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong>berá indicar cuáles son <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s que existe exposición <strong>de</strong> los trabajadores y el número <strong>de</strong> éstos <strong>en</strong><br />
cada uno <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong>s.<br />
Una vez i<strong>de</strong>ntificados los difer<strong>en</strong>tes riesgos que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> durante el manejo,<br />
transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas peligrosas<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, es importante que <strong>en</strong> este estudio revises que se <strong>de</strong>fina si es<br />
necesario contar con rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores e inhibidores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
zonas <strong>de</strong> riesgo, para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, y <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que así lo<br />
indique, m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> los mismos.<br />
De igual forma si el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>terminó que por sus características físicas<br />
y químicas <strong>la</strong>s sustancias se impregnan <strong>en</strong> <strong>la</strong> piel o <strong>la</strong> ropa <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador<br />
repres<strong>en</strong>tando un riesgo, esta situación se <strong>de</strong>be indicar como parte <strong>de</strong> este<br />
análisis, así como <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros para los<br />
trabajadores y proporcionar, <strong>en</strong> su caso, el servicio <strong>de</strong> limpieza <strong>de</strong> <strong>la</strong> ropa.<br />
93
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.3.6 Re<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> personal autorizado para llevar a cabo <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> manejo, transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> materiales y sustancias<br />
químicas peligrosas, así como operaciones <strong>en</strong> espacios confinados<br />
El manejo, transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to son acciones que a diario se viv<strong>en</strong> <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> industria, el riesgo que implica para el trabajador realizar<strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> dos características: el elem<strong>en</strong>to que se emplea para su tras<strong>la</strong>do<br />
y <strong>la</strong> sustancia que se manipu<strong>la</strong>.<br />
El riesgo que se confiere al manejo <strong>de</strong> materiales <strong>en</strong> el levantami<strong>en</strong>to, jale,<br />
empuje, tras<strong>la</strong>do y estibami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los materiales se atribuye principalm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s<br />
propieda<strong>de</strong>s físicas, químicas y toxicológicas <strong>de</strong> estos.<br />
Aunado a lo anterior, hay lugares que por su naturaleza repres<strong>en</strong>tan un riesgo<br />
para el trabajador, tal es el caso <strong>de</strong> los espacios confinados, los cuales por su<br />
tamaño y forma permit<strong>en</strong> que una persona ingrese <strong>en</strong> ellos, aún y cuando sus<br />
<strong>en</strong>tradas son limitadas y que <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia sea corta por <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o.<br />
En ambos casos, es necesario que <strong>la</strong> empresa cu<strong>en</strong>te para un mejor control, con<br />
una re<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> personal autorizado para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r este tipo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s que se manipul<strong>en</strong> los materiales o sustancias químicas peligrosas, así como<br />
<strong>de</strong> aquel<strong>la</strong>s que se realizan <strong>en</strong> los espacios confinados.<br />
Por lo que, este docum<strong>en</strong>to será el sigui<strong>en</strong>te que solicitarás y revisarás que<br />
cont<strong>en</strong>ga lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
a) Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador,<br />
b) Tipo <strong>de</strong> actividad <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra autorizado para realizar, y<br />
c) Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> autorización;<br />
En esta re<strong>la</strong>ción no sólo se <strong>de</strong>be incluir al personal que maneja los materiales que<br />
se consi<strong>de</strong>ran parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia prima, también <strong>de</strong>be tomarse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los<br />
subproductos, productos terminados o residuos, siempre que por el riesgo que<br />
puedan repres<strong>en</strong>tar se requiera <strong>de</strong> este control.<br />
1.3.7 Listado actualizado <strong>de</strong> los trabajadores autorizados para <strong>la</strong><br />
realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción, operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> equipo susp<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> acceso<br />
En <strong>la</strong> industria se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n montajes industriales <strong>en</strong><br />
todos los ór<strong>de</strong>nes, <strong>de</strong> maquinaria, insta<strong>la</strong>ciones<br />
eléctricas, neumáticas, mecánicas, hidráulicas, re<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> distribución, chim<strong>en</strong>eas, extractores, <strong>en</strong>tre otros, los<br />
cuales se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n a un nivel difer<strong>en</strong>te <strong><strong>de</strong>l</strong> piso,<br />
94
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
trayéndonos como consecu<strong>en</strong>cia el riesgo <strong>de</strong> caída, si no se ti<strong>en</strong>e un control sobre<br />
éstas.<br />
Este riesgo se ve increm<strong>en</strong>tado tan sólo cuando hay un nivel difer<strong>en</strong>te al <strong><strong>de</strong>l</strong> piso,<br />
<strong>en</strong> don<strong>de</strong> <strong>la</strong> caída pue<strong>de</strong> atribuirse tanto a causas humanas como a <strong>la</strong>s<br />
materiales, por ello es importante que <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas se cu<strong>en</strong>te<br />
con los mecanismos que auxili<strong>en</strong> a <strong>la</strong> supervisión <strong>de</strong> los mismos al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su<br />
ejecución.<br />
Sin embargo, <strong>en</strong> este caso <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>remos como trabajos <strong>en</strong> alturas aquellos que<br />
se <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> por lo m<strong>en</strong>os a alturas mayores <strong>de</strong> 1.80 m sobre el nivel <strong>de</strong><br />
refer<strong>en</strong>cia. Incluye también el riesgo <strong>de</strong> caída <strong>en</strong> aberturas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s superficies <strong>de</strong><br />
trabajo, tales como perforaciones, pozos, cubos y túneles verticales.<br />
En este s<strong>en</strong>tido, si observas que se llevan operaciones <strong>en</strong> silos, tanques <strong>de</strong><br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, bo<strong>de</strong>gas <strong>de</strong> estibas altas, el simple cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s luminarias, el<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> fachada <strong>de</strong> los edificios, los techos, limpiezas <strong>de</strong> los vidrios,<br />
<strong>en</strong>tre otros, <strong>de</strong>bes solicitar al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón <strong>la</strong> autorización por escrito a<br />
los trabajadores que realic<strong>en</strong> trabajos <strong>en</strong> altura, misma <strong>en</strong> <strong>la</strong> que te cerciorarás<br />
que al m<strong>en</strong>os cont<strong>en</strong>ga lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
a) Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador autorizado,<br />
b) El tipo <strong>de</strong> trabajo por <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y el área o lugar don<strong>de</strong> se llevará a cabo<br />
<strong>la</strong> actividad,<br />
c) Las medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que se <strong>de</strong>berán aplicar conforme al trabajo <strong>en</strong><br />
altura por realizar y los factores <strong>de</strong> riesgo i<strong>de</strong>ntificados <strong>en</strong> el análisis <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s condiciones prevaleci<strong>en</strong>tes <strong><strong>de</strong>l</strong> área don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá éste,<br />
d) La fecha y <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y el tiempo estimado <strong>de</strong><br />
duración, y<br />
e) El nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón o <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que <strong>de</strong>signe para otorgar <strong>la</strong><br />
autorización.<br />
1.3.8 Estudio <strong>de</strong> los contaminantes <strong><strong>de</strong>l</strong> medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral que<br />
incluya el reconocimi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> evaluación y, <strong>en</strong> su caso, el control<br />
necesario para prev<strong>en</strong>ir alteraciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores<br />
expuestos a dichos contaminantes<br />
Debido a <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> los procesos que se<br />
efectúan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s industrias, es que se manejan o<br />
produc<strong>en</strong> diversas sustancias químicas que <strong>la</strong><br />
mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s veces resultan nocivas a qui<strong>en</strong> se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> contacto con el<strong>la</strong>s, <strong>en</strong> este caso, los<br />
trabajadores. Algunos ejemplos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias<br />
químicas peligrosas empleadas son el plomo,<br />
monóxido <strong>de</strong> carbono, tolu<strong>en</strong>o, cloro, cromo metálico,<br />
95
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
acetato <strong>de</strong> etilo, etc.; o bi<strong>en</strong>, se produc<strong>en</strong> partícu<strong>la</strong>s sólidas que se susp<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>en</strong><br />
el aire como resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> disgregación <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia, que <strong>en</strong> algunas ocasiones,<br />
<strong>de</strong>bido a su tamaño tan pequeño (10 micrómetros) pue<strong>de</strong>n ingresar a <strong>la</strong>s vías<br />
respiratorias.<br />
El problema se agranda cuando <strong>en</strong> el proceso, intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes sustancias<br />
químicas peligrosas y no solo una, o bi<strong>en</strong>, los trabajadores expuestos son<br />
<strong>de</strong>masiado y están <strong>en</strong> contacto con el contaminante por tiempos prolongados.<br />
Lo importante <strong><strong>de</strong>l</strong> asunto, es i<strong>de</strong>ntificar aquellos contaminantes que son más<br />
nocivos, así como el grado <strong>de</strong> exposición <strong>de</strong> los trabajadores; para ello, es vital<br />
que un algui<strong>en</strong> capacitado mida <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> contaminantes a <strong>la</strong> que está<br />
expuesto el trabajador.<br />
Para garantizar que qui<strong>en</strong> mida esta cantidad sea una persona con <strong>la</strong> capacidad<br />
técnica, material y humana, <strong>la</strong> STPS, por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-010-STPS-1999, ha<br />
<strong>de</strong>terminado que qui<strong>en</strong> realice los estudios sea un Laboratorio <strong>de</strong> Pruebas (LP)<br />
acreditado y aprobado <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Metrología y<br />
Normalización, es <strong>de</strong>cir, que sea un LP acreditado como tal, por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Entidad Mexicana <strong>de</strong> Acreditación (EMA A.C) y aprobado por <strong>la</strong> STPS,<br />
específicam<strong>en</strong>te, por <strong>la</strong>s Direcciones G<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> Seguridad y Salud y <strong>de</strong><br />
Inspección Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo.<br />
Estos LP acreditados y aprobados, están facultados para realizar el<br />
reconocimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> los contaminantes que son capaces <strong>de</strong> modificar<br />
el ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral; sin embargo, es necesario que t<strong>en</strong>gas c<strong>la</strong>ro una salvedad: <strong>la</strong><br />
NOM-010-STPS-1999 también <strong>de</strong>termina el procedimi<strong>en</strong>to por el cual <strong>de</strong>b<strong>en</strong> los<br />
LP, medir cada uno <strong>de</strong> los contaminantes, por ejemplo, si el LP medirá polvos<br />
respirables, <strong>de</strong>berá hacerlo por medio <strong>de</strong> una técnica que se <strong>de</strong>nomina<br />
gravimétrica; y cada LP está acreditado y aprobado para medir una o varias<br />
sustancias aplicando los procedimi<strong>en</strong>tos que le correspon<strong>de</strong>n a dichas sustancias.<br />
De manera, que no es sufici<strong>en</strong>te que el LP se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre acreditado y aprobado <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> NOM-010-STPS-<br />
1999, sino que<br />
a<strong>de</strong>más, lo esté para<br />
El LP no sólo <strong>de</strong>be estar<br />
acreditado <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-010-<br />
STPS-1999, sino que a<strong>de</strong>más<br />
<strong>de</strong>be estar aprobado <strong>en</strong> el<br />
procedimi<strong>en</strong>to correspondi<strong>en</strong>te<br />
para cuantificar el<br />
contaminante que reporte <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados. Dicho<br />
LP, <strong>de</strong>be <strong>en</strong>contrarse vig<strong>en</strong>te<br />
al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> emitir dicho<br />
informe.<br />
medir<br />
el<br />
contaminante <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
estudio que te están<br />
pres<strong>en</strong>tando; por<br />
ejemplo, si el estudio<br />
que <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo te pres<strong>en</strong>tan<br />
es <strong>de</strong> polvos<br />
respirables, <strong>de</strong>bes<br />
asegurarte que el LP<br />
96
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
esté acreditado y aprobado para el procedimi<strong>en</strong>to número 68. Al estudio que el LP<br />
realice, le l<strong>la</strong>maremos informe <strong>de</strong> resultados.<br />
Otra cuestión <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>de</strong>bes poner mucha at<strong>en</strong>ción, es que el reconocimi<strong>en</strong>to y<br />
evaluación se hayan efectuado correctam<strong>en</strong>te, sigui<strong>en</strong>do <strong>la</strong> metodología que<br />
establece <strong>la</strong> NOM-010-STPS-1999 <strong>en</strong> sus puntos 7 y 8.<br />
I. Reconocimi<strong>en</strong>to<br />
El reconocimi<strong>en</strong>to es el paso primero y previo a <strong>la</strong><br />
evaluación <strong>de</strong> los contaminantes; <strong>en</strong> esta etapa, el LP<br />
<strong>de</strong>be reconocer y jerarquizar el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
sustancias químicas a evaluar, optando por aquel<strong>la</strong>s<br />
más peligrosas y a <strong>la</strong>s que estén más trabajadores<br />
expuestos.<br />
El informe <strong>de</strong> resultados que te pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>de</strong>be<br />
cont<strong>en</strong>er un reporte <strong><strong>de</strong>l</strong> reconocimi<strong>en</strong>to que se haya<br />
realizado, el cual <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
información mínima:<br />
La NOM-018-STPS-<br />
2000, obliga a los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo a contar con<br />
<strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> cada una<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias<br />
químicas peligrosas que<br />
se manej<strong>en</strong>.<br />
La i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los contaminantes, es <strong>de</strong>cir, que m<strong>en</strong>cione aquel<strong>la</strong>s<br />
sustancias que se manej<strong>en</strong> durante el proceso, o <strong>la</strong>s que result<strong>en</strong> <strong>de</strong> este,<br />
Propieda<strong>de</strong>s físicas, químicas y toxicológica <strong>de</strong> los contaminantes, así<br />
como <strong>la</strong>s alteraciones que pue<strong>de</strong>n producir a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, seña<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, conforme a <strong>la</strong> NOM-018-STPS-2000,<br />
Las vías <strong>de</strong> ingreso (inha<strong>la</strong>ción, piel, etc.) <strong>de</strong> los contaminantes al<br />
trabajador,<br />
Tiempo y frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> exposición, por ejemplo, ocho horas diarias,<br />
I<strong>de</strong>ntificación, <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>no, <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes g<strong>en</strong>eradoras <strong>de</strong><br />
El grupo <strong>de</strong> exposición<br />
homogénea es <strong>la</strong><br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dos o<br />
más trabajadores<br />
expuestos a <strong>la</strong>s<br />
mismas sustancias<br />
con conc<strong>en</strong>traciones<br />
simi<strong>la</strong>res e igual<br />
tiempo <strong>de</strong> exposición<br />
durante sus jornadas,<br />
y que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n<br />
trabajos simi<strong>la</strong>res.<br />
<br />
los contaminantes,<br />
En el mismo p<strong>la</strong>no, i<strong>de</strong>ntificar<br />
<strong>la</strong>s zonas don<strong>de</strong> exista<br />
riesgo <strong>de</strong> exposición y<br />
número <strong>de</strong> trabajadores<br />
pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te expuestos,<br />
y<br />
Definir los grupos <strong>de</strong><br />
exposición homogénea y su<br />
<strong>de</strong>terminación cualitativa <strong>de</strong><br />
riesgo.<br />
97
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Es <strong>de</strong>cir, que <strong>en</strong> el reconocimi<strong>en</strong>to se establec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
evaluación, pues <strong>en</strong> ocasiones <strong>en</strong> un sólo puesto <strong>de</strong> trabajo converg<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>masiadas sustancias que no pose<strong>en</strong> <strong>la</strong>s mismas propieda<strong>de</strong>s, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />
que evaluar<strong>la</strong>s a todas al mom<strong>en</strong>to resultaría costoso.<br />
Para <strong>de</strong>cidir qué sustancias se evaluarán, los LP <strong>de</strong>b<strong>en</strong> dar prioridad a los<br />
grupos <strong>de</strong> exposición homogénea bajo los sigui<strong>en</strong>tes criterios:<br />
<br />
<br />
<br />
Grado <strong>de</strong> efecto a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> contaminante,<br />
Grado <strong>de</strong> exposición pot<strong>en</strong>cial, y<br />
Número <strong>de</strong> trabajadores expuestos.<br />
Para <strong>de</strong>terminar el grado <strong>de</strong> efecto a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, se <strong>de</strong>be consultar <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
tab<strong>la</strong>:<br />
Los datos que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s columnas <strong>de</strong> “Criterios <strong>de</strong> toxicidad” <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>contrarás <strong>en</strong> <strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> cada sustancia; sólo<br />
<strong>de</strong>bes ubicar qué número <strong>de</strong> “Grado <strong>de</strong> efecto a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>” le correspon<strong>de</strong>.<br />
El Grado <strong>de</strong> exposición pot<strong>en</strong>cial se <strong>de</strong>termina con <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
98
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Para asegurarte <strong><strong>de</strong>l</strong> grado, <strong>de</strong>bes revisar si exist<strong>en</strong> datos <strong>de</strong> evaluaciones<br />
anteriores <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia, para lo cual utilizarás <strong>la</strong> última columna don<strong>de</strong><br />
consi<strong>de</strong>ra <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el Límite Máximo Permisible <strong>de</strong> Exposición<br />
(LMPE) y <strong>la</strong> Conc<strong>en</strong>tración Medida <strong>en</strong> el Ambi<strong>en</strong>te Laboral (CMA). Para ello,<br />
sólo es necesario que revises el Apéndice I <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-010-STPS-1999 e<br />
i<strong>de</strong>ntifiques el LMPE <strong>de</strong> cada sustancia que <strong>en</strong> él vi<strong>en</strong>e listado y compararlo<br />
con el CMA que anota el LP <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados.<br />
Pero si por el contrario, no exist<strong>en</strong> datos <strong>de</strong> evaluaciones anteriores <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sustancia, <strong>de</strong>bes usar <strong>la</strong> columna <strong>de</strong> <strong>en</strong> medio, y <strong>de</strong>terminar el grado con los<br />
criterios cont<strong>en</strong>idos.<br />
Ya con los Grados <strong>de</strong> efecto a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>de</strong> exposición pot<strong>en</strong>cial, <strong>de</strong>bes<br />
verificar que se haya obt<strong>en</strong>ido <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación cualitativa <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo,<br />
mediante el cruce <strong>de</strong> estos dos valores, esto, para asegurarte <strong>de</strong> que hayan<br />
seleccionado <strong>la</strong>s áreas prioritarias <strong>de</strong> muestreo, tal y como se ve <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
La prioridad <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo <strong>de</strong> exposición homogénea, es <strong>de</strong> acuerdo con el<br />
riesgo; <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong> zona marcada como “Muy alta” es <strong>la</strong> primera que<br />
<strong>de</strong>be evaluarse, hasta <strong>la</strong> “Inocua”, que <strong>de</strong>berá ser <strong>la</strong> última.<br />
Si dos o más grupos <strong>de</strong> exposición homogénea ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> misma c<strong>la</strong>sificación<br />
cualitativa, <strong>de</strong>berá tomarse primero el que t<strong>en</strong>ga mayor número <strong>de</strong><br />
trabajadores.<br />
II. Evaluación<br />
Para <strong>la</strong> evaluación, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r que se hayan aplicado los requerimi<strong>en</strong>tos<br />
que marca <strong>la</strong> NOM-010-STPS-1999 refer<strong>en</strong>tes a:<br />
99
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Definir el número <strong>de</strong> trabajadores a muestrear, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> cada grupo <strong>de</strong><br />
exposición homogénea,<br />
Selección <strong><strong>de</strong>l</strong> método analítico,<br />
Selección <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo <strong>de</strong> muestreo a utilizar,<br />
Determinar si es necesario corregir el LMPE,<br />
Evaluación <strong>de</strong> mezc<strong>la</strong>s <strong>de</strong> sustancias, y<br />
La frecu<strong>en</strong>cia mínima con <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be realizarse el muestreo, con base<br />
a los resultados obt<strong>en</strong>idos.<br />
III. Número <strong>de</strong> trabajadores a muestrear<br />
Es importante <strong>de</strong>terminar el número <strong>de</strong> trabajadores que <strong>de</strong>be muestrearse<br />
por cada grupo <strong>de</strong> exposición homogénea, <strong>de</strong> tal manera que exista una gran<br />
probabilidad <strong>de</strong> que el grupo cont<strong>en</strong>ga al m<strong>en</strong>os a un trabajador <strong>de</strong> alta<br />
exposición. Para ello <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r que se haya muestreado al número <strong>de</strong><br />
trabajadores que, como mínimo, se establece <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>, <strong>en</strong> función<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> tamaño <strong><strong>de</strong>l</strong> grupo <strong>de</strong> exposición homogénea.<br />
IV. Selección <strong><strong>de</strong>l</strong> método analítico<br />
Debes asegurarte que el LP haya seleccionado el procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>terminado<br />
para <strong>la</strong> sustancia química a evaluar, según el apéndice II <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM, el cual<br />
consta <strong>de</strong> 73 procedimi<strong>en</strong>tos. Cuando el LP haya empleado un procedimi<strong>en</strong>to<br />
100
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<strong>de</strong> muestreo alternativo, <strong>de</strong>berás solicitar <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> dicha metodología<br />
por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> STPS.<br />
Ahora, si no existe procedimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> nacional para el análisis<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química que te están pres<strong>en</strong>tando, <strong>de</strong>bes requerir <strong>la</strong><br />
autorización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s STPS a <strong>la</strong> empresa o al LP, para utilizar procedimi<strong>en</strong>tos<br />
reconocidos internacionalm<strong>en</strong>te.<br />
V. Selección <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo <strong>de</strong> muestreo a utilizar<br />
Hay 3 tipos <strong>de</strong> muestras que <strong>de</strong>bes consi<strong>de</strong>rar y vigi<strong>la</strong>r que se haya<br />
realizado:<br />
1. Muestra continua durante el periodo completo <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo:<br />
se toma una so<strong>la</strong> muestra, sin interrupciones, durante <strong>la</strong> jornada <strong>de</strong><br />
trabajo;<br />
2. Muestras consecutivas <strong>en</strong> el periodo completo: se interrumpe<br />
mom<strong>en</strong>táneam<strong>en</strong>te el muestreo varias veces, pero el tiempo total <strong>de</strong><br />
muestreo <strong>de</strong>be ser igual al <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada;<br />
3. Muestras consecutivas <strong>en</strong> un periodo parcial: se toman varias muestras<br />
durante <strong>la</strong> jornada <strong>de</strong> exposición.<br />
Lo anterior lo pue<strong>de</strong>s ver <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
101
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
VI. Determinar si es necesario corregir el LMPE<br />
Si el trabajador, durante <strong>la</strong> jornada, está<br />
expuesto al contaminante un tiempo difer<strong>en</strong>te<br />
a <strong>la</strong>s 8 horas, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r que se haya<br />
aplicado <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes fórmu<strong>la</strong>s para<br />
<strong>de</strong>terminar el factor <strong>de</strong> corrección:<br />
Don<strong>de</strong> h d : es <strong>la</strong> duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada <strong>de</strong><br />
trabajo; <strong>en</strong> horas.<br />
El factor <strong>de</strong><br />
corrección se<br />
empleará<br />
sólo <strong>en</strong><br />
jornadas <strong>de</strong><br />
6 a 11 horas.<br />
Esta corrección es necesaria para po<strong>de</strong>r<br />
vigi<strong>la</strong>r que el LP haya realizado <strong>la</strong><br />
comparación <strong>de</strong> los resultados, con base<br />
a los LMPE <strong><strong>de</strong>l</strong> Apéndice I.<br />
VII. Evaluación <strong>de</strong> mezc<strong>la</strong>s <strong>de</strong> sustancias<br />
Es común que <strong>en</strong> un espacio, los trabajadores estén expuestos a más <strong>de</strong> una<br />
sustancia química que afecta el mismo órgano o sistema; por tal, es<br />
necesario que vigiles, si es el caso, que el LP consi<strong>de</strong>re el efecto combinado<br />
<strong>de</strong> dichas sustancias; efecto consi<strong>de</strong>rado como aditivo, cuya suma no <strong>de</strong>be<br />
ser mayor a uno, tal y como se observa <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te fórmu<strong>la</strong> y ejemplo:<br />
Esta corrección <strong><strong>de</strong>l</strong> LMPE y <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong>, si es el caso, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
incluirse <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados.<br />
102
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
VIII. Frecu<strong>en</strong>cia mínima con que <strong>de</strong>be realizarse el muestreo<br />
En el informe <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong>bes ubicar el dato correspondi<strong>en</strong>te a un valor<br />
que se <strong>de</strong>nomina <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, mediante el cual se <strong>de</strong>terminará <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia<br />
con que <strong>de</strong>be evaluarse el contaminante examinado. Esto pue<strong>de</strong>s verlo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
De manera que una vez ubicado el valor <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, podrás <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong><br />
periodicidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación.<br />
Es importante que consi<strong>de</strong>res que cuando <strong>la</strong><br />
exposición <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador al contaminante, o <strong>la</strong><br />
Conc<strong>en</strong>tración Medida <strong>en</strong> el Ambi<strong>en</strong>te (CMA),<br />
rebase el nivel <strong>de</strong> acción, pero esté por <strong>de</strong>bajo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
LMPE que refiere el Apéndice I, el patrón ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />
obligación <strong>de</strong> practicar exám<strong>en</strong>es médicos<br />
específicos por cada contaminante al que s<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre expuesto el trabajador, al m<strong>en</strong>os una vez<br />
cada doce meses.<br />
El nivel <strong>de</strong> acción (NA) es <strong>la</strong><br />
mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> Límite Máximo<br />
Permisible Promedio<br />
Pon<strong>de</strong>rado <strong>de</strong> exposición<br />
establecido <strong>en</strong> el Apéndice I<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-010-STPS-1999 y<br />
a partir <strong><strong>de</strong>l</strong> cual se requier<strong>en</strong><br />
los exám<strong>en</strong>es médicos <strong>de</strong> los<br />
trabajadores expuestos.<br />
Y si esta exposición rebasa los LMPE, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> realizar los exám<strong>en</strong>es<br />
médicos específicos referidos, el patrón <strong>de</strong>berá aplicar medidas <strong>de</strong> control,<br />
<strong>la</strong>s cuales pue<strong>de</strong>n ser <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería, administrativas o dotación <strong>de</strong> equipo <strong>de</strong><br />
protección personal; medidas que<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser aplicadas<br />
inmediatam<strong>en</strong>te.<br />
Si el valor <strong>de</strong><br />
refer<strong>en</strong>cia es<br />
igual o mayor a<br />
1, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r<br />
que existan<br />
medidas <strong>de</strong><br />
control.<br />
Estas consi<strong>de</strong>raciones, si el CMA<br />
está abajo <strong><strong>de</strong>l</strong> nivel <strong>de</strong> acción; igual<br />
o mayor al nivel <strong>de</strong> acción, pero se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra abajo <strong><strong>de</strong>l</strong> LMPE; o bi<strong>en</strong>,<br />
rebasa el LMPE, <strong>de</strong>be establecerse<br />
<strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados.<br />
103
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
IX. Cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados<br />
Finalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>bes asegurarte que el informe <strong>de</strong> resultados que te pres<strong>en</strong>ta el<br />
patrón, o su repres<strong>en</strong>tante, <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er, como mínimo, <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
información:<br />
Datos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
a) Nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social,<br />
b) Domicilio completo,<br />
c) Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante legal,<br />
Datos <strong><strong>de</strong>l</strong> Laboratorio <strong>de</strong> Pruebas<br />
a) Nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social,<br />
b) Número <strong>de</strong> registro otorgado por <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad <strong>de</strong> acreditación,<br />
c) Número <strong>de</strong> aprobación otorgado por <strong>la</strong> STPS,<br />
d) Fecha <strong>en</strong> que se otorgaron <strong>la</strong> acreditación y <strong>la</strong> aprobación,<br />
e) Cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio <strong>de</strong> acuerdo al capítulo 8 (reconocimi<strong>en</strong>to), a<br />
excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> control a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y el programa <strong>de</strong><br />
imp<strong>la</strong>ntación,<br />
f) Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación,<br />
g) Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante legal,<br />
h) Lugar y fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> firma <strong><strong>de</strong>l</strong> reporte,<br />
i) Fecha <strong>en</strong> que se realizó el muestreo<br />
j) Vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> reporte.<br />
1.3.9 Reconocimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo don<strong>de</strong> haya trabajadores expuestos a ruido<br />
Es común que <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> sonidos molestos y que, por<br />
su magnitud y tiempo <strong>de</strong> exposición por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador, sea nocivo para <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong>. Por ello, estos sonidos, que cuando causan molestia o daños l<strong>la</strong>mamos<br />
ruido, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser evaluados para <strong>de</strong>terminar <strong>en</strong> qué medida están afectando al<br />
trabajador. Las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> no evaluar estos ruidos <strong>de</strong>rivan <strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s como <strong>la</strong> hipoacusia, es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> pérdida parcial o total <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
capacidad auditiva.<br />
La STPS ha emitido <strong>la</strong> NOM-011-STPS-2001,<br />
mediante <strong>la</strong> cual se establece <strong>la</strong> obligación, por<br />
parte <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón, <strong>de</strong> contar con el reconocimi<strong>en</strong>to y<br />
evaluación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
don<strong>de</strong> haya trabajadores expuestos a ruido. Dicho<br />
docum<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>berá realizarse bajo <strong>la</strong>s distintas<br />
metodologías para evaluar el nivel <strong>de</strong> presión<br />
104
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
acústica (NPA) y el nivel <strong>de</strong> exposición a ruido (NER), cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM.<br />
Primero <strong>de</strong>bes cerciorarte que el estudio correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> empresa a <strong>la</strong> que estás<br />
vigi<strong>la</strong>ndo, revisando <strong>en</strong> el docum<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> razón social y domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
I. Reconocimi<strong>en</strong>to<br />
El reconocimi<strong>en</strong>to es <strong>la</strong> acción <strong>en</strong> <strong>la</strong> que el patrón <strong>de</strong>be recabar toda<br />
información técnica y administrativa, que permita seleccionar el método <strong>de</strong><br />
evaluación, prioridad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas y puestos <strong>de</strong> trabajo a evaluar.<br />
Debes vigi<strong>la</strong>r que el patrón, durante el reconocimi<strong>en</strong>to, haya observado, al<br />
m<strong>en</strong>os, <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información técnica y administrativa:<br />
a) P<strong>la</strong>nos <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>en</strong> que exista ruido y <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria y<br />
equipo g<strong>en</strong>eradora <strong>de</strong> ruido,<br />
b) Descripción <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso <strong>de</strong> fabricación,<br />
c) Descripción <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> trabajo expuesto a ruido,<br />
d) Programas <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> maquinaria y equipo g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong><br />
ruido,<br />
e) Registros <strong>de</strong> producción, y<br />
f) Número <strong>de</strong> trabajadores expuestos a ruido por área y por proceso <strong>de</strong><br />
fabricación, incluy<strong>en</strong>do el tiempo <strong>de</strong> exposición.<br />
Una vez i<strong>de</strong>ntificado estos aspectos, el reconocimi<strong>en</strong>to marca que <strong>de</strong>be<br />
haberse realizado un recorrido por <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones para i<strong>de</strong>ntificar el nivel <strong>de</strong><br />
presión acústica instantánea (NS A ), medido con <strong>la</strong> red <strong>de</strong> pon<strong>de</strong>ración “A” <strong>de</strong><br />
un sonómetro, equipo empleado para medir ruido cuya unidad es el <strong>de</strong>cibel<br />
(dB)<br />
Con este recorrido, el patrón <strong>de</strong>be haber i<strong>de</strong>ntificado <strong>en</strong> el docum<strong>en</strong>to:<br />
<br />
<br />
Aquel<strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, que durante el recorrido, hayan<br />
registrado un NS A igual o mayor a 80 dB(A), y <strong>de</strong>berán ser evaluadas, y<br />
El tipo <strong>de</strong> ruido que se evaluará, el cual pue<strong>de</strong> ser:<br />
o Estable:<br />
Pres<strong>en</strong>ta<br />
variaciones <strong>en</strong> el nivel<br />
sonoro “A” <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un<br />
intervalo <strong>de</strong> 5 dB(A),<br />
o Inestable: Pres<strong>en</strong>ta<br />
variaciones <strong>en</strong> el nivel<br />
sonoro “A” con un intervalo<br />
mayor a 5 dB(A), e<br />
105
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
o Impulsivo: Aquel que se registra <strong>en</strong> un periodo m<strong>en</strong>or a un<br />
segundo.<br />
Como se m<strong>en</strong>cionó, con <strong>la</strong> información recabada <strong>en</strong> el reconocimi<strong>en</strong>to, el<br />
patrón <strong>de</strong>bió haber <strong>de</strong>terminado el método <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong>s áreas<br />
que registraron un NS A igual o mayor a 80 dB(A).<br />
II.<br />
Evaluación<br />
La evaluación consiste <strong>en</strong> medir con más precisión el ruido que se está<br />
<strong>de</strong>tectando por arriba <strong>de</strong> los 80 dB(A); para ello, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r el correcto<br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Selección <strong><strong>de</strong>l</strong> método <strong>de</strong> evaluación,<br />
Instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> medición,<br />
Reporte <strong>de</strong> los valores <strong><strong>de</strong>l</strong> nivel <strong>de</strong> exposición a ruido (NER), y<br />
En su caso, verificar que se haya realizado <strong>la</strong> evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> Nivel <strong>de</strong><br />
Presión Acústica (NPA)<br />
III.<br />
Selección <strong><strong>de</strong>l</strong> método <strong>de</strong> evaluación<br />
La NOM-011-STPS-2001 <strong>de</strong>termina dos métodos <strong>de</strong> evaluación, ambi<strong>en</strong>tal y<br />
personal; sea cual sea el seleccionado, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r que se haya realizado<br />
bajo <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes condiciones:<br />
<br />
<br />
Debe realizarse bajo condiciones normales <strong>de</strong> operación, y<br />
En caso <strong>de</strong> evaluación personal, se <strong>de</strong>be realizar como mínimo durante<br />
5 horas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación ambi<strong>en</strong>tal, <strong>en</strong> los periodos que pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
mayor emisión <strong>de</strong> ruido.<br />
Cualquiera que sea el método <strong>de</strong> evaluación, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r que exista un<br />
p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona o área evaluada.<br />
A. Métodos <strong>de</strong> evaluación ambi<strong>en</strong>tal<br />
La NOM-011-STPS-2001, establece tres tipos difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> evaluación<br />
ambi<strong>en</strong>tal, <strong>la</strong>s cuales ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como objetivo, medir el ruido que se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un espacio <strong>de</strong>terminado, don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />
trabajadores; in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cuál seleccione el patrón, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
cumplir con los requerimi<strong>en</strong>tos sigui<strong>en</strong>tes:<br />
Puntos <strong>de</strong> medición: La <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> número <strong>de</strong> puntos <strong>de</strong>be<br />
<strong>de</strong>scribir el <strong>en</strong>torno ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> manera confiable, <strong>de</strong>terminados por<br />
<strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> trabajo o posiciones <strong>de</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
maquinaria y equipo <strong><strong>de</strong>l</strong> local <strong>de</strong> trabajo, el proceso <strong>de</strong> producción y<br />
106
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s para su ubicación. Estos puntos <strong>de</strong>berás <strong>en</strong>contrarlos<br />
<strong>en</strong> un p<strong>la</strong>no con número progresivo.<br />
Ubicación: La ubicación <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> medición, <strong>de</strong>be efectuarse<br />
conforme a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
1. Gradi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> presión sonora<br />
Este método <strong>de</strong> evaluación ambi<strong>en</strong>tal consiste <strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificar los puntos<br />
<strong>de</strong> medición <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> evaluación, parti<strong>en</strong>do<br />
<strong>de</strong> su c<strong>en</strong>tro, recorri<strong>en</strong>do toda <strong>la</strong> zona hasta<br />
cubrir<strong>la</strong> y midi<strong>en</strong>do el NS A , esto, bajo <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes condiciones:<br />
<br />
El punto inicial <strong>de</strong>be fijarse <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> evaluación, registrándose<br />
el NS A que servirá como refer<strong>en</strong>cia para<br />
iniciar <strong>la</strong> evaluación,<br />
La persona que mida <strong>de</strong>berá<br />
<strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse con el sonómetro por una<br />
trayectoria <strong>de</strong>terminada, hasta<br />
<br />
<br />
Zona <strong>de</strong> evaluación es<br />
aquel<strong>la</strong> área <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo que <strong>de</strong>be evaluarse,<br />
según el reconocimi<strong>en</strong>to,<br />
por t<strong>en</strong>er un NS A igual o<br />
mayor a 80 dB(A), a<strong>de</strong>más<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse fu<strong>en</strong>tes<br />
emisoras <strong>de</strong> ruido y<br />
trabajadores expuestos.<br />
<strong>en</strong>contrar un NS A que difiera ± 3 dB(A) respecto al punto inicial<br />
<strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, marcando este punto <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>no. Esto se repite<br />
hasta cubrir <strong>la</strong> trayectoria. Cada punto <strong>de</strong> medición será aquel<br />
que difiera ± 3 dB(A), <strong><strong>de</strong>l</strong> punto <strong>de</strong> medición contiguo,<br />
Una vez concluida <strong>la</strong> trayectoria, se proce<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma<br />
manera pero <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido transversal, garantizando siempre, que<br />
se ha cubierto toda <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> trabajo, y<br />
La distancia <strong>en</strong>tre cada punto <strong>de</strong> medición no <strong>de</strong>be exce<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
los 12 metros<br />
2. Prioridad <strong>de</strong> áreas <strong>de</strong> evaluación<br />
Este método <strong>de</strong> evaluación ambi<strong>en</strong>tal consiste <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes pasos:<br />
Las zonas <strong>de</strong> trabajo i<strong>de</strong>ntificadas con un NS A superior o igual a 80<br />
dB(A), <strong>de</strong>b<strong>en</strong> dividirse <strong>en</strong> áreas, guiándose por los ejes <strong>de</strong> columna<br />
107
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> p<strong>la</strong>no, cuidando que estas áreas no sean mayores a 6 metros<br />
por <strong>la</strong>do. Pasillos y áreas <strong>de</strong> circu<strong>la</strong>ción no se consi<strong>de</strong>ran,<br />
<br />
<br />
Una vez hechas <strong>la</strong>s divisiones, se i<strong>de</strong>ntificarán aquel<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />
existan trabajadores, a <strong>la</strong>s que se les l<strong>la</strong>mará áreas <strong>de</strong> evaluación,<br />
<strong>la</strong>s cuales pue<strong>de</strong>n ser jerarquizadas siempre y cuando se<br />
<strong>de</strong>termine <strong>la</strong>s razones <strong>en</strong> el registro <strong>de</strong> evaluación, y<br />
Los puntos <strong>de</strong> medición <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> evaluación, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
localizarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> mayor <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> trabajadores; <strong>de</strong> no<br />
ser esto posible, se localizarán <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro geométrico <strong>de</strong> cada<br />
área.<br />
3. Puesto fijo <strong>de</strong> trabajo<br />
Este método <strong>de</strong> evaluación ambi<strong>en</strong>tal<br />
consiste <strong>en</strong> ubicar el punto <strong>de</strong> medición <strong>en</strong> el<br />
lugar que habitualm<strong>en</strong>te ocupa el trabajador,<br />
o bi<strong>en</strong>, lo más cercano a él. Para ello, <strong>de</strong>bes<br />
vigi<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes condiciones bajo <strong>la</strong>s<br />
cuales <strong>de</strong>bió realizarse el estudio:<br />
<br />
<br />
Altura <strong><strong>de</strong>l</strong> micrófono: Cuando el trabajador realice sus<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> pie, el micrófono se fija a 1.45 ± 0.10 m. <strong><strong>de</strong>l</strong> p<strong>la</strong>no<br />
<strong>de</strong> sust<strong>en</strong>tación <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador; si se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran s<strong>en</strong>tados, será <strong>la</strong><br />
colocación al nivel medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> cabeza; y si se ocupa otra altura,<br />
<strong>de</strong>be darse una explicación <strong>de</strong> ello.<br />
Ori<strong>en</strong>tación <strong><strong>de</strong>l</strong> micrófono: Se ori<strong>en</strong>tará al punto que, durante <strong>la</strong><br />
evaluación, se registre el máximo NS A <strong><strong>de</strong>l</strong> punto,<br />
<br />
Ubicación <strong><strong>de</strong>l</strong> observador: La ubicación <strong>de</strong> este, <strong>de</strong>be ser tal, que<br />
no g<strong>en</strong>ere un riesgo.<br />
B. Método <strong>de</strong> evaluación personal<br />
Este método, consiste <strong>en</strong> colocar un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>nominado dosímetro, al<br />
trabajador, para que registre el Nivel <strong>de</strong> Presión Acústico al que está<br />
expuesto éste, durante su jornada <strong>la</strong>boral.<br />
Este dosímetro <strong>de</strong>be portarlo bajo condiciones normales <strong>de</strong> operación,<br />
registrando <strong>la</strong>s horas inicial y final <strong>de</strong> <strong>la</strong> medición, para finalm<strong>en</strong>te registrar<br />
los resultados.<br />
108
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
De estos métodos <strong>de</strong> evaluación, el más común es el ambi<strong>en</strong>tal, pues como<br />
podrás ver, para <strong>la</strong> medición personal se requier<strong>en</strong> más equipos, y por tal,<br />
se <strong>en</strong>carece su costo.<br />
IV.<br />
Instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> medición<br />
Es importante que vigiles ciertas características <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
medición, principalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />
<br />
<br />
Calibrarse <strong>en</strong> campo: Es <strong>de</strong>cir, que <strong>de</strong>be<br />
hacerse constar dos valores <strong>de</strong> esta<br />
calibración, una hecha al inicio y otra al final<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación; y <strong>de</strong>bes verificar que <strong>la</strong><br />
difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre estos valores no sea igual o<br />
mayor a ± 1 dB(A), pues si es el caso, los<br />
resultados <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>secharse,<br />
Certificado <strong>de</strong> calibración: Al informe <strong>de</strong><br />
resultado, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r también que se haya anexado copia <strong>de</strong> este<br />
certificado, vig<strong>en</strong>te y que corresponda al equipo empleado, y<br />
<br />
Tipo <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> medición empleado: En este punto, <strong>de</strong>bes<br />
vigi<strong>la</strong>r que se <strong>de</strong>termine qué instrum<strong>en</strong>to se empleó, el cual pue<strong>de</strong><br />
ser:<br />
o Sonómetro c<strong>la</strong>se 1 ó c<strong>la</strong>se 2;<br />
o Sonómetro integrador c<strong>la</strong>se 1 ó c<strong>la</strong>se 2;<br />
o Medidor personal <strong>de</strong> exposición a ruido c<strong>la</strong>se 1 ó c<strong>la</strong>se 2.<br />
V. Reporte <strong>de</strong> los valores <strong><strong>de</strong>l</strong> nivel <strong>de</strong> exposición a ruido (NER)<br />
Es fundam<strong>en</strong>tal que <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación se registr<strong>en</strong> los valores <strong><strong>de</strong>l</strong> Nivel <strong>de</strong><br />
Exposición a Ruido por trabajador, según el método <strong>de</strong> evaluación, para que<br />
puedas <strong>de</strong>terminar si rebasa o no los LMPE, conforme a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong><br />
cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-011-STPS-2001:<br />
109
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Debes revisar que se indique si los resultados <strong><strong>de</strong>l</strong> NER se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>de</strong>bajo<br />
<strong>de</strong> los 85 dB(A), <strong>en</strong>tre 85 dB(A) y 90 dB(A), o bi<strong>en</strong>, superan los LMPE <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> izquierda.<br />
VI.<br />
Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> Nivel <strong>de</strong> Presión Acústica<br />
Si el NER es igual o mayor a los 85 dB(A), <strong>de</strong>bes verificar que se haya<br />
realizado <strong>la</strong> evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> Nivel <strong>de</strong> Presión Acústica (NPA) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas o<br />
puestos evaluados. Esta medición se realiza por bandas <strong>de</strong> octava, esto para<br />
<strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia y longitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> onda <strong><strong>de</strong>l</strong> sonido, para seleccionar el<br />
equipo <strong>de</strong> protección auditiva <strong><strong>de</strong>l</strong> personal expuesto.<br />
A continuación <strong>en</strong>contrarás un cuadro don<strong>de</strong> podrás visualizar fácilm<strong>en</strong>te, los<br />
requisitos con que <strong>de</strong>be cumplir el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> los<br />
valores que haya obt<strong>en</strong>ido durante el reconocimi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> evaluación:<br />
+ 90 dB<br />
90 dB<br />
85 dB<br />
Reconocimi<strong>en</strong>to<br />
inicial<br />
Evaluación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> exposición<br />
Informar a<br />
los<br />
trabajadores<br />
<strong>de</strong> los<br />
daños<br />
a <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
por<br />
exposición<br />
a<br />
ruido<br />
Programa <strong>de</strong><br />
conservación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
audición<br />
• NER<br />
• NPA<br />
• EPP<br />
• Capacitación<br />
• Exám<strong>en</strong>es<br />
médicos<br />
Programa <strong>de</strong><br />
control:<br />
• Técnico<br />
• Administrativo<br />
80 dB<br />
0 dB<br />
Requerimi<strong>en</strong>tos<br />
110
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.3.10 Reconocimi<strong>en</strong>to, evaluación y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones térmicas<br />
extremas<br />
De igual manera que el ruido, <strong>la</strong>s altas o bajas temperaturas son factor para que<br />
el trabajador contraiga una <strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong> trabajo, ya que nuestro organismo<br />
requiere <strong>de</strong> una temperatura <strong>de</strong>terminada para funcionar correctam<strong>en</strong>te.<br />
La STPS ha expedido <strong>la</strong> NOM-015-STPS-2001, para establecer los requisitos<br />
mínimos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para trabajadores que están expuestos ya sea<br />
temperaturas elevadas o abatidas. Precisam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> estos requisitos<br />
mínimos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra el que el patrón realice un reconocimi<strong>en</strong>to, evaluación, y<br />
<strong>en</strong> su caso, un control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones térmicas extremas que por <strong>la</strong><br />
naturaleza <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso, puedan pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Para ello, <strong>de</strong>bes t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te los puntos 7, 8, 9 y 10 <strong>la</strong> NOM-015-STPS-2001.<br />
Un punto fundam<strong>en</strong>tal, es que vigiles que el docum<strong>en</strong>to que te pres<strong>en</strong>tan para<br />
cumplir con esta obligación, corresponda a <strong>la</strong> empresa que visitas; esto, por<br />
medio <strong>de</strong> ver p<strong>la</strong>smada <strong>la</strong> razón social y el domicilio <strong>de</strong> dicha empresa.<br />
I. Reconocimi<strong>en</strong>to<br />
En esta etapa, que recordarás es para recabar <strong>la</strong> información sufici<strong>en</strong>te<br />
para iniciar <strong>la</strong> evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> contaminante, <strong>de</strong>bes revisar que se haya<br />
consi<strong>de</strong>rado lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Que se i<strong>de</strong>ntifiqu<strong>en</strong> y<br />
registr<strong>en</strong> <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>no,<br />
todas <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes que<br />
g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> condiciones<br />
térmicas extremas, que<br />
pue<strong>de</strong>n ser elevadas o<br />
abatidas,<br />
Determinar si el personal<br />
ocupacionalm<strong>en</strong>te<br />
expuesto (POE), se<br />
localiza <strong>en</strong> un lugar<br />
cerrado o abierto y si<br />
existe v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial o natural,<br />
E<strong>la</strong>borar un listado <strong><strong>de</strong>l</strong> POE, incluy<strong>en</strong>do áreas, puestos <strong>de</strong> trabajo,<br />
tiempos y frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición, y<br />
Describir <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y ciclos <strong>de</strong> trabajo, realizados por el POE <strong>en</strong><br />
cada puesto <strong>de</strong> trabajo.<br />
111
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
II. Evaluación<br />
En este paso, <strong>de</strong>be evaluarse exactam<strong>en</strong>te a qué temperatura está<br />
expuesto el trabajador, para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>terminar si pue<strong>de</strong> haber un <strong>de</strong>terioro<br />
a su <strong>salud</strong> o no. Para ello es fundam<strong>en</strong>tal que revises algunos<br />
requerimi<strong>en</strong>tos básicos <strong>en</strong> el docum<strong>en</strong>to que te pres<strong>en</strong>tan:<br />
<br />
<br />
Medir <strong>la</strong> temperatura axi<strong>la</strong>r <strong><strong>de</strong>l</strong> POE al inicio y al término <strong>de</strong> un ciclo <strong>de</strong><br />
exposición,<br />
Registrar <strong>en</strong> una hoja <strong>de</strong> campo, por cada trabajador expuesto o grupo<br />
<strong>de</strong> exposición homogénea, los sigui<strong>en</strong>tes datos:<br />
a) Área evaluada;<br />
b) Condición térmica extrema evaluada (Elevada o abatida)<br />
c) Fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación;<br />
d) Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador o grupo evaluado;<br />
e) Puesto <strong>de</strong> trabajo evaluado;<br />
f) Tiempo y ciclos <strong>de</strong> exposición;<br />
g) Activida<strong>de</strong>s específicas que realiza el POE <strong>en</strong> cada ciclo <strong>de</strong><br />
exposición;<br />
h) Si se utiliza equipo <strong>de</strong> protección personal, <strong>de</strong>scribirlo;<br />
i) Si exist<strong>en</strong> controles técnicos o administrativos, <strong>de</strong>scribirlos;<br />
j) En caso <strong>de</strong> utilizar equipo <strong>de</strong> medición electrónico registrar:<br />
1) Marca y mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o;<br />
2) Número <strong>de</strong> serie;<br />
3) Docum<strong>en</strong>to que avale <strong>la</strong> calibración <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
medición, <strong>de</strong> conformidad con lo establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley<br />
Fe<strong>de</strong>ral sobre Metrología y Normalización,<br />
k) nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> evaluador.<br />
A. Método <strong>de</strong> evaluación para condiciones extremas elevadas<br />
Este método consiste <strong>en</strong> aplicar <strong>la</strong> interre<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong><br />
globo, temperatura <strong><strong>de</strong>l</strong> aire y <strong>la</strong> humedad re<strong>la</strong>tiva, que permita estimar <strong>la</strong><br />
exposición a temperaturas elevadas, <strong>de</strong>nominado Índice <strong>de</strong> Temperatura<br />
<strong>de</strong> Globo Bulbo Húmedo (Itgbh), <strong>la</strong> temperatura axi<strong>la</strong>r <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador, <strong>la</strong><br />
humedad re<strong>la</strong>tiva, <strong>la</strong> velocidad <strong><strong>de</strong>l</strong> aire y <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
112
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Esta <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> trabajo consiste <strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificar el<br />
esfuerzo que <strong>de</strong>be realizar el trabajador expuesto durante <strong>la</strong> exposición a<br />
<strong>la</strong> temperatura extrema; esto pue<strong>de</strong>s revisarlo <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
Este reconocimi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> trabajo te será útil para comparar los<br />
resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación con los LMPE, establecidos por <strong>la</strong> NOM.<br />
Para cada trabajador o grupo <strong>de</strong> exposición homogénea <strong>en</strong> puestos fijos<br />
<strong>de</strong> trabajo, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r que se haya realizado, al m<strong>en</strong>os, lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Describir <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> el POE y <strong>de</strong>terminar el<br />
régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> trabajo,<br />
Medir <strong>la</strong> temperatura axi<strong>la</strong>r <strong><strong>de</strong>l</strong> POE <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajo, antes y<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su jornada, así como <strong>la</strong> duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición,<br />
La evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> índice <strong>de</strong> temperatura <strong>de</strong> globo bulbo húmedo se<br />
<strong>de</strong>be realizar lo más cerca posible <strong><strong>de</strong>l</strong> POE.<br />
La evaluación consiste <strong>en</strong> medir y promediar a tres difer<strong>en</strong>tes alturas<br />
<strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong> globo bulbo húmedo, colocando los instrum<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> medición <strong>en</strong>:<br />
1) <strong>la</strong> primera medición, a una altura <strong>de</strong> 0.10 m ± 0.05 m (región<br />
<strong>de</strong> los tobillos), <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> sust<strong>en</strong>tación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
trabajador;<br />
113
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2) <strong>la</strong> segunda medición a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> región abdominal a 0.60<br />
m ± 0.05 m, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> sust<strong>en</strong>tación <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
trabajador s<strong>en</strong>tado, y <strong>de</strong> 1.10 m ± 0.05 m si <strong>la</strong> actividad es<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da <strong>de</strong> pie;<br />
3) <strong>la</strong> tercera medición, a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> región superior <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
cabeza a 1.10m ± 0.05 m <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> sust<strong>en</strong>tación<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador s<strong>en</strong>tado, y <strong>de</strong> 1.70 m ± 0.05 m si <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> sus<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> pie.<br />
<br />
<br />
Cuando se realic<strong>en</strong> evaluaciones a alturas<br />
difer<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s establecidas, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
registrar y fundam<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s causas que <strong>la</strong>s<br />
originaron,<br />
La medición se <strong>de</strong>be realizar al inicio y al<br />
final <strong>de</strong> todos los ciclos <strong>de</strong> exposición que<br />
se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> durante una hora continua <strong>de</strong><br />
activida<strong>de</strong>s, y<br />
Los resultados obt<strong>en</strong>idos se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
comparar con los LMPE establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
NOM.<br />
Si <strong>la</strong> evaluación se hace a un grupo <strong>de</strong> exposición homogénea, el equipo<br />
<strong>de</strong> medición <strong>de</strong>berá ubicarse <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro geométrico y proce<strong>de</strong>r como <strong>en</strong><br />
se hizo anteriorm<strong>en</strong>te.<br />
Si el trabajador o grupo <strong>de</strong> exposición homogénea está <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to, se<br />
<strong>de</strong>be proce<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma manera, sólo que repiti<strong>en</strong>do tres veces:<br />
<br />
<br />
<br />
La primera medición se realizará <strong>en</strong> el lugar don<strong>de</strong> se inicia <strong>la</strong><br />
actividad sujeta a exposición,<br />
La segunda medición a <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> su trayectoria, y<br />
Una tercera medición se realiza al concluir su actividad.<br />
En esta medición <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to, por cada repetición, <strong>de</strong>be compararse<br />
los resultados con los LMPE.<br />
Los LMPE, para condiciones térmicas elevadas, son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
114
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Los trabajadores que por primera vez vayan a ser expuestos a<br />
condiciones térmicas elevadas, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contar con un período continuo<br />
mínimo <strong>de</strong> aclimatación <strong>de</strong> 6 días, iniciando con el 50% <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición<br />
total permisible durante el primer día, sigui<strong>en</strong>do con increm<strong>en</strong>tos diarios<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> 10%, hasta llegar al 100% <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición total permisible el sexto<br />
día. Estos períodos <strong>de</strong> aclimatación, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser registrados <strong>en</strong> el informe<br />
<strong>de</strong> evaluación.<br />
B. Método <strong>de</strong> evaluación para condiciones extremas abatidas<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Consiste <strong>en</strong> obt<strong>en</strong>er el índice <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to frío (Ivf), es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> interre<strong>la</strong>ción<br />
<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> temperatura y <strong>la</strong> velocidad <strong><strong>de</strong>l</strong> aire; y <strong>de</strong> igual forma, por cada<br />
trabajador o grupo <strong>de</strong> exposición homogénea <strong>en</strong> puesto fijo, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r<br />
que se reporte <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información:<br />
Describir <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> el POE<br />
Medir <strong>la</strong> temperatura axi<strong>la</strong>r <strong><strong>de</strong>l</strong> POE <strong>en</strong> su<br />
puesto <strong>de</strong> trabajo, antes y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su<br />
exposición, así como <strong>la</strong> duración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
exposición,<br />
La evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> índice <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to frío se <strong>de</strong>be<br />
realizar lo más cerca posible <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador, sin<br />
que <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> evaluador interrumpa <strong>la</strong><br />
actividad <strong><strong>de</strong>l</strong> POE,<br />
La evaluación consiste <strong>en</strong> medir y corre<strong>la</strong>cionar <strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong> bulbo<br />
seco y <strong>la</strong> velocidad <strong><strong>de</strong>l</strong> aire para calcu<strong>la</strong>r el índice <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to frío,<br />
Los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> medición se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> colocar a una altura <strong>de</strong> 1.40 ±<br />
0.10 metros y se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomar tres lecturas: al inicio, a <strong>la</strong> mitad y al final<br />
<strong>de</strong> cada ciclo <strong>de</strong> exposición, y<br />
<br />
Cuando se realic<strong>en</strong> evaluaciones a difer<strong>en</strong>tes alturas, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> registrar<br />
y fundam<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s causas que <strong>la</strong>s originaron.<br />
Nota: Para esta evaluación, no se requiere <strong>de</strong>terminar el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> trabajo.<br />
115
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Debes verificar que se compar<strong>en</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación, con<br />
los LMPE, <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
Por último, <strong>de</strong>bes saber que el patrón está obligado a mant<strong>en</strong>er<br />
actualizado el informe <strong><strong>de</strong>l</strong> reconocimi<strong>en</strong>to, evaluación y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
áreas con condiciones térmicas extremas; y estos registros <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
cont<strong>en</strong>er al m<strong>en</strong>os lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Informe <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> operación bajo <strong>la</strong>s cuales<br />
se realizó <strong>la</strong> evaluación,<br />
Fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación,<br />
P<strong>la</strong>no <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas, áreas y <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos evaluados<br />
<strong>en</strong> el que se indique <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes, los puntos <strong>de</strong><br />
medición y el POE,<br />
La temperatura axi<strong>la</strong>r <strong><strong>de</strong>l</strong> POE,<br />
Los informes <strong><strong>de</strong>l</strong> reconocimi<strong>en</strong>to, evaluación y control,<br />
Las medidas prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e para proteger al<br />
POE,<br />
Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación.<br />
III. Control<br />
Cuando el Índice <strong>de</strong> Temperatura <strong>de</strong> Globo Bulbo Húmedo, el Índice <strong>de</strong><br />
Vi<strong>en</strong>to Frío, el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> trabajo y el tiempo <strong>de</strong> exposición, indiqu<strong>en</strong> que<br />
se exce<strong>de</strong> los LMPE, o <strong>la</strong> temperatura axi<strong>la</strong>r <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador supere los 38°<br />
C o esté por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> los 36° C, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> aplicar medidas <strong>de</strong> control,<br />
a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> someterlo a vigi<strong>la</strong>ncia médica.<br />
1.3.11 Análisis <strong>de</strong> riesgos por cada puesto <strong>de</strong> trabajo y área <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>la</strong>boral para <strong>de</strong>terminar el equipo <strong>de</strong> protección personal<br />
Una medida <strong>de</strong> control común, aunque no <strong>de</strong>biera ser <strong>la</strong> primera <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración,<br />
es <strong>la</strong> dotación <strong>de</strong> equipo <strong>de</strong> protección personal. M<strong>en</strong>cionamos que no <strong>de</strong>biera ser<br />
116
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<strong>la</strong> primera <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse pues <strong>de</strong>bes t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que el equipo <strong>de</strong><br />
protección personal aís<strong>la</strong> al trabajador <strong><strong>de</strong>l</strong> peligro, estando este aún <strong>en</strong> el<br />
ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral; a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> otras medidas, como <strong>la</strong>s <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería, que<br />
<strong>en</strong>capsu<strong>la</strong> o aís<strong>la</strong> al peligro para alejarlo <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador.<br />
No obstante, <strong>la</strong> dotación <strong>de</strong> equipo<br />
protección <strong>de</strong>be hacerse <strong>de</strong><br />
manera tal que se garantice que<br />
protegerá al trabajador <strong>de</strong> los<br />
riesgos específicos a los que se<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> sus<br />
funciones. Recordarás que hay<br />
equipo <strong>de</strong> protección personal que<br />
es complejo, como los<br />
respiradores; y tan complejos<br />
resultan, que si no se dota al<br />
trabajador <strong><strong>de</strong>l</strong> correcto, es como si<br />
<strong>de</strong> hecho no portara protección.<br />
De manera que el patrón está obligado a realizar un análisis <strong>de</strong> riesgo para po<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong>terminar qué equipo <strong>de</strong> protección necesitan sus trabajadores. Y este estudio,<br />
<strong>de</strong>be realizarse bajo los sigui<strong>en</strong>tes requerimi<strong>en</strong>tos mínimos, que se establec<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
el punto 5.2 y Tab<strong>la</strong> A1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-017-STPS-2008:<br />
Debes asegurarte que el análisis <strong>de</strong> riesgos se haya realizado por área <strong>de</strong> trabajo<br />
y por puesto <strong>de</strong> trabajo, y <strong>la</strong>s condiciones mínimas con <strong>la</strong>s que <strong>de</strong>be cumplir, son<br />
<strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />
a) I<strong>de</strong>ntificar y analizar los riesgos a los que están expuestos los<br />
trabajadores por puesto <strong>de</strong> trabajo y área,<br />
b) Tipo <strong>de</strong> actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> el trabajador,<br />
c) Tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> trabajo i<strong>de</strong>ntificado,<br />
d) Región anatómica por proteger,<br />
e) Puesto <strong>de</strong> trabajo, y<br />
f) Equipo <strong>de</strong> protección personal requerido.<br />
La NOM, incluye una tab<strong>la</strong> don<strong>de</strong> se ejemplifica el equipo <strong>de</strong> protección personal,<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador. A pesar<br />
<strong>de</strong> no ser <strong>de</strong> uso obligatoria esta tab<strong>la</strong>, es una bu<strong>en</strong>a refer<strong>en</strong>cia para conocer el<br />
equipo con el que <strong>de</strong>be ser dotado el trabajador:<br />
117
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
C<strong>la</strong>ve y región<br />
anatómica<br />
C<strong>la</strong>ve y EPP<br />
1) Cabeza A) Casco contra<br />
impacto<br />
B) Casco<br />
dieléctrico<br />
2 ) Ojos y cara A) Anteojos <strong>de</strong><br />
protección<br />
Tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador.<br />
A) Golpeado por algo que sea una posibilidad<br />
<strong>de</strong> riesgo continuo inher<strong>en</strong>te a su actividad<br />
B) Riesgo a una <strong>de</strong>scarga eléctrica (consi<strong>de</strong>rar<br />
alto o bajo voltaje, los cascos son difer<strong>en</strong>tes).<br />
C) Capuchas C) Exposición a temperaturas bajas o<br />
exposición a partícu<strong>la</strong>s. Protección con una<br />
capucha que pue<strong>de</strong> ir abajo <strong><strong>de</strong>l</strong> casco <strong>de</strong><br />
protección persona<br />
A) Riesgo <strong>de</strong> proyección <strong>de</strong> partícu<strong>la</strong>s o<br />
líquidos. En caso <strong>de</strong> estar expuesto a<br />
radiaciones, se utilizan anteojos <strong>de</strong> protección<br />
contra <strong>la</strong> radiación.<br />
B) Goggles B) Riesgo <strong>de</strong> exposición a vapores o humos<br />
que pudieran irritar los ojos o partícu<strong>la</strong>s<br />
mayores o a alta velocidad.<br />
C) Pantal<strong>la</strong> facial C) Se utiliza también cuando se expone a <strong>la</strong><br />
proyección <strong>de</strong> partícu<strong>la</strong>s <strong>en</strong> procesos tales<br />
como esmeri<strong>la</strong>do o procesos simi<strong>la</strong>res; para<br />
porter ojos y cara<br />
D) Careta para<br />
soldador<br />
E) Gafas para<br />
soldador<br />
D) Específico para procesos <strong>de</strong> soldadura<br />
eléctrica.<br />
E) Específico para procesos con soldadura<br />
autóg<strong>en</strong>a.<br />
3) Oídos A) Tapones A) Protección contra riesgos <strong>de</strong> ruido; <strong>de</strong><br />
acuerdo al máximo especificado <strong>en</strong> el producto<br />
o por el fabricante.<br />
4) Aparato<br />
respiratorio<br />
B) Conchas<br />
acústicas<br />
A) Respirador<br />
contra partícu<strong>la</strong>s<br />
B) Respirador<br />
contra gases y<br />
vapores<br />
C) Mascaril<strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>sechable<br />
D) Equipo <strong>de</strong><br />
respiración<br />
autónomo<br />
B) Mismo caso <strong><strong>de</strong>l</strong> inciso a.<br />
En este tipo <strong>de</strong> aparatos es importante verificar <strong>la</strong>s<br />
recom<strong>en</strong>daciones o especificaciones <strong>de</strong> protección<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> equipo, hecha por el fabricante <strong><strong>de</strong>l</strong> producto.<br />
A) Protección contra polvos o partícu<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el<br />
medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral y que repres<strong>en</strong>te un<br />
riesgo a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador.<br />
B) Protección contra gases y vapores.<br />
Consi<strong>de</strong>rar que hay difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> gases y<br />
vapores para los cuales aplican también<br />
difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> respiradores, incluy<strong>en</strong>do<br />
para gases y vapores tóxicos.<br />
C) Mascaril<strong>la</strong> s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> <strong>de</strong> protección contra<br />
polvos.<br />
D) Se utiliza cuando el trabajador <strong>en</strong>tra a<br />
espacios confinados o cuando un respirador<br />
no proporciona <strong>la</strong> protección requerida.<br />
118
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
C<strong>la</strong>ve y región<br />
anatómica<br />
5) Extremida<strong>de</strong>s<br />
superiores<br />
C<strong>la</strong>ve y EPP<br />
A) Guantes contra<br />
sustancias<br />
químicas<br />
B) Guantes<br />
dieléctricos<br />
C) Guantes contra<br />
temperaturas<br />
extremas<br />
Tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador.<br />
En este tipo <strong>de</strong> productos es importante verificar <strong>la</strong>s<br />
recom<strong>en</strong>daciones o especificaciones <strong>de</strong> los<br />
difer<strong>en</strong>tes guantes exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el mercado, hecha<br />
por el fabricante <strong><strong>de</strong>l</strong> producto. Su uso <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
los materiales o actividad a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r.<br />
A) Riesgos por exposición o contacto con<br />
sustancias químicas corrosivas.<br />
B) Protección contra <strong>de</strong>scargas eléctricas.<br />
Consi<strong>de</strong>rar que son difer<strong>en</strong>tes guantes<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección contra baja o<br />
alta t<strong>en</strong>sión.<br />
C) Riesgo por exposición a temperaturas bajas<br />
o altas.<br />
D) Guantes D) Hay una gran variedad <strong>de</strong> guantes: te<strong>la</strong>,<br />
carnaza, piel, pvc, látex, <strong>en</strong>tre otros.<br />
Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo <strong>de</strong> protección que se<br />
requiere, activida<strong>de</strong>s expuestas a corte, vidrio,<br />
etc.<br />
E) Mangas E) Se utilizan cuando es necesario ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong><br />
protección <strong>de</strong> los guantes hasta los brazos.<br />
6) Tronco A) Mandil contra<br />
altas<br />
temperaturas<br />
7) Extremida<strong>de</strong>s<br />
inferiores<br />
B) Mandil contra<br />
sustancias<br />
químicas<br />
A) Riesgo <strong>de</strong> exposición a altas temperaturas;<br />
cuando se pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er contacto <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo<br />
con algo que esté a alta temperatura.<br />
B) Riesgo por exposición a sustancias<br />
químicas corrosivas, cuando se pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er<br />
contacto con el cuerpo con este tipo <strong>de</strong><br />
sustancias.<br />
C) Overol C) Ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección <strong>en</strong> todo el cuerpo<br />
por posible exposición a sustancias o<br />
temperaturas. Consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> facilidad <strong>de</strong><br />
quitarse <strong>la</strong> ropa lo más pronto posible, cuando<br />
se trate <strong>de</strong> sustancias corrosivas.<br />
D) Bata D) Protección g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te usada <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>boratorios u hospitales.<br />
E) Ropa contra<br />
sustancias<br />
peligrosas<br />
A) Calzado<br />
ocupacional<br />
B) Calzado contra<br />
impactos<br />
E) Es un equipo <strong>de</strong> protección personal que<br />
protege cuerpo, cabeza, brazos, piernas, pies,<br />
cubre y protege completam<strong>en</strong>te el cuerpo<br />
humano ante <strong>la</strong> exposición a sustancias<br />
altam<strong>en</strong>te tóxicas o corrosivas.<br />
A) Proteger a <strong>la</strong> persona contra golpes,<br />
machacami<strong>en</strong>tos, resbalones, etc.<br />
B) Protección mayor que <strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> inciso anterior<br />
contra golpes que pue<strong>de</strong>n repres<strong>en</strong>tar un<br />
riesgo perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da.<br />
119
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
C) Calzado<br />
conductivo<br />
C) Protección <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajador cuando es<br />
necesario que se elimine <strong>la</strong> electricidad<br />
estática <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador; g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te usadas<br />
<strong>en</strong> áreas <strong>de</strong> trabajo con manejo <strong>de</strong> sustancias<br />
explosivas.<br />
D) Calzado<br />
D) Protección contra <strong>de</strong>scargas eléctricas.<br />
dieléctrico<br />
E) Calzado contra E) Protección <strong>de</strong> los pies cuando hay<br />
sustancias<br />
químicas<br />
posibilidad <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er contacto con algunas<br />
sustancias químicas. Consi<strong>de</strong>rar especificación<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> fabricante.<br />
F) Po<strong>la</strong>inas F) Ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección que pudiera<br />
t<strong>en</strong>erse con los zapatos exclusivam<strong>en</strong>te.<br />
G) Botas<br />
G) G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te utilizadas cuando se trabaja<br />
impermeables<br />
8) Otros A) Equipo <strong>de</strong><br />
protección<br />
contra caídas <strong>de</strong><br />
altura<br />
B) Equipo para<br />
brigadista contra<br />
inc<strong>en</strong>dio<br />
<strong>en</strong> áreas húmedas.<br />
A) Específico para proteger a trabajadores que<br />
<strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> alturas y<br />
<strong>en</strong>trada a espacios confinados.<br />
B) Específico para proteger a los brigadistas<br />
contra altas temperaturas y fuego. Hay equipo<br />
adicional <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s rescate<br />
a realizar.<br />
La c<strong>la</strong>ve que lleva el equipo <strong>de</strong> protección personal, no es otra cosa más que<br />
para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>terminar <strong>de</strong> manera más exacta <strong>la</strong> protección, <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong><br />
sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
120
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.3.12 Acta <strong>de</strong> integración / constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e<br />
Higi<strong>en</strong>e y <strong>en</strong> su caso, <strong>la</strong>s actualizaciones correspondi<strong>en</strong>tes.<br />
Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón es participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración y funcionami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e, <strong>la</strong> cual ti<strong>en</strong>e como principal función<br />
investigar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo, proponer<br />
medidas para prev<strong>en</strong>irlos y vigi<strong>la</strong>r que se cump<strong>la</strong>n.<br />
No basta con que se integre <strong>la</strong> Comisión, sino que es necesario formalizar <strong>la</strong><br />
integración <strong>en</strong> sesión nombrando al coordinador, secretario y los vocales, para lo<br />
cual se <strong>de</strong>berá realizar un Acta <strong>de</strong> Constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be<br />
cont<strong>en</strong>er al m<strong>en</strong>os los datos seña<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el punto 7.4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-019-STPS-<br />
2011, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do exhibir dicho docum<strong>en</strong>to cuando se le solicite al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo durante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
a) Datos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
1) Nombre, <strong>de</strong>nominación o razón<br />
social;<br />
2) Domicilio completo (calle, número,<br />
colonia, municipio o <strong><strong>de</strong>l</strong>egación,<br />
121
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
ciudad, <strong>en</strong>tidad fe<strong>de</strong>rativa, código postal)<br />
3) Registro fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> contribuy<strong>en</strong>tes,<br />
4) Registro patronal otorgado por el Instituto Mexicano <strong><strong>de</strong>l</strong> Seguro Social;<br />
5) Rama industrial o actividad económica<br />
6) La fecha <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s,<br />
7) El número <strong>de</strong> trabajadores <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y<br />
8) El número <strong>de</strong> turnos<br />
b) Datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisión<br />
Si <strong>la</strong> empresa<br />
cu<strong>en</strong>ta con m<strong>en</strong>os<br />
<strong>de</strong> 15 trabajadores<br />
el acta <strong>de</strong><br />
integración tan sólo<br />
estará firmada por<br />
un trabajador y el<br />
patrón o su<br />
repres<strong>en</strong>tante.<br />
1) Fecha <strong>de</strong> integración (día, mes<br />
y año);<br />
2) Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón o su<br />
repres<strong>en</strong>tante y <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los<br />
trabajadores, para empresas<br />
con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 15 trabajadores,<br />
3) Nombre <strong>de</strong> los integrantes:<br />
coordinador, secretario y<br />
vocales, para empresas con 15<br />
trabajadores o más.<br />
La empresa podrá constituir otras comisiones a fin <strong>de</strong> lograr <strong>la</strong>s acciones que<br />
<strong>de</strong>fina <strong>la</strong> comisión <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e, <strong>la</strong> cual pue<strong>de</strong> pert<strong>en</strong>ecer al mismo o a<br />
distintos c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, para ello <strong>de</strong>be <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar:<br />
a) El número <strong>de</strong> turnos <strong>de</strong> trabajo<br />
b) El número <strong>de</strong> trabajadores que integran cada turno<br />
c) Los ag<strong>en</strong>tes y condiciones peligrosas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas que integran el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
d) Las empresas contratistas que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> <strong>la</strong>bores re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong><br />
actividad principal <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> éste<br />
último.<br />
Asimismo, <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> más <strong>de</strong> una comisión es necesario<br />
organizar<strong>la</strong>s a efecto <strong>de</strong> lograr <strong>la</strong> revisión <strong><strong>de</strong>l</strong> o los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<br />
consi<strong>de</strong>rando <strong>de</strong> igual forma el grado <strong>de</strong> riesgo y el número <strong>de</strong> trabajadores.<br />
1.3.13 Programa anual <strong>de</strong> verificaciones.<br />
Una vez constituida <strong>la</strong> comisión y consci<strong>en</strong>tes los integrantes <strong>de</strong> su<br />
funcionami<strong>en</strong>to para vigi<strong>la</strong>r el <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones normativas <strong>en</strong><br />
materia <strong>la</strong>boral, se <strong>de</strong>be establecer una programación anual <strong>de</strong> recorridos <strong>de</strong><br />
verificación, <strong>de</strong>terminando <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> acuerdo a:<br />
122
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Los inci<strong>de</strong>ntes,<br />
Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo,<br />
Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo,<br />
A <strong>la</strong>s áreas con mayores condiciones peligrosas o inseguras.<br />
La programación anual se <strong>de</strong>be efectuar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los 30 días naturales sigui<strong>en</strong>tes<br />
a <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, y posteriorm<strong>en</strong>te a más tardar <strong>en</strong> los primeros 30<br />
días naturales <strong>de</strong> cada año.<br />
El programa anual para <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s condiciones<br />
peligrosas, seña<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> periodicidad con <strong>la</strong> que se<br />
realizarán <strong>la</strong>s verificaciones, <strong>la</strong>s cuales pue<strong>de</strong>n como<br />
máximo cada tres meses<br />
El coordinador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>de</strong>be pres<strong>en</strong>tar al<br />
patrón <strong>la</strong> programación anual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s verificaciones, a fin<br />
<strong>de</strong> integrar<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el programa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa o <strong>en</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s a cumplir,<br />
conforme a lo establecido <strong>en</strong> el artículo 130 <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Seguridad, Higi<strong>en</strong>e y Medio<br />
Ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Trabajo.<br />
1.3.14 Actas <strong>de</strong> verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> 12<br />
meses anteriores a <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e es realizar <strong>la</strong>s<br />
verificaciones programadas <strong>de</strong> acuerdo al programa anual que se haya e<strong>la</strong>borado<br />
para <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s condiciones peligrosas. Asimismo se realizarán verificaciones<br />
extraordinarias <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes o <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo, cuando haya<br />
cambios <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> trabajo o cuando se report<strong>en</strong> condiciones peligrosas.<br />
Las verificaciones<br />
extraordinarias <strong>de</strong>berán<br />
realizarse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los 30<br />
días naturales sigui<strong>en</strong>tes<br />
a cuando ocurra un<br />
acci<strong>de</strong>nte, se realic<strong>en</strong><br />
cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones o proceso<br />
productivo, o report<strong>en</strong> los<br />
trabajadores condiciones<br />
peligrosas e inseguras.<br />
Tanto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s verificaciones<br />
programadas como <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
extraordinarias es necesario<br />
<strong>de</strong>jar una evi<strong>de</strong>ncia a fin <strong>de</strong><br />
darle seguimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s<br />
acciones <strong>de</strong>tectadas por <strong>la</strong><br />
comisión, por lo que se hace<br />
necesario e<strong>la</strong>borar un<br />
docum<strong>en</strong>to que evi<strong>de</strong>ncie <strong>la</strong><br />
tarea <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da, <strong>en</strong> este<br />
caso será un acta.<br />
123
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Por lo que, los responsables <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar<strong>la</strong> al término <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido, serán el<br />
coordinador y el secretario, <strong>la</strong> cual se válida mediante <strong>la</strong> firma <strong>de</strong> todos los que<br />
hayan participado <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma y se <strong>en</strong>tregará al patrón inmediatam<strong>en</strong>te, qui<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>berá conservar<strong>la</strong> al m<strong>en</strong>os, por doce meses.<br />
En esta acta se <strong>de</strong>berá especificar no sólo los hal<strong>la</strong>zgos <strong>de</strong>tectados, si no también<br />
el seguimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones formu<strong>la</strong>das <strong>en</strong> los recorridos anteriores.<br />
Finalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bes revisar que el acta cont<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información:<br />
Datos mínimos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el acta <strong>de</strong> verificación (punto 9.12 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-<br />
019-STPS-2011)<br />
a) Nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
b) Domicilio (calle, número, colonia, municipio o<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong>egación, ciudad, <strong>en</strong>tidad fe<strong>de</strong>rativa, código postal);<br />
c) Número <strong>de</strong> trabajadores <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
d) M<strong>en</strong>cionar si se trata <strong>de</strong> una verificación ordinaria<br />
(conforme al programa anual) o si es extraordinaria<br />
e) Fecha y hora <strong>de</strong> inicio y término <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
recorrido<br />
f) El área o áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se<br />
realizó el recorrido <strong>de</strong> verificación<br />
124
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
g) Los ag<strong>en</strong>tes, condiciones peligrosas o<br />
inseguras y actos inseguros i<strong>de</strong>ntificados<br />
durante el recorrido<br />
i) Las medidas<br />
para prev<strong>en</strong>ir<br />
los riesgos <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
<strong>de</strong>tectados, con<br />
base a lo dispuesto <strong>en</strong> el Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to y<br />
<strong>la</strong>s normas aplicables<br />
h) Las causas, i<strong>de</strong>ntificadas sobre los acci<strong>de</strong>ntes y<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo<br />
j) Las recom<strong>en</strong>daciones que<br />
por cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
comisión se consi<strong>de</strong>re como <strong>la</strong><br />
óptima para prev<strong>en</strong>ir, eliminar o<br />
reducir condiciones peligrosas,<br />
Así como <strong>la</strong> prioridad con <strong>la</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>rse.<br />
k) El seguimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones<br />
formu<strong>la</strong>das <strong>en</strong> los recorridos anteriores;<br />
l) El lugar y fecha <strong>de</strong> conclusión <strong><strong>de</strong>l</strong> acta;<br />
m) Nombre y firma <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> patrón, integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisión, y<br />
m) Nombre y firma <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los<br />
trabajadores que participaron <strong>en</strong> <strong>la</strong> verificación.<br />
125
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.3.15 Listado <strong>de</strong> todos los equipos que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
Primero es importante ac<strong>la</strong>rar que por equipo <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos los recipi<strong>en</strong>tes sujetos<br />
a presión y g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor o cal<strong>de</strong>ras, a que se refiere <strong>la</strong> NOM-020-STPS-<br />
2002.<br />
Como sabes, es una obligación <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón, contar con un listado <strong>de</strong> todos los<br />
equipos que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, no importando si<br />
requier<strong>en</strong> o no <strong>de</strong> <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, por lo que <strong>de</strong>bes revisar que<br />
dicho listado <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er al m<strong>en</strong>os <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información por equipo:<br />
a) Nombre g<strong>en</strong>érico <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo;<br />
b) Nombre o número <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo;<br />
c) Número <strong>de</strong> serie <strong><strong>de</strong>l</strong> fabricante, y fecha <strong>de</strong> fabricación, cuando exista;<br />
d) Número <strong>de</strong> control asignado por <strong>la</strong> Secretaría, cuando así corresponda;<br />
e) Presión <strong>de</strong> operación;<br />
f) Fluidos manejados <strong>en</strong> el equipo;<br />
g) Superficie <strong>de</strong> calefacción o capacidad volumétrica, <strong>la</strong> que aplique;<br />
h) Lugar <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se ubica el equipo físicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
Para los recipi<strong>en</strong>tes<br />
portátiles que funcion<strong>en</strong><br />
sin ubicación fija, y para<br />
aquellos <strong>de</strong>stinados a<br />
cont<strong>en</strong>er líquidos<br />
criogénicos que pue<strong>de</strong>n<br />
ser cambiados por otros,<br />
se <strong>de</strong>be contar con un<br />
registro para po<strong>de</strong>r<br />
i<strong>de</strong>ntificar su ubicación <strong>en</strong><br />
cualquier mom<strong>en</strong>to.<br />
126
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1.3.16 Autorización provisional/ <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes<br />
sujetos a presión y g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor<br />
Como sabrás, los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y <strong>la</strong>s<br />
cal<strong>de</strong>ras son equipos críticos y peligrosos <strong>de</strong>bido a<br />
<strong>la</strong> presión, temperatura y sustancias con <strong>la</strong>s que<br />
trabajan, por ello, <strong>la</strong> STPS ha optado por autorizar<br />
aquellos recipi<strong>en</strong>tes y cal<strong>de</strong>ras, cuyo<br />
funcionami<strong>en</strong>to repres<strong>en</strong>ta un riesgo.<br />
Esta autorización sirve, principalm<strong>en</strong>te, para llevar<br />
un control <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes a presión y cal<strong>de</strong>ras<br />
que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran funcionando <strong>en</strong> el país. Dicha<br />
autorización <strong>de</strong>be ser gestionada directam<strong>en</strong>te por<br />
el patrón o su repres<strong>en</strong>tante, ante <strong>la</strong>s Delegaciones<br />
Fe<strong>de</strong>rales <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo correspondi<strong>en</strong>tes<br />
La autorización se pue<strong>de</strong> otorgar a través <strong>de</strong> un<br />
oficio emitido por <strong>la</strong> Delegación Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo, o mediante un acta <strong>de</strong><br />
inspección, don<strong>de</strong> se haga constar que dicho equipo, así como los dispositivos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>, cumpl<strong>en</strong> con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-<br />
020-STPS-2002.<br />
Debes revisar que esta autorización cont<strong>en</strong>ga, al m<strong>en</strong>os, los sigui<strong>en</strong>tes datos:<br />
<br />
<br />
<br />
Fecha <strong>de</strong> emisión <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to,<br />
Número <strong>de</strong> control <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los equipos asignado por <strong>la</strong> D.F.T., y<br />
En caso <strong>de</strong> que estos equipos cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong><br />
funcionami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>bes revisar <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> v<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />
1.3.17 Registro <strong>de</strong> mediciones <strong>de</strong> los valores <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong><br />
puesta a tierra, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> continuidad <strong>en</strong> los puntos <strong>de</strong> conexión a tierra<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> equipo que pueda g<strong>en</strong>erar o almac<strong>en</strong>ar electricidad estática<br />
La g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> cargas electrostáticas es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />
natural, asociado a <strong>la</strong> propia estructura atómica <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia,<br />
que se produce como resultado <strong><strong>de</strong>l</strong> movimi<strong>en</strong>to re<strong>la</strong>tivo <strong>en</strong>tre<br />
dos superficies <strong>en</strong> contacto.<br />
Son dos los procesos fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
cargas: el contacto-separación <strong>de</strong> sustancias y <strong>la</strong> fricción.<br />
127
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Cuando hay contacto <strong>en</strong>tre dos cuerpos, hay<br />
electrones <strong>de</strong> un cuerpo que pasan al otro, <strong>de</strong><br />
manera que un cuerpo queda con más<br />
electrones y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia más negativo y<br />
otro con m<strong>en</strong>os electrones (los electrones que<br />
acaba <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r) y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia más<br />
positivo.<br />
Como no existe un camino para que los<br />
electrones regres<strong>en</strong> al cuerpo original, este<br />
<strong>de</strong>sba<strong>la</strong>nce se manti<strong>en</strong>e, creando un campo<br />
eléctrico y una difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cial <strong>en</strong>tre ellos<br />
que pue<strong>de</strong> ser muy elevada.<br />
La electricidad estática<br />
es, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
corri<strong>en</strong>te que todos<br />
conocemos, una<br />
corri<strong>en</strong>te que no va a<br />
ninguna parte. Tanto <strong>la</strong><br />
corri<strong>en</strong>te continua como<br />
<strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te alterna<br />
fluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> algún s<strong>en</strong>tido,<br />
<strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te estática no.<br />
Si este proceso <strong>de</strong> carga eléctrica (<strong>en</strong> el que un<br />
cuerpo pier<strong>de</strong> electrones para que otro lo gane) continúa, el <strong>de</strong>sba<strong>la</strong>nce se hace<br />
mayor y mayor hasta que se produce una <strong>de</strong>scarga y estos electrones buscan el<br />
camino <strong>de</strong> regreso a su estado anterior.<br />
En cualquier proceso industrial <strong>en</strong> el que haya movimi<strong>en</strong>to, se<br />
propiciará <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> cargas electrostáticas por el<br />
rozami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre los materiales; sin embargo, si el objeto o <strong>la</strong><br />
pieza <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo ti<strong>en</strong><strong>en</strong> contacto a tierra lo sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te bu<strong>en</strong>o,<br />
esta carga se disipará a medida que se vaya g<strong>en</strong>erando; pero si el<br />
objeto está ais<strong>la</strong>do <strong>de</strong> tierra, com<strong>en</strong>zará a acumu<strong>la</strong>rse dicha<br />
carga, lo cual pue<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar los sigui<strong>en</strong>tes riesgos:<br />
<br />
Se pue<strong>de</strong>n producir <strong>de</strong>scargas molestas <strong>en</strong>tre 2 personas ó<br />
<strong>en</strong>tre personas y objetos cercanos conductores (g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
sólo se produc<strong>en</strong> toques leves 10 milijoules (mJ)),<br />
Riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio o explosión si <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>scarga <strong>de</strong> electricidad estática g<strong>en</strong>era una chispa estando<br />
<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una atmósfera inf<strong>la</strong>mable g<strong>en</strong>erada por vapor,<br />
gas, nieb<strong>la</strong> o polvo, y<br />
Daños o disfunciones <strong>en</strong> equipos electrónicos, atracción <strong>de</strong> polvo o suciedad,<br />
atascos <strong>en</strong> ca<strong>de</strong>nas <strong>de</strong> producción, paradas no programadas, bajo ritmo <strong>de</strong><br />
producción, <strong>en</strong>tre otros.<br />
Las medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción contra los riesgos que <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia trae <strong>la</strong><br />
electricidad estática consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> eliminar <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> cargas, disminuy<strong>en</strong>do<br />
<strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cial <strong>en</strong>tre los elem<strong>en</strong>tos cargados, asimismo es posible que<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria se emple<strong>en</strong> diversos procedimi<strong>en</strong>tos tales como los <strong>de</strong><br />
humidificación y revestimi<strong>en</strong>to o ionización <strong><strong>de</strong>l</strong> aire, así como <strong>la</strong> puesta a tierra.<br />
128
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
En éste último c<strong>en</strong>traremos nuestra at<strong>en</strong>ción, ya que para el proceso <strong>de</strong><br />
evaluación <strong>de</strong>berás i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta a tierra o bi<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
un sistema <strong>de</strong> puesta a tierra, para lo cual expondremos lo sigui<strong>en</strong>te.<br />
La red <strong>de</strong> puesta a tierra es un<br />
conjunto <strong>de</strong> conductores, electrodos,<br />
accesorios y otros elem<strong>en</strong>tos<br />
metálicos <strong>en</strong>terrados que,<br />
interconectados <strong>en</strong>tre sí, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por<br />
objeto dr<strong>en</strong>ar a tierra <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong> rayo y <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>eradas por <strong>la</strong>s<br />
cargas eléctricas estáticas.<br />
Un sistema <strong>de</strong> puesta a tierra es el<br />
conjunto <strong>de</strong> conductores y<br />
conexiones que un<strong>en</strong> eléctricam<strong>en</strong>te<br />
a <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta a tierra con <strong>la</strong><br />
terminal aérea o con <strong>la</strong> maquinaria,<br />
equipo o insta<strong>la</strong>ciones susceptibles<br />
<strong>de</strong> cargarse con electricidad estática.<br />
Es <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-022-STPS-2008<br />
don<strong>de</strong> se pi<strong>de</strong> realizar una<br />
evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red<br />
<strong>de</strong> tierras, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> verificar que <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía estática está si<strong>en</strong>do<br />
literalm<strong>en</strong>te “llevada a tierra”, es <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>scargándose y no se está almac<strong>en</strong>ando<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria, equipo o <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sustancias.<br />
Asimismo, es necesario que <strong>en</strong> esta red <strong>de</strong> puesta a tierra se verifique que haya<br />
continuidad con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> observar que efectivam<strong>en</strong>te estén conectados los<br />
compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> tierras.<br />
Por lo anterior solicitarás el registro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mediciones <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong><br />
tierras, el cual <strong>de</strong>be estar <strong>de</strong> acuerdo con el punto 9.3 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-022-STPS-2008<br />
mismo que t<strong>en</strong>drá que cont<strong>en</strong>er <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información:<br />
a) Los datos g<strong>en</strong>erales <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
1) Nombre o razón social,<br />
2) Domicilio (para asegurarse que <strong>la</strong>s mediciones pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> al c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo vigi<strong>la</strong>do).<br />
b) Datos g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>la</strong> medición:<br />
129
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1) Fecha <strong>en</strong> que se realizó,<br />
2) Nombre y firma <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que <strong>la</strong> efectuó.<br />
c) Los datos <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> medición:<br />
1) Nombre g<strong>en</strong>érico,<br />
2) Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o,<br />
3) Número <strong>de</strong> serie,<br />
4) Fecha <strong>de</strong> emisión <strong><strong>de</strong>l</strong> certificado <strong>de</strong> calibración <strong><strong>de</strong>l</strong> instrum<strong>en</strong>to<br />
utilizado, dato que pue<strong>de</strong> corroborarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> propia copia <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
certificado <strong>de</strong> calibración que pue<strong>de</strong> o no estar anexa. Tal fecha<br />
<strong>de</strong>berá estar vig<strong>en</strong>te (<strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Metrología y<br />
Normalización, se consi<strong>de</strong>ra un año <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia para estos<br />
certificados).<br />
Para medir <strong>la</strong><br />
resist<strong>en</strong>cia, verifica<br />
que se haya<br />
empleado un<br />
medidor <strong>de</strong><br />
resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> red<br />
<strong>de</strong> puesta a tierra.<br />
Para medir <strong>la</strong><br />
continuidad se pudo<br />
haber empleado un<br />
Ohmetro, o un<br />
multímetro o un<br />
medidor <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia<br />
a tierra, que t<strong>en</strong>ga<br />
también <strong>la</strong> función para<br />
medir continuidad.<br />
d) Valores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mediciones:<br />
1) Valores <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta a tierra<br />
(para saber que estos datos son correctos verifica que<br />
se haya empleado el método <strong>de</strong> caída <strong>de</strong> t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong><br />
cada punto evaluado, ya sea porque <strong>en</strong> el cuerpo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
texto te lo indica o porque se pres<strong>en</strong>tan gráficas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
mediciones efectuadas), y<br />
2) Valores <strong>de</strong> continuidad eléctrica <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong><br />
conexión <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema (se pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar valores<br />
<strong>en</strong> Ohms, o sólo indicarse si pres<strong>en</strong>ta o no continuidad<br />
<strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> medición)<br />
Los valores con que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir son:<br />
<br />
<br />
Estar <strong>en</strong>tre 0 y 25 Ohms, para <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong><br />
pararrayos<br />
No mayor a 10 Ohms para <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta a tierra<br />
130
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<br />
Que exista continuidad eléctrica <strong>en</strong> los puntos <strong>de</strong> conexión a tierra<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> equipo.<br />
e) Sólo <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que posea pararrayos o sistema <strong>de</strong> pararrayos <strong>de</strong>berá<br />
seña<strong>la</strong>r:<br />
1) Altura <strong><strong>de</strong>l</strong> pararrayos,<br />
2) Ubicación, y<br />
3) Ángulo <strong>de</strong> protección.<br />
El estudio cumple con <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> cuando posee todos los datos requeridos<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> reporte; sin embargo cuando se está fuera <strong>de</strong> los valores establecidos para <strong>la</strong><br />
red <strong>de</strong> puesta a tierra o para el pararrayos o no se ti<strong>en</strong>e continuidad <strong>en</strong> algún<br />
punto, es necesario que tú como vigi<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, indiques <strong>en</strong> tu informe que es necesario que el patrón<br />
tome medidas <strong>de</strong> control al respecto.<br />
1.3.18 Evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación<br />
El patrón también ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> obligación, <strong>de</strong> realizar, como fue <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> ruido,<br />
una evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. La<br />
importancia <strong>de</strong> esta evaluación radica <strong>en</strong> que <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia o exceso <strong>de</strong> luz pue<strong>de</strong><br />
ser factor para <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nar acci<strong>de</strong>ntes y provocar <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo.<br />
Para asegurar <strong>la</strong> integridad y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, se han establecidos<br />
estándares <strong>de</strong> iluminación y reflexión, los cuales <strong>de</strong>be cumplir el patrón por medio<br />
<strong>de</strong> una evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación.<br />
Este docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er, al m<strong>en</strong>os, los sigui<strong>en</strong>tes requisitos, cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> NOM-025-STPS-2008:<br />
I. Reconocimi<strong>en</strong>to<br />
El propósito <strong><strong>de</strong>l</strong> reconocimi<strong>en</strong>to es i<strong>de</strong>ntificar<br />
aquel<strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong>s tareas<br />
visuales asociadas a los puestos <strong>de</strong> trabajo,<br />
asimismo, i<strong>de</strong>ntificar aquél<strong>la</strong>s don<strong>de</strong> exista una<br />
iluminación <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te o exceso <strong>de</strong> iluminación<br />
que provoque <strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to.<br />
Para lo anterior, se <strong>de</strong>be realizar un recorrido<br />
131
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
por todas <strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> los trabajadores realizan<br />
sus tareas visuales, y consi<strong>de</strong>rar, <strong>en</strong> su caso, los reportes <strong>de</strong> los<br />
trabajadores, así como recabar <strong>la</strong> información técnica.<br />
Para <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>s áreas y tareas visuales <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> trabajo, el<br />
patrón <strong>de</strong>be registrar <strong>la</strong> información <strong><strong>de</strong>l</strong> reconocimi<strong>en</strong>to, así como <strong>la</strong>s<br />
áreas don<strong>de</strong> exista una iluminación <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te o pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to. A su vez, <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar los sigui<strong>en</strong>tes requisitos:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> trabajo, <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema <strong>de</strong> iluminación<br />
(número y distribución <strong>de</strong> luminarias), <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria y <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo <strong>de</strong><br />
trabajo,<br />
Pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lámparas,<br />
Descripción <strong><strong>de</strong>l</strong> área iluminada: colores y tipo <strong>de</strong> superficies <strong><strong>de</strong>l</strong> local o<br />
edificio,<br />
Descripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas visuales y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> trabajo,<br />
Descripción <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> trabajo que requier<strong>en</strong> iluminación<br />
localizada, y<br />
La información sobre <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> iluminación<br />
por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador al patrón.<br />
II. Evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación<br />
De acuerdo con <strong>la</strong> información obt<strong>en</strong>ida durante el reconocimi<strong>en</strong>to, se<br />
establecerá <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> medición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> trabajo<br />
seleccionadas, don<strong>de</strong> se evaluarán los niveles <strong>de</strong> iluminación.<br />
Debes verificar que <strong>la</strong> evaluación se haya realizado bajo <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />
condiciones:<br />
Debe realizarse <strong>en</strong> condiciones normales<br />
<strong>de</strong> operación,<br />
Debe <strong>de</strong>terminar el número <strong>de</strong><br />
trabajadores expuestos por área y puesto<br />
<strong>de</strong> trabajo,<br />
Cuando no influye <strong>la</strong> luz natural <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
insta<strong>la</strong>ción, se <strong>de</strong>berá efectuar una<br />
medición <strong>en</strong> horario indistinto <strong>en</strong> cada<br />
puesto o zona <strong>de</strong>terminada,<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los horarios <strong>de</strong><br />
trabajo <strong>en</strong> el sitio,<br />
Cuando sí influye <strong>la</strong> luz natural <strong>en</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción, el turno <strong>en</strong> horario<br />
diurno (sin periodo <strong>de</strong> oscuridad <strong>en</strong> el turno o turnos) y turnos <strong>en</strong><br />
132
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
horario diurno y nocturnos (con periodo <strong>de</strong> oscuridad <strong>en</strong> el turno o<br />
turnos), <strong>de</strong>berán efectuarse 3 mediciones <strong>en</strong> cada punto o zona<br />
<strong>de</strong>terminada distribuidas <strong>en</strong> un turno <strong>de</strong> trabajo que pueda pres<strong>en</strong>tar<br />
<strong>la</strong>s condiciones críticas <strong>de</strong> iluminación <strong>de</strong> acuerdo a lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
o Una lectura <strong>en</strong> <strong>la</strong> primera hora <strong><strong>de</strong>l</strong> turno,<br />
o Una lectura a <strong>la</strong> mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> turno<br />
o Una lectura <strong>en</strong> <strong>la</strong> última hora <strong><strong>de</strong>l</strong> turno,<br />
<br />
Ubicación <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> medición: Los puntos <strong>de</strong> medición <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
seleccionarse <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s y características <strong>de</strong> cada<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, el proceso <strong>de</strong> producción, <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
áreas y puestos <strong>de</strong> trabajo, el nivel <strong>de</strong> iluminación requerido, según <strong>la</strong><br />
tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> página sigui<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s luminarias respecto a<br />
los p<strong>la</strong>nos <strong>de</strong> trabajo, el cálculo <strong><strong>de</strong>l</strong> índice <strong>de</strong> áreas correspondi<strong>en</strong>te a<br />
cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas, <strong>la</strong> posición <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo, así como<br />
los riesgos informados a los trabajadores.<br />
Tab<strong>la</strong> 1<br />
Niveles <strong>de</strong> iluminación<br />
Tarea visual <strong><strong>de</strong>l</strong> Puesto <strong>de</strong><br />
Trabajo<br />
En exteriores: distinguir el área <strong>de</strong><br />
tránsito, <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse caminando,<br />
vigi<strong>la</strong>ncia, movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
vehículos.<br />
En interiores: distinguir el área <strong>de</strong><br />
tránsito, <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse caminando,<br />
vigi<strong>la</strong>ncia, movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
vehículos.<br />
En interiores.<br />
Requerimi<strong>en</strong>to visual simple:<br />
inspección visual, recu<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
piezas, trabajo <strong>en</strong> banco y<br />
máquina.<br />
Área <strong>de</strong> trabajo<br />
Niveles<br />
mínimos <strong>de</strong><br />
iluminación<br />
(luxes)<br />
Exteriores g<strong>en</strong>erales: patios y<br />
estacionami<strong>en</strong>tos. 20<br />
Interiores g<strong>en</strong>erales: almac<strong>en</strong>es <strong>de</strong><br />
poco movimi<strong>en</strong>to, pasillos,<br />
escaleras, estacionami<strong>en</strong>tos<br />
cubiertos, <strong>la</strong>bores <strong>en</strong> minas<br />
subterráneas, iluminación <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia.<br />
Áreas <strong>de</strong> circu<strong>la</strong>ción y pasillos;<br />
sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> espera; sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>scanso;<br />
cuartos <strong>de</strong> almacén; p<strong>la</strong>taformas;<br />
cuartos <strong>de</strong> cal<strong>de</strong>ras.<br />
Servicios al personal: almac<strong>en</strong>aje<br />
rudo, recepción y <strong>de</strong>spacho,<br />
casetas <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, cuartos <strong>de</strong><br />
compresores y pailería.<br />
50<br />
100<br />
200<br />
133
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Tarea visual <strong><strong>de</strong>l</strong> Puesto <strong>de</strong><br />
Trabajo<br />
Área <strong>de</strong> trabajo<br />
Niveles<br />
mínimos <strong>de</strong><br />
iluminación<br />
(luxes)<br />
Distinción mo<strong>de</strong>rada <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles:<br />
<strong>en</strong>samble simple, trabajo medio<br />
<strong>en</strong> banco y máquina, inspección<br />
simple, empaque y trabajos <strong>de</strong><br />
oficina.<br />
Talleres: áreas <strong>de</strong> empaque y<br />
<strong>en</strong>samble, au<strong>la</strong>s y oficinas. 300<br />
Distinción c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles:<br />
maquinado y acabados <strong><strong>de</strong>l</strong>icados,<br />
<strong>en</strong>samble <strong>de</strong> inspección<br />
mo<strong>de</strong>radam<strong>en</strong>te difícil, captura y<br />
procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> información,<br />
manejo <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos y equipo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio.<br />
Distinción fina <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles:<br />
maquinado <strong>de</strong> precisión,<br />
<strong>en</strong>samble e inspección <strong>de</strong><br />
trabajos <strong><strong>de</strong>l</strong>icados, manejo <strong>de</strong><br />
instrum<strong>en</strong>tos y equipo <strong>de</strong><br />
precisión, manejo <strong>de</strong> piezas<br />
pequeñas.<br />
Alta exactitud <strong>en</strong> <strong>la</strong> distinción <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>talles: <strong>en</strong>samble, proceso e<br />
inspección <strong>de</strong> piezas pequeñas y<br />
complejas, acabado con pulidos<br />
finos.<br />
Alto grado <strong>de</strong> especialización <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> distinción <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles.<br />
Talleres <strong>de</strong> precisión: sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
cómputo, áreas <strong>de</strong> dibujo,<br />
<strong>la</strong>boratorios.<br />
Talleres <strong>de</strong> alta precisión: <strong>de</strong> pintura<br />
y acabado <strong>de</strong> superficies y<br />
<strong>la</strong>boratorios <strong>de</strong> control <strong>de</strong> calidad.<br />
Proceso: <strong>en</strong>samble e inspección <strong>de</strong><br />
piezas complejas y acabados con<br />
pulidos finos.<br />
Proceso <strong>de</strong> gran exactitud.<br />
Ejecución <strong>de</strong> tareas visuales:<br />
De bajo contraste y tamaño muy<br />
pequeño por periodos<br />
prolongados;<br />
Exactas y muy prolongadas, y<br />
Muy especiales <strong>de</strong><br />
extremadam<strong>en</strong>te bajo contraste y<br />
pequeño tamaño.<br />
500<br />
750<br />
1,000<br />
2,000<br />
III. Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> factor <strong>de</strong> reflexión<br />
En esta evaluación, se <strong>de</strong>termina el nivel <strong>de</strong> iluminación que refleja al<br />
trabajador, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pare<strong>de</strong>s, como <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> trabajo, es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong><br />
superficie horizontal, vertical u oblicua, <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te los<br />
134
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
trabajadores <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n su trabajo, con niveles <strong>de</strong> iluminación<br />
específicos. Y para ello, los puntos <strong>de</strong> medición <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser los mismos que<br />
los medidos anteriorm<strong>en</strong>te.<br />
El docum<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er los resultados <strong>de</strong> estas dos evaluaciones,<br />
así como <strong>la</strong> comparación <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos contra lo establecido<br />
<strong>en</strong> los niveles mínimos <strong>de</strong> iluminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> antes m<strong>en</strong>cionada y los<br />
máximos <strong>de</strong> reflexión, sigui<strong>en</strong>tes:<br />
Tab<strong>la</strong> 2<br />
Concepto<br />
Niveles máximos permisibles <strong>de</strong> reflexión, Kf<br />
Pare<strong>de</strong>s 60%<br />
P<strong>la</strong>no <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
50<br />
Si se exce<strong>de</strong>n estos porc<strong>en</strong>tajes, se consi<strong>de</strong>ra que existe<br />
<strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r que el docum<strong>en</strong>to cont<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> razón social y el<br />
domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se realizó <strong>la</strong> evaluación, a<strong>de</strong>más<br />
<strong>de</strong> lo seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> el punto 12.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-025-STPS-2008:<br />
a) El informe <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones normales <strong>de</strong> operación, <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s cuales se realizó <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación,<br />
incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s <strong>de</strong>scripciones <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso, insta<strong>la</strong>ciones, puestos <strong>de</strong><br />
trabajo y el número <strong>de</strong> trabajadores expuestos por área y puesto <strong>de</strong><br />
trabajo;<br />
b) La distribución <strong><strong>de</strong>l</strong> área evaluada, <strong>en</strong> el que se indique <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong><br />
los puntos <strong>de</strong> medición;<br />
c) Los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación indicando<br />
su incertidumbre;<br />
d) La comparación e interpretación <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos, contra lo<br />
establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Tab<strong>la</strong>s 1 y 2 <strong>de</strong> los Capítulos 7 y 9,<br />
respectivam<strong>en</strong>te;<br />
e) La hora <strong>en</strong> que se efectuaron <strong>la</strong>s mediciones;<br />
f) El programa <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to;<br />
g) La copia <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to que avale <strong>la</strong> calibración <strong><strong>de</strong>l</strong> luxómetro<br />
expedida por un <strong>la</strong>boratorio acreditado y aprobado conforme a lo<br />
establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral sobre Metrología y Normalización, y que<br />
cump<strong>la</strong> con <strong>la</strong>s disposiciones estipu<strong>la</strong>das <strong>en</strong> esta Norma;<br />
135
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
h) La conclusión técnica <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio;<br />
i) Las medidas <strong>de</strong> control a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y el programa <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación;<br />
j) Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> responsable <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio, y<br />
k) Los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s evaluaciones hasta cumplir con lo establecido <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s Tab<strong>la</strong>s 1 y 2 <strong>de</strong> los Capítulos 7 y 9, respectivam<strong>en</strong>te.<br />
1.3.19 Diagrama unifi<strong>la</strong>r<br />
Para garantizar <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as condiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas, un<br />
docum<strong>en</strong>to más que <strong>de</strong>bes revisar, es el diagrama unifi<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción<br />
eléctrica <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
El diagrama unifi<strong>la</strong>r es <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación gráfica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, lo sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do para su bu<strong>en</strong>a compr<strong>en</strong>sión.<br />
La importancia <strong>de</strong> contar con el mismo, radica <strong>en</strong> conocer todos los puntos <strong>de</strong><br />
interconexión <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, para así po<strong>de</strong>r programar revisiones y<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados puntos, hasta ciertos puntos críticos y con ello<br />
disminuir riesgos <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio, <strong>de</strong> fal<strong>la</strong>s eléctricas, daños a maquinaria y evitar<br />
mermas <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción.<br />
Muchas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas no cu<strong>en</strong>tan con este docum<strong>en</strong>to, o no lo ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
actualizado. Para ello, <strong>la</strong> STPS, ha establecido <strong>la</strong> obligación por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón,<br />
<strong>de</strong> poseer este docum<strong>en</strong>to, lo anterior se fundam<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el punto 5.2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-<br />
136
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
029-STPS-2005, que establece los sigui<strong>en</strong>tes requerimi<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er<br />
dicho diagrama:<br />
<br />
<br />
<br />
Debe estar actualizado,<br />
Debe establecer el cuadro g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> cargas insta<strong>la</strong>das, y<br />
Debe indicar <strong>la</strong>s cargas por circuito <strong>de</strong>rivado.<br />
Esto, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> que una copia <strong><strong>de</strong>l</strong> diagrama se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre disponible para<br />
el personal que realice mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas.<br />
1.3.20 Autorización por escrito <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón a los trabajadores que realic<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas <strong>en</strong><br />
lugares peligrosos<br />
Sin duda, el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas es riesgoso, ahora si<br />
consi<strong>de</strong>ramos que ésta se realiza <strong>en</strong> lugares altos, espacios confinados, etc., el<br />
riesgo aum<strong>en</strong>ta.<br />
Esta actividad <strong>de</strong>be ser contro<strong>la</strong>da, para ello, <strong>la</strong> NOM-029-STPS-2005, <strong>en</strong> su<br />
punto 5.6, establece <strong>la</strong> obligatoriedad <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón para autorizar a <strong>la</strong>s personas que<br />
<strong>la</strong> realic<strong>en</strong>. Esta autorización escrita <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er los sigui<strong>en</strong>tes requerimi<strong>en</strong>tos,<br />
como mínimo:<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador autorizado,<br />
Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón o <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que <strong>de</strong>signó para otorgar <strong>la</strong><br />
autorización,<br />
Tipo <strong>de</strong> trabajo a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r,<br />
Área o lugar don<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> actividad,<br />
Fecha y hora <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, y<br />
Tiempo estimado <strong>de</strong> terminación.<br />
137
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Resum<strong>en</strong> (Subtema 1.3)<br />
Una vez iniciada formalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, <strong>de</strong>bes solicitar al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo diversos docum<strong>en</strong>tos que <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> está<br />
obligado a exhibirte.<br />
En este capítulo se m<strong>en</strong>cionó el nombre <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos que<br />
<strong>de</strong>bes requerir, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> explicarte el fundam<strong>en</strong>to técnico y legal para solicitarlo,<br />
ya que no todos son aplicables a los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> estos.<br />
Asimismo, se dieron a conocer <strong>la</strong>s consi<strong>de</strong>raciones técnicas que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomarse<br />
<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos solicitados y se estableció <strong>la</strong><br />
información que <strong>de</strong>bes revisar que cont<strong>en</strong>ga cada uno <strong>de</strong> ellos, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong><br />
que vigiles su <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
138
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
“Si cree que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción es costosa,<br />
int<strong>en</strong>te <strong>la</strong> ignorancia.”<br />
Anónimo<br />
Unidad 2<br />
REVISIÓN DE LAS CONDICIONES FÍSICAS<br />
DE SEGURIDAD Y SALUD DEL<br />
CENTRO DE TRABAJO<br />
139
140<br />
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad<br />
El participante i<strong>de</strong>ntificará los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>salud</strong> mínimos con que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contar los elem<strong>en</strong>tos<br />
físicos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>r su<br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong><br />
Resultados <strong>de</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje<br />
Una vez que concluyas el estudio <strong>de</strong> esta unidad, podrás:<br />
<br />
<br />
<br />
I<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s acciones previas al recorrido por <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
Seña<strong>la</strong>r los requisitos <strong>de</strong> s eguridad e higi<strong>en</strong>e con que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir los<br />
elem<strong>en</strong>tos físicos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, según <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
Describir los requisitos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir para realizar <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista a los<br />
trabajadores.<br />
En esta segunda unidad se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los temas:<br />
<br />
<br />
<br />
Preparación <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido.<br />
Elem<strong>en</strong>tos físicos a revisar.<br />
Entrevista a los trabajadores.<br />
Estudia, analiza y pon énfasis <strong>en</strong>:<br />
<br />
<br />
<br />
Los requisitos que cada elem<strong>en</strong>to físico <strong>de</strong>be cumplir <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s Normas<br />
Oficiales Mexicanas aplicables.<br />
Comunicar, durante el recorrido, al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo cada uno<br />
<strong>de</strong> los in<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>s hal<strong>la</strong>dos, con base a <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
Los requisitos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir durante <strong>la</strong> <strong>en</strong>trevista a los trabajadores.<br />
141
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
142
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Introducción<br />
La complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria conlleva peligros inher<strong>en</strong>tes a los trabajadores durante el<br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, por ello,<br />
es necesario que <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral ejerza una vigi<strong>la</strong>ncia efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> bajo <strong>la</strong>s cuales el patrón manti<strong>en</strong>e sus insta<strong>la</strong>ciones, maquinaria, equipos,<br />
sistemas y ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral, para garantizar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador.<br />
Para ello, <strong>la</strong> STPS ha emitido normas oficiales mexicanas que establec<strong>en</strong> condiciones<br />
mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e para los difer<strong>en</strong>tes ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> los<br />
procesos y activida<strong>de</strong>s que realizan los trabajadores; normas <strong>de</strong> observancia obligatoria<br />
que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser cumplidas <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
143
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.1 Preparación<br />
Objetivo específico<br />
El participante i<strong>de</strong>ntificará <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>be llevar<br />
a cabo antes <strong>de</strong> iniciar su recorrido, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong><br />
mejorar <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación y disminuir los riesgos que se<br />
puedan g<strong>en</strong>erar durante <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong> l os elem<strong>en</strong>tos<br />
físicos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
En ocasiones, el personal que practica <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia llega a <strong>la</strong>s empresas sin conocer el<br />
proceso productivo o ac tividad que se lleva a c abo, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como consecu<strong>en</strong>cia el<br />
<strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los peligros exist<strong>en</strong>tes g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, áreas,<br />
equipo, maquinaria y todo aquello involucrado por <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Muchas veces, este <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong> llevar a qui<strong>en</strong> realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a<br />
provocar o sufrir un acci<strong>de</strong>nte, por lo que es <strong>de</strong> vital importancia conocer <strong>la</strong>s políticas<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Vale <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a recordar que <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, son reg<strong>la</strong>s establecidas<br />
por cada c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, dirigidas a los trabajadores y personas que ingresan a sus<br />
insta<strong>la</strong>ciones y cuya finalidad es protegerlos <strong>de</strong> l os riesgos que puedan ocurrir o<br />
g<strong>en</strong>erarse durante su estancia.<br />
Por ello, es necesario que antes <strong>de</strong> que inicies el recorrido para verificar <strong>la</strong>s condiciones<br />
físicas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
1) Conozcas <strong>la</strong>s áreas productivas que conforman al mismo,<br />
2) I<strong>de</strong>ntifiques el proceso productivo <strong>de</strong> manera g<strong>en</strong>eral, y<br />
3) Estés <strong>en</strong>terado <strong>de</strong> l as políticas <strong>de</strong> s eguridad que <strong>de</strong>bes observar durante tu<br />
estancia.<br />
144
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Por otro <strong>la</strong>do, <strong>de</strong>bes invitar al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia para que te<br />
acompañ<strong>en</strong> a realizar el recorrido a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. La<br />
finalidad es dar transpar<strong>en</strong>cia a tu actuación, mediante <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> todos los<br />
involucrados. También, trata que los trabajadores y <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
al interior <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, te proporcion<strong>en</strong> información y sus puntos <strong>de</strong> vista sobre<br />
<strong>la</strong>s condiciones <strong>en</strong> que realizan sus activida<strong>de</strong>s.<br />
Los involucrados<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia son<br />
los testigos <strong>de</strong><br />
asist<strong>en</strong>cia, el<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong><br />
los trabajadores y,<br />
el patrón o su<br />
repres<strong>en</strong>tante y un<br />
integrante <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Comisión <strong>de</strong><br />
Seguridad e<br />
Higi<strong>en</strong>e.<br />
145
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2 Elem<strong>en</strong>tos físicos a vigi<strong>la</strong>r<br />
Objetivo específico<br />
El participante reconocerá los requisitos mínimos que<br />
<strong>de</strong>be revisar <strong>en</strong> los elem<strong>en</strong>tos físicos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo durante su recorrido, a efecto <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>r su<br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>.<br />
Para realizar activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> producción o prestación <strong>de</strong> servicios, todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
trabajo cu<strong>en</strong>tan con difer<strong>en</strong>tes elem<strong>en</strong>tos que son usados por los trabajadores durante<br />
sus activida<strong>de</strong>s, lo cual g<strong>en</strong>era un riesgo <strong>de</strong> trabajo.<br />
Por ello, <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> establece los requisitos mínimos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> que<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplirse, según les sean aplicables <strong>la</strong>s disposiciones.<br />
Con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> facilitar su estudio, dichos elem<strong>en</strong>tos se han agrupado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
• Insta<strong>la</strong>ciones y áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
• Maquinaria y equipo utilizado<br />
• Señalización <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e<br />
• Equipo <strong>de</strong> protección personal para los trabajadores<br />
A continuación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong><br />
estas c<strong>la</strong>sificaciones y se m<strong>en</strong>cionan los requisitos que <strong>de</strong>bes<br />
vigi<strong>la</strong>r.<br />
2.2.1 Insta<strong>la</strong>ciones y áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
Las rampas, escaleras, esca<strong>la</strong>s móviles, p<strong>la</strong>taformas<br />
elevadas, áreas <strong>de</strong> estiba, áreas <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong> vehículos,<br />
insta<strong>la</strong>ciones eléctricas, etc., son elem<strong>en</strong>tos que pue<strong>de</strong>n<br />
g<strong>en</strong>erar riesgos <strong>de</strong> caída al mismo o difer<strong>en</strong>te nivel,<br />
atropel<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to, ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>to, electrocución, por m<strong>en</strong>cionar<br />
algunos.<br />
D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones y<br />
áreas <strong>de</strong> los<br />
edificios<br />
exist<strong>en</strong> peligros<br />
que pue<strong>de</strong>n<br />
ponerte <strong>en</strong><br />
riesgos<br />
difer<strong>en</strong>tes.<br />
146
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
De igual manera, si <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones y áreas no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> condiciones seguras,<br />
pue<strong>de</strong>n ser factor para provocar un ev<strong>en</strong>to catastrófico; por ejemplo, si <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un edificio no cu<strong>en</strong>tan con <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> mínimas, durante<br />
un sismo o un inc<strong>en</strong>dio, <strong>la</strong> evacuación pudiera no ser efectiva, produciéndose una gran<br />
cantidad <strong>de</strong> víctimas.<br />
Por otra parte, durante un inci<strong>de</strong>nte como pudiera ser <strong>la</strong> contaminación exterior <strong>de</strong> un<br />
trabajador por una sustancia química peligrosa, si no se cu<strong>en</strong>ta con insta<strong>la</strong>ciones que<br />
permitan tomar acciones inmediatas, como<br />
son <strong>la</strong>vaojos o neutralizadores, este inci<strong>de</strong>nte<br />
podría crecer hasta llegar a provocar un daño<br />
serio al trabajador.<br />
Por ello, <strong>la</strong> STPS ha expedido Normas<br />
Oficiales Mexicanas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo, <strong>la</strong>s cuales ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como<br />
objetivo, establecer <strong>la</strong>s condiciones mínimas<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> mant<strong>en</strong>erse los elem<strong>en</strong>tos<br />
físicos <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
2.2.1.1 Pisos<br />
Un piso sucio o <strong>en</strong> ma<strong>la</strong>s condiciones es factor para propiciar un acci<strong>de</strong>nte; para<br />
evitar resbalones, caídas y golpes que am<strong>en</strong>ac<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores,<br />
los pisos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con los sigui<strong>en</strong>tes requisitos, marcados <strong>en</strong> el punto 7.4 <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
NOM-001-STPS-2008:<br />
a) Mant<strong>en</strong>erse <strong>de</strong> tal manera que los<br />
posibles estancami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> líquidos<br />
no g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> riesgos <strong>de</strong> caídas o<br />
resbalones;<br />
b) Ser l<strong>la</strong>nos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas para el<br />
tránsito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas;<br />
c) Contar con protecciones tales como<br />
cercas provisionales o barandales<br />
<strong>de</strong>smontables, <strong>de</strong> una altura mínima<br />
<strong>de</strong> 90 cm. u otro medio que proporcione protección, cuando t<strong>en</strong>gan aberturas<br />
temporales <strong>de</strong> escotil<strong>la</strong>s, conductos, pozos y trampas, durante el tiempo que se<br />
requiera <strong>la</strong> abertura.<br />
147
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.1.2 Escaleras<br />
Las escaleras son construcciones diseñadas para comunicar varios espacios<br />
situados a difer<strong>en</strong>tes niveles, por lo que son <strong>de</strong> uso diario. Se difer<strong>en</strong>cian <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
esca<strong>la</strong>s por el hecho <strong>de</strong> que éstas últimas, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ser móviles o<br />
fijas, no son para uso diario, es <strong>de</strong>cir, son empleadas para funciones extraordinarias.<br />
Un c<strong>la</strong>ro ejemplo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escaleras son <strong>la</strong>s que empleas a diario <strong>en</strong> casa para subir a<br />
tu habitación; mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s son <strong>la</strong>s que usas para po<strong>de</strong>r acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong><br />
azotea, y que regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> pue<strong>de</strong>s montar y remover <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> usar<strong>la</strong>. De igual<br />
manera, <strong>en</strong> el trabajo, <strong>la</strong>s escaleras <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> <strong>la</strong>s construcciones que<br />
comunican <strong>de</strong> un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to a otro <strong>de</strong> manera perman<strong>en</strong>te mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong><br />
esca<strong>la</strong> <strong>la</strong> empleas cuando requieres efectuar una actividad no ordinaria, como<br />
cambiar el p<strong>la</strong>fón <strong><strong>de</strong>l</strong> techo, y <strong>la</strong> cual levantas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> usar<strong>la</strong>.<br />
A continuación veremos <strong>la</strong>s partes principales <strong>de</strong> una escalera:<br />
A) Escalón: Se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra formado por <strong>la</strong> huel<strong>la</strong> y <strong>la</strong> contrahuel<strong>la</strong>, y <strong>en</strong> algunos<br />
casos por el vo<strong>la</strong>dizo.<br />
B) Huel<strong>la</strong>: Parte don<strong>de</strong> apoyamos los pies cuando subimos o bajamos por el<strong>la</strong>s.<br />
C) Contrahuel<strong>la</strong>: Es <strong>la</strong> parte perp<strong>en</strong>dicu<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> huel<strong>la</strong>. A veces suele ser <strong>de</strong> otro<br />
material y <strong>en</strong> ocasiones se omite por cuestiones <strong>de</strong> estética.<br />
D) Vo<strong>la</strong>dizo: Es <strong>la</strong> parte pequeña <strong>de</strong> <strong>la</strong> huel<strong>la</strong> que sobresale <strong>de</strong> el<strong>la</strong> y “vue<strong>la</strong>”<br />
sobre <strong>la</strong> huel<strong>la</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>bajo.<br />
E) Descanso: Zona sin escalones utilizada g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te para unir tramos<br />
difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escaleras. También sirve para cambiar <strong>de</strong> dirección y hacer<br />
una pausa al usar <strong>la</strong> escalera.<br />
F) Barandal: Se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> uno o ambos <strong>la</strong>dos <strong>de</strong> <strong>la</strong> escalera. Sirve para<br />
apoyarse mi<strong>en</strong>tras se sube o se baja. Está formado por el pasamanos,<br />
ba<strong>la</strong>ustres y a veces por columnil<strong>la</strong>s horizontales (barandas) colocadas<br />
manera parale<strong>la</strong> al pasamanos.<br />
G) Pasamanos: es <strong>la</strong> parte <strong><strong>de</strong>l</strong> barandal que utilizamos para sujetamos al subir<br />
o bajar. Pue<strong>de</strong> estar sujetado por ba<strong>la</strong>ustres o <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma pared.<br />
H) Ba<strong>la</strong>ustre.- Elem<strong>en</strong>to colocado <strong>de</strong> manera vertical que sujeta al pasamano<br />
con una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> escalera, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te soportado <strong>en</strong> el escalón.<br />
I) Baranda: Elem<strong>en</strong>to que se coloca a una distancia intermedia <strong>en</strong>tre el<br />
barandal y <strong>la</strong> parale<strong>la</strong> formada con <strong>la</strong> altura media <strong><strong>de</strong>l</strong> peralte <strong>de</strong> los<br />
escalones.<br />
J) Arranque y <strong>de</strong>sembarco: Son los escalones inicial y final <strong>de</strong> <strong>la</strong> escalera.<br />
148
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
I<br />
C<br />
E<br />
F<br />
H<br />
G<br />
B<br />
A<br />
D<br />
149
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Por ser muy comunes <strong>la</strong>s escaleras, suele <strong>de</strong>scuidárseles, sin p<strong>en</strong>sar que pue<strong>de</strong>n<br />
repres<strong>en</strong>tar un peligro dada <strong>la</strong> constante circu<strong>la</strong>ción que por el<strong>la</strong>s se ti<strong>en</strong>e.<br />
También es importante recordar que, aún cuando existan elevadores o escaleras<br />
eléctricas, <strong>la</strong>s edificaciones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er siempre escaleras o rampas peatonales<br />
que comuniqu<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre nivel y nivel todos sus niveles.<br />
Para disminuir los riesgos asociados a su uso, es necesario observar <strong>la</strong>s<br />
condiciones que marca el punto 7.5 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-001-STPS-2008:<br />
A. Escaleras <strong>de</strong> tramos rectos<br />
a) T<strong>en</strong>er un ancho mínimo constante <strong>de</strong> 56 cm., y si éste es el caso, señalizar<br />
que se prohíbe <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción simultánea <strong>en</strong> contraflujo;<br />
b) Cuando t<strong>en</strong>gan <strong>de</strong>scansos, éstos <strong>de</strong>berán t<strong>en</strong>er al m<strong>en</strong>os 56 cm. para <strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
tramos rectos utilizados <strong>en</strong> un solo s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> flujo a <strong>la</strong> vez, y <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 90<br />
cm. para <strong>la</strong>s <strong>de</strong> ancho superior<br />
200 ≥ cm.<br />
c) Las huel<strong>la</strong>s <strong>de</strong> los escalones <strong>en</strong> sus tramos rectos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er una longitud<br />
mínima <strong>de</strong> 25 cm. (área <strong>de</strong> contacto) y el peralte una altura no mayor a 23<br />
cm. Las oril<strong>la</strong>s <strong>de</strong> los escalones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser redon<strong>de</strong>adas (sección roma o<br />
nariz roma)<br />
d) Todas <strong>la</strong>s huel<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escaleras rectas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er el mismo ancho y todos<br />
los peraltes <strong>la</strong> misma altura, con una variación máxima <strong>de</strong> ± 0.5 cm.<br />
e) La distancia libre medida <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> huel<strong>la</strong> <strong>de</strong> cualquier escalón, contemp<strong>la</strong>ndo<br />
los niveles inferior y superior <strong>de</strong> <strong>la</strong> escalera y el techo, o cualquier superficie<br />
superior, <strong>de</strong>be ser mayor a 200 cm.<br />
Peralte ≤ 23 cm.<br />
Huel<strong>la</strong> ≥ 25 cm.<br />
Las oril<strong>la</strong>s <strong>de</strong> los escalones<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser redon<strong>de</strong>adas.<br />
56 cm.<br />
150
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
56 cm.<br />
90 cm.<br />
56 cm. ≥ 57 cm.<br />
≥ 200 cm.<br />
151
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
f) En <strong>la</strong>s escaleras con cambios <strong>de</strong> dirección o<br />
<strong>de</strong> caracol, el peralte <strong>de</strong>be ser siempre <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma altura. A<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contar con<br />
barandal con una altura <strong>de</strong> 90cm ± 10 cm y<br />
pasamano liso, continuo y pulido.<br />
B. Escaleras con barandales con espacios abiertos<br />
g) Las huel<strong>la</strong>s <strong>de</strong> los escalones <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
contar con material anti<strong>de</strong>rrapante<br />
Es evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong>s escaleras que cu<strong>en</strong>tan con espacios abiertos <strong>en</strong> alguno <strong>de</strong><br />
sus costados repres<strong>en</strong>tan un riesgo <strong>de</strong> caída; por ello es imprescindible dotarlos<br />
<strong>de</strong> barandales o alguna estructura que proteja a <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> caer al vacío. Las<br />
condiciones mínimas que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir estos barandales son:<br />
Altura pasamanos 90 cm ± 10 cm.<br />
Pasamanos continuos,<br />
lisos y pulidos.<br />
152<br />
La baranda a distancia<br />
intermedia <strong>en</strong>tre el barandal<br />
y <strong>la</strong> parale<strong>la</strong> formada con <strong>la</strong><br />
altura media <strong><strong>de</strong>l</strong> peralte.
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
a) Los ba<strong>la</strong>ustres <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
estar, como máximo<br />
cada cuatro<br />
escalones, cuando<br />
exista baranda.<br />
Si no existe baranda,<br />
<strong>de</strong>be colocarse ba<strong>la</strong>ustre<br />
por escalón.<br />
b) En caso <strong>de</strong> contar con pasamanos sujetos a<br />
<strong>la</strong> pared, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar fijados por medio <strong>de</strong><br />
anc<strong>la</strong>s aseguradas <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte inferior.<br />
Dichas anc<strong>la</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar<br />
empotradas <strong>en</strong> <strong>la</strong> pared y<br />
t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> longitud sufici<strong>en</strong>te<br />
para que exista un espacio<br />
libre <strong>de</strong> por lo m<strong>en</strong>os 4 cm<br />
<strong>en</strong>tre los pasamanos y <strong>la</strong><br />
pared o cualquier sali<strong>en</strong>te,<br />
y no se interrumpa <strong>la</strong><br />
continuidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> cara<br />
superior y el costado <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
pasamano.<br />
≥ 4 cm.<br />
153
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
c) Cuando <strong>la</strong>s escaleras<br />
t<strong>en</strong>gan un ancho <strong>de</strong> 3<br />
metros o más, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
contar con un barandal<br />
intermedio y uno <strong>en</strong> sus<br />
extremos.<br />
d) Cuando <strong>la</strong> escalera esté ro<strong>de</strong>ada por muros <strong>en</strong><br />
sus dos costados, <strong>de</strong>be contar al m<strong>en</strong>os con un<br />
pasamano.<br />
C. Escaleras <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia exteriores<br />
Las escaleras <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia son aquel<strong>la</strong>s que utilizamos únicam<strong>en</strong>te para<br />
<strong>de</strong>salojar un inmueble <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> algún suceso que ponga <strong>en</strong> peligro nuestra<br />
integridad, regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te están p<strong>en</strong>sadas para uso <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios y<br />
sismos.<br />
Si <strong>la</strong>s escaleras <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia exteriores<br />
no cu<strong>en</strong>tan con <strong>la</strong>s condiciones mínimas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>, durante una emerg<strong>en</strong>cia pue<strong>de</strong>n<br />
impedir el rápido <strong>de</strong>salojo <strong><strong>de</strong>l</strong> personal<br />
ocupante <strong><strong>de</strong>l</strong> inmueble, llegando incluso a<br />
maximizar el número <strong>de</strong> víctimas.<br />
Para que <strong>la</strong>s escaleras <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />
exteriores, garantic<strong>en</strong> su correcto<br />
funcionami<strong>en</strong>to durante una emerg<strong>en</strong>cia, es<br />
necesario que al m<strong>en</strong>os cump<strong>la</strong>n con los<br />
sigui<strong>en</strong>tes requisitos.<br />
a) Ser <strong>de</strong> diseño recto <strong>en</strong> sus<br />
secciones,<br />
b) No <strong>de</strong>be haber obstáculos para<br />
accionar<strong>la</strong>s,<br />
c) Por cada piso, <strong>de</strong>be haber un acceso<br />
directo a través <strong>de</strong> una puerta <strong>de</strong><br />
salida,<br />
154
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
d) Deb<strong>en</strong> estar diseñadas para dr<strong>en</strong>ar los líquidos que pudieran estancarse,<br />
como <strong>la</strong> lluvia,<br />
e) Los pisos y huel<strong>la</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser resist<strong>en</strong>tes y anti<strong>de</strong>rrapantes,<br />
f) En su caso, contar con <strong>de</strong>scansos,<br />
g) Deb<strong>en</strong> estar fijas <strong>en</strong> todos los niveles, excepto <strong>en</strong> el inferior, don<strong>de</strong> pue<strong>de</strong>n<br />
ser plegables.<br />
h) Deb<strong>en</strong> estar señalizadas,<br />
i) Las puertas <strong>de</strong> acceso <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> uso,<br />
j) Las puertas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> abrir <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido normal <strong>de</strong> <strong>la</strong> salida,<br />
k) Los cerrojos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> permitir abrir fácilm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> puerta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>de</strong>ntro, y<br />
l) Las puertas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er un dispositivo <strong>de</strong> cierre automático y permitir el flujo<br />
libre <strong>de</strong> personas durante una emerg<strong>en</strong>cia.<br />
2.2.1.3 Esca<strong>la</strong>s<br />
Las esca<strong>la</strong>s son empleadas para acce<strong>de</strong>r a espacios <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes niveles para <strong>la</strong><br />
realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s no ordinarias. Las po<strong>de</strong>mos c<strong>la</strong>sificar <strong>en</strong> esca<strong>la</strong>s fijas y<br />
móviles.<br />
Las esca<strong>la</strong>s fijas se refier<strong>en</strong> a aquel<strong>la</strong>s construcciones que se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te aseguradas a otra estructura como<br />
pue<strong>de</strong> ser <strong>la</strong> pared o un poste; estas son usadas g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
para acce<strong>de</strong>r a azoteas o bi<strong>en</strong> a partes altas <strong>de</strong> una torre, silo, etc.<br />
Las esca<strong>la</strong>s móviles, como lo <strong>de</strong>termina su nombre, pue<strong>de</strong>n ser<br />
transportadas (portátiles), insta<strong>la</strong>das y removibles <strong>en</strong> poco tiempo. Las<br />
más comunes son <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s verticales, como <strong>la</strong>s usadas para<br />
acce<strong>de</strong>r a una parte alta <strong>de</strong> un muro y <strong>la</strong>s cuales se recargan<br />
usualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el mismo, y <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> tijera, que se abr<strong>en</strong> para<br />
prescindir <strong>de</strong> un muro don<strong>de</strong> recargar<strong>la</strong>s, éstas son usadas por lo<br />
g<strong>en</strong>eral para acce<strong>de</strong>r a techos o a estantes <strong>en</strong> don<strong>de</strong> no es<br />
recom<strong>en</strong>dable recargar una esca<strong>la</strong> vertical.<br />
Este tipo <strong>de</strong> esca<strong>la</strong>s son empleadas para activida<strong>de</strong>s no frecu<strong>en</strong>tes; por ejemplo,<br />
subir a una azotea para dar mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> impermeabilización; subir por una<br />
esca<strong>la</strong> móvil para cambiar <strong>la</strong>s luminarias. Las ma<strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> éstas, son factor<br />
para que qui<strong>en</strong> <strong>la</strong>s emplea sufra una caída. Tan sólo imagina <strong>la</strong> magnitud <strong><strong>de</strong>l</strong> daño<br />
<strong>de</strong> una caída <strong>de</strong> un trabajador a un metro <strong>de</strong> altura cay<strong>en</strong>do <strong>de</strong> espalda sobre<br />
alguna estructura metálica o directam<strong>en</strong>te al piso, y ahora <strong>la</strong> consecu<strong>en</strong>cia al caer<br />
<strong>de</strong> una esca<strong>la</strong> fija a más <strong>de</strong> diez metros <strong>de</strong> altura.<br />
Para asegurar sus condiciones seguras, <strong>la</strong> NOM-001-STPS-2008, <strong>en</strong> su punto 7.7<br />
<strong>en</strong>uncia <strong>la</strong>s condiciones con que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir:<br />
155
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
A. Esca<strong>la</strong>s fijas<br />
a) Deb<strong>en</strong> ser <strong>de</strong> material que soporte <strong>la</strong>s cargas <strong>de</strong>stinadas,<br />
b) Protegidas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones ambi<strong>en</strong>tales,<br />
c) Debe t<strong>en</strong>er sufici<strong>en</strong>tes anc<strong>la</strong>jes,<br />
20 cm.<br />
mínimo<br />
20 cm.<br />
d) En su caso, indicaciones sobre <strong>la</strong><br />
restricción <strong>de</strong> su uso,<br />
e) En el <strong>la</strong>do opuesto al asc<strong>en</strong>so, <strong>la</strong><br />
distancia <strong>en</strong>tre los peldaños y<br />
objetos <strong>de</strong>be ser <strong>de</strong> por lo m<strong>en</strong>os<br />
20 cm.<br />
18 cm.<br />
mínimo<br />
38 cm. máximo <strong>en</strong>tre<br />
peldaños.<br />
Si mi<strong>de</strong> más <strong>de</strong> 250 cm. <strong>de</strong><br />
altura.<br />
50 cm.<br />
40 cm.<br />
Si mi<strong>de</strong> 250 cm. o m<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />
altura.<br />
156
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Separación<br />
al fr<strong>en</strong>te<br />
Inclinación<br />
75 cm.<br />
mínimo<br />
Entre 75<br />
y 90<br />
grados.<br />
90 cm.<br />
mínim<br />
o.<br />
Diámetro<br />
que<br />
permita<br />
asc<strong>en</strong>so y<br />
<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so<br />
seguros.<br />
A partir<br />
<strong>de</strong> 200<br />
cm. ±<br />
20 cm.<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> piso.<br />
Cuando <strong>la</strong> altura sea mayor<br />
a 6 m. <strong>de</strong>be permitir el uso<br />
<strong>de</strong> dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
como línea <strong>de</strong> vida.<br />
157
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
f) Debe t<strong>en</strong>er un<br />
<strong>de</strong>scanso al m<strong>en</strong>os<br />
cada 10 m. <strong>de</strong> altura.<br />
g) El <strong>de</strong>scanso <strong>de</strong>be<br />
contar con un<br />
barandal <strong>de</strong><br />
protección <strong>la</strong>teral con<br />
una altura mínima <strong>de</strong><br />
90 cm.<br />
90 cm.<br />
mínimo.<br />
10 m.<br />
máximo<br />
.<br />
h) Las esca<strong>la</strong>s fijas cuyos<br />
peldaños son alcayatas<br />
incrustadas <strong>de</strong> forma<br />
alternada <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir<br />
con que sus peldaños<br />
sean resist<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong><br />
corrosión, poseer<br />
resist<strong>en</strong>cia mecánica<br />
i) La alcayata <strong>de</strong>be ser<br />
lisa para evitar daños<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s manos <strong>de</strong> los<br />
trabajadores<br />
No más <strong>de</strong><br />
90 cm.<br />
Igual o<br />
m<strong>en</strong>or a<br />
45 cm.<br />
Al<br />
m<strong>en</strong>os<br />
20 cm.<br />
158
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
B. Esca<strong>la</strong>s móviles<br />
Este tipo <strong>de</strong> esca<strong>la</strong>s son, sin duda, <strong>la</strong>s<br />
causantes <strong>de</strong> numerosos acci<strong>de</strong>ntes. La<br />
razón <strong>de</strong> ello es que al ser <strong>de</strong>smontables<br />
y transportables, su cuidado y montaje<br />
suele <strong>de</strong>scuidarse e improvisarse. No<br />
obstante <strong>la</strong> garantía <strong>de</strong> su bu<strong>en</strong> estado,<br />
es necesario también observar una<br />
utilización segura <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong>, ya que <strong>la</strong><br />
mayor parte <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> esca<strong>la</strong>s<br />
móviles, se adjudican a problemas <strong>de</strong><br />
estabilidad al estar arriba <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s, como<br />
estirarse para alcanzar un punto más<br />
alejado, <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>r, recorrer <strong>la</strong><br />
esca<strong>la</strong> móvil y volver a subir.<br />
En cuanto a dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s móviles, espacios<br />
libres y distancias <strong>en</strong>tre peldaños, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con los<br />
requerimi<strong>en</strong>tos revisadas para esca<strong>la</strong>s fijas.<br />
Sólo se <strong>de</strong>be permitir su uso cuando pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong>:<br />
a) Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> su estructura,<br />
(seguros fijos, escalones <strong>en</strong> bu<strong>en</strong> estado, etc.)<br />
b) Peldaños completos y fijos,<br />
c) Materiales anti<strong>de</strong>rrapantes,<br />
d) Peldaños libres <strong>de</strong> grasa o producto que <strong>la</strong>s haga<br />
resbalosas.<br />
e) Deb<strong>en</strong> contar con elem<strong>en</strong>tos que evit<strong>en</strong> el<br />
<strong>de</strong>slizami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su punto <strong>de</strong> apoyo, o bi<strong>en</strong><br />
anc<strong>la</strong>rse o sujetarse.<br />
159
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
f) La inclinación <strong>de</strong>be cumplir al<br />
estar separado el punto <strong>de</strong><br />
apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> con respecto<br />
a <strong>la</strong> vertical, una distancia<br />
mínima equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong> un<br />
peldaño por cada cuatro <strong>de</strong><br />
altura, es <strong>de</strong>cir <strong>la</strong> distancia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
altura a <strong>la</strong> que se coloca <strong>la</strong><br />
esca<strong>la</strong> (rojo) <strong>de</strong>be ser cuatro<br />
veces mayor a <strong>la</strong> distancia <strong>en</strong>tre<br />
<strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> y <strong>la</strong> pared<br />
don<strong>de</strong> <strong>de</strong>scansa esta (azul).<br />
g) En trabajo eléctrico, se permite el<br />
uso <strong>de</strong> esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> material<br />
metálico si están ais<strong>la</strong>das <strong>en</strong> sus<br />
apoyos y peldaños.<br />
160
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.1.4 Rampas<br />
Las rampas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> función <strong>de</strong> comunicar <strong>de</strong> un nivel a otro, como <strong>la</strong>s escaleras y<br />
<strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s, con <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que el esfuerzo invertido es m<strong>en</strong>or pues toma más<br />
tiempo acce<strong>de</strong>r al punto elevado a comparación <strong>de</strong> que si se hiciera por medio <strong>de</strong><br />
escalera; a<strong>de</strong>más, permit<strong>en</strong> el acceso a un punto elevado a objetos que difícilm<strong>en</strong>te<br />
podrían circu<strong>la</strong>r por escaleras, como vehículos, artefactos para carga manual como<br />
patines hidráulicos, diablos, etc. Su uso se ha aplicado también, para facilitar el<br />
tránsito <strong>de</strong> personas que se v<strong>en</strong> obligadas a transportarse <strong>en</strong> sil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> ruedas.<br />
El peligro que repres<strong>en</strong>tan es m<strong>en</strong>or a<br />
comparación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escaleras, no<br />
obstante, no están ex<strong>en</strong>tas <strong>de</strong><br />
condiciones que pudieran g<strong>en</strong>erar riesgo<br />
a los transeúntes, como no resistir <strong>la</strong><br />
carga que circu<strong>la</strong> por el<strong>la</strong>s, caídas<br />
provocadas por una p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te mal<br />
diseñada, resbales por su material <strong>de</strong><br />
construcción, caídas por t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>tar<br />
espacios abiertos <strong>en</strong> alguno <strong>de</strong> sus<br />
costados, etc.<br />
En el punto 7.6 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-001-STPS-2008 se <strong>de</strong>terminan <strong>la</strong>s condiciones mínimas<br />
con que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>la</strong>s rampas para ser seguras:<br />
a) Deb<strong>en</strong> resistir <strong>la</strong> carga para <strong>la</strong> cual están<br />
<strong>de</strong>stinadas,<br />
b) No <strong>de</strong>be pres<strong>en</strong>tar <strong>de</strong>formaciones, si es<br />
rampa móvil, <strong>de</strong>be indicarse su capacidad<br />
<strong>de</strong> carga máxima,<br />
c) Deb<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er el ancho sufici<strong>en</strong>te para<br />
asc<strong>en</strong><strong>de</strong>r y <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>r sin que se<br />
pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> obstrucciones <strong>en</strong> el tránsito <strong>de</strong><br />
los trabajadores,<br />
d) Para circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> autos, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser igual<br />
al ancho <strong><strong>de</strong>l</strong> vehículo más gran<strong>de</strong> que por<br />
allí circule, más 60 cm.<br />
e) Cuando <strong>en</strong> <strong>la</strong> rampa circul<strong>en</strong><br />
personas a pie, <strong>la</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />
no <strong>de</strong>be ser <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 10%, y<br />
cuando estén exclusivam<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>stinadas a mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to,<br />
<strong>la</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te podrá ser como<br />
máximo <strong><strong>de</strong>l</strong> 17%.<br />
161
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
La p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> rampa<br />
<strong>de</strong>bes calcu<strong>la</strong>r<strong>la</strong> así:<br />
P= (H/L) x 100<br />
Don<strong>de</strong>:<br />
P es <strong>la</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>en</strong> tanto por<br />
ci<strong>en</strong>to,<br />
H es <strong>la</strong> altura <strong>en</strong> vertical <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
nivel inferior al superior <strong>en</strong><br />
cm., y<br />
L es <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
proyección horizontal <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
p<strong>la</strong>no <strong>en</strong> cm.<br />
Como lo muestra <strong>la</strong> figura.<br />
H<br />
L<br />
f) Cabe m<strong>en</strong>cionar que<br />
cuando <strong>la</strong> altura (H) <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
rampa sea mayor a los<br />
150 cm., <strong>de</strong>berá contar<br />
con un b arandal <strong>de</strong><br />
protección <strong>la</strong>teral.<br />
162
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
200 cm. si<br />
es <strong>de</strong><br />
tránsito<br />
peatonal,<br />
o 30 cm.<br />
más <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
vehículo<br />
más alto<br />
que por<br />
ahí<br />
circule.<br />
g) Cuando <strong>la</strong> rampa se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre<br />
<strong>en</strong>tre dos muros, <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er al<br />
m<strong>en</strong>os un pasamano. Si es <strong>de</strong><br />
tránsito vehicu<strong>la</strong>r no es aplicable<br />
este punto,<br />
h) La distancia medida <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
cualquier punto <strong>de</strong> <strong>la</strong> rampa al<br />
techo, <strong>de</strong>be ser mayor a 200 cm.,<br />
y cuando esté <strong>de</strong>stinada al tránsito<br />
<strong>de</strong> vehículos, <strong>de</strong>berá ser igual a <strong>la</strong><br />
altura <strong><strong>de</strong>l</strong> vehículo más alto que<br />
circule más 30 cm.,<br />
i) Debe señalizarse su altura, y<br />
j) En <strong>la</strong>s partes abiertas, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
contar con zoclos <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 10<br />
cm. o cualquier elem<strong>en</strong>to que<br />
brin<strong>de</strong> protección.<br />
10 cm. al<br />
m<strong>en</strong>os.<br />
2.2.1.5 Pu<strong>en</strong>tes y p<strong>la</strong>taformas elevadas<br />
Estos espacios son comunes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas don<strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n sus<br />
activida<strong>de</strong>s; muchas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s veces son utilizados para comunicar difer<strong>en</strong>tes naves <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. Se trata <strong>de</strong> pasillos que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> otros niveles<br />
por don<strong>de</strong> transitan trabajadores, y <strong>en</strong> ocasiones, vehículos. Des<strong>de</strong> luego, el mayor<br />
peligro lo <strong>de</strong>termina <strong>la</strong> altura <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> así como el espacio con el que<br />
dispongan verticalm<strong>en</strong>te.<br />
163
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Para evitar los riesgos <strong>de</strong><br />
caídas a <strong>de</strong>snivel, <strong>la</strong> NOM-<br />
001-STPS-2008, <strong>en</strong> su punto<br />
7.8 establece dos medidas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>:<br />
90 cm.<br />
± 10 cm Al m<strong>en</strong>os 200 cm.<br />
a) Cuando estén abiertos<br />
<strong>en</strong> sus costados, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
contar con barandales<br />
<strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 90 cm. ± 10<br />
cm. (Recuerda que es <strong>la</strong><br />
misma distancia que se<br />
establece para escaleras<br />
con barandales con<br />
espacios abiertos), y<br />
b) La distancia libre <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> superficie <strong><strong>de</strong>l</strong> pu<strong>en</strong>te o p<strong>la</strong>taforma elevada y el techo<br />
<strong>de</strong>be ser al m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 200 cm.<br />
2.2.1.6 Áreas <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong> vehículos<br />
Los espacios, tanto <strong>en</strong> exteriores como <strong>en</strong> interiores <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, por don<strong>de</strong><br />
circu<strong>la</strong>n vehículos y montacargas, principalm<strong>en</strong>te, son áreas críticas, <strong>de</strong>bido a que<br />
un mal diseño y señalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas pue<strong>de</strong> materializarse <strong>en</strong> un acci<strong>de</strong>nte<br />
<strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> riesgos como <strong>de</strong> atropel<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to, golpes, caída <strong>de</strong> objetos,<br />
<strong>en</strong>tre otros.<br />
Estas áreas también abarcan a aquel<strong>la</strong>s <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se llevan a cabo activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
carga y <strong>de</strong>scarga. Tareas que <strong>en</strong> muchas ocasiones implican <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> autos<br />
<strong>de</strong> transporte gran<strong>de</strong>s como son tráilers y camiones, con los cuales también <strong>de</strong>be<br />
tomarse precauciones.<br />
La NOM-001-STPS-2008, <strong>en</strong> su punto 9 <strong>de</strong>termina los requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para<br />
estas áreas, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> carácter organizativo, es <strong>de</strong>cir, que lo que se<br />
busca es evitar que se realice el trabajo <strong>en</strong> estas áreas <strong>de</strong> manera improvisada.<br />
Veamos los requisitos:<br />
a) El ancho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s puertas por don<strong>de</strong> circul<strong>en</strong> vehículos <strong>de</strong>be ser superior al ancho<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> vehículo más gran<strong>de</strong> que por allí circule,<br />
b) Cuando por el<strong>la</strong>s circul<strong>en</strong> trabajadores y vehículos simultáneam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>be<br />
contarse con un pasillo <strong><strong>de</strong>l</strong>imitado o seña<strong>la</strong>do, que permita el tránsito seguro <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
trabajador,<br />
164
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Es importante m<strong>en</strong>cionar que <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo no cu<strong>en</strong>te con el<br />
espacio <strong>de</strong>stinado al paso peatonal y <strong>de</strong>ba compartir una <strong>en</strong>trada para autos y<br />
trabajadores, al m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>rse <strong>la</strong> prohibición <strong><strong>de</strong>l</strong> tránsito simultáneo.<br />
c) Las áreas internas y externas <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong><br />
vehículos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong><strong>de</strong>l</strong>imitadas o señalizadas.<br />
d) Las áreas <strong>de</strong> carga y <strong>de</strong>scarga también <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
estar señalizadas o <strong><strong>de</strong>l</strong>imitadas.<br />
e) En operaciones <strong>de</strong> carga y <strong>de</strong>scarga,<br />
<strong>de</strong>be fr<strong>en</strong>arse y bloquear <strong>la</strong>s ruedas <strong>de</strong><br />
los vehículos cuando estén <strong>de</strong>t<strong>en</strong>idos; y<br />
para tráilers, <strong>de</strong>be bloquearse al m<strong>en</strong>os<br />
una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>ntas <strong>en</strong> ambos <strong>la</strong>dos y<br />
colocar un yaque, y<br />
f) Debe señalizarse <strong>la</strong> velocidad máxima <strong>en</strong><br />
zonas <strong>de</strong> carga y <strong>de</strong>scarga, patios <strong>de</strong><br />
maniobra y <strong>de</strong>más áreas <strong>de</strong> acuerdo al tipo<br />
<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s. El patrón ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />
responsabilidad <strong>de</strong> fijar el límite <strong>de</strong><br />
velocidad.<br />
165
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.1.7 Sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial<br />
El sistema <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial es el mecanismo mediante el cual se ingresa y/o<br />
expulsa aire <strong>de</strong> un lugar <strong>de</strong>terminado; esto para garantizar <strong>la</strong> calidad <strong><strong>de</strong>l</strong> aire<br />
respirable <strong>de</strong> los ocupantes.<br />
Si no se aplican <strong>la</strong>s<br />
medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
mínimas, el sistema<br />
<strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial<br />
pue<strong>de</strong> ser<br />
<strong>de</strong>terminante para<br />
causar <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />
respiratorias<br />
Ahora bi<strong>en</strong>, es necesario ac<strong>la</strong>rar qué se consi<strong>de</strong>ra<br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial. ¿Crees tú que un v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>dor<br />
portátil es consi<strong>de</strong>rado v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial<br />
C<strong>la</strong>ro que no lo es, este<br />
artefacto simplem<strong>en</strong>te hace<br />
circu<strong>la</strong>r el aire disponible <strong>en</strong><br />
el espacio; <strong>en</strong> cambio, un<br />
sistema <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción<br />
pue<strong>de</strong> ser inducido o<br />
forzado, es <strong>de</strong>cir, que<br />
inyecta aire prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
exterior, como podría ser <strong>en</strong> una mina que hace llegar aire<br />
hasta <strong>la</strong> fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo; o bi<strong>en</strong>, el sistema <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción<br />
pue<strong>de</strong> extraer el aire y arrojarlo al exterior, como podría ser<br />
<strong>en</strong> una fábrica <strong>de</strong> pinturas para <strong>de</strong>shacerse <strong>de</strong> los vapores<br />
que ciertas sustancias <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>n durante su utilización.<br />
Sea que el sistema <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial<br />
inyecte y/o expulse aire, estos <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
cumplir con ciertas medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
según el punto 8 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-001-STPS-<br />
2008:<br />
a) EL aire extraído no <strong>de</strong>be contaminar<br />
otras áreas don<strong>de</strong> haya trabajadores, y<br />
b) El sistema <strong>de</strong>be iniciar su operación<br />
antes <strong>de</strong> que ingres<strong>en</strong> los trabajadores al<br />
área correspondi<strong>en</strong>te para permitir <strong>la</strong><br />
purga <strong>de</strong> los contaminantes.<br />
166
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.1.8 Insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> extintores<br />
El fuego ya <strong>de</strong> por sí <strong>en</strong>cierra un peligro, pues recor<strong>de</strong>mos que <strong>la</strong> combustión<br />
g<strong>en</strong>era calor, ahora imagina un fuego que se alim<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> gran cantidad <strong>de</strong><br />
combustible, <strong>en</strong> un ambi<strong>en</strong>te rico <strong>en</strong> oxig<strong>en</strong>o; da como resultado un inc<strong>en</strong>dio, es<br />
<strong>de</strong>cir, un ev<strong>en</strong>to no <strong>de</strong>seado <strong>en</strong> el cual el fuego no pue<strong>de</strong> ser contro<strong>la</strong>do y arrasa<br />
hasta con lo que no está <strong>de</strong>stinado a quemarse, como materiales e incluso<br />
personas.<br />
El riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio crece cuando se emplean sustancias inf<strong>la</strong>mables, existe una<br />
conc<strong>en</strong>tración elevada <strong>de</strong> oxig<strong>en</strong>o y exist<strong>en</strong> diversas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> calor. En <strong>la</strong> industria<br />
estos factores suel<strong>en</strong> variar <strong>de</strong> empresa a empresa, pero el riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio está<br />
pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> todas. Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s noticias pue<strong>de</strong>s <strong>en</strong>contrar historias <strong>de</strong><br />
inc<strong>en</strong>dios tanto <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo como <strong>en</strong> casas-habitación.<br />
Actualm<strong>en</strong>te exist<strong>en</strong> diversas formas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ir los<br />
inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, pero a su vez se<br />
hace necesario también saber combatirlos, al m<strong>en</strong>os<br />
cuando se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra el fuego <strong>en</strong> <strong>la</strong> etapa que<br />
conocemos como conato <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio, que es<br />
precisam<strong>en</strong>te el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que el fuego inicia su<br />
expansión <strong>de</strong>scontro<strong>la</strong>da.<br />
Para ello, se han inv<strong>en</strong>tado sistemas fijos contra inc<strong>en</strong>dios, los cuales son<br />
empleados principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> empresas <strong>de</strong> alto riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio.<br />
A su vez, también exist<strong>en</strong> medios para sofocar un conato<br />
sin que estos sean fijos, es <strong>de</strong>cir los extintores móviles o<br />
portátiles, que son artefactos fácilm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> transportar<br />
que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> un ag<strong>en</strong>te extinguidor presurizado, es <strong>de</strong>cir,<br />
una sustancia a presión que inhibe el fuego por medio <strong>de</strong><br />
contrarrestar alguno <strong>de</strong> los tres factores que requiere el<br />
mismo. Hay ag<strong>en</strong>tes extinguidores que <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan el<br />
oxig<strong>en</strong>o para que el fuego no se alim<strong>en</strong>te <strong>de</strong> él y se<br />
extinga; y los hay que <strong>en</strong>frían el objeto <strong>en</strong> combustión y<br />
así restar calor e interrumpir <strong>la</strong> combustión.<br />
Estos extintores son útiles cuando el fuego inicia,<br />
pues pue<strong>de</strong>n ser tras<strong>la</strong>dados <strong>de</strong> un lugar a otro<br />
rápidam<strong>en</strong>te, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> estar diseñados para que<br />
se puedan operar con el m<strong>en</strong>or esfuerzo y sin<br />
complicaciones. Con el uso a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> ellos<br />
pue<strong>de</strong> contro<strong>la</strong>rse el conato <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio sin ningún<br />
problema; sin embargo, si el fuego ha quedado<br />
fuera <strong>de</strong> control, difícilm<strong>en</strong>te podrá ser sufici<strong>en</strong>te un<br />
extintor para sofocar el inc<strong>en</strong>dio.<br />
167
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Es por ello <strong>la</strong> gran importancia <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er dispuesto extintores cercanos y <strong>de</strong> fácil<br />
acceso, saber cómo utilizarlos, por lo cual se requiere una capacitación mínima,<br />
pero <strong>de</strong> igual forma es fundam<strong>en</strong>tal mant<strong>en</strong>er al extintor <strong>en</strong> condiciones tales que<br />
dada una ev<strong>en</strong>tualidad, pueda funcionar correctam<strong>en</strong>te, pues, por ejemplo, para<br />
nada sería útil un extintor si al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> disparar el ag<strong>en</strong>te extinguidor este se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra con poca presión, lo cual nos obligaría a acercarnos más al fuego para<br />
po<strong>de</strong>r hacer <strong>la</strong> <strong>de</strong>scarga, poniéndonos <strong>en</strong> riesgo .<br />
Para garantizar que estos extintores estén <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> utilizarlos <strong>en</strong> una<br />
emerg<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> NOM-002-STPS-2010 establece <strong>en</strong> su punto 7.2 los requisitos<br />
mínimos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir:<br />
a) Que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> ubicación asignada<br />
<strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no o croquis,<br />
b) Que combata al tipo <strong>de</strong> fuego que se pueda<br />
pres<strong>en</strong>tar,<br />
c) Que cubra el área dispuesta conforme al<br />
grado <strong>de</strong> riesgo,<br />
d) Que su insta<strong>la</strong>ción no exceda <strong>la</strong> distancia<br />
máxima <strong>de</strong> recorrido que marca <strong>la</strong> NOM-002-<br />
STPS-2010 ( Entre 10 y 23 m),<br />
e) Colocarlos a una altura no mayor <strong>de</strong> 1.5 m.<br />
medidos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> piso a <strong>la</strong> parte más<br />
alta <strong><strong>de</strong>l</strong> extintor,<br />
f) Que estén protegidos contra daños y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
condiciones ambi<strong>en</strong>tales que puedan alterar su<br />
funcionami<strong>en</strong>to<br />
g) Ser visibles<br />
h) De fácil acceso,<br />
i) Estar libres <strong>de</strong> obstáculos,<br />
j) Estar señalizados conforme a <strong>la</strong> NOM-026-<br />
STPS-2008 o NOM-003-SEGOB-2002,<br />
k) Contar con el sello o fleje <strong>de</strong> garantía sin vio<strong>la</strong>r,<br />
l) Que <strong>la</strong> aguja <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
manómetro indique <strong>la</strong><br />
presión <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona ver<strong>de</strong><br />
(operable), <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que el recipi<strong>en</strong>te esté<br />
presurizado perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te y que cont<strong>en</strong>ga como<br />
ag<strong>en</strong>te extintor, agua, agua con aditivos, polvo químico<br />
seco, halones, ag<strong>en</strong>tes limpios o químicos húmedos,<br />
m) Que no existan daños físicos evi<strong>de</strong>ntes, como corrosión,<br />
escape <strong>de</strong> presión, obstrucción, golpes o <strong>de</strong>formaciones; o bi<strong>en</strong>, roturas,<br />
<strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos, protuberancias o perforaciones, <strong>en</strong> mangueras, boquil<strong>la</strong>s o<br />
pa<strong>la</strong>nca <strong>de</strong> accionami<strong>en</strong>to, que puedan propiciar un mal funcionami<strong>en</strong>to,<br />
168
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
n) Que <strong>la</strong> etiqueta, p<strong>la</strong>ca o grabado se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong><br />
legibles y sin alteraciones, y<br />
o) Los extintores con polvo químico seco <strong>de</strong>berán<br />
contar con el col<strong>la</strong>rín que establece <strong>la</strong> NOM-<br />
154-SCFI-2005.<br />
p) Para extintores con ag<strong>en</strong>te extinguidor<br />
<strong>de</strong> bióxido <strong>de</strong> carbono, <strong>de</strong>bes<br />
asegurarte que mant<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> capacidad<br />
nominal indicada por el fabricante <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
etiqueta,<br />
q) Para extintores <strong>de</strong> polvo<br />
químico seco que se presurizan<br />
al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> operarlos, por<br />
medio <strong>de</strong> gas prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
cartuchos o cápsu<strong>la</strong>s, internas o<br />
externas, <strong>de</strong>bes asegurarte que<br />
no hayan sido activados, <strong>de</strong><br />
acuerdo al dispositivo que el<br />
fabricante haya incluido <strong>en</strong> el<br />
extintor para <strong>de</strong>tectar su<br />
activación, y<br />
r) En extintores móviles, verificar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ruedas.<br />
169
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Adicionalm<strong>en</strong>te a verificar <strong>la</strong>s condiciones físicas y el <strong>en</strong>torno <strong>en</strong> el que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra el<br />
extintor, se <strong>de</strong>be corroborar que los extintores cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con una p<strong>la</strong>ca o etiqueta don<strong>de</strong>,<br />
al m<strong>en</strong>os, se indique lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
a) Nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social,<br />
domicilio y teléfono <strong><strong>de</strong>l</strong> prestador <strong>de</strong><br />
servicio,<br />
b) Capacidad nominal <strong>en</strong> kilogramos o<br />
litros,<br />
c) Ag<strong>en</strong>te extintor,<br />
d) Instrucciones <strong>de</strong> operación, breves y <strong>de</strong><br />
fácil compr<strong>en</strong>sión, apoyadas mediante<br />
figuras o símbolos,<br />
e) C<strong>la</strong>se <strong>de</strong> fuego a que está <strong>de</strong>stinado,<br />
f) Cuando aplique, <strong>la</strong>s contraindicaciones <strong>de</strong> uso,<br />
g) La contraseña oficial <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> con <strong>la</strong><br />
NOM-106-SCFI-2000,<br />
h) Mes y año <strong><strong>de</strong>l</strong> último servicio <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
recibido, y<br />
i) Contraseña oficial <strong>de</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> con <strong>la</strong> NOM-<br />
154-SCFI-2005, y número <strong>de</strong> dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>.<br />
170
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.1.9 Salidas normales y <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />
Sin duda has oído noticias sobre inc<strong>en</strong>dios o sismo don<strong>de</strong> hubo un elevado número<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>saparecidos o bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> muertos, y cuya razón principal es que los ocupantes no<br />
pudieron salir <strong><strong>de</strong>l</strong> edificio a tiempo. Pues bi<strong>en</strong>, es c<strong>la</strong>ro que estas bajas pudieron<br />
evitarse con haber dotado al edificio <strong>de</strong> los mecanismos sufici<strong>en</strong>tes para <strong>de</strong>salojar<br />
<strong>en</strong> poco tiempo el mismo antes <strong>de</strong> que los ocupantes quedaran atrapados.<br />
Las rutas <strong>de</strong> evacuación y <strong>la</strong>s salidas normales y <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia son esos elem<strong>en</strong>tos que permit<strong>en</strong> el<br />
rápido <strong>de</strong>salojo <strong>de</strong> un inmueble ante una<br />
ev<strong>en</strong>tualidad como <strong>la</strong>s m<strong>en</strong>cionadas y así permitir<br />
que los ocupantes evit<strong>en</strong> los riesgos que estos<br />
ev<strong>en</strong>tos conllevan.<br />
Para garantizar que <strong>la</strong>s rutas <strong>de</strong> evacuación y salidas<br />
normales y <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia cump<strong>la</strong>n con su función<br />
<strong>de</strong> permitir un rápido <strong>de</strong>salojo <strong><strong>de</strong>l</strong> inmueble, es<br />
necesario observar el <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> los requisitos<br />
mínimos establecidos <strong>en</strong> los puntos 7.15 y 7.16,<br />
respectivam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-002-STPS-2010.<br />
A. Rutas <strong>de</strong> evacuación<br />
La ruta <strong>de</strong> evacuación es el recorrido horizontal o vertical, o <strong>la</strong> combinación <strong>de</strong><br />
ambos, continuo y sin obstrucciones, que va <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquier punto <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo hasta un lugar seguro <strong>en</strong> el exterior, que incluye locales intermedios como<br />
sa<strong>la</strong>s, vestíbulos, balcones, patios y otros recintos; así como sus compon<strong>en</strong>tes, tales<br />
como puertas, escaleras, rampas y pasillos. Consta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes sigui<strong>en</strong>tes:<br />
SALIDA<br />
171
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<br />
<br />
<br />
Acceso a <strong>la</strong> ruta <strong>de</strong> salida: Es <strong>la</strong> parte <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido que conduce <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquier<br />
lugar <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo hasta <strong>la</strong> ruta <strong>de</strong> salida (flechas rojas);<br />
Ruta <strong>de</strong> salida: Es <strong>la</strong> parte <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido que provi<strong>en</strong>e <strong><strong>de</strong>l</strong> acceso a <strong>la</strong> ruta <strong>de</strong><br />
salida, separada <strong>de</strong> otras áreas mediante elem<strong>en</strong>tos que prove<strong>en</strong> un trayecto<br />
protegido hacia <strong>la</strong> <strong>de</strong>scarga <strong>de</strong> salida (flecha azul), y<br />
Descarga <strong>de</strong> salida: Es <strong>la</strong> parte final <strong>de</strong> <strong>la</strong> ruta <strong>de</strong> evacuación que lleva a una<br />
zona <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> el exterior, <strong>de</strong>nominada punto <strong>de</strong> reunión (cuadrado<br />
ver<strong>de</strong>).<br />
Estas rutas <strong>de</strong> evacuación ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que cumplir con los sigui<strong>en</strong>tes requisitos:<br />
a) Estar señalizadas <strong>en</strong> lugares visibles, conforme a <strong>la</strong><br />
NOM-026-STPS-2008 o <strong>la</strong> NOM-003-SEGOB-2002,<br />
b) Deb<strong>en</strong> estar libres <strong>de</strong> obstáculos que impidan <strong>la</strong><br />
circu<strong>la</strong>ción,<br />
c) Que cu<strong>en</strong>te con dispositivos <strong>de</strong> iluminación <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia que permita percibir<br />
el piso y cualquier modificación <strong>en</strong> su superficie, cuando se interrumpa <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
eléctrica o falte iluminación natural,<br />
d) Que <strong>la</strong> distancia a recorrer <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto más alejado <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo, hacia cualquier punto <strong>de</strong> <strong>la</strong> ruta <strong>de</strong> evacuación, no sea mayor a 40<br />
metros; <strong>en</strong> caso contrario, el tiempo máximo <strong>de</strong> evacuación a un lugar seguro no<br />
<strong>de</strong>be ser mayor a los 3 minutos,<br />
e) Si hay escaleras eléctricas, sean consi<strong>de</strong>radas ruta <strong>de</strong> evacuación, previo<br />
bloqueo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica y su movimi<strong>en</strong>to,<br />
f) Que los elevadores no sean<br />
consi<strong>de</strong>rados parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s rutas <strong>de</strong><br />
evacuación ni se utilic<strong>en</strong> <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
inc<strong>en</strong>dio,<br />
g) Que los <strong>de</strong>sniveles o escalones <strong>en</strong><br />
pasillos y corredores estén señalizados,<br />
conforme a <strong>la</strong>s normas arriba<br />
m<strong>en</strong>cionadas, y<br />
172
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
h) Que <strong>en</strong> el recorrido por <strong>la</strong>s escaleras <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia exteriores <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
trabajo <strong>de</strong> nueva creación, <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tanas,<br />
fachadas <strong>de</strong> vidrio o cualquier otro tipo <strong>de</strong><br />
aberturas, no repres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> un factor <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong><br />
sus uso <strong>en</strong> una emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio.<br />
B. Salidas normales y/o <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />
Estas salidas son por don<strong>de</strong> cruzan <strong>la</strong>s personas al<br />
mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> evacuar un edificio; es por el<strong>la</strong>s por<br />
don<strong>de</strong> se llega finalm<strong>en</strong>te a un lugar seguro. Por tal,<br />
es necesario que vigiles el <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes medidas mínimas:<br />
a) Deb<strong>en</strong> estar señalizadas conforme a <strong>la</strong> NOM-<br />
026-STPS-2008 o <strong>la</strong> NOM-003-SEGOB-2002,<br />
b) Que comuniqu<strong>en</strong> a un <strong>de</strong>scanso <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
acce<strong>de</strong>r a una escalera,<br />
c) Que <strong>la</strong>s puertas sean<br />
resist<strong>en</strong>tes al fuego y capaces<br />
<strong>de</strong> impedir el paso <strong><strong>de</strong>l</strong> humo<br />
<strong>en</strong>tre áreas <strong>de</strong> trabajo, <strong>en</strong><br />
caso <strong>de</strong> estar c<strong>la</strong>sificado como<br />
grado <strong>de</strong> riesgo alto y se<br />
requiera evitar <strong>la</strong> propagación<br />
<strong>de</strong> un inc<strong>en</strong>dio hacia una ruta<br />
<strong>de</strong> evacuación o áreas don<strong>de</strong><br />
haya materiales inf<strong>la</strong>mables o<br />
explosivos, y<br />
d) Cuando sean puertas que<br />
funcion<strong>en</strong> <strong>en</strong> forma<br />
automática, o mediante<br />
dispositivos eléctricos o electrónicos, permitan <strong>la</strong> apertura manual, si llegara a<br />
interrumpirse <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica.<br />
Adicionalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r el <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes<br />
requisitos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia:<br />
e) Que <strong>la</strong>s puertas abran <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido <strong><strong>de</strong>l</strong> flujo, salvo que sean<br />
automáticas y corredizas,<br />
f) Que <strong>la</strong>s puertas estén libres <strong>de</strong> obstáculos, candados,<br />
picaportes o cerraduras con seguros puestos durante <strong>la</strong>s<br />
horas <strong>la</strong>borales, que impidan su utilización <strong>en</strong> casos <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia,<br />
g) Que <strong>la</strong>s puertas cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con un mecanismo que permita<br />
abrir<strong>la</strong>s <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el interior, mediante una operación simple <strong>de</strong> empuje,<br />
173
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.1.10 Áreas <strong>de</strong> estiba y <strong>de</strong>sestiba<br />
Estibar es distribuir <strong>la</strong>s mercancías y ubicar<strong>la</strong>s correctam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> zonas ya sea para<br />
su transporte o almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to. Las áreas <strong>de</strong> estiba y <strong>de</strong>sestiba son los espacios<br />
<strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>stinados a realizar maniobras <strong>de</strong> carga y <strong>de</strong>scarga<br />
precisam<strong>en</strong>te para los mismos fines.<br />
Regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>contramos<br />
C<br />
estas áreas <strong>en</strong> almac<strong>en</strong>es o<br />
A<br />
bo<strong>de</strong>gas, don<strong>de</strong> se api<strong>la</strong>n<br />
cajas o materiales diversos<br />
para conservarlos hasta el<br />
mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su utilización o<br />
distribución. Los riesgos que<br />
estos lugares repres<strong>en</strong>tan<br />
para los trabajadores son<br />
evi<strong>de</strong>ntes, como son caída <strong>de</strong><br />
D<br />
objetos (<strong>en</strong> ocasiones<br />
B<br />
<strong>de</strong>masiado pesados),<br />
resbalones, atropel<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos<br />
(ya que <strong>la</strong> carga y <strong>de</strong>scarga no sólo es manual sino con ayuda <strong>de</strong> maquinaria), <strong>en</strong>tre<br />
otros.<br />
Para mant<strong>en</strong>er dichas áreas <strong>en</strong> condiciones<br />
seguras, <strong>la</strong> NOM-006-STPS-2000 y <strong>la</strong><br />
NOM-001-STPS-2008 establec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
medidas mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> conservarse:<br />
a) Se <strong>de</strong>be establecer <strong>la</strong> altura máxima <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> estiba,<br />
b) Se <strong>de</strong>be mant<strong>en</strong>er libres <strong>de</strong> obstáculos<br />
y los pisos limpios,<br />
c) Las estibas no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> obstaculizar <strong>la</strong><br />
iluminación y v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> zonas<br />
don<strong>de</strong> éstas se requieran, y<br />
d) Delimitar <strong>la</strong>s áreas para el tránsito <strong>de</strong><br />
vehículos y personas con barandales o<br />
cualquier elem<strong>en</strong>tos estructural, franjas<br />
amaril<strong>la</strong>s <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 5 cm. <strong>de</strong> ancho,<br />
pintadas o adheridas, o bi<strong>en</strong> por una<br />
distancia <strong>de</strong> separación física.<br />
La necesidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> estiba<br />
nació <strong>de</strong> <strong>la</strong> imperante<br />
necesidad <strong>de</strong> transportar<br />
mercancías <strong>en</strong> buques,<br />
ya que si no acomodaban<br />
bi<strong>en</strong> el producto, éste<br />
fácilm<strong>en</strong>te se estropeaba<br />
<strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> movilidad <strong>en</strong><br />
altamar. A partir <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>tonces com<strong>en</strong>zó a<br />
popu<strong>la</strong>rizarse esta<br />
práctica pero también<br />
p<strong>en</strong>sando <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
<strong>de</strong> los cargadores.<br />
174
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.1.11 Insta<strong>la</strong>ciones eléctricas<br />
El equipo y <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas<br />
son <strong>de</strong> alta peligrosidad <strong>de</strong>bido al riesgo<br />
<strong>de</strong> electrocución que conllevan. Es<br />
sobradam<strong>en</strong>te conocido el hecho <strong>de</strong><br />
que un acci<strong>de</strong>nte con <strong>en</strong>ergía eléctrica<br />
es fatal; difícilm<strong>en</strong>te el trabajador podría<br />
sobrevivir al acci<strong>de</strong>nte, máxime si<br />
consi<strong>de</strong>ramos <strong>la</strong>s altas t<strong>en</strong>siones que<br />
suele ocuparse <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>tes industrias.<br />
50 miliamperes (mA) son<br />
sufici<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> promedio,<br />
para matar a una persona.<br />
Factores como <strong>la</strong><br />
humedad, temperatura,<br />
estado <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo, etc. son<br />
<strong>de</strong>terminantes, pues 30 mA<br />
son sufici<strong>en</strong>tes para morir si<br />
estás tomando una ducha.<br />
T<strong>en</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta que un<br />
televisor portátil trabaja con<br />
una corri<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 500 mA.<br />
La exposición por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador al<br />
riesgo <strong>de</strong> electrocución se g<strong>en</strong>era por <strong>la</strong>s<br />
ma<strong>la</strong>s condiciones <strong><strong>de</strong>l</strong> cableado tanto <strong>en</strong><br />
equipo como <strong>en</strong> insta<strong>la</strong>ciones, falta <strong>de</strong><br />
protección y ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos<br />
<strong>en</strong>ergizados, falta <strong>de</strong> capacitación <strong>en</strong> su uso<br />
y falta <strong>de</strong> señalización <strong>de</strong> los mismos.<br />
175
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Es importante que el trabajador, para evitar este riesgo, cu<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> oportuna<br />
información que le permita i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s características específicas <strong>de</strong> cada<br />
insta<strong>la</strong>ción y equipo empleado <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
A. Equipo eléctrico (Interruptores <strong>de</strong> maquinaria)<br />
El equipo eléctrico es todo aquel aparato<br />
que requiere <strong>en</strong>ergía para funcionar; y<br />
precisam<strong>en</strong>te por requerir esta <strong>en</strong>ergía, es<br />
que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> observarse <strong>la</strong>s condiciones<br />
mínimas que establece <strong>la</strong> NOM-029-STPS-<br />
2005, <strong>en</strong> su punto 8.1:<br />
a) Los interruptores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar cont<strong>en</strong>idos<br />
<strong>en</strong> <strong>en</strong>volv<strong>en</strong>tes que no permitan el<br />
contacto acci<strong>de</strong>ntal <strong>de</strong> personas y<br />
objetos,<br />
b) En <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> lo posible <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar<br />
protegidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> lluvia, sol y tolvaneras,<br />
c) Para operar correctam<strong>en</strong>te los<br />
dispositivos <strong>de</strong> conexión y <strong>de</strong>sconexión, <strong>de</strong>be consultarse antes los diagramas<br />
unifi<strong>la</strong>res,<br />
d) La apertura y cierre <strong>de</strong> cuchil<strong>la</strong>s, seccionadores, cuchil<strong>la</strong>s fusibles y <strong>de</strong>más<br />
dispositivos simi<strong>la</strong>res, <strong>de</strong>be efectuarse bajo <strong>la</strong> supervisión <strong>de</strong> personal<br />
autorizado,<br />
e) Esta actividad <strong>de</strong>be hacerse utilizando equipo <strong>de</strong> protección <strong>de</strong> acuerdo al nivel<br />
<strong>de</strong> t<strong>en</strong>sión eléctrica con que se trabaje, y<br />
f) Cuando se empleé algún cable o dispositivo para conectar equipos a líneas o a<br />
un circuito <strong>en</strong>ergizado, éste se conectará primero a <strong>la</strong> parte <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ergizada; y<br />
cuando se <strong>de</strong>sconecte será a <strong>la</strong> inversa, es <strong>de</strong>cir, primero <strong>la</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te se<br />
<strong>de</strong>sconectará.<br />
B. Insta<strong>la</strong>ciones eléctricas (Tableros eléctricos)<br />
De <strong>la</strong> misma manera es necesario observar <strong>la</strong>s medidas mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas, pues son el conjunto <strong>de</strong> aparatos, conductores y<br />
accesorios <strong>de</strong>stinados para g<strong>en</strong>erar, transmitir o distribuir <strong>en</strong>ergía eléctrica; <strong>la</strong> NOM-<br />
029-STPS-2005 establece <strong>en</strong> su punto 8.2 <strong>la</strong>s medidas mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> vigi<strong>la</strong>rse para asegurar <strong>la</strong> integridad <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador:<br />
176
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
a) Cuando <strong>la</strong> cercanía o el<br />
contacto con equipos<br />
eléctricos pueda <strong>en</strong>trañar<br />
peligro, <strong>de</strong>be señalizarse<br />
conforme a <strong>la</strong> NOM-026-<br />
STPS-2008,<br />
b) Todo equipo <strong>de</strong>stinado al uso y<br />
distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>de</strong>be<br />
contar con información que i<strong>de</strong>ntifique sus<br />
características eléctricas y <strong>la</strong> distancia <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> para los voltajes pres<strong>en</strong>tes;<br />
esto <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ca o etiqueta adherida o<br />
marcada,<br />
c) Debe protegerse los elem<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>ergizados<br />
para no estar al alcance <strong>de</strong> los trabajadores,<br />
ya sea empleando barrera protectoras,<br />
resguardos, ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos, control <strong>de</strong> acceso<br />
y/o reducción a una t<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>,<br />
f) Los conductores <strong>en</strong>ergizados <strong>de</strong>b<strong>en</strong> manipu<strong>la</strong>rse con<br />
guantes dieléctricos y <strong>de</strong> cuero (carnaza) o con<br />
equipo ais<strong>la</strong>do fabricados para <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> que se<br />
trate,<br />
g) Está prohibido almac<strong>en</strong>ar materiales <strong>de</strong> cualquier tipo<br />
por impedir <strong>la</strong> operación segura <strong>de</strong> los equipos eléctricos,<br />
d) Deb<strong>en</strong> evitarse los cables <strong>de</strong>snudos<br />
y <strong>de</strong>más elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>scubiertos<br />
<strong>en</strong>ergizados a m <strong>en</strong>os <strong>de</strong> 3 metros<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> suelo o lugar <strong>de</strong> trabajo, salvo<br />
que estén protegidos mediante<br />
cercas o pantal<strong>la</strong>s <strong>de</strong> protección,<br />
e) Los cables <strong>de</strong>b<strong>en</strong> protegerse contra<br />
daños que pudieran ser provocados,<br />
especialm<strong>en</strong>te por vehículos o<br />
equipos mecánicos pesados,<br />
h) Debe evitarse el uso <strong>de</strong> flexómetros<br />
metálicos y equipos <strong>de</strong> radiocomunicación<br />
con ant<strong>en</strong>a <strong>en</strong> <strong>la</strong>s inmediaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>ergizadas, y<br />
177
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
i) Cuando <strong>la</strong>s cubiertas <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo o dispositivos sean<br />
fijas, el simple <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be interrumpir <strong>la</strong><br />
corri<strong>en</strong>te, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te retirada por una<br />
herrami<strong>en</strong>ta o l<strong>la</strong>ve especial confiada a una persona<br />
autorizada.<br />
2.2.1.12 Subestación Eléctrica<br />
En virtud <strong>de</strong> que <strong>en</strong> muchos c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo cu<strong>en</strong>tan con insta<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>de</strong>stinadas a modificar los niveles <strong>de</strong> t<strong>en</strong>sión eléctrica (Subestaciones), por <strong>la</strong> tarea<br />
que <strong>de</strong>sempeñan, es evi<strong>de</strong>nte que requiere más at<strong>en</strong>ción, pues a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> manejar<br />
t<strong>en</strong>siones eléctricas elevadas, el permitir el acceso a personas no autorizadas <strong>en</strong><br />
estas áreas pue<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar un riesgo elevado.<br />
La NOM-029-STPS-2005, <strong>en</strong> su punto 8.3 establece <strong>la</strong>s medidas mínimas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> adoptarse <strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s subestaciones eléctricas:<br />
a) Mant<strong>en</strong>er control sobre el acceso a<br />
personas no autorizadas mediante el uso <strong>de</strong><br />
cerraduras, candados, <strong>en</strong>volturas,<br />
<strong>en</strong>rejados y limitando el acceso sólo con <strong>la</strong><br />
correspondi<strong>en</strong>te autorización <strong>de</strong> trabajo,<br />
b) Sólo personal autorizado<br />
<strong>de</strong>be realizar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> los equipos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
subestación,<br />
c) Qui<strong>en</strong> realice activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> subestación, jamás <strong>de</strong>be<br />
hacerlo solo,<br />
d) Debe consi<strong>de</strong>rarse que todo<br />
equipo <strong>en</strong> <strong>la</strong> subestación está<br />
<strong>en</strong>ergizado hasta que se<br />
compruebe lo contrario,<br />
e) Verificar con equipo <strong>de</strong> medición <strong>la</strong><br />
aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> los<br />
equipos antes <strong>de</strong> iniciar el<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to,<br />
f) Todos los equipos <strong>de</strong> medición y<br />
prueba, para su operación, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
contar con puesta a tierra,<br />
g) Debe respetarse los avisos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> insta<strong>la</strong>dos,<br />
h) Debe i<strong>de</strong>ntificarse <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia,<br />
178
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
i) Las puertas <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> subestación <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />
características:<br />
Abrir hacia fuera o ser corredizas,<br />
Abrir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el interior,<br />
Abrir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el exterior sólo con l<strong>la</strong>ve especial o contro<strong>la</strong>da, y<br />
Abrir librem<strong>en</strong>te y sin obstáculos.<br />
j) Pa<strong>la</strong>ncas <strong>de</strong> acción manual, puerta<br />
<strong>de</strong> acceso, gabinetes <strong>de</strong> equipo <strong>de</strong><br />
control, <strong>en</strong>tre otros, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
mant<strong>en</strong>erse con candado o etiqueta<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> mi<strong>en</strong>tras no estén <strong>en</strong><br />
operación,<br />
k) Los elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>snudos<br />
<strong>en</strong>ergizados <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar fuera <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
alcance <strong><strong>de</strong>l</strong> personal por medio <strong>de</strong><br />
pantal<strong>la</strong>s, <strong>en</strong>rejados, rejil<strong>la</strong>s u otro<br />
tipo <strong>de</strong> protección, y<br />
l) Aplicar los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to.<br />
2.2.1.13 Rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores e inhibidores para casos <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia.<br />
Contar con rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores e inhibidores <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
trabajo ayuda a disminuir los efectos que pudieran suscitarse por contacto acci<strong>de</strong>ntal<br />
<strong>de</strong> los trabajadores a sustancias peligrosas (corrosivas, irritantes o tóxicas). Por<br />
ejemplo, si <strong>en</strong> una empresa utilizan una sustancia irritante y acci<strong>de</strong>ntalm<strong>en</strong>te ésta<br />
salpica a los ojos <strong>de</strong> un<br />
trabajador, <strong>de</strong>be existir el<br />
elem<strong>en</strong>to para combatir esta<br />
situación consi<strong>de</strong>rada como <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia.<br />
Las rega<strong>de</strong>ras y <strong>la</strong>vaojos son los<br />
más comunes; son útiles cuando<br />
el trabajador ha sido<br />
contaminado por alguna<br />
sustancia química y es<br />
apremiante su <strong>de</strong>scontaminación,<br />
ya sea <strong>en</strong> sus ropas, piel u ojos.<br />
Los neutralizadores son sustancias químicas o una preparación <strong>de</strong> éstas, cuya<br />
función es anu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s características nocivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química contaminante<br />
<strong>en</strong> el ev<strong>en</strong>tual contacto con el trabajador.<br />
179
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
En cambio, los inhibidores son<br />
sustancias químicas que,<br />
adicionadas <strong>en</strong> bajas<br />
conc<strong>en</strong>traciones, disminuy<strong>en</strong> o<br />
at<strong>en</strong>úan <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> otras<br />
sustancias.<br />
Si bi<strong>en</strong> es cierto que el número<br />
mínimo <strong>de</strong> estos elem<strong>en</strong>tos con que<br />
<strong>de</strong>be contar <strong>la</strong> empresa no está<br />
<strong>de</strong>finido <strong>en</strong> ningún docum<strong>en</strong>to<br />
normativo, <strong>la</strong> NOM-005-STPS-1998<br />
<strong>en</strong> el punto 5.4 establece que, con<br />
base <strong>en</strong> los resultados <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio para analizar los<br />
riesgos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas<br />
peligrosas, el patrón <strong>de</strong>be:<br />
Para neutralizar un<br />
ácido, es necesaria<br />
una base. Un<br />
ejemplo <strong>de</strong><br />
neutralizador es el<br />
tiosulfito <strong>de</strong> sodio y<br />
agua <strong>de</strong>sti<strong>la</strong>da, para<br />
neutralizar el cloro.<br />
a) Contar con <strong>la</strong> cantidad sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores e<br />
inhibidores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> riesgo, para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.<br />
Por lo que para vigi<strong>la</strong>r que el número <strong>de</strong> estos elem<strong>en</strong>tos corresponda a lo insta<strong>la</strong>do<br />
físicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
empresa, será necesario<br />
revisar previam<strong>en</strong>te los<br />
resultados <strong>de</strong> dicho<br />
estudio.<br />
Si existe el riesgo <strong>de</strong><br />
que algún trabajador se<br />
pueda contaminar con<br />
sustancias peligrosas<br />
que le produzcan una<br />
lesión inmediata, es<br />
necesario que <strong>la</strong><br />
empresa cu<strong>en</strong>te con<br />
este tipo <strong>de</strong> dispositivos<br />
para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
que se produzca.<br />
Asimismo, una vez que se<br />
ha comprobado que <strong>la</strong><br />
empresa cu<strong>en</strong>ta con estos<br />
elem<strong>en</strong>tos, se hace<br />
necesario verificar que los<br />
mismos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
condiciones <strong>de</strong> uso, por lo<br />
que el personal que realiza<br />
<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia t<strong>en</strong>drá que<br />
corroborar que funcion<strong>en</strong><br />
a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te.<br />
180
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.1.14 Rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros<br />
Dada <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> algunas activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />
los procesos productivos, a veces el cuerpo o <strong>la</strong> ropa<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador se contaminan con alguna sustancia y, si<br />
ésta repres<strong>en</strong>ta un riesgo para su <strong>salud</strong>, se hace<br />
necesario dotarlo <strong>de</strong> elem<strong>en</strong>tos que contribuyan a<br />
mejorar su higi<strong>en</strong>e, si<strong>en</strong>do <strong>en</strong> este caso obligatorio<br />
contar con rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros.<br />
De acuerdo a lo establecido <strong>en</strong> el punto 5.5 <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
NOM-005-STPS-1998, con base <strong>en</strong> los resultados <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
estudio para analizar el riesgo pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
sustancias químicas peligrosas, el patrón <strong>de</strong>be:<br />
Estos elem<strong>en</strong>tos<br />
no son para uso<br />
<strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cias,<br />
sino <strong>de</strong> uso<br />
ordinario y con<br />
carácter<br />
prev<strong>en</strong>tivo.<br />
a) Contar con <strong>la</strong> cantidad<br />
sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras,<br />
vestidores y casilleros para<br />
los trabajadores y<br />
proporcionar, <strong>en</strong> su caso, el<br />
servicio <strong>de</strong> limpieza <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
ropa.<br />
Al igual que el apartado anterior<br />
(Rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores e inhibidores para casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia),<br />
para vigi<strong>la</strong>r que el número <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros corresponda a lo<br />
insta<strong>la</strong>do físicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, será necesario revisar previam<strong>en</strong>te los<br />
resultados <strong>de</strong> dicho estudio, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />
corroborar si también el mismo indica <strong>la</strong><br />
obligación <strong>de</strong> prestar el servicio <strong>de</strong><br />
limpieza <strong>de</strong> ropa a los trabajadores.<br />
Asimismo, una vez que se ha<br />
comprobado que <strong>la</strong> empresa cu<strong>en</strong>ta con<br />
estos elem<strong>en</strong>tos, se hace necesario<br />
verificar que los mismos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> uso, por lo que el<br />
personal que realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia t<strong>en</strong>drá<br />
que corroborar que funcion<strong>en</strong><br />
a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te.<br />
La NOM-001-<br />
STPS-2008 exige<br />
<strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />
estos elem<strong>en</strong>tos,<br />
si el patrón así lo<br />
<strong>de</strong>termina por<br />
medio <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis<br />
<strong>de</strong> riesgo pot<strong>en</strong>cial<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias<br />
químicas.<br />
181
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.2 Maquinaria y equipo.<br />
La Revolución Industrial marca el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> industrial como consecu<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong><strong>de</strong>l</strong> vapor y <strong>de</strong> <strong>la</strong> mecanización <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria, lo que<br />
produjo el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales. En 1871 el 50% <strong>de</strong> los<br />
trabajadores moría antes <strong>de</strong> los 20 años, <strong>de</strong>bido a los acci<strong>de</strong>ntes y <strong>la</strong>s pésimas<br />
condiciones <strong>de</strong> trabajo.<br />
En Lowell Massachusetts, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras<br />
ciuda<strong>de</strong>s industriales <strong>de</strong> los estados Unidos, se e<strong>la</strong>boró<br />
te<strong>la</strong> <strong>de</strong> algodón <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1822. Los trabajadores,<br />
principalm<strong>en</strong>te mujeres y niños m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 10 años<br />
proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s granjas cercanas, trabajaban hasta<br />
14 horas, nadie sabrá jamás cuantos <strong>de</strong>dos y manos<br />
perdieron a causa <strong>de</strong> maquinaria sin protección.<br />
La legis<strong>la</strong>tura <strong>de</strong><br />
Massachusetts <strong>en</strong> 1867 promulgó una ley<br />
prescribi<strong>en</strong>do el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> inspectores <strong>de</strong><br />
fábricas y <strong>en</strong> 1877 se or<strong>de</strong>nó <strong>en</strong> el estado el uso <strong>de</strong><br />
resguardos <strong>en</strong> maquinaria peligrosa.<br />
1883 se establece <strong>en</strong> Paris <strong>la</strong> primera empresa que<br />
asesoraba a los industriales <strong>en</strong> el tema <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> industrial. En <strong>la</strong> actualidad <strong>la</strong> OIT,<br />
constituye el organismo rector y guardián <strong>de</strong> los<br />
Los acci<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>la</strong>borales<br />
g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong><br />
operación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
maquinaria y<br />
equipo, afectan<br />
principalm<strong>en</strong>te al<br />
género<br />
masculino.<br />
principios<br />
e<br />
inquietu<strong>de</strong>s refer<strong>en</strong>tes<br />
a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
trabajador <strong>en</strong> todos<br />
los aspectos y<br />
niveles.<br />
En México, los acci<strong>de</strong>ntes <strong>la</strong>borales son <strong>la</strong> primera<br />
causa <strong>de</strong> incapacidad temporal y repres<strong>en</strong>tan el 81% <strong>de</strong><br />
los riesgos registrados <strong>en</strong> el Instituto Mexicano <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Seguro Social (IMSS), por lo tanto el patrón, está<br />
obligado a establecer <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
necesarias con el fin <strong>de</strong> proteger a los trabajadores<br />
contra los riesgos que se g<strong>en</strong>eran <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
182
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Como es conocido, <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> producción para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos,<br />
artículos electrónicos, muebles, automóviles, etc., se utiliza maquinaria y equipo.<br />
Para los fines <strong>de</strong> este manual, <strong>de</strong>finiremos como maquinaria el conjunto <strong>de</strong><br />
mecanismos y elem<strong>en</strong>tos combinados <strong>de</strong>stinados a recibir una forma <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, para<br />
transformar<strong>la</strong> a una función <strong>de</strong>terminada y que su operación se realiza <strong>en</strong> un lugar fijo y<br />
al equipo como cualquier máquina, aparato, o instrum<strong>en</strong>to que requiere <strong>en</strong>ergía para<br />
su funcionami<strong>en</strong>to con <strong>la</strong> característica <strong>de</strong> ser portátil o móvil.<br />
En <strong>la</strong> actualidad algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lesiones g<strong>en</strong>eradas por el uso <strong>de</strong> maquinaria y equipo<br />
<strong>en</strong> el sector industrial son: heridas, traumatismos, ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> extremida<strong>de</strong>s,<br />
quemaduras, amputaciones, ceguera e incluso <strong>la</strong> muerte.<br />
Por lo anterior es muy importante que los trabajadores que operan o dan<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> maquinaria y equipo, t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong> capacitación necesaria para el<br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estas activida<strong>de</strong>s, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> conocer y dar <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> con <strong>la</strong>s<br />
medidas y procedimi<strong>en</strong>tos <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidas <strong>en</strong> sus c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
¿Cómo evitar lesiones y <strong>de</strong>cesos <strong>de</strong>rivados <strong><strong>de</strong>l</strong> uso <strong>de</strong> maquinaria y equipo<br />
Estos acci<strong>de</strong>ntes se pue<strong>de</strong>n prev<strong>en</strong>ir mediante el uso <strong>de</strong> los protectores y<br />
dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo.<br />
183
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.2.1 Protectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Los protectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> son elem<strong>en</strong>tos (barreras físicas) que impi<strong>de</strong>n que <strong>la</strong>s<br />
personas t<strong>en</strong>gan acceso o contacto con <strong>la</strong>s partes <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria.<br />
El propósito básico <strong>de</strong> los protectores es prev<strong>en</strong>ir contra lesiones, causadas por:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Contacto directo con <strong>la</strong>s partes móviles<br />
<strong>de</strong> una máquina.<br />
Trabajo <strong>en</strong> proceso (Rebabas <strong>de</strong> una<br />
máquina-herrami<strong>en</strong>ta, salpicadura <strong>de</strong><br />
metal cali<strong>en</strong>te o <strong>de</strong> substancias<br />
químicas, etc.).<br />
Fal<strong>la</strong> mecánica y/o eléctrica.<br />
Fal<strong>la</strong> humana a causa <strong>de</strong> curiosidad,<br />
distracción, fatiga, indol<strong>en</strong>cia,<br />
preocupación, <strong>en</strong>ojo, <strong>en</strong>fermedad, etc.<br />
A. C<strong>la</strong>sificación<br />
De acuerdo a sus características <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción y funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong><br />
protectores, <strong>la</strong> NOM-004-STPS-1999 los ha c<strong>la</strong>sificado <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
1. Protector fijo. El uso <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> protectores<br />
<strong>de</strong>be ser perman<strong>en</strong>te. Su retiro sólo se hará <strong>en</strong><br />
caso <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> máquina. Pue<strong>de</strong> ser<br />
fijo <strong>de</strong> manera perman<strong>en</strong>te ya sea por<br />
soldadura, remachado u otro; o <strong>de</strong>smontable<br />
usando tornillo-tuerca, cuña, cuñero, tornillo<br />
autorroscable u otro.<br />
184
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2. Protector semifijo. El uso <strong>de</strong> estos protectores<br />
está <strong>de</strong>terminado por el tipo <strong>de</strong> operaciones que<br />
se realizan <strong>en</strong> <strong>la</strong> máquina; <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
requerirse, pue<strong>de</strong>n ser retirados <strong>en</strong> forma<br />
manual por el trabajador, para lo cual <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
preverse <strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> montaje y<br />
<strong>de</strong>smontaje <strong><strong>de</strong>l</strong> caso.<br />
3. Protector móvil. Elem<strong>en</strong>to que cubre mecánicam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> una<br />
máquina o a un elem<strong>en</strong>to vecino fijo; dicho <strong>en</strong><strong>la</strong>ce se realiza g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
mediante una articu<strong>la</strong>ción o sobre guías <strong>de</strong> <strong>de</strong>slizami<strong>en</strong>to.<br />
4. Protector regu<strong>la</strong>ble. Este tipo <strong>de</strong> protector cubre toda una línea continua <strong>de</strong><br />
posiciones a lo <strong>la</strong>rgo <strong><strong>de</strong>l</strong> mecanismo regu<strong>la</strong>ble.<br />
185
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Sin embargo, <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> don<strong>de</strong> por <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
maquinaria y equipo no sea posible utilizar protectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para<br />
resguardar elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> transmisión <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía mecánica, <strong>la</strong> NOM-004-<br />
STPS-1999 permite utilizar <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> protección por obstáculos.<br />
5. Protección por obstáculos. Son barreras físicas diseñadas y construidas<br />
para ais<strong>la</strong>r al trabajador <strong>de</strong> una zona <strong>de</strong> riesgo y evitar, <strong>de</strong> este modo, que se<br />
produzcan daños a su integridad.<br />
B. Requisitos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir los protectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que se instal<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo.<br />
De acuerdo a <strong>la</strong> NOM-004-STPS-1999, se <strong>de</strong>be verificar que los protectores<br />
cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes condiciones:<br />
a) Proporcionar una protección total al trabajador;<br />
b) Permitir los ajustes necesarios <strong>en</strong> el punto <strong>de</strong> operación;<br />
c) Permitir el movimi<strong>en</strong>to libre <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador;<br />
d) Impedir el acceso a <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> riesgo a los trabajadores no autorizados;<br />
e) Evitar que interfieran con <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo;<br />
f) No ser un factor <strong>de</strong> riesgo por sí mismos;<br />
g) Permitir <strong>la</strong> visibilidad necesaria para efectuar <strong>la</strong> operación;<br />
h) Seña<strong>la</strong>rse cuando su funcionami<strong>en</strong>to no sea evi<strong>de</strong>nte por sí mismo, <strong>de</strong> acuerdo a<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-026-STPS-2008;<br />
i) De ser posible estar integrados a <strong>la</strong> maquinaria y equipo;<br />
j) Estar fijos y ser resist<strong>en</strong>tes para hacer su función segura;<br />
k) No obstaculizar el <strong>de</strong>salojo <strong><strong>de</strong>l</strong> material <strong>de</strong> <strong>de</strong>sperdicio.<br />
l)<br />
186
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.2.2 Dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Son elem<strong>en</strong>tos que se insta<strong>la</strong>n para impedir el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una fase peligrosa <strong>en</strong><br />
cuanto se <strong>de</strong>tecta <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un trabajador o parte <strong>de</strong> su cuerpo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
zona <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo.<br />
En otras pa<strong>la</strong>bras, son mecanismos que se<br />
insta<strong>la</strong>n <strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria para <strong>de</strong>t<strong>en</strong>er<strong>la</strong><br />
cuando se <strong>de</strong>tecta <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> alguna<br />
persona <strong>en</strong> un lugar peligroso.<br />
A. C<strong>la</strong>sificación<br />
De acuerdo a sus características <strong>de</strong><br />
operación, po<strong>de</strong>mos c<strong>la</strong>sificar, <strong>de</strong> manera<br />
g<strong>en</strong>eral, a los dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
1. Dispositivo <strong>de</strong> paro <strong>de</strong> urg<strong>en</strong>cia. Provee una rápida <strong>de</strong>sactivación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
máquinas, los cuales pue<strong>de</strong>n ser botones, pa<strong>la</strong>ncas, varil<strong>la</strong>s o cables.<br />
Ejemplo: Sobre un transportador <strong>de</strong> gran<br />
longitud, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> colocar un cierto número<br />
<strong>de</strong> dispositivos <strong>de</strong> paro <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, es más<br />
eficaz disponer <strong>de</strong> un cable s<strong>en</strong>sible a lo <strong>la</strong>rgo<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> transportador.<br />
2. Dispositivo bloqueador asociado a un<br />
protector. En este tipo <strong>de</strong> dispositivos se<br />
ti<strong>en</strong>e un protector asociado a <strong>la</strong> máquina,<br />
<strong>de</strong> tal manera que si el protector no se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> posición cerrada, <strong>la</strong> máquina<br />
no <strong>en</strong>trará <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to.<br />
187
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
3. Dispositivo <strong>de</strong> ret<strong>en</strong>ción mecánica. En ocasiones<br />
es necesario y conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te reforzar el dispositivo<br />
bloqueador asociado a un protector mediante otro<br />
dispositivo <strong>de</strong> ret<strong>en</strong>ción mecánica, <strong>de</strong> tal manera que<br />
<strong>la</strong> máquina mant<strong>en</strong>ga su posición cerrada durante <strong>la</strong><br />
operación.<br />
4. Dispositivo <strong>de</strong> mando<br />
bimanual. La acción manual<br />
simultánea sobre dos controles,<br />
es necesaria para contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong><br />
operación <strong>de</strong> <strong>la</strong> máquina.<br />
5. Dispositivo s<strong>en</strong>sitivo. Está constituido por una<br />
cortina luminosa (celda fotoeléctrica). La<br />
interrupción <strong>de</strong> esta cortina luminosa provoca <strong>la</strong><br />
emisión <strong>de</strong> una señal que para <strong>la</strong> máquina.<br />
Los dispositivos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> funcionan<br />
<strong>de</strong>bido a <strong>la</strong><br />
combinación <strong>de</strong><br />
difer<strong>en</strong>tes sistemas<br />
mecánicos,<br />
hidráulicos,<br />
neumáticos, eléctricos<br />
o electrónicos.<br />
6. Dispositivo expulsor: Este dispositivo está<br />
diseñado para apartar <strong>la</strong>s manos <strong><strong>de</strong>l</strong> operario<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> riesgo, <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
accionar <strong>la</strong> máquina<br />
188
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
B. Requisitos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir los dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que se instal<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo.<br />
Se <strong>de</strong>be garantizar que los dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />
condiciones; según lo establece <strong>la</strong> NOM-004-STPS-1999.<br />
a) Ser accesibles al operador<br />
b) Cuando su funcionami<strong>en</strong>to no sea evi<strong>de</strong>nte se <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>r que existe un<br />
dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, <strong>de</strong> acuerdo a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-026-STPS-<br />
2008<br />
c) Proporcionar una protección total al trabajador<br />
d) Estar integrados a <strong>la</strong> maquinaria y equipo<br />
e) Facilitar su mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, conservación y limpieza g<strong>en</strong>eral<br />
f) Estar protegidos contra una operación involuntaria<br />
g) El dispositivo <strong>de</strong>be prever que una fal<strong>la</strong> <strong>en</strong> el sistema no evite su propio<br />
funcionami<strong>en</strong>to y que a su vez evite <strong>la</strong> iniciación <strong><strong>de</strong>l</strong> ciclo hasta que <strong>la</strong> fal<strong>la</strong><br />
sea corregida<br />
h) Cuando el trabajador requiera alim<strong>en</strong>tar o retirar materiales <strong><strong>de</strong>l</strong> punto <strong>de</strong><br />
operación manualm<strong>en</strong>te y esto repres<strong>en</strong>te un riesgo, <strong>de</strong>be usar un dispositivo<br />
<strong>de</strong> mando bimanual, un dispositivo asociado a un protector o un dispositivo<br />
s<strong>en</strong>sitivo.<br />
2.2.2.3 Recipi<strong>en</strong>tes que almac<strong>en</strong>an sustancias químicas peligrosas.<br />
La Norma Oficial Mexicana NOM-005-STPS-2008 que rige <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<br />
don<strong>de</strong> se manej<strong>en</strong>, transport<strong>en</strong> o almac<strong>en</strong><strong>en</strong> sustancias químicas peligrosas, establece<br />
que para el almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to seguro <strong>de</strong> sustancias químicas <strong>en</strong> tanques se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
utilizar materiales que sean resist<strong>en</strong>tes a los fluidos introducidos <strong>en</strong> ellos.<br />
También estos tanques <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar situados <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósitos<br />
colectores (Diques <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ción) correctam<strong>en</strong>te dim<strong>en</strong>sionados para, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia, po<strong>de</strong>r recoger su volum<strong>en</strong>.<br />
Por <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> sustancias (inf<strong>la</strong>mables o combustibles) se <strong>de</strong>be<br />
contar con un sistema <strong>de</strong> tierras físicas para evitar acci<strong>de</strong>ntes.<br />
Por lo anterior, para estos tanques <strong>de</strong>berás verificar lo<br />
sigui<strong>en</strong>te:<br />
a) Que se prohíba el uso <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas, ropa,<br />
zapatos y objetos personales que puedan<br />
g<strong>en</strong>erar calor, <strong>de</strong>scargas estáticas, chispa o<br />
f<strong>la</strong>ma abierta e introducir cualquier dispositivo<br />
electrónico que g<strong>en</strong>ere radiofrecu<strong>en</strong>cia.<br />
189
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
b) En <strong>la</strong>s zonas <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se manej<strong>en</strong>,<br />
almac<strong>en</strong><strong>en</strong> o transport<strong>en</strong> sustancias<br />
inf<strong>la</strong>mables o explosivas, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> conectarse<br />
a tierra <strong>la</strong>s partes metálicas que no estén<br />
<strong>de</strong>stinadas a conducir <strong>en</strong>ergía eléctrica,<br />
tales como cercas perimetrales, estructuras<br />
metálicas, tanques metálicos, cajas<br />
metálicas <strong>de</strong> equipos y maquinaria o<br />
tuberías (excepto <strong>la</strong>s <strong>de</strong> gas).<br />
c) Deb<strong>en</strong> estar protegidas con sistemas <strong>de</strong> pararrayos.<br />
d) El ll<strong>en</strong>ado <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes que cont<strong>en</strong>gan sustancias químicas peligrosas<br />
<strong>en</strong> estado líquido a presión atmosférica, <strong>de</strong>be hacerse máximo al 90% <strong>de</strong> su<br />
capacidad, para lo cual <strong>de</strong>be contar con un dispositivo <strong>de</strong> lectura <strong><strong>de</strong>l</strong> nivel <strong>de</strong><br />
ll<strong>en</strong>ado.<br />
e) I<strong>de</strong>ntificarse conforme a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-018-STPS-2000.<br />
2.2.2.4 Grúas<br />
En los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los procesos productivos<br />
se emplea maquinaria o equipo para el manejo <strong>de</strong><br />
materiales para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> diversas activida<strong>de</strong>s como:<br />
levantar, bajar, ja<strong>la</strong>r, empujar, tras<strong>la</strong>dar o estibar, <strong>la</strong>s<br />
materias primas, subproductos, productos terminados o<br />
residuos.<br />
Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s máquinas utilizadas para el manejo <strong>de</strong> cargas es<br />
<strong>la</strong> grúa móvil; <strong>la</strong> cual se emplea para levantar y bajar<br />
materiales, agregado al hecho <strong>de</strong> que pue<strong>de</strong> moverlos<br />
horizontalm<strong>en</strong>te.<br />
Los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> grúa móviles son muchos; están <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas grúas torre, grúas<br />
viajeras, grúas camión y grúas que funcionan a todo terr<strong>en</strong>o, <strong>en</strong>tre otras.<br />
190
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
El levantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cargas con grúas<br />
móviles es una operación <strong>de</strong> alto riesgo<br />
dadas <strong>la</strong>s condiciones involucradas,<br />
como el peso mismo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cargas, <strong>la</strong>s<br />
fuerzas requeridas para <strong>la</strong> operación, <strong>la</strong><br />
necesidad <strong>de</strong> coordinación <strong>en</strong>tre todos<br />
los participantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación y el<br />
correcto funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> equipos y<br />
accesorios.<br />
En cuanto a sus principales compon<strong>en</strong>tes po<strong>de</strong>mos<br />
m<strong>en</strong>cionar siete, los cuales son:<br />
Chasis<br />
P<strong>la</strong>taforma base<br />
Corona<br />
Elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> elevación<br />
Flecha (Pue<strong>de</strong> ser telescópica o <strong>de</strong> celosía)<br />
Cabina (Don<strong>de</strong> se lleva a cabo el control <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s operaciones)<br />
Estabilizadores<br />
Las primeras grúas<br />
fueron inv<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> antigua Grecia y<br />
eran accionadas por<br />
hombres o animales.<br />
Se<br />
utilizaron<br />
principalm<strong>en</strong>te para <strong>la</strong><br />
construcción <strong>de</strong><br />
edificios altos.<br />
Flecha<br />
o<br />
brazo<br />
Elem<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong><br />
elevación<br />
Cabina<br />
P<strong>la</strong>taforma<br />
base<br />
Chasis<br />
Corona<br />
Estabilizador<br />
es<br />
191
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Al operar una grúa móvil hay una gran cantidad <strong>de</strong> riesgos que se corr<strong>en</strong>, muchas<br />
veces inconsci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, pero que pue<strong>de</strong>n ser solucionados con medidas<br />
prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Entre los peligros que pue<strong>de</strong>n volverse tangibles t<strong>en</strong>emos:<br />
Vuelco <strong>de</strong> <strong>la</strong> grúa.- Se produce cuando ésta cu<strong>en</strong>ta con una nive<strong>la</strong>ción<br />
<strong>de</strong>fectuosa, cuando el terr<strong>en</strong>o no fue apropiadam<strong>en</strong>te preparado para los<br />
movimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> grúa sobre él, cuando <strong>la</strong> carga que se coloca <strong>en</strong> <strong>la</strong> grúa<br />
supera el máximo <strong>de</strong> peso aconsejado o cuando el clima intervi<strong>en</strong>e<br />
imp<strong>la</strong>cablem<strong>en</strong>te, como el caso <strong>de</strong> los fuertes vi<strong>en</strong>tos.<br />
Caída <strong>de</strong> cargas.- Estas también pue<strong>de</strong>n precipitarse por difer<strong>en</strong>tes razones,<br />
como fallos <strong>en</strong> el circuito, problemas <strong>en</strong> los fr<strong>en</strong>os, <strong>en</strong> los cables, <strong>la</strong>s poleas y<br />
<strong>en</strong> los elem<strong>en</strong>tos auxiliares.<br />
Contacto con el sistema eléctrico.<br />
Exposición a fuertes ruidos.<br />
Quemaduras al estar <strong>en</strong> contacto con elem<strong>en</strong>tos cali<strong>en</strong>tes.<br />
Intoxicación producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> inha<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los gases emanados por el motor <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> grúa móvil.<br />
Elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Las grúas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contar con los sigui<strong>en</strong>tes dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>: fr<strong>en</strong>ado<br />
automático que funcione como herrami<strong>en</strong>ta prev<strong>en</strong>tiva ante <strong>la</strong> sobrecarga, que es <strong>la</strong><br />
causa principal <strong>de</strong> vuelcos inesperados.<br />
Hay también pestillos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
(seguros), los cuales se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong><br />
los ganchos <strong>de</strong> <strong>la</strong> grúa móvil para evitar<br />
que los cables se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>dan <strong>de</strong> éstos.<br />
También, <strong>en</strong> algunas grúas móviles hay<br />
un <strong>de</strong>tector electrónico <strong>de</strong> t<strong>en</strong>sión que le<br />
<strong>en</strong>vía una señal a <strong>la</strong> cabina <strong>de</strong> mando<br />
cuando <strong>la</strong> pluma <strong>de</strong> <strong>la</strong> grúa se acerca<br />
una línea don<strong>de</strong> <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión resulta<br />
sumam<strong>en</strong>te alta.<br />
192
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Según lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-006-STPS-2000, los requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para<br />
<strong>la</strong>s grúas son:<br />
a) La cabina garantice una bu<strong>en</strong>a visibilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> trabajo y esté<br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>da;<br />
b) Cu<strong>en</strong>te con vidrios inastil<strong>la</strong>bles y limpiaparabrisas eléctrico o neumático, <strong>en</strong><br />
caso <strong>de</strong> que opere a <strong>la</strong> intemperie;<br />
c) Cu<strong>en</strong>te con esca<strong>la</strong>s <strong>de</strong> mano u otro medio <strong>de</strong> acceso seguro a <strong>la</strong> cabina <strong>de</strong><br />
mando,<br />
d) T<strong>en</strong>ga asi<strong>en</strong>to cómodo y concebido <strong>en</strong> función <strong>de</strong> su uso, con extintores <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
tipo y capacidad específicos al mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> grúa y al material que maneje,<br />
e) Los mandos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar colocados <strong>de</strong> forma que el operario disponga <strong>de</strong><br />
espacio sufici<strong>en</strong>te para maniobrar y <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>ncas <strong>de</strong> mando que estén<br />
protegidas contra el riesgo <strong>de</strong> accionami<strong>en</strong>to involuntario;<br />
f) Se cu<strong>en</strong>te con un letrero visible,<br />
tanto para el trabajador que opere<br />
<strong>la</strong> maquinaria, como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el<br />
suelo, don<strong>de</strong> se indique <strong>la</strong> carga<br />
máxima <strong>de</strong> utilización (CMU), <strong>en</strong><br />
kg si es <strong>de</strong> 1000 kg o m<strong>en</strong>os, y <strong>en</strong><br />
tone<strong>la</strong>das si es mayor a 1000 kg;<br />
g) Cu<strong>en</strong>te con dispositivos <strong>de</strong><br />
fr<strong>en</strong>ado automático cuando el<br />
peso máximo sea superado;<br />
h) Sean operadas únicam<strong>en</strong>te por personal autorizado por el patrón;<br />
i) Se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>c<strong>en</strong> <strong>la</strong>s cargas a una altura superior a <strong>la</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> o<br />
circul<strong>en</strong> los trabajadores;<br />
j) Antes <strong>de</strong> izar <strong>la</strong> carga, se realice una verificación para asegurar que <strong>la</strong> misma<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te asegurada;<br />
k) Al finalizar <strong>la</strong> operación, se <strong>de</strong>sconecte el interruptor principal y se <strong>de</strong>je<br />
bloqueada con un candado o tarjeta <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>;<br />
l) Toda grúa sea revisada por personal autorizado por el patrón antes <strong>de</strong> cada<br />
jornada; antes <strong>de</strong> ser puesta <strong>en</strong> servicio por primera vez; <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sustitución o reparación <strong>de</strong> alguna pieza sometida a esfuerzos; <strong>de</strong> acuerdo a<br />
los intervalos máximos indicados por el fabricante y al m<strong>en</strong>os una vez cada<br />
tres años;<br />
193
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.2.5 Polipastos<br />
También para el manejo <strong>de</strong> cargas se utiliza otro equipo <strong>de</strong>nominado polipasto.<br />
Se l<strong>la</strong>ma polipasto a una máquina que se utiliza para levantar<br />
o mover una carga con una gran v<strong>en</strong>taja mecánica, porque se<br />
necesita aplicar una fuerza mucho m<strong>en</strong>or que el peso que<br />
hay que mover. Lleva dos o más poleas incorporadas para<br />
minimizar el esfuerzo.<br />
Se utilizan <strong>en</strong> talleres o industrias<br />
para elevar y colocar elem<strong>en</strong>tos y<br />
materiales muy pesados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>tes máquinas-herrami<strong>en</strong>tas o<br />
cargar<strong>la</strong>s y <strong>de</strong>scargar<strong>la</strong>s <strong>de</strong> los<br />
camiones que <strong>la</strong>s transportan.<br />
Suel<strong>en</strong> estar sujetos a un brazo<br />
giratorio acop<strong>la</strong>do a una máquina, o<br />
pue<strong>de</strong>n ser móviles guiados por<br />
rieles colocados <strong>en</strong> los techos <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s naves industriales.<br />
Los polipastos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> varios tamaños o pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> elevación; los pequeños se<br />
manipu<strong>la</strong>n a mano y los más gran<strong>de</strong>s llevan incorporados un motor eléctrico.<br />
C<strong>la</strong>sificación<br />
Por <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza que se aplica al polipasto para elevar o <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s<br />
cargas, se c<strong>la</strong>sifican <strong>en</strong>:<br />
1. Polipasto manual. Es un dispositivo <strong>de</strong> levantami<strong>en</strong>to que<br />
mediante un mecanismo compuesto por <strong>en</strong>granajes, permite<br />
<strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zar verticalm<strong>en</strong>te una carga, aplicando el esfuerzo a una<br />
ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> maniobra.<br />
2. Polipasto <strong>de</strong> pa<strong>la</strong>nca. Dispositivo <strong>de</strong><br />
levantami<strong>en</strong>to que, mediante un mecanismo <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>granajes, permite <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zar una carga<br />
aplicando el esfuerzo a una pa<strong>la</strong>nca.<br />
3. Polipasto Eléctrico. La fuerza<br />
aplicada provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> un motor<br />
eléctrico. Cu<strong>en</strong>ta con interruptores<br />
para el <strong>en</strong>c<strong>en</strong>dido y paro <strong><strong>de</strong>l</strong> motor.<br />
194
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
4. Polipasto neumático. La <strong>en</strong>ergía utilizada para el<br />
accionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este dispositivo provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
presión que ejerce un gas, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te el aire<br />
acumu<strong>la</strong>do <strong>en</strong> un recipi<strong>en</strong>te.<br />
Requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Conforme a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-006-STPS-2000, para <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> los<br />
polipastos se <strong>de</strong>be cumplir:<br />
a) Cuando el cable esté sujeto a t<strong>en</strong>sión, no roce contra superficies que lo<br />
puedan cortar o dañar;<br />
b) Al montar un polipasto sobre un carro monorriel, se verifique que estén<br />
insta<strong>la</strong>dos los topes <strong>en</strong> los límites <strong><strong>de</strong>l</strong> área <strong>de</strong> operación;<br />
c) Se verifique que todo polipasto eléctrico esté conectado a tierra, <strong>de</strong> acuerdo a<br />
lo establecido <strong>en</strong> el Capítulo 610. G <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-001-SEDE-1999;<br />
d) La Carga Máxima <strong>de</strong> Utilización (CMU) no sea excedida, esté marcada <strong>en</strong> el<br />
polipasto y sea legible;<br />
e) En los polipastos eléctricos, <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión eléctrica esté indicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca <strong>de</strong><br />
datos;<br />
f) En los polipastos neumáticos se use <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> aire indicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca <strong>de</strong><br />
datos;<br />
2.2.2.6 Montacargas<br />
Un montacargas es un equipo que permite que<br />
una persona pueda levantar y colocar con<br />
precisión cargas gran<strong>de</strong>s y pesadas con poco<br />
esfuerzo. El uso <strong>de</strong> este equipo <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong><br />
levantar o tras<strong>la</strong>dar los artículos manualm<strong>en</strong>te<br />
pue<strong>de</strong> reducir el riesgo <strong>de</strong> una lesión <strong>de</strong> espalda.<br />
Sin embargo, existe un gran riesgo <strong>de</strong> lesión o<br />
muerte cuando el operador <strong><strong>de</strong>l</strong> montacargas:<br />
No ha recibido capacitación <strong>en</strong> cuanto a los principios físicos que permit<strong>en</strong><br />
que el montacargas levante cargas pesadas.<br />
No está familiarizado con el modo <strong>en</strong> que funciona el montacargas.<br />
Opera el montacargas <strong>de</strong> forma impru<strong>de</strong>nte.<br />
Utiliza un montacargas que no es seguro <strong>de</strong>bido a que no funciona bi<strong>en</strong>, le<br />
faltan partes o carece <strong>de</strong> <strong>la</strong>s indicaciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
195
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Historia<br />
El primer prototipo <strong>de</strong> montacargas <strong>en</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> los<br />
inv<strong>en</strong>tos humanos, fue un montacargas que era una<br />
p<strong>la</strong>taforma unida a un cable utilizado para elevar, éste fue<br />
creado por el señor Waterman <strong>en</strong> 1851.<br />
Este mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o ayudó a inspirar a Otis para que<br />
posteriorm<strong>en</strong>te creara un elevador con un sistema<br />
<strong>de</strong>ntado, el cual iba poco a poco amortiguando <strong>la</strong> caída<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> mismo <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que el cable se quebrara.<br />
C<strong>la</strong>sificación<br />
Un montacargas es un “vehículo industrial motorizado” cuyo propósito es tras<strong>la</strong>dar,<br />
empujar, ja<strong>la</strong>r o levantar una carga y <strong>en</strong>tonces, api<strong>la</strong>r<strong>la</strong> o colocar<strong>la</strong> <strong>en</strong> un estante<br />
almac<strong>en</strong>ador (<strong>en</strong> hileras o <strong>en</strong> estibas).<br />
Los montacargas están disponibles <strong>en</strong> varios tamaños y capacida<strong>de</strong>s. Estos son<br />
impulsados mediante baterías, gas propano, combustible <strong>de</strong> gasolina o <strong>de</strong> diesel.<br />
Algunos son diseñados para ser utilizados <strong>en</strong> ubicaciones o atmósferas peligrosas<br />
don<strong>de</strong> un montacargas común pudiera causar un inc<strong>en</strong>dio o explosión.<br />
Los vehículos industriales motorizados están c<strong>la</strong>sificados <strong>en</strong> varias categorías <strong>de</strong><br />
acuerdo a sus características. En <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes páginas se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran algunas<br />
ilustraciones <strong>de</strong> montacargas comunes que se adaptan a estas c<strong>la</strong>ses.<br />
C<strong>la</strong>se 1: Motor eléctrico, pasajero, vehículos <strong>de</strong> contrapeso (l<strong>la</strong>ntas sólidas y<br />
neumáticas).<br />
Cuchil<strong>la</strong>s<br />
Contrapeso<br />
El montacargas conti<strong>en</strong>e peso <strong>en</strong> <strong>la</strong> carrocería que<br />
actúa como contrapeso. El pasajero se coloca <strong>de</strong> pie <strong>en</strong><br />
el interior <strong><strong>de</strong>l</strong> montacargas.<br />
196
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
C<strong>la</strong>se 2: Vehículos <strong>de</strong> motor eléctrico para pasillo angosto (l<strong>la</strong>ntas sólidas).<br />
Mástil<br />
Barras<br />
estabilizadoras<br />
Mecanismo <strong>de</strong><br />
ext<strong>en</strong>sión<br />
Cuchil<strong>la</strong>s<br />
(horquil<strong>la</strong>s)<br />
.<br />
El montacargas ti<strong>en</strong>e una barra<br />
estabilizadora <strong>en</strong> ambos <strong>la</strong>dos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
horquil<strong>la</strong>s para suministrar estabilidad<br />
cuando no exista un contrapeso <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
carrocería<br />
Es un vehículo <strong>de</strong> alcance <strong>de</strong> pasillo<br />
angosto con pasajero parado. Las<br />
horquil<strong>la</strong>s se exti<strong>en</strong><strong>de</strong>n hacia a<strong>de</strong>ntro y<br />
afuera; también hacia abajo y arriba e<br />
inclinadas.<br />
C<strong>la</strong>se 3 : Vehículos manuales con motor eléctrico y <strong>de</strong> pasajero <strong>de</strong> pie (l<strong>la</strong>ntas<br />
sólidas).<br />
Es una carretil<strong>la</strong> eléctrica que ti<strong>en</strong>e una unidad <strong>de</strong> levantami<strong>en</strong>to alto <strong>la</strong> cual posee un<br />
mástil y barras estabilizadoras (exist<strong>en</strong> otros mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os bajos) que ti<strong>en</strong>e horquil<strong>la</strong>s o<br />
una p<strong>la</strong>taforma, <strong>en</strong> esta el operador no se pue<strong>de</strong> subir y se moviliza a pie (otros<br />
mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os permit<strong>en</strong> que el operador se monte).<br />
197
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
C<strong>la</strong>se 4: Vehículos <strong>de</strong> motor <strong>de</strong> combustión interna (l<strong>la</strong>ntas sólidas).<br />
Esta es otro montacargas con <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia que<br />
<strong>en</strong> ésta t<strong>en</strong>emos un mástil que se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>za<br />
hacia <strong>la</strong>s <strong>la</strong>terales pero con cierto ángulo <strong>de</strong><br />
inclinación para que <strong>la</strong>s horquil<strong>la</strong>s recojan<br />
elem<strong>en</strong>tos es esquinas o que son difíciles <strong>de</strong><br />
coger con <strong>la</strong> otras montacargas.<br />
C<strong>la</strong>se 5 - Vehículos <strong>de</strong> Motor <strong>de</strong> Combustión Interna (l<strong>la</strong>ntas neumáticas)<br />
Vehículo <strong>de</strong> combustión interna que ti<strong>en</strong>e una<br />
unidad <strong>de</strong> levantami<strong>en</strong>to alto <strong>la</strong> cual posee un<br />
mástil y barras estabilizadoras (exist<strong>en</strong> otros<br />
mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os bajos) que ti<strong>en</strong>e horquil<strong>la</strong>s o una<br />
p<strong>la</strong>taforma, <strong>en</strong> esta el operador no se pue<strong>de</strong> subir y<br />
se moviliza a pie (otros mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os permit<strong>en</strong> que el<br />
operador se monte).<br />
C<strong>la</strong>se 6 - Tractores <strong>de</strong> motor eléctrico y <strong>de</strong> combustión interna (l<strong>la</strong>ntas sólidas y<br />
neumáticas).<br />
198
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
C<strong>la</strong>se 7 - Montacargas <strong>de</strong> Terr<strong>en</strong>o Escabroso (l<strong>la</strong>ntas neumáticas)<br />
Este vehículo ti<strong>en</strong>e l<strong>la</strong>ntas neumáticas<br />
gran<strong>de</strong>s, un brazo que alza y se<br />
exti<strong>en</strong><strong>de</strong>, ti<strong>en</strong>e estabilizadores al fr<strong>en</strong>te<br />
para mant<strong>en</strong>er firme el montacargas<br />
cuando está un suelo b<strong>la</strong>ndo o<br />
<strong>de</strong>snive<strong>la</strong>do.<br />
Un montacargas <strong>de</strong> terr<strong>en</strong>o escabroso<br />
también pue<strong>de</strong> asemejarse al <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
pasajero, que va s<strong>en</strong>tado, solo que es<br />
mucho más gran<strong>de</strong> con l<strong>la</strong>ntas<br />
neumáticas y un gran mástil con<br />
horquil<strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s. Es impulsado<br />
mediante un motor <strong>de</strong> combustión<br />
interna.<br />
Accesorios<br />
Algunas veces se insta<strong>la</strong>n accesorios especiales sobre <strong>la</strong>s horquil<strong>la</strong>s para ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
el alcance, sujetar un barril, izar o levantar, levantar artículos <strong>de</strong> configuraciones<br />
irregu<strong>la</strong>res tales como un rollo <strong>de</strong> alfombra o hasta levantar personal.<br />
El utilizar un accesorio para un uso que no está aprobado pudiera alterar <strong>la</strong>s<br />
propieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> levantami<strong>en</strong>to y estabilidad <strong><strong>de</strong>l</strong> montacargas y terminar con un<br />
montacargas volcado.<br />
Cuando sea que se utilice un accesorio que pudiera afectar <strong>la</strong> capacidad o <strong>la</strong><br />
operación segura <strong>de</strong> un montacargas, su uso <strong>de</strong>berá ser aprobado por el fabricante<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> montacargas. El empleador <strong>de</strong>berá marcar el montacargas para <strong>de</strong>mostrar el<br />
peso actual que se pue<strong>de</strong> levantar con el accesorio.<br />
199
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Accesorio para brazo <strong>de</strong> grúa<br />
Accesorio para izaje<br />
Accesorio para sujetar barriles<br />
P<strong>la</strong>taforma para personal<br />
Accesorio para levantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> rollos <strong>de</strong><br />
alfombra<br />
200
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Cómo funciona un montacargas<br />
Conducir un montacargas es difer<strong>en</strong>te que conducir un carro<br />
En un carro o camión, <strong>la</strong>s ruedas <strong><strong>de</strong>l</strong>anteras<br />
guían el vehículo. Un montacargas ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong>s<br />
ruedas guiadoras <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte trasera. La parte<br />
trasera <strong><strong>de</strong>l</strong> montacargas gira <strong>en</strong> un círculo<br />
alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ruedas frontales que apoyan<br />
<strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga. El operador <strong>de</strong>berá<br />
revisar si <strong>la</strong> parte trasera ti<strong>en</strong>e sufici<strong>en</strong>te<br />
espacio para efectuar <strong>la</strong>s vueltas. En el lugar<br />
<strong>de</strong> trabajo esta distancia se pue<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er<br />
marcando perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te los pasillos con<br />
líneas pintadas o alineando casilleros <strong>de</strong><br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> tal manera que sea obvia<br />
<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> pasillos para <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse. No<br />
obstante, estos pasillos marcados solo serán<br />
útiles si se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> libres <strong>de</strong> materiales, los<br />
cuales pue<strong>de</strong>n acumu<strong>la</strong>rse gradualm<strong>en</strong>te<br />
cuando más se necesite el espacio.<br />
En estados Unidos <strong>de</strong><br />
América, cada año, los<br />
acci<strong>de</strong>ntes ocasionados<br />
por montacargas<br />
provocan más <strong>de</strong> 100<br />
muertes y lesionan<br />
gravem<strong>en</strong>te a 20,000<br />
empleados. Según el<br />
Sistema Nacional <strong>de</strong><br />
Control <strong>de</strong> Defunciones<br />
por<br />
Acci<strong>de</strong>ntes<br />
Traumáticos<br />
Ocupacionales.<br />
Un montacargas no respon<strong>de</strong> igual como lo haría un carro al darle vuelta al vo<strong>la</strong>nte.<br />
La dirección trasera hace difícil el fr<strong>en</strong>ar rápidam<strong>en</strong>te o virar un montacargas y,<br />
todavía mant<strong>en</strong>er control. Por lo tanto, es importante que no se conduzca un<br />
montacargas <strong>de</strong>masiado rápido o dar vueltas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s esquinas bruscam<strong>en</strong>te.<br />
Si se conduce un montacargas <strong>en</strong> una inclinación, se <strong>de</strong>be mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> carga <strong>en</strong> el<br />
<strong>la</strong>do cuesta arriba. De otra manera, pudiera ser que no tuviera ningún peso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
ruedas que dirig<strong>en</strong> y así per<strong>de</strong>r el control.<br />
La carga también pudiera caerse<br />
o causar que el montacargas se<br />
vuelque. Muy a m<strong>en</strong>udo una<br />
carga gran<strong>de</strong> <strong>en</strong> el montacargas<br />
obstruye <strong>la</strong> visión <strong><strong>de</strong>l</strong> conductor<br />
<strong>en</strong> cierta dirección. A veces<br />
pudiera ser necesario viajar<br />
distancias <strong>la</strong>rgas con <strong>la</strong> carga<br />
hacia <strong>la</strong> parte trasera (<strong>en</strong> reversa<br />
para <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />
montacargas).<br />
201
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Características <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Una ampliación <strong>en</strong> el respaldo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s horquil<strong>la</strong>s<br />
ayuda a prev<strong>en</strong>ir que <strong>la</strong> carga se resbale hacia<br />
atrás o caiga hacia el operador. Esto se requiere<br />
cuando <strong>la</strong>s cargas son levantadas <strong>de</strong>masiado<br />
alto y el tipo <strong>de</strong> carga permite que toda o parte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> carga caiga hacia atrás cuando se acelere,<br />
se <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ga <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>te, o al conducir sobre<br />
superficies disparejas. También se requiere<br />
cuando se manejan objetos pequeños o<br />
unida<strong>de</strong>s que no están atadas.<br />
Una ampliación <strong>en</strong> el respaldo protege al<br />
trabajador que <strong>la</strong> carga se resbale hacia<br />
atrás.<br />
Otra consi<strong>de</strong>ración para el manejo seguro<br />
es que <strong>la</strong> carga no obstruya <strong>la</strong> visibilidad<br />
durante <strong>la</strong> operación.<br />
Un elem<strong>en</strong>to importante para prev<strong>en</strong>ir una<br />
lesión al operador es que el equipo cu<strong>en</strong>te<br />
con una cabina <strong>de</strong> protección que impida<br />
que un objeto que está <strong>en</strong> <strong>la</strong>s horquil<strong>la</strong>s o<br />
<strong>en</strong> un estante elevado, caiga hacia él<br />
lesionándolo.<br />
La mayoría <strong>de</strong> los mástiles verticales están<br />
equipados con una estructura protectiva contra objetos que ca<strong>en</strong>; otros<br />
montacargas, tales como los <strong>de</strong> terr<strong>en</strong>o escabroso, están equipados con estructuras<br />
protectivas contra volcaduras. Cabe ac<strong>la</strong>rar que <strong>la</strong> guarda <strong>de</strong> protección no está<br />
diseñada para aguantar el impacto <strong>de</strong> una carga ll<strong>en</strong>a, pero pudiera ser útil <strong>en</strong><br />
esquivar bultos pequeños.<br />
Se sugiere que todos los montacargas que puedan levantar una carga por <strong>en</strong>cima<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> operador, <strong>la</strong> guarda <strong>de</strong> protección superior no <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er aberturas mayores<br />
<strong>de</strong> 6 pulgadas (15 cm) <strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos dim<strong>en</strong>siones.<br />
También es importante que el equipo cu<strong>en</strong>te con<br />
cinturón <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para que mant<strong>en</strong>ga al operador<br />
<strong>en</strong> su asi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que golpee un objeto o se<br />
vuelque el montacargas. Aunque <strong>la</strong> norma para estos<br />
vehículos no requiere específicam<strong>en</strong>te el uso <strong>de</strong> este<br />
elem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, se sugiere a los empleadores<br />
que protejan a sus empleados <strong>de</strong> peligros serios e<br />
i<strong>de</strong>ntificables.<br />
202
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
La mayoría <strong>de</strong> los fabricantes <strong>de</strong> estos vehículos recomi<strong>en</strong>dan el uso <strong>de</strong> cinturón <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> para el operador e insta<strong>la</strong>n sistemas <strong>de</strong> sujetadores <strong>en</strong> los vehículos<br />
nuevos don<strong>de</strong> se puedan s<strong>en</strong>tar. Des<strong>de</strong> 1992, a los fabricantes <strong>de</strong> montacargas se<br />
les ha exigido que equip<strong>en</strong> los montacargas nuevos con cinturones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Muchos <strong>de</strong> los fabricantes <strong>de</strong> montacargas ofrec<strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> sujeción que<br />
pue<strong>de</strong>n actualizar los montacargas más viejos.<br />
Muchos <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes mortales han<br />
sucedido <strong>de</strong>bido a que el operador ha<br />
tratado <strong>de</strong> brincar. Cuando el<br />
montacargas comi<strong>en</strong>za a volcarse, se<br />
<strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zara más <strong>de</strong>spacio – haci<strong>en</strong>do<br />
creer al operador que hay tiempo para<br />
brincar-. Una vez que el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
gravedad sobrepasa <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> <strong>la</strong> rueda,<br />
el montacargas caerá rápidam<strong>en</strong>te.<br />
La guarda <strong>de</strong> protección superior <strong><strong>de</strong>l</strong> montacargas pr<strong>en</strong><strong>de</strong>rá rápidam<strong>en</strong>te o triturará<br />
al operador que ha brincado.<br />
El no ponerse el cinturón <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> pudiera resultar <strong>en</strong> que el operador sea<br />
av<strong>en</strong>tado hacia fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> jau<strong>la</strong> protectora <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> volcadura.<br />
Requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para los montacargas<br />
De acuerdo a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Norma Oficial Mexicana NOM-006-STPS-2000,<br />
Manejo y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> materiales- Condiciones y procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>, <strong>en</strong> el montacargas:<br />
a) Las cabinas cump<strong>la</strong>n con lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Proporcion<strong>en</strong> al operador protección contra <strong>la</strong><br />
intemperie;<br />
Garantic<strong>en</strong> una bu<strong>en</strong>a visión <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong><br />
trabajo;<br />
Permitan un fácil acceso al puesto <strong>de</strong> trabajo;<br />
Cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con piso anti<strong>de</strong>rrapante;<br />
Estén v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>das; estén provistas <strong>de</strong> un asi<strong>en</strong>to<br />
cómodo y concebido <strong>en</strong> función <strong>de</strong> su uso;<br />
Sean resist<strong>en</strong>tes al fuego <strong>en</strong> sus materiales <strong>de</strong><br />
construcción;<br />
Cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con extintor <strong><strong>de</strong>l</strong> tipo y capacidad<br />
específico a <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> montacargas y al<br />
material que transporte, y<br />
Cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con espejo retrovisor;<br />
203
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
b) Se cu<strong>en</strong>te con un dispositivo sonoro que sea activado automáticam<strong>en</strong>te durante<br />
su operación <strong>en</strong> reversa;<br />
c) Las luces <strong><strong>de</strong>l</strong>anteras y traseras, o <strong>la</strong> torreta, estén <strong>en</strong>c<strong>en</strong>didas durante su<br />
operación;<br />
d) En <strong>la</strong> operación se respet<strong>en</strong> los límites <strong>de</strong> velocidad<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> zona que transita;<br />
e) Se cerciore que <strong>la</strong> carga no sobrepase <strong>la</strong> CMU<br />
indicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca;<br />
f) Se opere el equipo bajo un procedimi<strong>en</strong>to seguro<br />
cuando no lleve carga;<br />
g) Circule con los brazos <strong>de</strong> <strong>la</strong> horquil<strong>la</strong> a una altura<br />
máxima <strong>de</strong> 0.15 metros por <strong>en</strong>cima <strong><strong>de</strong>l</strong> suelo;<br />
h) Se estacione con los brazos <strong>de</strong> <strong>la</strong> horquil<strong>la</strong> colocados a una altura máxima <strong>de</strong><br />
0.15 metros sobre el suelo;<br />
i) En su caso, retire <strong>la</strong> l<strong>la</strong>ve <strong><strong>de</strong>l</strong> contacto al abandonar el montacargas; efectúe el<br />
ll<strong>en</strong>ado <strong>de</strong> combustible <strong>en</strong> una zona v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>da y<br />
j) Se adopt<strong>en</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> correspondi<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong> acuerdo con el tipo<br />
<strong>de</strong> combustible utilizado;<br />
k) Las revisiones sean realizadas por personal<br />
autorizado por el patrón, antes <strong>de</strong> cada jornada,<br />
antes <strong>de</strong> ser puesta <strong>en</strong> servicio por primera vez, y<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustitución o reparación <strong>de</strong> alguna<br />
pieza sometida a esfuerzos;<br />
l) El mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to sea realizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma y<br />
periodicidad recom<strong>en</strong>dadas por el fabricante.<br />
2.2.2.7 Recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor o<br />
cal<strong>de</strong>ras.<br />
A. Recipi<strong>en</strong>tes Sujetos a Presión<br />
En <strong>la</strong> gran mayoría <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> trabajo, se utilizan fluidos o gases como<br />
materia prima para e<strong>la</strong>borar un producto o como un servicio auxiliar para mover<br />
algún mecanismo <strong>de</strong> una maquina. Para que los fluidos o gases puedan<br />
transportarse, almac<strong>en</strong>arse y manejarse, se requiere principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> tuberías,<br />
<strong>de</strong>pósitos, reactores, pulmones <strong>de</strong> aire y válvu<strong>la</strong>s, cuyas condiciones <strong>de</strong> operación y<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong> ser cuidadosam<strong>en</strong>te ejecutadas, <strong>de</strong>bido a que se manejan<br />
parámetros como <strong>la</strong> presión y temperatura y cuando éstos se sal<strong>en</strong> <strong>de</strong> control<br />
pue<strong>de</strong>n producir acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> graves consecu<strong>en</strong>cias.<br />
En los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión o g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor<br />
se utilizan <strong>de</strong> acuerdo a sus propios procesos, por ejemplo:<br />
204
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
a) Industria textil: ol<strong>la</strong>s <strong>de</strong> teñido, jetts, autoc<strong>la</strong>ves,<br />
tanques hidroneumáticos.<br />
b) Industria <strong>de</strong> celulosa y papel: cilindros secadores, tanque<br />
<strong>de</strong> f<strong>la</strong>sheo, pulmones <strong>de</strong> aire, <strong>de</strong>sareadores.<br />
c) Industria azucarera: evaporadores, tachos,<br />
c<strong>la</strong>rificadores, c<strong>en</strong>trifugadoras, etc.<br />
d) Industria alim<strong>en</strong>ticia: marmitas, pai<strong>la</strong>s, reactores, tanques<br />
cont<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> amoniaco.<br />
e) Industria química y petroquímica: reactores,<br />
(<strong>en</strong>chaquetados), intercambiadores <strong>de</strong> calor, torres <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sti<strong>la</strong>ción, con<strong>de</strong>nsadores.<br />
f) Industria e<strong>la</strong>boradora <strong>de</strong> bebidas: carbonatadores,<br />
hidroneumáticos, tanques cont<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> bióxido <strong>de</strong><br />
carbono, amoniaco.<br />
g) Industria automotriz: tanque pulmón <strong>de</strong> aire, filtros <strong>de</strong> aire, post<strong>en</strong>friadores,<br />
ol<strong>la</strong>s <strong>de</strong> pintura.<br />
h) Industria si<strong>de</strong>rúrgica y metalúrgica: tanques<br />
criogénicos cont<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> oxig<strong>en</strong>o, nitróg<strong>en</strong>o, argón<br />
(equipos a temperaturas <strong>de</strong> -195 grados c<strong>en</strong>tígrados).<br />
i) Industria calera y cem<strong>en</strong>tera: recibidores <strong>de</strong> aire, filtros <strong>de</strong><br />
aire, tanques hidroneumáticos.<br />
205
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
B. Recipi<strong>en</strong>tes criogénicos<br />
Para com<strong>en</strong>zar con este tema, <strong>de</strong>bemos <strong>de</strong> saber que un líquido criogénico es aquel<br />
que a <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> una atmósfera se licua a una temperatura m<strong>en</strong>or a -150° C.<br />
Una forma <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar a los líquidos criogénicos, pue<strong>de</strong> ser como se muestra a<br />
continuación:<br />
a) Gases inertes: Estos no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una reacción<br />
química significativa. No se queman ni<br />
permit<strong>en</strong> <strong>la</strong> combustión. Ejemplos <strong>de</strong> este<br />
grupo incluy<strong>en</strong> el nitróg<strong>en</strong>o, helio, neón, argón<br />
y criptón.<br />
b) Gases inf<strong>la</strong>mables: Esta c<strong>la</strong>sificación produce<br />
un gas que pue<strong>de</strong> quemarse <strong>en</strong> el aire. El<br />
ejemplo más común es el hidróg<strong>en</strong>o.<br />
c) Oxíg<strong>en</strong>o: Muchos materiales consi<strong>de</strong>rados no combustibles se pue<strong>de</strong>n quemar<br />
<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o líquido. Los materiales orgánicos pue<strong>de</strong>n reaccionar <strong>de</strong><br />
manera explosiva con el oxíg<strong>en</strong>o líquido. Por lo tanto, los peligros y <strong>la</strong>s<br />
precauciones <strong>de</strong> manejo <strong><strong>de</strong>l</strong> oxíg<strong>en</strong>o líquido se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rar <strong>de</strong> forma<br />
separada a otros líquidos criogénicos.<br />
En <strong>la</strong> industria los líquidos criogénicos más conocidos<br />
son el nitróg<strong>en</strong>o, oxig<strong>en</strong>o, argón y el helio. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> gran variedad <strong>de</strong> aplicaciones, po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>stacar<br />
el procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> metales, <strong>de</strong> hidrocarburos, el<br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to o preservación <strong>de</strong> vacunas,<br />
alim<strong>en</strong>tos u otros insumos.<br />
Derivado <strong>de</strong> lo anterior, para utilizar los líquidos <strong>en</strong><br />
sus respectivos procesos es necesario almac<strong>en</strong>arlos<br />
<strong>en</strong> tanques <strong>de</strong>nominados recipi<strong>en</strong>tes criogénicos,<br />
los cuales se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sujetos a presión y ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
un diseño <strong>de</strong> doble pared, <strong>en</strong> cuyo recipi<strong>en</strong>te interior<br />
Actualm<strong>en</strong>te se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> proceso<br />
<strong>de</strong> investigación <strong>la</strong><br />
posibilidad <strong>de</strong><br />
criog<strong>en</strong>izar personas<br />
con el fin <strong>de</strong> acce<strong>de</strong>r<br />
a curas <strong>de</strong> diversas<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s.<br />
conti<strong>en</strong>e un líquido criogénico y <strong>en</strong>tre sus dos cuerpos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un espacio vacío y con<br />
ais<strong>la</strong>nte térmico, para disminuir al máximo <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> calor. Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> usar este tipo <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>tes es que se pue<strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ar una gran<br />
cantidad <strong>de</strong> gas <strong>en</strong> un recipi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> poca capacidad, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s características<br />
físicas <strong>de</strong> los gases <strong>en</strong> estado líquido.<br />
206
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
De acuerdo al estado físico <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia que <strong>en</strong>tregan, po<strong>de</strong>mos c<strong>la</strong>sificar a estos<br />
recipi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
a) Servicio líquido.- Se <strong>en</strong>trega el producto <strong>en</strong> fase liquida<br />
b) Servicio gas.- Se <strong>en</strong>trega el producto <strong>en</strong> fase <strong>de</strong> gas. El equipo <strong>de</strong>be <strong>de</strong><br />
contar con un evaporador.<br />
C. G<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor o cal<strong>de</strong>ras<br />
Los g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor o cal<strong>de</strong>ras son<br />
máquinas <strong>de</strong>stinadas a producir vapor para<br />
diversas aplicaciones como <strong>la</strong><br />
esterilización, cal<strong>en</strong>tar fluidos o g<strong>en</strong>erar<br />
electricidad, <strong>en</strong>tre otros.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
La producción <strong>de</strong> calor fue uno <strong>de</strong> los primeros pasos <strong><strong>de</strong>l</strong> hombre <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
técnica; se utilizó <strong>en</strong> forma re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te rudim<strong>en</strong>taria hasta fechas muy reci<strong>en</strong>tes.<br />
La utilización <strong><strong>de</strong>l</strong> vapor como fuerza motriz fue lo que hizo posible <strong>la</strong> revolución<br />
industrial <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII que mediante el <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> vapor <strong>de</strong> gran<br />
pot<strong>en</strong>cia, hizo surgir <strong>la</strong> era <strong>de</strong> electrificación <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XX.<br />
La máquina elem<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> vapor fue inv<strong>en</strong>tada por Dionisio Papin creando <strong>en</strong> 1769<br />
una pequeña cal<strong>de</strong>ra l<strong>la</strong>mada "marmita". Se usó vapor para int<strong>en</strong>tar mover <strong>la</strong><br />
primera máquina homónima, <strong>la</strong> cual no funcionaba durante mucho tiempo ya que<br />
207
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
utilizaba vapor húmedo (<strong>de</strong> baja temperatura) y al cal<strong>en</strong>tarse ésta <strong>de</strong>jaba <strong>de</strong> producir<br />
trabajo útil. Posteriorm<strong>en</strong>te el industrial James Watt <strong>en</strong> 1776 completó una máquina<br />
<strong>de</strong> vapor <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to continuo, que usó <strong>en</strong> su propia fábrica. Inicialm<strong>en</strong>te<br />
fueron empleadas como máquinas para accionar bombas <strong>de</strong> agua <strong>de</strong> cilindros<br />
verticales.<br />
C<strong>la</strong>sificación<br />
Básicam<strong>en</strong>te exist<strong>en</strong> dos c<strong>la</strong>sificaciones para <strong>la</strong>s cal<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>s cuales son:<br />
a) Acuotubu<strong>la</strong>res o tubos <strong>de</strong> agua: Son aquel<strong>la</strong>s cal<strong>de</strong>ras <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que el fluido <strong>de</strong><br />
trabajo se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>za a través <strong>de</strong> tubos durante su cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to. Son <strong>la</strong>s más<br />
utilizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>trales termoeléctricas, ya que permit<strong>en</strong> altas presiones a su<br />
salida y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> gran capacidad <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración.<br />
b) Pirotubu<strong>la</strong>res o tubos <strong>de</strong> humo o gases cali<strong>en</strong>tes: En este tipo el agua <strong>en</strong><br />
estado líquido, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un recipi<strong>en</strong>te y es atravesado por tubos, por los<br />
cuales circu<strong>la</strong>n gases a alta temperatura, producto <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> combustión.<br />
El agua se evapora al contacto con los tubos cali<strong>en</strong>tes.<br />
Es importante que t<strong>en</strong>gas pres<strong>en</strong>te <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre una cal<strong>de</strong>ra y un g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong><br />
vapor radica <strong>en</strong> que el segundo g<strong>en</strong>era vapor saturado o sobrecal<strong>en</strong>tado, es <strong>de</strong>cir<br />
<strong>en</strong>trega un vapor con m<strong>en</strong>os humedad.<br />
208
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Equipos auxiliares <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cal<strong>de</strong>ras<br />
Las cal<strong>de</strong>ras cu<strong>en</strong>tan con sistemas que sirv<strong>en</strong> <strong>de</strong> apoyo durante el funcionami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> estos equipos, asegurado una a<strong>de</strong>cuada operación <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />
a) Bomba <strong>de</strong> combustible.- Es <strong>la</strong> <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tar <strong>de</strong> manera constante<br />
el combustible liquido (combustóleo, gasóleo, diesel) o gaseoso (gas natural o<br />
L.P.)<br />
b) Quemador.-Su propósito principal es mezc<strong>la</strong>r y dirigir el flujo <strong>de</strong> aire y<br />
combustible <strong>de</strong> tal manera que se asegure un <strong>en</strong>c<strong>en</strong>dido rápido y una<br />
combustión completa.<br />
c) Bomba <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> agua.- Su función es suministrar, <strong>de</strong> acuerdo al<br />
gasto <strong>en</strong> <strong>la</strong> operación <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo, <strong>la</strong> cantidad necesaria <strong>de</strong> agua.<br />
d) P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to.- El proceso <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua para el control <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> dureza, consiste <strong>en</strong> un solo “suavizador” o una batería <strong>de</strong> estos, conectada<br />
<strong>en</strong> serie, paralelo o como tanques alternantes.<br />
e) El suavizador es un equipo que elimina por medio <strong>de</strong> un intercambio iónico<br />
<strong>la</strong>s sales <strong>de</strong> calcio y magnesio que produc<strong>en</strong> incrustación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s superficies<br />
<strong>de</strong> intercambio <strong>de</strong> calor <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cal<strong>de</strong>ras.<br />
209
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
D. Magnitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s presiones <strong>en</strong> los equipos<br />
Como se m<strong>en</strong>cionó anteriorm<strong>en</strong>te, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s variables <strong>de</strong> importancia <strong>en</strong> los<br />
recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión o cal<strong>de</strong>ras es <strong>la</strong> presión, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales a continuación<br />
se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong>, tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta sus valores <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> magnitud a <strong>la</strong> que<br />
funciona el equipo:<br />
Presión <strong>de</strong> operación: Se refiere a <strong>la</strong> presión a <strong>la</strong> cual el equipo opera <strong>en</strong><br />
condiciones normales <strong>de</strong> acuerdo al proceso que lleva a cabo.<br />
Presión <strong>de</strong> ajuste o calibración <strong><strong>de</strong>l</strong> dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>: Es <strong>la</strong> presión a <strong>la</strong><br />
cual el dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>be <strong>de</strong> activarse y según <strong>la</strong> NOM-020-STPS-2002,<br />
ésta <strong>de</strong>be ser mayor que <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> operación y m<strong>en</strong>or o igual que <strong>la</strong> presión <strong>de</strong><br />
diseño <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo.<br />
Presión <strong>de</strong> diseño: Es aquel<strong>la</strong> a <strong>la</strong> cual fue p<strong>la</strong>neado (teóricam<strong>en</strong>te) un equipo para<br />
su construcción, <strong>de</strong> acuerdo al uso para el cual va a ser <strong>de</strong>stinado.<br />
Presión máxima <strong>de</strong> trabajo permitida: Es <strong>la</strong> más alta presión que, según su<br />
diseño o con los espesores actuales, pue<strong>de</strong> resistir un equipo sin <strong>de</strong>formarse<br />
perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, ni pres<strong>en</strong>tar fugas.<br />
Presión <strong>de</strong> prueba: Es aquel<strong>la</strong> a <strong>la</strong> que se somete un equipo, para verificar que<br />
está <strong>en</strong> condiciones seguras <strong>de</strong> operación. De acuerdo a <strong>la</strong> NOM-020-STPS-2002,<br />
ésta presión <strong>de</strong>be estar por lo m<strong>en</strong>os 10% arriba <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> calibración <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
A continuación se muestra un esquema <strong>de</strong> <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong> estas presiones:<br />
210
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
10% más que<br />
<strong>la</strong> presión <strong>de</strong><br />
calibración<br />
Presión<br />
<strong>de</strong> prueba<br />
Presión máxima permisible <strong>de</strong> trabajo<br />
Presión <strong>de</strong> diseño<br />
Presión <strong>de</strong> ajuste o calibración <strong><strong>de</strong>l</strong> dispositivo <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong><br />
Presión <strong>de</strong> operación<br />
E. Dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Debido a diversas razones como: ina<strong>de</strong>cuadas condiciones <strong>de</strong> operación, falta <strong>de</strong><br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, etc., los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión o cal<strong>de</strong>ras pue<strong>de</strong>n llegar<br />
salirse <strong>de</strong> sus condiciones normales <strong>de</strong> operación, expulsando una cantidad<br />
consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> liberación <strong>de</strong> presión y <strong>de</strong> esta manera<br />
provocar un acci<strong>de</strong>nte; por ello se hace necesario contar con elem<strong>en</strong>tos que<br />
permitan reducir los riesgos asociados a su funcionami<strong>en</strong>to. Estos elem<strong>en</strong>tos se<br />
consi<strong>de</strong>ran <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-020-STPS-2002, <strong>la</strong> cual establece que los recipi<strong>en</strong>tes sujetos<br />
a presión y cal<strong>de</strong>ras <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contar con dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Estos dispositivos se pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificar <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
Dispositivos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong><br />
Válvu<strong>la</strong>s<br />
Válvu<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> (Gases o vapores)<br />
Válvu<strong>la</strong> <strong>de</strong> alivio (Líquidos)<br />
Discos <strong>de</strong> ruptura<br />
Válvu<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>: Es un elem<strong>en</strong>to diseñado para liberar un<br />
exceso <strong>de</strong> presión, caracterizándose por una apertura rápida. Se<br />
utilizan principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el manejo <strong>de</strong> vapor <strong>de</strong> agua, gases o<br />
vapores<br />
Válvu<strong>la</strong> <strong>de</strong> alivio: Es un elem<strong>en</strong>to construido para <strong>de</strong>sahogar un<br />
exceso <strong>de</strong> presión, realizando su apertura <strong>en</strong> proporción al<br />
increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión sobre <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> apertura. Se utiliza<br />
principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el manejo <strong>de</strong> líquidos.<br />
Cuando <strong>la</strong> presión <strong><strong>de</strong>l</strong> fluido supera <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia ofrecida por el<br />
resorte, <strong>la</strong> válvu<strong>la</strong> se abre, permiti<strong>en</strong>do el caudal a través <strong><strong>de</strong>l</strong> canal<br />
<strong>de</strong> salida. En g<strong>en</strong>eral este valor <strong>de</strong> apertura es regu<strong>la</strong>ble, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />
valores limite <strong>de</strong> diseño.<br />
211
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Disco <strong>de</strong> Ruptura: Un disco <strong>de</strong> ruptura es un dispositivo <strong>de</strong> alivio <strong>de</strong> presión<br />
formado por un sello. Si <strong>la</strong> presión interna <strong>de</strong> un recipi<strong>en</strong>te se levanta a un nivel<br />
pre<strong>de</strong>terminado, el disco <strong>de</strong> <strong>la</strong> ruptura estal<strong>la</strong>, proporcionando una relevación<br />
instantánea <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión, evitando <strong>de</strong>sastres y daños al trabajador y equipo<br />
g<strong>en</strong>erados por sobre presión.<br />
A<strong>de</strong>más el <strong>de</strong>sahogo <strong>de</strong> los fluidos a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s válvu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los<br />
equipos, <strong>de</strong>be dirigirse a un lugar don<strong>de</strong> no dañe a trabajadores ni a <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Para que un<br />
dispositivo <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> cump<strong>la</strong> su<br />
función, <strong>la</strong><br />
capacidad <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sfogue <strong>de</strong>be ser<br />
igual o mayor que lo<br />
que alim<strong>en</strong>ta al<br />
equipo.<br />
F. Criterios <strong>de</strong> excepción<br />
De acuerdo al campo <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-020-STPS-2002, los equipos se<br />
pue<strong>de</strong>n agrupar <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
1.- Equipos a los que no les aplica <strong>la</strong> norma:<br />
a) Campanas <strong>de</strong> buceo<br />
212
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
b) Cámaras o campanas hiperbáricas<br />
c) Recipi<strong>en</strong>tes utilizados como<br />
extintores<br />
d) Tuberías y sus compon<strong>en</strong>tes<br />
(juntas <strong>de</strong> expansión y<br />
conexiones).<br />
e) Recipi<strong>en</strong>tes portátiles que<br />
cont<strong>en</strong>gan gases comprimidos.<br />
f) Partes para cont<strong>en</strong>er presión <strong>de</strong><br />
otros compon<strong>en</strong>tes o mecanismos<br />
que sirv<strong>en</strong> para mezc<strong>la</strong>do,<br />
separación, aspersión,<br />
distribución, medición o control <strong>de</strong><br />
fluidos.<br />
g) Equipos que cont<strong>en</strong>gan gas<br />
licuado <strong>de</strong> petróleo que se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran regu<strong>la</strong>dos por otras<br />
disposiciones legales cuya<br />
vigi<strong>la</strong>ncia compete a <strong>la</strong><br />
Secretaría <strong>de</strong> Energía.<br />
h) Carros-tanque que<br />
transport<strong>en</strong> gases comprimidos,<br />
cuyas regu<strong>la</strong>ciones se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Secretaría <strong>de</strong> Comunicaciones<br />
y Transportes.<br />
213
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.- Equipos que, <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> norma, se exceptúan sólo <strong><strong>de</strong>l</strong> trámite<br />
<strong>de</strong> autorización.<br />
a) Para los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Que su sección transversal más amplia sea m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 15.2 cm sin<br />
importar <strong>la</strong> longitud <strong><strong>de</strong>l</strong> recipi<strong>en</strong>te, y que a<strong>de</strong>más cont<strong>en</strong>ga fluidos no<br />
peligrosos;<br />
Que trabaj<strong>en</strong> con agua, aire y/o fluidos no peligrosos, que su<br />
temperatura <strong>de</strong> operación no exceda <strong>de</strong> 70°C y que <strong>la</strong> presión <strong>de</strong><br />
calibración <strong><strong>de</strong>l</strong> dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> sea inferior a 5.0 kg/cm2.<br />
Que se <strong>de</strong>stin<strong>en</strong> a cont<strong>en</strong>er líquidos criogénicos, cuyo volum<strong>en</strong> sea<br />
m<strong>en</strong>or a 1 m3, su diámetro no exceda <strong>de</strong> 100 cm <strong>en</strong> <strong>la</strong> sección más<br />
amplia <strong><strong>de</strong>l</strong> recipi<strong>en</strong>te interior, y <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> calibración <strong><strong>de</strong>l</strong> dispositivo<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong>tre 0 y 5 kg/cm2;<br />
Que trabaj<strong>en</strong> interconectados <strong>en</strong> una misma línea <strong>de</strong> proceso don<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
presión <strong>de</strong> operación <strong><strong>de</strong>l</strong> conjunto <strong>de</strong> equipos, y <strong>la</strong> <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los<br />
equipos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong>tre 0.3 y 2 kg/cm2 <strong>de</strong> presión manométrica, y<br />
al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> proceso se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> abiertos a <strong>la</strong> atmósfera;<br />
Que sean receptores <strong>de</strong> aire asociados con los sistemas <strong>de</strong> fr<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />
equipo móvil.<br />
b) Para <strong>la</strong>s cal<strong>de</strong>ras:<br />
<br />
<br />
Que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con una superficie <strong>de</strong> calefacción m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 10 m 2 y que<br />
<strong>la</strong> presión <strong>de</strong> calibración <strong><strong>de</strong>l</strong> dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> sea m<strong>en</strong>or a 3.5<br />
kg/cm 2 .<br />
Que su temperatura <strong>de</strong> operación no sea mayor <strong>de</strong> 70°C.<br />
Para el resto <strong>de</strong> los equipos que no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los dos puntos antes<br />
m<strong>en</strong>cionados (1 y 2), <strong>la</strong> norma les aplica <strong>de</strong> manera íntegra.<br />
G. Requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> (Físicos)<br />
Todos los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y cal<strong>de</strong>ras que se utilic<strong>en</strong> <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />
procesos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong> cumplir con condiciones mínimas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>, algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales son:<br />
a) T<strong>en</strong>er <strong>en</strong> un lugar visible el número <strong>de</strong> autorización que se otorga por <strong>la</strong><br />
Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social, o con el nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo ya sea<br />
marcado <strong>en</strong> el cuerpo <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo o con una etiqueta. Dicha i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>be<br />
estar re<strong>la</strong>cionada <strong>en</strong> el listado m<strong>en</strong>cionado <strong>en</strong> el numeral 1.3.15 <strong>de</strong> este manual.<br />
214
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
b) Si se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran ubicados cerca <strong>de</strong> pasillos <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong> vehículos o<br />
maniobras, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser resguardados contra golpes o impactos, <strong>de</strong> acuerdo con<br />
<strong>la</strong>s características <strong>de</strong> los vehículos que por esa zona circul<strong>en</strong>.<br />
c) Su sistema <strong>de</strong> soporte <strong>de</strong>be mant<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> condiciones tales que no afect<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
operación segura <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo, consi<strong>de</strong>rando, según se requiera, medidas contra <strong>la</strong><br />
corrosión, <strong>de</strong>gradación, inestabilidad, vibraciones y <strong>de</strong>snive<strong>la</strong>ción.<br />
d) Disponer <strong>de</strong> espacios libres necesarios para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> operación,<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y revisión.<br />
e) Contar con aparatos auxiliares (si aplica), instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> medición <strong>de</strong> presión<br />
y dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, <strong>de</strong> acuerdo con lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
<br />
<br />
El rango <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> medición <strong>de</strong><br />
presión <strong>de</strong>be abarcar <strong>en</strong>tre 1.5 y 4 veces <strong>la</strong><br />
presión normal <strong>de</strong> operación.<br />
Los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> medición <strong>de</strong> presión,<br />
aparatos auxiliares y dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar sujetos a programas <strong>de</strong> revisión y<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y, <strong>en</strong> su caso, <strong>de</strong> calibración.<br />
<br />
El punto <strong>de</strong> ajuste <strong>de</strong> los dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> alivio <strong>de</strong> presión,<br />
<strong>de</strong>be estar <strong>de</strong> acuerdo con los requisitos para <strong>la</strong> operación segura <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
equipo, tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que, <strong>en</strong> ningún caso, será mayor a <strong>la</strong> máxima<br />
presión <strong>de</strong> trabajo permitida.<br />
<br />
La capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>sfogue <strong><strong>de</strong>l</strong> dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>be ser mayor o<br />
igual que el <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tación al equipo.<br />
215
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.2.8 Maquinaria y Equipo que pueda acumu<strong>la</strong>r o g<strong>en</strong>erar<br />
electricidad estática.<br />
Sabemos que <strong>la</strong> Norma Oficial Mexicana NOM-022-STPS-<br />
2008 rige <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se almac<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
manej<strong>en</strong> o transport<strong>en</strong> sustancias inf<strong>la</strong>mables o explosivas<br />
y que por <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> sus procesos emple<strong>en</strong><br />
materiales, sustancias o equipos capaces <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ar o<br />
g<strong>en</strong>erar cargas eléctricas estáticas o que estén ubicados<br />
<strong>en</strong> una zona don<strong>de</strong> puedan recibir <strong>de</strong>scargas eléctricas<br />
atmosféricas<br />
La maquinaria, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> l os riesgos por su operación, pue<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar<br />
otros como el consigui<strong>en</strong>te riesgo <strong>de</strong> ignición por chispa <strong>en</strong> atmósferas inf<strong>la</strong>mables, por<br />
ejemplo, riesgo <strong>de</strong> explosión <strong>en</strong> los tanques <strong>de</strong> petróleo.<br />
La corri<strong>en</strong>te<br />
estática aparece<br />
principalm<strong>en</strong>te por<br />
el efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
fricción <strong>en</strong>tre dos<br />
cuerpos.<br />
.<br />
¿Que es <strong>la</strong> electricidad estática<br />
El término electricidad estática se refiere a <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> un<br />
exceso <strong>de</strong> carga eléctrica <strong>en</strong> una zona con poca conductividad<br />
eléctrica o ais<strong>la</strong>nte, <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> carga<br />
persiste.<br />
El término se usa g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria para<br />
<strong>de</strong>scribir <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes in<strong>de</strong>seadas mom<strong>en</strong>táneas que<br />
pue<strong>de</strong>n causar daño al equipo eléctrico. Los efectos <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> electricidad estática son familiares para <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
216
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
personas porque pue<strong>de</strong>n ver, notar e incluso llegar a s<strong>en</strong>tir <strong>la</strong>s chispas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>scargas<br />
que se produc<strong>en</strong> cuando el exceso <strong>de</strong> carga <strong><strong>de</strong>l</strong> objeto se pone cerca <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong><br />
conductor eléctrico (como un conductor conectado a una toma <strong>de</strong> tierra) u otro objeto<br />
con un exceso <strong>de</strong> carga pero con <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad opuesta.<br />
¿Como se g<strong>en</strong>era <strong>la</strong> electricidad<br />
estática<br />
Electricidad estática, como su<br />
nombre lo indica, permanece <strong>en</strong> un<br />
lugar, <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> cargas<br />
electrostáticas es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />
natural, asociado a <strong>la</strong> propia<br />
estructura atómica <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia,<br />
que se produce como resultado <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
movimi<strong>en</strong>to re<strong>la</strong>tivo <strong>en</strong>tre dos<br />
superficies <strong>en</strong> contacto. Dos son los<br />
procesos fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
formación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cargas: el contactoseparación<br />
<strong>de</strong> sustancias y <strong>la</strong><br />
fricción.<br />
Un ejemplo: Cuando cuerpos conductores están separados por un ais<strong>la</strong>nte o incluso por<br />
el aire constituy<strong>en</strong> un con<strong>de</strong>nsador al quedar cargados uno con carga positiva y otro<br />
con otra carga igual pero negativa. Al establecer una vía conductora se libera tal<br />
<strong>en</strong>ergía almac<strong>en</strong>ada, <strong>de</strong>scargándose y produci<strong>en</strong>do posiblem<strong>en</strong>te una chispa.<br />
Es esta combinación brusca mediante chispa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cargas separadas que constituye el<br />
riesgo.<br />
217
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
En <strong>la</strong> industria hay infinidad <strong>de</strong> aplicaciones<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> electricidad estática es un<br />
grave problema para <strong>la</strong> producción porque<br />
pue<strong>de</strong> producir inc<strong>en</strong>dios o explosiones y<br />
se <strong>de</strong>be eliminar. Ejemplos son <strong>la</strong>s<br />
industrias: <strong>de</strong> los plásticos, artes gráficas,<br />
fabricación <strong>de</strong> pinturas, cem<strong>en</strong>teras,<br />
farmacéutica, etiquetado <strong>en</strong> los mol<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
inyección <strong>de</strong> plástico, tableros, fabricantes<br />
<strong>de</strong> bolsas, <strong>en</strong>tre otras.<br />
La electricidad<br />
estática, son<br />
cargas<br />
eléctricas que<br />
se almac<strong>en</strong>an<br />
<strong>en</strong> el cuerpo.<br />
Riesgos que <strong>en</strong>traña<br />
En <strong>la</strong> Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> electrónica, los pequeños compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los circuitos eléctricos<br />
pue<strong>de</strong>n dañarse fácilm<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> electricidad estática, por lo que los fabricantes usan<br />
una serie <strong>de</strong> dispositivos antiestáticos para evitar estos daños.<br />
También pue<strong>de</strong> ocasionarnos <strong>de</strong>scargas o lo que l<strong>la</strong>mamos "toques". Si caminamos<br />
sobre una alfombra o tapete, el cuerpo recoge electrones y cuando toca algo metálico,<br />
como es el <strong>la</strong> manija <strong>de</strong> <strong>la</strong> puerta o cualquier otra cosa con carga positiva, <strong>la</strong><br />
electricidad produce una pequeña <strong>de</strong>scarga <strong>en</strong>tre el objeto y los <strong>de</strong>dos.<br />
Otra manifestación <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad estática son los relámpagos y tru<strong>en</strong>os <strong>de</strong> una<br />
torm<strong>en</strong>ta eléctrica: <strong>la</strong>s nubes adquier<strong>en</strong> cargas eléctricas por <strong>la</strong> fricción <strong>de</strong> los cristales<br />
<strong>de</strong> hielo que se muev<strong>en</strong> <strong>en</strong> su interior, y esas cargas <strong>de</strong> electrones llegan a ser tan<br />
gran<strong>de</strong>s que éstos se precipitan hacia el suelo o hacia otra nube, lo cual provoca el<br />
relámpago y éste el tru<strong>en</strong>o. El relámpago viaja a <strong>la</strong> velocidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> luz (más <strong>de</strong> 300 mil<br />
kilómetros por segundo) y el tru<strong>en</strong>o a <strong>la</strong> velocidad <strong><strong>de</strong>l</strong> sonido (poco más <strong>de</strong> 300 metros<br />
por segundo). Por esta razón es que primero vemos el relámpago y <strong>de</strong>spués<br />
escuchamos el tru<strong>en</strong>o.<br />
Control <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad estática.<br />
A continuación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los diversos métodos más utilizados para contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad estática:<br />
<br />
<br />
<br />
Sistema <strong>de</strong> puesta a tierra.<br />
Equipos eliminadores <strong>de</strong> alta t<strong>en</strong>sión eléctrica.<br />
Sistema <strong>de</strong> pararrayos y pisos antiestáticos o conductivos.<br />
Mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> humedad re<strong>la</strong>tiva <strong>en</strong>tre 60 y 70%.<br />
218
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Según lo establecido <strong>en</strong> el apartado 7 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-022-STPS-2008, durante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
se <strong>de</strong>be revisar lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
a) En <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> trabajo cerradas don<strong>de</strong> <strong>la</strong> humedad re<strong>la</strong>tiva sea un factor <strong>de</strong><br />
acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> electricidad estática, ésta <strong>de</strong>be mant<strong>en</strong>erse <strong>en</strong>tre el 60 y 70%. La<br />
humedad re<strong>la</strong>tiva <strong>de</strong>be medirse y registrarse al m<strong>en</strong>os cada doce meses. Esta<br />
disposición no aplica para aquellos casos <strong>en</strong> que por <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias <strong>la</strong><br />
humedad <strong><strong>de</strong>l</strong> aire repres<strong>en</strong>te un riesgo, <strong>en</strong> cuyo caso el control <strong>de</strong> <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
electricidad estática se <strong>de</strong>be realizar por otros medios.<br />
b) En <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> exista <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> electricidad estática, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
colocar materiales antiestáticos o conductivos, o dispositivos para dr<strong>en</strong>ar a tierra <strong>la</strong>s<br />
corri<strong>en</strong>tes que se hayan acumu<strong>la</strong>do <strong>en</strong> el cuerpo <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador. Asegurarse que <strong>la</strong><br />
maquinaría, equipo, recipi<strong>en</strong>tes o el sistema <strong>de</strong> pararrayos, estén unidos<br />
eléctricam<strong>en</strong>te a un electrodo o a <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta a tierra.<br />
c) En <strong>la</strong>s zonas <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se manej<strong>en</strong>, almac<strong>en</strong><strong>en</strong> o transport<strong>en</strong> sustancias inf<strong>la</strong>mables o<br />
explosivas, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> conectarse a tierra <strong>la</strong>s partes metálicas que no estén <strong>de</strong>stinadas a<br />
conducir <strong>en</strong>ergía eléctrica, tales como cercas perimetrales, estructuras metálicas,<br />
tanques metálicos, cajas metálicas <strong>de</strong> equipos y maquinaria o tuberías.<br />
d) Las zonas don<strong>de</strong> se almac<strong>en</strong><strong>en</strong>, manej<strong>en</strong> o transport<strong>en</strong> sustancias inf<strong>la</strong>mables o<br />
explosivas, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar protegidas con sistemas <strong>de</strong> pararrayos.<br />
e) Deb<strong>en</strong> estar protegidos por sistemas <strong>de</strong> pararrayos los locales y edificios que por <strong>la</strong><br />
naturaleza <strong><strong>de</strong>l</strong> servicio que prestan y <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> rayos a tierra <strong>de</strong> <strong>la</strong> región don<strong>de</strong> se<br />
localic<strong>en</strong>, requieran <strong>de</strong> esta protección.<br />
2.2.3 Señalización <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e<br />
Uno <strong>de</strong> los principales problemas a los que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes, es<br />
el <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación efectiva <strong>de</strong> los riesgos a los que los trabajadores e insta<strong>la</strong>ciones<br />
están expuestos por <strong>la</strong> naturaleza <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso productivo.<br />
Una manera <strong>de</strong> darle solución a ello es <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> señalización como técnica <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>.<br />
Por su percepción, <strong>la</strong> señalización se c<strong>la</strong>sifica <strong>en</strong>:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Óptica,<br />
Acústica<br />
Olfativa, y<br />
Táctil.<br />
219
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
De el<strong>la</strong>s, <strong>la</strong> más común es <strong>la</strong> óptica por pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> m<strong>en</strong>or cantidad <strong>de</strong><br />
limitaciones, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser <strong>la</strong> más eficaz. Para que <strong>la</strong> señalización cump<strong>la</strong> su<br />
función <strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong> riesgos, <strong>de</strong>be contemp<strong>la</strong>r lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
<br />
<br />
<br />
Su comunicación <strong>de</strong>be ser simple, rápida y <strong>de</strong><br />
compr<strong>en</strong>sión universal,<br />
No <strong>de</strong>be olvidarse que por sí misma nunca<br />
elimina el riesgo, y<br />
Debe darse a conocer <strong>en</strong>tre los trabajadores<br />
para una interpretación correcta.<br />
Como se sabrá, uno <strong>de</strong> los problemas, <strong>en</strong> <strong>la</strong> correcta interpretación <strong>de</strong> <strong>la</strong> señalización,<br />
es estandarizar el uso <strong>de</strong> colores, formas geométricas, letras y pictogramas para que <strong>en</strong><br />
cualquier <strong>la</strong>do una misma señalización signifique lo mismo.<br />
2.2.3.1 Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> peligros y riesgos <strong>de</strong> sustancias químicas.<br />
Una sustancia química peligrosa es aquel<strong>la</strong> que por sus propieda<strong>de</strong>s físicas y<br />
químicas, al ser manejada, transportada, almac<strong>en</strong>ada o procesada pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong><br />
posibilidad <strong>de</strong>:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Riesgo a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>,<br />
Riesgo <strong>de</strong> inf<strong>la</strong>mabilidad,<br />
Riesgo <strong>de</strong> reactividad,<br />
Riesgo especial, y<br />
Pue<strong>de</strong>n causar daños materiales.<br />
Específicam<strong>en</strong>te, para <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los<br />
riesgos que <strong>en</strong>traña el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
sustancias químicas, son conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes los sistemas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos por <strong>la</strong> National<br />
Fire Protection Association (NFPA) y el Hazardous Material I<strong>de</strong>ntification System<br />
(HMIS), los cuales han llegado a consolidarse como los más empleados <strong>en</strong> el<br />
mundo, por ser los más completos y fáciles <strong>de</strong> interpretar.<br />
La importancia <strong>de</strong> estos sistemas <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> riesgos es que permite que el<br />
trabajador no t<strong>en</strong>ga que recurrir a <strong>la</strong> lectura <strong>de</strong> hojas para po<strong>de</strong>r i<strong>de</strong>ntificar un riesgo<br />
o bi<strong>en</strong> conocer el tipo <strong>de</strong> ropa a emplear o <strong>la</strong>s precauciones que <strong>de</strong>be tomar al<br />
manejar <strong>de</strong>terminada sustancia química.<br />
El objetivo <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunicación <strong>de</strong> riesgos es asegurar que todos los trabajadores<br />
conozcan el peligro y conozcan cómo pue<strong>de</strong>n protegerse. Los sistemas <strong>de</strong><br />
comunicación <strong>de</strong> riesgos citados están diseñados para proporcionar información <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
uso seguro <strong>de</strong> sustancias químicas.<br />
220
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Para lograr <strong>la</strong> estandarización <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación <strong>de</strong> riesgos por manejo <strong>de</strong><br />
sustancias químicas, <strong>la</strong> NOM-018-STPS-2000 establece <strong>la</strong> obligatoriedad <strong>de</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificar los peligros y riesgos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas peligrosas según el<br />
mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rectángulo o el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rombo, que correspon<strong>de</strong>n a los sistemas <strong>de</strong><br />
comunicación <strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong> HMIS y NFPA respectivam<strong>en</strong>te.<br />
A. Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rectángulo<br />
Este mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o se emplea <strong>en</strong> los <strong>de</strong>pósitos, recipi<strong>en</strong>tes y áreas que cont<strong>en</strong>gan<br />
sustancias químicas peligrosas o sus residuos y está ori<strong>en</strong>tado a advertir a los<br />
trabajadores <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo cuando se manejan <strong>la</strong>s sustancias consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong>s<br />
condiciones normales <strong>de</strong> operación.<br />
SALUD<br />
Nombre químico o código<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia.<br />
INFLAMABILIDAD<br />
Este es un ejemplo <strong><strong>de</strong>l</strong> mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o<br />
rectángulo. La NOM-018-STPS-2000<br />
marca los requisitos mínimos que<br />
<strong>de</strong>be cumplir:<br />
REACTIVIDAD<br />
EQUIPO DE PROTECCIÓN<br />
PERSONAL<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Dim<strong>en</strong>siones,<br />
División <strong><strong>de</strong>l</strong> rectángulo,<br />
Colores <strong>de</strong> fondo,<br />
Colores contrastantes,<br />
Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> los riesgos a comunicar,<br />
C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia,<br />
Equipo <strong>de</strong> protección personal, y<br />
Otras variables permitidas.<br />
221
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Dim<strong>en</strong>siones<br />
Para recipi<strong>en</strong>tes o <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas, <strong>la</strong>s<br />
dim<strong>en</strong>siones con que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir se resum<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
Capacidad <strong><strong>de</strong>l</strong> recipi<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
litros o kilogramos<br />
Mayor <strong>de</strong> 200<br />
Mayor <strong>de</strong> 50 hasta 200<br />
Mayor <strong>de</strong> 18 hasta 50<br />
Mayor <strong>de</strong> 3.8 hasta 18<br />
Dim<strong>en</strong>siones mínimas <strong><strong>de</strong>l</strong> rectángulo <strong>en</strong><br />
cm. (base por altura)<br />
21x28<br />
14x21<br />
10x14<br />
7x10<br />
Para recipi<strong>en</strong>tes con<br />
capacidad hasta <strong>de</strong> 3.8,<br />
el patrón <strong>de</strong>finirá el<br />
tamaño guardando<br />
proporción al mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o y<br />
asegurándose que sea<br />
visible, y para<br />
recipi<strong>en</strong>tes mayores <strong>de</strong><br />
30,000 litros el tamaño<br />
se <strong>de</strong>finirá como si<br />
fuera área.<br />
222
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Divisiones <strong><strong>de</strong>l</strong> rectángulo, colores <strong>de</strong> fondo, colores contrastantes y or<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> los riesgos a comunicar.<br />
El rectángulo <strong>de</strong>be dividirse <strong>en</strong> cinco r<strong>en</strong>glones, respetando los colores <strong>de</strong> fondo,<br />
contrastantes y el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> los riesgos a comunicar como <strong>en</strong> el ejemplo<br />
sigui<strong>en</strong>te:<br />
SALUD<br />
Nombre químico o código<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia.<br />
INFLAMABILIDAD<br />
REACTIVIDAD<br />
EQUIPO DE PROTECCIÓN<br />
PERSONAL<br />
Cinco r<strong>en</strong>glones<br />
Cinco<br />
r<strong>en</strong>glones<br />
Colores <strong>de</strong> fondo:<br />
• Azul<br />
• Rojo,<br />
• Amarillo<br />
• B<strong>la</strong>nco.<br />
Colores <strong>de</strong> contraste:<br />
• Sobre azul y rojo letras<br />
b<strong>la</strong>ncas.<br />
• Sobre amarillo y b<strong>la</strong>nco<br />
letras negras.<br />
Se <strong>de</strong>be respetar cada riesgo <strong>en</strong> su or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aparición, color <strong>de</strong> fondo y <strong>de</strong><br />
contraste respectivos.<br />
Cada riesgo <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er un recuadro <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>te, como se muestra <strong>en</strong> el ejemplo<br />
anterior, <strong>en</strong> el cual se cuantificará por cada color el grado <strong>de</strong> riesgo según <strong>la</strong><br />
sustancia química <strong>de</strong> que se trate.<br />
C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia.<br />
En dichos recuadros <strong>en</strong> b<strong>la</strong>nco, se<br />
anotará uno <strong>de</strong> los cinco valores<br />
numéricos que contemp<strong>la</strong> el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o<br />
rectángulo, los cuales son 0, 1, 2, 3 y<br />
4.<br />
Es importante ac<strong>la</strong>rar que esta<br />
información ya vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>terminada<br />
regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas.<br />
Según <strong>la</strong> NOM-018-<br />
STPS-2000, re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong>s<br />
sustancias químicas<br />
peligrosas, <strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong><br />
datos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> (HDS)<br />
conti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> información<br />
sobre <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e que<br />
sirve como base para<br />
programas escritos <strong>de</strong><br />
comunicación <strong>de</strong> peligros<br />
y riesgos <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
223
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Riesgo a <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
Es importante saber cómo es que se le asigna un número <strong>de</strong>terminado a cada<br />
riesgo. En el riesgo a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, cada número repres<strong>en</strong>ta un rango <strong>de</strong><br />
conc<strong>en</strong>tración (para gases, vapores, neblinas o polvos <strong>en</strong> el aire) o cantidad<br />
(miligramos o gramos por kilogramo corporal <strong><strong>de</strong>l</strong> sujeto <strong>de</strong> prueba) <strong>de</strong> una<br />
sustancia química calcu<strong>la</strong>da estadísticam<strong>en</strong>te a cuya exposición el 50% <strong>de</strong> los<br />
animales <strong>en</strong> experim<strong>en</strong>tación muer<strong>en</strong> (a lo que l<strong>la</strong>man técnicam<strong>en</strong>te<br />
“conc<strong>en</strong>tración letal media CL 50 o dosis letal media DL 50 ”). De manera que<br />
mi<strong>en</strong>tras m<strong>en</strong>os cantidad o conc<strong>en</strong>tración se requiera para matar al 50% <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
muestra, más riesgo a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> repres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> sustancia química. Por ello, el 0<br />
correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> nulidad <strong>de</strong> riesgo, mi<strong>en</strong>tras que el 4 es severam<strong>en</strong>te peligroso.<br />
Según <strong>la</strong> cantidad o conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química es que se <strong>de</strong>termina<br />
alguno <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes números:<br />
Grado<br />
<strong>de</strong><br />
riesgo<br />
4<br />
Conc<strong>en</strong>traciones<br />
Oral; rata: hasta 1mg/kg<br />
Piel; conejo o rata: hasta 1<br />
mg/kg<br />
Inha<strong>la</strong>ción; rata: hasta 0.2<br />
mg/l o hasta 20 ppm<br />
Característica <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química<br />
peligrosa<br />
Severam<strong>en</strong>te peligroso. Pue<strong>de</strong> am<strong>en</strong>azar <strong>la</strong> vida<br />
o causar un daño mayor o perman<strong>en</strong>te.<br />
Ácido cianhídrico<br />
Oral 1 mg/kg<br />
Inha<strong>la</strong>ción 0.1 mg/l<br />
SALUD<br />
4<br />
3<br />
Oral; rata: mayor que 1<br />
hasta 50 mg/kg<br />
Piel; conejo: mayor que 20<br />
hasta 200 mg/kg<br />
Inha<strong>la</strong>ción; rata: mayor que<br />
0.2 hasta 2 mg/l o mayor que<br />
20 hasta 200 ppm<br />
Seriam<strong>en</strong>te peligroso. Lesión grave <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción<br />
rápida y tomar tratami<strong>en</strong>to médico. Irritante o con<br />
efectos reversibles <strong>en</strong> piel o cornea por más <strong>de</strong> 7<br />
días.<br />
Bromo<br />
Oral 14 mg/kg (<strong>en</strong> humano)<br />
Inha<strong>la</strong>ción 0.48 mg/l<br />
SALUD<br />
3<br />
2<br />
Oral; rata: mayor que 50<br />
hasta 500 mg/kg<br />
Piel; conejo o rata: mayor<br />
que 200 hasta 1000 mg/kg<br />
Inha<strong>la</strong>ción; rata: mayor que 2<br />
hasta 20 mg/l o mayor que<br />
200 hasta 1000 ppm<br />
Mo<strong>de</strong>radam<strong>en</strong>te peligroso. Lesión temporal o<br />
m<strong>en</strong>or. Mo<strong>de</strong>radam<strong>en</strong>te irritante, reversible <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong> 7 días.<br />
SALUD<br />
Sulfuro <strong>de</strong> hidróg<strong>en</strong>o<br />
Inha<strong>la</strong>ción 444 ppm<br />
2<br />
224
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Grado<br />
<strong>de</strong><br />
riesgo<br />
1<br />
0<br />
Conc<strong>en</strong>traciones<br />
Oral; rata: mayor que 500<br />
hasta 5000 mg/kg<br />
Piel; conejo o rata: mayor<br />
que 1000 hasta 5000 mg/kg<br />
Inha<strong>la</strong>ción; rata: mayor que<br />
20 hasta 200 mg/l o mayor<br />
que 2000 hasta 10000 ppm<br />
Oral; rata: mayor que 5000<br />
mg/kg<br />
Piel; conejo o rata: mayor<br />
que 5000 mg/kg<br />
Inha<strong>la</strong>ción; rata: mayor que<br />
200 mg/l o mayor que 10000<br />
ppm<br />
Característica <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química<br />
peligrosa<br />
Ligeram<strong>en</strong>te peligroso. Irritación o lesión<br />
reversible. Ligeram<strong>en</strong>te irritante, reversible <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong> 7 días.<br />
Acetona<br />
Oral 5000 mg/kg<br />
SALUD<br />
Mínimam<strong>en</strong>te peligroso. No significa un riesgo<br />
para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>. Es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te no irritante.<br />
Acetato <strong>de</strong> etilo<br />
Inha<strong>la</strong>ción 1600 ppm<br />
SALUD<br />
1<br />
0<br />
Riesgo <strong>de</strong> inf<strong>la</strong>mabilidad<br />
De igual manera, <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> número que habrá <strong>de</strong> colocarse <strong>en</strong> el<br />
recuadro pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te al riesgo <strong>de</strong> inf<strong>la</strong>mabilidad, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong><br />
ignición y <strong>de</strong> ebullición. Naturalm<strong>en</strong>te, mi<strong>en</strong>tras más baja sea <strong>la</strong> temperatura bajo<br />
<strong>la</strong>s que ar<strong>de</strong>n o ebull<strong>en</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas más alto es su riesgo <strong>de</strong><br />
inf<strong>la</strong>mabilidad.<br />
Los números <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> riesgo por inf<strong>la</strong>mabilidad se asignan bajo los<br />
sigui<strong>en</strong>tes parámetros:<br />
Grado<br />
<strong>de</strong><br />
riesgo<br />
4<br />
Inf<strong>la</strong>mabilidad<br />
Gases inf<strong>la</strong>mables<br />
Sustancias criogénicas<br />
inf<strong>la</strong>mables<br />
Líquidos o gases que son<br />
líquidos bajo presión<br />
Punto <strong>de</strong> ignición por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong><br />
22.8°C<br />
Punto <strong>de</strong> ebullición por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong><br />
37.8°C<br />
Ar<strong>de</strong>n al exponerse al aire o <strong>de</strong><br />
forma espontánea<br />
Característica <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia<br />
química peligrosa<br />
Sustancias que vaporizan rápida o<br />
completam<strong>en</strong>te a presión atmosférica y a<br />
temperatura ambi<strong>en</strong>te normal, o que se dispersan<br />
con facilidad <strong>en</strong> el aire y ar<strong>de</strong>n fácilm<strong>en</strong>te.<br />
INFLAMABILIDAD<br />
Nitroglicerina<br />
Punto <strong>de</strong> ebullición 34.5°C<br />
Propano<br />
Punto <strong>de</strong> ebullición – 42.1°C<br />
4<br />
225
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Grado<br />
<strong>de</strong><br />
riesgo<br />
3<br />
Inf<strong>la</strong>mabilidad<br />
Sustancias que por su forma<br />
física o a <strong>la</strong>s condiciones<br />
ambi<strong>en</strong>tales pue<strong>de</strong>n formar<br />
mezc<strong>la</strong>s explosivas con el aire.<br />
Sustancias que se queman con<br />
extrema rapi<strong>de</strong>z, porque<br />
usualm<strong>en</strong>te conti<strong>en</strong><strong>en</strong> oxíg<strong>en</strong>o.<br />
Característica <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia<br />
química peligrosa<br />
Líquidos y sólidos que pue<strong>de</strong>n ar<strong>de</strong>r bajo casi<br />
todas <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> temperatura ambi<strong>en</strong>te<br />
INFLAMABILIDAD<br />
Acetona<br />
Punto <strong>de</strong> ebullición 55.8°C<br />
Punto <strong>de</strong> ignición – 18°C<br />
3<br />
2<br />
Punto <strong>de</strong> ignición <strong>de</strong> 37.8°C<br />
hasta los 93.4°C.<br />
Sustancias sólidas <strong>en</strong> polvo que<br />
se queman con facilidad, pero no<br />
forman atmósferas explosivas.<br />
Sustancias sólidas que forman<br />
fibras que se queman fácilm<strong>en</strong>te<br />
y crean peligro <strong>de</strong> fuego.<br />
Sólidos que <strong>de</strong>spi<strong>de</strong>n fácilm<strong>en</strong>te<br />
vapores.<br />
Sustancias que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser precal<strong>en</strong>tadas<br />
mo<strong>de</strong>radam<strong>en</strong>te o expuestas a temperaturas<br />
ambi<strong>en</strong>te altas, antes <strong>de</strong> que pueda ocurrir <strong>la</strong><br />
ignición. No forman atmósferas peligrosas con el<br />
aire bajo condiciones normales, pero bajo<br />
temperaturas ambi<strong>en</strong>te elevadas podrían liberar<br />
vapor <strong>en</strong> cantidad sufici<strong>en</strong>te para producir<br />
atmósferas peligrosas.<br />
INFLAMABILIDAD<br />
DDT<br />
Punto <strong>de</strong> ignición 72°C<br />
Punto <strong>de</strong> ebullición 260°C<br />
Algodón<br />
2<br />
1<br />
Sustancias que se queman <strong>en</strong> el<br />
aire cuando se expongan a una<br />
temperatura <strong>de</strong> 815°C por un<br />
periodo <strong>de</strong> 5 minutos o m<strong>en</strong>os.<br />
Punto <strong>de</strong> ignición igual o mayor<br />
que 93°C.<br />
Punto <strong>de</strong> ignición mayor que<br />
95°C que no sost<strong>en</strong>gan <strong>la</strong><br />
combustión al ser probados con<br />
el Método <strong>de</strong> PRUEBA para<br />
Combustión Sost<strong>en</strong>ida.<br />
Líquido con punto <strong>de</strong> ignición<br />
mayor que 35°C <strong>en</strong> una solución<br />
acuosa con líquido/sólido no<br />
combustible <strong>en</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> más<br />
<strong>de</strong> 85% <strong>de</strong> peso.<br />
Líquidos que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> punto <strong>de</strong><br />
fuego por el método ASTM D 92.<br />
Sustancias combustibles<br />
ordinarias.<br />
Sustancias que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser precal<strong>en</strong>tadas antes <strong>de</strong><br />
que ocurra <strong>la</strong> ignición.<br />
INFLAMABILIDAD<br />
Ma<strong>de</strong>ra<br />
Suave<br />
Nicotina<br />
Punto <strong>de</strong> ignición 95°C<br />
Sacarosa<br />
1<br />
226
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Grado<br />
<strong>de</strong><br />
riesgo<br />
0<br />
Inf<strong>la</strong>mabilidad<br />
Cualquier material que no se<br />
quemará <strong>en</strong> el aire, cuando sea<br />
expuesto a 815°C durante un<br />
periodo <strong>de</strong> 5 minutos.<br />
Característica <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia<br />
química peligrosa<br />
Sustancias que no se quemarán.<br />
INFLAMABILIDAD<br />
Ácido sulfúrico<br />
Punto <strong>de</strong> ebullición 274°C<br />
0<br />
Riesgo <strong>de</strong> reactividad<br />
La <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> número correspondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> grado <strong>de</strong> reactividad <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia instantánea (IPD), es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> <strong>la</strong> susceptibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sustancia a reaccionar bajo una temperatura estándar <strong>de</strong> 250°C y <strong>la</strong> fuerza con<br />
que lo hace <strong>en</strong> base a su volum<strong>en</strong> expresado <strong>en</strong> watts/mililitro (W/ml). A mayor<br />
IPD es mayor el grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> reactividad. Los parámetros son los<br />
sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química.<br />
Grado<br />
<strong>de</strong><br />
riesgo<br />
Reactividad<br />
Características <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia<br />
química peligrosa<br />
Sustancias que con facilidad son capaces <strong>de</strong><br />
tonar o sufrir una <strong>de</strong>tonación explosiva a<br />
temperatura y presiones normales. Inclusive<br />
materiales sumam<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sibles al choque<br />
térmico o a l impacto mecánico a temperatura y<br />
presión normales.<br />
4<br />
Sustancias con una IPD <strong>de</strong> 1000<br />
W/ml o mayor.<br />
REACTIVIDAD<br />
Nitroglicerina<br />
Nitrometano<br />
4<br />
3<br />
<br />
<br />
Sustancias con una IPD igual o<br />
mayor que 100 W/ml y por<br />
<strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> 1000 W/ml.<br />
Sustancias que reaccionan<br />
explosivam<strong>en</strong>te con el agua sin<br />
requerir cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />
confinami<strong>en</strong>to.<br />
Sustancias que por si mismas son capaces <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>tonación o <strong>de</strong>scomposición o reacción<br />
explosiva, pero que requiere <strong>de</strong> una fu<strong>en</strong>te<br />
iniciación o que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser cal<strong>en</strong>tadas bajo<br />
confinami<strong>en</strong>to antes <strong>de</strong> su iniciación.<br />
REACTIVIDAD<br />
Acetil<strong>en</strong>o<br />
3<br />
227
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Sustancias que sufr<strong>en</strong> con facilidad un cambio<br />
químico viol<strong>en</strong>to a temperaturas y presiones<br />
elevadas.<br />
2<br />
<br />
Sustancias con IPD igual o<br />
mayor que 10 W/ml y por <strong>de</strong>bajo<br />
<strong>de</strong> 100 W/ml.<br />
REACTIVIDAD<br />
Fosfina<br />
2<br />
1<br />
<br />
<br />
<br />
Sustancias con una IPD igual o<br />
mayor que 0.01 W/ml y por<br />
<strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> 10 W/ml.<br />
Sustancias que reaccionan<br />
vigorosam<strong>en</strong>te con el agua, pero<br />
no viol<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te<br />
Sustancias que se <strong>de</strong>scompon<strong>en</strong><br />
al exponerse al aire, <strong>la</strong> luz o <strong>la</strong><br />
humedad.<br />
Sustancias que por sí mismas son estables<br />
normalm<strong>en</strong>te, pero que pue<strong>de</strong>n convertirse <strong>en</strong><br />
inestables a ciertas temperaturas y presiones.<br />
Hidróxido <strong>de</strong> sodio (sosa cáustica) <strong>en</strong><br />
Solución o sólido<br />
REACTIVIDAD<br />
1<br />
Sustancias que por sí mismas son estables<br />
normalm<strong>en</strong>te, aún bajo condiciones <strong>de</strong> fuego.<br />
0<br />
<br />
<br />
Sustancias con una IPS por<br />
<strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> 0.01 W/ml.<br />
Sustancias que no reaccionan<br />
con el agua.<br />
REACTIVIDAD<br />
Magnesita<br />
0<br />
Equipo <strong>de</strong> protección personal<br />
Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química, se recomi<strong>en</strong>da <strong>la</strong><br />
utilización <strong>de</strong> equipo <strong>de</strong> protección personal. Las letras que el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rectángulo<br />
establece para cada equipo correspon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
228
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Letra <strong>de</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación<br />
Equipo<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
E<br />
F<br />
G<br />
H<br />
I<br />
J<br />
K<br />
X<br />
Anteojos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Anteojos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y guantes<br />
Anteojos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, guantes y mandil<br />
Careta, guantes y mandil<br />
Anteojos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, guantes y respirador para polvos<br />
Anteojos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, guantes, mandil y respirador para polvos<br />
Anteojos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, guantes y respirador para vapores<br />
Goggles para salpicaduras, guantes, mandil y respirador para vapores<br />
Anteojos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, guantes y respirador para polvos y vapores<br />
Goggles para salpicaduras, guantes, mandil y respirador para polvos y vapores<br />
Capucha con línea <strong>de</strong> aire o equipo <strong>de</strong> respiración autónomo (Self-contained<br />
breathing apparatus SCBA) , guantes, traje completo <strong>de</strong> protección y botas<br />
Consulte con el supervisor <strong>la</strong>s indicaciones especiales para el manejo <strong>de</strong> esta<br />
sustancia<br />
Otras variables permitidas<br />
Son cuatro <strong>la</strong>s variaciones permitidas al mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rectángulo:<br />
1. Agregar un sexto r<strong>en</strong>glón para anotar los riesgos especiales con fondo <strong>en</strong><br />
color b<strong>la</strong>nco y texto contrastante negro.<br />
2. No usar el recuadro para el número <strong>de</strong> grado <strong>de</strong> riesgo y anotarlo directo <strong>en</strong><br />
el color <strong>de</strong> fondo, <strong>la</strong> limitante es utilizar el color contrastante correcto.<br />
3. En el r<strong>en</strong>glón quinto, se pue<strong>de</strong> agregar los símbolos equival<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s letras<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> equipo <strong>de</strong> protección personal, y<br />
4. Adicionar una letra con una c<strong>la</strong>sificación especial y específica para el equipo<br />
<strong>de</strong> protección personal recom<strong>en</strong>dado por el patrón.<br />
229
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Señalización <strong>de</strong> áreas<br />
Si se seña<strong>la</strong>n áreas, <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser tales que su superficie y<br />
distancia máxima <strong>de</strong> observación se apegu<strong>en</strong> a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>ción:<br />
S≥ L 2<br />
2000<br />
Don<strong>de</strong>:<br />
S es <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal <strong>en</strong><br />
m 2<br />
L es <strong>la</strong> distancia máxima <strong>de</strong><br />
observación <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal <strong>en</strong> m<br />
B. Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rombo<br />
Esta re<strong>la</strong>ción sólo se<br />
aplica para distancias<br />
<strong>de</strong> 5 a 50 metros. Para<br />
distancias m<strong>en</strong>ores a 5<br />
metros, el área <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
señales <strong>de</strong>berá ser <strong>de</strong><br />
125cm 2 (cuadrado <strong>de</strong><br />
11 x 11 cm.). Para<br />
distancias mayores a<br />
50 metros, será al<br />
m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 12500 cm 2<br />
(cuadrado <strong>de</strong> más <strong>de</strong><br />
111 x 111 cm)<br />
La Nacional Fire Protection<br />
Association (NFPA) es una<br />
organización <strong>de</strong> EEUU,<br />
establecida <strong>en</strong> 1896 , y su<br />
misión es reducir, <strong>en</strong>tre<br />
otros, el riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio<br />
a lo ancho <strong><strong>de</strong>l</strong> mundo, por<br />
medio <strong><strong>de</strong>l</strong> cons<strong>en</strong>so <strong>de</strong><br />
códigos y estándares,<br />
investigación,<br />
<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />
y<br />
educación. Pue<strong>de</strong>s visitar<br />
www.nfpa.org<br />
El mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rombo <strong>de</strong> <strong>la</strong> NFPA establece un<br />
sistema <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> riesgos para que <strong>en</strong><br />
un ev<strong>en</strong>tual inc<strong>en</strong>dio o emerg<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong>s personas<br />
afectadas puedan reconocer los riesgos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
sustancias químicas.<br />
Este es un ejemplo <strong><strong>de</strong>l</strong> mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rombo don<strong>de</strong><br />
po<strong>de</strong>mos apreciar los sigui<strong>en</strong>tes requisitos con<br />
los que <strong>de</strong>be cumplir, según <strong>la</strong> NOM-018-STPS-<br />
2000:<br />
A<br />
Dim<strong>en</strong>siones,<br />
Divisiones,<br />
Colores <strong>de</strong> fondo,<br />
Colores <strong>de</strong> contraste,<br />
B<br />
Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong> riesgos,<br />
C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química<br />
peligrosa, y<br />
Variables permitidas.<br />
230
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Dim<strong>en</strong>siones y divisiones<br />
El rombo <strong>de</strong>be mant<strong>en</strong>er ciertas dim<strong>en</strong>siones que correspondan a los sigui<strong>en</strong>tes<br />
criterios:<br />
Distancia mínima<br />
<strong>de</strong> A (cm.)<br />
Distancia mínima<br />
<strong>de</strong> B (cm.)<br />
Altura mínima <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
número <strong><strong>de</strong>l</strong> grado<br />
<strong>de</strong> riesgo (cm.)<br />
Distancia a <strong>la</strong> cual<br />
<strong>la</strong> señal es visible<br />
(m.)<br />
6.2 3.1 2.5 Hasta 15<br />
12.5 6.2 5.0 Hasta 23<br />
18.7 9.3 7.6 Hasta 30<br />
25.0 12.5 10.1 Hasta 60<br />
37.5 18.7 15.2 Mayor que 60<br />
Para distancias m<strong>en</strong>ores a 15 metros, el patrón <strong>de</strong>finirá el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal,<br />
legible y proporcional al mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o.<br />
Las divisiones <strong>de</strong>berán correspon<strong>de</strong>r a lo indicado <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura anterior.<br />
Colores <strong>de</strong> fondo, los colores <strong>de</strong> contraste y el<br />
or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación <strong>de</strong> riesgos<br />
Los colores <strong>de</strong> fondo y contraste, <strong>de</strong>berán<br />
correspon<strong>de</strong>r a lo indicado para el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
rectángulo y el or<strong>de</strong>n, conforme se indica <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura<br />
<strong>la</strong>teral.<br />
C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química peligrosa<br />
Como <strong>en</strong> el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rectángulo, <strong>en</strong> cada color se<br />
<strong>de</strong>terminará un número <strong>de</strong> riesgo, pudi<strong>en</strong>do ser<br />
0, 1, 2, 3 o 4. Estos números, regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />
vi<strong>en</strong><strong>en</strong> ya establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>.<br />
Los riesgos que comunica son: a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, <strong>de</strong><br />
inf<strong>la</strong>mabilidad, <strong>de</strong> reactividad y especiales.<br />
231
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Riesgos a <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
Es <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia química para producir lesiones por contacto con<br />
<strong>la</strong> piel, ingestión o inha<strong>la</strong>ción. No se incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s lesiones causadas por el calor<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> inc<strong>en</strong>dio ni por <strong>la</strong> fuerza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s explosiones.<br />
Para <strong>de</strong>terminar el grado <strong>de</strong> riesgo, se <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información:<br />
Grado <strong>de</strong><br />
riesgo<br />
Conc<strong>en</strong>traciones<br />
Características <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia<br />
química<br />
4<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Gases cuya CL 50 por inha<strong>la</strong>ción sea igual<br />
o m<strong>en</strong>or a 1,000 ppm.<br />
Cualquier líquido cuya conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong><br />
vapor saturado a 20°C sea igual o mayor<br />
que diez veces su CL 50, siempre y<br />
cuando este sea m<strong>en</strong>or o igual a 1,000<br />
ppm.<br />
Polvos y neblinas cuya CL 50 por<br />
inha<strong>la</strong>ción sea m<strong>en</strong>or o igual a 0.5 mg/l.<br />
DL 50 dérmica m<strong>en</strong>or o igual a 40 mg/kg.<br />
DL 50 oral m<strong>en</strong>or o igual a 5 mg/kg.<br />
Sustancias que bajo condiciones <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia pue<strong>de</strong>n ser letales.<br />
Arsina<br />
Inha<strong>la</strong>ción 250 ppm<br />
Oral 5 mg/kg<br />
3<br />
2<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Gases cuya CL 50 por inha<strong>la</strong>ción sea<br />
mayor a 1,000 ppm y m<strong>en</strong>or a 3,000<br />
ppm.<br />
Cualquier líquido cuya conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong><br />
vapor saturado a 20°C sea igual o mayor<br />
que su CL 50, siempre y cuando este sea<br />
m<strong>en</strong>or o igual a 3,000 ppm.<br />
Polvos y neblinas cuya CL 50 por<br />
inha<strong>la</strong>ción sea mayor a 0.5 mg/l y m<strong>en</strong>or<br />
o igual a 2 mg/l<br />
DL 50 oral mayor que 40 mg/kg y m<strong>en</strong>or o<br />
igual a 200 mg/kg.<br />
Sustancias corrosivas o irritantes al<br />
tracto respiratorio, a los ojos o <strong>la</strong> piel.<br />
Gases cuya CL 50 por inha<strong>la</strong>ción sea<br />
mayor que 3,000 ppm y m<strong>en</strong>or o igual a<br />
5,000 ppm.<br />
Cualquier líquido cuya conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong><br />
vapor saturado a 20°C sea igual o mayor<br />
que un quinto <strong>de</strong> su CL 50, siempre y<br />
cuando este sea m<strong>en</strong>or o igual a 5,000<br />
ppm.<br />
Polvos y neblinas cuya CL 50 por<br />
inha<strong>la</strong>ción sea mayor que 2 mg/l y m<strong>en</strong>or<br />
o igual a 10mg/l<br />
DL 50 dérmica mayor que 200 mg/kg y<br />
m<strong>en</strong>or o igual a 1,000 mg/kg.<br />
DL 50 oral mayor que 50 mg/kg y m<strong>en</strong>or o<br />
Sustancias que bajo condiciones <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia puedan causar daños<br />
serios o perman<strong>en</strong>tes.<br />
Buti<strong>la</strong>mina<br />
Inha<strong>la</strong>ción 0.8 mg/l<br />
Sustancias que bajo condiciones <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia pue<strong>de</strong>n causar<br />
incapacidad temporal o daño<br />
residual.<br />
Cloruro <strong>de</strong> amonio<br />
Oral 400 mg/kg<br />
232
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Grado <strong>de</strong><br />
riesgo<br />
Conc<strong>en</strong>traciones<br />
Características <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia<br />
química<br />
1<br />
0<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
igual a 500 mg/kg.<br />
Gases cuya CL 50 por inha<strong>la</strong>ción sea<br />
mayor a 5,000 ppm y m<strong>en</strong>or o igual a<br />
10,000 ppm.<br />
Polvos y neblinas cuya CL 50 por<br />
inha<strong>la</strong>ción sea mayor a 10 mg/l y m<strong>en</strong>or<br />
o igual a 200 mg/l<br />
DL 50 dérmica mayor que 1,000 mg/kg y<br />
m<strong>en</strong>or o igual a 2,000 mg/l<br />
DL 50 oral mayor que 500 mg/kg y m<strong>en</strong>or<br />
o igual a 2,000 mg/kg.<br />
Sustancias ligeram<strong>en</strong>te irritantes al tracto<br />
respiratorio, ojos y piel.<br />
Gases cuya CL 50 por inha<strong>la</strong>ción sea<br />
mayor a 10,000 ppm.<br />
Polvos y neblinas cuya CL 50 por<br />
inha<strong>la</strong>ción sea mayor a 200 mg/l.<br />
DL 50 dérmica mayor que 2,000 mg/kg.<br />
DL 50 oral mayor a 2,000 mg/kg<br />
Sustancias no irritantes <strong><strong>de</strong>l</strong> tracto<br />
respiratorio, ojos y piel.<br />
Sustancias que bajo condiciones <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia puedan causar<br />
irritación significativa.<br />
Éter etílico<br />
Oral 1215 mg/kg<br />
Sustancias que bajo condiciones <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia no ofrec<strong>en</strong> mayor<br />
peligro que el <strong>de</strong> los materiales<br />
combustibles ordinarios.<br />
Yeso o sulfato <strong>de</strong> calcio<br />
Riesgo <strong>de</strong> inf<strong>la</strong>mabilidad y <strong>de</strong> reactividad<br />
Estas <strong>de</strong>terminaciones correspon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> misma revisada para el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o<br />
rectángulo.<br />
Riesgos especiales<br />
Se utilizan algunas letras para informar acerca <strong>de</strong> riesgos especiales. Las<br />
reconocidas por <strong>la</strong> NFPA son:<br />
Letras o símbolos<br />
Significado<br />
Indica que una sustancia pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una<br />
reacción peligrosa al <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> contacto con agua,<br />
como el ácido sulfúrico.<br />
233
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Letras o símbolos<br />
OX<br />
J<br />
Significado<br />
Indica <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una sustancia oxidante,<br />
como el bromo y el cloro.<br />
Opcionalm<strong>en</strong>te se pue<strong>de</strong>n usar <strong>la</strong>s letras o<br />
símbolos <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo <strong>de</strong> protección personal<br />
revisados <strong>en</strong> el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rectángulo.<br />
Aunque los sigui<strong>en</strong>tes son símbolos no reconocidos por <strong>la</strong> NFPA, po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>contrarlos:<br />
ALK<br />
ACID<br />
Indica que es sustancia alcalina.<br />
Indica que es sustancia ácida.<br />
2.2.3.2 Señales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e<br />
El objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s señalizaciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e es atraer <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción sobre<br />
lugares, maquinaria o situaciones que pue<strong>de</strong>n provocar un acci<strong>de</strong>nte u originar<br />
riesgos a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, para que qui<strong>en</strong> interactúa con esos ambi<strong>en</strong>tes, tome acciones<br />
prev<strong>en</strong>tivas.<br />
El correcto uso <strong>de</strong> señalizaciones pue<strong>de</strong> salvar vidas; su efici<strong>en</strong>cia se prueba al<br />
mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una emerg<strong>en</strong>cia, durante <strong>la</strong> cual, si <strong>la</strong> señalización cumple con el único<br />
requisito <strong>de</strong> ser <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dible <strong>de</strong> manera inmediata, qui<strong>en</strong> <strong>la</strong> interpreta pueda i<strong>de</strong>ntificar<br />
<strong>la</strong> manera segura <strong>de</strong> <strong>de</strong>salojar un inmueble, dón<strong>de</strong> dirigirse, <strong>la</strong> prohibición <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar<br />
a un área don<strong>de</strong> exist<strong>en</strong> peligros, o bi<strong>en</strong> reconocer los peligros a los que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta<br />
al circu<strong>la</strong>r por <strong>de</strong>terminado lugar.<br />
Las indicaciones y <strong>la</strong> comunicación <strong>de</strong> riesgos durante emerg<strong>en</strong>cias se impart<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
diversas maneras; <strong>la</strong> que nos interesa por el mom<strong>en</strong>to es <strong>la</strong> señalización.<br />
La i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> emplear señales es evitar, <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> medida <strong>de</strong> lo posible, el uso <strong>de</strong><br />
pa<strong>la</strong>bras que podrían confundirse <strong>de</strong>bido<br />
a <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> l<strong>en</strong>guajes. Es<br />
importante estandarizar el significado <strong>de</strong><br />
cada una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s, ya que <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s<br />
converg<strong>en</strong> distintas características como<br />
son colores, formas geométricas,<br />
símbolos y textos; por lo cual <strong>la</strong> NOM-<br />
026-STPS-2008, <strong>en</strong> sus puntos 7 y 8,<br />
establece <strong>la</strong>s características específicas<br />
con <strong>la</strong>s que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e empleadas <strong>en</strong> los<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.<br />
Estas características<br />
no son aplicables<br />
para <strong>la</strong>s señales<br />
utilizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
transportación<br />
terrestre, marítima,<br />
fluvial o aérea, que<br />
sea compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong><br />
Comunicaciones y<br />
Transportes (SCT).<br />
234
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Colores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y contrastantes<br />
Los colores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> repres<strong>en</strong>tan uno o varios significados que conllevan a<br />
indicaciones más específicas; para su mejor <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to es necesario utilizar<br />
un color contrastante, los cuales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes características:<br />
Color <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong><br />
Rojo<br />
Amarillo<br />
Ver<strong>de</strong><br />
Paro.<br />
Prohibición.<br />
Significado<br />
Material, equipo y sistema para<br />
combate <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios.<br />
Advert<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> peligro<br />
Delimitación <strong>de</strong> áreas.<br />
Advert<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> peligro por<br />
radiaciones ionizantes.<br />
Condición segura.<br />
Indicación<br />
Dispositivos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sconexión para<br />
emerg<strong>en</strong>cias.<br />
Prohíbe acciones específicas.<br />
Ubicación y localización <strong>de</strong> los mismos así<br />
como tubería que conduce fluidos para<br />
combatir inc<strong>en</strong>dios.<br />
At<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> situaciones peligrosas.<br />
Limita áreas restringidas o <strong>de</strong> uso<br />
específico.<br />
Indicación <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> material<br />
radiactivo.<br />
Seña<strong>la</strong> salidas <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, rutas <strong>de</strong><br />
evacuación así como lugares seguros y <strong>de</strong><br />
primeros auxilios.<br />
Azul Obligación. Seña<strong>la</strong> acciones específicas a seguir.<br />
Para señales <strong>de</strong> obligación, precaución e información, el color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>be<br />
cubrir al m<strong>en</strong>os el 50% <strong>de</strong> su superficie total.<br />
In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong><strong>de</strong>l</strong> color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, se <strong>de</strong>be utilizar un color <strong>de</strong><br />
contraste, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> percepción.<br />
Dicho color contrastante <strong>de</strong>be ser el indicado <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong><br />
Color <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to<br />
Rojo<br />
Amarillo<br />
Ver<strong>de</strong><br />
Azul<br />
Color contrastante<br />
B<strong>la</strong>nco<br />
Negro<br />
Mag<strong>en</strong>ta*<br />
B<strong>la</strong>nco<br />
B<strong>la</strong>nco<br />
* Nota: El mag<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>be ser el color contrastante <strong><strong>de</strong>l</strong> amarillo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
señal utilizada para indicar <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> radiaciones ionizantes.<br />
235
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Formas geométricas<br />
Se trata <strong>de</strong> una figura que por sí misma busca comunicar una acción específica<br />
que <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar qui<strong>en</strong> <strong>la</strong> interpreta. Las formas geométricas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes:<br />
Forma geométrica Significado Utilización<br />
Prohibición<br />
Prohíbe una acción capaz<br />
<strong>de</strong> provocar un riesgo.<br />
Obligación<br />
Descripción <strong>de</strong> una acción<br />
obligatoria.<br />
Precaución<br />
Advierte un peligro<br />
Información<br />
Proporciona información<br />
para casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.<br />
Símbolos<br />
Los símbolos o repres<strong>en</strong>taciones gráficas, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />
características:<br />
<br />
El color <strong>de</strong> los símbolos <strong>de</strong>be ser el mismo que el color contrastante,<br />
excepto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong> prohibición,<br />
Para señales <strong>de</strong><br />
prohibición el color <strong>de</strong><br />
fondo <strong>de</strong>be ser b<strong>la</strong>nco, <strong>la</strong><br />
banda transversal y <strong>la</strong><br />
circu<strong>la</strong>r rojas, el símbolo<br />
<strong>de</strong>be colocarse c<strong>en</strong>trado<br />
<strong>en</strong> el fondo y no <strong>de</strong>be<br />
obstruir <strong>la</strong> banda diametral. El color rojo <strong>de</strong>be<br />
cubrir al m<strong>en</strong>os el 35% <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie total y el<br />
color <strong><strong>de</strong>l</strong> símbolo <strong>de</strong>be ser negro,<br />
236
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<br />
<br />
Los símbolos a emplearse <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con el<br />
cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> imag<strong>en</strong> establecidos <strong>en</strong> los apéndices<br />
A, B, C, D y E <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-026-STPS-2008,<br />
Al m<strong>en</strong>os una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones <strong><strong>de</strong>l</strong> símbolo <strong>de</strong>be<br />
ser mayor al 60% <strong>de</strong> <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal,<br />
Si se requiere <strong>la</strong><br />
e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un<br />
símbolo,<br />
<strong>de</strong>be<br />
establecerse <strong>la</strong><br />
indicación por escrito y<br />
su cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> imag<strong>en</strong><br />
asociado, y<br />
Sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong> obligación y precaución<br />
podrá utilizarse el símbolo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> un signo<br />
<strong>de</strong> admiración, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do agregar un texto<br />
breve fuera <strong>de</strong> los límites <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal.<br />
Textos<br />
Toda señal pue<strong>de</strong> complem<strong>en</strong>tarse con un texto fuera <strong>de</strong><br />
sus límites, pero <strong>de</strong>be cumplir con lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Debe ser un refuerzo a <strong>la</strong> información,<br />
La altura <strong><strong>de</strong>l</strong> texto, no será mayor a <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal,<br />
El ancho <strong><strong>de</strong>l</strong> texto no será mayor al <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal,<br />
Siempre ubicado <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal,<br />
Ser breve y concreto, y<br />
Ser <strong>en</strong> color contrastante sobre el color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> señal.<br />
Las señales <strong>de</strong> información, son <strong>la</strong>s únicas autorizadas para albergar el texto<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> sus límites, con <strong>la</strong> salvedad <strong>de</strong> cumplir con lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Ser un refuerzo a <strong>la</strong> información,<br />
No <strong>de</strong>b<strong>en</strong> dominar sobre los símbolos, por lo<br />
cual <strong>la</strong> altura máxima <strong>de</strong> <strong>la</strong>s letras <strong>de</strong>be ser <strong>la</strong><br />
tercera parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> altura <strong><strong>de</strong>l</strong> símbolo,<br />
Ser breves y concretos con un máximo <strong>de</strong> tres<br />
pa<strong>la</strong>bras, y<br />
El color <strong><strong>de</strong>l</strong> texto será el mismo que el <strong>de</strong><br />
contraste correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> señal.<br />
237
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Dim<strong>en</strong>siones<br />
Para distancias<br />
m<strong>en</strong>ores a 5 m.,<br />
el área será<br />
como mínimo <strong>de</strong><br />
125 cm 2 , y para<br />
distancias<br />
mayores a 50<br />
m., el área será<br />
al m<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />
12500 cm 2 .<br />
Las señales, para distancias <strong>de</strong> 5 a 50<br />
metros <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
re<strong>la</strong>ción:<br />
S≥ L 2<br />
2000<br />
Don<strong>de</strong>:<br />
S es <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal <strong>en</strong> m 2<br />
L es <strong>la</strong> distancia máxima <strong>de</strong><br />
observación <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal <strong>en</strong> m.<br />
En señales e<strong>la</strong>boradas con productos luminisc<strong>en</strong>tes, se permitirá emplear el<br />
color contrastante amarillo verdoso <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> b<strong>la</strong>nco. A<strong>de</strong>más, el producto<br />
luminisc<strong>en</strong>te podrá emplearse <strong>en</strong> los contornos <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal, <strong><strong>de</strong>l</strong> símbolo y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
bandas circu<strong>la</strong>r y diametral, para <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong> prohibición.<br />
Iluminación<br />
En condiciones normales, <strong>en</strong> <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal, <strong>de</strong>be existir una<br />
iluminación <strong>de</strong> 50 luxes al m<strong>en</strong>os.<br />
238
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Señales <strong>de</strong> radiaciones ionizantes<br />
En el caso <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> señalizaciones <strong>la</strong> forma geométrica<br />
pue<strong>de</strong> ser cuadrada o triangu<strong>la</strong>r y el color contrastante será<br />
mag<strong>en</strong>ta o negro.<br />
Las <strong>de</strong>más características <strong>de</strong>b<strong>en</strong> apegarse a lo indicado para el<br />
resto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s señales.<br />
2.2.3.3 I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> riesgos por fluidos conducidos <strong>en</strong> tuberías<br />
Durante el proceso <strong>de</strong> producción <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo, es común observar tuberías que<br />
conduc<strong>en</strong> fluidos, y precisam<strong>en</strong>te estos pue<strong>de</strong>n<br />
repres<strong>en</strong>tar un riesgo si no se sabe con exactitud,<br />
por ejemplo, qué es lo que conduc<strong>en</strong>, o bi<strong>en</strong>, <strong>la</strong><br />
peligrosidad ante una exposición con el fluido o<br />
bi<strong>en</strong>, con el simple contacto con <strong>la</strong> tubería.<br />
Esta i<strong>de</strong>ntificación no<br />
es aplicable a tuberías<br />
subterráneas u<br />
ocultas, ductos<br />
eléctricos y tuberías<br />
<strong>de</strong><br />
c<strong>en</strong>trales<br />
nucleares; así como<br />
tuberías <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ntas<br />
potabilizadoras <strong>de</strong><br />
agua y re<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma.<br />
Por lo anterior se hace necesario<br />
i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong> tubería <strong>de</strong> tal manera<br />
que al observar<strong>la</strong>, el trabajador<br />
reconozca si el fluido es peligroso o<br />
no y <strong>la</strong> dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> flujo. Para<br />
realizar correctam<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación, es necesario consultar<br />
<strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s sustancias que se transportan a<br />
través <strong>de</strong> dicha tubería, conforme a<br />
<strong>la</strong> NOM-018-STPS-2000.<br />
Según <strong>la</strong> NOM antes m<strong>en</strong>cionada, se consi<strong>de</strong>ra fluido peligroso cuando se cump<strong>la</strong><br />
alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes características:<br />
<br />
<br />
Temperatura mayor <strong>de</strong> 50ºC o a baja temperatura que pueda<br />
causar lesión al contacto, y<br />
Presión manométrica <strong><strong>de</strong>l</strong> fluido a 686 kPa, o equival<strong>en</strong>te a<br />
7kg/cm 2 .<br />
239
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Los elem<strong>en</strong>tos con que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificarse <strong>la</strong>s tuberías que conduc<strong>en</strong> fluidos son:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>,<br />
Color contrastante,<br />
Información complem<strong>en</strong>taria, e<br />
Indicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> flujo.<br />
Color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Los colores que so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>de</strong>b<strong>en</strong> utilizarse para <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación, <strong>de</strong>be<br />
correspon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> acuerdo a su significado:<br />
Color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Significado<br />
Rojo<br />
Amarillo<br />
Ver<strong>de</strong><br />
Fluidos para el combate <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio.<br />
Fluidos peligrosos.<br />
Fluidos <strong>de</strong> bajo riesgo.<br />
La NOM-026-STPS-2008 permite <strong>la</strong> aplicación <strong><strong>de</strong>l</strong> color <strong>en</strong> <strong>la</strong> tubería <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes maneras:<br />
<br />
<br />
Pintar<strong>la</strong> a todo lo <strong>la</strong>rgo y cubrir toda <strong>la</strong> circunfer<strong>en</strong>cia con el color<br />
correspondi<strong>en</strong>te,<br />
Pintar<strong>la</strong> con bandas <strong>de</strong> 100 mm <strong>de</strong> ancho como mínimo, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do cubrir<br />
toda <strong>la</strong> circunfer<strong>en</strong>cia, increm<strong>en</strong>tándo<strong>la</strong>s <strong>en</strong> proporción al diámetro exterior<br />
<strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
Diámetro exterior <strong>de</strong> tubo mm<br />
Ancho mínimo <strong>de</strong> <strong>la</strong> banda mm<br />
Hasta 38 100<br />
Más <strong>de</strong> 38 hasta 51 200<br />
Más <strong>de</strong> 51 hasta 150 300<br />
Más <strong>de</strong> 150 hasta 250 600<br />
Más <strong>de</strong> 250 800<br />
240
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
<br />
O bi<strong>en</strong>, pue<strong>de</strong> optarse por colocar<br />
etiquetas in<strong><strong>de</strong>l</strong>ebles con <strong>la</strong>s<br />
dim<strong>en</strong>siones mínimas arriba<br />
indicadas, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do cubrir toda <strong>la</strong><br />
circunfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> tubería.<br />
Información complem<strong>en</strong>taria<br />
A<strong>de</strong>más es necesario que <strong>la</strong> tubería indique <strong>la</strong> información refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />
naturaleza, riesgo <strong><strong>de</strong>l</strong> fluido o información <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso, <strong>la</strong> cual podrá<br />
implem<strong>en</strong>tarse bajo cualquiera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes opciones:<br />
• Emplear señales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e, o hacer uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> señalización para<br />
indicar riesgos por sustancias químicas, como son los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os rectángulo y<br />
rombo, lo cual <strong>de</strong>be cumplir con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes características:<br />
1. El área mínima <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal será <strong>de</strong> 125 cm 2 ,<br />
2. Cuando <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal sea mayor al 70% <strong><strong>de</strong>l</strong> diámetro <strong>de</strong> <strong>la</strong> tubería,<br />
dicha señal se dispondrá a manera <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ca colgada <strong>en</strong> <strong>la</strong> tubería, y<br />
3. Cuando <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> señal sea igual o m<strong>en</strong>or al 70% <strong><strong>de</strong>l</strong> diámetro, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
pintarse sobre <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> o podrá ubicarse <strong>en</strong> una<br />
etiqueta, p<strong>la</strong>ca o letrero fijado <strong>de</strong> forma que sea visible <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquier<br />
punto y <strong>en</strong> <strong>la</strong> cercanía a <strong>la</strong>s válvu<strong>la</strong>s. En tramos rectos se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> colocar<br />
cada 10 metros <strong>en</strong> tuberías <strong>de</strong> hasta 51 milímetros <strong>de</strong> diámetro o cada 15<br />
metros <strong>en</strong> tuberías <strong>de</strong> diámetro mayor.<br />
• Usar ley<strong>en</strong>das que indiqu<strong>en</strong> el riesgo <strong><strong>de</strong>l</strong> fluido, conforme a lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Tóxico<br />
Inf<strong>la</strong>mable<br />
Explosivo<br />
Irritante<br />
Corrosivo<br />
Reactivo<br />
Riesgo biológico<br />
Alta temperatura<br />
Baja temperatura<br />
Alta presión<br />
241
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
• Indicar nombre completo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustancia, o información <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso, por<br />
ejemplo, AGUA PARA CALDERAS, para lo cual <strong>de</strong>be cumplirse lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
1. Debe pintarse sobre <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> o bi<strong>en</strong>, ubicarse <strong>en</strong><br />
una etiqueta, p<strong>la</strong>ca o letrero fijado, adyac<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s bandas, y<br />
2. En caso <strong>de</strong> que <strong>la</strong> tubería se pinte a lo <strong>la</strong>rgo con el color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, <strong>la</strong><br />
información complem<strong>en</strong>taria se ubicará <strong>de</strong> forma visible, y <strong>en</strong> tramos<br />
rectos <strong>de</strong>be ubicarse a intervalos regu<strong>la</strong>res no mayores a los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
‣ Para diámetros <strong>de</strong> hasta 51 mm, cada 10 m., y<br />
‣ Para diámetros mayores a 51mm, cada 15 m.<br />
3. En caso <strong>de</strong> que <strong>la</strong> tubería se pinte con bandas,<br />
<strong>la</strong> información complem<strong>en</strong>taria <strong>de</strong>berá<br />
ubicarse a intervalos regu<strong>la</strong>res no mayores a<br />
los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
‣ Para un ancho <strong>de</strong> banda <strong><strong>de</strong>l</strong> color <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> hasta 200 mm., cada 10<br />
m., o<br />
‣ Para anchos <strong>de</strong> banda mayores a 200<br />
mm., cada 15 m.<br />
El color <strong>de</strong> <strong>la</strong> información complem<strong>en</strong>taria <strong>de</strong>be<br />
ser <strong>de</strong> color contrastante, correspondi<strong>en</strong>do con lo<br />
establecido <strong>en</strong> los colores <strong>de</strong> contraste para<br />
señales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e.<br />
242
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Para el uso <strong>de</strong> textos como información complem<strong>en</strong>taria, <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
letras y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s flechas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Don<strong>de</strong>:<br />
h= d (π/6)<br />
h= altura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s letras <strong><strong>de</strong>l</strong> texto y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s flechas,<br />
d= diámetro exterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> tubería<br />
Para tuberías con diámetro mayor a 300<br />
mm., <strong>la</strong> altura mínima <strong>de</strong> <strong>la</strong>s letras será <strong>de</strong><br />
15 cm., y <strong>la</strong> máxima igual al valor obt<strong>en</strong>ido<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> ecuación. Y si <strong>la</strong> tubería ti<strong>en</strong>e un<br />
diámetro m<strong>en</strong>or a 25 mm., se <strong>de</strong>be utilizar<br />
una p<strong>la</strong>ca, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> altura <strong><strong>de</strong>l</strong> texto como<br />
mínimo 10 mm.<br />
Al utilizar ley<strong>en</strong>das, cuando el fluido implique<br />
más <strong>de</strong> un factor <strong>de</strong> riesgo, cada uno <strong>de</strong> ellos <strong>de</strong>be quedar indicado <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
información complem<strong>en</strong>taria, sigui<strong>en</strong>do el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> importancia <strong>de</strong> éstos.<br />
Para ello, se consi<strong>de</strong>rará <strong>la</strong> información <strong>de</strong> <strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
correspondi<strong>en</strong>tes, conforme a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-018-STPS-2000.<br />
Los ácidos y álcalis <strong>de</strong>b<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>ciarse anteponi<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> ley<strong>en</strong>da<br />
IRRITANTE o CORROSIVO, <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra ACIDO o ALCALI, según<br />
corresponda.<br />
Dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> flujo<br />
La dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> flujo <strong>de</strong>be<br />
indicarse con una flecha adyac<strong>en</strong>te<br />
a <strong>la</strong>s bandas <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación o a<br />
<strong>la</strong> información complem<strong>en</strong>taria<br />
cuando <strong>la</strong> tubería esté pintada toda<br />
a lo <strong>la</strong>rgo.<br />
SI existe flujo <strong>en</strong> ambos s<strong>en</strong>tidos,<br />
se i<strong>de</strong>ntificará con una flecha<br />
apuntando <strong>en</strong> ambas direcciones.<br />
Los elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los<br />
fluidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
tuberías, se ubicarán<br />
<strong>de</strong> forma que sean<br />
visibles <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
cualquier punto <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
zona o zonas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
que se ubica el<br />
sistema <strong>de</strong> tuberías<br />
y <strong>en</strong> <strong>la</strong> cercanía <strong>de</strong><br />
válvu<strong>la</strong>s.<br />
243
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
La longitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> flecha será igual o mayor a <strong>la</strong><br />
altura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s letras <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ley<strong>en</strong>das <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />
al diámetro, conforme a <strong>la</strong> ecuación arriba<br />
<strong>de</strong>scrita.<br />
La flecha se pintará directam<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong><br />
tubería, <strong>en</strong> b<strong>la</strong>nco o negro.<br />
Podrá ser integrada a <strong>la</strong>s etiquetas, p<strong>la</strong>cas o<br />
letreros.<br />
2.2.4 Equipo <strong>de</strong> protección personal.<br />
Antes que nada, es importante <strong>de</strong>jar c<strong>la</strong>ro que <strong>la</strong> protección personal <strong>de</strong>be<br />
consi<strong>de</strong>rarse como un método <strong>de</strong> control para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lesiones y<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.<br />
También es es<strong>en</strong>cial t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> protección<br />
personal <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rarse un último recurso <strong>de</strong> reducción<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> peligro <strong>en</strong> el lugar <strong>de</strong> trabajo. En <strong>la</strong> jerarquía <strong>de</strong> métodos<br />
que pue<strong>de</strong>n utilizarse para contro<strong>la</strong>r los peligros <strong>en</strong> el lugar <strong>de</strong><br />
trabajo, <strong>la</strong> protección personal no es un método <strong>de</strong> primera<br />
elección, <strong>de</strong> hecho, <strong>de</strong>be utilizarse sólo cuando los posibles<br />
controles técnicos o <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería que reduc<strong>en</strong> el peligro<br />
(mediante métodos como el ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to, el cierre, <strong>la</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción, <strong>la</strong> sustitución u otros cambios <strong>de</strong> proceso) y los<br />
controles administrativos (como reducir el tiempo <strong>de</strong> trabajo<br />
con peligro <strong>de</strong> exposición) ya se han aplicado <strong>en</strong> <strong>la</strong> máxima<br />
ext<strong>en</strong>sión viable.<br />
Sin embargo, hay casos <strong>en</strong> que <strong>la</strong> protección personal es necesaria, a corto o a <strong>la</strong>rgo<br />
p<strong>la</strong>zo, para reducir el riesgo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad y lesión profesional. En tales casos, el<br />
equipo <strong>de</strong> protección personal <strong>de</strong>be utilizarse como parte <strong>de</strong> un programa global que<br />
abarque <strong>la</strong> evaluación completa <strong>de</strong> los peligros, <strong>la</strong> selección y a<strong>de</strong>cuación correctas <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
equipo, <strong>la</strong> capacitación y adiestrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que han <strong>de</strong> utilizarlo, <strong>la</strong>s<br />
operaciones <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y reparación necesarias para mant<strong>en</strong>erlo <strong>en</strong> bu<strong>en</strong><br />
estado <strong>de</strong> servicio y el compromiso conjunto <strong>de</strong> directivos y trabajadores con el bu<strong>en</strong><br />
resultado <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> protección.<br />
Para prev<strong>en</strong>ir acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo se pue<strong>de</strong>n aplicar los sigui<strong>en</strong>tes<br />
controles:<br />
244
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Eliminación<br />
Sustitución<br />
Aplicación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería<br />
Aplicación <strong>de</strong> medidas administrativas<br />
Capacitación <strong>de</strong> los trabajadores<br />
Señalización <strong>de</strong> los riesgos<br />
Dichos controles se basan <strong>en</strong> <strong>la</strong> conjugación <strong>de</strong> ais<strong>la</strong>r al peligro <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador, ya sea<br />
mediante medidas <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería y/o una capacitación e i<strong>de</strong>ntificación oportuna <strong>de</strong> los<br />
riesgos que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el trabajo repres<strong>en</strong>tan.<br />
Pero <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> estos controles y sus conjugaciones, pue<strong>de</strong>n no ser<br />
sufici<strong>en</strong>tes siempre, t<strong>en</strong>iéndose <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> ais<strong>la</strong>r al trabajador <strong><strong>de</strong>l</strong> peligro y no<br />
viceversa. Esto es lo que proporciona el equipo <strong>de</strong> protección personal.<br />
Por ejemplo, <strong>en</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se maneje acetona, un medio para prev<strong>en</strong>ir<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo por su constante inha<strong>la</strong>ción, es <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
extracción <strong><strong>de</strong>l</strong> contaminante para reducir <strong>la</strong> exposición <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador, es preferible<br />
antes que <strong>la</strong> dotación <strong>de</strong> respiradores.<br />
Es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong>be <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse que el<br />
equipo <strong>de</strong> protección personal <strong>de</strong>be<br />
ser <strong>la</strong> última opción <strong>de</strong> protección al<br />
trabajador. Esto <strong>de</strong>bido a que al dotar<br />
esta protección, no se está int<strong>en</strong>tando<br />
eliminar o at<strong>en</strong>uar el riesgo que<br />
am<strong>en</strong>aza, sino so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te, como se<br />
dijo, se está ais<strong>la</strong>ndo al trabajador.<br />
Pero cuando el equipo <strong>de</strong> protección personal se<br />
requiere, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse más factores para<br />
po<strong>de</strong>r asegurarnos <strong>de</strong> su correcto funcionami<strong>en</strong>to.<br />
Si a un trabajador se le proporciona respirador<br />
pero no sabe cómo emplearlo, mant<strong>en</strong>erlo,<br />
resguardarlo y <strong>de</strong>cidir si ya no le protege,<br />
difícilm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> ayudarle a at<strong>en</strong>uar su<br />
exposición al contaminante. O bi<strong>en</strong>, si el<br />
trabajador sabe hacerlo, pero se le proporciona un<br />
respirador que no le funciona para el<br />
contaminante al que está expuesto, <strong>en</strong>tonces <strong>la</strong><br />
utilización <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo es inútil.<br />
Por ello es <strong>de</strong> vital importancia que acompañado a <strong>la</strong> dotación <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo <strong>de</strong> protección<br />
personal, primero se analice el puesto <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que ha <strong>de</strong> realizar el<br />
empleado, para i<strong>de</strong>ntificar los riesgos a los que pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> contacto y así <strong>de</strong>finir<br />
245
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
específicam<strong>en</strong>te qué <strong>de</strong>be protegerse y cómo, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> que al trabajador <strong>de</strong>be<br />
proporcionársele una capacitación respecto a su uso.<br />
La NOM-017-STPS-2008 establece los requerimi<strong>en</strong>tos que el patrón <strong>de</strong>be cumplir <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
dotación <strong>de</strong> equipo <strong>de</strong> protección personal.<br />
Como lo revisamos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Unidad 1, el patrón, <strong>en</strong>tre otros docum<strong>en</strong>tos, está obligado a<br />
realizar un análisis <strong>de</strong> riesgos por cada puesto <strong>de</strong> trabajo y área <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
para <strong>de</strong>terminar si un trabajador requiere equipo <strong>de</strong> protección, o bi<strong>en</strong> para ingresar y<br />
permanecer <strong>en</strong> un área <strong>de</strong>terminada.<br />
Como <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> este medio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />
acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s no contro<strong>la</strong> el riesgo al que se<br />
expone el trabajador, sino que los separa, y para hacer<br />
confiable su utilización, el equipo <strong>de</strong> protección personal<br />
<strong>de</strong>be cumplir al m<strong>en</strong>os con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes características:<br />
<br />
<br />
<br />
At<strong>en</strong>uar <strong>la</strong> exposición con los ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> riesgo,<br />
En su caso, ser <strong>de</strong> uso personal, y<br />
Estar acor<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s características físicas <strong>de</strong> los<br />
trabajadores.<br />
Todo equipo <strong>de</strong> protección personal proporcionado, <strong>de</strong>be<br />
acompañarse <strong>de</strong> indicaciones, instrucciones o<br />
procedimi<strong>en</strong>tos <strong><strong>de</strong>l</strong> fabricante para su:<br />
‣ uso,<br />
‣ revisión,<br />
‣ reposición,<br />
‣ limpieza,<br />
‣ limitaciones,<br />
‣ mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to,<br />
‣ resguardo, y<br />
‣ disposición final.<br />
De acuerdo a lo establecido <strong>en</strong> el punto 7.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-017-STPS-2008, <strong>la</strong>s<br />
indicaciones para los elem<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>listados <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rar al m<strong>en</strong>os lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Basarse <strong>en</strong> información proporcionada por el proveedor,<br />
En su caso, contar con instrucciones para verificar su correcto funcionami<strong>en</strong>to,<br />
I<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s limitaciones e incluir <strong>la</strong> capacidad o grado <strong>de</strong> protección que ofrece,<br />
246
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Determinar <strong>la</strong>s condiciones bajo <strong>la</strong>s cuales<br />
no proporciona protección o dón<strong>de</strong> no <strong>de</strong>be<br />
usarse,<br />
Definir el tiempo <strong>de</strong> vida útil,<br />
Medidas técnicas o administrativas para<br />
minimizar los efectos o reacciones<br />
adversos producidos,<br />
<br />
<br />
Acciones a realizar antes, durante y<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> sus uso, para comprobar que<br />
continúa proporcionando <strong>la</strong> protección para<br />
<strong>la</strong> cual fue diseñado,<br />
Indicación que cuando se <strong>en</strong>tre <strong>en</strong> contacto<br />
con ag<strong>en</strong>tes infecciosos, el equipo <strong>de</strong><br />
protección que se utilice <strong>de</strong>be ser para ese uso exclusivo,<br />
Procedimi<strong>en</strong>to para <strong>la</strong> <strong>de</strong>scontaminación o<br />
<strong>de</strong>sinfección,<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Si el equipo <strong>de</strong> protección se limpia <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo, se <strong>de</strong>finan <strong>la</strong>s sustancias químicas,<br />
condiciones o aditam<strong>en</strong>tos para ello,<br />
Mecanismos a seguir para reemp<strong>la</strong>zar o reparar<br />
cuando <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión, se <strong>de</strong>tecte algún<br />
<strong>de</strong>terioro que impida su óptimo funcionami<strong>en</strong>to,<br />
Indicaciones para su reemp<strong>la</strong>zo <strong>en</strong> partes dañadas,<br />
Precisar lugares y formas <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>arse <strong>en</strong><br />
recipi<strong>en</strong>tes o cont<strong>en</strong>edores especiales, <strong>de</strong> ser<br />
necesario según el fabricante, y<br />
Medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para tratarlo como residuo<br />
sólido.<br />
Como lo viste <strong>en</strong> <strong>la</strong> Unidad 1, existe<br />
una gran diversidad <strong>de</strong> equipo para<br />
proteger cada parte <strong><strong>de</strong>l</strong> cuerpo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
trabajador, llegando algunos a ser<br />
complejos <strong>en</strong> su uso, por ejemplo, los<br />
respiradores, líneas <strong>de</strong> vida y trajes<br />
ais<strong>la</strong>ntes. Por ello, hay <strong>la</strong> obligación<br />
por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón para proporcionar<br />
capacitación y adiestrami<strong>en</strong>to a los<br />
trabajadores para que estos lo emple<strong>en</strong> correctam<strong>en</strong>te. Si<strong>en</strong>do<br />
necesario vigi<strong>la</strong>r que los trabajadores que se expongan a riesgos<br />
utilic<strong>en</strong> el equipo <strong>de</strong> protección proporcionado por el patrón. De<br />
acuerdo al análisis <strong>de</strong> riesgo por cada puesto <strong>de</strong> trabajo y área <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>la</strong>boral.<br />
247
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.2.5 Informar a qui<strong>en</strong> ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s anomalías <strong>de</strong>tectadas<br />
Durante el recorrido por el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, es necesario que conforme <strong>de</strong>tectes<br />
anomalías, <strong>la</strong>s vayas comunicando a <strong>la</strong> persona que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia. Esto<br />
respon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> apuntar los aspectos que no se apegan a <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
<strong>la</strong>boral, repres<strong>en</strong>tando por sí so<strong>la</strong>s un riesgo al trabajador.<br />
T<strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong> comunicación<br />
conforme se vayan <strong>de</strong>scubri<strong>en</strong>do,<br />
correspon<strong>de</strong> a po<strong>de</strong>r at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
efici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te una por una, ya que si<br />
<strong>la</strong>s reservaras para el final <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
recorrido, podrían parecer <strong>de</strong>masiada<br />
información,<br />
perdiéndose<br />
seguram<strong>en</strong>te algunas anomalías.<br />
Así que, para que el patrón t<strong>en</strong>ga un<br />
cabal conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
correcciones que <strong>de</strong>be realizar, no lo<br />
olvi<strong>de</strong>s:<br />
¡Mira! Esa<br />
sierra<br />
requiere una<br />
guarda.<br />
NOM-004-STPS-1999<br />
<br />
<br />
Comunicar aquellos resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> verificación física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones y áreas, maquinaria y equipo,<br />
señalización y equipo <strong>de</strong> protección personal, que no se apegu<strong>en</strong> a <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y<br />
Fundam<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral los in<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>s <strong>de</strong>tectados.<br />
Por ejemplo, si durante el recorrido <strong>de</strong>tectas que existe un<br />
recipi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cloro y no está i<strong>de</strong>ntificado con ningún<br />
mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o<br />
<strong>de</strong><br />
comunicación <strong>de</strong><br />
riesgos por sustancias<br />
químicas peligrosas<br />
que revisamos,<br />
<strong>de</strong>berás informar al<br />
patrón que está<br />
incumpli<strong>en</strong>do <strong>la</strong> NOM-<br />
018-STPS-2000, <strong>la</strong><br />
cual le obliga a<br />
adoptar el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o rectángulo o rombo para<br />
dichos fines, conforme a <strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> datos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> que <strong>de</strong>biera t<strong>en</strong>er disponible.<br />
248
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
O bi<strong>en</strong>, si <strong>de</strong>tectas que una tubería que conduce aire a una presión mayor a 7kg/cm 2 y<br />
está pintada <strong>de</strong> color ver<strong>de</strong>, pues el patrón cree que el aire es inof<strong>en</strong>sivo, <strong>de</strong>bes<br />
informarle que está incumpli<strong>en</strong>do <strong>la</strong> NOM-026-STPS-2008 <strong>de</strong>bido a que el fluido está a<br />
una presión manométrica extrema, lo cual lo convierte <strong>en</strong> peligroso y por <strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>be<br />
pintar dicha tubería <strong>de</strong> amarillo.<br />
Pue<strong>de</strong>s fundam<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s<br />
anomalías <strong>de</strong>tectadas<br />
<strong>en</strong> Normas Oficiales<br />
Mexicanas, pero<br />
también <strong>en</strong> el<br />
Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong><br />
Seguridad, Higi<strong>en</strong>e y<br />
Medio Ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
Trabajo, <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Conv<strong>en</strong>ios<br />
Internacionales<br />
ratificados por México.<br />
249
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2.3 Entrevista al personal que <strong>la</strong>bora <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
Adicional al recorrido por el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, es necesario<br />
realizar, al m<strong>en</strong>os, dos <strong>en</strong>trevistas a los trabajadores <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo visitado. La razón para ello es darle <strong>la</strong><br />
oportunidad al trabajador <strong>de</strong> expresarse sin presiones, ya que<br />
<strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas pue<strong>de</strong>n hacerse sin que el patrón o su<br />
repres<strong>en</strong>tante estén pres<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s preocupaciones que<br />
pudiese t<strong>en</strong>er sobre <strong>la</strong>s condiciones <strong>en</strong> que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> sus<br />
<strong>la</strong>bores.<br />
Estas <strong>en</strong>trevistas también funcionan para <strong>de</strong>spejar dudas que<br />
qui<strong>en</strong> realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia pudiera t<strong>en</strong>er, o bi<strong>en</strong> para afirmar o<br />
<strong>de</strong>sm<strong>en</strong>tir aseveraciones hechas por el patrón o su<br />
repres<strong>en</strong>tante.<br />
Recuerda que como inspector <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo, <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo te faculta <strong>en</strong> el<br />
artículo 541 fracción III para “interrogar, solos o ante testigos, a los trabajadores y<br />
patrones, sobre cualquier asunto re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong><br />
trabajo”; y también, el Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong> Inspección y <strong>la</strong> Aplicación <strong>de</strong><br />
Sanciones por Vio<strong>la</strong>ciones a <strong>la</strong> Legis<strong>la</strong>ción Laboral, <strong>en</strong> el artículo 20, ac<strong>la</strong>ra que <strong>la</strong><br />
finalidad <strong>de</strong> separar a los trabajadores y patrón durante <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas, respon<strong>de</strong> a<br />
“evitar <strong>la</strong> posible influ<strong>en</strong>cia sobre los interrogados”.<br />
Los requisitos que <strong>de</strong>bes cubrir durante <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas<br />
son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
a) Cuestionar al m<strong>en</strong>os a dos trabajadores,<br />
b) Requerir el nombre <strong>de</strong> c ada trabajador<br />
<strong>en</strong>trevistado,<br />
A pesar <strong>de</strong> no hay<br />
preguntas <strong>de</strong>terminadas<br />
por realizar, dado que<br />
cada c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo es<br />
difer<strong>en</strong>te a otro a pesar <strong>de</strong><br />
producir lo mismo, es<br />
importante que efectúes<br />
preguntas abiertas que te<br />
brin<strong>de</strong>n información para<br />
<strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>s condiciones<br />
reales <strong>de</strong> trabajo.<br />
c) Solicitar que te indiqu<strong>en</strong> el<br />
puesto que cada trabajador<br />
<strong>en</strong>trevistado <strong>de</strong>sempeña,<br />
d) Preguntar por <strong>la</strong> antigüedad que<br />
cada trabajador <strong>en</strong>trevistado ti<strong>en</strong>e,<br />
y<br />
e) Efectuar, al m<strong>en</strong>os, tres preguntas<br />
a cada trabajador, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>s<br />
condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> el trabajo <strong>de</strong>tectadas durante <strong>la</strong><br />
visita.<br />
250
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Resum<strong>en</strong> (Unidad 2)<br />
En esta Unidad revisamos <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>bes efectuar antes <strong>de</strong> iniciar el recorrido<br />
por el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>s características que <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos físicos,<br />
durante el mismo, y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas a los trabajadores.<br />
Las acciones previas al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido te permit<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er un panorama g<strong>en</strong>eral <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
proceso productivo, así como conocer <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que el mismo c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo ha establecido para evitar acci<strong>de</strong>ntes.<br />
Las características <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos físicos a vigi<strong>la</strong>r, se divi<strong>de</strong>n <strong>en</strong>: áreas e<br />
insta<strong>la</strong>ciones, maquinaria y e quipo, señalización <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e y equipo <strong>de</strong><br />
protección personal; todas <strong>la</strong>s características están establecidas <strong>en</strong> Normas Oficiales<br />
Mexicanas expedidas por <strong>la</strong> STPS y su <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> es obligatorio. Por ello, es<br />
necesario que por cada in<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong>tectado, se le haga saber al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo para que pueda tomar acciones correctivas basadas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
Por último, observamos <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong> realizar <strong>en</strong>trevistas a los trabajadores, <strong>la</strong>s cuales<br />
están fundam<strong>en</strong>tadas por <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> darte a conocer los<br />
requisitos que <strong>de</strong>bes cubrir para efectuar <strong>la</strong>s mismas.<br />
251
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Actividad 5 (Unidad 2)<br />
1. Las Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para edificios, locales, insta<strong>la</strong>ciones y áreas <strong>en</strong> los<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, están establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-001-STPS-2008. M<strong>en</strong>ciona 5<br />
insta<strong>la</strong>ciones u áreas que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> verificar durante una vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
2. Escribe <strong>la</strong> peculiaridad correspondi<strong>en</strong>te para escaleras <strong>en</strong> tramos rectos <strong>de</strong> un<br />
solo s<strong>en</strong>tido.<br />
a) Ancho mínimo <strong>de</strong> ___<br />
cm.<br />
b) Descansos <strong>de</strong> ___ cm.<br />
como mínimo<br />
c) Las huel<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
escaleras y los peraltes<br />
pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una<br />
variación máxima <strong>de</strong> <br />
___ cm.<br />
b<br />
f<br />
d<br />
e<br />
a<br />
d) Huel<strong>la</strong>s <strong>de</strong> escalones.<br />
Longitud mínima <strong>de</strong><br />
_____ cm.<br />
e) Al medir <strong>la</strong> distancia<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquier<br />
escalón a <strong>la</strong> superficie<br />
superior <strong>de</strong>be ser<br />
mayor a ____ cm.<br />
f) Peralte <strong><strong>de</strong>l</strong> escalón no<br />
mayor a ___ cm.<br />
3. ¿Qué distancia <strong>de</strong>be haber <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> superficie y el techo d e un pu<strong>en</strong>te o<br />
p<strong>la</strong>taforma para elevada<br />
a) 90 cm b) 120 cm c) 200 cm<br />
4. Los sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes medidas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>.<br />
<br />
<br />
El _______ extraído no <strong>de</strong>be contaminar otras áreas don<strong>de</strong> haya<br />
trabajadores.<br />
Deb<strong>en</strong> iniciar su operación _____ <strong>de</strong> que ingres<strong>en</strong> los trabajadores al área<br />
correspondi<strong>en</strong>te.<br />
252
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
5. M<strong>en</strong>ciona cinco requisitos que <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r para el bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
salidas <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />
_________________________________ _________________________________<br />
_________________________________ _________________________________<br />
<br />
_________________________________<br />
6. Un área <strong>de</strong> estiba y <strong>de</strong>sestiba se consi<strong>de</strong>ra segura cuando:<br />
<br />
<br />
<br />
Se establece <strong>la</strong> ________ <strong>de</strong> <strong>la</strong> estiba.<br />
Estar _________ <strong>de</strong> obstáculos y los pisos ________.<br />
No obstaculiza <strong>la</strong> __________ y __________ <strong>en</strong> zonas don<strong>de</strong> se requiera.<br />
Se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran __________ <strong>la</strong>s áreas para el tránsito <strong>de</strong> vehículos y<br />
personas con barandales o cualquier elem<strong>en</strong>to estructural, franjas<br />
amarril<strong>la</strong>s o por una distancia <strong>de</strong> separación física.<br />
7. M<strong>en</strong>ciona los tres protectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> c<strong>la</strong>sificados por sus características <strong>de</strong><br />
insta<strong>la</strong>ción y funcionami<strong>en</strong>to, establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-004-STPS-1999.<br />
<br />
<br />
<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
8. Si un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo utiliza recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión, cal<strong>de</strong>ras o recipi<strong>en</strong>tes<br />
criogénicos. Indica tres requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> físicos que <strong>de</strong>bes vigi<strong>la</strong>r según <strong>la</strong><br />
NOM-020-STPS-2002.<br />
<br />
<br />
<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
253
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
9. M<strong>en</strong>ciona dos métodos o formas para contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad<br />
estática.<br />
<br />
<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
10. Coloca el tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> el or<strong>de</strong>n que se <strong>de</strong>be seguir, según el sistema <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
rombo, conforme lo establece <strong>la</strong> NOM-018-STPS-2000<br />
11. Escribe el significado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes formas geométricas que se utilizan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
señales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e, según lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-026-STPS-2008<br />
<br />
_______________________________<br />
<br />
_______________________________<br />
<br />
<br />
_______________________________<br />
_______________________________<br />
12. M<strong>en</strong>ciona los cuatro elem<strong>en</strong>tos con que <strong>de</strong>be constar el código para i<strong>de</strong>ntificar<br />
<strong>la</strong>s tuberías, según <strong>la</strong> NOM-026-STPS-2008.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
254
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
13. Subraya cuál <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes tuberías no le es aplicable <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación<br />
establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-026-STPS-2008.<br />
a) Tuberías que conduc<strong>en</strong> fluido eléctrico.<br />
b) Tuberías <strong>de</strong> aire con presión m<strong>en</strong>or a 7kg/cm 2<br />
c) Tuberías subterráneas<br />
d) Tuberías <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas potabilizadoras <strong>de</strong> agua<br />
14. M<strong>en</strong>ciona cuatro requisitos físicos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que <strong>de</strong>bes revisar que cump<strong>la</strong> un<br />
montacargas.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
15. M<strong>en</strong>ciona tres requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> con que <strong>de</strong>be contar los recipi<strong>en</strong>tes que<br />
almac<strong>en</strong>an sustancias químicas peligrosas.<br />
<br />
<br />
<br />
16. Escribe cinco requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> con que <strong>de</strong>be cumplir <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los<br />
extintores <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, según <strong>la</strong> NOM-002-STPS-2010.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
255
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
17. Calcu<strong>la</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una rampa que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes medidas.<br />
h = 65 cm<br />
L = 3 metros<br />
18. M<strong>en</strong>ciona tres requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
subestaciones eléctricas, según <strong>la</strong> NOM-029-STPS-2005.<br />
<br />
<br />
<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
19. Indica cuándo se hace obligatorio que los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
servicio <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros <strong>de</strong> acuerdo a lo seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
NOM-005-STPS-1998.<br />
____________________________________________________________________________<br />
____________________________________________________________________________<br />
20. Escribe tres medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> vigi<strong>la</strong>rse para asegurar <strong>la</strong><br />
integridad <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador cuando realice activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> tableros eléctricos.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________<br />
256
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
257
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
La importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
<strong>la</strong>boral, radica no sólo <strong>en</strong> búsqueda <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
integridad <strong>de</strong> los trabajadores, sino sobre todo,<br />
<strong>en</strong> el bi<strong>en</strong>estar para todas sus familias.<br />
Ing. Juan Carlos García Hernán<strong>de</strong>z<br />
Unidad 3<br />
CIERRE DE LA VIGILANCIA Y CONTENIDO<br />
DEL INFORME DE RESULTADOS<br />
258
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
259
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad<br />
El participante i<strong>de</strong>ntificará <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>be realizar<br />
durante el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, el cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong><br />
resultados y <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que <strong>de</strong>be anexar al mismo.<br />
Resultados <strong>de</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje<br />
Una vez que concluyas el estudio <strong>de</strong> esta unidad, podrás:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Reconocer <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>bes realizar durante el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
I<strong>de</strong>ntificar los requisitos mínimos con que <strong>de</strong>be contar el informe <strong>de</strong> resultados.<br />
Enunciar los docum<strong>en</strong>tos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> anexar al informe <strong>de</strong> resultados.<br />
I<strong>de</strong>ntificar los datos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cont<strong>en</strong>er los acuses <strong>de</strong> recibo.<br />
En esta tercera unidad se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los temas:<br />
<br />
<br />
Cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados<br />
Estudia, analiza y pon énfasis <strong>en</strong>:<br />
<br />
<br />
<br />
Las acciones que <strong>de</strong>ber realizar durante el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
La información que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe como resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Los docum<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>bes anexar al informe <strong>de</strong> resultados y <strong>la</strong> información que<br />
<strong>en</strong> estos <strong>de</strong>be as<strong>en</strong>tar el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
260
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
261
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Introducción<br />
El informe <strong>de</strong> resultados, es el docum<strong>en</strong>to final que se obti<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo, <strong>en</strong> él se <strong>de</strong>be p<strong>la</strong>smar <strong>la</strong><br />
fundam<strong>en</strong>tación, motivación y alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> visita, <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
personas que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el<strong>la</strong>, así como los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión<br />
efectuada.<br />
Es muy importante que tu informe cu<strong>en</strong>te con todos los requisitos legales,<br />
a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre libre <strong>de</strong> errores que puedan afectar su vali<strong>de</strong>z.<br />
Durante esta unidad se <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>rán todos los elem<strong>en</strong>tos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
consi<strong>de</strong>rar durante su e<strong>la</strong>boración, se aportarán ejemplos <strong>de</strong> ll<strong>en</strong>ado y,<br />
finalm<strong>en</strong>te, conocerás <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> realizarse al concluir <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
262
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
263
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
3.1 Cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Objetivo específico<br />
El participante reconocerá <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>be<br />
realizar durante el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, con <strong>la</strong><br />
finalidad <strong>de</strong> hacer <strong><strong>de</strong>l</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, su <strong>de</strong>recho<br />
para formu<strong>la</strong>r observaciones y ofrecer pruebas <strong>en</strong><br />
re<strong>la</strong>ción a los hechos as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados .<br />
3.1.1 Acciones que <strong>de</strong>bes consi<strong>de</strong>rar para llevar a cabo el cierre <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Una vez concluidas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas a los trabajadores, proce<strong>de</strong>rás a realizar<br />
una serie <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales <strong>de</strong>bes consi<strong>de</strong>rar que no solo ti<strong>en</strong>es<br />
que realizar <strong>la</strong> acción, si no tomar <strong>la</strong> <strong>de</strong>bida precaución para que que<strong>de</strong><br />
as<strong>en</strong>tada cada una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados.<br />
3.1.1.1 Invitar verbalm<strong>en</strong>te al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia a manifestarse <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los hechos<br />
as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados<br />
Deberás comunicar verbalm<strong>en</strong>te y<br />
as<strong>en</strong>tar por escrito <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados, que invitaste al personal que<br />
intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a manifestar lo<br />
que a su <strong>de</strong>recho conv<strong>en</strong>ga 31 , <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />
a los resultados que se <strong>de</strong>rivaron <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma.<br />
En el caso <strong>de</strong> que alguno <strong>de</strong> los<br />
participantes no <strong>de</strong>see manifestarse,<br />
<strong>de</strong>berás circunstanciar esta situación <strong>en</strong><br />
el informe.<br />
31 Art. 22 RGIASVLL<br />
264
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
3.1.1.2 Invitar verbalm<strong>en</strong>te al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia a firmar el informe <strong>de</strong> resultados<br />
Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>bes t<strong>en</strong>er<br />
pres<strong>en</strong>te, es <strong>la</strong> invitación a <strong>la</strong>s personas<br />
que intervinieron <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a firmar<br />
el informe <strong>de</strong> resultados, lo cual <strong>de</strong>berás<br />
as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el mismo.<br />
En caso <strong>de</strong> que algún participante se<br />
niegue a firmar el informe, se <strong>de</strong>berá<br />
as<strong>en</strong>tar esta situación.<br />
3.1.1.3 Comunicar, al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro trabajo vigi<strong>la</strong>do, el<br />
p<strong>la</strong>zo para pres<strong>en</strong>tar pruebas u observaciones as<strong>en</strong>tadas<br />
<strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados<br />
Deberás comunicar el p<strong>la</strong>zo con que<br />
cu<strong>en</strong>ta el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> trabajo vigi<strong>la</strong>do para pres<strong>en</strong>tar<br />
observaciones, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los<br />
hechos as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados.<br />
Este hecho <strong>de</strong>be circunstanciarse <strong>en</strong><br />
el informe, indicando:<br />
El término con que cu<strong>en</strong>ta el<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
vigi<strong>la</strong>do para pres<strong>en</strong>tar pruebas u<br />
observaciones, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los<br />
hechos as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados, <strong>de</strong> acuerdo al artículo 68<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />
Administrativo.<br />
265
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
3.1.1.4 Indicar <strong>la</strong> instancia y el domicilio para pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s<br />
observaciones <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
De acuerdo a <strong>la</strong> Unidad Administrativa que g<strong>en</strong>eró <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que<br />
dio orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, <strong>de</strong>berás hacer <strong><strong>de</strong>l</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información:<br />
1. El nombre o <strong>de</strong>nominación <strong>de</strong> <strong>la</strong> instancia a <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be dirigir sus<br />
observaciones u ofrecer pruebas <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los hechos<br />
as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados.<br />
2. El domicilio don<strong>de</strong> pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar<strong>la</strong>s por escrito, indicando al<br />
m<strong>en</strong>os los sigui<strong>en</strong>tes datos:<br />
a) Calle<br />
b) Número exterior y <strong>en</strong> su caso, interior<br />
c) Colonia,<br />
d) Código Postal,<br />
e) Delegación o Municipio.<br />
f) Estado.<br />
3. Días y horario <strong>en</strong> que pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar su escrito.<br />
No olvi<strong>de</strong>s as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados que hiciste <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
conocimi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo los datos antes<br />
seña<strong>la</strong>dos.<br />
3.1.1.5 Entregar a los repres<strong>en</strong>tantes <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y<br />
trabajadores, copia autógrafa <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados<br />
Una vez que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre firmado el<br />
informe <strong>de</strong> resultados, <strong>de</strong>berás<br />
proporcionar copia <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo a cada<br />
una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que<br />
intervinieron <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />
haci<strong>en</strong>do constar este hecho <strong>en</strong><br />
dicho informe.<br />
266
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
3.2 Cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados<br />
Objetivo específico<br />
El participante i<strong>de</strong>ntificará <strong>la</strong> información que <strong>de</strong>be<br />
as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados, con <strong>la</strong> finalidad<br />
<strong>de</strong> que éste cump<strong>la</strong> con los requisitos legales y<br />
técnicos establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación que <strong>de</strong>be anexar al mismo.<br />
3.2.1 Elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados,<br />
<strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones que se llevaron a cabo al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
Para iniciar <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong>bes tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />
todas y cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong> acciones que realizaste durante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el<br />
mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que te pres<strong>en</strong>taste <strong>en</strong> el domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, hasta<br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados al personal que intervino <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma.<br />
Por consigui<strong>en</strong>te el informe <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong>berá cont<strong>en</strong>er, como primeros<br />
datos, <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> el proemio, es <strong>de</strong>cir, como mínimo<br />
<strong>de</strong>berá seña<strong>la</strong>r lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
a) Fundam<strong>en</strong>to legal que sust<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
b) Entidad fe<strong>de</strong>rativa y municipio <strong>en</strong> el que se realiza <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
c) Docum<strong>en</strong>to que dio orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia (número y fecha<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> visita, nombre y cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que<br />
or<strong>de</strong>na <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia).<br />
d) Nombre / Razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
e) Domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo.<br />
f) Alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
g) Nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
h) Fecha completa y hora <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
i) Carácter <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />
pudi<strong>en</strong>do ser:<br />
267
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
El patrón,<br />
El repres<strong>en</strong>tante legal o,<br />
El Repres<strong>en</strong>tante patronal (Persona<br />
<strong>de</strong>signada por el patrón para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia).<br />
j) Se <strong>de</strong>berá establecer <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados, al m<strong>en</strong>os los<br />
sigui<strong>en</strong>tes datos, mismos que son extraídos <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to con que<br />
acreditó su personalidad el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
Repres<strong>en</strong>tante legal:<br />
Número <strong>de</strong> escritura pública.<br />
Fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura pública.<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> notario público.<br />
Número <strong><strong>de</strong>l</strong> notario público.<br />
Repres<strong>en</strong>tante patronal:<br />
<br />
<br />
Docum<strong>en</strong>to que acredite su re<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral (Contrato.<br />
individual <strong>de</strong> trabajo, recibo <strong>de</strong> pago, inscripción al IMSS).<br />
Puesto <strong>de</strong> trabajo.<br />
k) Hacer una <strong>de</strong>scripción <strong><strong>de</strong>l</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que requeriste al repres<strong>en</strong>tante<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, cumplir con <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> dos testigos <strong>de</strong><br />
asist<strong>en</strong>cia que interv<strong>en</strong>drán <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
l) De todas <strong>la</strong>s personas que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, se <strong>de</strong>berá<br />
seña<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s características <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to a través <strong><strong>de</strong>l</strong> cual se<br />
i<strong>de</strong>ntificaron, estableci<strong>en</strong>do al m<strong>en</strong>os <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te información:<br />
268
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to<br />
pres<strong>en</strong>tado<br />
como<br />
i<strong>de</strong>ntificación,<br />
Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia o institución que<br />
<strong>la</strong> expi<strong>de</strong>,<br />
Folio <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to o número<br />
<strong>de</strong> empleado, y<br />
En su caso, vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
docum<strong>en</strong>to exhibido.<br />
m) A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> información m<strong>en</strong>cionada anteriorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bes<br />
as<strong>en</strong>tar los domicilios <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los testigos, indicando para cada<br />
caso lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Calle y número;<br />
Pob<strong>la</strong>ción/colonia;<br />
Municipio/<strong><strong>de</strong>l</strong>egación;<br />
Código postal;<br />
Entidad fe<strong>de</strong>rativa;<br />
n) Durante el inicio <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />
<strong>de</strong>berás solicitar al<br />
El caso más común<br />
que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia, es que los<br />
testigos señal<strong>en</strong><br />
como domicilio para<br />
recibir y oír<br />
notificaciones el<br />
mismo <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo que se visita,<br />
<strong>en</strong> tal caso, se<br />
<strong>de</strong>berá seña<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el<br />
informe<br />
<strong>de</strong><br />
resultados: ”El mismo<br />
<strong>en</strong> que se actúa”<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> secretario g<strong>en</strong>eral <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
sindicato o su repres<strong>en</strong>tante legal, o <strong>en</strong> su caso, un repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong><br />
los trabajadores; por lo que es muy importante hacer <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong><br />
este hecho <strong>en</strong> nuestro informe <strong>de</strong> resultados.<br />
o) También es necesario indicar los datos <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to con que<br />
acreditó <strong>la</strong> personalidad o re<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los<br />
trabajadores, según sea el caso:<br />
269
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Se <strong>de</strong>berá<br />
indicar:<br />
Tipos <strong>de</strong><br />
docum<strong>en</strong>tos<br />
Ejemplo<br />
Secretario<br />
G<strong>en</strong>eral <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Sindicato titu<strong>la</strong>r<br />
<strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
Docum<strong>en</strong>to a<br />
través <strong><strong>de</strong>l</strong> cual<br />
acredita su<br />
personalidad<br />
Toma <strong>de</strong> nota<br />
El C. …….acredita<br />
su personalidad<br />
mediante toma <strong>de</strong><br />
nota <strong>de</strong> fecha 15<br />
<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2007,<br />
expedida por <strong>la</strong><br />
Dirección G<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong> Registro <strong>de</strong><br />
Asociaciones<br />
Repres<strong>en</strong>tante<br />
legal <strong><strong>de</strong>l</strong> Sindicato<br />
titu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> trabajo<br />
Docum<strong>en</strong>to a través<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> cual acredita su<br />
personalidad<br />
Po<strong>de</strong>r notarial<br />
El C…….. acredita su<br />
personalidad<br />
mediante po<strong>de</strong>r<br />
notarial No. 657 <strong>de</strong><br />
fecha 15 <strong>de</strong> marzo<br />
<strong>de</strong> 2010, pasado<br />
ante <strong>la</strong> fe <strong><strong>de</strong>l</strong> Lic.<br />
_________, notario<br />
público No. 17 <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Distrito Fe<strong>de</strong>ral.<br />
Repres<strong>en</strong>tante<br />
común <strong>de</strong> los<br />
trabajadores<br />
Docum<strong>en</strong>to a través<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> cual acredita su<br />
re<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral<br />
Recibo <strong>de</strong> pago,<br />
contrato individual<br />
<strong>de</strong> trabajo,<br />
cre<strong>de</strong>ncial <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
empresa<br />
El C…….. acredita su<br />
re<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral<br />
mediante contrato<br />
individual <strong>de</strong> trabajo<br />
con <strong>la</strong> empresa<br />
visitada <strong>de</strong> fecha 15<br />
<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2011.<br />
p) Es importante seña<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el informe que cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
i<strong>de</strong>ntificaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
estuvieron <strong>en</strong> tus manos y se comprobó que los rasgos fisonómicos<br />
correspon<strong>de</strong>n con cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que <strong>la</strong>s exhib<strong>en</strong>.<br />
q) Asimismo, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> darle <strong>la</strong> <strong>de</strong>bida formalidad a tu actuación,<br />
<strong>de</strong>bes seña<strong>la</strong>r que te i<strong>de</strong>ntificaste con <strong>la</strong> cre<strong>de</strong>ncial que te faculta para<br />
efectuar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
En este s<strong>en</strong>tido, <strong>de</strong>bes p<strong>la</strong>smar <strong>en</strong> el informe:<br />
<br />
<br />
<br />
El número <strong>de</strong> cre<strong>de</strong>ncial con <strong>la</strong> que te<br />
i<strong>de</strong>ntificaste.<br />
Institución que <strong>la</strong> expidió,<br />
Fecha <strong>de</strong> expedición y vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma.<br />
Nombre y cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona<br />
responsable <strong>de</strong> su expedición;<br />
r) A<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>bes seña<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el informe,<br />
que se hiciste <strong>en</strong>trega al repres<strong>en</strong>tante<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación autógrafa que da orig<strong>en</strong><br />
a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
270
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
s) Deberás as<strong>en</strong>tar que el<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
firmó dichos docum<strong>en</strong>tos, como<br />
constancia <strong>de</strong> haberlos recibido;<br />
t) Describir <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que te cercioraste que el domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo correspon<strong>de</strong> al seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia, pudi<strong>en</strong>do ser:<br />
<br />
<br />
<br />
Mediante letrero colocado <strong>en</strong> el<br />
exterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Manifestación <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona<br />
que recibe al responsable <strong>de</strong><br />
realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, o<br />
A través <strong>de</strong> algún comprobante<br />
<strong>de</strong> domicilio <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa<br />
visitada que te exhibieron.<br />
u) Finalm<strong>en</strong>te, ti<strong>en</strong>es que seña<strong>la</strong>r<br />
que explicaste a todas <strong>la</strong>s<br />
personas que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia, el cont<strong>en</strong>ido y alcance<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />
271
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
3.2.2. Elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados,<br />
<strong>de</strong>rivado <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación requerida <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
La información que asi<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el informe, como resultado <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación requerida a <strong>la</strong> persona que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> visita, <strong>de</strong>bes t<strong>en</strong>er <strong>en</strong><br />
cu<strong>en</strong>ta tres aspectos importantes para cada uno <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos<br />
revisados, los cuales son:<br />
1. M<strong>en</strong>cionar el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
2. Indicar “Sí” o “No” exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
3. M<strong>en</strong>cionar si éste conti<strong>en</strong>e o no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información<br />
establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
A continuación revisaremos cuáles son los requisitos mínimos que <strong>de</strong>bes<br />
as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe, como resultado <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis que realizaste al cont<strong>en</strong>ido<br />
<strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos que te fueron exhibidos, <strong>de</strong> acuerdo a lo<br />
establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> norma aplicable.<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
1.- Programa anual<br />
<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
prev<strong>en</strong>tivo<br />
o<br />
correctivo <strong>de</strong> los<br />
sistemas<br />
<strong>de</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial.<br />
a) Indicar si conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo.<br />
b) M<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que se<br />
realiza.<br />
c) Conti<strong>en</strong><strong>en</strong> los registros <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo, y <strong>en</strong> su caso,<br />
correctivo y si se m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
actividad realizada y <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que se llevó a<br />
cabo.<br />
d) Indicar si el registro está hecho <strong>en</strong> bitácoras o <strong>en</strong><br />
medios magnéticos.<br />
e) M<strong>en</strong>cionar si <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> aplicación <strong><strong>de</strong>l</strong> programa es<br />
m<strong>en</strong>or a un año.<br />
272
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
2.- Análisis para <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>terminación<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong><br />
grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong><br />
inc<strong>en</strong>dio<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
a) M<strong>en</strong>cionar si conti<strong>en</strong>e el nombre, <strong>de</strong>nominación,<br />
razón social o i<strong>de</strong>ntificación específica <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo.<br />
b) Establecer si cu<strong>en</strong>ta con el domicilio completo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
c) Indicar si conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción g<strong>en</strong>eral <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
proceso productivo, así como los materiales y<br />
cantida<strong>de</strong>s que se emplean <strong>en</strong> dichos procesos.<br />
d) Describir si indica el número máximo <strong>de</strong><br />
trabajadores por turnos <strong>de</strong> trabajo o, <strong>en</strong> su caso,<br />
los ubicados <strong>en</strong> locales, edificios o niveles <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
e) Describir si indica el número máximo estimado <strong>de</strong><br />
personas externas al c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo que<br />
concurr<strong>en</strong> a éste, tales como contratistas y<br />
visitantes<br />
f) M<strong>en</strong>cionar si i<strong>de</strong>ntifica <strong>la</strong> superficie construida <strong>en</strong><br />
metros cuadrados.<br />
g) Indicar se realiza el <strong>de</strong>sglose <strong><strong>de</strong>l</strong> inv<strong>en</strong>tario máximo<br />
que se haya registrado <strong>en</strong> el transcurso <strong>de</strong> un año,<br />
<strong>de</strong> los materiales, sustancias o productos que se<br />
almac<strong>en</strong><strong>en</strong>, proces<strong>en</strong> y manej<strong>en</strong> <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo, y <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación correspondi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada<br />
caso, según lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> A.1.<br />
h) Indicar si se realizó <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> manera<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te por cada área <strong>de</strong> trabajo, se<br />
pres<strong>en</strong>ta el <strong>de</strong>sglose <strong>de</strong> inv<strong>en</strong>tarios y <strong>la</strong><br />
c<strong>la</strong>sificación correspondi<strong>en</strong>te para cada una <strong>de</strong><br />
éstas.<br />
i) M<strong>en</strong>cionar si conti<strong>en</strong>e el cálculo <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do para<br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación final <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio.<br />
j) Describir si cu<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>terminación final <strong><strong>de</strong>l</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio.<br />
k) M<strong>en</strong>cionar si se establece el tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong><br />
inc<strong>en</strong>dio (ordinario o alto).<br />
l) Describir si indica el nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong>(s) persona(s)<br />
responsable(s) <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación realizada.<br />
273
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
3.- Registro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
realización <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
simu<strong>la</strong>cro<br />
<strong>de</strong><br />
evacuación<br />
a) M<strong>en</strong>cionar si conti<strong>en</strong>e el nombre, <strong>de</strong>nominación o<br />
razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se<br />
<strong>de</strong>sarrolló el simu<strong>la</strong>cro, incluy<strong>en</strong>do el domicilio<br />
completo.<br />
b) Indicar si m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se realizó el simu<strong>la</strong>cro.<br />
c) Describir si incluye el número <strong>de</strong> personas que<br />
intervinieron.<br />
d) M<strong>en</strong>cionar si conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> los recursos<br />
utilizados durante el simu<strong>la</strong>cro.<br />
e) Indicar si conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> <strong>de</strong>sviaciones <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s acciones p<strong>la</strong>neadas.<br />
f) Describir si cu<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones para<br />
actualizar el p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción a emerg<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />
inc<strong>en</strong>dio.<br />
g) M<strong>en</strong>cionar si indica <strong>la</strong> duración <strong><strong>de</strong>l</strong> simu<strong>la</strong>cro, e<br />
h) Indicar si conti<strong>en</strong>e los nombres <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cargados<br />
<strong>de</strong> coordinarlo.<br />
4.- Manual <strong>de</strong><br />
primeros auxilios<br />
<strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los<br />
riesgos por manejo<br />
<strong>de</strong> maquinaria y<br />
equipo<br />
a) M<strong>en</strong>cionar si el docum<strong>en</strong>to seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> razón social y<br />
domicilio <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
b) Indicar si se establec<strong>en</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong><br />
at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cias y si estas correspon<strong>de</strong>n a<br />
los riesgos <strong>de</strong>rivados <strong><strong>de</strong>l</strong> manejo <strong>de</strong> maquinaria y<br />
equipo.<br />
5.- Estudio para<br />
a) Las características <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> trabajo.<br />
b) Las propieda<strong>de</strong>s físicas, químicas y toxicológicas<br />
274
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
analizar los riesgos<br />
pot<strong>en</strong>ciales<br />
sustancias<br />
peligrosas<br />
<strong>de</strong><br />
químicas<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas peligrosas;<br />
c) El grado y tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias,<br />
conforme a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-018-STPS-<br />
2000.<br />
d) Las activida<strong>de</strong>s peligrosas y los trabajos <strong>en</strong><br />
espacios confinados.<br />
e) Las zonas <strong>de</strong> riesgo <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y el<br />
número <strong>de</strong> trabajadores expuestos <strong>en</strong> cada zona.<br />
f) Seña<strong>la</strong>r si el estudio indica o no <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />
contar con rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores<br />
y/o inhibidores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> riesgo, para <strong>la</strong><br />
at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, y <strong>en</strong> caso<br />
afirmativo, <strong>la</strong> cantidad requerida <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong><br />
estos elem<strong>en</strong>tos.<br />
g) M<strong>en</strong>cionar si el estudio establece <strong>la</strong> necesidad o<br />
no <strong>de</strong> contar con rega<strong>de</strong>ras, vestidores y<br />
casilleros, y el número <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> ellos.<br />
h) Seña<strong>la</strong>r si es necesario que <strong>la</strong> empresa preste a<br />
los trabajadores el servicio <strong>de</strong> limpieza <strong>de</strong> ropa.<br />
i) Indicar si se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los riesgos pot<strong>en</strong>ciales a los<br />
que se expon<strong>en</strong> los trabajadores con motivo <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
manejo, transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
sustancias químicas peligrosas.<br />
275
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
6.- Manual <strong>de</strong><br />
primeros auxilios<br />
<strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los<br />
riesgos por el<br />
manejo, transporte y<br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
sustancias químicas<br />
peligrosas<br />
a) M<strong>en</strong>cionar si el docum<strong>en</strong>to seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> razón social y<br />
domicilio <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
b) Indicar si <strong>de</strong> acuerdo a los riesgos que fueron<br />
<strong>de</strong>tectados <strong>en</strong> el estudio para analizar los riesgos<br />
pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas, se<br />
establec<strong>en</strong>.<br />
<br />
Los medicam<strong>en</strong>tos y materiales <strong>de</strong> curación<br />
que se requier<strong>en</strong>.<br />
Los procedimi<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cias médicas que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> aplicar.<br />
7.- Manual <strong>de</strong><br />
primeros auxilios<br />
<strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los<br />
riesgos por el manejo<br />
<strong>de</strong> materiales.<br />
8.- Re<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
personal autorizado<br />
para llevar a cabo <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
manejo, transporte y<br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
materiales<br />
y<br />
sustancias químicas<br />
peligrosas, así como<br />
operaciones <strong>en</strong><br />
espacios confinados.<br />
a) As<strong>en</strong>tar si el docum<strong>en</strong>to seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> razón social y<br />
domicilio <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
b) Indicar si el manual indica los procedimi<strong>en</strong>tos para<br />
<strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cias médicas que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
aplicar, <strong>de</strong> acuerdo al tipo <strong>de</strong> riesgo al que se<br />
expon<strong>en</strong> los trabajadores que realizan el manejo<br />
<strong>de</strong> materiales.<br />
M<strong>en</strong>cionar si el docum<strong>en</strong>to seña<strong>la</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s y el<br />
nombre <strong>de</strong> los trabajadores autorizados para llevar a<br />
cabo dichas activida<strong>de</strong>s.<br />
276
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
9.- Autorización <strong>de</strong><br />
los trabajadores para<br />
<strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
insta<strong>la</strong>ción, operación<br />
y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
equipo susp<strong>en</strong>dido <strong>de</strong><br />
acceso.<br />
a) El nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador autorizado;<br />
b) El tipo <strong>de</strong> trabajo por <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y el área o lugar<br />
don<strong>de</strong> se llevará a cabo <strong>la</strong> actividad.<br />
c) Las medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que se <strong>de</strong>berán aplicar<br />
conforme al trabajo <strong>en</strong> altura por realizar y los<br />
factores <strong>de</strong> riesgo i<strong>de</strong>ntificados <strong>en</strong> el análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
condiciones prevaleci<strong>en</strong>tes <strong><strong>de</strong>l</strong> área don<strong>de</strong> se<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá éste.<br />
d) La fecha y hora <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, y el<br />
tiempo estimado <strong>de</strong> duración.<br />
e) El nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón o <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que<br />
<strong>de</strong>signe para otorgar <strong>la</strong> autorización.<br />
10.- Estudio <strong>de</strong> los<br />
contaminantes <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
medio ambi<strong>en</strong>te<br />
<strong>la</strong>boral que incluya el<br />
reconocimi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong><br />
evaluación y, <strong>en</strong> su<br />
caso, el control<br />
necesario para<br />
prev<strong>en</strong>ir alteraciones<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los<br />
trabajadores<br />
expuestos a dichos<br />
contaminantes.<br />
a) Los datos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social.<br />
domicilio completo.<br />
Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante legal.<br />
b) Datos <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>la</strong>boratorio <strong>de</strong> pruebas.<br />
nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social.<br />
número <strong>de</strong> registro otorgado por <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad <strong>de</strong><br />
acreditación.<br />
número <strong>de</strong> aprobación otorgado por <strong>la</strong> STPS.<br />
fecha <strong>en</strong> que se otorgó <strong>la</strong> acreditación y<br />
aprobación.<br />
cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio <strong>de</strong> acuerdo a lo<br />
establecido <strong>en</strong> el capítulo 8, a excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
medidas <strong>de</strong> control a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y el programa<br />
<strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación.<br />
resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación.<br />
nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante legal.<br />
lugar y fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> firma <strong><strong>de</strong>l</strong> reporte.<br />
vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> reporte.<br />
c) Lugar, fecha <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración y vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> reporte.<br />
d) M<strong>en</strong>cionar, si dicho estudio fue e<strong>la</strong>borado por un<br />
<strong>la</strong>boratorio <strong>de</strong> pruebas cuya acreditación y<br />
aprobación se <strong>en</strong>contraba vig<strong>en</strong>te al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
emitir el reporte <strong>de</strong> resultados.<br />
e) Describir el nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias<br />
contaminantes que se <strong>de</strong>tectaron durante el<br />
recorrido, <strong>la</strong>s sustancias evaluadas y <strong>en</strong> su caso,<br />
seña<strong>la</strong>r aquel<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que no se pres<strong>en</strong>te su<br />
277
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
estudio.<br />
f) Indicar si el <strong>la</strong>boratorio <strong>de</strong> pruebas cu<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong><br />
acreditación y aprobación para cuantificar <strong>la</strong><br />
sustancia contaminante evaluada.<br />
g) M<strong>en</strong>cionar si dicho estudio <strong>de</strong>fine el o los grupos <strong>de</strong><br />
exposición homogénea y su correspondi<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>terminación cualitativa <strong>de</strong> riesgo.<br />
h) Determinar si el número <strong>de</strong> trabajadores<br />
muestreados fue como mínimo el establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
norma, <strong>en</strong> función <strong><strong>de</strong>l</strong> número <strong>de</strong> trabajadores que<br />
integran el grupo <strong>de</strong> exposición homogénea (Tab<strong>la</strong><br />
4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> NOM-010-STPS-1999).<br />
i) Describir si se m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que se realizó<br />
el muestreo.<br />
j) Indicar si se reporta <strong>la</strong> comparación e interpretación<br />
<strong>de</strong> los resultados, con base a los limites máximos<br />
permisibles <strong>de</strong> exposición (LMPE) <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> I.1 <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> NOM-010-STPS-1999, corregidos conforme a lo<br />
<strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> el apartado 8.4 y, <strong>en</strong> su caso, los<br />
efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mezc<strong>la</strong>s, conforme a lo establecido <strong>en</strong><br />
el apartado I.4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> citada norma.<br />
a) La razón social y domicilio <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
11.-Reconocimi<strong>en</strong>to y<br />
evaluación <strong>de</strong> todas<br />
<strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong><br />
haya trabajadores<br />
expuestos a ruido<br />
b) Que el reconocimi<strong>en</strong>to y evaluación se haya<br />
realizado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong><br />
exista exposición <strong>de</strong> trabajadores y cuyo NSA sea<br />
igual o superior a 80 dB.<br />
c) El tipo <strong>de</strong> ruido exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas.<br />
d) El método <strong>de</strong> evaluación empleado (ambi<strong>en</strong>tal o<br />
personal).<br />
e) Las características <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
evaluación empleados (C<strong>la</strong>se I o C<strong>la</strong>se II).<br />
f) Que se anexe copia <strong><strong>de</strong>l</strong> certificado <strong>de</strong> calibración<br />
vig<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos utilizados.<br />
g) Si conti<strong>en</strong>e el p<strong>la</strong>no <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona o<br />
área evaluada.<br />
h) Si se reportan los valores <strong><strong>de</strong>l</strong> NER por trabajador o<br />
278
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
grupos <strong>de</strong> trabajadores evaluados.<br />
i) Si los resultados <strong><strong>de</strong>l</strong> NER se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong><br />
85 dB; <strong>en</strong>tre 85 dB y 90 dB; o superan los límites<br />
máximos permisibles <strong>de</strong> exposición.<br />
j) Si <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que el NER sea igual o mayor <strong>de</strong> 85<br />
dB, verificar que se haya realizado el NPA <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
áreas o puestos evaluados.<br />
a) La razón social y domicilio <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
12.Reconocimi<strong>en</strong>to,<br />
evaluación y control<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<br />
térmicas extremas.<br />
b) Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> área evaluada.<br />
c) La condición térmica extrema evaluada.<br />
d) La fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación.<br />
e) La comparación <strong>de</strong> los resultados con los límites<br />
máximos permisibles <strong>de</strong> exposición <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s<br />
tab<strong>la</strong>s 1 o 2 según aplique.<br />
13.- Análisis <strong>de</strong><br />
riesgos por cada<br />
puesto <strong>de</strong> trabajo y<br />
área <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo para<br />
<strong>de</strong>terminar el equipo<br />
<strong>de</strong> protección<br />
personal.<br />
a) Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> área y puesto evaluado.<br />
b) Si el análisis se realizó por puesto <strong>de</strong> trabajo o<br />
área evaluada.<br />
c) El tipo <strong>de</strong> actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> el<br />
trabajador.<br />
d) El tipo <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> trabajo i<strong>de</strong>ntificado.<br />
e) Si m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong> región anatómica que se <strong>de</strong>be<br />
proteger, <strong>de</strong> acuerdo al riesgo i<strong>de</strong>ntificado.<br />
f) El equipo(s) <strong>de</strong> protección personal requerido<br />
por cada puesto <strong>de</strong> trabajo o área evaluada.<br />
279
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
14.- Acta <strong>de</strong><br />
constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Comisión <strong>de</strong><br />
Seguridad e Higi<strong>en</strong>e y<br />
<strong>en</strong> su caso, <strong>la</strong>s<br />
actualizaciones<br />
correspondi<strong>en</strong>tes.<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
a) Datos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
El nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social;<br />
El domicilio completo (calle, número, colonia,<br />
municipio o <strong><strong>de</strong>l</strong>egación, ciudad, <strong>en</strong>tidad<br />
fe<strong>de</strong>rativa, código postal);<br />
El Registro Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Contribuy<strong>en</strong>tes;<br />
El Registro Patronal otorgado por el Instituto<br />
Mexicano <strong><strong>de</strong>l</strong> Seguro Social;<br />
La rama industrial o actividad económica;<br />
La fecha <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s;<br />
El número <strong>de</strong> trabajadores <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo, y<br />
El número <strong>de</strong> turnos, y<br />
b) Datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisión:<br />
<br />
<br />
La fecha <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisión (día, mes<br />
y año), y<br />
El nombre y firma <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
comisión y su número correspon<strong>de</strong> a lo<br />
establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-019-STPS-2011.<br />
15.- Programa anual<br />
<strong>de</strong> los recorridos <strong>de</strong><br />
verificación.<br />
16.- Actas <strong>de</strong> los<br />
recorridos <strong>de</strong><br />
verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Comisión <strong>de</strong><br />
Seguridad e Higi<strong>en</strong>e<br />
<strong>de</strong> 12 meses<br />
anteriores a <strong>la</strong> fecha<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
a) Si <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración <strong><strong>de</strong>l</strong> programa, está<br />
<strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> p<strong>la</strong>zo indicado <strong>en</strong> <strong>la</strong> norma respectiva.<br />
b) Si se establece <strong>la</strong> periodicidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s verificaciones<br />
y esta no exce<strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> norma<br />
correspondi<strong>en</strong>te.<br />
a) Nombre, <strong>de</strong>nominación o razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> trabajo;<br />
b) Domicilio completo (calle, número, colonia,<br />
municipio o <strong><strong>de</strong>l</strong>egación, ciudad, <strong>en</strong>tidad fe<strong>de</strong>rativa,<br />
código postal).<br />
c) Número <strong>de</strong> trabajadores <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
d) Tipo <strong>de</strong> recorrido <strong>de</strong> verificación: ordinario<br />
(conforme al programa anual) o extraordinario.<br />
e) Fechas y horas <strong>de</strong> inicio y término <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido<br />
<strong>de</strong> verificación.<br />
f) Área o áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se<br />
realizó el recorrido <strong>de</strong> verificación.<br />
g) Los ag<strong>en</strong>tes, condiciones peligrosas o inseguras<br />
y actos inseguros i<strong>de</strong>ntificados durante el recorrido<br />
<strong>de</strong> verificación.<br />
h) Las causas que, <strong>en</strong> su caso, se hayan<br />
280
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
i<strong>de</strong>ntificado sobre los acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> trabajo que ocurran.<br />
i) Las medidas para prev<strong>en</strong>ir los riesgos <strong>de</strong> trabajo<br />
<strong>de</strong>tectados, con base <strong>en</strong> lo dispuesto por el<br />
Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to y <strong>la</strong>s normas que result<strong>en</strong> aplicables.<br />
j) Las recom<strong>en</strong>daciones que por cons<strong>en</strong>so se<br />
<strong>de</strong>termin<strong>en</strong> <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisión para<br />
prev<strong>en</strong>ir, reducir o eliminar condiciones peligrosas<br />
o inseguras, así como <strong>la</strong> prioridad con <strong>la</strong> que<br />
<strong>de</strong>berán at<strong>en</strong><strong>de</strong>rse.<br />
k) El seguimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones<br />
formu<strong>la</strong>das <strong>en</strong> los recorridos <strong>de</strong> verificación<br />
anteriores.<br />
l) Lugar y fecha <strong>de</strong> conclusión <strong><strong>de</strong>l</strong> acta.<br />
m) Nombre y firma <strong>de</strong> los integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisión<br />
que participaron <strong>en</strong> el recorrido <strong>de</strong> verificación.<br />
17.- Listado <strong>de</strong> todos<br />
los equipos que se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> insta<strong>la</strong>dos<br />
<strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
a) El nombre g<strong>en</strong>érico.<br />
b) El nombre o número <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación.<br />
c) El número <strong>de</strong> serie <strong><strong>de</strong>l</strong> fabricante, y fecha <strong>de</strong><br />
fabricación, cuando exista.<br />
d) El número <strong>de</strong> control asignado por <strong>la</strong> STPS, cuando<br />
así corresponda.<br />
e) La presión <strong>de</strong> operación.<br />
f) El fluido manejado <strong>en</strong> el equipo.<br />
g) La superficie <strong>de</strong> calefacción o <strong>la</strong> capacidad<br />
volumétrica, <strong>la</strong> que aplique.<br />
h) EL lugar <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se ubica el equipo físicam<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
i) Para los recipi<strong>en</strong>tes portátiles que funcion<strong>en</strong> sin<br />
ubicación fija <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, y para<br />
aquellos <strong>de</strong>stinados a cont<strong>en</strong>er líquidos criogénicos<br />
que pue<strong>de</strong>n ser cambiados por otros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas<br />
características y especificaciones, se <strong>de</strong>be contar<br />
con un registro para po<strong>de</strong>r i<strong>de</strong>ntificar su ubicación<br />
<strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to.<br />
18.- Autorización<br />
provisional o <strong>de</strong><br />
funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />
a) Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to mediante el cual se otorgó<br />
<strong>la</strong> autorización (provisional o <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to).<br />
b) Fecha emisión <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to:<br />
c) Número <strong>de</strong> control asignado por <strong>la</strong> STPS a cada<br />
281
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
recipi<strong>en</strong>tes sujetos a<br />
presión y<br />
g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong><br />
vapores o cal<strong>de</strong>ras<br />
19.- Registro <strong>de</strong><br />
mediciones <strong>de</strong> los<br />
valores <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta a<br />
tierra, y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
continuidad <strong>en</strong> los<br />
puntos <strong>de</strong> conexión a<br />
tierra <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo que<br />
pueda g<strong>en</strong>erar o<br />
almac<strong>en</strong>ar<br />
electricidad estática<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
equipo.<br />
d) En caso <strong>de</strong> aquellos equipos que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con<br />
autorización <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, as<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong><br />
v<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />
a) Datos <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
Nombre o razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Fecha <strong>de</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> medición<br />
Nombre y firma <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que realizó <strong>la</strong><br />
medición.<br />
b) Los datos <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> medición:<br />
Nombre g<strong>en</strong>érico <strong><strong>de</strong>l</strong> instrum<strong>en</strong>to utilizado.<br />
Características <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo <strong>de</strong> medición<br />
utilizado (marca, mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o y número <strong>de</strong> serie).<br />
c) Se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> reportar los valores obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
mediciones <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia eléctrica <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong><br />
tierras y <strong>de</strong> continuidad, e indicar si dichos valores<br />
están <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los niveles permisibles.<br />
d) Cuando el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo cu<strong>en</strong>te con pararrayos,<br />
se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> reportar los valores <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su<br />
sistema <strong>de</strong> tierras conectado a éste, e indicar si los<br />
mismos no rebasan los límites establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
norma, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> m<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />
características <strong><strong>de</strong>l</strong> pararrayos:<br />
Altura;<br />
Ubicación, y<br />
Ángulo <strong>de</strong> protección<br />
282
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
docum<strong>en</strong>to<br />
Elem<strong>en</strong>tos mínimos a as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
20.- Evaluación <strong>de</strong> los<br />
niveles <strong>de</strong> iluminación<br />
a) La razón social y domicilio <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa<br />
evaluada.<br />
b) El informe <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones normales<br />
<strong>de</strong> operación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuales se realizó <strong>la</strong><br />
evaluación.<br />
c) Puestos <strong>de</strong> trabajo.<br />
d) Número <strong>de</strong> trabajadores expuestos por área y<br />
puesto <strong>de</strong> trabajo.<br />
e) Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong><br />
iluminación.<br />
f) Comparación e interpretación <strong>de</strong> los resultados<br />
obt<strong>en</strong>idos, contra los niveles mínimos <strong>de</strong><br />
iluminación y los máximos <strong>de</strong> reflexión.<br />
g) Hora <strong>en</strong> que se efectuaron <strong>la</strong>s mediciones.<br />
h) Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> responsable <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio.<br />
21.- Diagrama unifi<strong>la</strong>r<br />
actualizado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
insta<strong>la</strong>ción eléctrica<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
a) Se muestra el cuadro g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> cargas insta<strong>la</strong>das.<br />
b) Indica <strong>la</strong>s cargas por circuito <strong>de</strong>rivado.<br />
22.- La autorización<br />
por escrito <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón<br />
a los trabajadores<br />
que realic<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones<br />
eléctricas <strong>en</strong> lugares<br />
peligrosos<br />
a) El Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador autorizado.<br />
b) Nombre y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón o <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que<br />
<strong>de</strong>signó para otorgar <strong>la</strong> autorización.<br />
c) Tipo <strong>de</strong> trabajo a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r.<br />
d) Área o lugar don<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> actividad.<br />
e) Fecha y hora <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />
f) Tiempo estimado <strong>de</strong> terminación.<br />
283
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
3.2.3 Elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados,<br />
<strong>de</strong>rivado <strong><strong>de</strong>l</strong> recorrido por <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
La información que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados son los<br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>s e in<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>s <strong>de</strong>tectados durante el recorrido por <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, por lo que <strong>de</strong>bemos t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los<br />
tres aspectos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> p<strong>la</strong>smar por cada elem<strong>en</strong>to físico revisado, los<br />
cuales son:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> elem<strong>en</strong>to físico.<br />
Describir si éste cu<strong>en</strong>ta o no cu<strong>en</strong>ta con cada uno <strong>de</strong> los<br />
requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
<strong>la</strong>boral.<br />
En caso <strong>de</strong> no cumplir con algún requisito, indicar <strong>la</strong> disposición<br />
(NOM) que no satisface.<br />
Si se da el supuesto anterior, <strong>de</strong>berás dictar <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te<br />
medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e, misma que <strong>de</strong>berá estar<br />
sust<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
I.- Escaleras <strong>de</strong> tramos rectos<br />
1.- Escaleras<br />
a) Ancho.<br />
b) Dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> los <strong>de</strong>scansos.<br />
c) Longitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> huel<strong>la</strong>.<br />
d) Altura <strong><strong>de</strong>l</strong> peralte.<br />
e) Variación <strong>de</strong> <strong>la</strong> huel<strong>la</strong> y el peralte.<br />
f) Espacio libre <strong>en</strong>tre cualquier parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> escalera y el<br />
techo.<br />
g) Si cu<strong>en</strong>ta con espacios abiertos <strong>en</strong> sus costados, <strong>en</strong><br />
don<strong>de</strong> exista riesgo <strong>de</strong> caída<br />
Altura y características <strong>de</strong> terminación <strong>de</strong> los<br />
pasamanos,<br />
Colocación <strong>de</strong> <strong>la</strong>(s) baranda(s)<br />
Colocación <strong>de</strong> los ba<strong>la</strong>ustres<br />
284
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
1.- Escaleras<br />
(Continuación)<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
h) En caso <strong>de</strong> pasamanos sujetos a <strong>la</strong> pared<br />
Los medios con los que se fijaron y el espacio<br />
libre <strong>en</strong>tre el pasamanos y <strong>la</strong> pared o cualquier<br />
sali<strong>en</strong>te<br />
Continuidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> cara superior y el costado <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
pasamano.<br />
i) Numero mínimo <strong>de</strong> barandales, si <strong>la</strong> escalera rebasa<br />
el ancho establecido<br />
j) Número <strong>de</strong> pasamanos <strong>en</strong> escaleras cubiertas con<br />
muros <strong>en</strong> sus dos costados<br />
k) Si comuniqu<strong>en</strong> a todos sus niveles<br />
II.- Escaleras <strong>de</strong> caracol:<br />
a) La altura <strong><strong>de</strong>l</strong> peralte,<br />
b) La altura <strong>de</strong> los pasamanos.<br />
2.- Rampas<br />
3.- Esca<strong>la</strong>s fijas<br />
a) Deformaciones que puedan g<strong>en</strong>eran riesgos a los<br />
transeúntes o vehículos que por el<strong>la</strong>s circul<strong>en</strong>;<br />
b) Capacidad máxima <strong>de</strong> carga;<br />
c) P<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te;<br />
d) Ancho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s rampas <strong>de</strong>stinadas al tránsito <strong>de</strong><br />
vehículos,<br />
e) Altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> rampa y <strong>en</strong> su caso <strong>la</strong> altura <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
barandal <strong>de</strong> protección <strong>la</strong>teral;<br />
f) Numero <strong>de</strong> pasamanos cuando <strong>la</strong>s rampas estén<br />
cubiertas por muros <strong>en</strong> sus dos costados o cuando<br />
sean <strong>de</strong>stinadas solo al tránsito <strong>de</strong> vehículos.<br />
g) Distancia libre medida <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquier punto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
rampa al techo o cualquier otra superficie superior<br />
sobre <strong>la</strong> vertical <strong><strong>de</strong>l</strong> punto <strong>de</strong> medición,<br />
h) Altura mínima <strong>en</strong>tre el piso <strong>de</strong> <strong>la</strong> rampa y el techo,<br />
cuando <strong>la</strong> rampa esté <strong>de</strong>stinada al tránsito <strong>de</strong><br />
vehículos, así como el seña<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to correspondi<strong>en</strong>te,<br />
i) Altura <strong>de</strong> los zoclos o <strong>de</strong> cualquier otro elem<strong>en</strong>to<br />
físico que cump<strong>la</strong> <strong>la</strong> función <strong>de</strong> protección, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
que ésta cu<strong>en</strong>te con partes abiertas y exista riesgo<br />
<strong>de</strong> caída <strong>de</strong> objetos.<br />
a) Ancho mínimo <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> altura<br />
b) Distancia <strong>en</strong>tre peldaños.<br />
c) Distancia <strong>en</strong>tre el fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los peldaños y los<br />
objetos más próximos al <strong>la</strong>do <strong><strong>de</strong>l</strong> asc<strong>en</strong>so,<br />
d) Distancia <strong>en</strong>tre los peldaños <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>la</strong>do opuesto al <strong>de</strong><br />
285
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
asc<strong>en</strong>so y objetos sobresali<strong>en</strong>tes ,<br />
e) Espacios libres, medidos <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido transversal y<br />
hacia afuera <strong>en</strong> ambos <strong>la</strong>dos <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong>.<br />
f) Inclinación <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> parte opuesta a <strong>la</strong> <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so,<br />
con respecto al piso,<br />
g) Diámetro <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección circundante y <strong>la</strong> altura <strong>de</strong><br />
inicio y final <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma,<br />
h) Necesidad <strong>de</strong> contar con dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
dim<strong>en</strong>siones que permitan el uso <strong>de</strong> los mismos.<br />
i) La distancia <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se ubican los <strong>de</strong>scansos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
esca<strong>la</strong> fija, así como <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> los barandales.<br />
j) La distancia <strong>de</strong> prolongación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras<br />
<strong>la</strong>terales para el soporte <strong>de</strong> los peldaños, así como<br />
su estado actual.<br />
k) Para el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s fijas, cuyos peldaños son<br />
alcayatas incrustadas o soldadas <strong>de</strong> forma alternada<br />
a ambos costados <strong>en</strong> los postes que soportan cables<br />
<strong>de</strong> telefonía o <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica, as<strong>en</strong>taras <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes condiciones:<br />
i. El tipo <strong>de</strong> material <strong>de</strong> los peldaños.<br />
ii. Las distancias <strong>en</strong>tre alcayatas <strong>de</strong> un mismo<br />
costado.<br />
iii.<br />
iv.<br />
La distancia que sobresale <strong>la</strong> alcayata <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
lugar empotrado o soldado, para soportar al<br />
trabajador.<br />
Las condiciones físicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s alcayatas.<br />
286
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
a) Ancho mínimo <strong>de</strong> acuerdo a su altura.<br />
b) La separación <strong>en</strong>tre el fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los peldaños y los<br />
objetos más próximos <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>la</strong>do <strong><strong>de</strong>l</strong> asc<strong>en</strong>so.<br />
4.- Esca<strong>la</strong>s móviles<br />
c) Distancia <strong>en</strong>tre peldaños.<br />
d) La inclinación.<br />
e) Si <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> es usada <strong>en</strong> trabajos eléctricos, <strong>la</strong><br />
protección correspondi<strong>en</strong>te.<br />
f) Elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> con que cu<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s<br />
móviles para evitar su <strong>de</strong>slizami<strong>en</strong>to.<br />
5.- Pu<strong>en</strong>tes y<br />
p<strong>la</strong>taformas<br />
elevadas<br />
a) Altura <strong>de</strong> los barandales cuando estos t<strong>en</strong>gan abiertos<br />
sus costados.<br />
b) Distancia libre, medida sobre <strong>la</strong> superficie <strong><strong>de</strong>l</strong> piso <strong>de</strong><br />
los pasadizos o p<strong>la</strong>taformas elevadas por los que<br />
circu<strong>la</strong>n trabajadores y el techo, o cualquier superficie<br />
superior.<br />
6.- Pisos<br />
a) Estado actual <strong>de</strong> los pisos por don<strong>de</strong> transitan los<br />
trabajadores (evitar estancami<strong>en</strong>tos y ser l<strong>la</strong>nos)<br />
b) Altura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s protecciones <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar<br />
aberturas temporales <strong>de</strong> escotil<strong>la</strong>s, conductos, pozos y<br />
trampas.<br />
287
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
7.- Sistemas <strong>de</strong><br />
v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial<br />
a) Área a don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>scarga el aire contaminado.<br />
b) Inicio <strong>de</strong> operación <strong><strong>de</strong>l</strong> sistema respecto al ingreso <strong>de</strong><br />
los trabajadores al área contaminada.<br />
a) Ancho <strong>de</strong> <strong>la</strong> puerta por don<strong>de</strong> circu<strong>la</strong> el vehiculo mas<br />
gran<strong>de</strong>.<br />
b) Elem<strong>en</strong>to utilizado para <strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong>imitación, cuando <strong>la</strong>s<br />
áreas se <strong>de</strong>stin<strong>en</strong> simultáneam<strong>en</strong>te al tránsito <strong>de</strong><br />
vehículos y personal.<br />
c) Elem<strong>en</strong>to utilizado para prohibir el transito<br />
simultáneo <strong>de</strong> personal y vehículos y trabajadores.<br />
d) Señalización y elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong>imitación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas<br />
internas <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong> vehículos.<br />
8.- Tránsito <strong>de</strong><br />
vehículos:<br />
e) Señalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas externas para el tránsito <strong>de</strong><br />
vehículos.<br />
f) Señalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> carga y <strong>de</strong>scarga.<br />
g) Medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong> carga<br />
y <strong>de</strong>scarga <strong>de</strong> vehículos:<br />
<br />
<br />
Elem<strong>en</strong>tos para fr<strong>en</strong>ar y bloquear <strong>la</strong>s ruedas<br />
<strong>de</strong> los vehículos, cuando éstos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>t<strong>en</strong>idos.<br />
Elem<strong>en</strong>tos para bloquear trailers o auto<br />
tanques.<br />
h) Señalización para <strong>la</strong> velocidad máxima <strong>de</strong> circu<strong>la</strong>ción<br />
<strong>de</strong> los vehículos.<br />
9.- Extintores<br />
a) Ubicación <strong>de</strong> acuerdo al croquis, p<strong>la</strong>no o mapa<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
b) Condiciones <strong>de</strong> ubicación.<br />
c) Señalización conforme a <strong>la</strong> NOM-026-STPS-2008<br />
d) Sello <strong>de</strong> garantía.<br />
e) Altura <strong>de</strong> colocación <strong><strong>de</strong>l</strong> extintor<br />
288
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
10.- Salidas<br />
normales y <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
f) Elem<strong>en</strong>to utilizado para <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> los<br />
extintores <strong>de</strong> <strong>la</strong> intemperie.<br />
g) Presión o capacidad nominal <strong>en</strong> el rango <strong>de</strong><br />
operación<br />
h) En caso <strong>de</strong> extintores móviles, <strong>la</strong>s condiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ruedas.<br />
i) Daños físicos <strong>en</strong> el cuerpo <strong><strong>de</strong>l</strong> extintor,<br />
boquil<strong>la</strong>s, mangueras o pa<strong>la</strong>nca <strong>de</strong><br />
accionami<strong>en</strong>to.<br />
j) Condiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> etiqueta, p<strong>la</strong>ca o grabado.<br />
k) Información mínima <strong>de</strong> <strong>la</strong> etiqueta, p<strong>la</strong>ca o<br />
grabado <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> cada mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to.<br />
<br />
Datos <strong><strong>de</strong>l</strong> prestador <strong>de</strong> servicios.<br />
<br />
Capacidad nominal y ag<strong>en</strong>te<br />
extinguidor.<br />
<br />
Instrucciones <strong>de</strong> operación<br />
apoyadas con figuras o símbolos.<br />
<br />
C<strong>la</strong>se <strong>de</strong> fuego que combate.<br />
<br />
Contradicciones <strong>de</strong> su uso.<br />
<br />
Contraseña oficial <strong>de</strong><br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> fabricación.<br />
<br />
Fecha <strong><strong>de</strong>l</strong> último servicio <strong>de</strong><br />
<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to realizado.<br />
Contraseña oficial <strong>de</strong><br />
<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> con el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y<br />
número <strong>de</strong> dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong><br />
l) En su caso, col<strong>la</strong>rín conforme lo establece <strong>la</strong><br />
NOM-154-SCFI-2005.<br />
m) De acuerdo a <strong>la</strong><br />
c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> fuego que se pueda g<strong>en</strong>erar.<br />
n) Numero <strong>de</strong> extintores <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> superficie<br />
que protege.<br />
o) Distancia máxima <strong>de</strong> recorrido para exce<strong>de</strong>r a<br />
un extintor<br />
a) Señalizadas conforme a <strong>la</strong> NOM-026-STPS-2008.<br />
b) Requisitos <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acce<strong>de</strong>r a una escalera <strong>de</strong><br />
forma directa.<br />
c) S<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> <strong>la</strong> apertura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s puertas.<br />
d) Resist<strong>en</strong>cia al fuego <strong>de</strong> los materiales conque estas<br />
construidas <strong>la</strong>s puertas, así como <strong>la</strong> capacidad para<br />
impedir el paso <strong><strong>de</strong>l</strong> huma.<br />
e) Posibilidad <strong>de</strong> abrir<strong>la</strong>s <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el interior mediante una<br />
289
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
simple operación <strong>de</strong> empuje.<br />
f) Condiciones para ser usadas <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />
(libres <strong>de</strong> obstáculos, seguros o candados,<br />
picaportes, cerraduras).<br />
g) Permitir <strong>la</strong> apertura manual si se interrumpe <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía eléctrica<br />
a) Proporciona una protección al trabajador.<br />
b) Permite los ajustes necesarios <strong>en</strong> el punto <strong>de</strong><br />
operación.<br />
11.- Protectores <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
maquinaria y<br />
equipo.<br />
c) Permite el movimi<strong>en</strong>to libre <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador.<br />
d) Evita que interfieran con <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria<br />
y equipo.<br />
e) Permite <strong>la</strong> visibilidad necesaria para efectuar <strong>la</strong><br />
operación.<br />
f) Obstaculiza el <strong>de</strong>salojo <strong><strong>de</strong>l</strong> material <strong>de</strong> <strong>de</strong>sperdicio.<br />
g) Altura <strong>de</strong> los barandales cuando estos sean utilizados<br />
como mecanismo <strong>de</strong> protección.<br />
a) Es accesible al operador.<br />
12.- Dispositivos<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
maquinaria y<br />
equipo:<br />
b) Proporciona una protección al trabajador.<br />
c) Cu<strong>en</strong>ta con protección contra una operación<br />
involuntaria.<br />
d) Dispositivo para cuando el trabajador requiera<br />
alim<strong>en</strong>tar o retirar materiales <strong><strong>de</strong>l</strong> punto <strong>de</strong> operación<br />
manualm<strong>en</strong>te.<br />
290
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
13.- Rega<strong>de</strong>ras,<br />
<strong>la</strong>vaojos,<br />
neutralizadores e<br />
inhibidores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
zonas <strong>de</strong> riesgo,<br />
para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong><br />
casos <strong>de</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia<br />
a) Número y tipo <strong>de</strong> equipos, para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> casos<br />
<strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.<br />
b) Condiciones <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia<br />
insta<strong>la</strong>dos.<br />
14.- Rega<strong>de</strong>ras,<br />
vestidores y<br />
casilleros.<br />
a) Número <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros según<br />
sea el caso.<br />
b) Condiciones <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s rega<strong>de</strong>ras, vestidores y<br />
casilleros insta<strong>la</strong>dos.<br />
a) Limite <strong>de</strong> ll<strong>en</strong>ado <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes que cont<strong>en</strong>gan<br />
sustancias químicas peligrosas <strong>en</strong> estado líquido.<br />
15.- Recipi<strong>en</strong>tes<br />
que cont<strong>en</strong>gan<br />
sustancias<br />
peligrosas.<br />
b) Dispositivo <strong>de</strong> lectura <strong><strong>de</strong>l</strong> nivel <strong>de</strong> ll<strong>en</strong>ado.<br />
c) I<strong>de</strong>ntificación los recipi<strong>en</strong>tes que cont<strong>en</strong>gan sustancias<br />
químicas peligrosas.<br />
d) Equipo o materiales utilizados para cont<strong>en</strong>er el<br />
<strong>de</strong>rrame <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas peligrosas e<br />
impedir su escurrimi<strong>en</strong>to o dispersión.<br />
291
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
a) Limpiaparabrisas con los que cu<strong>en</strong>ta<br />
16.- Grúas<br />
b) Tipo <strong>de</strong> vidrios colocados <strong>en</strong> <strong>la</strong> grúa<br />
c) Letrero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Carga Máxima <strong>de</strong> Utilización.<br />
d) Dispositivos <strong>de</strong> fr<strong>en</strong>ado automático.<br />
a) Letrero <strong>de</strong> Carga Máxima <strong>de</strong> Utilización<br />
17.- Polipastos<br />
b) La t<strong>en</strong>sión eléctrica indicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca<br />
c) La presión <strong>de</strong> aire. indicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca.<br />
a) Extintor colocado <strong>en</strong> el montacargas <strong>de</strong> acuerdo al<br />
tipo, capacidad <strong>de</strong> los materiales que maneje.<br />
b) Cu<strong>en</strong>te con el espejo retrovisor.<br />
18.- Montacargas<br />
c) T<strong>en</strong>ga el dispositivo sonoro y su funcionami<strong>en</strong>to.<br />
d) Las luces <strong><strong>de</strong>l</strong>anteras y traseras o <strong>la</strong> torreta.<br />
e) La carga no sobrepasa <strong>la</strong> CMU.<br />
a) Señalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> altura máxima <strong>de</strong> <strong>la</strong> estiba.<br />
19.- Estiba y<br />
<strong>de</strong>sestiba<br />
b) Condiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> trabajo y suelos.<br />
c) Evitan obstaculizar <strong>la</strong> iluminación y v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción.<br />
d) Delimitación <strong>de</strong> los pasillos <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong><br />
vehículos o <strong>de</strong> trabajadores.<br />
292
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
a) At<strong>en</strong>úa <strong>la</strong> exposición <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador con los<br />
ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> riesgo.<br />
20.- Dotación <strong>de</strong><br />
equipo <strong>de</strong><br />
protección<br />
personal:<br />
b) Si es <strong>de</strong> uso personal.<br />
c) Si está acor<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s características físicas <strong>de</strong> los<br />
trabajadores.<br />
d) Si cu<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong>s indicaciones, <strong>la</strong>s instrucciones o<br />
los procedimi<strong>en</strong>tos <strong><strong>de</strong>l</strong> fabricante para su uso,<br />
revisión, reposición, limpieza, limitaciones,<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, resguardo y disposición final.<br />
a) Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación utilizado.<br />
b) Forma geométrica.<br />
21.- Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong><br />
peligros y riesgos<br />
<strong>de</strong> sustancias<br />
químicas:<br />
c) Dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación.<br />
d) Colores <strong>de</strong> fondo utilizados y contrastantes.<br />
e) Tipos <strong>de</strong> riesgo<br />
f) Grados <strong>de</strong> riego.<br />
g) Equipo <strong>de</strong> protección personal necesario.<br />
h) Establece un apartado Riesgos Especiales<br />
293
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
22.-I<strong>de</strong>ntificación<br />
<strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes<br />
sujetos a presión y<br />
g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong><br />
vapor<br />
a) Etiqueta, p<strong>la</strong>ca, marcado por golpe o simi<strong>la</strong>r, con el<br />
nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo o número <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación.<br />
b) i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> recipi<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionada con el listado<br />
<strong>de</strong> equipos, pres<strong>en</strong>tado por el patrón.<br />
23.- Punto <strong>de</strong><br />
ajuste <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
dispositivo <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los<br />
recipi<strong>en</strong>tes sujetos<br />
a presión o<br />
g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong><br />
vapor<br />
Presión <strong>de</strong> ajuste <strong>en</strong> el rango establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> NOM-020-<br />
STPS-2002.<br />
24.- Conexión <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> maquinaria y<br />
equipo o<br />
recipi<strong>en</strong>tes que<br />
almac<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
sustancias<br />
inf<strong>la</strong>mables o<br />
explosivas a <strong>la</strong> red<br />
<strong>de</strong> puesta <strong>en</strong> tierra<br />
Estar unidos eléctricam<strong>en</strong>te aun electrodo o a <strong>la</strong> red <strong>de</strong><br />
puesta a tierra.<br />
25.- Señales <strong>de</strong> a) Colores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
294
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Elem<strong>en</strong>to físico<br />
vigi<strong>la</strong>do<br />
<strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e<br />
Información mínima que <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> resultados y m<strong>en</strong>cionar si se cumple con<br />
lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />
b) Colores contrastantes.<br />
c) Formas geométrica.<br />
d) Símbolos.<br />
e) Textos.<br />
26.-I<strong>de</strong>ntificación<br />
<strong>de</strong> riesgos por<br />
fluidos conducidos<br />
<strong>en</strong> tuberías<br />
27.- Seguridad <strong>en</strong><br />
el equipo eléctrico.<br />
f) En caso <strong>de</strong> que <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> luz repres<strong>en</strong>te un<br />
riesgo ser <strong>de</strong> materiales luminisc<strong>en</strong>tes<br />
a) Color <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
b) Color contrastante.<br />
c) Información complem<strong>en</strong>taria colocada <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
tubería.<br />
d) Señalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección <strong><strong>de</strong>l</strong> flujo.<br />
a) Elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> protección colocados <strong>en</strong> los<br />
interruptores.<br />
b) Medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para proteger los<br />
interruptores <strong>de</strong> <strong>la</strong> intemperie.<br />
28.- Seguridad <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />
eléctricas.<br />
29.- Seguridad <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> subestación<br />
eléctrica.<br />
a) I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los equipos <strong>de</strong>stinados al uso y<br />
distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica.<br />
b) Medio <strong>de</strong> protección para poner fuera <strong><strong>de</strong>l</strong> alcance<br />
<strong>de</strong> los trabajadores elem<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>ergizados<br />
a) Mecanismo <strong>de</strong> control <strong>de</strong> acceso a <strong>la</strong><br />
subestación.<br />
b) La i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.<br />
c) I<strong>de</strong>ntificación y <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> apertura <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s puertas.<br />
295
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
3.2.4 Información que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados<br />
<strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas practicadas a los trabajadores durante el<br />
recorrido por el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Deberás as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados, al m<strong>en</strong>os <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />
información que hayas obt<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas que practicaste a los<br />
trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa:<br />
1. El nombre <strong>de</strong> trabajadores<br />
<strong>en</strong>trevistados;<br />
2. El puesto <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> cada uno;<br />
3. La antigüedad <strong>de</strong> cada uno, y;<br />
4. Los cuestionami<strong>en</strong>tos realizados y<br />
sus correspondi<strong>en</strong>tes respuestas.<br />
3.2.5 Elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong> resultados<br />
<strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong><strong>de</strong>l</strong> cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Por último, <strong>de</strong>bes as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
acciones que se llevaron a cabo durante el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
a) As<strong>en</strong>tarás <strong>la</strong> manifestación <strong>de</strong> cada<br />
una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
b) Asimismo, seña<strong>la</strong>rás que invitaste a<br />
cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que<br />
intervinieron <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a firmar el<br />
informe <strong>de</strong> resultados.<br />
296
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
c) Ti<strong>en</strong>es que establecer <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> informe, el<br />
término con que cu<strong>en</strong>ta el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> trabajo vigi<strong>la</strong>do, para pres<strong>en</strong>tar pruebas u<br />
observaciones, con re<strong>la</strong>ción a los hechos as<strong>en</strong>tados<br />
<strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> Ley<br />
Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Administrativo.<br />
d) Seña<strong>la</strong>rás ante qué instancia, el<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, podrá<br />
pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s observaciones y ofrecer dichas<br />
pruebas.<br />
e) Indicarás <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong><br />
resultados el domicilio <strong>en</strong> don<strong>de</strong> el<br />
repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
podrá pres<strong>en</strong>tar sus observaciones y<br />
ofrecer pruebas.<br />
f) Establecerás <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo que<br />
<strong>en</strong>tregaste un ejemp<strong>la</strong>r con firmas<br />
autógrafas <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados a los<br />
repres<strong>en</strong>tantes <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong><br />
los trabajadores que participaron <strong>en</strong> el<br />
<strong>de</strong>sahogo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
297
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
g) Indicarás <strong>la</strong> fecha y hora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
conclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
3.2.6 Docum<strong>en</strong>tos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> anexar al informe <strong>de</strong> resultados.<br />
A<strong>de</strong>más <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados, exist<strong>en</strong> otros docum<strong>en</strong>tos que forman<br />
parte <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo, por lo cual al anexarse, <strong>de</strong>berás t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> certeza <strong>de</strong> que, al<br />
m<strong>en</strong>os cu<strong>en</strong>tan con los sigui<strong>en</strong>tes requisitos:<br />
a) Indican <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> recibo <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
b) M<strong>en</strong>cionan el nombre <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> recibió <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación.<br />
c) Establec<strong>en</strong> el cargo <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> recibió <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación.<br />
d) Conti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> firma <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> recibió <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación.<br />
Los docum<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>berás anexar al informe <strong>de</strong> resultados son:<br />
1.- Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> visita.<br />
El repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo que participó <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, <strong>de</strong>be<br />
firmar <strong>de</strong> recibido <strong>la</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> visita. En este docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>bes seña<strong>la</strong>r el<br />
carácter <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo (repres<strong>en</strong>tante legal o patronal), el docum<strong>en</strong>to a través<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> cual acreditó dicho carácter (po<strong>de</strong>r notarial, contrato individual <strong>de</strong><br />
trabajo, recibo <strong>de</strong> pago, cre<strong>de</strong>ncial <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, etc.) y <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que fue<br />
recibido por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
2.- Guía <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos y obligaciones.<br />
En este docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>berás recopi<strong>la</strong>r <strong>la</strong> misma información que se señaló <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> visita, así también será firmada por el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> trabajo.<br />
298
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
En <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te imag<strong>en</strong>, podrás observar un proyecto <strong>de</strong> formato <strong>de</strong> <strong>la</strong> guía<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos y obligaciones que se pue<strong>de</strong> utilizar para efecto <strong>de</strong> realizar una<br />
vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
3.- Citatorio.<br />
En el caso <strong>de</strong> que se haya realizado <strong>la</strong> visita, previo citatorio, éste <strong>de</strong>be<br />
anexarse al informe <strong>de</strong> resultados.<br />
Todos los docum<strong>en</strong>tos antes <strong>de</strong>scritos, <strong>de</strong>berán mant<strong>en</strong>erse libres <strong>de</strong><br />
tachaduras, <strong>en</strong>m<strong>en</strong>daduras, y cualquier tipo <strong>de</strong> alteración, ya que esto pue<strong>de</strong><br />
ser motivo para invalidar tu actuación.<br />
299
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
300
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Resum<strong>en</strong> (Unidad 3)<br />
En esta unidad, i<strong>de</strong>ntificaste <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>bes realizar <strong>en</strong> el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> redactar el informe <strong>de</strong> resultados, a fin <strong>de</strong> darle<br />
vali<strong>de</strong>z al mismo, sin olvidar que <strong>de</strong>berás e<strong>la</strong>borar éste con or<strong>de</strong>n y un<br />
l<strong>en</strong>guaje c<strong>la</strong>ro para todas <strong>la</strong>s personas que lo leerán.<br />
Asimismo, analizaste todos los elem<strong>en</strong>tos que <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er el informe <strong>de</strong><br />
resultados: el fundam<strong>en</strong>to legal, alcance y motivación <strong>de</strong> <strong>la</strong> visita, el<br />
domicilio completo <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, el nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que realiza<br />
<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, <strong>la</strong> fecha y hora <strong>de</strong> inicio y conclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y los datos<br />
y acreditaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el<strong>la</strong>, poni<strong>en</strong>do énfasis <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes posibilida<strong>de</strong>s que se te pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar durante su <strong>de</strong>sahogo,<br />
como <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>te acreditación <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que participe un repres<strong>en</strong>tante<br />
legal o un repres<strong>en</strong>tante patronal <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.<br />
Respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación requerida <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, se<br />
verificó <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que <strong>de</strong>bes <strong>de</strong>scribir los resultados obt<strong>en</strong>idos y <strong>de</strong> as<strong>en</strong>tar<br />
los elem<strong>en</strong>tos que observaste durante el recorrido por <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, conociste los docum<strong>en</strong>tos que se <strong>de</strong>bes anexar al informe <strong>de</strong><br />
resultados, así como <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> requisitar por <strong>la</strong> persona que<br />
ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
301
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Actividad 6 (Unidad 3)<br />
Instrucciones: De los sigui<strong>en</strong>tes ejemplos, indica cuál docum<strong>en</strong>to<br />
cumple con <strong>la</strong> información mínima que el patrón <strong>de</strong>be as<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> el<br />
acuse <strong>de</strong> recibo y <strong>en</strong> todos los casos fundam<strong>en</strong>ta los motivos <strong>de</strong> tu<br />
<strong>de</strong>cisión.<br />
Ejemplo 1<br />
_________________________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
Ejemplo 2<br />
302<br />
_________________________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
Ejemplo 3
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
_________________________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
Ejemplo 4<br />
_________________________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
303
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Instrucciones: Re<strong>la</strong>ciona <strong>la</strong>s columnas con el concepto correspondi<strong>en</strong>te.<br />
( ) Artículo que establece “…al concluir el levantami<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
acta correspondi<strong>en</strong>te, el inspector invitará a que <strong>la</strong> firm<strong>en</strong> y <strong>la</strong><br />
reciban <strong>la</strong>s personas que hayan interv<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> <strong>la</strong> dilig<strong>en</strong>cia…”<br />
a) Citatorio<br />
b) Artículo 68<br />
( ) Ti<strong>en</strong>e por objeto reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo,<br />
<strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el procedimi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> ejercicio para <strong>la</strong>s<br />
visitas <strong>de</strong> inspección <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<br />
( ) Docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> inicio que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> anexarse al informe <strong>de</strong><br />
resultados<br />
( ) Docum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que se establece el fundam<strong>en</strong>to y<br />
alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<br />
c) Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />
Administrativo<br />
d) Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> visita, citatorio, guía <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>rechos y obligaciones<br />
e) Repres<strong>en</strong>tantes <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo y <strong>de</strong> los trabajadores<br />
( ) Artículo que establece: “ Los visitados a qui<strong>en</strong>es se haya<br />
levantado acta <strong>de</strong> verificación podrán formu<strong>la</strong>r observaciones<br />
<strong>en</strong> el acto <strong>de</strong> <strong>la</strong> dilig<strong>en</strong>cia y ofrecer pruebas <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los<br />
hechos cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> el<strong>la</strong>, o bi<strong>en</strong>, por escrito, hacer uso <strong>de</strong> tal<br />
<strong>de</strong>recho <strong>de</strong>ntro <strong><strong>de</strong>l</strong> término <strong>de</strong> cinco días sigui<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> fecha<br />
<strong>en</strong> que se hubiere levantado” .<br />
f) Artículo 22<br />
g) Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> visita<br />
( ) Ti<strong>en</strong>e por objeto regir <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los actos,<br />
procedimi<strong>en</strong>tos y resoluciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública<br />
Fe<strong>de</strong>ral c<strong>en</strong>tralizada<br />
( ) Personal que se le <strong>en</strong>trega copia <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados<br />
h) Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong><br />
Inspección y Aplicación <strong>de</strong><br />
Sanciones por Vio<strong>la</strong>ciones a <strong>la</strong><br />
Legis<strong>la</strong>ción Laboral<br />
( ) Docum<strong>en</strong>to a través <strong><strong>de</strong>l</strong> cual se le notifica con anticipación,<br />
<strong>la</strong> fecha y hora <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
i) Testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia y<br />
trabajadores <strong>en</strong>trevistados<br />
304
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Anexo 1<br />
Listado <strong>de</strong> Normas Oficiales Mexicanas<br />
vig<strong>en</strong>tes emitidas por <strong>la</strong> STPS.<br />
305
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
306
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
No.<br />
NOMBRE<br />
FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
CLAVE<br />
1 NOM-001-<br />
STPS-2008<br />
EDIFICIOS,<br />
LOCALES,<br />
INSTALACIONES Y AREAS EN<br />
LOS CENTROS DE TRABAJO –<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD E<br />
HIGIENE.<br />
24-NOV-08<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 23 DE ENERO<br />
DEL 2009, Y CANCELÓ LA NOM-<br />
001-STPS-1999.<br />
2 NOM-002-<br />
STPS-2010<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD-<br />
PREVENCIÓN Y PROTECCIÓN<br />
CONTRA INCENDIOS EN LOS<br />
CENTROS DE TRABAJO.<br />
09-DIC-10 ENTRÓ EN VIGOR EL 10-JUNIO-<br />
2011, Y SUSTITUYÓ A LA NOM-<br />
002-STPS-2000; EL APARTADO 5.11<br />
ENTRARÁ EN VIGOR EL 01-ENERO-<br />
2014.<br />
3 NOM-003-<br />
STPS-1999<br />
ACTIVIDADES AGRICOLAS – USO<br />
DE INSUMOS FITOSANITARIOS O<br />
PLAGUICIDAS E INSUMOS DE<br />
NUTRICION VEGETAL O<br />
FERTILIZANTES – CONDICIONES<br />
DE SEGURIDAD E HIGIENE.<br />
28-DIC-99<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 28 DE JUNIO<br />
DEL 2000.<br />
4 NOM-004-<br />
STPS-1999<br />
SISTEMAS DE PROTECCIÓN Y<br />
DISPOSITIVOS DE SEGURIDAD<br />
EN LA MAQUINARIA Y EQUIPO<br />
QUE SE UTILICE EN LOS<br />
CENTROS DE TRABAJO.<br />
31-MAY-99<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 30 DE JULIO<br />
DE 1999 Y CANCELÓ LAS NOM-107<br />
A LA 112-STPS-1994.<br />
5 NOM-005-<br />
STPS-1998<br />
RELATIVA A LAS CONDICIONES<br />
DE SEGURIDAD E HIGIENE EN<br />
LOS CENTROS DE TRABAJO<br />
PARA EL MANEJO, TRANSPORTE<br />
Y ALMACENAMIENTO DE<br />
SUSTANCIAS<br />
QUÍMICAS<br />
PELIGROSAS.<br />
02-FEB-99<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 3 DE ABRIL<br />
DE 1999, CANCELÓ A LAS NOM-<br />
008, 009, 018 Y 020-STPS-1993 Y<br />
SUSTITUYE A LA NOM-005-STPS-<br />
1993<br />
6 NOM-006-<br />
STPS-2000<br />
MANEJO Y ALMACENAMIENTO DE<br />
MATERIALES- CONDICIONES Y<br />
PROCEDIMIENTOS<br />
DE<br />
SEGURIDAD.<br />
09-MAR-01<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 08 DE MAYO<br />
DEL 2001, CANCELA A LA NOM-023-<br />
STPS-1993 Y SUSTITUYE A LA<br />
NOM-006-STPS-1993.<br />
7 NOM-007-<br />
STPS-2000<br />
ACTIVIDADES AGRÍCOLAS –<br />
INSTALACIONES, MAQUINARIA,<br />
EQUIPO Y HERRAMIENTAS –<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD.<br />
09-MAR-01 ENTRÓ EN VIGOR EL 05 DE<br />
SEPTIEMBRE DEL 2001.<br />
8 NOM-008-<br />
STPS-2001<br />
ACTIVIDADES<br />
DE<br />
APROVECHAMIENTO FORESTAL<br />
MADERABLE Y DE<br />
ASERRADEROS - CONDICIONES<br />
DE SEGURIDAD E HIGIENE.<br />
10-JUL-01 ENTRÓ EN VIGOR EL 07 DE<br />
NOVIEMBRE DEL 2001.<br />
307
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
No.<br />
NOMBRE<br />
FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
CLAVE<br />
9 NOM-009-<br />
STPS-2011<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD PARA<br />
REALIZAR TRABAJOS EN ALTURA.<br />
06-MAY-11<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 07 DE<br />
AGOSTO DE 2011. Y SUSTITUYÓ A<br />
LA NOM-009-STPS-1999.<br />
10 NOM-010-<br />
STPS-1999<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD E<br />
HIGIENE EN LOS CENTROS DE<br />
TRABAJO DONDE SE MANEJEN,<br />
TRANSPORTEN, PROCESEN O<br />
ALMACENEN SUSTANCIAS<br />
QUIMICAS CAPACES DE<br />
GENERAR CONTAMINACION EN<br />
EL MEDIO AMBIENTE LABORAL.<br />
13-MAR-00<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 10 DE<br />
SEPTIEMBRE DEL 2000, DEROGÓ<br />
67 NORMAS (DE LA NOM 031 A LA<br />
099-STPS-1993 EXCEPTO LA NOM-<br />
080-STPS-1993) Y SUSTITUYE A LA<br />
NOM-010-STPS-1993<br />
ACLARACIONES DEL 21-AGO-00 Y<br />
26-FEB-01<br />
11 NOM-011-<br />
STPS-2001<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD E<br />
HIGIENE EN LOS CENTROS DE<br />
TRABAJO DONDE SE GENERE<br />
RUIDO<br />
17-ABR-02<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 16 DE JUNIO<br />
DEL 2002 Y SUSTITUYE A LA NOM-<br />
011-STPS-1993 Y NOM-080-STPS-<br />
1993<br />
12 NOM-012-<br />
STPS-1999<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD E<br />
HIGIENE EN LOS CENTROS DE<br />
TRABAJO DONDE SE<br />
PRODUZCAN, USEN, MANEJEN,<br />
ALMACENEN O TRANSPORTEN<br />
FUENTES DE RADIACIONES<br />
IONIZANTES.<br />
20-DIC-99 ENTRÓ EN VIGOR EL 21 DE<br />
FEBRERO DEL 2000 Y SUSTITUYÓ<br />
A LA NOM-012-STPS-1993.<br />
13 NOM-013-<br />
STPS-1993<br />
RELATIVA A LAS CONDICIONES<br />
DE SEGURIDAD E HIGIENE EN<br />
LOS CENTROS DE TRABAJO<br />
DONDE SE GENEREN<br />
RADIACIONES<br />
ELECTROMAGNÉTICAS NO<br />
IONIZANTES.<br />
06-DIC-93<br />
14 NOM-014-<br />
STPS-2000<br />
EXPOSICIÓN LABORAL A<br />
PRESIONES AMBIENTALES<br />
ANORMALES – CONDICIONES DE<br />
SEGURIDAD E HIGIENE.<br />
10-ABR-00<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 9 DE JUNIO<br />
DEL 2000 Y SUSTITUYÓ A LA NOM-<br />
014-STPS-1993<br />
ACLARACIONES DEL 22-AGO-00<br />
15 NOM-015-<br />
STPS-2001<br />
CONDICIONES TERMICAS<br />
ELEVADAS O ABATIDAS-<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD E<br />
HIGIENE<br />
14-JUN-02 ENTRÓ EN VIGOR EL 11 DE<br />
DICIEMBRE DEL 2002 Y A SU<br />
ENTRADA EN VIGOR SUSTITUYE A<br />
LA NOM-015-STPS-1993<br />
16 NOM-016-<br />
STPS-2001<br />
OPERACIÓN Y MANTENIMIENTO<br />
DE FERROCARRILES -<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD E<br />
HIGIENE.<br />
12-JUL-01 ENTRÓ EN VIGOR EL 10 DE<br />
SEPTIEMBRE DEL 2001.<br />
308
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
No.<br />
NOMBRE<br />
FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
CLAVE<br />
17 NOM-017-<br />
STPS-2008<br />
EQUIPO DE PROTECCIÓN<br />
PERSONAL- SELECCIÓN, USO Y<br />
MANEJO EN LOS CENTROS DE<br />
TRABAJO.<br />
09-DIC-08<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 07 DE<br />
FEBRERO DEL 2009 Y SUSTITUYÓ<br />
A LA N0M-017-STPS-2001.<br />
18 NOM-018-<br />
STPS-2000<br />
SISTEMA PARA LA<br />
IDENTIFICACION<br />
Y<br />
COMUNICACIÓN DE PELIGROS Y<br />
RIESGOS POR SUSTANCIAS<br />
QUÍMICAS PELIGROSAS EN LOS<br />
CENTROS DE TRABAJO.<br />
27-OCT-00<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 26 DE<br />
DICIEMBRE DEL 2000 Y<br />
SUSTITUYÓ A LA NORMA NOM-114-<br />
STPS-1994.<br />
ACLARACIONES DEL 02-ENE-01<br />
19 NOM-019-<br />
STPS-2011<br />
CONSTITUCIÓN, INTEGRACIÓN,<br />
ORGANIZACIÓN<br />
Y<br />
FUNCIONAMIENTO DE LAS<br />
COMISIONES DE SEGURIDAD E<br />
HIGIENE-<br />
13-ABR-11 ENTRÓ EN VIGOR EL 14-JULIO –<br />
2011, Y SUSTITUYÓ A LA NOM-019-<br />
STPS-2004.<br />
20 NOM-020-<br />
STPS-2002<br />
RECIPIENTES SUJETOS A<br />
PRESIÓN Y CALDERAS-<br />
FUNCIONAMIENTO-CONDICIONES<br />
DE SEGURIDAD<br />
28-AGO-02 ENTRÓ EN VIGOR EL 27 DE<br />
OCTUBRE DEL 2002 Y SUSTITUYÓ<br />
A LA NOM-122-STPS-1996.<br />
21 NOM-021-<br />
STPS-1993<br />
RELATIVA A LOS<br />
REQUERIMIENTOS<br />
Y<br />
CARACTERÍSTICAS DE LOS<br />
INFORMES DE LOS RIESGOS DE<br />
TRABAJO QUE OCURRAN, PARA<br />
INTEGRAR LAS ESTADÍSTICAS.<br />
24-MAY-94<br />
ACLARACIONES DEL 8-JUN-94<br />
22 NOM-022-<br />
STPS-2008<br />
ELECTRICIDAD ESTÁTICA EN LOS<br />
CENTROS DE TRABAJO –<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD E<br />
HIGIENE.<br />
07-NOV-08<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 06 DE ENERO<br />
DE 2009 Y SUSTITUYÓ A LA NOM-<br />
022-STPS-1999.<br />
23 NOM-023-<br />
STPS-2003<br />
TRABAJOS EN MINAS.-<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD Y<br />
SALUD EN EL TRABAJO<br />
02-OCT-03<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 30 DE MARZO<br />
DEL 2004<br />
24 NOM-024-<br />
STPS-2001<br />
VIBRACIONES.- CONDICIONES DE<br />
SEGURIDAD E HIGIENE EN LOS<br />
CENTROS DE TRABAJO<br />
11-ENE-02<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 10 DE JULIO<br />
DEL 2002 Y SUSTITUYÓ A LA NOM-<br />
024-STPS-1993<br />
25 NOM-025-<br />
STPS-2008<br />
26 NOM-026-<br />
STPS-2008<br />
CONDICIONES DE ILUMINACIÓN<br />
EN LOS CENTROS DE TRABAJO.<br />
COLORES Y SEÑALES DE<br />
SEGURIDAD E HIGIENE, E<br />
IDENTIFICACIÓN DE RIESGOS<br />
POR FLUIDOS CONDUCIDOS EN<br />
TUBERÍAS.<br />
30- DIC-08 ENTRÓ EN VIGOR EL 02 DE MARZO<br />
DEL 2009 Y SUSTITUYÓ A LA NOM-<br />
025-STPS-1999<br />
25- NOV-08 ENTRÓ EN VIGOR EL 24 DE ENERO<br />
DE 2009, Y CANCELÓ A LA NOM-<br />
026 -STPS-1998.<br />
309
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
No.<br />
NOMBRE<br />
FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
CLAVE<br />
27 NOM-027-<br />
STPS-2008<br />
ACTIVIDADES DE SOLDADURA Y<br />
CORTE-CONDICIONES DE<br />
SEGURIDAD E HIGIENE.<br />
07-NOV-08<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 06 DE ENERO<br />
DEL 2009 Y CANCELÓ LA NOM-027-<br />
STPS-2000.<br />
28 NOM-028-<br />
STPS-2004<br />
ORGANIZACIÓN DEL TRABAJO –<br />
SEGURIDAD EN LOS PROCESOS<br />
DE SUSTANCIAS QUÍMICAS.<br />
14-ENE-05 ENTRÓ EN VIGOR EL 14 DE<br />
ENERO DEL 2006, A EXCEPCIÓN<br />
DE LOS CAPITULOS 7, 9, 12, 13 Y<br />
EL CAPITULO 8.1, QUE ENTRARON<br />
EN VIGOR 15 DE ENERO DE 2009.<br />
29 NOM-029-<br />
STPS-2005<br />
MANTENIMIENTO DE LAS<br />
INSTALACIONES ELÉCTRICAS EN<br />
LOS CENTROS DE TRABAJO-<br />
CONDICIONES DE SEGURIDAD.<br />
31-MAY-05<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 30 DE JULIO<br />
DEL 2005<br />
30 NOM-030-<br />
STPS-2009<br />
SERVICIOS PREVENTIVOS DE<br />
SEGURIDAD Y SALUD EN EL<br />
TRABAJO-FUNCIONES Y<br />
ACTIVIDADES<br />
22-DIC-09<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 22 DE MARZO<br />
DEL 2010, Y SUSTITUYÓ A LA NOM-<br />
030-STPS-2006.<br />
31 NOM-031-<br />
STPS-2011<br />
CONSTRUCCIÓN – CONDICIONES<br />
DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL<br />
TRABAJO.<br />
04-MAY-11<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 4 DE<br />
NOVIEMBRE DE 2011.<br />
32 NOM-032-<br />
STPS-2008<br />
SEGURIDAD PARA MINAS<br />
SUBTERRÁNEAS DE CARBÓN.<br />
23- DIC-08 ENTRÓ EN VIGOR EL 23 DE MARZO<br />
DEL 2009 Y SUSTITUYÓ LA NOM-<br />
023-STPS-2003 EN EL APARTADO<br />
DE MINAS SUBTERRÁNÉAS DE<br />
CARBÓN<br />
33 NOM-100-<br />
STPS-1994<br />
SEGURIDAD - EXTINTORES<br />
CONTRA INCENDIO A BASE DE<br />
POLVO QUÍMICO SECO CON<br />
PRESIÓN CONTENIDA –<br />
ESPECIFICACIONES.<br />
08-ENE-96<br />
34 NOM-101-<br />
STPS-1994<br />
SEGURIDAD - EXTINTORES A<br />
BASE DE ESPUMA QUÍMICA.<br />
08-ENE-96<br />
35<br />
NOM-102-<br />
STPS-1994<br />
SEGURIDAD - EXTINTORES<br />
CONTRA INCENDIO A BASE DE<br />
BIÓXIDO DE CARBONO – PARTE<br />
1: RECIPIENTES.<br />
10-ENE-96<br />
36<br />
NOM-103-<br />
STPS-1994<br />
SEGURIDAD - EXTINTORES<br />
CONTRA INCENDIO A BASE DE<br />
AGUA CON PRESIÓN<br />
CONTENIDA.<br />
10-ENE-96<br />
310
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
No.<br />
NOMBRE<br />
FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
CLAVE<br />
37 NOM-104-<br />
STPS-2001<br />
AGENTES EXTINGUIDORES –<br />
POLVO QUÍMICO SECO TIPO ABC<br />
A BASE DE FOSFATO MONO<br />
AMÓNICO<br />
17-ABR-02<br />
ENTRÓ EN VIGOR EL 16 DE JUNIO<br />
DEL 2002 Y SUSTITUYÓ A LA NOM-<br />
104-STPS-1994<br />
38 NOM-106-<br />
STPS-1994<br />
SEGURIDAD – AGENTES<br />
EXTINGUIDORES – POLVO<br />
QUÍMICO SECO TIPO BC, A BASE<br />
DE BICARBONATO DE SODIO.<br />
11-ENE-96<br />
39 NOM-113-<br />
STPS-2009<br />
SEGURIDAD-EQUIPO DE<br />
PROTECCIÓN PERSONAL-<br />
CALZADO DE PROTECCIÓN-<br />
CLASIFICACIÓN,<br />
ESPECIFICACIONES Y MÉTODOS<br />
DE PRUEBA.<br />
22-DIC-09 ENTRÓ EN VIGOR EL 23 DE<br />
DICIEMBRE DE 2010, Y SUSTITUYÓ<br />
A LA NOM-113-STPS-1994<br />
40 NOM-115-<br />
STPS-2009<br />
SEGURIDAD-EQUIPO DE<br />
PROTECCIÓN PERSONAL-<br />
CASCOS DE PROTECCIÓN-<br />
CLASIFICACIÓN,<br />
ESPECIFICACIONES Y MÉTODOS<br />
DE PRUEBA.<br />
22-DIC-09 ENTRÓ EN VIGOR EL 23 DE<br />
DICIEMBRE DE 2010, Y SUSTITUYÓ<br />
A LA NOM-115-STPS-1994<br />
41 NOM-116-<br />
STPS-2009<br />
SEGURIDAD-EQUIPO DE<br />
PROTECCIÓN PERSONAL-<br />
RESPIRADORES PURIFICADORES<br />
DE AIRE DE PRESIÓN NEGATIVA<br />
CONTRA PARTÍCULAS NOCIVAS-<br />
ESPECIFICACIONES Y MÉTODOS<br />
DE PRUEBA.<br />
22-DIC-09 ENTRÓ EN VIGOR EL 23 DE<br />
DICIEMBRE DE 2010, Y SUSTITUYÓ<br />
A LA NOM-116-STPS-1994<br />
PEC VIGENTES<br />
No. CLAVE NOMBRE<br />
FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
1 NOM-028-<br />
STPS-2004<br />
PROCEDIMIENTO PARA LA EVALUACIÓN<br />
DE LA CONFORMIDAD DE LA NORMA<br />
OFICIAL MEXICANA NOM-028-STPS-2004,<br />
ORGANIZACIÓN DEL TRABAJO-<br />
SEGURIDAD EN LOS PROCESOS DE<br />
SUSTANCIAS QUÍMICAS.<br />
31-DIC-08<br />
NORMAS OFICIALES MEXICANAS PRÓXIMAS A ENTRAR EN VIGOR<br />
No. CLAVE NOMBRE FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
311
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
No. CLAVE NOMBRE FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
1 NOM-020-<br />
STPS-2011<br />
RECIPIENTES SUJETOS A PRESIÓN,<br />
RECIPIENTES CROGÉNICOS Y<br />
GENERADORES DE VAPOR O CALDERAS-<br />
FUNCIONAMIENTO-CONDICIONES DE<br />
SEGURIDAD<br />
27-DIC-11<br />
ENTRA EN VIGOR EL 27 DE JUNIO DE 2012.<br />
2 NOM-029-<br />
STPS-2011<br />
MANTENIMIENTO DE LAS INSTALACIONES<br />
ELÉCTRICAS EN LOS CENTROS DE<br />
TRABAJO-CONDICIONES DE SEGURIDAD<br />
29-DIC-11<br />
ENTRA EN VIGOR EL 29 DE MARZO DE 2012.<br />
PROYECTOS DE MODIFICACIÓN DE NORMAS OFICIALES MEXICANAS<br />
No. CLAVE NOMBRE<br />
FECHA DE<br />
PUBLICACION<br />
OBSERVACIONES<br />
1 NOM-005-<br />
STPS-2004<br />
MANEJO DE SUSTANCIAS QUÍMICAS<br />
PELIGROSAS-CONDICIONES<br />
Y<br />
PROCEDIMIENTOS DE SEGURIDAD Y<br />
SALUD EN LOS CENTROS DE TRABAJO.<br />
30-JUN-08<br />
EL PERIODO DE COMENTARIOS CONCLUYÓ<br />
EL 29-AGOSTO-2008. RESPUESTA A<br />
COMENTARIOS 23-OCT-08<br />
312
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Anexo 2<br />
Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia EC0032<br />
“<strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el<br />
trabajo” (Publicado <strong>en</strong> el DOF el 18 <strong>de</strong><br />
agosto <strong><strong>de</strong>l</strong> 2010)<br />
313
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
314
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
SECRETARIA DE EDUCACION PUBLICA<br />
ACUERDO SO/I-10/05-S, mediante el cual el H. Comité Técnico <strong><strong>de</strong>l</strong> Consejo Nacional <strong>de</strong> Normalización y Certificación<br />
<strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cias Laborales aprueba el estándar <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>nominado <strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
H. COMITE TECNICO DEL CONSEJO NACIONAL DE NORMALIZACION Y CERTIFICACION DE COMPETENCIAS<br />
LABORALES.<br />
CONSTANCIA DE ACUERDO<br />
En <strong>la</strong> Primera Sesión <strong>de</strong> 2010, <strong><strong>de</strong>l</strong> H. Comité Técnico <strong><strong>de</strong>l</strong> Consejo Nacional <strong>de</strong> Normalización y Certificación <strong>de</strong><br />
Compet<strong>en</strong>cias Laborales, celebrada el nueve <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2010, se aprobó lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
ACUERDO SO/I-10/05-S<br />
Con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cláusu<strong>la</strong> Décima Quinta inciso f) <strong><strong>de</strong>l</strong> Contrato Constitutivo <strong><strong>de</strong>l</strong> Fi<strong>de</strong>icomiso, artículos 8<br />
fracción II y 17 fracción VII <strong>de</strong> su Estatuto Orgánico, 21, 22, 25, 26, y 27 <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Reg<strong>la</strong>s G<strong>en</strong>erales y Criterios para <strong>la</strong><br />
integración y Operación <strong><strong>de</strong>l</strong> Sistema Nacional <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cias, publicadas <strong>en</strong> el Diario Oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración el 27<br />
<strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2009, este Honorable Comité Técnico aprueba por unanimidad <strong>de</strong> votos, el sigui<strong>en</strong>te Estándar <strong>de</strong><br />
Compet<strong>en</strong>cia (EC):<br />
Código:<br />
EC0032<br />
Título:<br />
ESTANDAR DE COMPETENCIA<br />
<strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo<br />
Propósito <strong><strong>de</strong>l</strong> Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia:<br />
Servir como refer<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> evaluación y certificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que revisan <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación e<br />
insta<strong>la</strong>ciones y e<strong>la</strong>boran el informe <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo.<br />
Asimismo, pue<strong>de</strong> ser refer<strong>en</strong>te para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> capacitación y <strong>de</strong> formación basados <strong>en</strong> el<br />
Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia (EC).<br />
Descripción <strong><strong>de</strong>l</strong> Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia:<br />
El pres<strong>en</strong>te EC evalúa <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación para realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong><br />
forma <strong>en</strong> que realiza <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> mismo, el informe <strong>de</strong> resultados que se<br />
e<strong>la</strong>bora, así como aquellos docum<strong>en</strong>tos que se <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia realizada y los conocimi<strong>en</strong>tos específicos<br />
sobre <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> STPS <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> aplicables al c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
El pres<strong>en</strong>te Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia se fundam<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> criterios rectores <strong>de</strong> legalidad, competitividad, libre<br />
acceso, respeto, trabajo digno y responsabilidad social.<br />
Comité <strong>de</strong> Gestión por Compet<strong>en</strong>cia que lo <strong>de</strong>sarrolló:<br />
<strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Normatividad Laboral<br />
Fecha <strong>de</strong> aprobación por el<br />
Comité Técnico <strong><strong>de</strong>l</strong> CONOCER:<br />
09/03/2010<br />
Periodo <strong>de</strong> revisión/actualización <strong><strong>de</strong>l</strong> EC:<br />
3 años 5 años<br />
Tiempo <strong>de</strong> Vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> Certificado <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />
este EC:<br />
Ocupaciones re<strong>la</strong>cionadas con este EC <strong>de</strong> acuerdo con el Sistema <strong>de</strong> Información <strong><strong>de</strong>l</strong> Catálogo Nacional<br />
<strong>de</strong> Ocupaciones (SICNO):<br />
Módulo Ocupacional<br />
Inspectores <strong>de</strong> <strong>salud</strong> ambi<strong>en</strong>tal, sanidad y <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo<br />
315
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Ocupaciones:<br />
Inspector <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>/contaminación <strong><strong>de</strong>l</strong> medio ambi<strong>en</strong>te<br />
C<strong>la</strong>sificación según el Sistema <strong>de</strong> C<strong>la</strong>sificación Industrial <strong>de</strong> América <strong><strong>de</strong>l</strong> Norte (SCIAN):<br />
Sector:<br />
93 Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> gobierno y <strong>de</strong> organizaciones internacionales y extraterritoriales<br />
Subsector<br />
931 Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> gobierno<br />
Rama:<br />
9316 Activida<strong>de</strong>s administrativas <strong>de</strong> instituciones <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar social<br />
Subrama:<br />
93161 Activida<strong>de</strong>s administrativas fe<strong>de</strong>rales <strong>de</strong> instituciones <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar social<br />
C<strong>la</strong>se:<br />
931610 Activida<strong>de</strong>s administrativas fe<strong>de</strong>rales <strong>de</strong> instituciones <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar social<br />
Subrama:<br />
93162 Activida<strong>de</strong>s administrativas estatales <strong>de</strong> instituciones <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar social<br />
C<strong>la</strong>se:<br />
931620 Activida<strong>de</strong>s administrativas estatales <strong>de</strong> instituciones <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar social<br />
El pres<strong>en</strong>te Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia, una vez publicado <strong>en</strong> el Diario Oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración se integrará <strong>en</strong> el<br />
Registro Nacional <strong>de</strong> Estándares <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia que opera el CONOCER a fin <strong>de</strong> facilitar su uso y consulta<br />
gratuita.<br />
Empresas e Instituciones participantes <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong><strong>de</strong>l</strong> EC:<br />
- Asociación Interdisciplinaria <strong>de</strong> Salud Ocupacional e Higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> México, A.C. (AISOHMEX)<br />
- C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigación Internacional <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo (CEINTRA)<br />
- Colegio Nacional <strong>de</strong> Educación Profesional Técnica (CONALEP)<br />
- Comisión Fe<strong>de</strong>ral para <strong>la</strong> Protección contra Riesgos Sanitarios/Secretaría <strong>de</strong> Salud (COFEPRIS)<br />
- Confe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> Trabajadores <strong>de</strong> México (CTM)<br />
- Confe<strong>de</strong>ración Patronal <strong>de</strong> <strong>la</strong> República Mexicana (COPARMEX)<br />
- Confe<strong>de</strong>ración Regional Obrera Mexicana (CROM)<br />
- Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Asuntos Jurídicos/Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social (DGAJ/STPS)<br />
- Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Inspección Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo/Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social<br />
(DGIFT/STPS)<br />
- Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> el Trabajo/Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social<br />
(DGSST/STPS)<br />
- Entidad Mexicana <strong>de</strong> Acreditación, A.C. (EMA A.C.)<br />
- ITSEMAP-México Servicios Tecnológicos MAPFRE, S.A. <strong>de</strong> C.V. (MAPFRE)<br />
- Organo Interno <strong>de</strong> Control/Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social (OIC/STPS)<br />
- Unidad <strong>de</strong> Delegaciones Fe<strong>de</strong>rales <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo/Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social (UDFT/STPS)<br />
- Universidad Autónoma Metropolitana. P<strong>la</strong>ntel Xochimilco (UAM)<br />
Re<strong>la</strong>ción con otros Estándares <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia:<br />
Estándares re<strong>la</strong>cionados<br />
316
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
- NUIAZ001.01 Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> el trabajo y conservación <strong><strong>de</strong>l</strong> medio<br />
ambi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el ing<strong>en</strong>io azucarero<br />
- CSEG0443.01 Verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
II.- Perfil <strong><strong>de</strong>l</strong> Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia<br />
Elem<strong>en</strong>to 1 <strong>de</strong> 3<br />
- Revisar <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia<br />
<strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Elem<strong>en</strong>to 2 <strong>de</strong> 3<br />
<strong>normatividad</strong> <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
trabajo<br />
Revisar físicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>en</strong> el<br />
<strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
III.-Elem<strong>en</strong>tos que conforman el Estándar <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cia<br />
Refer<strong>en</strong>cia Código Título<br />
Elem<strong>en</strong>to 3 <strong>de</strong> 3<br />
- E<strong>la</strong>borar el informe <strong><strong>de</strong>l</strong> cierre <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión<br />
<strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
1 <strong>de</strong> 3 E0319 Revisar <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
Criterios <strong>de</strong> Evaluación:<br />
La persona es compet<strong>en</strong>te cuando <strong>de</strong>muestra los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
DESEMPEÑOS<br />
1. Inicia el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia:<br />
* Pres<strong>en</strong>tándose <strong>en</strong> el domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> fecha y hora establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que<br />
da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Cerciorándose que el domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo correspon<strong>de</strong> al seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que da<br />
orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, mediante letrero fijado <strong>en</strong> el exterior/manifestación <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> le da acceso a <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
* Solicitando <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
* Mostrando al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se<br />
indique el nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que realizará <strong>la</strong> misma;<br />
* Mostrando al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación que lo acredita como personal para realizar<br />
<strong>la</strong>bores <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Entregando al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Solicitando al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo le acuse <strong>de</strong> recibido cada uno <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos que dan<br />
orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Requiri<strong>en</strong>do verbalm<strong>en</strong>te al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los<br />
trabajadores;<br />
* Requiri<strong>en</strong>do verbalm<strong>en</strong>te al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> dos testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia<br />
que interv<strong>en</strong>drán <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Cotejando que los rasgos fisonómicos <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia correspon<strong>de</strong>n con <strong>la</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación que cada uno pres<strong>en</strong>te;<br />
317
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
318<br />
* Explicando verbalm<strong>en</strong>te al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, el alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma conforme a <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación que dio orig<strong>en</strong> a ésta.<br />
* Solicitando a <strong>la</strong> persona que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, le proporcione el croquis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas productivas; y;<br />
* Requiri<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> persona que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia le explique brevem<strong>en</strong>te el proceso productivo.<br />
2. Solicita <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
* Requiri<strong>en</strong>do <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong><strong>de</strong>l</strong> programa anual <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo o correctivo <strong>de</strong> los sistemas<br />
<strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial;<br />
* Solicitando el análisis para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio;<br />
* Pidi<strong>en</strong>do que le exhiba el registro <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong><strong>de</strong>l</strong> simu<strong>la</strong>cro <strong>de</strong> evacuación;<br />
* Exhortando a que le facilite el manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por manejo <strong>de</strong><br />
maquinaria y equipo;<br />
* Solicitando el estudio para analizar los riesgos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas;<br />
* Pidi<strong>en</strong>do que le exhiba el manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por el manejo, transporte y<br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas;<br />
* Requiri<strong>en</strong>do <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> personal autorizado para llevar a cabo <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> manejo, transporte y<br />
almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> materiales y sustancias químicas peligrosas, así como operaciones <strong>en</strong> espacios<br />
confinados;<br />
* Solicitando el manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los riesgos por el manejo <strong>de</strong> materiales;<br />
* Exhortando a que le muestre el listado actualizado <strong>de</strong> los trabajadores autorizados para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción, operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo susp<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> acceso;<br />
* Solicitando el estudio <strong>de</strong> los contaminantes <strong><strong>de</strong>l</strong> medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral que incluya el reconocimi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong><br />
evaluación y, <strong>en</strong> su caso, el control necesario para prev<strong>en</strong>ir alteraciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores<br />
expuestos a dichos contaminantes;<br />
* Requiri<strong>en</strong>do el reconocimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> haya<br />
trabajadores expuestos a ruido;<br />
* Pidi<strong>en</strong>do le exhiba el reconocimi<strong>en</strong>to, evaluación y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones térmicas extremas;<br />
* Solicitando el análisis <strong>de</strong> riesgos por cada puesto <strong>de</strong> trabajo y área <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo para <strong>de</strong>terminar el<br />
equipo <strong>de</strong> protección personal;<br />
* Requiri<strong>en</strong>do el acta <strong>de</strong> integración / constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e y <strong>en</strong> su caso, <strong>la</strong>s<br />
actualizaciones correspondi<strong>en</strong>tes;<br />
* Solicitando el programa anual <strong>de</strong> verificaciones;<br />
* Exhortando le facilite <strong>la</strong>s actas <strong>de</strong> verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> 12 meses<br />
anteriores a <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Solicitando el listado <strong>de</strong> todos los equipos que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
* Pidi<strong>en</strong>do que le exhiba el docum<strong>en</strong>to que acredita <strong>la</strong> autorización provisional / <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />
recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor o cal<strong>de</strong>ras;<br />
* Exhortando a que le muestre el cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> registro <strong>de</strong> mediciones <strong>de</strong> los valores <strong>de</strong> resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red<br />
<strong>de</strong> puesta a tierra, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> continuidad <strong>en</strong> los puntos <strong>de</strong> conexión a tierra <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo que pueda g<strong>en</strong>erar /<br />
almac<strong>en</strong>ar electricidad estática;<br />
* Solicitando <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación;<br />
* Requiri<strong>en</strong>do el diagrama unifi<strong>la</strong>r actualizado <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción eléctrica <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo; y;<br />
* Pidi<strong>en</strong>do que le exhiba <strong>la</strong> autorización por escrito <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón a los trabajadores que realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas <strong>en</strong> lugares peligrosos.<br />
La persona es compet<strong>en</strong>te cuando obti<strong>en</strong>e los sigui<strong>en</strong>tes:
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
PRODUCTOS<br />
1. El Informe <strong><strong>de</strong>l</strong> inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia e<strong>la</strong>borado:<br />
* Está requisitado <strong>en</strong> los formatos vig<strong>en</strong>tes establecidos por <strong>la</strong> institución que or<strong>de</strong>na <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> el proemio;<br />
* Indica que requirió <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo vigi<strong>la</strong>do;<br />
* Seña<strong>la</strong> con qué docum<strong>en</strong>to el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo acreditó su personalidad / re<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral<br />
para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Indica los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
* Indica que requirió al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> los testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia que<br />
interv<strong>en</strong>drán <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Conti<strong>en</strong>e los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los testigos;<br />
* Conti<strong>en</strong>e los domicilios <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los testigos indicando, <strong>en</strong> su caso, calle y número; pob<strong>la</strong>ción/colonia;<br />
municipio/<strong><strong>de</strong>l</strong>egación; código postal y <strong>en</strong>tidad fe<strong>de</strong>rativa;<br />
* M<strong>en</strong>ciona que le requirió a <strong>la</strong> persona que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante sindical / <strong>de</strong><br />
los trabajadores;<br />
* Indica los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que repres<strong>en</strong>tará a los trabajadores durante <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Indica que los rasgos fisonómicos <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia correspon<strong>de</strong>n con el <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación que cada uno exhibe;<br />
* M<strong>en</strong>ciona que se i<strong>de</strong>ntificó y acreditó ante el personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Indica el número <strong>de</strong> cre<strong>de</strong>ncial expedida por <strong>la</strong> institución a <strong>la</strong> que pert<strong>en</strong>ece el personal que realiza <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia, vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, así como el nombre y cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona responsable <strong>de</strong> su expedición;<br />
* Seña<strong>la</strong> que <strong>en</strong>tregó al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación autógrafa que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se establece <strong>la</strong> programación <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma;<br />
* M<strong>en</strong>ciona que el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo firmó <strong>de</strong> recibida <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Describe <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que verificó que el domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo correspon<strong>de</strong> al seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Seña<strong>la</strong> que explicó al personal que intervi<strong>en</strong>e, el cont<strong>en</strong>ido y alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Describe que solicitó el croquis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas productivas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo vigi<strong>la</strong>do;<br />
* M<strong>en</strong>ciona brevem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> qué consiste el proceso productivo <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo vigi<strong>la</strong>do, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona que solicitó al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> exhibición <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos para realizar <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
2. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> programa anual <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
prev<strong>en</strong>tivo o correctivo <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
3. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong><br />
riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
319
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
320<br />
4. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> registro <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong><strong>de</strong>l</strong> simu<strong>la</strong>cro <strong>de</strong><br />
evacuación:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
5. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los<br />
riesgos por manejo <strong>de</strong> maquinaria y equipo:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
6. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio para analizar los riesgos<br />
pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
7. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los<br />
riesgos por el manejo, transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
8. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> manual <strong>de</strong> primeros auxilios <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los<br />
riesgos por el manejo <strong>de</strong> materiales:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
9. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> personal autorizado para<br />
llevar a cabo <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> manejo, transporte y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> materiales y sustancias químicas<br />
peligrosas, así como operaciones <strong>en</strong> espacios confinados:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
10. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> listado actualizado <strong>de</strong> los trabajadores<br />
autorizados para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción, operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo<br />
susp<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> acceso:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
11. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio <strong>de</strong> los contaminantes <strong><strong>de</strong>l</strong> medio<br />
ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral que incluya el reconocimi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> evaluación y, <strong>en</strong> su caso, el control necesario para<br />
prev<strong>en</strong>ir alteraciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores expuestos a dichos contaminantes:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
12. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> reconocimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />
áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> haya trabajadores expuestos a ruido:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
13. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> reconocimi<strong>en</strong>to, evaluación y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
condiciones térmicas extremas:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
14. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong> riesgos por cada puesto <strong>de</strong><br />
trabajo y área <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo para <strong>de</strong>terminar el equipo <strong>de</strong> protección personal:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
15. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> acta <strong>de</strong> integración/constitución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e y <strong>en</strong> su caso, <strong>la</strong>s actualizaciones correspondi<strong>en</strong>tes:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
16. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> programa anual <strong>de</strong> verificaciones:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
17. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actas <strong>de</strong> verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong><br />
Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> 12 meses anteriores a <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
18. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> listado <strong>de</strong> todos los equipos que se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
19. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal que acredite <strong>la</strong> autorización provisional/<strong>de</strong><br />
funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapores o cal<strong>de</strong>ras:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
321
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
20. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> registro <strong>de</strong> mediciones <strong>de</strong> los valores <strong>de</strong><br />
resist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta a tierra, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> continuidad <strong>en</strong> los puntos <strong>de</strong> conexión a tierra <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo que<br />
pueda g<strong>en</strong>erar o almac<strong>en</strong>ar electricidad estática:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
21. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong> iluminación:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
22. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong> diagrama unifi<strong>la</strong>r actualizado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
insta<strong>la</strong>ción eléctrica <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
23. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> autorización por escrito <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón a los<br />
trabajadores que realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas <strong>en</strong> lugares peligrosos:<br />
* M<strong>en</strong>ciona el título <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to solicitado;<br />
* Indica Sí/No le exhibieron el docum<strong>en</strong>to solicitado, y;<br />
* M<strong>en</strong>ciona si conti<strong>en</strong>e/no conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> información establecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
La persona es compet<strong>en</strong>te cuando posee los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
CONOCIMIENTOS<br />
Normas Oficiales Mexicanas vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><br />
el trabajo expedidas por <strong>la</strong> STPS.<br />
NIVEL<br />
1. C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> fuegos. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
2. Difer<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> líquidos inf<strong>la</strong>mables y combustibles. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
3. Requisitos para <strong>la</strong>s áreas, locales y edificios <strong>de</strong> acuerdo a su grado <strong>de</strong><br />
riesgo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio.<br />
4. Norma <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e aplicable al uso <strong>de</strong><br />
p<strong>la</strong>guicidas y fertilizantes <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s.<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
5. Requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para el trabajo <strong>en</strong> espacios confinados. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
6. Requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para <strong>la</strong> carga manual <strong>de</strong> materiales. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
7. Norma <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e aplicable a insta<strong>la</strong>ciones,<br />
maquinaria y equipo utilizados <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s.<br />
8. Norma <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e aplicable a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> aprovechami<strong>en</strong>to forestal, ma<strong>de</strong>rable y aserra<strong>de</strong>ros.<br />
9. Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> durante <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo susp<strong>en</strong>dido <strong>de</strong><br />
acceso.<br />
10. Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> durante <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> equipo susp<strong>en</strong>dido <strong>de</strong><br />
acceso.<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
11. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e, para el uso, Conocimi<strong>en</strong>to<br />
322
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
manejo, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, o transporte <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> radiaciones<br />
ionizantes.<br />
12. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> radiaciones electromagnéticas no ionizantes.<br />
13. Requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<br />
climáticas puedan provocar aum<strong>en</strong>to o <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura<br />
corporal.<br />
14. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e para <strong>la</strong><br />
operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ferrocarriles.<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
15. Definición <strong>de</strong> fluidos no peligrosos. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
16. Definición <strong>de</strong> presión máxima <strong>de</strong> trabajo permitida. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
17. Definición <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>te criogénico. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
18. Definición <strong>de</strong> recipi<strong>en</strong>te sujeto a presión. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
19. P<strong>la</strong>zo para que el patrón dé aviso a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo <strong>de</strong> los<br />
acci<strong>de</strong>ntes o <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s ocurridos a sus trabajadores.<br />
20. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> se g<strong>en</strong>ere electricidad estática.<br />
21. Norma re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> para trabajos <strong>en</strong><br />
minas (excepto minas subterráneas <strong>de</strong> carbón).<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
-<br />
|22.<br />
Definición <strong>de</strong> iluminación especial.<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
23. Tipo <strong>de</strong> exám<strong>en</strong>es médicos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> practicar a los trabajadores con<br />
iluminación especial.<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
24. Vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> estudio <strong>de</strong> iluminación. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
25. Distancia a que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> colocarse los extintores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas don<strong>de</strong> se<br />
realizan <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte.<br />
26. Equipo <strong>de</strong> protección personal que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> utilizar los trabajadores que<br />
realizan <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> soldadura y corte.<br />
27. Tiempo máximo <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador que realiza <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> soldadura y corte <strong>en</strong> espacios confinados.<br />
28. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong><br />
sustancias químicas.<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
29. Vig<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> análisis <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> procesos. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
30. Cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> diagnóstico <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
31. Cont<strong>en</strong>ido <strong><strong>de</strong>l</strong> programa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo. Conocimi<strong>en</strong>to<br />
32. Norma que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> minas subterráneas <strong>de</strong><br />
carbón.<br />
33. Límites máximos <strong>de</strong> exposición a metano <strong>en</strong> <strong>la</strong>s minas subterráneas <strong>de</strong><br />
carbón.<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
Conocimi<strong>en</strong>to<br />
ACTITUDES / HABITOS / VALORES<br />
1. Or<strong>de</strong>n: La manera <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sempeña y e<strong>la</strong>bora el informe <strong>de</strong> forma secu<strong>en</strong>ciada<br />
conforme al alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
GLOSARIO<br />
323
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
1. Acuse <strong>de</strong> recibido: Información que <strong>de</strong>be as<strong>en</strong>tar <strong>de</strong> puño y letra el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo <strong>en</strong> los docum<strong>en</strong>tos que dan orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Dicha información <strong>de</strong>be ser como mínimo: Fecha <strong>de</strong> recibido y nombre<br />
completo, cargo y firma <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
2. Alcance: Des<strong>de</strong> y hasta dón<strong>de</strong> abarca <strong>la</strong> actuación <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que realiza <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia y que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a<br />
<strong>la</strong> misma.<br />
3. C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo: Todo aquel lugar, cualquiera que sea su <strong>de</strong>nominación, <strong>en</strong> el que se realic<strong>en</strong><br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> producción, <strong>de</strong> comercialización o <strong>de</strong> prestación <strong>de</strong> servicios, o<br />
<strong>en</strong> el que <strong>la</strong>bor<strong>en</strong> personas que están sujetas a una re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> trabajo.<br />
4. Datos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación:<br />
5. Docum<strong>en</strong>tación que<br />
da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia:<br />
Aquel<strong>la</strong> información que <strong>de</strong>be p<strong>la</strong>smarse <strong>en</strong> el informe, re<strong>la</strong>tiva al docum<strong>en</strong>to<br />
que pres<strong>en</strong>ta el personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y que establece <strong>de</strong><br />
manera indubitable que el nombre <strong>de</strong> los mismos correspon<strong>de</strong> a sus rasgos<br />
fisonómicos.<br />
Dicha información <strong>de</strong>be ser como mínimo: Nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> docum<strong>en</strong>to exhibido;<br />
folio/número <strong>de</strong> empleado; institución que <strong>la</strong> expidió, y <strong>en</strong> su caso; vig<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />
Escrito a través <strong><strong>de</strong>l</strong> cual se establece el motivo y alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />
pue<strong>de</strong> ser oficio <strong>de</strong> Comisión u or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> inspección y guía que cont<strong>en</strong>ga los<br />
principales <strong>de</strong>rechos y obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong> inspeccionado.<br />
6. Equipos: Se refiere a recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión, recipi<strong>en</strong>tes criogénicos o cal<strong>de</strong>ras.<br />
7. Formatos: Docum<strong>en</strong>tos preestablecidos por <strong>la</strong> empresa, persona física o <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />
responsable <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> usar por el personal que<br />
realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
8. Lugar peligroso: Sitio <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> un trabajo y <strong>en</strong> el que exist<strong>en</strong> condiciones que<br />
pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> riesgo <strong>la</strong> vida/<strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajador. Por ejemplo, trabajo <strong>en</strong> alturas,<br />
espacios confinados, subestaciones eléctricas, atmósferas inf<strong>la</strong>mables o<br />
explosivas y otros.<br />
9. Personal que<br />
intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia:<br />
10. Personal que realiza<br />
<strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia:<br />
Son el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> sindicato o <strong>de</strong><br />
los trabajadores y los testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia, que participan <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Responsable <strong>de</strong> constatar el <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
11. Proemio: Es <strong>la</strong> información que se <strong>de</strong>be as<strong>en</strong>tar al inicio <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados y <strong>en</strong><br />
el cual se <strong>de</strong>scribe: Entidad fe<strong>de</strong>rativa y municipio <strong>en</strong> el que se realiza <strong>la</strong><br />
vigi<strong>la</strong>ncia, docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia (Número y fecha <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
oficio, así como nombre y puesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que or<strong>de</strong>na <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia),<br />
nombre/razón social <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, domicilio <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo,<br />
alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, nombre <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, fecha y<br />
hora <strong>de</strong> inicio y fundam<strong>en</strong>to legal que sust<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
12. Repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
Es el patrón / repres<strong>en</strong>tante legal / persona <strong>de</strong>signada por cualesquiera <strong>de</strong><br />
ellos para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y dar seguimi<strong>en</strong>to al resultado <strong>de</strong> ésta.<br />
13. <strong>Vigi<strong>la</strong>ncia</strong>: Es el proceso mediante el cual se constata el <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
Refer<strong>en</strong>cia Código Título<br />
324
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
2 <strong>de</strong> 3 E0320 Revisar físicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
trabajo<br />
Criterios <strong>de</strong> Evaluación:<br />
La persona es compet<strong>en</strong>te cuando <strong>de</strong>muestra los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
DESEMPEÑOS<br />
1. Prepara el recorrido por <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
* Solicitando verbalm<strong>en</strong>te al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, le indique <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
establecidas <strong>en</strong> el mismo, e;<br />
* Invitando a los testigos <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia, así como a un repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> patrón y uno <strong>de</strong> los trabajadores /<br />
integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e a que lo acompañ<strong>en</strong> durante el recorrido por <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
2. Verifica físicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones y áreas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
* Constatando que <strong>la</strong>s escaleras cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
aplicable;<br />
* Asegurándose que <strong>la</strong>s rampas cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
aplicable;<br />
* Corroborando que <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s fijas cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Constatando que <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s móviles cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Confirmando que los pu<strong>en</strong>tes y p<strong>la</strong>taformas elevadas cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Revisando que los pisos cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
aplicable;<br />
* Comprobando que los sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Verificando que <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong> vehículos cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Asegurándose que <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los extintores cump<strong>la</strong> con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Corroborando que <strong>la</strong>s salidas normales y <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Confirmando que <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> estiba y <strong>de</strong>sestiba cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Revisando que el número <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores e inhibidores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> riesgo, para<br />
<strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, corresponda a lo indicado <strong>en</strong> el estudio para analizar los riesgos<br />
pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas y se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> uso;<br />
* Verificando que el número <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros corresponda a lo indicado <strong>en</strong> el estudio para<br />
analizar los riegos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> sustancias químicas peligrosas y se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> uso;<br />
* Asegurándose que <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable, y;<br />
* Verificando que <strong>la</strong> subestación eléctrica cump<strong>la</strong> con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
3. Verifica físicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro<br />
<strong>de</strong> trabajo:<br />
325
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
* Constatando que los protectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Confirmando que los dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Asegurándose que los recipi<strong>en</strong>tes que cont<strong>en</strong>gan sustancias peligrosas cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Corroborando que <strong>la</strong>s grúas cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
aplicable;<br />
* Verificando que los polipastos cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong><br />
aplicable;<br />
* Constatando que los montacargas cump<strong>la</strong>n con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Verificando que <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor cump<strong>la</strong> con lo<br />
establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Asegurándose que el punto <strong>de</strong> ajuste <strong><strong>de</strong>l</strong> dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión y<br />
g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor, esté conforme a lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Corroborando que <strong>la</strong> maquinaria y equipo que pueda acumu<strong>la</strong>r/g<strong>en</strong>erar cargas eléctricas estáticas; así como<br />
los recipi<strong>en</strong>tes que almac<strong>en</strong><strong>en</strong> sustancias inf<strong>la</strong>mables/explosivas, están conectados a tierra, y;<br />
* Constatando que el equipo eléctrico utilizado, cump<strong>la</strong> con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
4. Verifica físicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> señalización <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
* Comprobando que el mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> peligros y riesgos <strong>de</strong> sustancias químicas utilizado <strong>en</strong> el<br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, cump<strong>la</strong> con los requisitos establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable;<br />
* Revisando que <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e utilizadas <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, cump<strong>la</strong>n con lo<br />
establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable, y;<br />
* Verificando que <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> riesgos por fluidos conducidos <strong>en</strong> tuberías cump<strong>la</strong> con lo establecido <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> aplicable.<br />
5. Verifica físicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s condiciones <strong><strong>de</strong>l</strong> equipo <strong>de</strong> protección personal para los trabajadores:<br />
* Revisando que el equipo <strong>de</strong> protección personal proporcionado corresponda a lo indicado <strong>en</strong> el análisis <strong>de</strong><br />
riesgos por cada puesto <strong>de</strong> trabajo y área <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo/proteja al trabajador <strong>de</strong> acuerdo al riesgo al<br />
que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre expuesto, y;<br />
* Corroborando que los trabajadores utilic<strong>en</strong> el equipo <strong>de</strong> protección personal cuando se expongan al riesgo.<br />
6. Informa cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s anomalías <strong>de</strong>tectadas al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
* Comunicando aquellos resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> verificación física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones y áreas, maquinaria y equipo, señalización y equipo <strong>de</strong> protección personal, que no se<br />
apegu<strong>en</strong> a <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Fundam<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral los in<strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong>s <strong>de</strong>tectados.<br />
7. Entrevista al personal que <strong>la</strong>bora <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo:<br />
* Cuestionando al m<strong>en</strong>os a dos trabajadores;<br />
* Requiri<strong>en</strong>do su nombre a cada trabajador <strong>en</strong>trevistado;<br />
* Solicitando le indique su puesto <strong>de</strong> trabajo a cada trabajador <strong>en</strong>trevistado;<br />
* Preguntando <strong>la</strong> antigüedad <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong>trevistados, y;<br />
326
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
* Efectuando al m<strong>en</strong>os tres preguntas a cada trabajador, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> el trabajo <strong>de</strong>tectadas durante <strong>la</strong> visita.<br />
La persona es compet<strong>en</strong>te cuando obti<strong>en</strong>e los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
PRODUCTOS<br />
1. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escaleras:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
2. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s rampas:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
3. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s fijas:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
4. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s esca<strong>la</strong>s móviles:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
5. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> los pu<strong>en</strong>tes y p<strong>la</strong>taformas elevadas:<br />
* Describe si éstos cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstos no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
6. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> los pisos:<br />
* Describe si éstos cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstos no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
7. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción artificial:<br />
* Describe si éstos cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstos no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
327
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
8. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> tránsito <strong>de</strong> vehículos:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
9. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los extintores:<br />
* Describe si ésta cu<strong>en</strong>ta/no cu<strong>en</strong>ta con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando ésta no cu<strong>en</strong>te con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
10. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s salidas normales y <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
11. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> los protectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria y<br />
equipo:<br />
* Describe si éstos cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstos no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
12. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> los dispositivos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria y<br />
equipo:<br />
* Describe si éstos cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstos no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
13. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física a <strong>la</strong>s rega<strong>de</strong>ras, <strong>la</strong>vaojos, neutralizadores e<br />
inhibidores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> riesgo, para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia:<br />
* M<strong>en</strong>ciona si el número y tipo <strong>de</strong> equipos para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, correspon<strong>de</strong> a lo<br />
establecido <strong>en</strong> el estudio para analizar los riesgos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas peligrosas;<br />
* Indica Sí/no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> uso, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral, <strong>en</strong><br />
caso <strong>de</strong> que algún equipo para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> uso.<br />
14. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física a <strong>la</strong>s rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros:<br />
* M<strong>en</strong>ciona si el número <strong>de</strong> rega<strong>de</strong>ras, vestidores y casilleros correspon<strong>de</strong> a lo indicado <strong>en</strong> el estudio para<br />
analizar los riesgos pot<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas peligrosas;<br />
* Indica sí/no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> uso, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral, <strong>en</strong><br />
caso <strong>de</strong> que algún equipo para el aseo <strong>de</strong> los trabajadores no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> uso.<br />
15. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para los recipi<strong>en</strong>tes que cont<strong>en</strong>gan<br />
sustancias peligrosas:<br />
328
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
* Describe si éstos cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstos no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
16. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s grúas:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
17. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> los polipastos:<br />
* Describe si éstos cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstos no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
18. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> los montacargas:<br />
* Describe si éstos cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstos no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
19. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> estiba y <strong>de</strong>sestiba:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
20. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong> dotación <strong>de</strong> equipo <strong>de</strong> protección personal:<br />
* Describe si ésta cu<strong>en</strong>ta/no cu<strong>en</strong>ta con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando ésta no cu<strong>en</strong>te con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
21. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong><strong>de</strong>l</strong> mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> peligros y riesgos <strong>de</strong><br />
sustancias químicas:<br />
* Describe si ésta cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando ésta no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
329
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
22. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a<br />
presión y g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor:<br />
* Describe si ésta cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando ésta no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
23. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong><strong>de</strong>l</strong> punto <strong>de</strong> ajuste <strong><strong>de</strong>l</strong> dispositivo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
los recipi<strong>en</strong>tes sujetos a presión o g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> vapor:<br />
* Describe si éste cu<strong>en</strong>ta/no cu<strong>en</strong>ta con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éste no cu<strong>en</strong>te con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
24. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong> conexión <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria y equipo o<br />
recipi<strong>en</strong>tes que almac<strong>en</strong><strong>en</strong> sustancias inf<strong>la</strong>mables o explosivas a <strong>la</strong> red <strong>de</strong> puesta <strong>en</strong> tierra:<br />
* Describe si ésta cu<strong>en</strong>ta/no cu<strong>en</strong>ta con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando ésta no cu<strong>en</strong>te con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
25. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e:<br />
* Describe si ésta cu<strong>en</strong>ta/no cu<strong>en</strong>ta con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando ésta no cu<strong>en</strong>te con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
26. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> riesgos por fluidos conducidos<br />
<strong>en</strong> tuberías:<br />
* Describe si ésta cu<strong>en</strong>ta/no cu<strong>en</strong>ta con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando ésta no cu<strong>en</strong>te con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
27. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> el equipo eléctrico:<br />
* Describe si éste cu<strong>en</strong>ta/no cu<strong>en</strong>ta con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éste no cu<strong>en</strong>te con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
28. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones eléctricas:<br />
* Describe si éstas cu<strong>en</strong>tan/no cu<strong>en</strong>tan con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
330
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando éstas no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
29. El informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión física <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> subestación eléctrica:<br />
* Describe si ésta cu<strong>en</strong>ta/no cu<strong>en</strong>ta con los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
* Indica <strong>la</strong> disposición/disposiciones que no satisface, cuando ésta no cu<strong>en</strong>te con el<br />
requerimi<strong>en</strong>to/requerimi<strong>en</strong>tos que obliga <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>la</strong>boral, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te medida <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e sugerida, basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.<br />
30. Informe e<strong>la</strong>borado <strong><strong>de</strong>l</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>trevistas a los trabajadores:<br />
* Incluye el número <strong>de</strong> trabajadores <strong>en</strong>trevistados;<br />
* Especifica el nombre <strong>de</strong> cada uno;<br />
* M<strong>en</strong>ciona el puesto <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> cada uno;<br />
* Apunta <strong>la</strong> antigüedad <strong>de</strong> cada uno, e;<br />
* Indica los cuestionami<strong>en</strong>tos realizados y sus correspondi<strong>en</strong>tes respuestas.<br />
La persona es compet<strong>en</strong>te cuando <strong>de</strong>muestra <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />
RESPUESTAS ANTE SITUACIONES EMERGENTES<br />
SITUACION EMERGENTE<br />
1. No contar con el equipo <strong>de</strong> protección personal necesario para realizar el recorrido, <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s<br />
políticas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> establecidas <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
RESPUESTAS ESPERADAS<br />
Susp<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong> área don<strong>de</strong> se requiera equipo <strong>de</strong> protección personal y no cu<strong>en</strong>te con éste.<br />
PRACTICAS INADMISIBLES DURANTE EL DESEMPEÑO LABORAL<br />
1. Manipu<strong>la</strong>r maquinaria/equipo <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
2. Dar instrucciones para <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> maquinaria/equipo <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.<br />
GLOSARIO<br />
1. Políticas <strong>de</strong> Seguridad y<br />
Salud:<br />
Reg<strong>la</strong>s establecidas al interior <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo para proteger a<br />
<strong>la</strong>s personas que ingresan al mismo.<br />
2. Revisión física: Constatación <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>cumplimi<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>normatividad</strong> <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> el trabajo mediante recorrido por <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones o atestiguami<strong>en</strong>to,<br />
<strong>de</strong> acuerdo al alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Refer<strong>en</strong>cia Código Título<br />
3 <strong>de</strong> 3 E0321 E<strong>la</strong>borar el informe <strong><strong>de</strong>l</strong> cierre <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo<br />
Criterios <strong>de</strong> Evaluación:<br />
La persona es compet<strong>en</strong>te cuando <strong>de</strong>muestra los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
DESEMPEÑOS<br />
1. Realiza el cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia:<br />
* Invitando verbalm<strong>en</strong>te al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a manifestarse <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los hechos<br />
as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados;<br />
* Invitando verbalm<strong>en</strong>te al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a firmar el informe <strong>de</strong> resultados;<br />
* Comunicando el p<strong>la</strong>zo con que cu<strong>en</strong>ta el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo vigi<strong>la</strong>do para pres<strong>en</strong>tar<br />
observaciones, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los hechos as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados;<br />
331
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
* Indicando ante qué instancia, el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>de</strong>berá pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s observaciones<br />
<strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Informando al repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, el domicilio don<strong>de</strong> podrá pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s observaciones<br />
<strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, y;<br />
* Entregando a los repres<strong>en</strong>tantes <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong> los trabajadores, copia autógrafa <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong><br />
resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
La persona es compet<strong>en</strong>te cuando obti<strong>en</strong>e los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
PRODUCTOS<br />
1. El Informe <strong>de</strong> resultados <strong><strong>de</strong>l</strong> cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia e<strong>la</strong>borado:<br />
* Cu<strong>en</strong>ta con el rubro refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> manifestación por parte <strong><strong>de</strong>l</strong> personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia;<br />
* Incluye el rubro <strong>en</strong> el que se invita al personal que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia a firmar el informe <strong>de</strong><br />
resultados;<br />
* Establece el término con que cu<strong>en</strong>ta el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo vigi<strong>la</strong>do para pres<strong>en</strong>tar pruebas<br />
u observaciones, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a los hechos as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> Ley<br />
Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Administrativo;<br />
* Seña<strong>la</strong> ante qué instancia, el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, podrá pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s observaciones y<br />
ofrecer pruebas;<br />
* Indica el domicilio correspondi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> don<strong>de</strong> el repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, podrá pres<strong>en</strong>tar sus<br />
observaciones y ofrecer pruebas;<br />
* Establece que se <strong>en</strong>trega un ejemp<strong>la</strong>r con firmas autógrafas <strong><strong>de</strong>l</strong> informe <strong>de</strong> resultados a los repres<strong>en</strong>tantes<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong> los trabajadores que participaron <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sahogo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, e;<br />
* Indica fecha y hora <strong>de</strong> <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
2. La docum<strong>en</strong>tación que da orig<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia anexada al informe <strong>de</strong> resultados<br />
* Indica <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> recibo <strong><strong>de</strong>l</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo;<br />
* M<strong>en</strong>ciona el nombre <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> recibió <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación;<br />
* Establece el cargo <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> recibió <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación, y;<br />
* Conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> firma <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> recibió <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación.<br />
ACTITUDES / HABITOS / VALORES<br />
1. Limpieza: La manera <strong>en</strong> que realiza el informe <strong>de</strong> resultados sin tachaduras o <strong>en</strong>m<strong>en</strong>daduras.<br />
GLOSARIO<br />
1. Hechos as<strong>en</strong>tados: Situaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que se <strong>en</strong>tera el personal que realiza <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>trevistas o com<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> los trabajadores y que se m<strong>en</strong>cionan <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong><br />
resultados.<br />
2. Manifestación: Es <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración p<strong>la</strong>smada <strong>en</strong> el informe <strong>de</strong> resultados realizada por el personal<br />
que intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, respecto <strong>de</strong> los hechos as<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> el mismo.<br />
Juan Manuel Mancil<strong>la</strong> López; Director <strong>de</strong> Evaluación <strong>de</strong> Organos Desconc<strong>en</strong>trados <strong>en</strong> el Sector Paraestatal y<br />
Secretario <strong>de</strong> Actas Supl<strong>en</strong>te <strong><strong>de</strong>l</strong> Comité Técnico <strong><strong>de</strong>l</strong> CONOCER, con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Cláusu<strong>la</strong>s Décima,<br />
p<strong>en</strong>último párrafo y Décima segunda, último párrafo, <strong><strong>de</strong>l</strong> Contrato Constitutivo <strong><strong>de</strong>l</strong> CONOCER, doy constancia <strong>de</strong> que<br />
el pres<strong>en</strong>te Acuerdo SO/I-10/05-S, es fiel <strong>de</strong> lo <strong>de</strong>sahogado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Primera Sesión <strong>de</strong> 2010, <strong><strong>de</strong>l</strong> H. Comité Técnico <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
CONOCER. Se expi<strong>de</strong> a los nueve días <strong><strong>de</strong>l</strong> mes <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> dos mil diez, para los efectos a que haya lugar.-<br />
Rúbrica.<br />
332
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
AB<br />
C<br />
Glosario<br />
Acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Trabajo: Toda lesión orgánica o perturbación funcional, inmediata o<br />
posterior, o <strong>la</strong> muerte, producida rep<strong>en</strong>tinam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ejercicio, o con motivo <strong><strong>de</strong>l</strong> trabajo,<br />
cualesquiera que sean el lugar y el tiempo <strong>en</strong> que se preste.<br />
Citatorio: Docum<strong>en</strong>to a través <strong><strong>de</strong>l</strong> cual se le notifica con un mínimo <strong>de</strong> 24 horas <strong>de</strong><br />
anticipación, <strong>la</strong> fecha y hora <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia.<br />
Enfermedad <strong>de</strong> Trabajo: es todo estado patológico <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción continuada<br />
<strong>de</strong> una causa que t<strong>en</strong>ga su orig<strong>en</strong> o motivo <strong>en</strong> el trabajo o <strong>en</strong> el medio <strong>en</strong> que el<br />
trabajador se vea obligado a prestar sus servicios.<br />
Guía <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos y obligaciones: Docum<strong>en</strong>to que conti<strong>en</strong>e los principales <strong>de</strong>rechos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, así como <strong>la</strong>s obligaciones <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa visitada con el personal que <strong>la</strong> efectué.<br />
Informe <strong>de</strong> resultados: Docum<strong>en</strong>to que conti<strong>en</strong>e los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>en</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> el trabajo realizado a una empresa y que <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> una visita<br />
or<strong>de</strong>nada por <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral, se le <strong>de</strong>nomina acta <strong>de</strong> inspección.<br />
333
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
334
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
AB<br />
C<br />
Abreviaturas<br />
CMU<br />
LFPA<br />
LFT<br />
LMPE<br />
LP<br />
NER<br />
NOM’s<br />
NPA<br />
NSA<br />
OC<br />
PASST<br />
Carga Máxima <strong>de</strong> Utilización<br />
Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Administrativo<br />
Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo.<br />
Límite Máximo Permisible <strong>de</strong> Exposición<br />
Laboratorio <strong>de</strong> Prueba<br />
Nivel <strong>de</strong> Exposición a Ruido<br />
Normas Oficiales Mexicanas<br />
Nivel <strong>de</strong> Presión Acústica<br />
Nivel Sonoro "A"<br />
Organismo <strong>de</strong> Certificación<br />
Programa <strong>de</strong> Autogestión <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> el Trabajo<br />
RFSHMAT<br />
Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Seguridad, Higi<strong>en</strong>e y Medio Ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
Trabajo<br />
RGIASVLL Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong> Inspección y Aplicación <strong>de</strong> Sanciones<br />
por Vio<strong>la</strong>ciones a <strong>la</strong> Legis<strong>la</strong>ción Laboral<br />
STPS<br />
UV<br />
Secretaría <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Previsión Social<br />
Unidad <strong>de</strong> Verificación<br />
335
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
336
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
Bibliografía<br />
‣ Enciclopedia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> el trabajo.<br />
Organización Internacional <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo.<br />
Ministerio <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo y Asuntos Sociales <strong>de</strong> España.<br />
Madrid 1998.<br />
‣ Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong><strong>de</strong>l</strong> Trabajo (1° <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1970).<br />
Ultima reforma publicada <strong>en</strong> el DOF 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong><strong>de</strong>l</strong> 2006.<br />
‣ Ley Orgánica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública Fe<strong>de</strong>ral (29 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1976).<br />
Ultima reforma publicada <strong>en</strong> el DOF el 17 <strong>de</strong> junio <strong><strong>de</strong>l</strong> 2009.<br />
‣ Ley Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Administrativo (4 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1994)<br />
Ultima reforma publicada <strong>en</strong> el DOF 30 <strong>de</strong> mayo <strong><strong>de</strong>l</strong> 2000<br />
‣ Ley Fe<strong>de</strong>ral sobre Metrología y Normalización (1° <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1992)<br />
Última reforma publicada <strong>en</strong> el DOF 30 <strong>de</strong> abril <strong><strong>de</strong>l</strong> 2009<br />
‣ Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Seguridad, Higi<strong>en</strong>e y Medio Ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Trabajo.<br />
Publicado <strong>en</strong> el DOF el 21 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1997<br />
‣ Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong> Inspección y Aplicación <strong>de</strong> Sanciones por<br />
Vio<strong>la</strong>ciones a <strong>la</strong> Legis<strong>la</strong>ción Laboral.<br />
Publicado <strong>en</strong> el DOF el 6 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1998<br />
337
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
338
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
AGRADECIMIENTOS<br />
En <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong><strong>de</strong>l</strong> pres<strong>en</strong>te manual se requirió <strong><strong>de</strong>l</strong> esfuerzo y <strong>de</strong>dicación <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong><br />
personas que, con sus i<strong>de</strong>as, com<strong>en</strong>tarios, suger<strong>en</strong>cias, pero sobre todo, con trabajo,<br />
contribuyeron al logro <strong>de</strong> este objetivo. Por lo que se agra<strong>de</strong>ce <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>:<br />
<br />
Alfredo Cár<strong>de</strong>nas Toledo<br />
<br />
Ana María Maldonado Hernán<strong>de</strong>z<br />
<br />
B<strong>la</strong>nca Este<strong>la</strong> Naquid Sandoval<br />
<br />
Darío Martínez Velázquez<br />
<br />
Gabrie<strong>la</strong> Esca<strong>la</strong>nte Castillo<br />
<br />
Ma. Alejandra Garduño García<br />
<br />
Reyna Josefina Jiménez Estrada<br />
<br />
Víctor Eduardo Herrera Ortega<br />
<br />
Víctor Pedro Pérez<br />
339
Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> participante<br />
340